Pobierz - Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Pobierz - Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

PASJA, KTÓRA POZWALA PRZEŻYĆ, CZYLI ANALIZA DYSKURSU PEWNEJ FOTOGRAFII
– „JOSÉPHINE MPONGO PRACTICES THE CELLO”
Sylwia Chmielarz, Magdalena Kloc
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
Streszczenie
Poniższy tekst stanowi analizę dyskursu medialnego fotografii, która zajęła pierwsze miejsce w kategorii „Sztuka i rozrywka”, w organizowanym corocznie, prestiżowym konkursie World Press Photo.
Zdjęcie autorstwa Andrew McConnella to zawarta w elementach obrazu opowieśd o życiu 37-letniej
mieszkanki Kongo – Josephine. Świat kobiety od lat podzielony jest na dwie, skrajnie różniące się od
siebie części – tę, w której toczy ona nieustanną walkę o przetrwanie w targanym od lat biedą i przemocą kraju oraz tę, która jest nośnikiem wyższej wartości – muzyki, będącej pasją kobiety, stanowiącą ucieczkę od brutalnej rzeczywistości. To właśnie na tej drugiej połowie skupia autor największą
uwagę, w centrum fotografii stawiając sylwetkę kobiety, w błogim skupieniu dwiczącą grę na wiolonczeli, w opozycji do chaotycznego i obskurnego świata w tle. Tym samym przekazuje prostą prawdę,
aby pomimo przeciwności losu zawsze realizowad własne pasje i podążad za marzeniami.
Źródło:
http://www.worldpressphoto.org/index.php?option=com_photogallery&task=view&id=2077&Itemid=292
www.think.wsiz.rzeszow.pl, ISSN 2082-1107, Nr 3 (11) 2012, s. 20-24
Pasja, która pozwala przeżyd, czyli analiza dyskursu pewnej fotografii - „Joséphine Mpongo practices the cello”
Przedmiot niniejszej analizy stanowid będzie zdjęcie irlandzkiego fotoreportera Andrew McConnella,
wykonane na potrzeby artykułu zamieszczonego w Der Spiegel. Zatytułowane „Joséphine Mpongo
practices the cello” zdobyło w bieżącym roku 1. miejsce w kategorii „Sztuka i rozrywka” jako zdjęcie
pojedyncze, w organizowanym corocznie od 1955 roku konkursie Fundacji World Press Photo1. Celem
tej liczącej już 56 lat organizacji non-profit jest nie tylko promowanie profesjonalnych form fotografii
prasowej i reportażowej oraz stymulowanie rozwoju foto-dziennikarstwa, ale także poszerzanie
wśród odbiorców, poprzez uchwyconą „okiem” aparatu chwilę, poprzez obraz, wiedzy o świecie, ze
szczególnym zwróceniem uwagi na kwestie niesprawiedliwości i krzywd, jakich doznają zarówno społeczeostwa, jak i jednostki w każdym zakątku globu2.
Zwycięska fotografia wykonana została w Demokratycznej Republice Konga i koncentruje się głównie
na postaci Joséphine Nsimba Mpongo, 37-letniej mieszkance Kinszasy, położonej w Afryce Środkowej. Joséphine jest członkiem miejscowej Orkiestry Symfonicznej – Kimbanguiste (OSK), powstałej
w 1994 roku z inicjatywy kilku zapalonych, muzycznych pasjonatów samouków, którzy dzieląc wspólną pasję, dzielili się także tylko kilkoma dostępnymi wówczas instrumentami. Dziś liczba członków
Orkiestry sięga około dwustu muzyków, którzy regularnie dają popisy swoich muzycznych umiejętności na krajowych scenach3. Joséphine zatem swoje życie dzieli na dwie pory – porę dnia – kiedy to
zarabia na życie sprzedając kurze jaja oraz omlety na miejscowym targu, a także porę wieczorną –
kiedy to zmęczona po dniu pracy, ale jednak szczęśliwa i pełna zapału, zasiada do dwiczeo na swoim
instrumencie – wiolonczeli – snując plany i marzenia o kolejnym koncercie. Biznes, jaki prowadzi
Joséphine, nie jest dochodowy, wystarcza właściwie jedynie na pokrycie czynszu. Po pracy kobieta
udaje się bezpośrednio na próbę orkiestry i sama musi podczas wielogodzinnych, wyczerpujących
prób, zapewnid opiekę swojemu 8-letniemu synowi, który od długiego czasu boryka się z chorobą.
Zdjęcie, pomimo tego, że pozbawione jest tekstu, zawiera w sobie warstwę językową, którą stanowią
poszczególne elementy fotografii. Stąd też z pomyślnością można je poddad analizie
z wykorzystaniem narzędzia najpopularniejszego badacza dyskursu – Teun’a A. van Dijka – tj. triady
dyskursu, w skład której wchodzą trzy aspekty – użycie języka, przekazywanie idei oraz społecznie
usytuowana interakcja4.
Użycie języka
Na obrazie, stanowiącym warstwę językową fotografii na pierwszym planie usytuowana jest
Joséphine Mpongo, podczas wspomnianych wyżej wieczornych dwiczeo na wiolonczeli. Czarnoskóra
kobieta przyodziana w jasne, wzorzyste, czyste ubrania spoczywa na zielonym, plastikowym krześle
wygrywając melodię zapisaną w nutach opartych na profesjonalnym pulpicie. Elementem, który najbardziej skupia uwagę widza, jest tenże właśnie instrument, znajdujący się w rękach kobiety. Zadziwia on swoim lśnieniem, błyskiem, czystością, a przede wszystkim elegancją i pięknem, które kontrastuje z ubogim otoczeniem, w jakim przebywa kobieta. Znajduje się ona zapewne w przydomowej
1
http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,9090241,World_Press_Photo_2011___wygralo_zdjecie_z_
Afganistanu.html?as=2&startsz=x., z dnia 01.04.2012.
2
http://www.worldpressphoto.org/., z dnia 01.04.2012.
3
http://afryka.org/?showNewsPlus=5871, z dnia 01.04.2012.
4
Van Dijk T., Badania nad dyskursem, [w:] van Dijk T. (red.) Dyskurs jako struktura i proces, PWN Warszawa
2004, s. 10.
21
Pasja, która pozwala przeżyd, czyli analiza dyskursu pewnej fotografii - „Joséphine Mpongo practices the cello”
zagrodzie stworzonej ze zniszczonego, brudnego, nietrwałego plastiku, imitującego solidne, faliste
blachy. Pod jej stopami ułożony jest cement przemieszany z błotem, tworzący w wielu miejscach
obskurne dziury i kałuże. W jej tle widnieje szpetny kosz na śmieci, porozrzucane odpadki, pomięte
gazety, porzucona, nieużywana opona a także brudna, niehigieniczna miska dla zwierzęcia. Kobieta
zdaje się jednak nie przejmowad tą sytuacją. Na jej twarzy wymalowany jest spokój i zadowolenie.
Tkwi w statecznym, błogim uniesieniu, które również staje w opozycji – tym razem do świata, który
znajduje się za plastikowym ogrodzeniem. Jest to świat dynamiczny, świat ludzi chaotycznie podążających w różnych kierunkach, z pokrytą odpadkami i wyrwami ulicą, ludzi, których twarze i postawy
ciała wyrażają jedynie znudzenie czy też zagubienie. Fotografia podzielona jest zatem na dwa światy,
których symboliczną granicę stanowi wspomniany kawał plastiku. Jest to świat samotnej Joséphine,
poświęconej bez reszty swojemu zajęciu, swojej pasji oraz świat anonimowej, zabłąkanej ludzkiej
masy.
Fotografia utrzymana jest w dosyd ciemnych, ponurych barwach, wyzwalających uczucia niemalże
namacalnego brudu i ubóstwa. Jedynym jej punktem zdającym się byd tym nieskalanym i zachowującym czystośd, klarownośd i harmonię jest sylwetka kobiety wraz z instrumentem.
Przekazywanie idei
Przekaz zdjęcia nie ogranicza się jednak tylko do warstwy wizualnej, gdyż jak powiedziała amerykaoska fotograf Ruth Bernhard – „Jeżeli nie jesteś zdolny widzied więcej ponad to, co widzialne, nie możesz zobaczyd niczego”. Fotografia zatem, oprócz treści wynikających z poszczególnych jej elementów, przekazuje także wartościowe idee.
Symboliczna zielona przegroda odzwierciedla niejako podział na dwa światy, kontrast pomiędzy
ludźmi, którzy zamieszkują ten sam zakątek na ziemi. Podzieleni są jednak na ludzi z pasją, dla których muzyka jest ukojeniem w czasach, w jakich przyszło im żyd oraz na tych, których obecna sytuacja
przerasta i wprowadza w stan bezradności i beznadziei. W świecie bez wartości, gdzie prawo jest
konsekwentnie łamane, muzyka stanowi kanon wyższych wartości i emocji.
Sam kolor – zielony – zarówno krzesła, na którym siedzi bohaterka zdjęcia, jak i kawałka plastiku,
który odgradza Joséphine od reszty świata ma znaczenie symboliczne. Zielony bowiem to kolor nadziei – chodby na lepszą przyszłośd. Zielone ogrodzenie na fotografii może stanowid swego rodzaju
zakątek nadziei, który pozwala kobiecie poprzez grę na instrumencie odzyskad siły, ukoid zmysły, zregenerowad ciało i duszę. Pozwala także w otaczającej ją, chaotycznej rzeczywistości, znaleźd miejsce
na pasję, jaką jest muzyka.
Joséphine prowadzi swego rodzaju podwójny żywot. Ten, który pozwala jej zarobid i sprostad codziennym obowiązkom oraz ten nieco oderwany od rzeczywistości, w którym spełniają się jej marzenia. W pierwszym świecie kieruje się wolą przetrwania, w drugim pasją i fantazją. Pasja ta nie tylko
pozwala oderwad się jej od szarej rzeczywistości, ale także odstresowuje, rozluźnia, uspokaja, wprawia w dobry nastrój, dodaje sił i energii. Poprzez oderwanie się od trudów codzienności, przez chwilę
pozwala żyd we własnym, idealnym świecie, do którego wstęp mają jedynie nieliczni – ci którzy tę
pasję potrafią zrozumied i wspólnie się nią dzielid. Wyraża ona bowiem chęd dążenia ludzi do harmonii, piękna i doskonałości. Muzyka także od zarania dziejów towarzyszy ludziom podczas przełomowych, historycznych momentów, wyzwala ducha walki, zagrzewa do boju. Dodając otuchy i odwagi,
22
Pasja, która pozwala przeżyd, czyli analiza dyskursu pewnej fotografii - „Joséphine Mpongo practices the cello”
pozwala przezwyciężad wszelkie przeciwności. Podobnie Joséphine każdego dnia stacza walkę o lepsze jutro oraz toczy bój o zdrowie syna, z trudem odkładając zarobione pieniądze.
Interakcja społeczna
Fotografia będąca przedmiotem naszej analizy została wykonana w Demokratycznej Republice Konga. Od 1998 roku, przez pięd lat, kraj ten wyniszczany był przez wojnę domową, która zebrała krwawe
żniwo w postaci ponad 5 milionów ofiar5. Od dziesięcioleci to także miejsce konfliktów pomiędzy
walczącymi między sobą siłami rządowymi i lokalnymi partyzantkami oraz zbrojne interwencje sąsiadujących paostw m.in. Rwandy i Ugandy6. Bogactwa naturalne na terenie tego kraju od zawsze stanowiły łakomy kąsek dla sąsiednich paostw. Haniebne czyny walczących, m.in. tortury, masowe gwałty czy kanibalizm, należały do porządku dziennego na obszarze objętym sporem. Wiele przekazów
medialnych określało tę sytuację mianem „piekła na ziemi”. Dopiero w 2003 roku siły ONZ, rozpoczęły w Kongu największą, i jak dotąd najkosztowniejsza operację pokojową, dającą jednak szansę na
przywrócenie porządku na dotkniętych tragedią terenach7.
Nadzieję dla mieszkaoców Kongo, do których należy także bohaterka fotografii – Joséphine – niesie
także łącząca ich pasja i miłośd do muzyki. Zmuszeni są w trudnej sytuacji życiowej i ciężkich czasach,
w jakich przyszło im żyd, łączyd swój talent, pasję i inwencję twórczą z przeciwnościami losu, na które
nie mają wpływu. Notorycznie zmagają się z brakiem pieniędzy, są świadkami przestępstw i zbrodni
na niewinnych ludziach, często nawet dzieciach, a także borykają się z problemami mieszkaniowymi.
Fotografia jest portretem życia mieszkanki Kongo, która jest niejako wojowniczką w rzeczywistości,
z którą musi się zmierzyd, która swój los przyjmuje ze spokojem na twarzy i ma odwagę w tak ciężkich
czasach realizowad własne marzenia. Tym samym przesyła nam konkretny komunikat, że chodby
świat wydawał się nam niesamowicie niesprawiedliwy, a ludzie w nim żyjący bezpardonowo przekraczali wszelkie granice przyzwoitości i nagminnie łamali wszelkie prawa ludzkie, nam nigdy nie wolno
się poddad, stracid nadziei i wiary. Należy natomiast słuchad głosu swojego serca, podążad za marzeniem, pasją i nigdy z nich nie rezygnowad.
Te same wartości wyznają członkowie tej jedynej czarnoskórej orkiestry na świecie. Bowiem 200osobowa Kimanguiste Symphony Orchestra to grupa ludzi, którzy potrafią poczud i wyrazid, jak wielką
siłę niesie ze sobą muzyka. Ich wiara we własne marzenia i wspólne realizowanie pasji przetrwały już
15 lat. Pokazuje to tym samym, jak wielka nadzieja zamieszkuje w ich sercach. Każdy ma prawo podążad za swoimi marzeniami, żyd pasjami, a przede wszystkim nie tracid nadziei. Ważne, by odnaleźd
w życiu cel i sens, nawet jeśli wszystko inne ulega nieustannej degradacji.
5
http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Kongo_Demokr_Rep_Kongo,problemy,Konflikt, z dnia
01.04.2012.
6
J. S. Nye jr., Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii i historia, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne Spółka z o.o., Warszawa 2009, s. 230.
7
W. Jagielski, Kongo wciąż jest „jądrem ciemności”, [z:] http://wyborcza.pl/1,86715,4866474.html, z dnia
01.04.2012.
23
Pasja, która pozwala przeżyd, czyli analiza dyskursu pewnej fotografii - „Joséphine Mpongo practices the cello”
Bibliografia
1. Nye jr. J. S., Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii i historia, Wydawnictwa
Akademickie i Profesjonalne Spółka z o.o., Warszawa 2009.
2. Van Dijk T., Badania nad dyskursem, [w:] van Dijk T. (red.) Dyskurs jako struktura i proces,
PWN Warszawa 2004.
3. Netografia:
4. www.stosunkimiedzynarodowe.info
5. www.afryka.org
6. www.wiadomosci.gazeta.pl
7. www.worldpressphoto.org
8. Jagielski W., Kongo wciąż jest „jądrem ciemności” [z:]
http://wyborcza.pl/1,86715,4866474.html, 01.04.2012.
24