wprowadzenie do etyki turystyki

WPROWADZENIE DO ETYKI
TURYSTYKI
Paweł Bortkiewicz UAM
[email protected]
ZARYS I ZAKRES PROBLEMATYKI ETYCZNEJ
W TURYSTYCE
Problemy wynikające z relacji społecznych
 Problemy wynikające z relacji kulturowych
 Problemy wynikające z relacji ekonomicznych
 Problemy wynikające z relacji przyrodniczych
 Problemy wynikające z relacji politycznych

PROBLEMY SPOŁECZNE
KONFLIKTY MIEDZY LUDNOŚCIĄ MIEJSCOWĄ A
TURYSTAMI
Turyści


demonstrują zachowania i
postawy, które nie są
akceptowane przez ludność
miejscową.
dozwolone są im zachowania
całkowicie zabronione
ludności miejscowej
np. zbyt swobodne
zachowanie i zbyt skąpe
odzienie turystów
europejskich na plażach w
krajach arabskich;
 Łamanie zakazu spożywania
alkoholu w krajach islamu

Miejscowa ludność


zmienia się styl życia
miejscowej ludności,
następuje przejmowanie
obcych wzorów życia
zjawiska patologii
społecznej rozprzestrzenia się
narkomania, pijaństwo,
kradzieże, prostytucja,
choroby zakaźne.
PROBLEMY KULTUROWE
NISZCZENIE LUB ZANIK TRADYCYJNEJ
KULTURY LUDOWEJ
Miejscowości turystyczne oferują bardziej
skomercjalizowaną i fałszywą wersję swego
obyczaju i folkloru
 naśladownictwo i kontaktu z innymi kulturami
 zmienia się i ujednolica tradycyjna kultura



np. „tradycyjne” zespoły taneczne w Afryce, na
Hawajach, w rezerwatach indiańskich;
maski wyrabiane w Senegalu sprzedawane jako
„tradycyjne” w całej Afryce.
PROBLEMY KULTUROWE
NISZCZENIE WARTOŚCI RELIGIJNYCH,
MORALNYCH

turysta może być nośnikiem niekorzystnych,
negatywnych zachowań i zjawisk społecznych.

np.. głośne zachowanie się w świątyniach,
ignorowanie miejscowych obyczajów religijnych
PROBLEMY EKONOMICZNE
 zmiany

w rolnictwie
rozwój turystyki  zmiany struktury upraw
gospodarstw rolnych na produkcję komercyjną
(uprawa warzyw, owoców, kwiatów), np. Jawa
(Indonezja), Antyle, Wyspy Bahama
 migracje

ludności
ludność wiejska migruje do miejscowości
turystycznych (np. utworzenie ogromnego
regionu turystycznego w Cancun 
wyludnienie wnętrza Płw. Jukatan (Meksyk))
PROBLEMY EKONOMICZNE
 konieczność

inwestycje w sektorze turystycznym 
konieczność sfinansowania kosztownego
importu (wyposażenie hoteli, produkty
spożywcze itp.)
 rozwój

zwiększenia importu.
monokultury turystycznej
ryzyko uzależnienia gospodarki (krajowej lub
lokalnej) od turystyki,

por. Egipt (gwałtowny spadek wpływów dewizowych
po zamachach na turystów), Małe Antyle (np.
Montserrat).
PROBLEMY PRZYRODNICZE (EKOLOGICZNE)

zakłócenie równowagi/degradacja środowiska
naturalnego
zanieczyszczenie wód i powietrza, zaśmiecanie,
wypłoszenie zwierzyny lub
 przyzwyczajenie zwierzyny do karmienia przez
turystów, przełowienie łowisk (wędkarstwo),
 zmiany gatunkowe (synantropizacja siedlisk), np.
rejon Tatr i Zakopanego, Wielkie Jeziora Mazurskie,
Balaton

PROBLEMY PRZYRODNICZE (EKOLOGICZNE)
 obniżenie

jakości życia
zbyt intensywny ruch turystyczny
obniża jakość życia przez nadmierny
ruch samochodów, motorówek, ciągły
ruch i tłok w pewnych miejscach

np. Zakopane, Jastrzębia Góra, Mikołajki.
PROBLEMY PRZYRODNICZE (EKOLOGICZNE)
niszczenie krajobrazu

- przypadkowe i
nieprzemyślane
osadnictwo (np. domki
letniskowe) 
architektoniczne
niszczenie krajobrazu,
np. Zakopane,
schronisko pod Baranią
Górą, Jeż.
Żarnowieckie.
ekstremalnym przykładem – Zakopane
 w weekend majowy 2008 - pod Tatrami 250 tys.
Osób

turyści zniszczyli fragmenty najbardziej
uczęszczanych szlaków
 Zakopane – zatłoczony kombinat wypoczynkowy,
nastawiony na szybki, kompaktowy rodzaj
wypoczynku, w którym jednocześnie otrzymujemy
dyskotekę, piękne widoki i dziką przyrodę


Trudno narzekać na to, że Polacy zaczęli inaczej
wypoczywać. Turystyka ma być ważną gałęzią gospodarki,
a takie sytuacje jak w Zakopanem są tego wyboru
konsekwencją. Obawiam się tylko, że w hałasie ginie
prawdziwy sens wypoczynku. Może się mylę, ale dla mnie
urlop ma być momentem, w którym zwalniam i porzucam
na chwilę dobrze znany świat. Nie rozumiem, dlaczego na
szlakach turystycznych młodzi ludzie nakładają słuchawki
i zajmują się sprawdzaniem zasięgu. Przykro to mówić, ale
pośpiech zabija zarówno zwykłych turystów, jak
i pielgrzymów, którzy obok zadań duchowych
stawiają sobie niebotyczne cele. Wszystkie te wyjazdy
w rodzaju „10 sanktuariów w 4 dni” niosą istotne
niebezpieczeństwo – w takim pośpiechu trudno o głębszą
refleksję. [Ks. Maciej Ostrowski]


Teza: urlop w górach może wiązać się
z wandalizmem
organizacje ekologiczne:

Dwa lata temu przeprowadziliśmy szczegółowy monitoring
76 gmin karpackich [Grzegorz Bożek z Pracowni na rzecz
Wszystkich Istot] – Połowa planuje bądź realizuje
inwestycje przeznaczone dla turystyki masowej.
Nartostrady, wyciągi, wielkie hotele. Takie pomysły
oznaczają przerywanie korytarzy ekologicznych, erozję
gleb, wycinkę lasów. Narciarze nie zdają sobie sprawy, że
nawet niewielka ingerencja w tak delikatne ekosystemy
jak wysokogórskie może oznaczać ich zniszczenie. Tak
niepozorny na pierwszy rzut oka szczegół sprawia, że
zmienia się okres wegetacji roślin, co z kolei burzy tryb
życia zwierząt.

Tendencja jest taka sama w całej Polsce i na całym
świecie. Tam, gdzie pojawia się turystyka masowa,
tam przyroda i autentyczna kultura lokalna schodzą
na dalszy plan. Liczy się szybki przerób turystów.
Najgorsze, że ten rodzaj turystyki demoralizuje ludzi,
którzy czerpią z niej dochody. Tak jak w Zakopanem,
gdzie turysta jest kolejną owcą do ostrzyżenia
z pieniędzy. Nie jest to cecha wyłącznie polska –
wszędzie tam, gdzie pojawia się masa ludzi, znikają
bezinteresowność i gościnność. [Marcel Kwaśniak,
podróżnik, etnolog ]

trend obecny w krajach turystycznych – poszukiwanie
nowości i wabików, które mają poszerzyć ofertę.
Turyści - oprowadzani po slumsach Delhi albo Bombaju
 „Crazy Guides” - grupa pomysłowych mężczyzn, którzy obwożą
po Nowej Hucie obcokrajowców spragnionych czegoś więcej niż
widoku Sukiennic, Wawelu






W Nowej Hucie turyści piją wódkę o jedenastej rano, zagryzają
śledziem w oleju, później odwiedzają typowe peerelowskie
mieszkanie, gdzie również konsumują wódkę, zapijając żurkiem.
Polska w wersji „Crazy Guides” to zestaw najprostszych skojarzeń
podanych w atrakcyjnej formie: wódka, zagrycha, paprotka na
parapecie, komunizm.
= rzecz w tym, by zrobić „jak największą oborę”.
Czy Nowa Huta to slums”?
Czy nie wyrządza się krzywdy jej mieszkańcom?
 hasło
„turystyka etyczna” = głównie
strony ekologiczne
nieetyczne - dla niektórych latanie
samolotami,
 oczekiwanie codziennej zmiany pościeli, bo
detergenty spływają do ziemi,
 korzystanie z oferty all inclusive, bo jeśli
turyści żywią się w hotelu, tracą na tym
właściciele miejscowych lokali

PROBLEMY POLITYCZNE

czy etyczne jest
zostawianie swych
pieniędzy w krajach
łamiących prawa
człowieka?

coraz dalsze wyjazdy –
i coraz częstsze
wybory moralne
PROBLEMY POLITYCZNE
Tybet – dopóki w rękach Chin  „zachodni
turyści powinni go omijać”
 Free Tibet - nie wyraziła zachwytu.



„Gdy chodzi o kwestie etyczne związane z podróżą do
Tybetu, nie ma prostych odpowiedzi. Niech każdy
decyduje za siebie”.
Dalajlama:

nie zaleca rezygnowania z podróży, ale uważa wręcz,
że ludzie z Zachodu powinni jeździć do Tybetu. Im
więcej turystów go odwiedzi, tym lepiej – bo dzięki
temu więcej ludzi zrozumie, w jakiej opresji żyją jego
mieszkańcy.
PROBLEMY POLITYCZNE

Dalajlama i działacze tybetańscy:


nie istnieje prosty związek między rozwojem ruchu
turystycznego a umacnianiem rządów dyktatorskich.
Aung San Suu Kyi –przywódczyni opozycji
birmańskiej –inaczej:
apeluje do zachodnich turystów, aby od jej kraju
trzymali się z daleka.
 Turystyka „przedłuża trwanie birmańskiego reżimu,
dlatego odwiedzanie Birmy jest równoznaczne z jego
wspieraniem”.

PROBLEMY POLITYCZNE
czy należy spędzać
wakacje w krajach,
którym daleko do
respektowania zasad
demokracji
i poszanowania
ludzkich praw?
 dylemat trudny

PROBLEMY POLITYCZNE
Zwolennicy turystycznego
bojkotowania dyktatur

dochody z turystyki
umacniają reżim,
w mniejszym lub
większym stopniu, ale
zawsze.
Przeciwnicy turystycznego
bojkotowania dyktatur



na turystyce zyskują też
zwykli ludzie –
właściciele hotelików
i barów, rzemieślnicy
produkujący lokalne
wyroby, sprzedawcy,
kierowcy autokarów,
przewodnicy
kraje dyktatorskie
z reguły są biedne 
dzięki turystom miliony
ludzi zyskują środki do
życia
PROBLEMY POLITYCZNE
w Wielkiej Brytanii - przewodnik turystyczny po Birmie,
wyd. Lonely Planet
 centrala związkowa TUC,
 ostro lewicowe czasopismo „New Internationalist”
 organizacje pozarządowe, m.in. Burma Campaign UK
 apel o bojkotowanie wszystkich przewodników
Lonely Planet
 „Samo już jego istnienie zachęca do podróży, której
inaczej być może ludzie w ogóle nie braliby pod
uwagę” [B. Barber, sekretarz generalny TUC]
 wakacje w Birmie „to przecież najbardziej nieetyczna
podróż, jaką można sobie wyobrazić” [Chris Brazier,
naczelny „New Internationalist”]

PROBLEMY POLITYCZNE

Zdaniem kierownictwa
wydanie przewodnika nie jest równoznaczne
z popieraniem birmańskich generałów
 we wstępie omówiono sytuację polityczną Birmy
 obok argumentów przemawiających za podróżą
przedstawiono też argumenty przeciw


Birma uchodzi jednak za przypadek szczególny.

część dochodów z turystyki trafia prosto do kieszeni
rządzących generałów, którzy mają udziały
w hotelach, biurach podróży czy liniach lotniczych
PROBLEMY POLITYCZNE

specyfika Birmy
nie ma drugiego kraju, w którym rozwój turystyki
wiązałby się tak mocno i tak bezpośrednio
z naruszaniem praw człowieka
 ludzie wyrzucani z domów, by na ich miejscu można
było zbudować luksusowe kompleksy hotelowe
 inni kierowani do przymusowej pracy
 = infrastruktura turystyczna „pożera ludzi”.

ETYKA W TURYSTYCE
gdyby w turystyce kierować się surowymi
kryteriami respektowania demokracji czy szerzej
etyki
  prawdziwie moralny podróżnik w zasadzie nie
powinien ruszać się z domu
 jeśli mimo wszystko etyczny turysta zechce
wyprawić się w daleki świat  pole do popisu
niewielkie

ETYKA W TURYSTYCE

mnóstwo państw -mniej lub bardziej poważne
uchybienia:








Iranowi – podejrzane zbrojenia nuklearne,
Zimbabwe – nękanie opozycji,
Syrii i Azerbejdżanowi – dziedziczenie władzy przez dzieci
rządzących pod przykrywką legalnych wyborów,
Rosji – wojnę w Czeczenii,
Chinom – dławienie aspiracji Tybetańczyków i Ujgurów
plus niewolnicze formy pracy
kraje, zwłaszcza Afryki i Azji Środkowej - fałszowanie
wyborów
gdzie jest granica, za którą podróż staje się
nieetyczna?
we wszystkich dyktaturach żyją tysiące zwykłych
ludzi
ETYKA W TURYSTYCE
choć wielkie pieniądze z turystyki - zagarnia
wąska grupa rządzących
 małe pieniądze z opłat, biletów, napiwków,
wymiany pieniędzy po kursie innym niż oficjalny
- do wielkiej rzeszy bardzo biednych ludzi
 w Birmie - każdy drobiazg sprzedany za parę
dolarów dla wielu rodzin oznacza lepsze życie

ETYKA W TURYSTYCE
„Turystyka zawsze rozbudza zrozumienie między
ludźmi różnych kultur i żadne kierownictwo
polityczne nie jest w stanie temu przeszkodzić”
[prof. Torsten Kirstges, Fachhochschule
w Wilhelmshaven]
 co świat zachodni powinien podjąć wobec Chin”


Kirstges : „kontakty z Europejczykami są korzystne
dla społecznego rozwoju Chin, dzięki nim bowiem
znikają uprzedzenia i rodzi się zrozumienie dla
zachodniego punktu widzenia, nawet dla krytyki,
również za łamanie praw człowieka”
ETYKA W TURYSTYCE

Christian Thies, wicedyrektor Instytutu Studiów
Filozoficznych w Hanowerze:

„można rozważać rezygnację z podróży, ale obowiązek
moralny spoczywa raczej na politykach niż na
turystach”.
czy bojkot turystyczny w ogóle ma sens?
 czy jakiś reżim upadł dlatego, że omijali go
turyści?
 turystyczni moraliści ocierają się niekiedy
o śmieszność, = wzywali do omijania Turcji czy
Malezji, nie wspominając - o Rosji

ETYKA W TURYSTYCE


dylematy podróżnika nie kończą się na ekologii
dotykają polityki


nie sądzę, by trzeba było zakazywać podróży do krajów
niedemokratycznych. […] Powróćmy myślami do czasów
niedawno minionych w Polsce i wyobraźmy sobie, że przez
dziesiątki lat nikt nas nie odwiedza. Czy byłoby to dobre? Że
jeżdżąc w takie miejsca, finansujemy reżim? Trudno się
z tym w pełni zgodzić: że przyjeżdżając, finansujemy też
konkretnych ludzi, którzy tam mieszkają. [M. Kamiński]
podróżując gdziekolwiek, powinniśmy podążać za
prawdą o danym miejscu i próbować wczuć się
w sytuację zamieszkujących je ludzi. Umieć zobaczyć
drugą stronę. Reżimy są tymczasowe, a ludzie tam po
prostu są – i są sobą. Tak jak my za komunizmu.