NCBKF Płoskonka pdf

e-Wydawnictwo Narodowego Centrum Badania Kondycji Fizycznej j
Edukacja przygodą na terenach leśnych
na przykładzie zajęć z surwiwalu
Przemysław Płoskonka
Zakład Aktywnych Form Turystyczno-Rekreacyjnych, Katedra Rekreacji, Wydział Turystyki i Rekreacji, Akademia
Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie
STRESZCZENIE. Współczesna literatura uwypukla rolę pleneru jako scenerii działalności rekreacyjnej, poznawczej i wychowawczej. Las staje się pewnego rodzaju laboratorium, oferując
możliwość przeżycia bezpośredniego doświadczenia. Jest on również miejscem specyficznego
procesu wychowania, nazywanego w literaturze przedmiotu wychowaniem plenerowym. Wydaje
się, że współczesny człowiek nadal zachowuje swoisty pociąg do odnowienia swoich związków
z przyrodą, uczenia się sekretów natury, łowienia, palenia, pieczenia mięsa. Szczególnie na
popularności zyskują zajęcia określane mianem edukacji przygodowej, w których w mniejszym
lub większym stopniu występuje element ryzyka i przygody. Jedną z najbardziej spektakularnych
form edukacji przygodowej jest surwiwal. Zawierając dawkę ryzyka, wywołując u uczestników
silne emocje, umożliwia sprawdzenie się w nietypowych sytuacjach, a wszystko to pod okiem
doświadczonego instruktora. Artykuł charakteryzuje idee wychowania plenerowego oraz ukazuje
możliwości wykorzystania surwiwalu w edukacji przygodowej, ze szczególnym zwróceniem
uwagi na las, jako teren działalności. Analizie poddane zostały zajęcia ze studentami Akademii
Wychowania Fizycznego w Warszawie, w ramach Letnich Obozów Turystyki Przygodowej.
Las miejscem wychowania plenerowego
dzić” czym jest to, co jest poza nim. Przedmiot poznania
Las i tereny leśne są częścią naszego otoczenia i rów-
jawi się jako każdorazowo realna i konkretna rzeczywistość
nocześnie stanowią miejsce aktywności turystycznej i rekre-
uderzająca w aparat poznawczy człowieka i wytrącająca go
acyjnej. Niewiele jest miejsc wykorzystywanych w dzia-
z bierności” (Hiszpańska, 2010).
łaniach rekreacyjnych, które są pozbawione drzew i są pro-
Tymczasem współczesna edukacja przebiega zazwyczaj
wadzone w zamkniętych pomieszczeniach. Równocześnie
pod dachem, w czterech ścianach, w przysłowiowej ławie
jest kilka form turystycznych, które nie mogą być prowa-
szkolnej, coraz częściej przy komputerze. Nie dziwi więc
dzone w środowisku leśnym. Las również często służy ja-
fakt, że we współczesnej literaturze przedmiotu uwypukla
ko schronienie przed słońcem szczególnie w ciepłych kra-
się rolę terenu czy pleneru, jako scenerii działalności rekre-
jach (Font i Tribe, 2002).
acyjnej, poznawczej i wychowawczej. Trend ten zwany jest
Kontakt z naturą i jej rzeczywisty charakter mają decy-
plenerowością (Nęcka i Żbikowski, 2005). Termin plener
dujące znaczenie dla rozwoju człowieka. Naoczność to
jest semantycznym zapożyczeniem angielskiego open air,
ważny warunek realności poznania, który ma decydujące
plein-air czy też outdoor-scenery. Plener definiowany jest
znaczenie dla rozwoju człowieka. Przedmiot poznania to
jako otwarta przestrzeń pod gołym niebem czy naturalna
każdorazowo realna i konkretna rzeczywistość uderzająca
sceneria (Słownik Języka Polskiego, 2008) będąca miejscem
w aparat poznawczy człowieka i wytrącająca go z bierności
aktywności artystów (malarzy, fotografów, filmowców),
(Chudy, 1995). W akcie poznawczym człowiek wykracza
z czasem przyjęło się rozszerzyć ten termin na inne formy
poza „tu i teraz”; niejako porzuca samego siebie, aby „spraw-
aktywności, w szczególności krajoznawcze i rekreacyjne.
Las jako najbardziej naturalna formacja przyrodnicza
Adres do korespondencji:
Dr Przemysław Płoskonka, Zakład Aktywnych Form Turystyczno-Rekreacyjnych, Akademia Wychowania Fizycznego, ul. Marymoncka 34,
00-968 Warszawa
E-mail: przemysł[email protected]
staje się pewnego rodzaju laboratorium. Oferuje możliwość
przeżycia bezpośrednich doświadczeń, ułatwia przyswojenie
wiedzy oraz jej lepszą interpretację, a dzięki temu prowadzi
Edukacja przygodą na terenach leśnych
47
do bardziej świadomego korzystania z dóbr naturalnych.
zachowywanie tylu darów przyrody, ile to jest możliwe
Służy celom edukacyjnym oraz zapewnia możliwość doce-
w warunkach dzisiejszego życia. Są to podstawowe żądania
nienia i lepszego zrozumienia przyrody (Henderson, 2002).
dla zdrowego bytowania każdego człowieka, jak również
Znaki przesunięcia w ludzkich wartościach, potrzebach
dla całych przyszłych generacji.
i pragnieniach, będące świadectwem generalnego trendu we
Edukacja przygodą
współczesnej edukacji, można odnaleźć m.in. w rekreacyjnym wykorzystaniu środowiska geograficznego (Toczek-
Stymulujące warunki do otwarcia się człowieka na żywy
Werner, 2004). Nie do przecenienia są korzyści wynikające
kontakt z rzeczywistością można uzyskać wykorzystując
z kontaktu z przyrodą i przebywania na terenach czystych
niecodzienne sytuacje. W pedagogice przyjęło się określać
ekologicznie, pięknych krajobrazowo.
takie sprzyjające sytuacje mianem przygody, choć samo
Las staje się miejscem swoistego procesu wychowania,
pojęcie przygoda ma wiele znaczeń, i nie zawsze sprzyja-
nazywanego wychowaniem plenerowym. Obejmuje ono
jących wychowawczo (przygoda miłosna, zła przygoda).
zajęcia prowadzone na świeżym powietrzu. Uczestnik takich
Przygoda to wydarzenie będące dla kogoś czymś nieco-
zajęć podlega nowym bodźcom i wyrabia nowe umiejęt-
dziennym, odbiegającym od zwykłego trybu życia. (Słownik
ności. Nabiera doświadczenia w zakresie pobytu w terenie,
Języka Polskiego, 2008). Przygoda jest wtedy, gdy dzieje
co służy rozwojowi psychofizycznemu i dobru jednostki
się z nami coś ciekawego, frapującego, niespodziewanego,
(Merski, 2002). Do głównych celów wychowania plene-
lecz pożądanego. Coś co wyrywa nas z monotonii dnia
rowego należy: dostarczanie bezpośrednich doświadczeń
codziennego, wyswobadza z rutyny, stawia w konieczno-
w zakresie różnych nauk, szczególnie przyrodniczych, do-
ści szukania nowych rozwiązań, przyjmowania nowych
cenianie i ochrona zasobów naturalnych, nauczanie spraw-
ról, eksperymentowania. Przygoda umożliwia interakcję
ności niezbędnych w plenerze (orientacja w przestrzeni,
z otoczeniem, wykazanie się, motywując nas do zwięk-
odnajdywanie drogi, pokonywanie przeszkód terenowych,
szonej aktywności. Zatem dla tych, którzy poszukują przy-
przemierzanie znacznych odległości, obozowanie, itp.), har-
gody, nagrodę stanowi odkrywanie i odsłanianie tego co
towanie organizmu, wprowadzanie w życie zasad bezpie-
ukryte i nieznane. Przygoda związana jest więc z odwieczną
czeństwa i zdrowia, nauczanie życia w grupie, stwarzanie
pokusą odkrywania i w sposób oczywisty wiąże się zatem
możliwości doświadczeń w terenie, wykorzystanie zasobów
z eksploracją.
przyrody i nauczanie przetwarzania produktów zebranych
Trudno jednoznacznie wskazać, kto i kiedy jako pierw-
w plenerze, integracja w maksymalnym stopniu doświad-
szy wykorzystał walory wychowawcze przygodowych zajęć
czeń plenerowych z wiedzą (Gilbertson i wsp., 2005).
na łonie przyrody. Przygoda była związana z odwieczną
Za początki wychowania plenerowego, należy uznać
pokusą odkrywania i w sposób nierozerwalny wiąże się
stworzony na początku XIX w. przez Ernesta Thompsona
zatem z edukacją. Już Józef Minasowicz, współpracownik
Setona ruch Woodcraft (ruch puszczański): chcemy uczyć
Komisji Edukacji Narodowej głosił, że świat takich nauczy-
się życia pod gołym niebem, bowiem tylko tam sprawnie
cieli chwalił i chwali, którzy ucząc chodzili, a chodząc na-
ukształtujemy nasze ciała i uszlachetnimy nasze dusze –
uczali (Gordon, 2000). Działalność takich organizacji jak
abyśmy mogli kroczyć naprzód z widzącymi oczyma i z "my-
Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, Polskie Towarzystwo
ślącą ręką" - abyśmy poznawali radosne drogi lasu oraz
Krajoznawcze czy później Polskie Towarzystwo Turystyczno-
życia – abyśmy we wszystkim stawali się mądrymi panami
Krajoznawcze łączyła idee ruchu krajoznawczego z przy-
samych siebie – patrząc życiu twarzą w twarz, nie ustępując,
godą odkrywania kraju ojczystego. Te idee do dnia dzisiej-
przygotowani czynnie do uczestniczenia we wszystkich
szego są obecne w edukacji szkolnej i pozaszkolnej. Jak
zadaniach w społeczeństwie, ciesząc się z każdego doświad-
zauważa Denek (1997) zdobycie wiedzy i umiejętności na
czenia życiowego, które nas oczekuje – abyśmy byli ludźmi
szlakach wycieczek to nie tylko krajoznawczo-turystyczne
mocnych serc w dostojnych świątyniach ciała (Seton, 1992).
przygody i przyjemności, ale przede wszystkim nauka poza
Ruch „leśnej mądrości” w założeniach miał łagodzić nega-
ławką szkolną. Można o niej powiedzieć, że nie jest sfor-
tywne wpływy nowoczesnej cywilizacji, poprzez jak naj-
malizowana, werbalna, zachowawcza, pamięciowa i me-
częstszy pobyt w nienaruszonej przyrodzie oraz poprzez
chaniczna, lecz bezpośrednia, naturalna, radosna, oparta
P.Płoskonka / e-Wydawnictwo NCBKF, 2014:46-51
na działaniu, twórczym myśleniu i przeżywaniu. I co najważniejsze, wcale nie mniej efektywna od nauki szkolnej.
W XX w. ogromny rozwój ruchu skautowego zawdzięcza się harcerskiemu systemowi wychowawczemu. Według
założyciela skautingu Roberta Baden-Powella istotę ducha
skautowego stanowi pełne tężyzny życie w terenie (Binasiak, 2006). Walory wychowawcze zajęć przygodowych
można odnaleźć w koncepcji obozownictwa jako jednego
z podstawowych narzędzi wychowawczych. Według Binasiaka (2006) by zatem spełnić swe zadania, obóz powinien
uczyć zaradności, dyscypliny i pracy w grupie, ale też być
przygodą przeżytą aktywnie w gronie przyjaciół na łonie
natury. Andrzej Małkowski, założyciel harcerstwa na ziemiach polskich, przeszczepił na rodzimy grunt te same idee.
Małkowski był jednocześnie członkiem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, co w znacznej mierze przyczyniło się do rozwoju i propagowania różnorodnych form
aktywności w harcerstwie – polskiej odmianie skautingu.
Zatem już od zarania dziejów Związku Harcerstwa Polskiego
obserwujemy znaczącą rolę przygody w wychowywaniu
i kształceniu młodzieży. Gry terenowe, wycieczki, rajdy,
biwaki, obozy i zwiady stanowią nieodzowny element w codziennym życiu zastępów i drużyn harcerskich.
Równie interesujące działania wychowawcze zostały
podjęte przez Kurta Hahna. Do zaplanowanego programu
pedagogicznego włączył on na szerszą skalę elementy ryzyka. Założył on szkołę Outward Bound, w której początkowo uczył marynarzy brytyjskich sposobu przetrwania
w ekstremalnych warunkach, w jakich mogą się znaleźć po
katastrofie statku. Po wojnie na kursy zaczęli uczęszczać
zwykli obywatele, upatrując w nich szkoły kształtowania
cech charakteru, ułatwiających funkcjonowanie w warunkach społecznych. U podłoża koncepcji Hahna leżało przekonanie o możliwości przekształcania przeżyć w prawdziwe czyny oraz przezwyciężania samego siebie, własnych
ograniczeń i lęków. Aktywność fizyczna w plenerze miała
przyczynić się do wychowania człowieka wszechstronnego,
świadomego swoich możliwości i umiejętności oraz wytrwałego w podjętych działaniach. Osiągnięciu tego celu sprzyjać
miało nabywanie doświadczenia w kontaktach z przyrodą,
doświadczanie silnych przeżyć, a także opieranie się na
wspólnym poczuciu odpowiedzialności za przebieg planowanych działań. W szkołach Outward Bound prowadzono
dodatkowe zajęcia, takie jak służba bliźniemu (wprowadzono tu między innymi elementy ratownictwa górskiego
i morskiego), trening fizyczny (wyrabiający wytrwałość
48
i odwagę), realizacja projektów (technicznych, rzemieślniczych, itp.), organizacja spływów kajakowych, wypraw żeglarskich, narciarskich, wędrówek górskich (Meyer, 2003).
Współcześnie mianem edukacji przygodowej określa
się oddziaływania, które wykorzystują elementy ryzyka,
przygody oraz różnorodność środowiska przyrodniczego
w celu osiągnięcia określonych rezultatów wychowawczych
i edukacyjnych (Hirsh, 1999). Jednak, aby daną aktywność
można było uznać za działanie wpisujące się w nurt edukacji
przygodowej, musi ona spełniać pewne warunki. Jednym
z najważniejszych elementów składowych jest ryzyko (kontrolowane). Wspólny element ryzyka i przygody służy intensyfikacji przeżyć w różnych sferach – emocjonalnej,
a zwłaszcza poznawczej. Pozwala uczestnikom sprawdzić
się w sytuacji trudnej i wypracować strategie zachowania
się w warunkach silnego stresu. Podejmowane działania
uczą pracy w zespole i przygotowują do przebywania w różnych warunkach. Uczestnicy niejako zmuszeni są do wzięcia pełnej odpowiedzialności za własne decyzje i poniesienia ewentualnych konsekwencji. Świadomość niebezpieczeństwa oraz niepewność przebiegu i wyniku przedsięwzięcia bywa źródłem silnych emocji. Analiza własnego
zachowania i zachowania pozostałych członków grupy może
być podstawą oceny własnej postawy, wychwycenia zarówno pozytywnych, jak i negatywnych cech; poznania pozycji zajmowanej w danej grupie oraz relacji pomiędzy poszczególnymi osobami. Zdobyta w ten sposób wiedza staje
się punktem wyjścia do oddziaływań korekcyjnych. Reasumując, aby danej formie aktywności przygodowej nadać
aspekt wychowawczy lub edukacyjny musi ona zawierać:
ryzyko (kontrolowane), działanie wywołujące u uczestników silne emocje, nieuniknione konsekwencje podejmowanych działań, trudny do przewidzenia rezultat działań,
chęć i zaangażowanie uczestników (Goldenberg, 2001).
Edukacja przygodowa prowadzona w środowisku naturalnym – lesie, pokazuje jej uczestnikom wartość przyrody
i pomaga zrozumieć zależności między żywymi organizmami, a ich środowiskiem oraz wpływ człowieka na procesy zachodzące w przyrodzie. Szczególną formą aktywności przygodowo-edukacyjnej jest surwiwal.
Surwiwal
W rozumieniu potocznym - szerokim, surwiwal utożsamiany jest z umiejętnościami przetrwania. W związku
z tym nazywany jest również sztuką przetrwania i traktowany jako zbiór wiedzy o postępowaniu we wszystkich
Edukacja przygodą na terenach leśnych
49
sytuacjach opresyjnych (Kwiatkowski, 2001; Meissner, 1990;
Pałkiewicz, 1994 i inni). Surwiwal jest również dziedziną
działalności człowieka skierowaną na ochronę samego siebie
jako jednostki, gatunku, a także swego habitatu, czyli szeroko rozumianego środowiska społecznego i przyrodniczego
(Kwiatkowski, 2009). Jak zauważył Wiseman (1986), umiejętność przeżycia w warunkach odmiennych od normalnych
podnosi się do rangi sztuki nazywając ją surwiwalem.
W najbardziej lapidarnym ujęciu surwiwal jest umiejętnością przystosowania się do nowych okoliczności i warunków (Pękała, 1998) lub po prostu rodzajem samoratownic-
Po drugie jako jedną z form turystyki i rekreacji, związaną z rozwojem turystyki kwalifikowanej (w Polsce) i rekreacji przygodowej (na świecie).W takim ujęciu surwiwal
zdefiniowany jest przez Płoskonkę (2012) jako dobrowolna
forma spędzania czasu wolnego na łonie natury, mająca na
celu przeżycie przygody, połączonej ze zdobywaniem wiedzy i ćwiczeniem umiejętności związanych z przetrwaniem
w warunkach opresyjnych, w tym szczególnie naturalnych.
Istotą tej aktywności jest uzyskanie niezależności od czynników zewnętrznych (cywilizacyjnych) oraz poszukiwanie
dróg radzenia sobie z własnymi słabościami.
twa (Kwiatkowski, 2009). Meissner (1990) ujmuje surwiwal
Poszukiwanie elementów przygody, wyzwania oraz
jako umiejętność przetrwania na łonie natury w sytuacji
ryzyka doprowadziło na przełomie lat 70. i 80. XX w. do
zagrożenia lub dobrowolnie. Według Pałkiewicza (1994)
wyłonienia się nowych form aktywności ruchowych. Wspi-
surwiwal to umiejętność przetrwania w ekstremalnych,
naczkę górską, skoki spadochronowe, nurkowanie, żeglar-
skrajnie uciążliwych warunkach.
stwo, baloniarstwo czy surwiwal zaczęto określać mianem
Surwiwal traktowany jako „sztuka przetrwania” jest
ryzykownej rekreacji (risk recreation) lub plenerowej rekre-
umiejętnością dostosowywania samego siebie do warunków
acji przygodowej (outdoor adventure recreation) (Łobo-
zewnętrznych oraz sztuką dostosowywania warunków
żewicz i Bieńczyk, 2001). Według Ewerta plenerowa rekre-
zewnętrznych do swoich potrzeb (por. Kozielecki, 1980).
acja przygodowa to aktywność rekreacyjna w ośrodkach
Pawełek (2004) określa sztukę przetrwania nie tylko jako
plenerowych, zawierająca element ryzyka realnego czy też
umiejętność przetrwania w skrajnych warunkach, ale rów-
uświadamianego. Wynik wykonywanych zadań jest trudny
nież jako zasób wiedzy jak połączyć wszystkie elementy-
do przewidzenia, a wpływ nań ma zarówno uczestnik, jak
umiejętności w jedną całość, w coś co pozwoli przetrwać,
i warunki środowiska (Ewert, 1985). Definicję tę uzupełnia
coś co pozwoli wydostać się z sytuacji bez wyjścia. Kwiat-
Buckley (2006) podkreślając, że w przygodowych formach
kowski (2009) podkreśla, iż sztuka przetrwania wykorzy-
aktywności nacisk nie jest położony na współzawodnictwo,
stuje określenie „sztuka” dla zaznaczenia jako szczególną
lecz na stawianie czoła wyzwaniom naturalnego środowiska.
umiejętność posługiwania się wiedzą prakseologiczną, gdyż
Wyprawy bliższe właściwej idei surwiwalu organizo-
dotyczy jak najsprawniejszego zaspokajania życiowych
wano już w latach pięćdziesiątych XX wieku w komisjach
potrzeb, jak najmniejszym wydatkiem nakładów własnych
turystyki górskiej PTTK w Warszawie i Krakowie. Były to
(por. Kotarbiński, 1982) oraz twórczego podejścia do szu-
tzw. obozy wędrowne turystyki kwalifikowanej zwanej
kania rozwiązań (por. Kozielecki, 1980).
przez niektórych wysokokwalifikowaną. Organizacja tego
Współczesne zjawisko surwiwalu należy rozpatrywać
typu zajęć odbywała się głównie w Bieszczadach i Beski-
co najmniej dualnie. Po pierwsze jako element edukacji
dzie Niskim. Dzikie tereny tych gór, chaszcze, rwące rzeki,
obronnej, przygotowanie żołnierza do działań militarnych.
błotniste bezdroża i odludzia wymagały znacznego wysiłku,
W takim ujęciu surwiwal definiowany jest jako wiedza
pełnego ekwipunku i znacznej wiedzy turystycznej. Trasy
i kompetencje motoryczne związane z umiejętnością ra-
tych wypraw były specjalnie utrudniane terenowo np. mar-
dzenia sobie w sytuacjach wymuszonego odosobnienia na
szem na przełaj z poszukiwaniem określonych celów, biwa-
terenie zajętym lub kontrolowanym przez wroga (Kalina
kowanie „na dziko” oraz poprzez wykonywanie zadań spe-
i wsp., 2002). Sztuka przetrwania dla żołnierzy sprowadza
cjalnych (Czarnowski, 2002). Aktualnie formy nawiązujące
się do zagadnień związanych zarówno z utrzymaniem życia
do turystyki pieszej wysokokwalifikowanej i posiadające
w warunkach izolacji od sił własnych oraz innych jednostek
elementy surwiwalu, nazywamy turystyką minimalistyczną.
i zbiorowości ludzkich, jak i do zagadnień konieczności
Wyższą formą prowadzącą do właściwego surwiwalu
podjęcia walki o przetrwanie z siłami, które dążą do poj-
były wyprawy trampingowe podejmowane na początku lat
mania żołnierza lub pozbawienia życia (Tomczak, 2003).
70-tych XX wieku przez akademickie środowisko Krakowa.
P.Płoskonka / e-Wydawnictwo NCBKF, 2014:46-51
50
W ramach tego typu wyjazdów udawano się do krajów Azji,
− schronienia - zasady budowania schronień z wyko-
Afryki i Ameryki Południowej. W tym samym czasie na
rzystaniem naturalnego terenu i posiadanego wyposażenia;
świecie poszukiwanie elementów przygody, wyzwania oraz
umiejętność zabezpieczenia się przed niekorzystnymi wa-
ryzyka doprowadziło na przełomie lat 70 i 80 XX w. do
runkami atmosferycznymi,
narodzin turystyki przygodowej.
Jedną z pierwszych uczelni wyższych, która nie tylko
− ogień – zasady doboru terenu, budowania i rozpalania
różnego rodzaju ognisk; zasady bezpieczeństwa,
dostrzegła potrzebę bliższego przyjrzenia się zjawisku su-
− pożywienie – sposoby pozyskania i przygotowania
rwiwalu, ale wciąż wykorzystuje go w pracy ze studentami
prowizorycznego pożywienia roślinnego i zwierzęcego
jest warszawska AWF.
(ryby), przygotowanie naczyń i sztućców z naturalnych
tworzyw,
Las, surwiwal i studenci
Surwiwal w programach nauczania pojawił się w połowie lat 90-tych wraz z tworzącym się w szkolnictwie wyż-
− sygnalizacja – sposoby przekazywania wiadomości
na odległość, zasady wzywania pierwszej pomocy w zależności od posiadanego sprzętu i terenu, alfabet Morse’a.
szym kierunkiem turystyka i rekreacja. Treści nauczania
Podsumowaniem zdobytych wiadomości i umiejętności
opierały się na doświadczeniach wyniesionych z harcer-
jest zaplanowanie, przygotowanie i przeprowadzenie – we
stwa oraz świeżo powstałych klubów i stowarzyszeń su-
wcześniej wyróżnionych grupach - imprezy surwiwalowej,
rwiwalowych. Były one częścią praktycznych ćwiczeń
wykorzystującej zdobytą wiedzę.
podczas letnich obozów.
Podsumowanie
Obecnie zajęcia z surwialu na warszawskiej AWF wciąż
są realizowane podczas letnich stacjonarnych obozów tu-
Aktywność surwiwalowa wykorzystuje naturalną po-
rystyki przygodowej, jednak wyłącznie dla studentów kie-
trzebę poznawania świata, zew przygód i chęć odkrywania.
runku Turystyka i Rekreacja. Miejscem realizacji są lasy
Dzięki pokonywaniu przeszkód pozwala uczestnikom zajęć
okalające Ośrodek Dydaktyczno-Sportowy AWF w Pięknej
samodzielnie odkryć określone prawdy i zasady, a przez to
Górze. Celem ćwiczeń jest przygotowywanie studentów do
uczy perspektywicznie myśleć i działać. Wśród pozosta-
samodzielnego prowadzenia elementów szkoły przetrwania
łych zalet edukacji przygodowej (surwiwalu) należy wy-
podczas zajęć plenerowych, szczególnie w trakcie wypo-
mienić łatwość przyswajania wiedzy dzięki aktywnemu
czynku wakacyjnego. Sama idea zajęć jest zgodna z duchem
uczestnictwu w zajęciach i czynnej obserwacji zachodzą-
wychowania plenerowego oraz założeniami edukacji przy-
cych związków przyczynowo-skutkowych. Dzięki temu
godowej. Realizowane bloki tematyczne mają formę prak-
ludzie uczą się przewidywania skutków swojego postępo-
tycznych ćwiczeń w terenie i trwają 2.15 minut. Ze względu
wania i odpowiedzialności za swoje czyny. Duża aktyw-
na to, że odbywają się większości w lesie, realizowane są
ność ruchowa, wspólne ćwiczenia i zabawy, często zwią-
w porozumieniu i za zgodą lokalnego Nadleśnictwa. Ponadto
zane z ryzykiem i odpowiedzialnością, sprzyjają zwięk-
poprzedzone są omówieniem podstawowego ubioru i wy-
szeniu dyscypliny i uczą współpracy oraz stwarzają płasz-
posażenia, zasad bezpieczeństwa obowiązujących podczas
czyznę do budowania zaufania w zespole. Czynności, wy-
prowadzenia zajęć w lesie oraz przypomnieniem obowiązu-
konywane w niecodziennych warunkach, sprzyjają inte-
jących elementów prawa ( w tym zasad ochrony przyrody).
gracji, nawiązywaniu więzi koleżeńskich. Przygodowe
Poniżej wybrane, a zarazem najważniejsze tematy re-
formy aktywności (w tym przypadku surwiwal) zbliżają
alizowane podczas zajęć w lesie:
ludzi do środowiska przyrodniczego. Nie tylko traktują las
− terenoznawstwo – umiejętność posługiwania się mapą,
jako scenerię zdarzeń, ale również uczą zachowania się
busolą, GPS-em, wyznaczania azymutów, tworzenia szki-
w nim i wyrabiają troskę o jego stan i wizerunek. Kontakt
ców terenowych; wykorzystywanie środowiska natural-
z naturą – lasem, niesie jeszcze jedną korzyść – przez ob-
nego do określenia stron świata; pokonywanie przeszkód
cowanie z przyrodą ludzie stają się bardziej wrażliwi oraz
terenowych,
świadomi swojego miejsca i roli w środowisku społeczno-
− woda – sposoby pozyskiwania, transportu i odkażania
wody w terenie,
przyrodniczym.
Edukacja przygodą na terenach leśnych
51
Piśmiennictwo
1. Binasiak M. Działania wychowawcze Związku Harcerstwa
Polskiego w zakresie turystyki, rekreacji i edukacji leśnej. Studia
i Materiały CEPL w Rogowie, 2006, 3(13):152-163.
2. Buckley R. Adventure tourism. CAB International, Oxfordshire, 2006.
3. Chudy W. Rozwój filozofowania a „pułapka” refleksji. Filozofia refleksji i próby jej przezwyciężenia. KUL Lublin, 1995.
4. Czarnowski A. Survival w PTTK.. Gościniec, 2002, 4(8).
http://gosciniec.pttk.pl/08_2002/index.php?co=043
5. Denek K. Wycieczki we współczesnej szkole. Eruditus,
Poznań, 1997.
6. Ewert A. Why people climb: the relationship of participant
motives and experience level to mountaineering. J. Leisure Res.,
1985, 17(3):241-250 .
7. Font X., Tribe J. Forest tourism and recreation: case studies
in environmental management. Buckinghamshire Chilterns University College, High Wycombe, 2002.
8. Gilbertson K., Bates T., McLaughlin T., Ewert A. Outdoor
education: methods and strategies. Human Kinetics Publishers,
Champaign IL, 2005.
9. Goldenberg M. Outdoor and risk educational practices. University of Minnesota, 2001.
10. Gordon A. Wychowanie przez krajoznawstwo, w: Ziemia.
V Kongres Krajoznawstwa Polskiego, PTTK, Warszawa, 2000:
309–326.
11. Henderson J.C. The survival of a forest fragment: Bukit Timah
Nature Reserve, Singapore. W: Font X., Tribe J. (red.): Forest
tourism and recreation: case studies in environmental management.
Buckinghamshire Chilterns University College, High Wycombe,
2002:23-40.
12. Hiszpańska B. Prawda u podstaw samowychowania, Tow.
Naukowe KUL JP II, Lublin, 2010.
13. Hirsh J. Developmental adventure programs. W: Miles J.C.
and Priest S. (red.): Adventure programming. State College, PA:
Venture Publishing Inc., 1999:13-27.
14. Kalina R.M., Tomczak A., Jasiński T. Stres a szkoła przetrwania. Pol. Przegl. Med. Lot., 2002, 8(4):399-406.
15. Kotarbiński T. Traktat o dobrej robocie. Ossolineum, Wrocław, 1982.
16. Kozielecki J. Koncepcje psychologiczne człowieka, PWN,
Warszawa, 1980.
17. Kwiatkowski K.J. Survival po polsku. Tomczak, Łódź, 2001.
18. Kwiatkowski K.J. Sztuka przetrwania - modus Vivendi. W:
Bergier J., Sroka M. (red.): Survival w teorii i praktyce. PWSZ
Biała Podlaska, 2009:17–29.
19. Łobożewicz T., Bieńczyk G. Podstawy turystyki. Wyższa
Szkoła Ekonomiczna w Warszawie ALMAMER, Warszawa, 2001.
20. Merski J. Turystyka kwalifikowana. Druk-tur, Warszawa,
2002.
21. Meissner H.O.mSztuka życia i przetrwania. Bellona, Warszawa, 1990.
22. Meyer J.P. Four territories of experience: A developmental
action inquiry approach to outdoor-adventure experiential learning. Acad. Manag. Learn. Edu., 2003, 2(4):352-363.
23. Nęcka D., Żbikowski J. Tendencje organizacyjne i programowe w rekreacji ruchowej. W: Kubińska Z., Bergier B. (red.):
Rekreacja ruchowa w teorii i praktyce. PWSZ Biała Podlaska,
2005: 16-22.
24. Pałkiewicz J. Survival. Sztuka przetrwania. Tenten, Warszawa, 1994.
25. Pawełek A. Survival - sztuka przetrwania - praktyczny przewodnik. PIW, Warszawa, 2004
26. Pękała T. Podstawy survivalu (sztuki przetrwania). Wiedza
Obronna, 1998, 1:77-86.
27. Płoskonka P., Dzioban K. Las miejscem edukacji przygodowej na przykładzie zajęć z surwiwalu. Studia i Materiały CEPL
w Rogowie, 2012, 3(32):36-44.
28. Seton E.T. Zwitek kory brzozowej Woodcraftu. Biblioteczka Walden, Katowice, 1992.
29. Słownik Języka Polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa, 2008.
30. Toczek-Werner S. Trendy obserwowane w rekreacji na świeżym powietrzu. W: Wyrzykowski J. Klementowski K. (red.):
Współczesne tendencje w turystyce i rekreacji, AWF, Wrocław,
2004:105-112.
31. Tomczak A. Elementy „szkoły przetrwania” w systemie
edukacji podchorążych wojsk lądowych. W: Marcinkowski M.,
Sokołowski M. (red.): Aktywność ruchowa, edukacja i zdrowie
w (kon)tekstach proobronnycvh. AWF Poznań, 2003:212-223.
32. Wiseman J. The SAS. Survival hand book. Collins Harvill,
London, 1986.