szótár 1

Transkrypt

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
S
ska – (röv.) (spółka) társaság
ska2 [1. styl w tanecznej muzyce popularnej,
wywodzący się z Jamajki; 2. styl
muzyczny wywodzący się z Jamajki,
zapoczątkowany w końcowej fazie lat 50.
Był prekursorem rocksteady oraz reggae.]
– Ska; jamaikai eredetű, népszerű tánczenei
stílus [a jamaicai zene egyik formája.
Kombinálja a mento és calypso elemeit az
amerikai jazz elemeivel, és a blues
hangzásával, Jamaicában a rocksteady és
később a reggae előfutára]
skacowany, -a, -e [pot. czujący się źle po
pijaństwie] – másnapos
skaczący, -a, -e – ugráló, ugrándozó
skacze jak by go giez ukąsił – felugrik, mintha
darázs csípte volnak meg
skadrować [1. skomponować fotografowany
obraz w momencie wykonywania zdjęcia
lub
podczas
obróbki
negatywu;
2. połączyć ze sobą poszczególne kadry
filmu; 3. skomponować plastycznie obraz
filmowy]
–
(közb.)
lefényképezni,
lefilmezni; fényképet, filmet készíteni
skafander [1. kurtka z kapturem, chroniąca
przed wiatrem i opadami; 2. szczelny,
odpowiednio
wyposażony
ubiór,
umożliwiający człowiekowi przebywanie
w środowisku, do którego warunków nie
jest przystosowany organizm ludzki; 3.
rodzaj
szczelnego
kombinezonu
z
kapturem chroniący przed szkodliwym
działaniem środowiska zewnętrznego.
Skafandry noszone są m.in. przez nurków
i kosmonautów. Potocznie używa się tej
nazwy również w stosunku do płaszczy
przeciwdeszczowych.] – (gör) szkafander;
űrhajósruha,
magassági
búvárruha;
búvárkészülék, búváröltözet
1
6326
skafander, kurtka futrzana [sportowa kurtka,
która kończy się nad kolanami i jest
dopasowana w talii za pomocą tunelu na
pasek z tkaniny lub elastycznej taśmy.
Posiada często kaptur. Produkowana z
ciężkich bawełnianych tkanin i płótna
żaglowego.] – parka [Térdig érő sportos
kabát, a derekán övházba húzott övvel vagy
rugalmas pánttal. Gyakran kapucni is tartozik
hozzá.
Nehéz
pamutszövetből
vagy
vitorlavászonból készül.]
skafander klasyczny – klasszikus szkafander
skafander kosmiczny; skafander kosmonauty –
(gör) szkafander; űrhajósruha
skafander do akcji w warunkach ekstremalnych
–
katasztrófavédelmi
szkafander
v.
védőöltözék
skaj [1. tworzywo skóropodobne; 2. materia
skóropodobna o budowie warstwowej.
Warstwę tkaniny lub dzianiny pokrywa
się warstwą polichlorku winylu o fakturze
przypominającej powierzchnię skóry.
Stosowana do produkcji obić tapicerskich
a także kurtek i płaszczy. Znacznie tańszy
od skóry naturalnej. 3. Sztuczna „skóra”
polecana przez obrońców zwierząt jako
zamiennik naturalnej na galanterię,
wierzchy obuwia, pokrycia tapicerskie itp.
Powstaje przez pokrycie tkaniny lub
dzianiny tworzywem coraz doskonalej
imitującym
różne
rodzaje
skóry
naturalnej.] – (ang.) skai (műbőr); pórusos
műbőr
skajowy, -a, -e [zrobiony ze skaju] – (ang.) skaiskakać (skaczę, -esz) [zob. skoczyć] – ugorni,
ugrani (ugrik), felugrani, leugrani; ugrálni,
ugrándozni;
szökdécselni,
szökdelni;
szökellni; (zwiększać się) felszökni
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
6327
skakać do oczu – (átv.) nekiugrani, nekitámadni
vkinek
skakać do wody – vízbe ugrani
skakać na główkę – fejest ugrani
skakać na jednej nodze – féllábon szökdelni v.
ugrálni
skakać na nartach – síugrani
skakać na nogi – talpast ugrani
skakać obunóż; skakać na obu nogach – páros
lábon szökdelni v. ugrálni
skakać po kanałach – nyomkodja a gombokat
skakać po krach – jégtömbökön ugrálni
skakać w dal – távolba ugrani
skakać wzwyż – magasat ugrani
skakać z radości – ugrál örömében
skakać ze spadochronem – ejtőernyővel ugrani
skakanie – ugrálás, ugrándozás, szökdécselés
skakanka [kawałek sznura z uchwytami, służący
jako zabawka dziecięca lub do ćwiczeń
sportowych] – ugrókötél, ugrálókötél;
kötéllel való ugrándozás (gyermekjáték)
skala [1. usystematyzowane zestawienie wartości
danej wielkości 2. przen. wielkość, poziom
3. stosunek zmiany wielkości np. mapy w
porównaniu z rzeczywistym rozmiarem 4.
podziałka na przyrządach pomiarowych 5.
muz. określony układ dźwięków; 6.
podziałka (por. Beauforta; Celsjusza;
Fahrenheita;
Kelvina;
Réaumura);
stopień zmniejszenia (a. zwiększenia)
rzeczywistych wymiarów odwzorowanego
przedmiotu;
układ
dźwięków
uszeregowanych
wg
wysokości,
o
ustalonych
odległościach
między
stopniami, właściwy dla muzyki danej
epoki a. kultury (zob. chromatyczna; dur;
moll; diatoniczna); (s. dźwięków, głosu,
barw, trudności, płac itd.) zasięg,
rozpiętość,
zakres;
(s.
podatkowa)
systematyczny
układ
stawek
podatkowych] – (lat) skála; fokozatokat
feltüntető táblázat, (miara) méret, mérték,
fokozat; (muz) skála, hangsor (hangok
meghatározott sorrendje), hanglétra; (műsz)
skálabeosztás, fokbeosztás, lépték, mérce
mérőműszereken; (földr.) lépték, méretarány;
(átv.) kiterjedés, méret; beosztás, mérték
skala [szereg dźwięków ułożonych według
stałego schematu. Kolejne dźwięki skali
oznacza się cyframi rzymskimi, tworząc
stopnie. Zależnie od rodzaju skali, każdy
stopień pełni inną funkcję. Skale mogą być
budowane w kierunku wznoszącym (od
najniższego dźwięku do najwyższego) lub
opadającym
(od
najwyższego
do
najniższego). Skalą jest także zakres
-
Wersja 01 01 2017.
dźwięków danego instrumentu lub głosu
ludzkiego.] – hangsor vagy skála [akkor
keletkezik, ha valamely dallam hangjait
magasságuk szerint sorba rendezzük. A
hangsorokat
többféleképpen
is
csoportosíthatjuk. Vannak a modális
hangsorok, amik hétfokúak. Ezeknek görög
elnevezéseik vannak. Léteznek diatonikus
hangsorok is. Ezen hangsorok két foktól
egészen hét fokig terjedhetnek. Az egymás
melletti hangokból álló diatonikus hangsorok
-chord elnevezést, míg azon hangsorok amik
nem egymás melletti hangokból építkeznek
(tehát nem diatonikus hangsorok) -ton
elnevezést kapnak; fokukat pedig a görög
számok után kapják. Egy másik csoportosítás
szerint dúr és moll jellegük alapján is
megkülönböztetjük őket. A kis terccel induló
hangsorokat moll, míg a nagyterccel
kezdődőeket dúr jellegű hangsoroknak
nevezzük. A skála (hangsor) hangjait
fokoknak nevezzük. Ezeket a fokokat római
számokkal jelöljük. Mivel a skála nyolcadik
hangja (hétfokú hangsoroknál) ugyanaz mint
az első hangja, csak egy oktávval (nyolc
hanggal) magasabban, első foknak jelöljük.
A skála alaphangját( első hangját) tonikának
(jele:T), az ötödik hangját dominánsnak
(jele:D), az alsó ötödik hangját (fölfelé
számolva
a
negyedik
hangját)
szubdominánsnak (jele:S) nevezzük.]
skala (muzyczna) – (zenei) hangsor, skála,
hangskála (egy-egy dallam különböző
hangjainak magasság szerinti sora)
skala barw – színskála
skala Beauforta [skala siły wiatru określana w
stopniach 0 – 12] – Beaufort-skála [teljes
nevén Beaufort szélerősség-skála egy
fokozatrendszer, melyet 1805-ben Francis
Beaufort, a brit flotta sorhajókapitánya
(később
admirális
és
a
Bath-rend
parancsnok-lovagja) dolgozott ki a tengeri
szél
erősségének
megfigyelésére
és
osztályozására]
skala Beranka – Beranek-féle pontozás
skala biegów – sebbeségfokozat, sebesség
skala całotonowa [1. skala muzyczna złożona
wyłącznie z sześciu całych tonów; 2. zwana
też skalą sześciostopniową jest skalą
muzyczną,
w
której
stopnie
są
rozmieszczone w odległościach sekund
wielkich] – teljes hangskála {C, D, E, F♯,
G♯, A♯, C}
skala Celsjusza [skala mierzenia temperatury, w
której podstawową jednostką jest stopień
Celsjusza] – Celsius-skála [bevezetője
Anders Celsius. Celsius a skála két pontját a
mai
használathoz
képest
felcserélve
6328
használta. A jelenlegi skála Stromer svéd
tudós módosításával alakult ki 1750-ben.
Jele: t]
skala cen – árskála
skala chromatyczna (półtonowa) – kromatikus
skála; félhangokból álló skála
skala cygańska – cigányskála [Moll jellegű
hangsor két bővített második lépéssel. ( a h c
disz e f gisz a)]; magyar skála
skala diatoniczna [skala muzyczna złożona z
pięciu całych tonów i dwóch półtonów w
obrębie oktawy] – diatonikus skála v.
hangsor [az ókori görögöktől származó, a
hétfokú hangsorral megegyező fogalom]
skala diatoniczna –
skala dochodów – jövedelmi skála
skala durowa – dúrskála
skala durowa (majorowa) [to siedmiostopniowa
skala z charakterystycznymi półtonem
między stopniami: III i IV oraz VII i VIII
(stanowiącym powtórzenie I stopnia o
oktawę wyżej). Obecnie uznaje się, że
skale durowe mają radosne brzmienie. Jej
pierwowzorem
jest
skala
jońska
kościelna.] – (lat.) dúr skála v. hangskála
(dúr latin szó, jelentése: kemény) [A dúr
skála hét hangból áll, egy oktávot bont hét
részre. Lényegét nem a skálát alkotó hangok
fejezik ki, hanem a közöttük lévő távolságok,
a hangközök. Dúr skálát dúr hangnemben
használunk. A dúr hangnem egyike a két fő
diatonikus hangnemnek, a másik a moll
hangnem. A moll-hoz képest a dúr
hangnemre írt zene vidám, erőteljes hatást
kelt, míg a moll inkább szomorkás
hangvételű.Bármilyen hangról kezdve lehet
dúr skálát építeni. A skála kezdőhangját
alaphangnak nevezzük. Ha például az
alaphang a C, akkor C-dúrról, ha F, akkor Fdúrról beszélünk, s így tovább.]
A-dur [gama lub tonacja durowa] – A-dúr
As-dur [gama lub tonacja durowa]
B-dur [gama lub tonacja durowa]
C-dur [gama lub tonacja durowa] – C-dúr
hangsor: c, d, e, f, g, a, , c
Cis-dur [wym. c-is dur] [gama lub tonacja
durowa]
D-dur [gama lub tonacja durowa]
Des-dur [gama lub tonacja durowa»
dur-moll [system organizacji materiału
dźwiękowego występujący w dwóch
odmianach: dur i moll, decydujący o
charakterze i sposobie współdziałania
harmoniki, melodyki i architektoniki w
utworze]
E-dur [gama lub tonacja durowa]
-
Wersja 01 01 2017.
Es-dur [gama lub tonacja durowa]
F-dur [gama lub tonacja durowa]
Fis-dur [gama lub tonacja durowa]
skala dźwięków – hangsor
skala dźwięków eolskich – (gör.) eol hangsor;
(zene) vezetőhang nélküli, moll jellegű
(egyházi) hangsor
skala Fahrenheita [skala mierzenia temperatury,
w której podstawową jednostką jest
stopień Farenheita] – Fahrenheit-skála
[Daniel Gabriel Fahrenheit (1686-1736) egy
olyan hőmérsékleti skálát dolgozott ki,
amelyet a mai napig sokan használnak
angolszász nyelvterületen.]
skala fon-son (fonowosonowa) – fon-son skála
skala głosu [zakres dźwięków, którymi
rozporządza wokalista lub instrument] –
hangskála, hanglétra
skala harmniczna –harmonikushangsor
skala jakości – minőségi skála
skala
jońska
[w
kościelnej
muzyce
średniowiecznej: skala identyczna z
dzisiejszą skalą majorową] – dúr (Ión )
skála
skala Kelvina [skala mierzenia temperatury,
której punkt zerowy stanowi najniższa
możliwa teoretycznie temperatura –
273,15o C, a której podstawową jednostką
jest kelwin] – Kelvin-skála [Kelvin-skála
"szülőatyja" Lord Kelvin, akit akkor még
William Thomson néven szólítottak. A skála
fokbeosztása megegyezik a Celsius-skáláéval
(ez szándékos!), csak a jég olvadáspontjának
a 273,16 fok felel meg, míg a víz
forráspontjának a 373,16 fok a skáláján.]
skala lidyjska [starogrecka skala diatoniczna –
Líd skála
skala
logarytmiczna
[zob.
podziałka
logarytmiczna] – logaritmikus-skála [Az
embereknek természetes a lineáris ábrázolás.
Ez azt jelenti, hogy ami 10-szer messzebb
van, azt 10 egység távolságra rajzolja, ami
100 egység távolságra, azt 100 egység
távolságra rajzolja.]
skala minorowa (mollowa) –harmonikus moll
hangsor
skala mollowa – moll skála
skala pięciostopniowa [zob. pentatonika; to skala
pięciodźwiękowa zbudowana w obrębie
oktawy] – ötfokú skála; pentaton, olyan
ötfokú hangsor, amelyben a hangközök nagy
szekundok és kis tercek [A pentaton skálák
úgy jönnek létre, hogy a diatonikus skálákból
kimarad a 4. és 7, fok, tehát a fa és a ti hang.
Aszerint, hogy a pentaton melyik
6329
szolmizációs hangra végződik, öt fajtát
különböztetünk meg.]
skala pitagorejska – püthagorászskála
skala płac – bérskála
skala podatkowa – adóskála
skala podatkowa degresywna – degresszív
adóskála
skala podatkowa progreswna – progresszív
adóskála
skala Réaumura [skala termometryczna, której
punktami podstawowymi są: 0° R – punkt
odpowiadający temperaturze zamarzania
wody oraz 80° R – punkt odpowiadający
temperaturze wrzenia wody] – Réaumurskála [René Antoine Ferchault de Réaumur
(1683. 02. 28 -1757. 10. 10.) francia tudós
(zoológus és fizikus) egy olyan hőmérsékleti
skálát dolgozott ki, amely sokkalta kevésbé
terjedt el, mint Celsius vagy Fahrenheit
skálája]
skala Richtera [skala logarytmiczna, oparta na
zapisach fal sejsmicznych, służąca do
określania siły trzęsienia ziemi] – Richterskála [a földrengés a erősségének műszeres
megfigyelésen alapuló mérőszámát (a
Richter magnitudót, vagy más szóval
méretet) adja meg. A magnitudó a
földrengéskor a fészekben felszabaduló
energia logaritmusával arányos. Egy 4,5
méretû földrengés kipattanásakor nagyjából
akkora energia szabadul fel, mint egy kisebb
(20 kt-ás, nagasaki méretû) atombomba
robbanásakor. Az eljárás kidolgozója Charles
Richter, eljárását 1935-ben tette közzé.]
skala
równomiernie
utemperowana
–
egyenletesen temperált skála
skala sonowa – szonskála
skala termometru – a hőmérő beosztása v. fokai
skala termometyczna – termométerskála
skala zrównoważona – kiegyenlített skála [ebben a
hangolásban egy oktáv 12 egyenlő részre van
osztva. A két hang közti frekvencia aránya
mindig ugyanaz. A legtöbb hangszer így lett
bekalibrálva, de jónéhány enged ettől eltérő
beállításokat is (pl. Ensoniq ASR-X Pro).]
skalać [1. zhańbić coś stanowiącego dla kogoś
wartość godną szacunku; 2. daw. poplamić
coś; splugawić, utytłać, zabrudzić,
zanieczyścić,
zbrukać;
zbrudzić,
zbezcześcić, zhańbić, sprofanować] –
bemocskolni, beszennyezni, tisztátalanná
tenni,
megszentségteleníteni,
megbecsteleníteni, meggyalázni, szégyent
hozni vkire, megszégyeníteni, megalázni
skalać się (skalam się) – tisztátlanná válni,
bemocskolódni, gyalázatot szenvedni el,
megszégyenülni, felsülni
-
Wersja 01 01 2017.
skalar [łac. scalaris 'drabinowy; schodowy' od
scalae (l.mn.) 'schody; szczeble; drabina';
1. wielkość, którą charakteryzuje jedynie
wartość liczbowa, a nie kierunek, np. pole
lub temperatura; 2. wielkość, której
wartość określana jest tylko jedną liczbą
rzeczywistą
(np.
długość,
pole,
temperatura); 3. ryba o konturze ciała
zbliżonym do trójkąta, żyjąca w dorzeczu
Amazonki] – (lat.) skalaris; (menny, fiz)
irány nélküli (mennység); (ryba) vitorlahal
skalar (Żaglowiec skalar) – vitorláshal
(Pterophyllum scalare)
skalarny, -a, -e – skaláris
skald [staroskandynawski poeta i wojownik] –
skandináv vándordalnok, skaid
skaldowie [st.skand. skāld (l.poj.) 'skald';
staroskandynawscy
poeci
i
historiografowie a. recytatorzy i śpiewacy,
zwł. poematów bohaterskich i pieśni
pochwalnych; bardowie staroż. plemion
germ.] – (skandináv) skald; a skandinávok
középkori vándor dalnoka
skale pokrewne (pochodne) – rokon hangsorok
skaleczenie [miejsce skaleczone] – seb, sérülés,
megsebesülés
skaleczyć [uszkodzić ciało lub tkankę rośliny
czymś
ostrym]
–
megsebesíteni,
megsebezni;
megsérteni,
megvágni;
megnyomorítani,
nyomorékká
tenni,
megcsonkítani
skaleczyć nogę – megsebesíti a lábát
skaleczyć rękę – kezét megsebesíti
skaleczyć się [skaleczyć samego siebie] –
megsebesülni, megsérülni, megnyomorodni,
megcsonkulni; megvágja magát
skaleczyć sobie palec – megvágja az ujját
skaleczyłem/skaleczyłam
sobie
palec
–
megvágtam az ujjamat
skaleń [minerał skałotwórczy, zwykle biały,
czerwony lub szary] – földpát [1. A tektovagy állványszilikátok alosztályába tartozó
ásványcsoport, melynek tagjai a földkéreg
kőzeteinek mintegy 60 tf%-át alkotják,
ezáltal a legfontosabb kőzetalkotó ásványok;
2. A legfontosabb ásványcsoport, amelyek
tagjai a földkéreg felépítésében 60-65%-ban
részesülnek; a földpátok vízmentes alkálivagy
mész-alumínium-szilikátok.
Sokféleségük azon alapul, hogy mind
alacsony mind magas hőmérsékleten
létrejöhetnek.]
Skalinek czerwonogardły (Petroica phoenicea)
[gatunek ptaka z rodziny skalinkowatych
(Petroicidae)] – tüzesbegyű cinegelégykapó
(Petroica phoenicea) [a madarak osztályának
a verébalakúak (Passeriformes) rendjéhez és
a
cinegelégykapó-félék
(Petroicidae)
családjához tartozó faj. Ausztrália délkeleti
részén és Tasmania szigetén honos.]
6330
skalisty, -a, -e [1. pokryty skałami; 2. złożony ze
skał lub będący skałą] – sziklás,
szakadékos, szirtes
skalisty brzeg – sziklás part
skalkulować
[1. obliczyć,
wyliczyć
coś;
2. rozważyć, przemyśleć coś] – kiszámítani,
kikalkulálni
skalniak [kompozycja roślinna w ogrodzie,
której podłożem są kamienie ułożone na
małym kopczyku] – sziklakert
skalnica
[roślina
o
pojedynczych
lub
rozgałęzionych
łodygach,
liściach
tworzących gęste różyczki, rosnąca
głównie w górach] – sziklatető
Skalnica gronkowa (Saxifraga paniculata)
[gatunek rośliny należący do rodziny
skalnicowatych] – Fürtös kőtörőfű [Latin
név: Saxifraga paniculata MILL.; Familia:
Saxifragaceae; Család: Kőtörőfűfélék]
Skalnica rozłogowa (Saxifraga stolonifera)
[gatunek rośliny z rodziny skalnicowatych
(Saxifragaceae). Pochodzi z Chin i
Japonii. Jest uprawiany w wielu krajach
świata, w Polsce głównie jako roślina
pokojowa.] – Indás kőtörőfű (Saxifraga
stolonifera)
-
Wersja 01 01 2017.
skalny, -a, -e [1. dotyczący skały lub będący
skałą; 2. właściwy terenom pokrytym
skałami] – kő-, szikla-; sziklás
skalna koza – zerge; kőszáli kecske
skalować [nanosić skalę na instrument
pomiarowy,
aby
móc
odczytywać
prawidłowe wartości] – skálabesztást
készíteni, vmit skálabeosztással látni el; adott
skálabeosztás alapján méretet ellenőrizni;
(muz.) skálázni
skalowanie na zasadzie wzajemności –
reciprokkalibrálás
skalowana grafika wektorowa; standard W3C;
język opisujacy dwuwymiarową grafikę
wektorową – (kat.: informatyka) SVG
Scalable Vector Graphics (méretezhető
vektorgrafika)
skalp [1. ang. scalp 'jw.' pochodz. skand.; skóra
czaszki wraz z włosami, zwł. jej część
wycięta a. zerwana z głowy nieprzyjaciela,
jako trofeum, przez dawn. wojowników
indiań. Ameryki Płn. a. ich białych
wrogów.; 2. skóra z włosami zdarta z
czaszki pokonanego wroga, stanowiąca
trofeum wojenne Indian i niektórych
ludów starożytnych] – (ang.) skalp; a
legyőzött ellenségnek hajjal együtt lenyúzott
fejbőre; az észak-amerikai primitív indiánok
barbár diadalmi jelvénye
skalpel [mały nóż używany w chirurgii] – (orv.)
szike, bonckés, sebészi kés
skalpel plazmowy [aparat do przecinania tkanki
za pomocą cienkiej nitki plazmy o bardzo
wysokiej temperaturze, zasklepiający
jednocześnie naczynia krwionośne] –
plazmás sebészeti készülék
skalpować [ściągać skalp (skórę z włosami) z
czaszki zabitego wroga] – (ang.) skalpolni;
megölt ember fejbőrét lenyúzni, hogy az
diadalmi jel gyanánt szolgáljon
skała [1. zespół różnych minerałów, lub jednego,
powstały w naturalnych procesach
geologicznych lub kosmologicznych; 2.
góra kamienna, duży głaz; 3 w przenośni o
kimś: twardy jak skała] – (földr.) kőzet,
szikla, kőszikla, szirt, bérc
skała dolomitowa – dolomitkőzet
skała erupcyjna – eruptív v. vulkanikus kőzet
skała granitowa – gránitszikla; gránit
skała metamorficzna – metamorf v. átalakult kőzet
skała osadowa – üledékes kőzet
skała podwodna – víz alatti szirt
skała się oberwała – a szikla lezuhant v. leomlott
Skała Tarpejska (łac. saxum Tarpeium, mons
Tarpeius) [urwiste zbocze w południowej
części
Kapitolu
rzymskiego.
W
6331
starożytności miejsce skąd strącano w
przepaść przestępców skazanych za
złożenie fałszywego świadectwa (zgodnie z
prawem XII Tablic Rzymskich).] – tarpeji
szikla [szikla Rómában, ahonnan az ókorban
a halálra ítélteket a mélységbe taszították
(Tarpeius)nevéről, akit elsőnek végeztek ki
ilyen módon]
skała wapienna – mészkőszikla; (földt.) mészkő
skała wulkaniczna – vulkanikus kőzet
skała zwaliła się na dół – a szikla leomlott
skałka [1. zdr. od skała w zn. 1.; 2. kawałek
krzemienia do krzesania ognia, używany
dawniej do broni palnej] – kovakő, tűzkő
(filint) [a kvarcnak, illetőleg a kalcedonnak
egyik változata, tulajdonképen kristályos és
amorf sziliciumdioxidnak (kovasavnak)
keveréke; mindig tartalmaz egy kevés
káliumoxidot, meszet; timföldet, vasoxidot,
meg vizet is (1,3%-ig). Szerves eredetű,
amennyiben
radiolariák
kovavázának
tömege. Gyakran diatomák kovavázával
együtt kisebb-nagyobb, néha fejnagyságú
gumóforma darabokban meg táblákban,
ritkán egész telepekben, vagy pedig
hasadékok töltelékeként találni legfőképen
krétában. Színe sárgás, barnás, vereses, néha
fekete, gyakran foltos, sávos, felhős;
rendesen fehér, kissé meszes laza kéreg
borítja. Angliában az u. n. puddingkő tarkabarka
Tűzkő-gumókból
összeálló
konglomerát, az összekötő anyag kovasav.
Régebben csiholó követ ütöttek belőle,
puskákra alkalmazták és sok egyébre. A
kőkorszakban igen fontos szerepe volt. Ma
itt-ott apró tárgyakat (csészéket, tőröket stb.
laboratoriumok részére agát helyett),
csecsebecséket csiszolnak belőle, a nagyobb
darabokkal
helyenkint
köveznek
is
(Normandia, Anglia számos helyén). Izzítva,
megőrölve és iszapolva annyira tiszta
kovasavat szolgáltat, hogy felhasználják
angol flintüveg, valamint vizüveg gyártására
is. Az angol puddingkövet, mivel szépen
símítható és tetszetős külsejü, mindenféle
tárgyakra dolgozzák fel.]; szikladarab;
kisebb szikla, orom
skałki do strzelb [(u Zygmunta Glogera) używane
przed
wprowadzeniem
pistonów
i
iglicówek, robione były w fabrykach,
istniejących zdawna pod Krakowem,
także w fabryce, założonej pod koniec
XVIII
w.
w
Niżniowie
w
Stanisławowskiem w Galicyi. Fabryka ta,
należąca do Freudenheima zatrudniała
kilkudziesięciu
robotników.
Skałki
wyrabiane pod Krzemieńcem na Wołyniu,
nawet jeszcze wtedy, gdy już wyszły z
-
Wersja 01 01 2017.
użycia w kraju, wywożone były i
nabywane w znacznych ilościach do Azyi.]
– (daw) tűzkő; tűzszerszám, csiholó kő
skałkówka [dawna broń myśliwska, odpalana is
krą ze skałki] – (dawno) kovapuska
skałotocz (Pholas dactylus) [1. gatunek małża
występujący morzach u wybrzeży Europy;
2. małż morski odznaczający się
zdolnością drążenia skał wapiennych] –
(áll.) tapadócsiga (Pholas dactylus)
skałoznawstwo – geológia, kőzettan
skały azoiczne – azoikus kőzetek
skały efuzywne, efuzywy, wylewne; skały
efuzyjne
[1.
skały
pochodzenia
wulkanicznego
powstałe
przez
zakrzepnięcie lawy na powierzchni ziemi;
2.
skały
wylewne
pochodzenia
wulkanicznego. Tworzą się z magmy
wydobywającej się na powierzcһnię Ziemi
z wulkanu w postaci lawy. Należą do nich,
m.in.: melafir, bazalt, ryolit, obsydian,
andezyt, dacyt.] – kiömlési (effuziv)
kőzetek
skały głębinowe, plutoniczne [skały magmowa
powstałe w głębi skorupy ziemskiej przez
powolne krzepnięcie magmy lub w wyniku
przemiany innych skał] – mélységi magmás
kőzet
skały głębinowe – a tengerfenék sziklái
skały ilaste [skały osadowe zbudowane głównie z
minerałów ilastych] – főleg iszapércekből
álló kőzetek
skały
kontaktowe
[skały,
które
uległy
przeobrażeniom na skutek wysokiej
temperatury i ciśnienia sąsiadujących z
nimi skupień magmy] – kontakt kőzetek
skały kwaśne [skały magmowe, w której kwarc
stanowi więcej niż 10% jej składników] –
savanyú magmás kőzetek
skały lite [skały o zwartej budowie] – tömör
kőzetek
skały osadowe – üledékkőzet; üledékes kőzet
skały wietrzeją – a sziklák szétmállanak
skały wyglądają z wody – sziklák bukkannak elő
a vízből
skały zasadowe [skały zawierające mały procent
krzemionki] – bázikus (SiO2-ben szegény)
kőzetek
Skamander [grupa poetycka założona w roku
1918 przez Juliana Tuwima, Antoniego
Słonimskiego, Jarosława Iwaszkiewicza,
Kazimierza Wierzyńskiego oraz Jana
Lechonia. Wzorem dla skamandrytów
była
przede
wszystkim
twórczość
Leopolda Staffa.] – Skamander (a két
világháború közt működő irodalmi folyóirat)
6332
skamandrycki, -a, -ie [przymiotnik od:
skamandryta]
–
skamandrita-,
szkamandrita-;
a két világháború közt
működő „Skamander” irodalmi folyóirattal
kapcsolatos
skamandryta [poeta z polskiej grupy literackiej
utworzonej w 1920 r., skupiającej się
wokół pisma "Skamander"] – (a két
világháború közt működő „Skamander”
irodalmi folyóirat körül csoportosuló
társaság tagja)
skamlać (skamlę), skamłać, skamleć [zob.
skomleć]– szűkölni, nyöszörögni, vinnyogni
skamielina [skamieniałe szczątki zwierzęcia lub
rośliny z minionych epok geologicznych,
utrwalone ślady obecności lub działalności
organizmów; skamieniałość] – kövület;
(orv.) (lat.) concrementum [megkeményedés,
lerakodás, az orvosi tudományban rövidesen:
kő.
Előfordulnak
a
húgyhólyagban,
epehólyagban, bélben, vesében, nyál- és
könnymirigycsövekben, hörgökben, orrban,
tüdőben stb.]
skamieniałości kopalne – bányakövület
skamieniałości,
skamieliny
przewodnie
[skamieniałe
szczątki
niektórych
gatunków zwierząt lub roślin, występujące
w pewnych warstwach geologicznych,
charakteryzujące daną epokę geologiczną]
– kövületek
skamieniałość, skamielina [szczątki dawnych
zwierząt lub roślin zachowane w skałach,
również
ich
odciski]
–
kövület;
megkövesedés; (biol.) ősmaradvány
skamieniały, -a, -e [1. taki, który stał się
nieczuły; 2. taki, który znieruchomiał pod
wpływem jakiegoś gwałtownego przeżycia
lub uczucia; 3. taki, który zamienił się w
skałę] – kövült, megkövült, megkövesedett
-
Wersja 01 01 2017.
skamienieć [1. stać się twardym jak kamień;
2. osłupieć, znieruchomieć; 3. stać się
nieczułym, niewrażliwym; 4. przeistoczyć
się w kamień] – kövülni, kövesedni;
megkövesedni, megkövülni; kővé meredni v.
válni
skamieniały, -a, -e [1. taki, który stał się
nieczuły; 2. taki, który znieruchomiał pod
wpływem jakiegoś gwałtownego przeżycia
lub uczucia; 3. taki, który zamienił się w
skałę] – megkövesedett, megkövült
skamlać, skamłać, skamleć (zob. skomleć) –
vonyítani; (átv.) koldulni, kérni
skanalizować [1. założyć gdzieś kanalizację;
2. skierować
czyjeś
działania,
zainteresowania na inny w stosunku do
pierwotnego teren, inne sprawy] –
csatotnázni, kanalizálni
skanalizować miasto – várost csatornázni v.
csatornával ellátni; városi csatornahálózatot
kiépíteni
skanalizowanie – (lat., elav.) kanalizáció,
kanalizálás; csatornázás
skancerować – elrútítani, összekarcolni
skancerowanie – elrútítás, összekarcolás
Skand (Sc, łac. scandium) [pierwiastek
chemiczny z grupy metali przejściowych w
układzie
okresowym]
–
scandium,
szkandium; ritka elem (Sc) (Nilson fedezte
fel)
skandal [wydarzenie, które wywołuje zgorszenie
i oburzenie; też: atmosfera wokół takiego
wydarzenia] – (lat.) skandalum; botrány;
botrányos eset, gyalázat; botányos, lármás
jelenet; zenebona
skandal prasowy – sajtóbotrány
skandal publiczny – közbotrány
skandalicznie – botrányosan
skandaliczność – botrányosság, vminek bortányos
volta
skandaliczny, -a, -e [1. mający cechy skandalu
lub go wywołujący; 2. oceniany jako
bardzo negatywny] – botrányos
skandalować – (lat.) skandálni; verset a versmérték
szerint taktusban olvasni
Skandynawia [region
północnej Europy,
obejmujący kraje: Szwecję, Norwegię oraz
Danię. Obejmuje część z krajów
nordyckich.] – Skandinávia [Észak-Európa,
illetve annak egy részének elnevezése. A szó
szoros értelmében Svédország, Norvégia és
Dánia
gyűjtőneve,
de
a
magyar
szóhasználatban gyakran
Finnországot,
Izlandot és Feröert is beleértik.]
skandynawski, -a, -ie – skandináv
6333
skaner [1. urządzenie wprowadzające do
komputera
zdjęcia,
rysunki
lub
wydrukowane
teksty;
2. urządzenie
elektroniczne
do
rejestrowania
i
korygowania
tonalności
i
barw
reprodukowanego
oryginału
oraz
zapisywania obrazu na odpowiednim
materiale; 3. urządzenie pozwalające
przeszukiwać jakiś obszar lub obiekt
punkt po punkcie, np. za pomocą fal
świetlnych,
radiowych
lub
rentgenowskich;
4. inform.
program
przeznaczony do skanowania tekstów; 5.
urządzenie służące do przebiegowego
odczytywania: obrazu, kodu paskowego
lub magnetycznego, fal radiowych itp. do
formy
elektronicznej
(najczęściej
cyfrowej). Skaner przeszukuje kolejne
pasma informacji odczytując je lub
rejestrując. Nie jest to więc zwykły
czytnik, a czytnik krokowy (np. skaner
obrazu nie rejestruje całego obrazu w
jednej chwili jak aparat fotograficzny, a
zamiast tego rejestruje kolejne linie
obrazu - dlatego głowica czytająca
skanera przesuwa się lub skanowane
medium pod nią). Nazwa skanera jako
czytnika
przebiegowego,
często
przenoszona
jest
na
czytniki
nieprzebiegowe (np. elektroniczne).] –
(ang.) scaner; lapolvasó (jövevényszóval:
szkenner) [1. a számítógép olyan külső
berendezése, mely szöveg képként való
beolvasására,
képek
digitalizálására,
számítógépbe való bevitelére szolgál; 2.
Papírról szöveget illetve grafikát a
számítógépbe beolvasó, digitalizáló eszköz.
3. számítógépekre csatlakoztatható tartozék
szövegek, képek beolvasására, digitalizására;
olcsóbb, kézzel mozgatható, valamint
önműködően pásztázó változatai kaphatók; a
beolvasott
szövegeket
egy
'optikai
betűfelismerő' (OCR) programmal, a képeket
egy grafikus programmal munkálhatjuk meg]
skaner antywirusowy – víruskereső
skaner
formowy
[zob.
kliszograf]
–
„formaszkenner”
Skaningowy mikroskop elektronowy (SEM, z
ang. scanning electron microscope) [rodzaj
mikroskopu elektronowego umożliwiający
obserwację
topografii
badanego
materiału. Służy do obserwacji i
charakteryzacji materiałów organicznych
i
nieorganicznych
w
skali
od
nanometrycznej do mikrometrycznej.
Wiązką pierwotną w tej metodzie
badawczej jest wiązka elektronów.] –
pásztázó elektronmikroszkóp (PEM; angolul
-
Wersja 01 01 2017.
Scanning Electron Microscope, SEM) [olyan
elektronoptikai eszköz, amely a vizsgált
tárgy felszínének meghatározott területét
irányított, vékony elektronnyalábbal pontos
minta
szerint
végigpásztázza,
az
elektronsugár és a tárgy kölcsönhatásából
származó jeleket erre alkalmas detektorokkal
érzékeli, és ezeket megfelelően feldolgozva,
az elektronsugár mozgásával szinkronizálva
képileg (esetleg más formátumban, például
spektrum) kijelzi.]
skanować [1. wprowadzać do komputera
informację graficzną za pomocą skanera;
2. o
urządzeniu
optycznym
lub
elektronicznym: przeglądać punkt po
punkcie badany obiekt lub obszar] –
szkennelni
skanować coś – szkennelni vmit
skansen [1. szw., krajoznawcze muzeum
etnograficzne pod gołym niebem, gdzie
eksponatami są budynki, meble, sprzęty,
tkanina itp. pewnego regionu; 2. potoczne
określenie muzeum etnograficznego na
wolnym powietrzu, którego celem jest
zaprezentowanie kultury ludowej danego
regionu] – skanzen; svéd kultúrtörténeti,
nép- és természetrajzi múzeum teljesen a
szabadban, dombos, részben befásított
telepen a régi stockholmi állatkert helyén (a
skanzent Hazelius Artur létesítette 1891ben); etnográfiai v. néprajzi múzeum;
szabadtéri néprajzi múzeum
skapać – skapywać – csöpörögni, lecsöpögni
skapanie – lecsöpögés, beszivárgás, leszivárgás
skapcanieć [pot. stracić zapał i energię do życia]
– (közb.) elügyetlenkedni
skapcaniały, -a, -e [pot. taki, który skapcaniał] –
elügyetlenkedett
skapieć – (dawno, közb.) elpusztulni, tönkremenni,
elsorvadni, elszegényedni
skapitalizować – kapitalizálni, tőkésíteni
skapitalizować to miejsce – ezt a területet
kapitalizálni
skapitalizować rolę Polski – Lengyelország
szántóföldjeit tőkésíteni
skapitalizowanie – tőkésítés, kapitalizálás
6334
skapitalizowanie tych firm – ezeknek a cégeknek
a kapitalizálása
skapitulować [1. poddać się nieprzyjacielowi;
2. zrezygnować z czegoś pod wpływem
przeszkód] – kapitulálni; megadja magát
skapować, skapować się, skapnąć się [pot.
zrozumieć coś, zorientować się w czymś] –
(közb.) kapiskálni; felfogni v. megérteni vmit
skapnońć sie [zorientować] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach]–
tájékoztatni, útbaigazítani
skaptować [1. przeciągnąć kogoś na swoją
stronę, pozyskać dla siebie; 2. przeciągnąć
kogoś z jednej firmy do drugiej] –
megnyerni, rokonszenvet kelteni
skaptować sobie kogo – megnyer magának vkit
skarabeusz (Scarabaeus) [duży chrząszcz o
spłaszczonym ciele, barwy czarnej z
lekkim połyskiem, żywiący się nawozem] –
(lat.) skarabeusz, szkarabeusz; galacsinhajtó
v. ganajtúró bogár (az ókori egyipromiak
szent állata); (műv) ennek kőből készített
díszes v. teleírt mása, gyakran nagyítva
skarabeusz czczony [skarabeusz uważany przez
starożytnych
Egipcjan
za
boga
wschodzącego słońca] - (lat.) skarabeusz,
szkarabeusz; galacsinhajtó bogár (az ókori
egyiptomiak szent állata)
skarać (skarzę, skarze) (dawn. ukarać) – büntetni,
megbüntetni, büntetést kiszabni
skaranie (daw. kara) – büntetés
skaranie boskie! – az isten verése
skaranie boskie – isten büntetése
skarb [1. zbiór rzeczy drogocennych lub
pieniędzy, zwykle ukrytych; 2. rzecz
drogocenna; 3. osoba lub rzecz bardzo
przez kogoś ceniona, kochana; 4. daw.
majątek państwa; też: instytucja rządząca
majątkiem państwa] – kincs, kincstár
-
Wersja 01 01 2017.
skarb Dariusza – Dárius kincse; mérhetetlen kincs
(Dárius perzsa király nevéről, aki az ókor
leggazdagabb uralkodója volt)
skarb natury – természeti kincs
skarb państwa [1. państwo jako podmiot
stosunków prawnych, reprezentujący tę
część własności państwowej, która nie
pozostaje
we
władaniu
innych
państwowych osób prawnych; 2. ogół
zasobów
finansowych
państwa]
–
államkincstár
skarb zaklęty – elvarázsolt kincs
skarbcowy, -a, -e [przymiotnik od: skarbiec] –
páncéltermi, safeskarbcowe skrzynie [(u Zygmunta Glogera) były
to skrzynie z desek, okute w gęstą kratę z
szyn żelaznych, z zamkiem sztucznym
umieszczonym na wewnętrznej stronie
wieka, w jego środku, posiadającym często
12 mocnych ryglów, działających po kilka
w każdy bok skrzyni, tak, żeby wieko nie
mogło być łomem z żadnego boku
podważone.] – (daw) széf; páncélszekrény
skarbonka [niewielki przedmiot różnych
kształtów z otworem, przez który wrzuca
się pieniądze] – persely
skarbczyk,
skarbiec
[1. pomieszczenie
przeznaczone
do
przechowywania
pieniędzy,
cennych
przedmiotów,
papierów wartościowych itp., odpowiednio
zabezpieczone przed kradzieżą i pożarem;
2. zbiór kosztowności lub pieniędzy] –
(dawno) kincsesház, kincseskamra; (kasa
pancerna) páncélszekrény
skarbie mój – (bec.) kincsem, drágaságom
skarbie mój kochany – kedves drágaságom
skarbiec [1. pomieszczenie przeznaczone do
przechowywania
pieniędzy,
cennych
przedmiotów, papierów wartościowych
itp., odpowiednio zabezpieczone przed
kradzieżą
i
pożarem;
2. zbiór
kosztowności lub pieniędzy; 3. miejsce do
przechowywania klejnotów, kosztowności
i pieniędzy czyli skarbu. Skarbce mieli
królowie, książęta, ludzie możni i
6335
kościoły.] – páncélszekrény; kincstár,
kincses kamra; (átv.) kincsesház, tárház,
kincstár
skarbnica
[1. zasób
cennych
wartości
niematerialnych; 2. daw.; zob. skarbiec] –
páncélszekrény; kincstár, kincses kamra;
kincsesláda; (átv.) kincsesház, tárház,
kincstár
skarbnica wiedzy – a tudás tárháza v. kincsesháza
skarbniczka – pénztárosnő, kincstárosnő
skarbnik [1. osoba zbierająca pieniądze od
członków
jakiejś
organizacji
i
przechowująca
je;
2. w
bankach,
instytucjach
i
przedsiębiorstwach:
urzędnik wydający i przechowujący
pieniądze oraz papiery wartościowe; 3. w
legendach górniczych: duch podziemi
pilnujący ukrytych skarbów i kruszców;
4. w Polsce piastowskiej: urzędnik
królewski
zarządzający
skarbem
panującego; 5. w Polsce w XV–XVIII w.:
tytularny urzędnik ziemski; 6. urzędnik,
który skarby pańskie zbiera i chowa. Na
dworach Piastów byli już skarbnicy. W
dokumencie z r. 1237 przytoczona jest
polska nazwa „skarbnik,” a w r. 1291
łacińska thesaurarius. Za Jagiellonów
„skarbnik” był tytularnym ostatnim
urzędem
ziemskim.]
–
kincstáros,
kincstárnok; pénztárnok; (kasjer) pénztáros
skarbona, skarbonka [niewielki przedmiot
różnych kształtów z otworem, przez który
wrzuca się pieniądze] – (dawno) persely
Skarbona (niem. Birkendorf) [wieś w Polsce
położona w województwie lubuskim, w
powiecie
krośnieńskim,
w
gminie
Maszewo] – Skarbona (lengyel falu)
skarbowość [dziedzina działalności publicznej
obejmująca wydatki i dochody państwa,
kredyty, budżet, podatki, realizowana
przez organy państwowe i przez
wyodrębnione
państwowe
instytucje
finansowe] – pénzügytan, pénzügy; állami
pénzügyi szervezet
skarbowy, -a, -e [dotyczący spraw finansowych
państwa i instytucji zajmujących się tymi
sprawami] – kincstári, pénzügyi; adóskarby literatury – az irodalom gyöngyszemei
skarby w ziemi (od scerf, drobna moneta,
Scherflein, takie bowiem zwykle skarby, z
drobnej monety złożone, zakopywano w
garnkach do ziemi w dobie piastowskiej). [(u
Zygmunta Glogera) Król Stefan Batory
orzekł 1576 r., że aby wątpliwość żadna o
gruntach stanu rycerskiego nie zachodziła,
są one „wolne zawżdy ze wszemi pożytkami,
któreby się na tych grunciech pokazowały i
kruszce też wszelakie i okna solne zostawać
-
Wersja 01 01 2017.
mają”. A więc ziemia zewnątrz i wewnątrz
stała się nieograniczoną własnością jej
posiadacza, a z tej wielkiej zasady łatwy
wniosek, że skarb znaleziony do
właściciela ziemi należał. Za odkrycie
skarbu prawo polskie nie oznaczało
wysokości
nagrody
dla
znalazcy,
pozostawiając to szlachetności właściciela i
uznaniu sędziego. Przeciwnie, Statut
Litewski, prawie tak jak prawo rzymskie,
przyznaje znalazcy połowę, a drugą
właścicielowi gruntu. Prócz tego tenże
statut rozstrzyga, że jeżeli majątek był w
zastawie, to owa połowa, przypadająca na
właściciela, idzie także w równy podział
między tegoż a zastawnika. O skarbach
znajdowanych w Warszawie wspomina Ł.
Gołębiowski, a mianowicie: o znalezionym
w r. 1770 w lichej stajence na
Marjensztadzie kociołku z dukatami.
Ogrodnik, gdzie dziś ulica Hoża, kopiąc w
ogrodzie, znalazł garnek złota. Bieliński,
marszałek wiel. kor., przyznał mu tę
własność, byle sumą korzystnie rozrządził
i spokojność odzyskał, którą był postradał.
Gdy kopano fundamenta na oficynę
tarasową pod zamkiem, w początkach
panowania
Stanisława
Augusta,
znaleziono
garnek
żelazny
pełen
dukatów.] – (daw) kincsek a földben
(Báthory István 1526. évi határozata a föld
kincseiről)
skarcenie – feddés, fenyítés, fenyíték; dorgálás,
szidás
skarcić (skarcę) [upomnieć, udzielić nagany] –
megszidni,
összeszidni,
leszidni;
megdorgálni,
megfeddni,
lehordani;
megbüntetni,
fenyíteni,
megfenyíteni;
megfegyelmezni
skarcić kogoś –
megszidni, összeszidni,
megdorgálni vkit
skarcił mnie po ojcowsku – atyailag megszidott
(engem)
skarga [1. wypowiedź, w której ktoś uskarża się
na coś; 2. obwinianie kogoś o coś; 3. akt
oskarżenia prywatnego w procesie
karnym lub powództwo w sprawie
cywilnej;
4. środek
odwoławczy
przysługujący
stronom
i
innym
uczestnikom
postępowania
przed
określonym organem, zmierzający do
zmiany lub uchylenia orzeczenia tego
organu] – panasz, panaszkodás; (sąd)
panasz, kereset, per, beperlés, zokszó;
felszólamlás; vád
skarga apelacyjna – fellebbezési panasz
skarga cywilna – polgári per
skarga sądowa – bírósági per
6336
skarga o alimenty – gyermektartási v. nőtartási per
skarga o obrazę – becsületsértés miatti feljelentés
skarlały, -a, -e [1. taki, który stracił zdolność
wzrostu i jest mniejszy niż przedstawiciele
poprzednich
populacji;
2. mniej
wartościowy moralnie lub intelektualnie
niż dawniej; 3. taki, który stracił na
znaczeniu, intensywności, wartości] –
törpe, eltörpült, elkorcsosult, kisnövésű
skarleć [1. stracić zdolność wzrostu i osiągnąć
mniejszy wzrost niż przedstawiciele
poprzednich populacji; 2. stać się mniej
wartościowym
moralnie
lub
intelektualnie; 3. stracić na znaczeniu,
wartości, intensywności] – összezugorodni,
törpévé válni, elkorcsosulni
skarłowacenie – elsatnyulás, elcsenevészesedés,
elnyomorodás
skarłowaciały, -a, -e [zob. skarlały w zn. 1] –
elkorcsosult, elsatnyult, satnya, csenevész,
nyomorék
skarłowacieć [zob. skarleć w zn. 1.] –
elcsenevészesedni,
elsatnyulni,
elkorcsosulni, nyomorékká v. törpévé válni
skarpa [wł. scarpa 'jw.' prawdop. pochodz.
germ. 1. spadzista ściana urwiska, brzegu
rzeki, wykopu itp.; 2. podpora muru w
kształcie wystającego na zewnątrz filaru;
3. bud. stok, pochyła ściana wykopu,
nasypu ziemnego, grobli itp.; archit.
przypora.] – (ép.) gyámfal, gyámpillér;
(dawno, wojsk.) (belső) árokrézsű; (földr.)
partrézsű; (dawno) rézsűs várfal
-
Wersja 01 01 2017.
standardowe (ok. 8 cm. nad kostkę) i tzw.
stopki (skarpety do połowy kostki).] –
zokni,
térdharisnya,
harisnya,
rövid
férfiharisnya
skarpetka, skarpeta [1. okrycie stopy sięgające
powyżej kostki lub do połowy łydki; 2.
odzież pończosznicza, która ma stopę na
zamkniętym końcu oraz taśmę lub
elastyczna nitkę na drugim końcu. Jest
noszona blisko nogi i może sięgać do
kostki lub kolana. Dziana z wełnianych,
bawełnianych lub syntetycznych przędz.]
– rövid harisnya, zokni [Harisnya formájú
termék, aminek a szára a boka felett
végződik, vagy legfeljebb a lábikra közepéig
ér. (A közvetlenül a térd alatt végződő zokni
neve:
térdzokni;
lásd
térdharisnya.)
Pamutból,
gyapjúból
és
különböző
szintetikus szálasanyagokból, ezen belül
főleg poliamidból és poli(akril-nitril)ből
készül. A szár felső részén rugalmas szegélyt
alakítanak ki. Ma leginkább pamutból,
gyapjúból vagy poliakrilnitril-szálakból
gyártják a zoknikat, illetve nylonból a
harisnyához hasonló funkcióval bíró térdvagy bokafixet.]
skarpetki – zokni; bokafix
skarpetki długie – hosszú zokni
skarpetki elastyczne – rugalmas gyógyzokni
skarpetki podkolanówki – térdzokni
skarpa
skarpa lessowa z norą żołny – löszfal
fészeklyukakkal
skarpa z roku na rok jest podmywana – évrőlévre alámosott partrézsű
skarpeta, skarpety, skarpetki [1. pończocha
męska o krótkiej cholewce; 2. okrycie
stopy
używane
powszechnie
przez
mężczyzn, kobiety i dzieci na całym
świecie. Mogą być wykonane z bawełny,
lycry, wełny lub tworzyw sztucznych.
Służą do ochrony stopy przed chłodem i
otarciami. W zależności od długości
wyróżniamy zakolanówki, podkolanówki,
skarpety młodzieżowe – fiatalos zokni v. harisnya
6337
skarpy licowane kamieniem – kikövezett
folyópart v. rakpart
skartabell, skartabellus [1. w dawnej Polsce:
człowiek,
któremu
przyznano
skartabellat; skartabel; 2. szlachcic
nowokreowany. Sebastjan Petrycy pisze
za czasów Zygmunta III, że nazwa
scartabellus pochodzi z łacińskiego ex
charta bellicus, co oznaczało: z prawa na
szlachectwo sobie danego wojujący. Ale
Lelewel słuszniej nazwę tę tłómaczy
wyrazem włoskim scartabellare – papiery
przerzucać, a więc niby papierem
obdarowany, co przypomina niemiecki
wyraz Papieradel, oznaczający nowe
szlachectwo.] – (daw) újnemes; aki
megkapta a
skartabellat [1. śrdw.łac. scartabellatus; w Polsce
śrdw. - drobne rycerstwo, włodycy; od
1669 r. - szlachectwo niepełne (nie
uprawniające do piastowania urzędów
przez 3 pokolenia) dla szlachty świeżo
nobilitowanej; 2. hist. dopiero co uzyskane
szlachectwo o ograniczonym dostępie do
wszystkich przywilejów tego stanu, np.
zakaz sprawowania urzędów i pełnienia
poselstw do trzeciego pokolenia.] – (lat.)
scartabellatus; kislovagok; urak (a lengyel
hivatalnokréteg és képviselők címe, új
nemesség)
instytucja niepełnego szlachectwa. Jako
niższa szlachta skartabellowie funkcjonowali
w
Polsce
średniowiecznej,
nazywani
wówczas świerczałkami. Później część z
nich uzyskuje paritas ze szlachtą właściwą, a
część spada do warstwy sołtysiej. Ponownie
skartabellat pojawił się w pacta conventa
1669 roku. Polegał on na tym, iż nowo
nobilitowani nie mieli aż do trzeciego
pokolenia prawa piastowania urzędów oraz
sprawowania funkcji poselskich. Nazwę
skartabellus (czyli szlachcic nowokreowany)
Sebastian Petrycy wywodził w XVI w. z
łacińskiego ex charta bellicus co oznaczało z
prawa na szlachectwo sobie danego
wojujący,
natomiast
Joachim
Lelewel
tłumaczył to wyrazem włoskim scartabellare
-
Wersja 01 01 2017.
(papiery przerzucać), co nasuwa skojarzenie
z niemieckim określeniem Briefadel lub
Papieradel [1] Skartabellów dostarczało
głównie mieszczaństwo. Nobilitacje niekiedy
zawierały zapis o częściowym lub całkowitym
braku skartabellatu, szczególnie w przypadku
nadań za zasługi wojenne. W prawodawstwie
polskim roku 1817 ostatecznie zostały
zniesione wszelkie wzmianki i przepisy o
skartabellach.
W
języku
niemieckim
odpowiednikiem skartabella był Papieradel,
jedna z nazw "szlachectwa z nadania",
Briefadel. Szlachta z nadania posiadała
pełne prawa dopiero od chwili immatrykulacji
w danym landzie czy prowincji.
skartelować – kartellba egyesülni, tömörülni v.
tömöríteni
skartelowane towary – kartelláruk
skartelowany, -a, -e – kartellba tömörült v.
tömörített
skaryfikacja [zdrapanie lub ścięcie naskórka bez
spowodowania
krwawienia]
–
szkarifikáció; (sebtetkó) úgy készül, hogy a
páciens felső bőrhámjába szikével metszenek
egyszerű, vonalas ábrákat, szimbólumokat
 Skaryfikacja (łac. scarificare - drapać; ang.
scar - blizna) - jedna z praktyk modyfikacji
ciała - bőrékszerként viselt hegek, forradások
 Skaryfikacja, metoda zadraśnięcia naskórka
- metoda szczepienia i diagnozowania w
medycynie - (allergiavizsgálat) vizsgálni
kívánt anyagokat az alkar bőrére cseppentik,
majd kicsiny lándzsával vagy tűvel felületes
szúrt vagy karcolt sebet ejtenek
 Skaryfikacja
- technika stosowana w
ogrodnictwie - a maghéj koptatással,
karcolással történő elvékonyítása
skaryfikator [narzędzie medyczne służące do
zdrapywania naskórka] – szkarifikátor
skarykaturować [przedstawić kogoś lub coś w
postaci karykaturalnej] – karikaturát
rajzolni
v.
készíteni;
karikírozni,
kikarikírozni
skarykaturować się [przedstawić samego siebie
w postaci karykaturalnej] – karikaturát
rajzol v. készít magáról; karikírozza,
kikarikírozza magát
skarżący, -a, -e – panaszos, felperes, vádló
skarżący, skarżyciel – panaszos, felperes
skarżenie – vádolás, bevádolás
skarżenie się – panaszkodás, panaszolás
skarżyciel [ten, kto się skarży] – panaszos;
felperes
skarżyć [1. informować o czyimś niewłaściwym
postępowaniu; 2. występować ze skargą do
sądu]
–
vádaskodni,
bepanaszolni,
bevádolni, panaszt emelni v. tenni
skarży sam na siebie – önmagára panaszkodik
6338
skarżyć kogo do sądu – bevádol vkit, panaszt emel
vki ellen
skarżyć kogo o co – vádolni vkit vmivel
skarżyć się [wypowiadać skargi lub żale] –
panaszkodni, panaszolni
skarżyć się na kogo/co – panaszkodni vkire/vmire,
panaszolni vmit
skarżyć się przed kim – panaszkodni vki előtt
skarżyć się z powodu czego – panaszkodni vmi
miatt
skarżypyta [pot. ten, kto na kogoś skarży] –
rágalmazó, vádaskodó, árulkodó, besúgó
ember
skarżypyctwo
–
rágalmazás,
vádaskodás,
árulkodás, besúgás
skasować [1. sprawiać, że coś przestaje istnieć
lub działać; 2. przedziurkować lub
ostemplować bilet na znak jego
wykorzystania; 3. usunąć z taśmy,
dyskietki itp. zapisany na nich dźwięk,
obraz lub dane; 4. rozbić całkowicie
samochód, motor itp.; 5. pot. zarobić lub
otrzymać pieniądze; 6. uchylić wyrok sądu
niższej instancji] – eltörölni, megszüntetni,
érvényteleníteni, megszüntetni, forgalomból
kivonni; megsemmisíteni, kívül helyezni
skasować coś – letörölni vmit
skasować polecenie – (inf.) parancsot visszavonni
skasować zakaz – feloldani a tilalmat
skasować znaczek – bélyeget érvénytleníteni
skasowanie
–
eltörlés,
megsemmisítés;
érvénytelenítés, hatályon kívül helyezés
skatalogować [1. sporządzić katalog czegoś lub
włączyć coś do katalogu; 2. umieścić pliki
komputerowe
w
odpowiednich
katalogach] – katalogizálni, katalógusba
venni; jegyzékbe foglalni v. felvenni
skate park, skatepark [wym. skejtpark] [1.
wydzielony teren do jazdy i wykonywania
różnych ewolucji na łyżworolkach lub
deskorolkach; 2. Skatepark to specjalny
tor przeznaczony do uprawiania sportów
ekstremalnych (jazda na deskorolce, BMX
czy wyczynowa jazda na rolkach). W
skateparku może znajdować się wiele
przeszkód przeznaczonych do nauki
trików. Do prywatnych skateparków
można zwykle wejść za opłatą, podczas
gdy publiczne skateparki zwykle są
darmowe. Prywatne skateparki są często
umieszczone
wewnątrz
budynków.
Publiczne skateparki prawie zawsze
dostępne są na świeżym powietrzu.] –
(ang.) Skate Park, skatepark; BMX pálya
-
Wersja 01 01 2017.
skatować [bardzo mocno zbić] – kegyetlenül v.
szörnyen
v.
borzasztóan
elverni,
könyörtelenül megkínozni
skaut [członek skautingu; harcerz], skautka
[członkini skautingu; harcerka] – cserkész
(fiú/lány)
skauting [1. ang. scout 'chodzić na zwiady;
badać' z łac. auscultare, zob. auskultacja;
(ang. Boy Scouts dosł. 'młodzi zwiadowcy')
org. zrzeszająca chłopców, skautów, od 11.
do 14. a. 15. roku życia w zastępach,
patrolach i drużynach, w celu wyrobienia
cnót
obywatelskich,
rycerskiego
zachowania się i sprawności w różnych
zajęciach pod gołym niebem (zwł.
obozowanie, wycieczki krajoznawcze,
pływanie i żeglarstwo); zał. w Brytanii w
1908 przez oficera kawalerii gen.-por.
Roberta S. S. Baden Powella (1857-1941) i
szybko rozprzestrzeniona na inne kraje; w
1910 powstała org. dziewcząt (Girl
Guides), w 1916 - dla młodszych chłopców,
tzw. wilcząt a. szczeniąt (Wolf Cubs, Cub
Scouts), młodszych dziewcząt-krasnali
(Brownies), w 1922 dla młodzieży od lat
16. rozmaicie nazywane (Explorers, Sea
Explorers, Rovers, Rangers itd.); 2. system
wychowania dziewcząt i chłopców oraz
ruch młodzieżowy, zapoczątkowany w
Wielkiej Brytanii, ujęty w formę
organizacji i rozpowszechniony w wielu
krajach]
–
felderítés;
„kémfiúk”;
(harcerstwo)
cserkészmozgalom
v.
cserkészet (ang.: Scouting, ill. Scout
Movement)
skautowy,
-a,
-e
[dotyczący
skautów;
skautowski]; skautowski, -a, -ie –
felderítő-; cserkészskawalić — skawalać [spowodować zlepienie się
czegoś w kawały] – darabokra törni,
összetörni (vmit)
skawalić się — skawalać się [ulec skawaleniu] –
darabokra törik, összetörik
skaz [typ narracji w formie bezpośredniego,
potocznego monologu mówionego] – az
elbeszélő monológjának, közvetlen formájú
elbeszélés típusa
skaza [1. wada jakiegoś przedmiotu w postaci
rysy, plamy itp.; 2. wada charakteru lub
niechlubny postępek; 3. słaba strona
czegoś; 4. szczególna skłonność organizmu
do nieprawidłowych reakcji na określone
bodźce] – folt, szenny, szennyfolt; hiba,
repedés, szeplő; hiba, fogyatékosság;
szépséghiba
skaza krwotoczna – vérzékenység (hemofilia) [A
vérzékenységnek csak ritkább fajtája a
genetikailag meghatározott VII. faktor
6339
hiánya, az A-hemofilia. Recesszíven
öröklődik, 5000 fiúból egy lesz hemofiliás
(X-kromoszómájukkal tünetmentes lányok
viszik át).]
skaza moczanowa, skaza moczowa [zob.
artretyzm: jest schorzeniem wynikającym
z nadmiernego wytwarzania kwasu
moczowego (postać metaboliczna) lub
niedostatecznego jego wydalania (postać
nerkowa).] – (gör.) arthritis; (orv.) vizelési
inger
skaza na drogim kamieniu – hiba v. felhő a
drágakőben
skaza wysiękowa – hajlamosság bőrkiütésre
skazać (skaże) — skazywać [1. wydać wyrok
określający
karę
wymierzoną
oskarżonemu za popełnione przestępstwo;
2. określić z góry jakiś, zwykle zły, los
kogoś, czegoś lub zmusić kogoś do czegoś]
– ítélni, elítélni, megítélni; kárhoztatni,
elmarasztalni, megátkozni
skazać kogo na banicje – száműzésre v.
száműzetésre ítélni
skazać kogo na galery – gályarabságra ítélni vkit
skazać kogo na gardło – (dawno) halálra ítélni
skazać kogo na karę – vkit vmilyen büntetésre
ítélni
skazać kogo na męki – gyötrelemre, kínra
kárhoztatni v. ítélni vkit
skazać kogo na śmierć – halálra ítélni vkit
skazać kogo na więzienie; skazać kogo na wieżę –
börtönre v. börtönbüntetésre ítélni vkit
skazać a. skazywać kogoś na dwa lata więzienia
za coś – elítélni vkit két év börtönre vmi
miatt; két évi börtönbüntetésre ítélni vkit
vmiért
skazać a. skazywać kogoś za szpiegostwo –
kémkedés vádjával elítélnek vkit
skazać na banicję kogoś – száműzni vkit
skazać na galery – gályarabságra ítél
skazać na karę więzienia – fogházbüntetéssel sújt
skazać na niepowodzenie – bukásra ítélni
skazać na śmierć – halálra ítélni
skazać
a.
skazywać
na
więzienie
–
szabadságvesztésre ítélni
skazać na wygnanie – számkivetésre ítélni;
száműzni
skazać na zasłanie – száműzni
skazać zaocznie – távollétében elítélni
skazał ich na zatracenie – fejvesztésre ítélte őket
skazać się — skazywać się [ściągnąć na siebie lub
wyznaczyć sobie jakiś los, zwykle zły] –
elítéli magát
skazanie – ítélet, elítélés, elmarasztalás
-
Wersja 01 01 2017.
skazanie z warunkowym zawieszeniem –
próbaidőre felfüggesztett büntetés
skazaniec, skazana [człowiek skazany wyrokiem
sądowym na ciężką karę, zwykle na
śmierć] – elítélt (ffi/nő)
skazany [osoba, na którą wydano wyrok
skazujący], skazana –elítélt (ffi/nő)
skazany na niepowodzenie – sikertelenségre ítélt
skazany na rozstrzelanie – agyonlövetésre v.
golyó általi halálra ítélt
skazany na śmierć – halálra ítélt
skazany (prawomocnym wyrokiem) – (jogerősen)
elítélni
skazany, -a, -e [osoba, na którą wydano wyrok
skazujący] – elítélt; ítélve, elítélve
skazić (skażę, skazi) — skażać [1. spowodować
trwałe uszkodzenie lub zeszpecenie czegoś;
2. ulec
jakiemuś
niekorzystnemu
działaniu, jakimś ujemnym wpływom;
3. zanieczyścić coś środkami trującymi lub
ciałami
promieniotwórczymi
i
spowodować, że stało się szkodliwe dla
istot żywych; 4. uczynić umyślnie jakiś
produkt niezdatnym do spożycia przez
dodanie środków trujących] – elrontani,
megrontani, megcsonkítani; megsebezni,
megsérteni; profanizálni
skazitelność [„…Dlatego ciało Chrystusa daje
życie tym, którzy mają w nim udział: oddala
śmierć od ludzi śmiertelnych i usuwa z nich
skazitelność mocą tkwiącą w Nim samym,
która dokładnie gładzi skazitelność.” - św.
Cyryl Aleksandryjski, biskup: Komentarz do
Ewangelii św. Jana, księga 4, 2 - Chrystus
wydał samego siebie za życie świata] –
romlottság; megrontás [ROMLOTTSÁG Az ember elvesztette eredeti igaz voltát és
istenszeretetét, mélységes erkölcsi romlásba
került, amely abban nyilvánul meg, hogy
ellenállhatatlanul vonzza a gonosz. Ebben az
állapotában képtelen bármit is tenni Isten
tetszésére; és Istennek Jézus Krisztusban
megnyilvánuló
szabadító
kegyelme
megragadása nélkül nincs menekülés ebből a
rettenetes állapotából.]
skazony, -a, -e – elrontott, megrontott,
megcsonkított;
megsebzett,
megsértett;
profanizált
skazówka [przestarz., reg.: wskazówka] –
óramutató
skażenie – romlás, rothadás, romlottság
skażony, -a, -e – rossz, romlott, nem tiszta
skażone środowisko naturalne – szennyezett
természeti környezet
skąd1 [zaimek zastępujący określenie miejsca,
źródła, przyczyny czegoś, używany w
funkcji pytajnej, np. Skąd ci to przyszło do
6340
głowy?, lub względnej, w zdaniu
podrzędnym, np. Wracaj tam, skąd
przyszedłeś] – honnan?, merről?; ahonnan,
amerről
skąd? – mettől? (hely)
skąd ci to przyszło do głowy? – honnan veszed
ezt?
skąd, co pan sobie wyobraża! – ugyan már, hogy
gondol ilyet!, ugyan már, hogy képzel
ilyet!,hova gondol!
skąd i dokąd – honnan és hová
skąd indziej – máshonnan
skąd idziesz? – honnan jössz?
skąd jesteś? – melyik országból jöttél?; hová való
vagy?
skąd mam wiedzieć – honnan tudjam?
skąd nastarczyć żywności? – honnan szerezzünk
v. teremtsünk élelmet?
skąd nazdobywać pieniędzy – pénzt szerezni
vhonnan
skąd odjeżdża autobus? – honnan indul a busz?
skąd
odjeżdżają
autobusy
komunikacji
międzymiastowej (autobusy PKS-u)? –
honnan indulnak a távolsági buszok?
skąd on odgrzebuje te wiadamości? – honnan
szedi ezeket a híreket?
skąd pan (pani) jest? – melyik országból jött?
skąd pan (pani) pochodzi? – hová valósi?
skąd pan przyjechał (skąd pani przyjechała)? –
honnan érkezett?
skąd Pan/Pani wie? – honnan tudja?
skąd pochodzisz? – hová való vagy?; honnan
származol?
skąd to bierzesz? – honnan veszed ezt?
skąd to masz? – Mam to od ojca – honnan kaptad
ezt? – Az apámtól
skąd to wzięło swój początek? – honnan ered ez?
skąd ty to bierzesz? – honnan veszed ezt?
skąd ty wziałeś – honnan vetted?; honnan vetted
ezt?
skąd się tu wziałeś? – hogy kerülsz ide?
skąd się wziął ten pomysł? – honnan is származik
ez az ötlet? ki a gazdája ennek a
gondolatnak?
skąd2 [wykrzyknik zaprzeczający temu, co ktoś
powiedział, np. Powiedziałeś jej o tym? –
Skąd!] – (co znowu!) dehogy; ugyan!,
hogyisne!
skąd! – hogyisne!; ugyan!
skądciś [1. zaimek oznaczający miejsce lub
źródło czegoś bliżej nieokreślonego lub
nieznanego, np. "Ja chyba skądciś go
poznaję."; 2. zob. skądś, skądsiś] –
valahonnan
-
Wersja 01 01 2017.
skądinąd1 [partykuła używana w wyrażeniu
wtrąconym,
nawiązującym
do
wcześniejszej
wypowiedzi
i
uzupełniającym je nową, zwykle mniej
istotną informacją, np. Człowiek ten,
skądinąd postępowy, był przeciwnikiem
równouprawnienia kobiet.] – másfelől
skądinąd2 [z innego miejsca lub źródła niż to, o
którym była mowa, i to, które mówiący
lub słuchacz miał na myśli, np. Wiem to
skądinąd.] – máshonnan; más forrásból
skądkolwiek [zaimek zastępujący wyrażenia: z
jakiegokolwiek miejsca lub bez względu na to
skąd] – akárhonnan, bárhonnan
skądsiś [1. pot.; zob. skądś; skądciś; 2. zaimek
oznaczający miejsce lub źródło czegoś
bliżej nieokreślonego lub nieznanego, np.
"Ja chyba skądsiś go poznaję."] – honnan,
honnan nem; valahonnan
skądś [zaimek oznaczający miejsce lub źródło
czegoś bliżej nieokreślone lub nieznane,
np. Ja chyba skądś go znam.] – valahonnan
skądże [I wzmocniony wykrzyknik skąd; II
wzmocniony zaimek skąd, występujący w
pytaniach] – honnan!; ugyan honnan?
skądżeś to wytrzasnał? – hát ezt hol vetted v.
honnan szedted ezt?
skąpać (skąpię, skąpie) [1. gwałtownie zanurzyć
w czymś; 2. zalać czymś całkowicie;
3. pogrążyć w czymś lub nasycić czymś; 4.
książk. zamoczyć całkowicie, np. w
wodzie] – megfüröszteni, bemártani,
megáztatni; megfürdetni
skąpać się [1. zamoczyć się, wpadając do wody;
2. pogrążyć się w czymś lub nasycić się
czymś; 3. zamoczyć się całkowicie,
zwłaszcza mimowolnie] – megfürdeni
skąpić (skąpię, skąpi) [1. nadmiernie oszczędzać
lub żałować czegoś sobie lub innym; 2. nie
dawać czegoś w ogóle lub dawać zbyt
mało; 3. obdarzać w ograniczonym
stopniu; 4. wydzielać komuś małe ilości,
nie dawać czegoś w wystarczającym
stopniu] – fukarkodni, fösvénykedni,
zsugorgatni; krajcároskodni
skąpić komu chleba – sajnálni vkitől egy falat
kenyert
skąpić pieniądze – zsugorgatni a pénzt
skąpić pieniędzy na coś – sajnálja a pénzt vmire
skąpiec [człowiek skąpy] – smucig, fukar, fösvény,
zsugori
skąpiec dusi pieniądzę – a fukar kuporgatja a
pénzét
skąpigrosz, skąpiradło [pot. z niechęcią o
człowieku skąpym; centuś, żyła, chytrus,
dusigrosz, harpagon, kutwa, liczykrupa,
6341
sęp, skąpiec, sknera] – fösvény, zsugori,
fukar, garasoskodó ember
skąpo – fösvényen, fukarul, fösvényül, szűken,
nem kielégítő módon
skąpo czego – nagyon kevés (van) vmiből; szűken
mértek vmit
skąpo namierzyć a. naważyć – szűken mérni
skąpomocz (oliguria) [zmniejszenie ilości moczu
dobowego poniżej 400–500 ml u dorosłych
(przy wzroście 170 cm i wadze 70 kg).
Odpowiednio u niemowląt poniżej 1
ml/kg/h oraz u większych dzieci 0,5
ml/kg/h. Spadek ilości moczu poniżej 100
ml/dobę określa się mianem bezmoczu
(anuria).] – oliguria; a normálisnál kevesebb
vizeletürítés (egészséges ember 24 óra alatt
800--1500 ml vizeletet ürít)
skąposzczet (pierścienica, wieloszczet, pijawka)
[1. pierścienica charakteryzująca się
walcowatym, wydłużonym ciałem o
wyraźnej
segmentacji
z
kilkoma
szeregami szczecinek; 2. zwierzę należące
do gromady pierścienic o tej samej
nazwie; 3. w l.mn.: gromada pierścienic] –
gyűrűsféreg
skąpstwo [bycie skąpym; sknerstwo] –
fösvénység, fukarság, zsugoriság
skąpy, -a, -e [1. nadmiernie oszczędny, żałujący
wszystkiego sobie i innym; 2. używający
mało czegoś; 3. zbyt mały lub występujący
w zbyt małej ilości] – fösvény, zsugori,
fukar, szűkmarkú; szűkkeblű; nem elégséges,
szegényes, szerény, szűkös, egyszerű
skąpy dwa razy traci – (közm.) (a fösvény kétszer
veszít) a fösvény kétszer költ
skąpa kolacja – sovány v. szegényes vacsora
skąpa miara, waga – szűk mérték v. mérleg
skąpa roślinność – gyér növényzet
skąpe komentarze – szűkszavú kommentárok
skąpe światło – halvány v. gyér világítás
skąpy dwa razy traci – (közm.) a fösvény
kétszeresen fizet; kétszeresen fizet a fösvény
skąpy starzec – vén zsugori
skecz [1. ang. sketch 'szkic; jw.' z wł. schizzo
'bryzg; chlust; szkic' od schizzare
'opryskiwać; bryzgać; szkicować'; krótki,
humorystyczny a. satyryczny utwór
sceniczny o małej (2-3-osobowej) obsadzie,
będący
zazw.
pozycją
programu
składanego, rewii; 2. scenka o żartobliwej
treści i żywym, dowcipnym dialogu,
grywana w kabaretach i teatrach
estradowych] – (ang.) sketch, szkeccs; (ol.)
schizzo, vázlat, skicc; (irod) vázlat, tartalom;
(szính) rövid bohózat; könnyed, tréfás, vidám
színdarab
-
Wersja 01 01 2017.
skeleton [1. ang. 'szkielet; kościec; jw.' z gr.
'mumia' r.nij. od skeletós 'uschnięty';
niskie, ciężkie, b. szybkie górskie sanki
wyścigowe o stalowych płozach, kierowane
czubkami butów i poruszeniami ciała
zawodnika leżącego na sankach na
brzuchu; 2. Układ kostny człowieka a.
ptaków a. gadów a. płazów] – (ang)
skeleton, szkeleton; csontváz; ember v.
madár v. hüllő v. kétéltű csontváza; váz,
keret, tartószerkezet;
alacsony, könnyű
szánkó, amelyen a sportoló hason csúszik
skeleton
skepsis [wym. skeps-is] [zob. sceptycyzm w zn. 2.]
– (gör) szkepszis; kétely, a mindenben való
kételkedés; hitetlenség
skędzierzawić
(skędzierzawię)
[poskręcać,
pozwijać] – göndöríteni,
bodorítani,
hullámosítani
skędzierzawić włosy – hajat bodorítani v.
hullámosítani v. göndöríteni
skędzierzawić się, skędzierzawieć [poskręcać się,
pozwijać się] – göndörödni, bodorodni,
hullámosodni, hullámossá válni
skędzierzawienie
–
göndörítés,
bodorítás,
hullámosodás
skędzierzawienie się – göndörülés, bodorodás,
hullámosodás
skędzierzawiony, -a, -e – göndörített, bodorított,
hullámosított
ski-alpinizm, skialpinizm [zimowa wspinaczka
na wysokie szczyty i przełęcze przy użyciu
nart zaopatrzonych w foki oraz zjeżdżanie
na nartach poza wyznaczonymi trasami
narciarskimi] – síalpinizmus, sí alpinizmus;
túrasízés, magashegyi sítúra
ski-alpinistyczny, skialpinistyczny, -a, -e –
síalpinizmus-, sí alpinizmus-; túrasízés-,
magashegyi sítúra-; síalpinista
skiba [1. wąski pas gleby odcinany i odkładany
przez pług w czasie orki; 2. duża kromka
chleba] – rög, göröngy, barázda; nagy
kenyérdarab
skiba chleba – nagy kenyérszelet
6342
skiba chleba – egy szelet v. egy falat kenyér
skibka [zdrobnienie od: skiba] – göröngyöcske
skiełbasić (skiełbaszę, skiełbasi) – (közb.)
összekeverni, csűrni-csavarni
skiełkować – kicsíráztatni
skiełkowanie – csíráztatás, kicsíráztatás
skierka (iskierka) – kis szikra, sziporka
skierować — skierowywać [1. spowodować, że
ktoś udał się, że coś trafiło gdzieś, do
kogoś, do czegoś lub nadać czemuś pewien
kierunek; 2. zwrócić coś w jakąś stronę,
jakąś stroną ku czemuś, ku komuś;
3. zwrócić, zaadresować coś do kogoś lub
do czegoś] – irányozni, irányítani;
ráirányítani; utalni; vezetni, vezényelni;
terelni, átterelni; továbbítani; téríteni; (np. do
szpitala, domu wczasowego) beutalni;
(kérdést) nekiszegezni
skierować coś do kogo – vmit vkihez irányítani v.
intézni
skierować do kogo odpowiedź w jakiej sprawie –
vmilyen ügyben válaszolni vkinek
skierować do kogoś zapytanie a. interpelację –
kérdést v. interpellációt intézni vkihez
skierować do sanatorium – szanatóriumba utalni
v. beutalni
skierować kogoś do specjalisty – beutalni vkit
szakorvoshoz
skierować myśl na co – gondolatait vmire
összpontosítja v. irányítja
skierować na dobrą drogę – jó útra téríteni
skierować pytanie do kogoś – kérdést intézni
vkihez
skierować (przeciw komu/czemu) – ráfogni
(vkire/vmire vmit, fegyvert)
skierować rozmowę na inny przedmiot – másra v.
más tárgyra terelni a szót
skierować rozmowę na inny temat – másra v. más
tárgyra tereli a beszélgetést; másra tereli a
szót
skierować sprawę do sądu – az ügyet a bíróságra
v. törvényes v. peres útra terelni v. irányítani
skierować uwagę na coś – irányítja, tereli a
figyelmét vmire
skierować weksel do protestu – váltót óvatolni v.
megóvatolni
skierować wzrok na co – tekintetét vmire irányítja
v. vmi felé fordítja v. veti
skierować się — skierowywać się [obrać jakiś
kierunek lub pójść w określonym
kierunku] – irányulni, fordulni; indulni,
elindul vmi felé; igazodni (vmi szerint)
skierowanie [urzędowe polecenie przyjęcia kogoś
do jakiejś placówki, instytucji itp.; też:
formularz z takim poleceniem] – irányítás,
-
Wersja 01 01 2017.
küldés, kirendelés (vhová); (átv.) terelés;
térítés; hivatalos útbaigazító v. beutaló v.
átutaló lap; (np. do szpitala) beutalás
skierowanie dalej – továbbítás; továbbirányítás
skierowanie do lekarza – orvosi beutalás
skierowanie do pracy – munkahelyre irányítás;
munkára kirendelés
skierowanie do sanatorium – szanatóriumi
beutalás
skierowanie do specjalisty – beutaló szakorvoshoz
skierowanie na wczasy – beutalás; üdülési beutaló
skierowanie na wczasy dla dzieci – gyermek
beutalás
skierowanie na wczasy pracownicze – munkás
beutaló
skierowanie się – fordulás (vhová, vmilyen
irányban, vkihez)
skiff, skif [1. jednoosobowa łódź wyścigowa
wyposażona w dwa długie wiosła;
2. wyścigi na takich łodziach] – (ang.)
szkiff; (sport) könnyű, egypárevezős,
légszekrényes csónak (vitorlás is lehet);
egyevezős versenycsónak; egypárevezős,
együléses könnyű versenycsónak
skiffista, skifista; skiffistka, skifistka – skiff
evezős (ffi/nő)
skiksować [1. w grach piłkarskich: odbić piłkę
tak, że kierunek jej lotu staje się inny niż
zamierzony; 2. uderzyć niecelnie w grze w
bilard; 3. zaśpiewać lub zagrać jakiś
dźwięk fałszywie] – (zene) hamisan énekelni
v. játszani; gikszelni, elgikszelni (vmit)
skinąć [uczynić ruch głową lub ręką na znak
czegoś] – (ręką) inteni, (głową) bólintani,
biccenteni; jelt adni, jelezni
skinąć głową – bólintani
skinąć komu głową – fejével int v. bólint vkinek
skinąć na kogo ręką – kézzel int vki felé
skinąć na kogo palcem – ujjal inteni vki felé
skinął głową twierdząco – helyeslően bólintott
skinienie [nieznaczne kiwnięcie głową lub ręką
na znak czegoś] – intés, bólintás, biccentés,
jeladás
skinienie głową – fejbólintás
skinienie ręką – kézlengetés, karlengetés; intés
karral v. kézzel
skinieniem głowy podziękować – fejbólintással,
fejmeghajtással megköszönni
skip [duża skrzynia służąca do wyciągania
urobku w kopalniach] – szkip, szállítókas
skipieć [przestarzale: wykipieć] – felfőni,
felforrni, kifutni (forrás közben)
skipienie – felforrás, kifutás (forrás közben)
6343
skisić (skiszę, skisi) [przestarzale: spowodować
zakwaszenie, sfermentowanie czegoś;
ukisić, zakwasić] – megsavanyítani,
besavanyítani
skisły, -a, -e [pot. sfermentowany] – megerjedt,
fermentálódott, megsavanyodott
skisnąć (skiśnę, skiśnie) [1. pot. ulec fermentacji;
2. pot. stracić energię, chęć do życia i
pracy] – megsavanyodni (bor, tej),
összemenni (tej); fermentálódni; (közb.)
tönkremenni, elromlani; lohadni
skiszenie – megsavanyítás; fermentálás
skiszony, -a, -e – savanyított, megsavanyított,
besavanyított
skląć [wyzwać kogoś przekleństwami] –
szidalmazni; lehordani
sklarować [I uczynić płyn klarownym II
uporządkować statek, np. zwinąć liny,
żagle] – leszűrni, átszűrni, tisztává szűrni;
(haj.) köteleket, vitorlákat összetekerni
sklarować się [stać się klarownym] – tisztává,
átlátszóvá, áttetszővé válni
sklasyfikować [1. dokonać klasyfikacji; 2. ocenić
czyjeś wyniki, np. w nauce, w sporcie] –
szétosztályozni, besorolni, elosztani
sklecić, sklecać [1. pot. zrobić, zbudować coś z
byle czego, szybko i niedbale; 2. pot.
ułożyć, skomponować, sformułować coś
nieudolnie
i
z
trudem;
3. pot.
zorganizować, utworzyć coś w pośpiechu]
– összecsapni, összetákolni, összevágni
(rossz munkát végezni); hevenyészve
összeállítani; (átv.) fércelni
sklecić domek – hevenyészve összetákolni egy kis
házat
sklecić
się
[1. pot.
zostać
nieudolnie
zbudowanym; 2. pot. zostać ułożonym,
skomponowanym,
sformułowanym
z
trudem i nieudolnie; 3. pot. zostać
utworzonym,
zorganizowanym
w
pośpiechu] – összeállni, egybeforrni,
kialakulni, előállni, keletkezni
skleić (skleję, sklei) — sklejać [1. połączyć coś za
pomocą kleju; 2. spowodować, że coś
przywiera silnie do siebie; 3. z trudem i
nieudolnie stworzyć coś, zorganizować,
zebrać w całość; 4. nie dopuścić do
rozpadu
czegoś]
–
leragasztani,
összeregasztani,
összeenyvezni;
megragasztani; összetapasztani
skleić a. sklejać coś – megragasztani,
összeragasztani vmit
skleić się — sklejać się [1. zostać sklejonym za
pomocą kleju; 2. przywrzeć ściśle do
siebie; 3. zostać z trudem stworzonym,
zorganizowanym, zebranym w całość] –
leragadni, összeregadni, összetapadni
-
Wersja 01 01 2017.
sklejać (taśmę magnetofonową) – megragasztani
(hangszalagot)
sklejanie, klejenie [łączenie dwóch lub większej
liczby powierzchni materiałów, poprzez
środek wiążący i odpowiednie ciśnienie i
temperaturę.
Łączenie
może
być
punktowe, a może także być stosowane na
całą powierzchnię tkaniny.] – ragasztás
[Két vagy több textil- vagy más anyagú réteg
összeragasztása hő és nagy nyomás hatása
alatt. A ragasztó bevonat a teljes felületen
alkalmazható, vagy csak egymástól bizonyos
távolságokban lévő pontokban viszik fel és
ekkor csak ezeken a pontszerű helyeken
erősíti össze a rétegeket (pontragasztás).]
sklejenie – összeragasztás, megragasztás
sklejka [1. płyta sklejona z nieparzystej liczby
fornirów; dykta 2. miejsce sklejenia dwu
odcinków filmu, błony lub papieru
fotograficznego] – ragasztott, vékony
falemez v. borítólemez; furnír
1
sklep [budynek lub pomieszczenie, w którym
sprzedaje się towary] – üzlet, bolt,
kereskedés, elárusító hely
Sklep - 1001 drobiazgów – háztartási bolt
sklep warzywny – zöldséges; zöldségüzlet
sklep wolnocłowy, bezcłowy [sklep, w którym
kupione towary nie podlegają ocleniu] –
vámmentes bolt v. üzlet
sklep wolny od cła – vámmentes bolt
sklep bezcłowy – vámmentes üzlet
sklep bieliźniany – fehérnemű üzlet v. bolt
sklep bławatny – rőföskereskedés
sklep chemiczny – háztartási bolt
sklep detaliczny – kiskereskedés; kiskereskedelmi
üzlet
sklep drogeryjny – drogéria
sklep elektryczny – villamossági bolt v. szaküzlet
sklep fabryczny – gyári üzlet
sklep filialny – fióküzlet
sklep firmowy - márkabolt
sklep
galanteryjny
–
divatáruüzlet,
díszműáruüzlet,
díszműárukereskedés,
rövidáruüzlet, rövidárukereskedés, rövidárukereskedés
sklep gminnej spółdzielni – népbolt
sklep gospodarstwa domowego – háztartási bolt
sklep jubilerski – ékszerészüzlet
sklep kolonialny [daw. sklep z artykułami
spożywczymi, sprowadzanymi z krajów
pozaeuropejskich] – gyarmatárukereskedés;
fűszer- és csemegekereskedés; gyarmatáru
üzlet
sklep komisowy – bizományi bolt
6344
sklep konfekcyjny – készruhaüzlet, konfekciós
bolt
sklep korzenny – fűszeres bolt, fűszerüzlet
sklep
majsterkowicza
–
barkácsbolt,
ezermesterbolt
sklep masarski – hentesbolt, hentesüzlet
sklep meblarski – bútorüzlet, bútorbolt, bútorüzlet
sklep mieszany – vegyesbolt
sklep mięsno-wędliniarski – húsüzlet, húsbolt
sklep mięsny – húsüzlet, húsbolt
sklep
monopolowy
[sklep
z
napojami
alkoholowymi] – italbolt; állami monopol
üzlet (alkoholok árusítására)
sklep mydlarski – szappankereskedés
sklep na dworcu – utasellátó
sklep niciarski – rövidáruüzlet
sklep obuwniczy – cipőbolt
sklep odzieżowy – ruházati bolt; ruhakereskedés
sklep państwowy – állami üzlet
sklep papierniczy – papírbolt; (dawno) Állami
Papír és Írószer Kiskereskedelmi Válallat
(ÁPISZ)
sklep rzeźnicki – hentesüzlet
sklep patronacki [sklep, nad którym sprawuje
patronat wytwórnia sprzedawanych w
nim towarów] – patronáló v. támogató v.
pártfogó bolt v. üzlet
sklep preselekcyjny [sklep, w którym towary
wyłożone są w sposób umożliwiający
klientom bezpośrednie ich oglądanie i
wybieranie]
sklep rozdzielczy – áruelosztó (bolt, üzlet, raktár)
sklep rybny – halüzlet
sklep samoobsługowy – önkiszolgáló bolt v. üzlet
Sklep Samopomocy Chłopskiej – Paraszti
Önsegély Egyleti Bolt; Paraszti Önsegélybolt
sklep towarów mieszanych – vegyeskereskedés
sklep spożywczy – élelmiszerüzlet, fűszerüzlet;
élelmiszerbolt, élelmiszerkereskedés, közért
sklep spółdzielczy – szövetkezeti bolt
sklep tekstylny – textilüzlet
sklep tytoniowy – dohánybolt, trafik, dohányáruda
sklep wolnocłowy, bezcłowy [sklep, w którym
kupione towary nie podlegają ocleniu] –
vámmentes üzlet
sklep wzorcowy [1. sklep o znormalizowanym
dla danego typu urządzeniu; 2. sklep
-
Wersja 01 01 2017.
wystawiający wzory, modele artykułów,
które wejdą do masowej produkcji] –
mintabolt
sklep z artykułami gospodarstwa domowego –
háztartási bolt
sklep z artykułami muzycznymi – zeneműkereskedés
sklep
z
artykułami
spożwyczymi
–
élelmiszerkereskedés,
fűszerüzlet,
szatócsbolt
sklep dziełami sztuki – műkereskedés
sklep z kapeluszami – kalapszalon
sklep z obuwiem – cipőbolt
sklep z pasmentarią – RÖLTEX; rövidáru üzlet
sklep z pieczywem – pékbolt, péküzlet
sklep z materiałami piśmiennymi – írószerbolt;
papírkereskedés, papírbolt
sklep z używaną odzieżą – (biz.) turkáló
sklep z wyrobami szklanymi – üvegkereskedés
sklep z zabawkami – játékbolt, játéküzlet
sklep ze słodyczami – édeségbolt
sklep ze szkłem – üvegkereskedés; üvegbolt
sklep zielarski – gyógynövénybolt
sklep zoologiczny – állatkereskedés
sklep żelazny – vaskereskedés
sklep2, sklepienie [1. konstrukcja budowlana w
kształcie łuku, zamykająca od góry
przestrzeń budynku; 2. widoczna nad
ziemią pozorna powierzchnia kulista,
której krawędzią jest horyzont;
3.
konstrukcja budowlana o przekroju
krzywoliniowym, służy do przekrycia
przestrzeni nad budynkiem, ograniczona
murami, łękami, belkami itp. Oparta na
kolumnach,
filarach,
arkadach.
Wykonana z kamienia (klińców), cegieł,
betonu lub żelbetu. Pierwsi, na szeroką
skalę, sklepienia zastosowali starożytni
Rzymianie. Jednak pierwsze próby użycia
tej konstrukcji pojawiły się znacznie
wcześniej.] – (bud) boltozat, bolthajtás,
boltív
sklepać (sklepie) — sklepywać [uczynić
przedmiot metalowy płaskim lub cienkim
przez klepanie] – laposra verni v. kalapálni
sklepać blachę – bádoglemezt kikalapálni
sklepiczarka, sklepikarka – boltosné
sklepiczarka wiejska – falusi boltosné
sklepiczarz, sklepikarz [pot. właściciel niedużego
sklepu] – boltos, szatócs; kiskereskedő
sklepić — sklepiać [1. wznieść nad czymś
sklepienie; 2. stanowić sklepienie nad
czymś] – boltozni, boltívet készíteni
6345
sklepić się — sklepiać się [zamknąć się nad
czymś w kształcie sklepienia] – boltozódni,
bolthajtásban záródni
sklepienie [1. konstrukcja budowlana w kształcie
łuku, zamykająca od góry przestrzeń
budynku; 2. widoczna nad ziemią pozorna
powierzchnia kulista, której krawędzią
jest horyzont; 3. konstrukcja budowlana o
przekroju krzywoliniowym, służy do
przekrycia przestrzeni nad budynkiem,
ograniczona murami, łękami, belkami itp.
Oparta na kolumnach, filarach, arkadach.
Wykonana z kamienia (klińców), cegieł,
betonu lub żelbetu. Pierwsi, na szeroką
skalę, sklepienia zastosowali starożytni
Rzymianie. Jednak pierwsze próby użycia
tej konstrukcji pojawiły się znacznie
wcześniej.]
–
boltív,
boltozat
[az
építészetben íves felületű, a teret függőleges
irányban határoló, kőből, téglából stb.
falazott tartószerkezeti alegység. Alakja lehet
egyszerű v. összetett, kialakítása sima vagy
bordás; lehet zárt, félig nyílt vagy nyitott
rendszerű.];
bolthajtás;
áthidalás,
szemöldökgerenda, koszorú
sklepienie beczkowe [sklepienie kolebkowe z
podniesioną linią szczytową podniebienia
tworzącą wycinek łuku] – hordóboltozat
(Sixtusi-kápolna)
sklepienie beczułkowe [sklepienie, którego
podniebienie
jest
powierzchnią
dwukrzywiznową
pojedynczą
lub
zespołem
powierzchni
dwukrzywiznowych, tzw. beczułek.] –
hordószerű boltozat
sklepienie czaszki [górna ściana czaszki, w skład
której wchodzą: część kości potylicznej,
kość czołowa, dwie kości ciemieniowe i
dwie skroniowe] – (bonc.) koponyaboltozat
(calvaria) [a koponya teteje v. a koponya
felső része, amely az agyat védi.
Koponyatető: a homlokcsontból, a két
falcsontból és a nyakszirtcsontból áll, vagyis
a koponyalap és az arckoponya nélkül. Az
időjárás vagy az erózió viszontagságainak
kitett koponyák esetében többnyire csak a
koponyatető maradt meg. Az emberi
törzsfejlődés során a koponyaboltozat egyre
magasabb
lett,
követve
az
agy
növekedését.Három csont (os) alkotja, név
szerint: homlokcsont (os frontale); falcsont
(os parietale); nyakszirtcsont (os occipitale)]
sklepienie dwułuczne – boltíves mennyezet
sklepienie gotyckie – gótikus ív
sklepienie gwiaździste, gwiazdowe [1. sklepienie
krzyżowo-żebrowe lub żaglaste, w którym
wprowadzono dodatkowy podział pól
tworząc obraz gwiazdy. Najprostsze
-
Wersja 01 01 2017.
sklepienie gwiaździste powstaje, gdy
zamiast żeber diagonalnych sklepienia
krzyżowo-żebrowego
wprowadzi
się
trójpromienie.
Z
czasem
zaczęto
wprowadzać dodatkowe żebra dzielące
wysklepki, przez co powstawały bardziej
skomplikowane
układy
zacierające
podział na przęsła, zbliżone do sklepień
sieciowych. 2. sklepienie o żebrach
rozchodzących się promieniście w kształt
gwiazdy] – csillagboltozat (a bordás
boltozatnak a későgótikában elterjedt
dekoratív csillagmintát adó változata)
sklepienie
hełmowo
–
kupolaboltozat,
süvegboltozat (egytöbbszögü v. köralaku
alapra szerkesztett kolostorboltozat)
sklepienie klasztorne [1. sklepienie złożone z dwu
przecinających się sklepień kolebkowych;
2. sklepienie zbudowane na planie
kwadratu z dwóch, przenikających się
sklepień
kolebkowych,
z
których
pozostawiono boczne części sklepień.
Podparte jest na czterech ścianach.
Stosowane
rzadziej
niż
sklepienie
krzyżowe.] – (építészet) keresztboltozat
[négyszög v. sokszög fölötti olyan boltozat,
amelynek boltsüvegei egyetlen pontban, a
boltozatzáradékban találkoznak]
sklepienie kolebkowaty [Sklepienie kolebkowe
(beczkowe) - sklepienie w kształcie połowy
leżącego walca przeciętego wzdłuż
płaszczyzny poziomej] – bölcsőszerű
boltozat
sklepienie kolebkowe, walcowe [sklepienie
mające kształt połowy powierzchni
bocznej
walca]
–
hordóboltozat,
dongaboltozat
Sklepienie kolebkowe (beczkowe) [sklepienie w
kształcie
połowy
leżącego
walca
przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej.
Wykonywane z ciosów kamiennych w
kształcie klińca przewiązanych z zasadą
mijania spoin. Kolebka sklepienia oparta
jest na ścianach podłużnych (ustawionych
wzdłuż osi sklepienia). Ściany przejmują
obciążenie pionowe i poziome (ciężar i
rozpór).] – dongaboltozat [az egyirányban
görbülő boltozatok alaptípusa; általában
félhenger alakú, transzlációs boltozat.
Egymással párhuzamos tartóívei a dongák.
Hordozó, gyámolító szerkezete két, szinte
mindig párhuzamos fal – de bármilyen
négyszög alaprajz fölé szerkeszthető, csak
ilyenkor a dongák hossza eltérő. A vállvonal
mentén folyamatos alátámasztást igényel.
Tagolására a középkori építészetben gyakran
hevederíveket (boltöveket) alkalmaztak;
6346
különféle fajtái elnevezésüket az ívbéllet
ívformájából kapták.]
sklepienie kolebkowe na pasach – hevederes
dongaboltozat
sklepienie kolebkowe na gurtach – hevederes
dongaboltozat
sklepienie kolebkowe z lunetami – fiókos
dongaboltozat
sklepienie koszowe [sklepienie, którego przekrój
poprzeczny ma kształt łuku złożonego
zwykle z wycinków dwóch okręgów] –
(építészet) kosárboltozat
sklepienie kościelne – templomboltozat, a templom
hajója
sklepienie kryształowe [1. sklepienie składające
się z gęstej siatki żeber i żeberek, które
przecinając
się,
tworzą
figury
geometryczne, i z wklęsłych pól między
żeberkami; 2. sklepienie, w którym pola
podziału wysklepiono pod różnymi
kątami. Najczęściej budowano w ten
sposób sklepienia złożone z licznych,
małych pól. Uzyskana w ten sposób gra
światła
tworzyła
ciekawy
efekt
dekoracyjny.
Były
stosowane
w
późnogotyckiej (2 połowa XV i początek
XVI w.) architekturze ceglanej północnej
Europy; być może wykształciło się pod
wpływem obecnych w architekturze
islamu sklepień stalaktytowych.] –
kristályboltozat
sklepienie krzyżowe [1. sklepienie oparte na
zasadzie krzyżowania się pod kątem
prostym dwóch sklepień kolebkowych o
tej samej średnicy; 2. sklepienie
zbudowane na planie kwadratu z dwóch,
przenikających się sklepień kolebkowych,
z których pozostawiono górne części
sklepień. Podparte jest na czterech
filarach lub słupach usytuowanych w
wierzchołkach
kwadratu
(planu
pomieszczenia).]– (építészet) keresztboltozat
[egymást keresztező dongaboltozatokból
alkotott boltozat (vízszintes záradékkal
római keresztboltozat; emelt ívű záradékkal
román keresztboltozat]
sklepienie
krzyżowo-żebrowe
[sklepienie
krzyżowe o wyraźnie zaznaczonych łękach
przez wymurowanie żeber w miejscu
przenikania
kolebek.]
–
bordás
keresztboltozat
sklepienie kupoleste – kupolás boltozat
sklepienie łukowe – boltív
sklepienie niebieskie – égbolt, égboltozat
sklepienie nieckowe [to sklepienie utworzone ze
sklepienia walcowego przez zastąpienie w
nim czołowych części kolebami sklepienia
-
Wersja 01 01 2017.
klasztornego, służące do przykrycia
przestrzeni między ścianami o rzucie
poziomym w kształcie wydłużonego
prostokąta.] – teknőboltozat, fülkeboltozat
sklepienie ostrołukowe – csúcsíves boltozat
sklepienie palmowe [sklepienie zbudowane na
łękach promieniście rozchodzących się z
punktów podparcia - jednej lub kilku
kolumn
wewnątrz
pomieszczenia.
Sklepienie stosowane najczęściej w okresie
późnego gotyku angielskiego (tzw. stylu
pionowego).] – pálmaboltozat
sklepienie
piastowskie
–
Piaszt-boltozat
(Wawelben)
sklepienie
przeskokowe
(zwane
też
przerzutowym)
[sklepienie,
którego
konstrukcja polega na przesunięciu
podparcia wezgłowia z przesunięciem np.
o połowę długości przęsła] – átugró boltozat
sklepienie rzymskie [tworzył mur tzw. dziki,
wykonany
z
kamienia
łamanego,
osadzanego na zaprawie wapiennej. Ten
mur utrzymywał się — zanim nie zamienił
się w twardy blok — na konstrukcji
drewnianej (krążynach), po której
usunięciu podniebie sklepienia pokrywano
okładziną z ładnie wykonanej cegły lub z
kamieni ciosowych.] – római bolrozat;
római keresztboltozat
sklepienie sieciowe [sklepienie najczęściej
kolebkowe, w którym wprowadzono
krzyżujące się żebra. Żebra tworzą siatkę
rombów. Sklepienie wprowadzono pod
koniec gotyku.] – hálóboltozat [a késő
gótikának halászháló rajzú, sűrűbordás
boltozata]
sklepienie stopy [kościec stopy o podwójnej
krzywiźnie: w kierunku poprzecznym i
podłużnym] – (bonc.) talpboltozat
sklepienie
trójdzielne,
tzw.
sklepienie
piastowskie
[sklepienie
żebrowe
występujące w okresie wczesnego gotyku
na terenie Dolnego Śląska (np. we
Wrocławiu w katedrze) i Małopolski (np.
w katedrze na Wawelu).] – Piaszt-boltozat
-
Wersja 01 01 2017.
6347
sklepienie stalaktytowe – sztalaktit-boltozat [az
arab, mór és oszmán (iszlám) építészet egyik
legeredetibb díszítő formája]
sklepienie wachlarzowe [zbudowane jest na
Łękach promieniście rozchodzących się z
punktów podparcia - jednej lub kilku
kolumn
wewnątrz
pomieszczenia.
Stosowane najczęściej w okresie późnego
gotyku
angielskiegotzw.
stylu
perpendykularnego
czyli
pionowego,
który zdominował architekturę angielską
w
XV
wieku.]
–
legyezőboltozat
(tölcsérboltozat) [a késő angol gótika
jellemző, dekoratív boltozattípusa. Ez a
bordás
boltozat
lényegében
olyan
csillagboltozat,
amit
a
támaszokból
sugarasan szétágazó, azonos profilú bordák
tagolnak. A bordák közeit szétnyitott
legyezőre emlékeztető vakkőrácsok töltik
ki.]
sklepienie zwierciadlane [sklepienie klasztorne o
bardzo małej krzywiźnie albo sklepienie
przechodzące w płaski strop powyżej
krótkiego odcinka krzywizny.] – tükör
boltozat
sklepienie żaglaste (kapa czeska) [sklepienie na
planie kwadratu lub innego wieloboku,
zbudowane z czaszy kuli lub elipsoidy, o
średnicy
większej
niż
przekątna
wieloboku
stanowiącego
plan
pomieszczenia
przykrytego
tym
sklepieniem.] – csehboltozat; vitorla szerű
boltozat
sklepienie żaglowe [sklepienie na planie
kwadratu
lub
innego
wieloboku,
zbudowane z czaszy kuli lub elipsoidy, o
średnicy równej przekątnej stanowiącego
plan pomieszczenia przekrytego tym
sklepieniem.] – csehboltozat; vitorlaboltozat
sklepienie żebrowe [każde sklepienie, które
posiada żebra (łęki) na linii przenikania
kolebek
lub
innych
elementów
sklepionych. Występuje w architekturze
gotyku, jako szkielet sklepienia lub w
renesansu północnej Europy, jako element
ozdobny. Do sklepień żebrowych należą
sklepienia:
krzyżowo-żebrowe,
gwiaździste, palmowe.] – bordás-boltozat
sklepienny, sklepieniowy, -a, -e – boltozatos
sklepienny pas – heveder
sklepik – kis bolt, boltocska
sklepik spożywczy [mały, osiedlowy sklep
spożywczy] – kis élelmiszebolt
sklepikarka – boltosné
sklepikarski, -a, -ie – szatócs; szatócs-; boltos,
üzletes, boltsklepikarz,
sklepikarka
[pot.
właściciel
niedużego sklepu] – boltos, szatócs (ffi/nő)
sklepiony, -a, -e [1. mający sklepienie;
2. ukształtowany, uformowany] – ívelt,
boltozott, boltozatos
sklepikarstwo – szatócsság
sklepowa [1. właścicielka sklepu; 2. kobieta
sprzedająca w sklepie; ekspedientka] –
elárusítónő, kiszolgálónő
sklepowy, -a, -e [przymiotnik od: sklep] – bolti,
üzleti; elárusító, kiszolgáló
sklepy są czynne od ósmej rano do szóstej
wieczorem – az üzletek reggel nyolctól este
hatig vannak nyitva
sklerotyczka [forma żeńska od: sklerotyk] –
(orv.) szklerotikus nő
sklerotycznie – (orv.) szklerotikusan
sklerotyczny, -a, -e – (orv.) szklerotikus;
megkeményedett
6348
sklerotyk [1. mężczyzna chory na sklerozę;
2. pogard. o kimś cierpiącym na
zaburzenia
pamięci
lub
często
zapominającym
czegoś]
–
(orv.)
szklerotikus
skleroza [1. zob. miażdżyca; 2. zaburzenia
pamięci
występujące
na
skutek
chorobowych zmian miażdżycowych;
3. pot.; zob. sklerotyk w zn. 2] – (gör)
szklerózis;
(orv)
elmeszesedés,
megkeményedés; érelmeszesedés; szövetek
megkeményedése, midőn az elhalt sejtek
helyét kötőszövet tölti ki v. mész rakódik le a
szövetekbe; szenilitás
sklerotyczka [forma żeńska od: sklerotyk] –
szenilis öregasszony
sklerotycznie – (gör) szklerózisosan
sklerotyczny, -a, -e – (gör) szklerózisos, szenilis
sklerotyk [1. mężczyzna chory na sklerozę;
2. pogard. o kimś cierpiącym na
zaburzenia
pamięci
lub
często
zapominającym czegoś] – szenilis ffi
sklęsły, -a, -e; sklęśnięty, -a, -e [taki, który sklęsł
(zapadł się, opadł; o obrzęku: stęchł)] –
beesett, horpadt, behorpadt
skład [1. zespół osób tworzących jakąś całość;
2. zbiór składników czegoś; 3. miejsce
magazynowania towarów; 4. daw. sklep,
szczególnie sklep z towarami jednej
branży; 5. stały, charakterystyczny dla
danej substancji, prawidłowy jakościowo i
ilościowo zestaw części składowych, np.
pierwiastków, związków chemicznych;
6. zestaw kolejnych wyrazów i wierszy
tekstu oraz justunku powstały w wyniku
składania w szpaltę lub kolumnę;
7. zestawianie czcionek w wyrazy i
wiersze; 8. pas ornego pola o szerokości
20–30 m; 9. daw. właściwy, prawidłowy
układ czegoś] – (sklep) üzlet, elárusítóhely;
összetétel, állomány, alkotórész, alkotóelem
(w skład czegoś wchodzić: tartozik vmihez);
telep, (magazyn) raktár, lerakat, áruraktár;
tárolótér; tárolás, raktározás; tárház; szertár;
(nyomd.) szedés; (egyh.) hiszekegy
skład amunicji – lőszerraktár
skład apostolski – hitvallás
Tekst łaciński
Credo in Deum, Patrem omnipotentem, Creatorem
caeli et terrae,
et in Iesum Christum, Filium Eius unicum,
Dominum nostrum,
qui conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria
Virgine,
passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, et
sepultus,
descendit ad inferos, tertia die resurrexit a mortuis,
-
Wersja 01 01 2017.
ascendit ad caelos, sedet ad dexteram Patris
omnipotentis
inde venturus est iudicare vivos et mortuos.
Credo in Spiritum Sanctum,
sanctam Ecclesiam catholicam, sanctorum
communionem,
remissionem peccatorum, carnis resurrectionem,
vitam aeternam.
Amen
Magyar fordítás
Hiszek egy Istenben, mindenható Atyában,
mennynek és földnek Teremtőjében.
És Jézus Krisztusban,
az Ő egyszülött Fiában,
a mi Urunkban,
aki fogantatott Szentlélektől,
született Szűz Máriától,
szenvedett Poncius Pilátus alatt;
megfeszítették, meghalt és eltemették.
Alászállt a poklokra,
harmadnapon feltámadt a halottak közül,
fölment a mennybe,
ott ül a mindenható Atya Isten jobbján,
onnan jön el ítélni élőket és holtakat.
Hiszek Szentlélekben.
Hiszem az egyetemes/katolikus[1]
anyaszentegyházat,
a szentek közösségét,
a bűnök bocsánatát,
a test feltámadását
és az örök életet. Ámen.
Wersja katolicka
Wierzę w Boga Ojca wszechmogącego,
stworzyciela nieba i ziemi.
I w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana
naszego,
który się począł z Ducha Świętego, narodził się z
Maryi Panny,
umęczon pod Ponckim Piłatem, ukrzyżowan,
umarł i pogrzebion.
Zstąpił do piekieł. Trzeciego dnia zmartwychwstał,
wstąpił na niebiosa, siedzi po prawicy Boga Ojca
wszechmogącego;
stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych.
Wierzę w Ducha Świętego, święty Kościół
powszechny,
świętych obcowanie, grzechów odpuszczenie,
ciała zmartwychwstanie, żywot wieczny.
Amen.
Wersja protestancka
Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego,
stworzyciela Nieba i Ziemi;
i w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego, Pana
naszego,
który się począł z Ducha Świętego, narodził się z
Marii Panny,
umęczon pod Poncjuszem Piłatem, ukrzyżowan,
umarł i pogrzebion,
zstąpił do piekieł, trzeciego dnia zmartwychwstał,
wstąpił na Niebiosa, siedzi po prawicy Boga Ojca
Wszechmogącego,
skąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych.
Wierzę w Ducha Świętego, Święty Kościół
Chrześcijański,
społeczność świętych, grzechów odpuszczenie,
ciała zmartwychwstanie i żywot wieczny.
Amen.
6349
skład apteczny [daw. drogeria lub apteka] –
gyógyszertár
skład broni – (arsenał) fegyverraktár; fegyvertár
skład celny [część obszaru celnego, w której
przedsiębiorstwa mające siedzibę na
terenie obszaru celnego danego państwa
mogą przechowywać towary] – vámraktár
skład chemiczny – vegyi összetétel
skład ciala (żaby) – (a béka) anatómiája v.
szervezete
skład drukarski (zob. skład w zn. 6.) – szedet
skład drzewa – faraktár, fatelep
skład etniczny ludności – a lakosság etnikai
összetétele
skład gabinetu – a kormány összetétele
skład główny – központi raktár, lerakat
skład jakościowy – minőségi összetétel
skład kapitału – tőkeösszetétel
skład komputerowy [DTP, Desktop Publishing]
– (ang. desktop publishing vagy rövidítve
DTP) asztali kiadványszerkesztő; asztali
kiadványszerkesztés
skład
konsygnacyjny
–
bizományi
v.
konszignációs raktár
skład
konsygnacyjny
[zob.
magazyn
konsygnacyjny] – konszignációs raktár
skład książki – (nyomd.) könyv kiszedése
skład maszynowy – gépi szedés
skład materiałów aptecznych – gyógyszerlerakat
skład mebli – bútorraktár
skład mieszany – (nyomdászat) kevert szedés
skład narodowościowy – nemzetiségi összetétel
skład narodowościowy burżuazji w królestwie
polskim (1864-1914) – a burzsoázia
nemzetiségi
összetétele
a
Lengyel
Királyságban (1864-1914)
skład narodowościowy, społeczny – társadalminemzetiségi összetétel
skład nasion – magtár
skład osobowy – személyi összetétel, személyzet
skład personalny – személyi összetétel
skład pociągu [pewna liczba sczepionych w
odpowiednim
porządku
wagonów
-
Wersja 01 01 2017.
kolejowych wraz z lokomotywą] –
vonatösszetétel;
vonat
szerelvény
összeállítása
skład reprezentacji – (sp) a válogatott összetétele
skład reprezentacji Polski – (sp) a lengyel
válogatott összetétele
skład ręczny – (nyomd) kéziszedés
skład socjalny – szociális összetétel
skład społeczny – társadalmi összetétel
skład towarowy – áruraktár
skład tranzytowy – tranzitraktár
skład węgla – szénraktár
skład zboża – gabonaraktár, szénlerakó v.
szénlerakodó hely
składacz (zob. zecer), składaczka – (druk) szedő
(ffi/nő)
składać (składam, -asz, -ają) [1. zginać,
załamywać coś, czyniąc to mniejszym; 2. o
dwu lub więcej rzeczach, elementach:
umieszczać obok siebie lub jedno na
drugim; 3. łączyć w określoną całość
jakieś elementy; 4. umieszczać kogoś lub
coś w jakimś miejscu; 5. wręczać coś
komuś; 6. przekazywać coś w formie
ustnej lub pisemnej; 7. zestawić czcionki i
justunek
w
wyrazy
i
wiersze,
przygotowując tekst do druku] – (układać)
rakni; (montować) összerakni, lerakni,
összeszedni;
hajtogatni,
összehajtani,
összetenni;
tenni,
letenni,
helyezni;
összerakni, egymásra rakni, halmozni;
takarékoskodni,
félretenni;
összerakni,
összeszerelni;
(ręce)
összetenni,
összekulcsolni; (np. podanie) benyújtani;
(druk) szedni, kiszedni, tördelni; átadni,
benyújtani,
beterjeszteni,
bejelenteni,
kézbesíteni; (átv.) letenni, lerakni; feláldozni,
áldozatot hozni
składać apelację – ítéletet megfellebbezni
składać bieliznę – összehajjtogatja a fehérneműt
składać broń – letenni a fegyvert; megadja magát
składać co w kostkę – gondosan összehajtogatni,
élére hajtogatva rakni vmit
składać co na kupę – halomba rakni vmit
składać coś – összehajtani, összehajtogatni vmit
składać coś z czegoś – összeállítani vmit vmiből
składać czcionki – (nyomd.) szedni, tördelni
składać daninę – megfizetni, leróni az adót
składać deklarację – bevallást v. vámbevallást
tenni
składać deklarację podatkową – adóbevallást
tenni v. beadni v. benyújtani
składać do magazynu – raktározni
składać doktorat – doktorálni, letenni a
doktorátust; ledoktorálni
6350
składać dowody – igazolásokat v. igazolványokat
v. bizonyítékokat benyújtani v. beadni
składać egzamin – (átv.) vizsgázni, vizsgát tenni,
levizsgázni
składać gratulacje – gratulálni vkinek
składać gratulacje z okazji czegoś – gratulálni
vkinek vmi alkalmából
składać grosz do grosza – fillért fillérre rakni;
kuporgatni a pénzt; élére rakni a garast
składać hołd – hódolni; tiszteletet adni; megadni a
tiszteletet; tisztelegni
składać ikrę – ikrát rakni, ívni
składać jaja – petéket rakni
składać jaja a. jajka – (ptak) tojni, tojást rakni
składać komu uszanowanie – köszönteni vkit;
tiszteletét teszi vkinek v. vkinél; tisztelegni
vkinek
składać (komu) wyrazy uznania – meghajtja (vki
előtt) az elismerés zászlaját
składać komu życzenia – szerencsét kívánni;
jókívánságokat kifejezni (vkinek); (átv.)
gratulálni (vkinek)
składać komuś dzięki – hálálkodni vkinek
składać (komu) uszanowanie – tiszteletét teszi
składać kondolencję – részvétet kifejezni,
együttérzést kifejezni
składać maszynę – gépet összerakni v.
összeszerelni v. összeállítani
składać maturę – érettségit tenni; leérettségizni
składać na co – félre tenni v. takarékoskodni vmire
składać (na kogo) odpowiedzialność – áthárítja
(vkire) a felelősséget
składać na kogo winę – rákenni a hibát vkire;
hibáztatni vkit
składać na katafalku – ravatalozni
składać na kupę – felhalmozni
składać ofertę – ajánlatot tenni v. adni
składać ofiarę – áldozatot hozni
składać oręż – letenni a fegyvert; megadja magát
składać oświadczenie – nyilatkozni; felvilágosítást
adni; nyilatkozatot tenni
składać papier – összehajtja a papírt; papírt
hajtogatni v. összehajtogatni
składać pieniądze – pénzt félretenni v. rakosgatni
v. gyűjteni; pénzt megtakarítani
składać pismo – kérvényt beadni v. benyújtani
składać podanie – kérvényt benyújtani
składać podanie (o co) – kérelmezni v.
kérvényezni (vmit)
składać podanie do kogo – kérelmet intézni v.
előterjeszteni v. benyújtani vkihez
składać podpis – aláírni, aláírással ellátni
-
Wersja 01 01 2017.
składać podziękowanie a. dzieki – kifejezi
köszönetét v. háláját; megköszönni (vmit),
hálálkodni (vmiért)
składać powinszowanie a. powinszowania (komu)
– szerencsét kívánni, szerencsekívánatokat
kifejezni; jókívánságokat mondani v.
gratulálni (vkinek)
składać przysięgę – letenni az esküt, esküt tenni,
megesküdni
składać przysięgę wojskową – katonai esküt
letenni
składać rachunki – számlákat bemutatni
składać raport – jelentést tenni
składać reklamację – reklamálni; reklamációt
benyújtani
składać rekurs – fellebbezni
składać ręce – összeteszi v. összekulcsolja a kezét
składać ręce do modlitwy – imához v. imára
kulcsolja kezét; összerakja a kezét
składać ręce – összeteszi a kezét
składać skargę – sérelmezni, vádat emelni,
bevádolni
składać sprawozdanie – beszámolni; beszámolót
v. jelentést benyújtani v. átadni, jelentést adni
v. tenni
składać sprzeciw – tiltakozni
składać śluby – letenni a fogadalmat
składać śluby czystości – szüzességi fogadalmat
tenni (fogadalmat tesz a szüzességre)
składać śluby posłuszeństwa – engedelmességi
fogadalmat tesz (fogadalmat tesz az
engedelmességre)
składać śluby ubóstwa – szegénységi fogadalmat
tenni (fogadalmat tesz a szegénységre)
składać tekst – (druk) szöveget szedni; kiszedni a
szöveget
składać towary do magazynu – árukat raktározni
v. tárolni
składać ukłon a. ukłony – meghajtja magát;
tiszteletét v. üdvözletét küldi
składać wersalkę – összecsukja a rekamiét
składać wizytę – látogatni, meglátogatni; látogatást
tenni; vizitelni
składać wniosek – kérvényt beadni v. benyújtani
składać wyraz – szót összetenni
składać zgłoszenie na coś – pályázatot beadni
vmire
składać zeznanie – vallomást v. tanúvallomást
tenni
składać zeznanie podatkowe – adóbevallást tenni
v. beadni v. benyújtani
składać życie w ofierze – életét áldozza
6351
składać życzenia – (czego) kívánni vmit;
szerencsét kívánni, gratulálni, felköszönteni;
jókívánságait átadja v. küldi
składać życzenia nowoczesne – újévi köszöntő
składać życzenia z okazji czegoś – gratulálni
vkinek vmi alkalmából
składam powinszowanie! – gratulálok!
składać się [1. o czymś rozłożonym: być
składanym tak, aby zajmować mniej
miejsca
niż
poprzednio;
2. dawać
dobrowolnie pieniądze na wspólny cel;
3. wchodzić jako element składowy jakiejś
całości; 4. przybierać pewną pozycję,
pewien kształt; 5. przybierać postawę
najdogodniejszą do czegoś, zwykle do
strzału, do cięcia szablą; 6. stawać się
przyczyną czegoś; 7. pot. w odniesieniu do
jakichś okoliczności: mieć jakiś przebieg]
– becsukódni, több részre hajlik; (na coś)
hozzájárulni vmihez; (z czego) vmiből állni;
összetevődni;
előfordulni,
alakulni;
adakozni, gyűjtésben vesz részt; adni,
összeadni; védekező állásba helyezkedni
składa się z trzech głównych części – három fő
részből áll
składać się bronią – fegyverrel védekezni v. fedezi
magát
składać się dobrze – jól halad, jóra fordul vmi
składać się na pogorzelców – tűzkárpsultak javára
adakozni
składać się z czegoś – állni vmiből; összetevődni
składać się źle – rosszul halad, rosszra fordul vmi
składający egzamin – vizsgázó
składający się – becsukódó; több részre hajló; (na
coś) hozzájáruló
składak [1. rower składany; 2. turystyczny kajak
o szkielecie składanym; 3. urządzenie
zmontowane z gotowych części, zwykle
domowym sposobem] – összerakható
kerékpár v. kajak
składalny, -a, -e – összecsukható, összerakható
składanie – összehajtás; egymásra rakás, tárolás;
takarékoskodás,
pénz
félrerakása;
összeállítás,
összeszerelés,
összetevés,
összerakás; (nyomd.) szedés, betűszedés;
átadás, benyújtás; áldozat
składanie (1) [miejsce, w którym materiał
włókienniczy jest złożony w celu
utworzenia ostrej krawędzi; zwykle przy
pomocy
prasowania.
Wyróżniamy
częściowe, boczne, przednie, tylne oraz
fałdowane składanie.] – levasalt hajtás
[Éles szélű hajtás a kelmén, amit vasalással
állítanak elő.]
składanie (2) [celowe składanie materiału
tekstylnego, które poprzez dwie lub więcej
-
Wersja 01 01 2017.
złożonych krawędzi lub fałd tworzy
dziurę. Celem jest ozdobienie lub nadanie
ubraniu pożądaną or to give a garment
the required luźność w dopasowaniu. W
zależności od usytuowania lub sposobu
wykonania, wyróżniamy różne rodzaje
składania (jednostronne, w kształcie klinu,
w kształcie dzwona, itp.)] – berakás (2) [A
kiszabott alkatrészen hajtások készítése,
aminek célja a díszítés és/vagy a
mozgásszabadság
megnövelése.
Attól
függően, hogy hol és milyen típusú
hajtásokat készítenek, a berakás készülhet
egy
irányú
és
szembehajtásokkal,
párhuzamos vagy sugár irányú hajtásokkal
stb. Lásd még: pliszé.]
składanie fałszywych zeznań – hamis tanúzás
składanie hołdu – tiszteletadás
składanie wieńców – koszorúzás; megkoszorúzás
[Składanie wieńców na pl. Piłsudskiego:
koszorúzás a Piłsudski téren]
składanka [1. kilka utworów muzycznych lub
literackich zebranych w pewną całość;
2. widowisko, słuchowisko składające się z
kilku drobnych utworów, połączonych w
jedną całość kompozycją lub jakimś
elementem treściowym; 3. popularna
nazwa
wstęgi
papieru
złamanej
harmonijkowo (w zygzak). Powierzchnia
papieru między złamami stanowi jakby
arkusz. W niniejszej prezentacji słowo
arkusz w składance jest pisane w
cudzysłowie.] – kirakós játék; (papír)
harmonikaszerűen hajtogatott papírszalag
składanka
komputerowa
[składanka
przystosowana do użycia w drukarkach
igłowych.] – mátrix (tűs) nyomtatókhoz
használt papír; leporelló
6352
składany, -a, -e;
[1. dający się składać;
2. złożony z jakichś elementów] –
összecsukható, összehajtható, csapó-; nem
egy darabból álló, összerakott, részekből álló
składane krzesło – összehajtható szék
składane łóżko – összecsukható ágy
składane widowiska – összetett v. vegyes
látványosság
składanka [1. kilka utworów muzycznych lub
literackich zebranych w pewną całość;
2. widowisko, słuchowisko składające się z
kilku drobnych utworów, połączonych w
jedną całość kompozycją lub jakimś
elementem treściowym] – összeállítás
składanka muzyczna, filmowa – zenei,
filmösszeállítás
składankowy, -a, -e – összeállított; részekből álló
składany nóż – összehajtható kés
składarka [maszyna lub zespół maszyn do
formowania składu zecerskiego według
rękopisu] – (nyomd.) szedőgép; szedőnő
składarka monotypowa – szedő- és öntőgép
składarka wierszowa – sorszedőgép
składek [1. zbiórka pieniędzy na jakiś cel;
2. kwota pieniężna wpłacana regularnie i
obowiązkowo przez jedną osobę do
wspólnej kasy, na jakiś wspólny cel;
3. arkusz papieru odpowiednio złożony na
przewidziany format] – pénzgyűjtés, kvóta,
ív, kimutatás
składka [1. zbiórka pieniędzy na jakiś cel;
2. kwota pieniężna wpłacana regularnie i
obowiązkowo przez jedną osobę do
wspólnej kasy, na jakiś wspólny cel;
3. arkusz papieru odpowiednio złożony na
przewidziany
format]
–
adomány,
hozzájárulás,
közös
költség;
(np.
członkowska, ubezpeczeniowa) díj, tagdíj,
járulék (pl. tagsági, biztosítási), lefizetés
składka asekuracyjna – biztosítási részlet v. díj
składka członkowska – tagdíj; tagsági díj
składka emerytalna – nyugdíjjárulék
składka
na
ubezpieczenie
zdrowia
–
egészségbíztosítási járulék
składka ubezpieczeniowa – bíztosítási díj
składka wpisowa – belépési díj, beiratkozási díj
składka związkowa – szakszervezeti tagsági díj v.
tagdíj
składki
na
ubezpieczenia
społeczne
–
társadalombiztosítási díj v. járulék
składkowy, -a, -e [przymiotnik od: składka] –
hozzájárulásos, közös; tagsági; (np. zabawa)
közös költséggel létrehozott
składkowy obiad – közösen fizetett társasebéd
-
Wersja 01 01 2017.
składnia (gr. syntaktikós porządkujący) [1. nauka
o
budowie
wypowiedzeń;
2. układ
wypowiedzenia i jego budowa; też:
funkcja wyrazu w zdaniu; 3. dział
językoznawstwa, który zajmuje się
budową wypowiedzeń; 4. syntaksa – dział
gramatyki
traktujący
o
porządku
wyrazów i ich funkcji w zdaniu oraz o
związkach między zdaniami] – (gram)
mondattan (görög műszóval syntaxis) [a
nyelvtannak azon része, mely a szavaknak
mondatokká
való
összefűzését,
összeszerkesztését tűzi ki föladatává,
illetőleg a mondatszerkesztésnek elméletét és
szabályit állapítja meg. A mondattant két fő
részre oszthatni: az egyik az egyszerü, a
másik az összetett mondatot tárgyalja.]
składnia dialektalna [Dział nauki o składni,
badający systemy: składniowe gwar i
zjawiska składniowego. Rzadko używa się
cech składniowych jako kryteriów przy
ustalaniu zasięgów gwar.] – dialektális v.
nyelvjárási, tájnyelvi mondattan
składnia funkcjonalna – funkcionális mondattan
składnia historyczna (diachroniczna); składnia
opisowa – diakrón v. leíró mondattan
składnia kolokwialna (potoczna) – kollokviális,
társalgási mondattan
składnia
łacińska
[próba
opracowania
wybranych elementów gramatyki języka
łacińskiego z zakresu składni bądź
elementów gramatyki pomocnych w
rozumieniu składni] – latin mondattan [a
latin
nyelv
szintaxisával
foglalkozó
tudományterület, mely egyrészt a nyelv belső
szerkezetét és a nyelvhasználatot mutató
dokumentumokat vizsgálva, másrészt a
rokon nyelvekkel való összehasonlítás
alapján igyekszik a mondatalkotás sajátosan
latin rendszerét leírni és magyarázni;
ugyanakkor természetesen állandó hatással
vannak rá az elméleti nyelvészet által a
nyelvek
univerzális
tulajdonságainak
figyelembe vételével felállított új és újabb
mondattani elméletek, iskolák.]
składnia
przynależności
(zob.
związek
przynależności) – hovatartozás kapcsolata
składnia
psychologiczna
–
pszichológiai
mondattan
składnia rządu (zob. związek rządu) – rendes
kapcsolat
składnia zależnościowa – függőségi mondattan
składnia zgody (zob. związek zgody) – egyetértő
kapcsolat
składnica [1. miejsce, gdzie się coś składa lub coś
jest złożone; 2. miejsce przeznaczone do
czasowego przechowywania materiałów] –
6353
raktár,
áruraktár;
árutelep,
lerakat,
tárolóhelyiség
składnica amunicyjna – lőszerraktár
składnica materiałowa – anyagraktár
składnica mundurowa – katonai ruharaktár
składnie – ügyesen, takarosan, csínosan
składnik [1. część składowa jakiejś całości;
2. każda z dodawanych do siebie liczb,
dających sumę] – összetevő, alkotórész,
alkotóelem; alkatrész; (mat.) összeadandó;
tag; (chem.) komponens, alkotórész,
összetevő; (gram) összetevő, komponens;
(ételhez) hozzávaló
składnik dodawania sumy – összeadandó
składnik odżywczy – tápanyag
składniki – hozzávalók; összetétel
składniki alogeniczne, allogeniczne [podstawowe
składniki skał okruchowych] – allogén
(egyazon faj genetikailag eltérő, másik
egyedéből származó (sejt, szövet)) anyagok
składniki autogeniczne [składniki skał powstałe
podczas procesu tworzenia się skał i we
wczesnych etapach ich przeobrażeń] –
autogén anyag
składniki balastowe [zob. substancje balastowe]
– ballasztanyagok
składniki biogeniczne [składniki skał osadowych
w postaci trwałych szczątków organizmów
żywych lub minerały powstałe przy
współudziale tych organizmów] – biogén
anyagok
składniki odżywcze – tápanyagok
składniki stopowe – ötvözet, alkotórész
składniowo – (gram) mondattanilag
składniowy, -a, -e [przymiotnik od: składnia] –
(gram) mondattani
składowa [część składowa] – alkatrész, alkotórész
składowa
(harmoniczna)
–
harmonikus
részhangok (felharmonikus)
składowa przydźwięku (zmienna) – zajtényező
[az erősítő zajára jellemző adat], búgóhang
összetevője, búgásösszetevő
składowa szumu – zajösszetevő
składować
[1. przechowywać
towary;
2. przechowywać materiały, substancje
szkodliwe w takich warunkach, by nie
zagrażały
ludziom
i
środowisku
naturalnemu] – raktározni, tárolni
składować coś – tárolni, raktározni vmit
składowanie – raktározás, tárolás, elraktározás,
raktári megőrzés
składowanie
odpadów
–
hulladéktemetés
(hulladéklerakás)
-
Wersja 01 01 2017.
składowe [opłata za składowanie materiałów na
cudzym terenie] – raktárdíj, raktározási díj,
fekbér; raktárjog, raktári letét
składowe harmoniczne – harmonikus részrezgések
składowe wektora [mat. liczby będące miarami
względnymi rzutów danego wektora na
osie
układu
współrzędnych
prostoliniowych] – vektorösszetevők
składowisko [miejsce, na którym się coś
składuje] – tároló; temető
składowisko
odpadów
–
hulladéktemető;
hulladéklerakó
składowy, -a, -e [1. będący częścią całości;
2. dotyczący składowania czegoś] – raktári,
telepi; összetevő, alkotó-, alkatrésszel
kapcsolatos
składowy – raktárfelügyelő, raktárnok, raktári
dolgozó; raktáros
składzik
[syn.:
magazyn,
pakamera,
pomieszczenie gospodarcze] – raktár;
helyiség, gazdasági helyiség
skłamać (skłamie) [powiedzieć nieprawdę] –
hazudni, becsapni
skłaniać kogo do pojednanie się – vkit békéltetni
skłaniać ku czemu ucho – meghallgatni vkit,
hinnni vkinek
skłębić (skłębię) — skłębiać [wzburzyć, stłoczyć
coś, tworząc kłębowisko] – öszecsavarni,
felgöngyölíteni
skłębić się — skłębiać się [stać się skłębionym] –
öszecsavarodni, feltekeredni
skłon [1. pochylenie głowy lub tułowia; 2. bok
wzniesienia, góry; 3. daw. ukłon] – hajlás,
meghajlás; hajlat, hajlás, boltozat
skłon do przodu (do tylu) – (sp) előre (hátra)
hajlás
skłon tułowia – (sp) derékhajlítás, döntés;
törzsdöntés, törzshajlítás
skłonić (skłonię) — skłaniać [1. wpłynąć na
czyjąś decyzję; 2. pochylić] – hajlítani,
meghajlítani, lehajlítani, odahajlítani; hajtani,
lehajtani; meghajtani; (átv.) rábeszékni,
kényszeríteni; késztetni, indítani
skłonić do czego – késztetni, indítani vmire
skłonić głowę – lehajtja a fejét, bólint; fejet hajtani
skłonić kogo do czego perswazję – rábeszélni vkit
vmire; rábeszéléssel hajlandóvá tenni vkit
skłonić kogo do nauki – tanulásra rákényszeríteni
vkit
skłonić kogo do rezygnacji – lemondásra késztetni
vkit
skłonić się — skłaniać się [1. zgodzić się na coś;
2. mieć skłonność do czegoś; 3. ukłonić się;
4. pochylić się; 5. zbliżyć się ku czemuś w
czasie] – hajlani, meghajlani; meghajtja
magát, hajolni, lehajolni; hajlani; dönteni v.
határozni v. mellett; hajlik vmi felé
skłonić się do zgody – kész megegyezni; hajlik a
megyegyezésre
skłonić się ku czemu – hajlik vmi felé ; dönt v.
határoz vmit illetően
skłonienie – hajlítás, meghajlítás, fordítás v.
fordulás, irányítás
skłonienie się – hajolás; döntés, határozat;
kiszabadulás, megszabadulás
skłonności erotomańskie – erotomán hajlamok
6354
skłonność [1. posiadanie cechy, która się może
ujawnić; 2. trwałe upodobania do czegoś;
3. daw. przychylność dla kogoś] –
hajlandóság, hajlam; (inklinacja) inklináció;
(orvosi) hajlam, hajlamosság
skłonność do picia – hajlam az ivásra, iszákosság
skłonność do zaziębień – hajlam a megfázásra
skłonność przyrodzona – veleszületett hajlam
skłonny, -a, -e [1. łatwo ulegający czemuś,
podatny na coś; 2. chętny, gotowy do
czegoś] – fogékony; (np. zaziębienia)
hajlamos (vmire); hajlandó
skłonny do czego – hajlandó vmire
skłonny do pijaństwa – részeges
skłonny do wynurzeń (zwierzeń) – közlékeny
skłopotać – elcsigázni, kimeríteni
skłopotać się – elcsigázódni, kimerülni
skłopotany, -a, -e – zavart, gondterhelt; elcsigázott,
kimerült
skłócić — skłócać [1. doprowadzić do kłótni;
2. daw. wstrząsając naczyniem z cieczą
złożoną z kilku składników, spowodować
zmieszanie się ich; 3. daw. wprowadzić
niepokój] – felizgatni; felrázni, felzavarni
skłócić się — skłócać się [pokłócić się] –
összekülönbözni, összeveszni
skłócony, -a, -e [1. taki, który skłócił się z kimś;
2. taki, który znalazł się w opozycji do
kogoś lub do czegoś] – összekülönbözött,
összeveszett
skłuć [1. poranić kogoś lub podziurawić coś,
kłując; 2. zabić, kłując czymś ostrym] –
megszúrni, átszúrni, átdöfni
skłuć się [1. pokłuć siebie wzajemnie; 2. pokłuć
samego siebie] – megszúrják, átszúrják,
átdöfik egymást; megszúrja, átszúrja, átdöfi
magát
skłuty, -a, -e – átdöfött, átszúrt
sknera, sknerus [człowiek skąpy, chciwy] –
smucig, fösvény, zsugori, irigy ember
sknerstwo [zob. skąpstwo] – fösvénység,
zsugoriság
-
Wersja 01 01 2017.
sknerzyć [syn. skąpić; żałować] – fösvénykedni,
fukarkodni; zsugoriskodni
sknocić [pot. zrobić coś źle, nieudolnie] –
elrontani, tönkretenni, elhibázni, eltolni,
elfuserálni, elpuskázni (vmit)
skobel [metalowy pręt wbity dwoma końcami w
futrynę drzwi, w wieko skrzyni itp.,
służący do zamykania czegoś] – retesz,
závár, zár
skoczek [1. ten, kto uprawia skoki; 2. figura
szachowa w kształcie głowy konia;
3. skaczący
pluskwiak
roślinożerny;
4. drobny gryzoń poruszający się skokami
na tylnych kończynach, zamieszkujący
Afrykę i Azję] – ugró; (sakk) ló, huszár; (sp)
síugró; kötéltáncos
skoczek (klawesyn); gniazdko telefoniczne – jack
(dugó), ugró (hangszer)
skoczek balonowy – ejtőernyős
skoczek (narciarski) – síugró
skoczek
spadochronowy
[żołnierz
wojsk
powietrznodesantowych lub sportowiec
uprawiający skoki ze spadochronem] –
(wojsk) ejtőernyős
skoczek w dal – távolugró
skoczek wzwyż – magasugró
skocznia
[obiekt
sportowy
służący
do
wykonywania skoków wzwyż, w dal,
narciarskich itp.] – ugródeszka, ugrópálya;
(narciarska) ugrósánc, ugrótorony
skocznia mamucia [skocznia, na której można
wykonywać skoki narciarskie długości
ponad 140 m] – nagysánc
skocznia narciarska – síugró sánc
skocznia narciarska – siugrósánc
skocznie – élénken, gyorsan, vígan, pattogóan
skoczny, -a, -e [1. żywy, szybki; 2. taki, któremu
towarzyszą skoki; 3. umiejący dobrze
skakać; 4. służący do skakania] – élénk,
gyors, víg, pattogó (zene); ugróskoczność – élénkség, gyorsaság, vígság
skoczny [dawny taniec polski o żywym, szybkim
tempie] – élénk, gyors, víg, pattogó tánc
skoczyć — skakać [1. oderwać się na chwilę od
ziemi, odbijając się nogami; 2. wykonując
skok, dostać się dokądś lub wydostać się
skądś; 3. uderzając o coś, odbić się od
tego; 4. rzucić się na kogoś lub na siebie
wzajemnie z zamiarem bicia; 5. skakać:
trząść się z zimna, ze strachu itp.;
6. gwałtownie,
ostro
podnieść
się,
wzrosnąć, czasem też wznieść się i opaść;
7. pot. szybko pobiec; 8. pot. udać się
śpiesznie po coś, dokądś na krótki czas] –
ugrani, elugrani; elszaladni, felszökni;
ráugrani
6355
skoczyć 5 metrów – 5 m-re ugrani
skoczyć na kawę – beugrani v. betérni egy kávéra
skoczyć po rozumdo głowy – gondol egyet
előveszi a jobbik eszét; észbekapni
skoczyć sobie do oczu – egymásnak esnek; hajba
kapnak
skodyfikować [1. usystematyzować coś dla
ustalenia jakichś norm; 2. ująć zbiór
przepisów prawnych w kodeks] –
kodifikálni;
törvénybe
foglalni;
jogszabályokat
rendszerezve
törvénykönyvben összefoglalni
skojarzenie [połączenie ze sobą wrażeń,
wyobrażeń i innych zjawisk psychicznych
w taki sposób, że pojawienie się w
świadomości jednych z nich powoduje
uświadomienie sobie innych] – egyesülés,
társulás;
kapcsolás,
összekapcsolás;
egyesítés;
(psychologia)
társítás,
képzettársítás, asszociáció
skojarzenie myśli – gondolattársítás, eszmetársítás,
asszociáció
skojarzenie
wyobrażeń
–
képzettársítás,
asszociáció
skojarzyć [1. spowodować połączenie kogoś,
czegoś; 2. połączyć ze sobą wrażenia,
wyobrażenia i inne zjawiska psychiczne w
taki sposób, że pojawienie się w
świadomości
jednych
powoduje
uświadomienie sobie innych] – kapcsolni,
egyesíteni,
társítani,
összekapcsolni,
egybekapcsolni, összecsatolni
skojarzyć się [1. powstać przez połączenie się;
2. o wrażeniach, wyobrażeniach itp.:
zostać skojarzonym] – kapcsolódni,
egyesülni, társulni
skojarzeniowo – kapcsoltan, egyesítetten
skojarzeniowy, -a, -e [przymiotnik od:
skojarzenie] – kapcsolt, egyesített, társított
skojec, szkojec; [1. średniowieczna srebrna
moneta; 2. średniowieczna jednostka masy
równa szóstej części wiardunku 3. po łac.
zwany scotus, znaczył 24-tą część grzywny
liczalnej krakowskiej, czyli dwa grosze
srebrne. (Ob. Pieniądze w Polsce, Enc.
Starop. t. IV, str. 6).] – (daw) régi lengyel
ezüstpénz; (daw) tömegegység
skok [1. oderwanie się na chwilę od jakiejś
powierzchni poprzez odbicie się nogami;
2. zeskoczenie z wyższego miejsca na
niższe; 3. gwałtowne przejście od jednej
sytuacji do innej, z jednego położenia w
inne, przeciwne; 4. napad rabunkowy;
5. część nogi ptaka od goleni do palców;
6. konkurencja w różnych dziedzinach
sportu, polegająca na pokonywaniu
jakiejś przestrzeni, wysokości poprzez
-
Wersja 01 01 2017.
odbicie się, oderwanie się od ziemi; 7. noga
zająca] – ugrás; (műsz.) löket
skok akrobatyczny – szaltó, akrobata-ugrás,
műugrás
skok częstotliwości – (fiz.) frekvenciaugrás
skok do wody – műugrás
skok
gwintu [odległość między dwoma
sąsiednimi zwojami gwintu mierzona
równolegle do osi śruby] – csavar- v.
menetemelkedés; menettávolság
skok lamparci – párducugrás
skok łamany [skok, w czasie wykonywania
którego w pewnej fazie lotu kąt między
tułowiem a nogami jest kątem prostym lub
ostrym] – (fiz.) tört ugrás
skok narciarski – síugrás
skok o tyczce [konkurencja lekkoatletyczna, w
której skok odbywa się na takich zasadach
jak w skoku wzwyż, z tą różnicą, że
zawodnik do pokonania poprzeczki używa
tyczki] – rúdugrás
skok prędkości – (fiz.) sebességsugárzás
skok spadochronowy – ejtőernyős ugrás
skok sprężający, skok sprężania – sűrítés v.
kompresszió (üteme)
skok (szybka zmiana) fazy – hirtelen (gyors)
fázisugrás
skok szpagatowy – (sp.) spárgaugrás
6356
skok szpagatowy w balecie – spárgaugrás a
balettban
skok śruby [długość, na jaką przesunie się śruba
dookoła swej osi przy pełnym obrocie] –
csavar- v. menetemelkedés; csavarmenet
emelkedése v. magassága
skok tłoka [droga, jaką przebywa tłok w
cylindrze silnika od jednego położenia
zwrotnego do drugiego] – dugattyúlöket
skok w dal – (sp.) távolugrás
skok w bok, skok na bok – félrelépés
skok wydechowy – kipufogás
skok wzwyż – magasugrás
skok z miejsca – ugrás helyből
skok z rozbiegu – ugrás nekifutásból
skok z trampoliny – ugrás ugródeszkáról
skok z wieży – sp. toronyugrás
skoki do wody – műugrás
skoki narcierskie – sáncugrás, síugrás
skoki pływackie – műugrások (vízbe)
skoki przednie – (zając) mellső lábak
skoki tylne [zając, mając dłuższe (nogi) skoki
tylne niż przednie] – hátsó lábak
skoki z wieży – sp. toronyugrás
skoki zajęcze – nyúllábak
skokietować [kokietując, zjednać sobie kogoś] –
(kacérkodással) elbűvölni v. elragadni vkit
skokietowanie (zbałamucenie) – elbűvölés,
kacérkodás
skokowy, -a, -e – ugrásszerű
skolektywizować
[nadać
czemuś
formę
kolektywną;
też:
przekształcić
gospodarstwa rolne w spółdzielnię] –
kollektivizálni
skoligaceni – rokonok vkivel
skoligacić [książkowo: połączyć w związki
rodzinne
(pokrewieństwo
lub
powinowactwo) poprzez małżeństwo;
spowinowacić] – (dawno) rokonságba
kerülni vkivel
skoligacić się [spowinowacić się z kimś, zwłaszcza
przez małżeństwo;] – (dawno) rokonságba
kerülni vkivel
skoligacony, -a, -e – rokon vkivel
skolion [1. pieśń biesiadna w poezji starożytnej
Grecji; 2. w starożytnej Grecji: piosenka
biesiadna o różnorodnej treści; też: utwór
literacki wzorowany na takiej piosence; 3.
staroż. (improwizowana) gr. piosenka
biesiadna,
śpiewana
w
dowolnym
porządku przez gości z towarzyszeniem
liry; gr. utwór lit. na wzór takiej piosenki]
– (gör) szkolion; ókori görög költői műfaj;
lakomákon a vendégek által váltakozva -
-
Wersja 01 01 2017.
lyrakísérettel – előadott dal (főként bordal,
szerelmi vagy dicsőítő költemény)
skolioza [1. boczne skrzywienie kręgosłupa; 2.
med. boczne skrzywienie kręgosłupa n.łac.
scoliosis 'jw.' (z gr. 'skrzywienie') i skolion
'jw.' od skoliós 'krzywy'] – (gör.) skoliózis
(scoliosis); a gerincoszlopnak frontális
síkban való elferdülése; a gerinc oldalirányú
görbülése
skolonizować [1. przekształcić podbity kraj w
kolonię; 2. zasiedlić kolonię emigrantami z
metropolii;
3. zasiedlić
obszary
niezagospodarowane]
–
kolonizálni;
gyarmatosítani
skołatać (skołacze) [zgnębić, zmęczyć kogoś,
zamącić komuś w głowie] – szétrázni,
szétverni, (rázással) szétlazítani
skołatać się – szétrázódni, szétverődni; szétlazulni
skołatany, -a, -e [wyczerpany psychicznie; też:
świadczący o takim stanie] – szétrázott,
szétvert, szétlazított
skołowacieć [I pot. stracić orientację na skutek
jakiegoś zamieszania; II pot. zesztywnieć
pod wpływem jakiegoś wrażenia] –
elszédülni, beleszédülni (vmibe)
skołowaciały, -a, -e [pot. taki, który stracił
orientację na skutek jakiegoś zamieszania]
– elszédült, beleszédült
skomasować [1. dokonać komasacji gruntów;
2. połączyć w całość] – összegyűjteni,
egybegyűjteni, összpontosítani, tagosítani
skombinować [1. pot. zdobyć coś dzięki
pomysłowości, sprytowi; 2. pot. połączyć
jakieś elementy w pewną całość; 3. pot.
wywnioskować coś na podstawie jakichś
danych]
–
kiszámítani,
kigondolni,
összehozni,
kombinálni,
kikombinálni;
(közb.) (lopva) szerezni
skomentować
[1. opatrzyć
komentarzem;
2. zrobić uwagę, zwykle krytyczną] –
kommentálni; megmagyarázni, interpretálni,
kommentárral
ellátni;
(rosszindulatú)
megjegyzést tenni, megkritizálni
skomercjonalizować – (közg.) kommercializálni
skomercjonalizowanie – (közg.) kommercializálás
[a megfizethető áron nagy tömegben való
termelés megoldása]
skomputeryzować [wyposażyć przedsiębiorstwo,
szkołę, biuro itp. w komputery] –
komputerizálni, számítógépesíteni
skomputeryzować
się
[zostać
skomputeryzowanym] – komputerizálódni,
számítógépesedni
skomleć (skomlię), skomlić [1. o niektórych
zwierzętach, zwłaszcza o psach: piszczeć
żałośnie, skowyczeć; 2. pot. żałośnie,
natrętnie prosić o coś] – szűkölni,
6357
nyöszörögni, nyafogni, vonyítani; (átv.)
koldulni,
kérni,
tolakodóan
kérni,
könyörögni
skomoroch, skomroch, kuglarz [1. rosyjski
wędrowny aktor, komediant; 2. (u
Zygmunta Glogera) wyraz rdzennie
swojski, w XVII w. zapomniany.
Falibogowski jeszcze w r. 1626 pisze:
„Wasze to okazywanie równać można owym
lalkom, co je skomorochowie zwykli ludziom
na śmiechowisko ukazować, a potym z niemi
w pudło”. W Vol legum znajdujemy:
„Dudarze skomoroszy płacą każdy od
siebie po 20 groszy” (t. II, f. 996).
Gwagnin powiada, że „niedźwiedników w
Moskwie skomorochami zowią”.] – (daw)
szemfényvesztő, bűvész; csepürágó; orosz
vándorszínész, komédiás
skompensować
[1. wyrównać
należności,
wynagrodzić straty; 2. zrównoważyć jedno
drugim; 3. o narządach w organizmie:
przejąć
funkcje uszkodzonego
lub
utraconego narządu przez nieuszkodzoną
część tego narządu albo przez drugi
narząd; 4. fiz. zrównoważyć określone
działanie innym, znoszącym tamto,
działaniem] – kompenzálni; beszámítani
skompletować [zgromadzić odpowiednie osoby
albo przedmioty, by uzyskać komplet] –
kompletté tenni, kiegészíteni, teljessé tenni
skomplikować
[wprowadzić
dodatkowe
trudności lub stać się powodem jakiejś
komplikacji] – komplikálni, bonyolítani,
elbonyolítani,
összebonyolítani,
összekuszálni
skomplikować się [ulec komplikacjom] –
komplikálódni,
bonyolódni,
összebonyolódni, összekuszálódni
skomplikowany, -a, -e [1. trudny do rozwiązania,
rozwikłania; 2. o charakterze człowieka:
trudny do zrozumienia, określenia; 3. o
czyimś życiu: pełen kłopotów, trudności]–
komplikált;
bonyolult,
szövevényes;
körmönfont; ügyes-bajos; zegzugos
skomplikowane zadanie – bonyolult feladat
skomplikowany przebieg – bonyolult v.
komplikált folyamat v. lefolyás
skomponować [1. stworzyć utwór muzyczny; 2.
zestawić z elementów jakąś przemyślaną
pod względem estetycznym całość] –
komponálni, zenét szerezni
skomponować muzykę – zenét szerezni;
komponálni
skomponować muzykę do tekstu – szöveghez
zenét szerezni
skomponował muzykę do filmu – a film zenéjét
szerezte
-
Wersja 01 01 2017.
skompensowany
organicznik
szumów
–
kiegyenlítő zajszűrő
skompromitować
[1. narazić
kogoś
na
kompromitację; 2. stać się dowodem
świadczącym przeciw komuś; 3. ujawnić
wady czegoś] – kompromitálni; kétes
helyzetbe hozni, rossz hírét költeni,
befeketíteni
skompromitować się [1. narazić się na
kompromitację; 2. zdradzić się ze swoją
nielojalnością; 3. przestać być cenionym] –
kompromitálja
magát;
felsülni;
megszégyenülni; szégyent vallani
skompromitować się z kretesem – végképp
szégyent vallani
skomunikować [umożliwić komuś kontakt z
kimś] – érintkezésbe hozni, összeköttetést
keresni v. venni fel
skomunikować kogoś z kimś – kapcsolatba hozni
vkit vkivel; összehozni két embert
skomunikować się [nawiązać z kimś kontakt] –
érintkezni, kapcsolatba lépni
skon [podn. zgon] – halál, kimúlás
skonać (stracić życie, umrzeć) – elhúnyni,
meghalni , kimúlni; kiszenvedni
skonał – (argó) bemondta az ultimót; kimúlt
(meghalt)
skonanie – meghalás, elhalálozás, kimúlás
skonany, -a, -e [pot. bardzo zmęczony] – (közb.)
holtfáradt
skoncentrować na + E. [1. zgromadzić coś lub
kogoś w jednym miejscu; 2. skierować
uczucia, wysiłki itp. w jeden punkt, ku
jednemu celowi; 3. uczynić zagęszczonym]
–
koncentrálni,
összpontosítani,
központosítani
skoncentrować się [1. zgromadzić się w jednym
miejscu; 2. skupić się nad czymś
całkowicie; 3. skupić działania na jakimś
zagadnieniu]
–
összpontosulni,
koncentrálódni; koncentrálni, összpontosítja
figyelmét, figyelmét egy dologra irányítja v.
koncentrálja
skoncentrowany, -a, -e – tömény, koncentrált;
sűrített
skondensować [1. spowodować zagęszczenie
czegoś; 2. nadać czemuś zwarty układ,
zwartą formę; 3. przemienić gaz w ciecz
lub w ciało stałe] – kondenzálni,
összesűríteni
skondensować się [o gazie, parze itp.: ulec
zagęszczeniu
lub
skropleniu]
–
kondenzálódni, összesűrűsödni
skondensowane mleko – sűrített v. kondenzált tej
skondensowanie – összesűrítés, kondenzálás
6358
skondensowany, -a, -e – kondenzált; sűrített,
összesűrített
skonfederować – társaságba v. egysége v.
szövetségbe tömöríteni
skonfederować się – társaságba v. egysége v.
szövetségbe tömörülni; konföderációt alkotni
Skonfederowane
Stany
Ameryki
(ang.
Confederate States of America) [to
południowe stany USA, potoczne zwane
Konfederacją, próbujące dokonać secesji i
biorące udział w wojnie secesyjnej. W
latach 1861-1865 stworzyły one własne
państwo.] – Amerikai Államok Szövetsége
(később Amerikai Egyesült Államok)
skonfigurować system – konfigurálni a rendszert
skonfiskować [dokonać konfiskaty] – elkobozni
skonfiskować cały nakład – a kinyomtatott
példányszámokat v. az egész kiadást
elkobozni
skonfiskować coś – elkobozni vmit
skonfiskować towar – árut elkobozni
skonfrontować [1. stwierdzić podobieństwa i
różnice między porównywanymi osobami,
rzeczami, zjawiskami itp.; 2. powołać
jednocześnie przed sąd lub przed
prowadzącego śledztwo dwu lub więcej
świadków albo oskarżonego i świadków w
celu porównania ich sprzecznych zeznań]
– elébe állítani, egybevetni, szembesíteni,
összehasonlítani
skonfundować [daw. wprawić kogoś w
zakłopotanie]
–
zavarossá
tenni,
összezagyválni
skonfundować się [1. daw. stracić pewność
siebie; 2. daw. zawstydzić jeden drugiego]
– (dawno) zavarba jönni; megszégyenítik,
szégyenbe hozzák egymást
skonkretyzować [uczynić coś konkretnym,
rzeczywistym lub przedstawić w sposób
konkretny] – határozott formába önteni,
konkretizálni
skonkretyzować się [zostać uściślonym] –
határozott formát ölteni, konkretizálódni
skonsolidować [1. zjednoczyć; 2. zabezpieczyć
kredyty państwowe przez konsolidację] –
állandósítani,
rendet
teremteni,
konszolidálni; megszilárdítani
skonsolidować się [zjednoczyć się] – állandósulni,
konszolidálódni; megszilárdulni
skonsolidowanie – állandósítás, megszilárdítás
skonstatować [stwierdzić istnienie jakiegoś
faktu]
–
konstatálni;
megállapítani,
leszögezni
skonstatowanie – megállapítás
skonsternować
[wprowadzić
kogoś
w
konsternację]
–
megdöbbenteni,
-
Wersja 01 01 2017.
megrémíteni, elképeszteni, konsternálni,
megütközésre,
megrőkönyödésre
bírni;
meghökkenteni
skonsternować się [1. poczuć się zakłopotanym;
2. wprawić się wzajemnie w stan
konsternacji]
–
meghökkenni,
megdöbbenni, megrémülni, elképedni
skonsternowanie – megdöbbentés, meghökkentés
skonsternowany, -a, -e – megdöbbent, megrémült,
elképedt, konsternált
skonstruować [1. wykonać konstrukcję czegoś; 2.
opracować
konstrukcję,
model]
–
konstruálni; megszerkeszteni, összeállítani
skonstruować coś – megszerkeszteni vmit
skonstruowanienie – (gépé) megszerkesztés
skonsumować [1. zjeść coś; 2. zrobić z czegoś
użytek] – fogyasztani, elfogyasztani;
konzumálni
skonsumować coś – elfogyasztani vmit
skontaktować
[spowodować
nawiązanie
kontaktu kogoś z kimś] + T. z + E. –
kapcsolatba (kontaktusba) hozni
skontaktować się [nawiązać kontakt z kimś] –
kapcsolatba (kontaktusba) kerülni
skonteneryzować – konténerizálni
skonteneryzować transport – a szállítást v.
teherárufuvarozást konténerizálni
skonto [zniżka ceny towaru objętego sprzedażą
kredytową lub ratalną, udzielona nabywcy
płacącemu gotówką przed ustalonym
terminem] – (ol) skontó; (ker.) engedmény,
árengedmény; levonás, leszámitolás
skonto kasowe – pénztári engedmény
skontrastować [uwypuklić kontrast między
porównywanymi osobami, przedmiotami,
zjawiskami itp.] – ellentétet v. kontrasztot v.
ellentéteket v. kontrasztokat kihangsúlyozni
skontro
[dokonanie
weryfikacji
zapisów
księgowych przez sprawdzenie stanu
zasobów materiałowych lub pieniężnych
sklepu, magazynu itp.; skontrum] – (ol)
skontró; egybevetés, rovancs; könyvviteli
ellenőrzés, bizonyos javak állományában
történt
változások
kimutatására;
a
könyvvitelnél alkalmazott mennyiségek
nyilvántartását szolgáló segédkönyv
skontro kasy – pénztári rovancs; pénztárellenőrzés
skontrolować [poddać kontroli] – kontrollálni,
ellenőrizni, leellenőrizni; felülvizsgálni;
rovancsolni
skontrolować dokumenty samochodu – gépjármű
okmányokat ellenőrizni
skontrolować jakość – minőséget ellenőrizni
skontrolować koszty – költségeket ellenőrizni
6359
skontrolować obliczenie – ellenőrizni az
elszámolást
skontrolować
się
[1. skontrolować
jeden
drugiego; 2. poddać się kontroli] –
ellenőrzik, kontrollálják egymást; egybeveti
magát, ellenőrzi magát
skontrować
[1. szybko
i
zdecydowanie
zareagować na coś; 2. w brydżu:
zobowiązać się do niedopuszczenia
licytującego przeciwnika do wzięcia
zapowiedzianej w licytacji liczby lew; 3. w
boksie: zadać kontrę] – kontrázni;
visszavágni, visszatámadni
skontrować się [w boksie: skontrować jeden
drugiego] – kontrázzák egymást
skontruować – megkonstruálni; megszerkeszteni
skonwertować – átváltani, átcserélni, áttérni,
konvertálni
skonwertować z DVD na Divx – kovertálni DVDről Divx-re
skonwertować
pożyczkę
państwową
–
államkölcsönt konvertálni
skończę, nim wrócisz – kész leszek, elkészülök
vmivel mire visszajössz
skończenie – befejezés, végzés
skończoność [1. cecha tego, co jest ograniczone w
czasie lub przestrzeni; 2. daw. doskonałość
czegoś,
ostateczne
wykończenie]
–
befejezettség, bevégzettség
skończony, -a, -e [1. zupełny, całkowity; 2.
wykwalifikowany w danym zawodzie,
mający dyplom ukończenia studiów;
3. pot. niemający żadnych perspektyw na
przyszłość] – befejezett, véget ért, elvégzett,
kész; (wykwalifikowany) végzett, kész;
(zsarg.) kész; teljes, végleges
skończony dureń – kész v. tiszta bolond
skończyć (skończę, skończysz) [1. zakończyć jakąś
czynność; 2. przerobić kurs nauki,
program danej szkoły, uczelni i zdać
egzaminy; 3. umrzeć] + Ac=T. – befejezni,
bevégezni; végezni; elvégezni; véget vetni;
perfektuálni;
létrehozni,
tökéletesíteni,
véglegesíteni; (iskolát) kijárni
skończę osiemnaście lat za trzy miesiące – három
hónap múlva leszek tizennyolc éves
skończmy z tym raz na zawsze! – legyen már
vége, egyszer s mindenkorra!
skończyć dwadzieścia lat – betöltötte a huszadik
évét
skończyć nauki – tanulmányait elvégzi v. befejezi
skończyć termin – (dawno) tanoncidőt kitölteni
skończyć w rynsztoku, w rowie – (szó szerint: a
vízelvezető csatornában, vizesárokban fejezi
be [az életét]) felfordul, meghal
skończyć w więzieniu – börtönben végzi
-
Wersja 01 01 2017.
skończyć ze sobą [zabić się, obwiesić się, targnąć
się na swoje życie, powiesić się, odebrać
sobie życie, zabijać, pozbawić się życia,
popełnić samobójstwo] – végez magával;
öngyilkos lesz
skończył 70 lat/siedemdziesiątkę – betöltötte a 70
évet, elmúlt 70 éves
skończył pod murem – (átv.) (falgoz állítva)
kivégzik
skończyłem – végeztem; befejeztem
skończyłem wyższą szkołę – főiskolát végeztem
skończyłem wyższą uczelnię
– egyetemet
végeztem
skończyli partię na remis – remivel, döntetlennel
végződött a játszma; remire adták a játszmát
skończyć się [1. przestać trwać; 2. o drodze, lesie
itp.: urwać się w jakimś miejscu; 3. zostać
zużytym; 4. pot. o pisarzu, artyście,
uczonym: wyczerpać się twórczo] –
végződni;
befejeződni,
bevégzőni,
elkészülni; kifogyni; véget érni; kimerülni
skończyć się na czym – véget ér v. befejeződik
vmin v. vmivel
skończyć się na niczym – semmire sem vezet
skończył się (towaru) – (w sklepu) elfogyott
skoordynować [uzgodnić wzajemne działanie] –
egybehangolni,
összhangba
hozni,
koordinálni
skop [kastrowany baran] – (táj) ürü [a kiherélt
himnemü juh (kos); gyapjutermelésre, főleg
azonban hízlalásra használják. Húsa jobb a
kos és anyajuh húsánál.]
skopać (skopie) — skopywać [1. spulchnić ziemię
za pomocą odpowiednich narzędzi;
2. kopiąc nogami, zrzucić z siebie kołdrę,
koc itp.; 3. zadać komuś wiele ciosów
nogami; 4. pot. zrobić coś źle; 5. pot.
skrytykować kogoś, coś ostro] –
megkapálni,
beásni,
elásni,
felásni,
egyengetni, egyenletessé v. simává tenni;
megrúgni, rugdalni; elrontani vmit; élesen
kritizálni vkit/vmit
skopać ziemię – földet felásni
skopać się — skopywać się [1. zbić się
wzajemnie, kopiąc się; 2. zob. skopać w zn.
2.] – rugdalják v. rugdossák egymást
skopek [wiaderko z drewnianych klepek,
używane dawniej na wsi na mleko lub
śmietanę] – sajtár [fejéskor használt, a tejet
összegyűjtő edény. Egyéb megnevezései
zsajtár, sétár, fejőveder, rocska, fejő. A
sajtár német eredetű szó.], szilke [kívül és
belül mázas cserépedény. Egyéb elnevezései:
rátó, röstölő, sirány. A keskenyfenekű
fazékhoz hasonló forma. Ha ennél
alacsonyabb és hasasabb, akkor gömbölyű
szilke a neve:], fejőedény
-
Wersja 01 01 2017.
skorek [roślinożerny owad o wydłużonym ciele z
dwoma kleszczami na końcu odwłoka] –
(áll.) fülbemászó
Skorek
pospolity
(Forficula
auricularia)
[wszystkożerny, uskrzydlony owad z
rodziny skorkowatych występujący w
Europie]
–
közönséges
fülbemászó
(Forficula auricularia) [Alapvetően hasznos,
pusztítja a mezőgazdasági kártvőket, bár
elszaporodva komoly károkat okozhat a
gyümölcsök megrágásával.]
6360
skopiować
[1. wykonać
kopię
czegoś;
2. powtórzyć coś po kimś, zrobić coś
bardzo podobnego; 3. sporządzić negatyw
filmu
w
celu
wykonania
wielu
egzemplarzy;
4. wykonać
odbitki
fotograficzne; 5. w obróbce skrawaniem:
wykonać przedmioty o kształcie wzornika]
– másolni, lemásolni, másolatot készíteni
skopiować żywcem – szószerint lemásolni, azonnal
leírni v. lerajzolni
Skopje, Skopie (maced. Скопје, serb. Скопље Skoplje, alb. Shkup, gr. Σκόπια, tur. Üsküp)
stolica Macedonii, położona w kotlinie na
wschód od Szar Płaniny, nad rzeką
Wardar] – Skopje (macedónul Скопје,
albánul Shkup / Shkupi, törökül Üsküb vagy
Üsküp) [a Macedón Köztársaság fővárosa,
egyben legnagyobb városa. A Vardar folyó
felső szakasza mellett helyezkedik el, a
Belgrád–Athén útvonalon.]
skopolamina, hioscyna, C17H21NO4 [pochodna
hioscyjaminy,
alkaloid
tropanowy,
otrzymywany m.in. z liści bielunia
dziędzierzawy. W medycynie używana w
postaci bromowodorku, w przypadku
zapalenia tęczówki i ciała rzęskowego oraz
do rozszerzania źrenicy i paraliżu mięśni
oka w celach diagnostycznych. Wykazuje
słabsze działanie ośrodkowe od atropiny.]
– szkopolamin (INN: scopolamine), v.
hioszcin (C17H21NO4) [a tropán alkaloidok
közé tartozó gyógyszeranyag, melyet a
burgonyafélék
(Solanaceae)
családjába
tartozó növényekből nyernek például a
beléndekből (Hyoscyamus niger) és a
maszlagokból (Datura fajok). A molekula a
növény szekunder metabolizmusa során
keletkezik]
skopowina [mięso z kastrowanych baranów
(skopów)] – (táj) juhhús, ürühús
[1. spójnik
wprowadzający
zdanie
podrzędne określające przesłankę, na
podstawie której można wywnioskować to,
o czym mowa w zdaniu nadrzędnym, np.
Musiał na coś poważnego chorować, skoro
umarł tak młodo.; 2. daw. spójnik
wprowadzający
zdanie
podrzędne
określające
warunki
umożliwiające
zajście, bezpośrednio po ich powstaniu,
zdarzenia, o którym mowa w zdaniu
nadrzędnym, np. Skoro usłyszeli głos
matki, zaraz zawrócili do domu.] – ha,
mihelyt, amint, alighogy; gyorsan, hamar,
azonnal, tüstént, hamarosan , nemsokára
skoro nie ma telefonu, rezygnuję – ha nincs
telefon, lemondom (nem kérem a szobát)
skoro przyszedłeś to porozmawiaj z nami – ha
már eljöttél, hát beszélgess velünk
skoro tylko – mihelyt; ha csak
skorodować [1. ulec korozji; 2. spowodować
korozję] – korrodálni, megrozsdásodni
skoroszyt [teczka z kartonu z przymocowanym
wewnątrz metalowym urządzeniem do
spinania luźnych kartek] – dosszié,
aktatartó, aktafűző
skoroszytowy, -a, -e [przymiotnik od: skoroszyt]
– dossziéskorowidz [1. alfabetyczny spis tematów,
terminów naukowych, nazwisk itp.
przytoczonych lub omówionych w danym
dziele, umieszczony zwykle na jego końcu,
z podaniem stron, na których każdą
pozycję spisu można znaleźć; 2. notes z
umieszczonymi z boku kolejnymi literami
alfabetu] – mutató (index); betűrendes
skoro
6361
tájékoztató, betűrendes jegyzék v. mutató;
(inf.) könyvtár
skorowidz rzeczowy – tárgymutató
skorowidz taryfowy – díjszabás mutató
skorpion [małe drapieżne zwierzę o ciele
pokrytym brunatnym pancerzem oraz
odwłoku
zakończonym
kolcem
zawierającym gruczoł jadowy] – (gör)
skorpió (Skorpyo); (áll) főleg a forró égövi
országokban élő, a rákfélékhez tartozó,
mérges fullánkú állat; a pókok közé tartozó,
rövid gyűrűkből álló testű, mérgező
fullánkkal ellátott, Dél-Európában is
előforduló állat
Skorpion [jeden ze znaków zodiaku; też: osoba
urodzona pod tym znakiem] – Skorpió
(csillagjegy); az állatövi jegyek közül a 8.
csillagkép; e jegyben született személy
Skorpion (także niedźwiadek, grec. skorpios) [to
drapieżny pajęczak. Ma duże kleszcze i
jadowity kolec w tylnej części ciała. Jest
niebezpieczny dla niektórych zwierząt i
ludzi. Mieszka w ciepłych krajach pod
kamieniami, leżącymi na ziemi, skąd
wychodzi na noc. Izraelici porównani byli
do skorpionów w Ez. 2;6. Nadzorcy
niewolników używali biczów (kij długości
około pół metra z przymocowanymi do
jednego
końca
rzemieniami
z
zawiązanymi do nich kawałkami ołowiu,
żelaza, kamyków do bicia niewolników)
które nazywali ''skorpionami'' albo
''korbaczami''.] – skorpió [A pókok
osztályába
tartozó
rovar,
amelynek
méregfullánk van a farkában (5Móz 8,15; Ez
2,6; Lk 10,19). Képes értelemben: szöges
ostor, amellyel való megkorbácsolás súlyos
büntetés volt (1Kir 12,11; 2Krón 10,11).]
skorumpować [zdemoralizować łapówkami] –
megvesztegetni, lefizetni, megvásárolni,
korrumpálni vkit
skorupa [1. twarda warstwa okrywająca coś z
wierzchu; 2. kawałek rozbitego naczynia
fajansowego, porcelanowego, glinianego;
3. jakaś cecha człowieka lub jego sposób
bycia, izolujące od wpływów otoczenia;
4. pot.
gliniane,
fajansowe
lub
-
Wersja 01 01 2017.
porcelanowe
naczynie,
zwłaszcza
wyszczerbione; 5. twarda osłona rogowa,
kostna, chitynowa itp. okrywająca ciało
niektórych zwierząt] – (czerep) cserép; (np.
jajka) héj, tojáshéj; (ziemi) kéreg; törmelék
skorupa orzecha – dióhéj
skorupa ślimaka – csigaház
skorupa ziemska [zewnętrzna powłoka kuli
ziemskiej] – kéreg, földkéreg
skorupiak [zwierzę o ciele zbudowanym z
segmentów, okrytym pancerzem, mające
kilka par nóg, żyjące przeważnie w
wodzie]; skorupiaki – (áll.) rák-félék
skorupiaki – rákok
skorupik jabłoniowy (Lepidosaphes ulmi) [zob.
przecinkowiec w zn. 2.] – közönséges
kagylóspajzstetű (Lepidosaphes ulmi)
skorupka [zdrobnienie od: skorupa] – héj,
tojáshéj
skorupka jaja a. jajka; skorupka od jajka –
tojáshéj
skorupka otocza jajko – a tojást héj veszi körül
skorupkowy, -a, -e [przymiotnik od: skorupka] –
héjas
skorupowy, -a, -e [przymiotnik od: skorupa] –
héjas, kérges
skory, -a, -e [chętny do czegoś] – (prędki) gyors;
(do czegoś) készséges, kész; hajlamos
skory do usług – szolgálatra kész
skorygować
[1. wprowadzić
poprawki,
dostosować coś do jakichś zasad; 2. zrobić
korektę jakiegoś tekstu, poprawiając
omyłki]
–
korrigálni;
kijavítani,
helyreigazítani, helyesbíteni; megigazítani
skorygowanie – helyreigazítás; kijavítás
skorygowana zyskowność majątku = zysk netto
+ odsetki – podatek: aktywa ogółem
(majątek ogółem) – korrigált vagyonjövedelmezőség
skorzonera [roślina warzywna o wąskich
liściach,
jadalnym
korzeniu
o
ciemnobrunatnej lub czarnej skórce i
białym miąższu] – (növ.) pozdor
6362
skorzystać [1. odnieść korzyść z czegoś; 2. użyć
czegoś] – (z czego) igénybe venni, használni,
felhasználni (vmit), kihasználni (vmit), élni
(vmivel), hasznát venni (vminek); hasznot
húzni vmiből; előnyére válik vmi; tanulni v.
okulni vmiből
skorzystać z czego – igénybe vesz (vmit)
skorzystać z okazji – élni az alkalommal,
felhasználni az alkalmat; kihasználja az
alkalmat; megragadni az alkalmat; kap az
alkalmon
skorzystać z prawa – a joggal él
skorzystać z prawa azylu – menedékjogot élvezni
skorzystać z prawa łaski – a kegyelmi jogot v.
kegyelmet gyakorolni
skorzystać z ulgi podatkowej – adókedvezményt
igénybe venni v. érvényesíteni
skorzystać ze zwolnienia od podatku –
adómentességet élvezni
skorzystam z pana (pani) propozycji
–
elfogadom a javaslatát
skorzystam z pana (pani) zaproszenie
–
elfogadom a meghívását
skorzystanie ze swoich praw – a jogok gyakorlása
skos [1. powierzchnia ukośna; 2. kawałek
tkaniny odcięty pod kątem ostrym w
stosunku do nitek tej tkaniny] – ferdeség,
rézsút
skosem [ukośnie] – ferdén, rézsút, rézsútosan
skosić (skoszę) [1. ściąć zboże, trawę itp. za
pomocą kosy lub specjalnej maszyny
rolniczej; 2. ściąć trawę, zboże itp. przy
pomocy odpowiedniego narzędzia, np.
sierpa, czy maszyny, np. kombajnu;
3. przenośnie: a) zagarnąć, zdobyć (np.
korzyści, środki); b) położyć trupem;
uśmiercić; 4. w gwarze uczniowskiej:
postawić niską ocenę; 5. środowiskowo:
sfaulować]
–
lekaszálni;
faultolni;
meglökni, megtaszítani
skostniały, -a, -e [1. stwardniały; 2. utrwalony w
tradycyjnej postaci; 3. trwający przy tych
samych poglądach] – megcsontosodott,
megmerevedett; megdermedt
skostniałość – megmerevedettség
skostniały, -a, -e [1. stwardniały; 2. utrwalony w
tradycyjnej postaci; 3. trwający przy tych
samych poglądach] – megcsontosodott,
merev
skostnieć [1. stwardnieć; 2. zesztywnieć z zimna
lub pod wpływem silnych wrażeń; 3. stać
się tkanką kostną] – megcsontosodni,
megmerevedni;
meggémberedni;
megdermedni
skostnienie [stwardnienie tkanki powstałe
wskutek różnego rodzaju schorzeń] –
-
Wersja 01 01 2017.
megcsontosodás,
megmerevedés,
megkeményedés
skoszarować [1. zakwaterować w koszarach;
2. poddać koszarowej dyscyplinie] –
laktanyában elhelyezni; laktanyai rendet,
fegyelmet vezetni be vhol
skoszarowany, -a, -e – laktanyában elhelyezett
skoszony, -a, -e – lekaszált
skosztować (skusztuje) [1. zjeść lub wypić trochę
czegoś w
celu
zbadania
smaku;
2. doświadczyć czegoś] – megkóstolni,
megízlelni
skoślawić (skoślawię) – elgörbíteni, lrontani,
tönkretenni, csámpássá tenni (pl. cipőt)
skośnie – rézsútosan
skośnooki, -a, -ie [mający skośne oczy] – kancsal,
bandzsa
skośność – ferdeség, rézsútosság
skośny, -a, -e [tworzący z jakąś płaszczyzną lub
linią kąt ostry] – rézsútos, ferde, haránt
skośna plisa, falbana, skośny kawałek materiału
[plisa, falbana,
kawałek materiału
skrojone pod kątem ostrym w stosunku do
nitek tkaniny] – rézsútos v. ferde berakás
skotopaska [staropolska nazwy sielanki jako
gatunku literackiego] – pásztordal
skować, skuć – kovácsolni, kovácsolással
átalakítani
skowany, -a, -e – vassal v. páncéllal kivert
[„Prometeusz
skowany”:
leláncolt
Prométeusz; Aiszkülosz]
skowronek
(Alauda
arvensis)
Rodzina:
Skowronkowate
[niewielki
ptak
śpiewający o szarobrunatnym lub pstrym
upierzeniu] – pacsirta (Alauda arvensis)
skowronek borowy (łac. Lullula arborea) [zob.
lerka] – erdei pacsirta (Lullula arborea) [a
madarak
osztályának
verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe és a pacsirtafélék
(Alaudidae) családjába tartozó Lullula nem
egyetlen faja; legkisebb lengyeországi
pacsirta]
skowronek dzierlatka – búbos pacsirta (Galerida
cristata)
[a
madarak
osztályának
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a
pacsirtafélék (Alaudidae) családjába tartozó
faj]
6363
skowronek japoński (A. arvensis japonica) –
podgatunek skowronka zwyczajnego –
japán mezeipacsirta (Alauda japonica) [a
madarak
osztályának
verébalakúak
(Alaudidae) családjába tartozó faj]
skowronek leśny – erdei pacsirta
skowronek orientalny (Alauda gulgula) – indiai
mezeipacsirta v. keleti pacsirta (Alauda
gulgula)
[a
madarak
osztályának
verébalakúak (Passeriformes) rendjébe és a
pacsirtafélék (Alaudidae) családjába tartozó
faj]
skowronek pośmieciuszka – (áll.) pipiske (Alauda
cristata L.); bubos pityer, kontyos madár,
butykós kató, pisitnek, kontyos pacsirta
-
Wersja 01 01 2017.
skowyt, skowytanie [1. urywany, żałosny głos
psa; 2. cichy, żałosny jęk wydawany przez
człowieka; 3. inny, podobny odgłos] –
vonyítás, nyivákolás, nyöszörgés; vinnyogás
skowytać [skomleć jak pies; wydać głos żałosny,
przeciągły] – vonyítani
skóra (łac. cutis, gr. derma) [1. zewnętrzna
powłoka ciała kręgowców; 2. o własnym
życiu,
zdrowiu,
bezpieczeństwie;
3. przybierana przez kogoś postać;
4. produkt
otrzymywany
ze
skóry
niektórych zwierząt przez odpowiednie
wyprawienie; też: wyprawiona skóra
zwierząt
futerkowych;
5. zewnętrzna
powłoka owoców, wierzchnia warstwa
chleba, mięsa itp.; 6. kurtka, płaszcz z
wyprawionej
skóry
zwierzęcia;
7.
największy narząd powłoki wspólnej (łac.
integumentum commune) kręgowców o
złożonej budowie i wielorakich funkcjach;
powłoka właściwa.] – bőr v. kültakaró [a
valódi szövetes állatokat (Eumetazoa) kívül
borító szövet, egyben a legnagyobb méretű
szervük. Legfontosabb funkciója a szervezet
külső behatásoktól való védelme. Az emberi
felnőtt bőr átlagosan: felülete: 1,5 m2, súlya:
kb. 12 kg (a testsúly 8-10%-a), felszíne,
szerkezete, valamint összes- illetve az egyes
rétegeinek vastagsága testtájanként változó.];
kikészített állati bőr; szőrme
skowronek rolak – mezei pacsirta
skowronek wyspowy (Alauda razae) – razói
pacsirta v. zöldfoki pacsirta (Alauda razae)
[a madarak osztályának verébalakúak
(Alaudidae) családjába tartozó faj]
skowronek zwyczajny (Alauda arvensis) [zwany
też skowronkiem polnym lub rolakiem] mezei pacsirta (Alauda arvensis) [a madarak
osztályának verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe és a pacsirtafélék (Alaudidae)
családjába tartozó faj]
skowyczeć (skowyczę) [1. o psie: wydawać
urywane, żałosne dźwięki; 2. o ludziach:
jęczeć, skarżyć się żałośnie] – nyafogni,
vonyítani; szűkölni; vinnyogni
skowyczenie – vonyítás; szűkölés
6364
skóra chromowa – krómozott bőr, krómbőr;
krómsókkal cserzett nyersbőr, talpbőr
skóra gąbczasta – rosszul cserzett v. szivacsos bőr
skóra giemzowa – zergebőr
skóra głowy – fejbőr
skóra go zaswędziała – viszketett a bőre
skóra i kości – csont és bőr
skóra jelonkowa – szarvasbőr
skóra kozia, skóra kozłowa – kecskebőr
skóra a. skórka na słoninie – szalonnabőr
skóra nie garbowana – ki nem cserzett bőr;
cserzetlen bőr
skóra niedźwiedzia – medvebőr
skóra niewyprawna – nyers, cserzetlen bőr
skóra owca – báránybőr [„Rövidre vágott vagy
hosszú bárányszőr, amely lehet sima vagy
göndör, s amit a kabát belső oldalán
viselnek; a velúrbőrszerű másik oldal a külső
oldal. A külső, nyers velúroldal nappázással
simává tehető és sokféleképpen díszíthető is.
Ez utóbbi inkább a bárányszőr imitációknál
fordul elő.”]
skóra surowa – nyersbőr
skóra sztuczna (sztuczna skóra) – műbőr
[Mikroszálas bondírozott kelmék (pl.
amaretta), valamint bevonatos és speciálisan
kikészített, bőrre emlékeztető felülettel
rendelkező szövetek és hurkolt kelmék
összefoglaló neve.]
skóra tygrysia – tigrisbőr
skóra wężowa – kígyóbőr
skóra właściwa (łac. corium) [warstwa skóry
znajdująca się pod naskórkiem, u
człowieka ma około 2 mm grubości] – irha
skóra wyprawna – kikészített bőr
skóra zajęcza – nyúlbőr
skóra zamszowa – szarvasbőr
skóra złuszczyła się – a bőr lehámlott
skóra zrogowaciała – a bőr szaruszerű lett v.
elszarusodott
skórcenie
fali
–
hullámrövidülés,
hullámhosszrövidülés, diszperzió
skóreczka – bőröcske [czarny fetish ala skóreczka
mocny gorset L: fekete bőrfűző]
-
Wersja 01 01 2017.
skórka [1. zdr. od skóra; 2. niewielka,
wyprawiona
skóra
zwierzęcia
futerkowego; też: wyprawiona, cienka
skóra zwierzęcia służąca do wyrobu
obuwia, galanterii itp.; 3. zob. epiderma w
zn. 1] – vékony bőr; héj; epidermisz; (állat)
bőrhám, (növény) külhám, külső hámréteg;
héj, kolbászhéj, almahéj
skórka cytryny – citromhéj
skórka chleba; skórka od chleba – kenyérhéj,
kenyér haja
skórka od chleba – kenyérhéj
skórka pomarańczowa – narancshéj
skórka za wyprawkę – egyre megy; se hasznom,
se károm; nem érdemes
skórkowy, -a, -e [przymiotnik od: skórka] – bőr-,
bőrből készült
skórnia (hipoderma) [wielowarstwowa tkanka
okrywająca, złożona z komórek miękiszu,
kolenchymy
lub
sklerenchymy
,
występująca na korzeniach, kłączach,
bulwach i łodygach roślin bezpośrednio
pod skórką.] – (növ.) hipoderma; albőr,
bőrbéllés, bőralja
skórnik [1. potocznie: lekarz chorób skórnych;
dermatolog 2. przestarzale: garbarz] –
cserző, szűcs, bőrkészítő munkás; (közb.)
bőrtgyógyász, dermatológus
skórny, -a, -e [tworzący się na skórze (np.
choroby skórne, nabłonek skórny);
odnoszący się do skóry (np. torba skórna
kangurzycy, lekarz skórny)] – bőr-, bőrös
skóropodobny, -a, -e [o tworzywach, tkaninach:
wyglądem przypominający wyprawioną
skórę zwierzęcia] – bőrszerű, bőrhöz
hasonló
6365
skórować [zdejmować skórę z tuszy zwierzęcia
]– nyúzni
skórować zająca a. królika – nyulat nyúzni
skóry [(Jak czytamy u Zagmunta Glogera) Skór i
koni tak wielką ilość rycerstwo polskie
potrzebowało z powodu wojen, potrzeb
obrony krajowej i ogromnej doniosłości
sprzężaju w czasach, gdy nie znano jeszcze
dróg szosowych ani żelaznych, że
nieodzowną koniecznością i prawdziwem
dobrodziejstwem były prawa z lat: 1538,
1550, 1620 i 1647, zakazujące zwłaszcza
garbarzom, furmanom i Żydom wywozu z
granic Rzplitej skór wyprawnych, juchtów
i koni, pod karą konfiskaty na rzecz
starostów, którzy do strzeżenia tych
przepisów byli obowiązani.] – (daw.,
wojsk) bőrök
skórzany, ze skóry [zrobiony ze skóry zwierzęcej
(np. pasek skórzany); odnoszący się do
przedmiotów ze skóry (np. przemysł
skórzany)] – bőr-; bőről készült
skórzana oprawa – bőrkötés
skórzana rękawiczka – bőrkesztyű
skórzana teczka – bőrtáska
skórzany zestaw – bőr ülőgarnitúra
skórzasty, -a, -e – bőrhöz hasonló, bőrszerű
skórzasty worek – bőrzacskó
skórznie, skórzenki [1. gwarowa nazwa długich
butów z cholewami do konnej jazdy; 2. (u
Zygmunta Glogera) skórnie stara, może
pierwotna nazwa butów z cholewami,
przez pisarzy XVI i XVII w. nieraz
używana, lubo niektórzy i spodnie
skórzane tak nazywali.] – (daw) csizma,
bőrnadrág; lovaglócsizma
skra [poetycko o iskrze] – szikra
skracać (skraca) [zob. skrócić] – rövidíteni,
megrövidíteni, lerövidíteni; kurtítani
skracać cugle – szorosabbra fogni a gyeplőt
skracać się – zsugorodni
skracać a. skrócić ułamek – törtet egyszerűsíteni
skradać się ― skraść się [podchodzić gdzieś
chyłkiem, po cichu] – sompolyogni,
lopakodni, lopózni, lopózkodni, osonni,
somfordálni; oldalogni; settenkedni
skradziony, -a, -e – lopott, ellopott
skraj [krańcowa część jakiejś powierzchni,
jakiegoś terenu] – határ, szegély, szél,
karima; perem
skrajać (zob. skroić) – szabni, leszabni; kiszabni
skrajnie – szélsőségesen
skrajnie lewicowy – pol. szélsőbal
skrajnie odmienny pogląd – szélsőségesen más v.
különböző nézet
-
Wersja 01 01 2017.
skrajnie prawicowy – pol. szélsőjobb
skrajność [1. odznaczanie się skrajną postacią; 2.
fakt, zjawisko występujące w krańcowej
postaci] – szélsőség, véglet
skrajny, -a, -e [1. występujący w krańcowej
postaci; 2. znajdujący się na skraju
czegoś] – szélső, szélsőséges, végletes;
végső
skrajna lewica w parlamencie – szélsőbal a
parlamentben; szélső baloldal
skrajna nędza – végínség
skrajna opinia – szélsőséges vélemény v. nézet
skrajna pogoda – szélsőséges időjárás
skrajna prawica – szélső jobboldal
skrajne wyczerpanie – kimerültség
skrapiać (skropić) – meghinteni, benedvesíteni
skraplacz [1. urządzenie do skraplania par
cieczy; 2. w technice: urządzenie
ochładzające lub skraplające parę] –
besűrítő, lecsapó, cseppfolyósító berendezés,
kondenzátor
skraplacz pary – kondenzfazék
skraplanie – cseppfolyósítás, lecsapatás
skraplanie gazów – gázok cseppfolyósítása
skraplanie powietrza – levegő cseppfolyósítása
skraplanie się – lecsapódás, kondenzáció
skraść (skradnę, skradnie) [1. przywłaszczyć
sobie coś, zabrać po kryjomu; ukraść; 2.
zabrać po kryjomu cudzą własność] –
ellopni, meglopni, elcsenni
skrawacz szybkościowy – gyorsvágó
skrawać [1. usuwać wierzchnią warstwę poprzez
cięcie, krojenie; skrajać 2. w technice:
usuwać mechanicznie określoną warstwę z
przedmiotu dla nadania odpowiedniej
formy, wyglądu] – vágni, levágni,
levagdosni
skrawanie – (techn) vágás, levágás, levagdosás
skrawanie
szybkościowe
–
gyorsvágás,
gyorsdarabolás
skrawek [1. mała cząstka odcięta od całości;
2. nieduża powierzchnia lub przestrzeń,
często tworzące skraj czegoś] – szelet; sáv
skrawek materiału – egy darabka anyag,
anyagminta
skrawek papieru – papírdarab, papírszelet
skraweczek – szeletke
skreper traktorowy – traktorvontatású szkréper
skredytować [1. udzielić komuś kredytu; 2. daw.
dać coś komuś na kredyt] – hitelt megadni
v. megszavazni; kreditálni; hitelezni
skreślenie [1. to, co zostało skreślone; 2. kreska,
którą skreślamy jakieś wyrazy w tekście] –
kihúzás, törlés
6366
skreślić — skreślać [1. skasować wyrazy, części
tekstu, robiąc na nich kreskę; 2. napisać,
namalować coś zwięźle, w pośpiechu] –
vázolni, felvázolni; elbeszélni; (wykreślać)
(np. z listy) kihúzni, törölni, áthúzni
skreślić dług – adósságot törölni v. leírni
skreślić kilka słów – néhány szavas v. rövid levelet
írni
skreślić z menu potrawy, ktore się skończyły –
kihúzni az étlapról az elfogyott ételt
skreślić z porządku dziennego – levenni a
napirendről
skreślić z rachunku – számlából törölni
skretynieć [pot. stać się kretynem]
–
meghülyülni, kreténné válni; meghibbanni
skrewić
(skrewię)
[pot.
zawieść
czyjeś
oczekiwania] – szavát nem tartja; ígéretét
nem teljesíti; nem felel meg a várakozásnak
skręcanie – sodrás, pödrés, csavarás, forgatás;
tekercselés
skręcanie [połączone razem dwie lub więcej
pojedynczych nici za pomocą skręcenia, w
celu uzyskania większej równości i siły. W
zależności od liczby pojedynczych nici
skręconych
razem,
wyróżniamy
podwójnie i potrójnie skręcone nici.] –
cérnázás [A cérna előállításának művelete:
két vagy több egyágú fonal összesodrása erre
szolgáló gépen. Az összesodort fonalak
számától függően beszélünk két- vagy
többágú cérnáról. A több cérna újbóli
összesodrásával keletkezett cérna neve:
többszörös cérna.]
skręcarka [1. maszyna do wytrzymałościowych
badań próbek materiału na skręcenie;
2. maszyna przędzalnicza do skręcania
przędzy lub grupy poszczególnych nitek] –
(műsz.) sodrógép, hajlítógép
skręcenie [1. mat. liczba będąca miarą
odchylenia w danym punkcie krzywej od
położenia w płaszczyźnie; 2. miara
odchylenia krzywej] – csavarás, csavarodás;
sodrás
skręcić — skręcać [1. połączyć ze sobą luźne,
równolegle ułożone włókna, nici itp.,
splatając je razem; 2. nadać czemuś
kształt spirali; też: kręcąc, zwinąć coś,
spowodować powyginanie się czegoś;
3. naderwać mięśnie nogi w kostce;
4. skierować się w inną stronę; 5. o rzece,
drodze itp.: odchylić się pod jakimś kątem
w stosunku do poprzedniego odcinka;
6. złączyć w całość elementy czegoś przez
wkręcenie śrub] – (odwracać) letérni,
eltérni; (w bok) fordulni, befordulni,
elfordulni, kanyarodni; (razem) sodorni,
csavarni, tekerni; tekercselni; megcsavarni,
-
Wersja 01 01 2017.
kicsavarni,
összecsarrni,
megsodorni,
kisodorni, összesodorni; (wyżąć) facsarni
skręcać w coś, dokądś – bekanyarodni, befordulni
vhová
skręcać a. skręcić papierosa – cigarettát sodorni
skręcam w bok – oldalt fordítom léptemet, eltérek
az egyenes útvonaltól
skręcać w lewo – balra kanyarodni
skręcać w prawo – jobbra kanyarodni
skręcać w ulicę – befordulni az utcába
skręcić z drogi – letér az útról
skręcarka [1. maszyna do wytrzymałościowych
badań próbek materiału na skręcenie;
2. maszyna przędzalnicza do skręcania
przędzy lub grupy poszczególnych nitek] –
cérnázógép
skręcić czemu kark – végezni vmivel, lezárni vmit
skręcić kark – (átv.) kitekerni a nyakát
skręcić nogę – kificamítja a bokáját
skręcić w prawo – jobbra fordítani v. csavarni
skręcić z drogi – letérni az útról
skręcić za róg – sarkon befordulni
skręcić się — skręcać się [1. ulec skręceniu;
2. przybrać pozycję skurczoną; 3. pot.
zareagować gwałtownie na odczuwane
emocje] – összecsavarodni, sodródni,
fordulni, forogni; tekeredni
skręcony, -a, -e – sodrott, csavart, tekert
skręcona nitka [zobacz nitka skręcona] - többágú
fonal
skręć w lewo! – balra át!
skrępować [1. mocno związać sznurem, paskiem
itp., uniemożliwiając swobodę ruchów;
2. ograniczyć swobodę działania] –
összekötözni,
megkötözni;
korlátozni,
feszélyezni
skrępowanie
[uczucie
onieśmielenia,
zażenowania] – összekötözés, megkötözés;
korlátozás,
feszélyezés;
zavarodottság,
feszélyezettség; szorultság
skrępowany, -a, -e [czujący onieśmielenie,
zażenowanie] – összekötözött, összegyűrt,
zavart
skręt [1. ruch powodujący zmianę pozycji w
kierunku bocznym; też: miejsce, w którym
zachodzi ta zmiana; 2. splot, zwój; 3. pot.
papieros, zwłaszcza skręcony ręcznie] –
csavarodás, tekeredés, kanyar, fordulat;
(műsz.) csavarment; (közb.) kézzel sodort
cigaretta
skręt, skręcać [skręcanie włókien w kierunku
spirali naokoło osi przędzy. Skręt
wzmacnia przędzę; jego liczba – podana
na 1m – zależy od cienkości przędzy,
długości i cienkości włókna, oraz celu, na
6367
jaki
jest
przeznaczona
przędza.
Wyróżniamy skręt S w lewą stronę
(wzorowany na kształcie litery "S"), skręt
Z w prawą stronę (wzorowany na
kształcie litery "Z").] – sodrat A fonal vagy
cérna csavarulata, amit fonalgyártásnál a
sodrás,
cérnagyártásnál
a
cérnázás
műveletével
állítanak
elő.
Rövid
elemiszálakból font fonal esetében a
sodratadás célja a szálak egymáshoz
tömörítése és ezzel a fonal szilárdságának
biztosítása,
több
filamentből
álló
filamentfonalak és cérnák esetében pedig a
filamentek ill. a cérnát alkotó fonalágak
egymáshoz erősítése, hogy egységes
szerkezetet alkossanak. Minden esetben igen
fontos jellemző adat a sodratszám, ami a
hosszegységre (az SI rendszerben az 1
méterre) eső sodratok (csavarulatok) számát
jelenti, valamint a sodratirány, ami lehet
balra emelkedő (S-sodrat) ill. jobbra
emelkedő (Z-sodrat). A sodratszám a
fonalfinomsággal (lásd: direkt fonalfinomság
ill. indirekt fonalfinomság) együtt jelentősen
befolyásolja a fonal ill. cérna tulajdonságait,
a sodrat iránya pedig hatással van a kelme
mintázatára és egyes fizikai tulajdonságaira
(pl. kötött kelmék elcsavarodási hajlamára).]
skręt jelit, skręt kiszek [niedrożność jelit
powstająca wskutek skręcenia się pętli
jelita] – bélcsavarodás
skręt rzeki – folyókanyar
skręt S [określenia skrętu przędzy umieszczonej
pionowo, włókna tworzą skręcający w
lewo wkręt diagonalny, który zmierza do
kształtu
litery
„sjest
skręt
dla
leworęcznych.]
–
S-sodrat
[Fonal
gyártásakor alkalmazott egyik sodratirány,
amelynél a szálak jobbról balra emelkedő
csavarvonal alakjában helyezkednek el a
fonalban, hasonlóan az S betű formájához.
Nevezik bal sodratiránynak is.]
-
Wersja 01 01 2017.
skręt S
skręt śruby – csavarmenet
skręt tułowia – (sp) derékból fordulás
skręt w lewo (w prawo) – balra (jobbra) fordulás v.
fordítás
skręt
Z
[oznaczenie
skrętu
pionowo
umieszczonej przędzy, której włókna
tworzą diagonalną spiralę w prawą stronę,
która odpowiada środkowi litery "Z". Ten
skręt jest stosowany przez praworęcznych, i jest określony literą "Z".] – Zsodrat [Fonal gyártásakor alkalmazott egyik
sodratirány, amelynél a szálak balról jobbra
emelkedő
csavarvonal
alakjában
helyezkednek el a fonalban, hasonlóan a Z
betű
formájához.
Nevezik
jobb
sodratiránynak is.]
skręt S
skręt fantazyjny [miękka przędza fantazyjna z
otwartą powierzchnią podzieloną na
romby. Ten efekt jest osiągnięty za
pomocą skręcenia razem szorstkiej
przędzy podstawowej lub niedoprzędu i
dwóch cienkich przędz, z których każda
jest owinięta wokół szorstkiej przędzy w
przeciwnym kierunku.] – díszítőcérna,
effektcérna
[Fonalak
egyenetlen
összecérnázásával
nyert
termékek
gyűjtőneve, ahol a cérnázási sodratszám
változtatásai, vagy a fonalágak eltérő
feszességű vagy sebességű bevezetése
folytán
helyenként
vastagodások
és
vékonyodások, csomók, hurkok vagy más
egyenetlenségek keletkeznek és ezek az ilyen
cérnából készült kelmében díszítő hatást
eredményeznek. Lásd még: díszítőfonal.]
skręt zgodny z ruchem wskazówek zegara
[Określenie kierunku ułożenia włókien w
skręconej przędzy. Rozróżnia się skręt
zgodny
z kierunkiem
wskazówek
zegara(S) i przeciwny do kierunku
wskazówek zegara (Z). Określenie to
stosuje się również do określenia kierunku
owinięcia przędzą jakiegoś produktu
wzdłuż jego wzdłużnej osi. Skręt
określany jest przez liczbę skrętów na
6368
metr. Ten typ skrętu daje wyrobom lepsza
wytrzymałość.] – jobb sodrat [A fonás
műveleteként végzett sodrás során a fonalban
az elemiszálak csavarvonalban helyezkednek
el, amely jobb vagy bal felé emelkedhet,
hasonlóan a Z illetve az S betű középső
részének irnyával. Eszerint különböztetjük
meg a jobb (Z) illetve bal (S) sodratú fonalat.
Az 1 méterre eső csavarulatok (sodratok)
száma a „sodratszám”, ennek értékét a
betűjel után írják. A sodratszám bizonyos
határig (az ún. kritikus sodratszámig) történő
emelésével növelhető a fonal szakító
szilárdsága. Az egyágú fonalakat többnyire S
sodrattal
látják
el.
Több
fonal
összesodrásakor, azaz cérnák előállításánál
az
egyes
fonalágak
gyakran
S
sodratirányúak, a fonalágakat pedig Z
sodratiránnyal egyesítik.]
skrętek – (növ.) forgó
skrętka [1. jedna z części, z których skręcona
jest lina; 2. tulejka z kołnierzem pośrodku
i dwoma gwintami na końcach, wkręcana
w gwintowane otwory łączonych rur;
3. kwiatostan, w którym kolejne pędy
boczne wyrastają poprzecznie w stosunku
do siebie i są ustawione raz w prawo, raz
w lewo] – vmi csavart v. tekercselt részből
egy szál; forgó
Skrętka (ang. twisted-pair cable) [1. rodzaj kabla
sygnałowego służącego do przesyłania
informacji, który zbudowany jest z jednej
lub więcej par skręconych ze sobą
przewodów miedzianych, przy czym
każda z par posiada inną długość
skręcenia w celu obniżenia zakłóceń
wzajemnych, zwanych przesłuchami.
Skręcenie
przewodów
powoduje
równocześnie
zawężenie
pasma
transmisyjnego. Wyróżnia się skrętkę
nieekranowaną (U/UTP), ekranowaną
folią (posiadającą dodatkowe płaszcze z
folii) (F/UTP i U/FTP) oraz metalowej
siatki (SF/UTP, S/FTP i SF/FTP). Skrętki
mają
zastosowanie
w
łączach
telekomunikacyjnych
oraz
sieciach
komputerowych,
obecnie
najczęściej
wykorzystywana
jest
w
telefonii
analogowej oraz w sieciach Ethernet.
Skrętka ma zastosowanie przy przesyłaniu
danych w postaci analogowej jak i
cyfrowej.]; UTP (Unshielded twisted pair)
[Skrętka nieekranowana. Kabel, w
którym znajduje się jedna lub więcej par
izolowanych przewodów miedzianych. 2.
Kabel składający się z dwóch przewodów
skręconych ze sobą w celu zapewnienia
zwiększenia szerokości pasma. Skrętka
jest stosowana niekiedy - ale w żadnym
-
Wersja 01 01 2017.
przypadku zawsze - w okablowaniu
telefonicznym] – Unshielded Twisted Pair
(UTP) (árnyékolatlan csavart érpár) [1. egy
árnyékolatlan, csavart érpáras hálózati
kábeltípus a számítástechnikában. 2. sodort
érpár (Unshielded Twisted Pair = UTP) 1. A
névben két, külön-külön szigetelt rézdrót
rejlik, amelyeket csavarszerűen tekercselnek
egymáshoz. Azért így, hogy a zavaró
hatásokat kiszűrjék. Ez a legolcsóbb, a
legegyszerűbb
csatlakozású
hálózati
kábeltípus. Ilyet használnak a telefonok
bekötésénél is. 2. A csavart, vagy más néven
sodrott érpár két szigetelt, egymásra
spirálisan felcsavart rézvezeték. Ha ezt a
sodrott érpárat kívülről egy árnyékoló
fémszövet burokkal is körbevesszük, akkor
árnyékolt sodrott érpárról beszélünk. A
csavarás a két ér egymásra hatását küszöböli
ki, jelkisugárzás nem lép fel. Általában több
csavart érpárt fognak össze közös
védőburkolatban.
Pontosan
a
sodrás
biztosítja, hogy a szomszédos vezeték-párok
jelei ne hassanak egymásra (ne legyen
interferencia). Az épületekben lévő telefon
hálózatoknál is csavart érpárokat használnak.
A felhasználásuk számítógép-hálózatoknál is
ebből a tényből indult ki: ezek a vezetékek
már rendelkezésre állnak, nem kell új
vezetékeket kihúzni a munkahelyekhez. Ma
már akár 100 Mbit/s adatátviteli sebességet is
lehet ilyen típusú vezetékezéssel biztosítani.
Alkalmasak mind analóg mind digitális
jelátvitelre is, áruk viszonylag alacsony. A
zavarokkal szemben való érzékenységük
tovább
növelhető,
ha
árnyékolást
alkalmazunk a csavart érpár körül. Az UTP
kábelek minősége a telefonvonalakra
használtaktól a nagysebességű adatátviteli
kábelekig változik. Általában egy kábel négy
csavart
érpárt
tartalmaz
közös
védőburkolatban. Minden érpár eltérő számú
csavarást tartalmaz méterenként, a köztük
lévő áthallás csökkentése miatt. Szabványos
osztályozásuk:
Típus
Használati hely
1. kategória
hangminőség (telefon vonalak)
2. kategória
4 Mbit/s-os adatvonalak (Local
Talk)
3. kategória
10 Mbit/s-os adatvonalak
(Ethernet)
4. kategória
20 Mbit/s-os adatvonalak (16
Mbit/s Token Ring)
5. kategória
100 Mbit/s-os adatvonalak
(Fast Ethernet)
6369
A kategóriák közötti egyetlen lényeges
különbség a csavarás sűrűsége. Minél sűrűbb
a csavarás, annál nagyobb az adatátviteli
sebesség (és a méterenkénti ár…). Az UTP
kábeleknél általában az RJ-45 típusjelű
telefoncsatlakozót
használják
a
csatlakoztatásra. Ethernet hálózatokban 3.-5.
kategóriájú kábeleket 10BaseT néven
specifikálták. 4. árnyékolatlan csavart
érpárból álló vezeték; telefonhálózatok és
egyes LAN-ok esetében használják; 5.
Csavart, vagy más néven sodrott érpár. Két
szigetelt, egymásra spirálisan felcsavart
rézvezeték.]
UTP hálózati kábel, két végén 8P8C csatlakozókkal
skrętka ekranowana, STP (ang. Shielded Twisted
Pair) [1. jeden z rodzajów skrętki.
Odróżnia się ona tym od innych rodzajów
skrętek FTP (ekranowanej folią) tym, że
posiada ekran z oplotu, co powoduje, iż
sygnał przesyłany za jej pomocą w
mniejszym stopniu ulega zakłóceniom
zewnętrznym. Ważne jest, aby ekran był
dobrze uziemiony na końcach odcinków
linii, w przeciwnym wypadku działa
bowiem
jako
antena,
pogarszając
parametry sygnału. 2. Kabel IBM typ Izę
skręconymi ze sobą przewodami z
pojedynczym ekranem dla całego kabla
zapobiegającym dostaniu się do kabla
zewnętrznych zakłóceń i z ekranami dla
każdej
pary
przewodów,
które
zabezpieczają
przed
przesłuchami.
Charakterystyczne także dla skrętki
czteroparowej dla kabli Kategorii 7.; 3.
Ekranowana skrętka dwużyłowa ma
dodatkową warstwę folii metalowego
przewodu oplątującego przewody. Taki
ekran osłonowy znajduje się bezpośrednio
pod
powierzchnią
koszulki
kabla.
Powodem wprowadzenia ekranowania
była potrzeba skrętek dwużyłowych w
środowiskach o dużym wystawieniu na
zakłócenia
elektromagnetyczne
i
zakłócenia częstotliwościami radiowymi.
W praktyce przeszkadza to jednak skrętce
w poprawnym funkcjonowaniu.] –
-
Wersja 01 01 2017.
(Shielded Twisted Pair = STP) árnyékolt
sodrott érpár
Skrętka nieekranowana, UTP (ang. Unshielded
Twisted Pair) [1. rodzaj przewodu
elektrycznego;
2.
Okablowanie
zawierające
skrętkę,
w
której
poszczególne pary nie są chronione
ekranem i nie ma wspólnego ekranu dla
całego kabla.] – Unshielded Twisted Pair
(UTP) Árnyékolatlan Csavart Érpár, csavart
érpár
Skrętka z ekranem (FTP lub S-FTP, Folied
Twisted-Pair lub Screened Folied TwistedPair) [Kabel ze skrętką czteroparową z
zewnętrzną osłoną z folii (ew. z
dodatkowym oplotem miedzianym) w celu
zmniejszenia
zakłóceń
elektromagnetycznych.] – FTP [File
Transfer Protocol (angol kifejezés, jelentése:
állományátviteli protokoll; file-transfer =
számítógépes állományok átvitele az egyik
gépről
a
másikra,
valamilyen
kommunikációs
vonalon
keresztül;
számítógépek közötti fájlátvitelhez használt
protokoll)] v. S-FTP, Folied Twisted-Pair v.
Screened Folied Twisted-Pair
skrętomierz [zakrętomierz] – csavarmenetmérő
skrętomierz
automatyczny
–
automata
csavarmenetmérő
skrętomierz
elektryczny
do
określania
parametrów
skrętu
–
elektromos
csavarmenetmérő
a
csavarmenet
paramétereinek meghatározásához
skrętowy, -a, -e [przymiotnik od: skręt] –
kanyargó
skrobaczka [1. żelazne ostrze przybijane przed
wejściem do domów, służące do
zeskrobywania błota lub śniegu z obuwia;
2. rodzaj nożyka do obierania warzyw;
3. wycieraczka do zeskrobywania szronu,
lodu, śniegu z szyb samochodu;
4. narzędzie chirurgiczne do oddzielania
okostnej od kości; 5. zob. skrobak] –
vakaró, tisztítókés; hántolókés, fémkaparó
skrobaczka traktorowa – traktorvontatású
földgyalu
6370
skrobać
[1. drapać czymś ostrym po
powierzchni
czegoś,
zdrapywać
wierzchnią warstwę, oczyszczać z czegoś 2.
potocznie: pisać] – karcolni, vakarni,
kaparni, lekaparni; (ryby, kartofle) tisztítani,
lekaparással tisztítani, megtisztítani
skrobać pietruszkę – petrezselymet tisztítani v.
pucolni; (átv.) petrezselymet árulni
skrobać rybę (z łuski) – halat pikkelyezni
skrobać się [zob. drapać się] – vakarózni; vakarja
magát
skrobak [narzędzie używane do skrobania,
oczyszczania lub wygładzania powierzchni
przedmiotów; zdzierak] – hántolókés,
fémkaparó; japán spakli
skrobanie – vakarás, karcolás, kaparás; (orv.)
méhkaparás, kikaparás
skrobanina – olvashatatlan v. ákom-bákom írás;
kiradírozot írás
skrobanka
[pot.
zabieg
ginekologiczny
polegający na wyskrobaniu jamy macicy
w celu usunięcia tkanek płodowych lub
tkanek chorych] – kaparás, méhkaparás
(curettage)
skrobia [1. biały proszek bez smaku i zapachu,
otrzymywany z kartofli, ryżu, kukurydzy,
pszenicy,
stanowiący
podstawowy
składnik pokarmu człowieka; 2. materiał
zapasowy roślin, gromadzony w owocach,
nasionach, korzeniach, liściach, bulwach,
rdzeniu łodygi i kłączach; skrobia i jej
pochodne są wykorzystywane w przemyśle
włókienniczym,
farmaceutycznym,
kosmetycznym, papierniczym, tekstylnym
oraz do produkcji klejów] – (vegy.)
keményítő, keményítőanyag
[növényi
poliszacharid, és ezáltal szénhidrát. Spirális
alakú, el nem ágazó glükózegységekból épül
fel,
amilózból,
és
elágazó
láncú
amilopektinből
áll.
Kémiai
képlete
(C6H10O5)n, ahol n egy magas szám. Tartalék
tápanyag poliszacharid, csírázáskor a növény
első tápanyagforrása, sok keményítőt
tartalmaz a búza, kukorica, vizes burgonya.
A gyógyszeripar tabletták, kötőanyagként, a
textilipar
keményítőszerként
használja,
alkoholt is gyártanak belőle.]
skrobiotwórczy, -a, -e – keményítőképző
skrobipiórek – (közb.) tintanyaló, firkász, rossz író
skrobnąć — skrobać (skrobie) [1. pocierając
czymś ostrym, zdrapać wierzchnią
warstwę czegoś; 2. drapnąć, zwykle
paznokciami, coś albo po czymś; 3. pot.
napisać, zwłaszcza brzydko, niewyraźnie]
– karcolni, vakarni, kaparni, lekaparni;
(ryby) tisztítani, lekaparással tisztítani,
megtisztítani
-
Wersja 01 01 2017.
skrobnąć ziemnaki a. kartofle – burgonyát v.
krumplit kaparni
skrobnąć ryby – halat tisztítani
skrobnąć się — skrobać się [zadrapać się
paznokciami, pazurami] – vakarózni,
vakarja magát; karcolódni
skrobnąć się po głowie – vakarja a fejét
skrodlić, bronować [(u Zygmunta Glogera) Brona
pierwotnie nazywała się skroda; włóczyć
zatem skrodę po zoranej roli było to
skrodlić. Klonowicz pisze: „Rolnik radli,
skródli, ugorzy, odwraca”. Haur radzi, aby
„oko mieć, gdy chłop skrudli abo bronami
włóczy, wiele razy na jeden zagon obróci
bronę”. To objaśnienie Haura „abo
bronami włóczy” wskazuje, że już za jego
czasów słowo skródlić wychodziło z
użycia.] – boronálni
skrofuloza [inaczej skrofuły lub zołzy (zwana
"chorobą królewską") - dawne określenie,
obecnie bardzo rzadko występującej,
gruźlicy węzłów chłonnych] – Skrofulózis;
gümőkór; struma (görvélykór) [Neve onnan
ered, hogy ezen betegségnél a nyaki
mirigyek
néha
igen
tetemesen
megduzzadnak, mi által az egész nyak
megvastagszik, rövidebbnek látszik s igy
disznó (scrophulae a. m. disznócska) nyakára
emlékeztethet.]
skrofuliczny, -a, -e – görvénykóros
skrofuloza [1. przewlekła gruźlica węzłów
chłonnych szyi, spotykana u dzieci
żyjących w złych warunkach; 2. ostra
choroba zakaźna źrebiąt i młodych koni] –
(gör)
skrofula;
gümőkóros
nyaki
nyirokcsomó-duzzanat; (dawno) görvély,
görvélykór
skrofuły [daw.; zob. skrofuloza] – (gör) skrofula;
gümőkóros nyaki nyirokcsomó-duzzanat;
(dawno) görvély
skroić (skroję, skroi), skrajać — skrawać [1. tnąc,
usunąć z czegoś wierzchnią warstwę;
2. przyciąć
tkaninę,
skórę
według
określonej formy; 3. pociąć jakąś całość
na kawałki; 4. skrawać: mechanicznie
usuwać określoną warstwę z powierzchni
obrabianego przedmiotu; 5. pot. wymusić
na kimś oddanie pieniędzy, wartościowych
przedmiotów itp.; 6. daw. uderzyć wiele
razy] – vágni, szelni, darabolni; szabni,
leszabni, kiszabni, körülvágni
skroić komu kurtę – megtréfálni vkit
skroić suknię – ruhát szabni v. kiszabni
skrom [1. daw. tłuszcz zwierzęcy, zwłaszcza
zajęczy; 2. (u Zygmunta Glogera) tłuszcz
zajęczy, któremu dawniej przypisywano
szczególną
własność
gojenia
ran,
sprzedawano
go
w
aptekach
i
przechowywano po domach. Ogólnie
biorąc, skrom znaczył okrasę jadła, stąd w
gwarze ludu nadnarwiańskiego dzień
„skromny”
znaczy
mięsny,
a
„nieskromny” oznacza postny.] – nyúlháj,
nyúlzsír
6371
skromnie – szerényen, egyszerűen
skromnisia – félszeg, bátortalan ember
skromniś [iron. ktoś przesadnie skromny lub
udający skromnego] – (gúny.) szerény
ember
skromniusieńki, -a, -ie; skromniutki, -a, -ie;
skromniuteńki – szende; szerényke, nagyon
szerény, egyszerű
skromniutko, skromniuteńko – szerényen,
egyszerűen
skromność
–
szerénység,
igénytelenség,
egyszerűség; szendeség
skromny, -a, -e [1. niedbający o rozgłos, uznanie;
2. nieśmiały w stosunku do osób
odmiennej płci; też: będący wyrazem
takiego
usposobienia,
zachowania;
3. odznaczający się prostotą, brakiem
ozdób; 4. niemający dużych dochodów;
5. nieprzynoszący
dużych
zysków;
6. niewielki pod jakimś względem] –
szerény, egyszerű, igénytelen; tartózkodó
skromne umeblowanie mieszkania – a lakás
szerény berendezése
skromne wymagania – szerény követelmények v.
igények
skromny i niewymagający – szerény és nem
követelő
skromniutki, skromniuteńki – szerény
skromniutko, skromniuteńko – szerényen
skroniowy, -a, -e [przymiotnik od: skroń] – (lat.)
temporalis;
halántéki,
halánték-;
a
halántékcsonthoz tartozó, halántékcsont-...
skroń [1. boczna, spłaszczona część czoła;
2. poet. głowa] – halánték
skropić (skropię) — skrapiać [1. polać coś lub
kogoś, rozpryskując ciecz; 2. polać coś
lub kogoś, rozpryskując ciecz; 3. daw.
zapić coś alkoholem] – meghinteni,
benedvesíteni
skropić czymś – megcsepegtetni v. bespriccelni
vmivel
skropić perfumami – parfümözni; illatosítani
skropić pranie – bespriccelni (a vasalnivalót)
skropić się — skrapiać się [skropić samego siebie
wodą, perfumami itp.] – behinti magát
skroplenie, skroplenie się [przemiana pary lub
gazu
w
ciecz]
–
cseppfolyósítás,
cseppfolyósodás
-
Wersja 01 01 2017.
skroplić — skraplać [1. zamienić substancję
lotną na ciekłą przez wywieranie
odpowiednio wysokiego ciśnienia lub
przez ochłodzenie; 2. pokryć kroplami] –
cseppfolyósítani, (párát) lecsapatni; (gőzt)
sűríteni
skroplić się — skraplać się [1. o gazach i parach:
przejść ze stanu lotnego w ciekły;
2. wystąpić
w
postaci
kropli]
–
cseppfolyósodni,
cseppfolyóssá
válni;
lecsapódni, kondenzálódni
skroplony, -a, -e – cseppfolyós, kondenzált,
lecsapódott
skroś [dawniej: na wskroś; dogłębnie,
całkowicie] – keresztül, át
skrócenie – rövidítés, lerövidítés; kivonat,
összefoglalás; (gram) összevonás
skrócenie drogi – az út rövidítése
skrócić — skracać [1. zmniejszyć długość czegoś;
2. zmniejszyć czas trwania czegoś;
3. uczynić
coś
bardziej
zwięzłym;
4. skracać: czynić czekanie na coś
przyjemniejszym] – rövidíteni, lerövidíteni,
megrövidíteni, kurtítani
skrócić coś – megrövidíteni, felhajtani vmit
skrócić cykl produkcyjny – a termelési folyamatot
lerövidíteni
skrócić czas – időt lerövidíteni
skrócić swój pobyt – lerövidíti az ott tartózkodást
skrócić ułamek [podzielić mianownik i licznik
ułamka przez tę samą liczbę] – (mt.)
tizedest rövidíteni (1,35678→1,4) v. törtet
egyszerűsíteni
skrócił antenę – megrövidítette az antennát
skrócić się — skracać się [1. stracić na dłuższym
z wymiarów; 2. zająć mniej czasu;
3. skracać się: pot. mówić krótko i zwięźle]
– rövidülni; lerövidülni, megrövidülni;
zsugorodni
skrócony, -a, -e – megrövidített, lerövidített
skrócony podpis – kézjegy
skrót [1. skrócona postać utworu literackiego,
tekstu, wypowiedzi itp.; 2. skrócenie
czegoś, np. opuszczenie jakiejś partii
tekstu w celu uczynienia go krótszym;
3. krótsza droga, ścieżka, przejście
skracające główną drogę; 4. cząstka
wyrazu lub wyrażenia zapisana lub
wymówiona jako znak całego wyrazu lub
wyrażenia, np. dr (doktor), tzn. (to
znaczy); 5. w grach piłkarskich, w tenisie,
badmintonie: takie odbicie piłki, po
którym jej lot staje się bardzo krótki;
6. przedstawienie przedmiotu lub jakiegoś
fragmentu czegoś w sposób zgodny z
6372
-
Wersja 01 01 2017.
regułami perspektywy] – rövidítés (w
skrócie: rövidítve); kivonat; (teatr) húzás
skrót klawiszowy – gyorsbillentyű
skrót nazwy instytucji – intézmények nevének
rövidítése
skrót perspektywy – rövidülés
skrót telegraficzny – távirati rövidítés, kód
skrótowiec głoskowy [zob. głoskowiec] –
(nyelvtan) betűszó
skrótowiec grupowy [zob. grupowiec] – csoport
mozaikszó
skrótowo – tömören
skrótowość – tömörség
skrótowy, -a, -e – tömör, rövidített, nem részletező
skróty – rövidítések
skróty i skrótowce – rövidítések és mozaikszók










skróty w łacinie – latin rövidítések:
 A. :Anno (roku)
 A.C. :Anno Currente (w roku bieżącym)
 A.Ch.N. :Ante Christum Natum (przed
narodzinami Chrystusa)
 A.D. :Anno Domini (roku pańskiego)
 A.M. :Ante Meridiem (przed południem)
 A.M.D.G. :Ad Maiorem Dei Gloriam (ku
większej chwale Bożej)
 A.U.C. :Ab Urbe Condita (od założenia Miasta
- czyli Rzymu)
 B. :Beatus (Błogosławiony)
 B.V.M. :Beata Virgo Maria (Błogosławiona
Dziewica Maria)
 CA :Circa (około)
 CAP. :Caput (rozdział)
 COS. :Consule (za konsulatu ...)
 COSS. :Consulibus (za konsulatu konsulów ...)
 C.T. :Cum Tempore (z dopuszczalnym czasem
spóźnienia się)
 CV :Curriculum Vitae (życiorys)
 D. :Denarius (denar)
 DEL. :Deletum (zniszczone, zepsute)
 DEL. :Delineavit (narysował)
 D.O.M. :Deo Optimo Maximo (Bogu
największemu i najwyższemu)
 DR Med. :Doctor Medicinae (doktor
medycyny)
 DR Phil. :Doctor Philosophiae (doktor
filozofii)
 D.V. :Deo Volente (z wolą boską)
 E.G. :Exempli Gratia (na przykład)
 EP. :Episcopus (biskup)
 E.S.P. :Et Sic Porro (i tak dalej)
 ETC. :Et Cetera (i tak dalej)
 ET SEQ. :Et Sequentes (i następni)
 EXC. :Excussit (wygrawerował, odlał)
 F. :Fecit (wykonał)

































F. :Femininum (rodzaj żeński)
F. :Fiat (niech się stanie)
HIST. :Historicus (historyk, historyczny)
H.S.T. :Hic Sepultus Est (został tu pochowany)
H.T. : Hoc Tempore (w tym czasie)
IB. :IBID. - Ibidem (tamże)
ID. :Idem (ten sam)
I.A.:Inter alia (między innymi)
I.E. :Id Est (to jest)
IHS : (skrót pochodzenia łacińskiego) IHS =
Iesus Hominem Salvator-Jezus Zbawiciel
Człowieka wprowadzony przez Świętego
Bernardyna ze Sieny
I.N.C. :In Nomine Christi (w imię Chrystusa)
I.N.D. :In Nomine Dei (w imię Boga)
I.N.R.I. :Iesus Nasarenus Rex Iudaeorum
(Jezus Nazareński, król żydowski)
INV. :Invenit (wynalazł, wykrył)
I.O.M. :Iovi Optimo Maximo (Jowiszowi
największemu)
I.Q. :Idem Quod (to samo, co)
IT. :Item (także)
I.U.D. :Iuris Utriusque Doctor (doktor obojga
praw, tj. cywilnego i kanonicznego)
L. :Liber (księga)
L. :Libra (funt)
LAC. :Lacuna (luka, brak)
L.B.S. :Lectori Benevolo Salutem
(pozdrowienia dla życzliwego czytelnika)
L.C. :Liber Citatus (księga cytowana)
L.C. :Loco Citato (w miejscu cytowanym)
LIM. :Limes (granica)
L.L.D. :Legum Doctor (doktor praw)
L.L.M. :Legum Magister (magister praw)
LOQ. :Loquitur (mówi)
L.S. :Lectori Salutem (pozdrowienia dla
czytelnika)
M. :Mense (w miesiącu...)
M.A. :Magister Artium (stopień akademicki)
MARG. :Margo (margines)
M.D. :Medicinae Doctor (doktor medycyny)
M.D.S. :Misce, Da, Signa (zmieszaj, wydaj,
oznacz)
MEM. :Memento (pamiętaj)
MM :Manu (ręcznie)
MPP :M.Pr. - Manu Propria (własną ręką)
N.B. :Nota Bene! (zwróć uwagę)
NE. CON. :Nemine Contradicente (wobec
braku sprzeciwu)
NEM. DIS. :Nemine Dissentiente (wobec
braku sprzeciwu)
N.L :Non Liquet (nie jest jasne)
N.N. :Nomen Nescio (niewiadomego imienia)
N.N. :Non Notus (nieznany)
 O.A.M.D.G. :Omnia Ad Maiorem Dei Gloriam
6373











































(wszystko dla większej chwały Bożej)
OB. :Obit (zmarł)
OB.S.P. :Obit sine Prole (zmarł bezpotomnie)
OFF. :Offusum (niejasne, rozlane)
OM. :Omittit (pomija)
OP. CIT. :Opere Citato (w dziele cytowanym)
O.S.C. :Opus Super Cetera (dzieło ponad inne)
P.A. :Per Annum (rocznie)
PINX. :Pinxit (namalował)
P.M. :Pontifex Maximus (najwyższy kapłan)
P.M. :Post Meridiem (po południu)
P.M. :Post Mortem (po śmierci)
P.M. :Pro Memoria (dla pamięci)
PR.A. :Pro Anno (rocznie)
PRAEF. :Praefatio (przedmowa)
PROX. :Proximo (najbliżej)
P.S. :Post Scriptum (dopisek)
PXT. :Pinxit (namalował)
Q.B.F.F.F.Q.S.P.R. :Quod Bonum, Felix,
Faustum, Fortunatumque Sit Populo Romano
(Oby to było dla szczęścia, dobra i pomyślności
narodu rzymskiego)
Q.E.D. :Quod Erat Demonstrandum (co było
do udowodnienia)
Q.L. :Quantum libet (do woli)
Q.P. :Quantum Placet (ile się podoba)
Q.S. :Quantum Satis (ile trzeba)
Q.S. :Quantum Sufficit (ile wystarczy)
Q.V. :Quantum Vis (ile chcesz)
Ras. :Rasura (wyskrobanie, wygładzenie)
R.(ET.I.) :Rex et Imperator (król i władca)
R.I.P. :Requiescat In Pace (niech odpoczywa w
pokoju)
S. :Saeculum (wiek)
S. :Sanctus (święty)
S.A. :Sine Anno (bez oznaczenia roku)
S.C. :Senatus Consultum (postanowienie
senatu)
SC., SCULP. :Sculpsit (rzeźbił, rytował)
S.D. :Salutem Dicit (pozdrawia)
S.E.E.O. :Salvo Errore Et Omissione (z
możliwością błędu i przeoczenia)
S.O. :Sine Obligo (bez zobowiązań)
S.P.D. :Salutem Plurimam Dicit (wielce
pozdrawia)
S.P.Q.R. :Senatus Populusque Romanus (Senat
i Lud Rzymski)
SQ. :Sequens (następny)
SQQ. :Sequentes (następni)
S.T. :Sine Tempore (ściśle punktualnie)
S.T.P. :Sanctae Theologiae Professor (profesor
świętej teologii)
S.V. :Sub Voce (pod nazwą)
SUP. :Supra (wyżej)
-
Wersja 01 01 2017.
 U.I :Ut Infra (jak niżej)
 U.S. :Ut Supra (jak wyżej)
 V. :Versus (wiersz)
 V. :Versus (naprzeciw)
 V. :Vide (zobacz)
 V.S. :Veteris Stili (według starego stylu)
 V.S.Pl. :Verte Si Placet (odwróć proszę)
skrucha [1. poczucie winy i żal za wyrządzone
zło, popełnione błędy itp., połączone z
chęcią ich naprawy; 2. jest to żałowanie ze
szczerego serca za grzechy, za uprawianie
zła. Niekiedy podobna do pokuty. Synowi
marnotrawnemu było żal, że zgrzeszył
przeciw Bogu i ojcu. 3. zob. Żal za grzechy]
–– bűnbánat; őszinte bánat, megbánás;
töredelem; (bibl.) bűnbánat [Az értelem és
szív átalakulása, amelynek következménye a
bűntől való elfordulás (Mt 27,3; 2Kor 7,910); a bűnbánat szükséges az üdvösséghez
(Mt 3,2.8; 4,17).]
skrupić się — skrupiać się [o niesłusznej karze,
złych skutkach czegoś: spaść na kogoś,
skupić się na kimś] – meglakolni
skrupulant,
skrupulat;
skrupulantka,
skrupulatka – (lat.) skrupulózus; gondos,
pontos, pedáns, aggályoskodó, túlzottan
gondos, lelkiismeretes (ffi/nő)
skrupulatnie – (lat.) skrupulózusan; pontosan,
gondosan, aprólékosan, aggályoskodva
skrupulatność [drobiazgowość; dokładność;
staranność] – (lat.) skrupulus; aggályosság
(lat. scrupulositas, a scrupulus, 'hegyes
kavics' szóból) [oktalanul kételkedő,
tépelődő
lelkület,
értelmetlen
bizonytalankodás a cselekvésben. - Nem
azonos sem a jogos kétellyel, a téves, zavart
v. gyengéd lelkiismerettel; sem a lekiismeret
időleges zavarával (pl. a pubertás éveiben,
ébredő hivatás v. világnézeti válság idején).];
kétség, kétkedés, aggály, aggályoskodás,
habozás, kifogásolás; lelkiismereti kétely;
pontosság, aprólékosság, gondosság
skrupulatny, -a, -e [1. drobiazgowo dokładny i
staranny; 2. wykonywany z drobiazgową
dokładnością i starannością] – (lat.)
skrupulózus;
aggályoskodó,
túlzottan
gondos,
lelkiismeretes,
megbízható;
aprólékosan gondos, pontos, pedáns;
kétkedő, aggályoskodó, habozó
skrupulizować
–
(lat.)
skrupulizálni;
aggályoskodni
skrupuł, skrupuły [wątpliwości natury moralnej
dotyczące
własnego
postępowania,
wstrzymujące od popełnienia czynu
nieetycznego] – (lat) skrupulus; lelkiismereti
kétség, lelkiismeretfurdalás; kétely, kétség,
aggály, töprengés, akadékoskodás
6374
skruszać [zob. skruszyć] – összemorzsolni,
összezúzni
skruszały, -a, -e [1. o skałach, minerałach,
podłożu itp.: taki, który stał się kruchy;
2. o mięsie: dający się łatwo pogryźć;
3. taki, który złagodniał] – öszezúzott,
összemorzsolt
skruszeć [1. o skałach, minerałach, podłożu itp.:
stać się kruchym; 2. o mięsie: stać się
łatwym do pogryzienia; 3. stać się
łagodniejszym] – puhítani, porhanyóvá v.
porhanyóssá tenni
skruszenie – összezúzás
skruszony, -a, -e – töredelmes; bűnbánó
skruszona mina – bűnbánó tekintet
skruszyć — skruszać [1. rozbić coś na drobne
kawałki; 2. zwalczyć jakieś zagrożenie,
ograniczenie; 3. przywieść kogoś do
skruchy] – szétmorzsolni, összemorzsolni,
összezúzni,
feldarabolni,
felaprózni;
dezintegrálni, granulálni; porhanyítani; (átv.)
megbánásra késztetni vkit
skruszyć się [1. zostać połamanym; 2. okazać
skruchę] – morzsolódni; összezúzódni;
elmorzsolódni, porhanyósodni, megpuhulni,
meglágyulni; (átv.) megbánni, megvallani
skrutacyjny, -a, -e – szavazatszedő
skrutator [członek komisji skrutacyjnej] –
vizsgáló; szavazatszámláló egyén
skrutynium [1. dawniej: a) tajne głosowanie b)
śledztwo sądowe; 2. skrutynium to także
obrzęd w katechumenacie w Kościele
katolickim] – választási menet; nyomozás,
vizsgálat; szavazólapokkal történt választás
eredményének megállapítása; (lat.) (egyh.)
scrutinium; az egyházjogban: a) a papjelöltek
alanyi
képességeinek
megállapítására
vonatkozó
nyomozás;
b)
a
pápa
választásának egyik módja; c) a kánonjog
szerint a püspökválasztásnak egyik módja, a
titkos szavazás (A megválasztáshoz általános
szótöbbség szükséges.)
skrwawić [poplamić lub zalać coś krwią] –
bevérezni, bevéresíteni, véresre sebezni,
felvérezni
skrwawić się [stracić dużo krwi] – bevéreződni
skrwawiony, -a, -e – véres, felvérzett
skryba [łac. scriba 'pisarz oficjalny' i scriptum
'rzecz napisana' od scribere 'rysować;
pisać'; gryzipiórek, pisarczyk; dawn.
pisarz, sekretarz, staroż. pisarz publ.,
urzędowy, egzegeta Biblii, tłumacz praw,
prawnik] – (lat.) scriptor; írnok, titkár; író,
szerző; ókori klasszikus szerző; (átv.)
skribler, firkász; versfaragó, fűzfapoéta;
tintanyaló,
tollforgató;
(dawno)
-
Wersja 01 01 2017.
törvénymagyarázó;
jogász;
Biblia
szövegmagyarázó
skrycie1 – rejtve, titokban, lopva, dugva; titkon
skrycie2 – elrejtés
skryć — skrywać 1. schować coś; 2. zasłonić
widok czegoś; 3. zataić coś] – elrejteni,
eldugni, elbújtatni, eltakarni, eltitkolni
skryć się — skrywać się [1. schować się przed
kimś lub przed czymś; 2. zostać
zasłoniętym przez coś] – elbújni,
elrejtőzködni, elrejtőzni, fedezi magát
skryć się na wieki pod mgłą (szó szerint: örökre
elbújik a köd alatt/mögött) meghalt; (nép)
leteszi a kanalat; beadja a kulcsot; elment
Földvárra deszkát árulni; leteszi a lantot
skryłby się w lisą jamę – (átv.) még a fúrólyukba,
egérlyukba (rókalyukba) is bebújna (úgy fél)
skryć się za występ skały – a sziklakiugró mögé
rejtőzni
skrypt
[1. podręcznik
zawierający
zbiór
wykładów
z
określonej
dziedziny,
przeznaczony zwłaszcza dla studentów;
2. prosty
program
komputerowy
składający się z ciągu poleceń systemu
operacyjnego
lub
instrukcji
uruchamiających
inne
programy;
3. socjol. przyswojony przez jakąś osobę
schemat
poznawczy,
wyznaczający
właściwy dla niej schemat postępowania w
określonych kontekstach sytuacyjnych;
4. daw. pismo urzędowe, zwłaszcza tajne;
5. wydane na powielaczu a. drukiem
opracowanie
wykładów
na
użytek
studentów wyższych uczelni; (s. dłużny)
pisemne uznanie długu, oblig, rewers;
dawn. pismo (urzędowe); 6. ad Archivum.
Często spotykamy w Voluminach, że dany
był „skrypt do archiwum”. Pismo takie
obejmowało rozporządzenia tajemne,
najczęściej obrony kraju tyczące się,
których przed wykonaniem nie możną
było rozgłaszać. (Vol. leg. V, f. 340).] – (lat.
scriptum) irat, (egyetemi v. főiskolai) jegyzet
v. tankönyv, (hivatalos) írás, okmány
skrypt dłużny [dokument wystawiony przez
dłużnika,
zawierający
potwierdzenie
zaciągniętego długu i zobowiązanie do
jego zwrotu] – adós jegyzék, adóslevél
(kötvény,
kötelezvény),
az
adósáltal
adósságáról a hitélező számára kiállított
okirat
skrypt z literatury – irodalomjegyzet
skryptor,
scriptor
[wym.
skriptor]
[w
średniowieczu: osoba przepisująca księgi
rękopiśmienne;
osoba
przepisująca
rękopisy] – kódexmásoló (korabeli nevén
szkriptor)
6375
skryptorium [zob. scriptorium; (łac. scribere
pisać) - w średniowieczu terminem tym
określano pulpit do pisania i czytania oraz
całość warsztatu piarskiego. W klasztorze
- pomieszczenie, w którym przepisywano
ręcznie księgi. Zakonników zajmujących
się
rękopiśmiennictwem
nazywano
"skryptorami" lub "skrybami". Z czasem
powstały dzięki nim takie specjalizacje
jak: kaligrafia i iluminacja (miniatura).
Scriptoria
były
też na dworach
królewskich i przy katedrach.] – (lat.)
scriptorium;
kéziratok
másolására
berendezett írószoba a kolostorokban,
elsősorban a bencés rendházban
skryptowy, -a, -e – jegyzetskrypty – jegyzetek
skrystalizować [1. zamienić w
kryształy;
2. sprecyzować] – kikristályosítani
skrystalizować
się
[1. przybrać
postać
kryształów; 2. skonkretyzować się, ustalić
się] – kikristályosodni (kikristályosodik)
skrystalizowany, -a, -e – kikristályosodott
skryta napaść – orvtámadás [To jest skryta
napaść Rosji na Ukrainę i wojna z Ukrainą:
Ez Oroszország orvtámadása Ukrajna ellen,
és háború Ukrajnával.]
Skrytek polny (Aphanes arvensis L.) [gatunek
rośliny należący do rodziny różowatych.
Według nowszych ujęć taksonomicznych
jest to synonim gatunku Alchemilla
arvensis (L.) Scop. Fl. carniol. ed. 2, 1:115.
1771. Występuje w Europie, w Azji
Zachodniej i na Kaukazie. We florze
Polski jest archeofitem. Dość pospolicie
występuje na zachodzie, północy i
południu kraju, rzadziej w Polsce
centralnej i wschodniej.] – Nagy
ugarpalástfű (Aphanes arvensis)
skrytka [miejsce, gdzie można coś ukryć] –
rejtekhely, búvóhely
skrytka pocztowa (skr. pocztowa) [skrzynka,
szuflada na poczcie przeznaczona na
korespondencję dla określonej instytucji
lub osoby] – postafiók (Pf.);
skrytki na bagaż – csomagmegőrző automaták
-
Wersja 01 01 2017.
skrytobójca [osoba, która zabija z ukrycia,
podstępnie] – orgyilkos
skrytobójczy, -a, -e – orgyilkosskrytobójczo – orgyilkos módon
skrytobójstwo – orgyilkos mesterség; orgyilkosság
skrytokwiatowe – kryptogám v. lopvanősző
növények
skrytokwiatowy, -a, -e [przymiotnik od:
skrytokwiat] – rejtettvirágskrytokwiat
(Cryptanthus)
–
Rejtettvirág
(Cryptanthus bivittatus)
skrytopłciowe – kryptogám v. lopvanősző
növények
skrytość [1. cecha osoby skrytej; 2. daw.
tajemnica,
sekret]
–
zárkózottság;
titokzatosság, rejtélyesség; tartózkodás;
(dawno) titok
skryty, -a, -e [1. nielubiący mówić o sobie; też:
świadczący
o
takim
usposobieniu;
2. utrzymywany w tajemnicy] – sejtelmes,
zárkózott, elrejtett, rejtett; (sekretny) titkos,
titokzatos, rejtélyes, fedett; elvont; orv
skryte myśli – titkos gondolatok
skryty napastnik – orvtámadó
skrytykować (skrytykuje) [poddać krytyce,
wytykając błędy, niedociągnięcia] – bírálni,
leszólni, megbírálni, kritizálni, megkritizálni;
helyteleníteni vmit; (darabot) megkritizálni,
lehúzni, lerántani
skrytykowa coś – megbírálni vmit
skrzat, skrzatek, skrzadło (z niemieckiego
Schratt) [1. w dawnych wierzeniach,
bajkach: duszek domowy przychylny
człowiekowi; 2. o małym dziecku; 3. duch
straszący, latawiec, straszydło nocne lub
leśne] – (hitr.) háziszellem, lares; kölyök,
pudré
skrzat domowy – (hitr.) háziszellem
skrzący się – szikrázó, szikrát hányó v. vető
skrzeczeć (skrzeczę, skrzeczy) [1. o niektórych
ptakach
i
zwierzętach:
wydawać
charakterystyczny głos podobny do
skrzypienia, trzeszczenia; 2. pot. mówić
piskliwym, przykro brzmiącym głosem] –
cserregni, csörögni, károgni; óbégatni,
nyafogni, rikácsolni; nyikorogni; kuruttyolni,
brekegni, vartyogni
skrzeczek [1. mała żabka wydająca skrzekliwy
głos; 2. gwarowo: a) skwarka b) przynęta
w sidle; 3. słodkowodny glon z
krasnorostów właściwych; żabirośl] – kis
béka; hörcsög
skrzeczenie – károgás, nyikorgás, brekegés
skrzek [I 1. a.) jedna z form składania jaj przez
płazy, charakteryzują się tym, że jaja
składane są grupowo, co zapewnia ich
6376
ochronę,
przede
wszystkim
przed
wysychaniem i wrogami naturalnymi; b.)
jaja płazów otoczone galaretowatą
otoczką, składane w płytkiej wodzie jezior,
stawów itp.; 2. skrzeczący głos wydawany
przez niektóre zwierzęta; 3. pot. o przykro
brzmiącym głosie ludzkim ― II. 1.
"jajkum"; 2. często są w formie pakietów,
sznurów lub paciorków w galaret. otoczce;
3. głos jak jajeczka; 4. głos niektórych
zwierząt; 5. głos żab, srok; 6. głos żaby;
7. jaja goliata; 8. jaja jak niemiły głos; 9.
jaja płazów; 10. jaja płazów składane w
wodzie; 11. jaja żab; 12. jaja żaby; 13.
rechot; 14. składany przez żaby; 15.
skrzeczący głos niektórych zwierząt; 16. z
niego wylęgają się kijanki; 17. żabie jaja;
18. życie poczęte w jeziorze] – kétéltű
petéje v. ikrája; károgás, nyikorgás, (głos
żaby) brekegés; kutykurutty, brekeke
skrzek żabi – békapete
skrzekliwie – cserregően, krákogóan
skrzekliwy, -a, -e [nieco schrypnięty, skrzeczący]
– cserregő, károgó, brekegő
skrzela, skrzele [1. parzysty narząd oddechowy
wielu zwierząt wodnych; 2. płetwa albo
pokrywa
skrzelowa;
3. skrzydełko
umieszczone na przedniej krawędzi
skrzydła samolotu, zwiększające jego siłę
nośną]
– kopoltyú; halak és más
alacsonyabb rendű víziállatok légzőszerve;
(bonc.) kagyló
skrzele ucha – fülkagyló
skrzelodyszny, -a, -e – kopoltyús, kopoltyúhoz
tartozó [pstrąg jest skrzelodyszny: a
pisztráng kopoltyús]
skrzelowy, -a, -e – kopoltyús
skrzep [1. skrzepnięta krew w postaci
galaretowatej, ciemnoczerwonej, żółtawej
lub białoszarej masy, powstającej po
wydostaniu się krwi poza obręb naczyń
krwionośnych; 2. pot. Zakrzep; 3. proces
krzepnięcia; 4. produkt skrzepnięcia] –
alvadt vér, vércsomó; trombózis; vérrög
skrzep krwi – vércsomósodás, vércsomó,
megalvadt vér
skrzep serca – szívtrombózis
skrzep w tętnicy – vénás trombózis
skrzepić — skrzepiać [daw. dodać komuś sił,
otuchy] – megerősíteni, megedzeni
skrzepić się — skrzepiać się [daw. stać się
silniejszym] – megerősödni, megedződni
skrzeplina inaczej zakrzep (łac. thrombus) [1.
osad składników krwi wewnątrz naczynia
krwionośnego, powodujący jego częściowe
lub całkowite zatkanie; 2. tworzący się za
życia organizmu, w świetle naczynia, czop,
-
Wersja 01 01 2017.
powstały na skutek wykrzepiania krwi lub
zlepiania się i osadzania płytek krwi; 3.
osad składający się z krwinek i włóknika,
zwężający lub zatykający naczynia
krwionośne] – (lat.) thrombus; (orv.)
trombózis; alvadt vér, vérrög [vérrög, a szívér rendszeren belül képződött és a képződés
helyén maradt véralvadék]
skrzepły, -a, -e – kihűlt, (krew) megalvadt;
megcsomósodott
skrzepła krew – alvadt vér
skrzepnąć [przejść ze stanu ciekłego w stan
stały] – megszilárdítani; megalvasztani,
megolvasztani; megdermeszteni; megsűríteni
skrzepnąć się [stać się skrzepłym] – kihűlni;
megdermedni; megszilárdulni; megalvadni
skrzepnienie – (koh.) szilárdulás, megszilárdulás
skrzepnienie wlewka – beöntött vas szilárdulása
skrzepnięty, skrzepły [taki, który skrzepł] –
kihűlt, (krew) megalvadt
skrzepowy, -a, -e – véralvadásos, vércsomós;
trombózisos
skrzesać (skrzesze) [krzesząc, wydobyć iskrę,
płomień] – csiholni
skrzesać ognia – tüzet csiholni
skrzętnie
–
takarékosan,
szorgalmasan,
mozgékonyan
skrzętniejszy,
-a,
-e
–
takarékosabb,
szorgalmasabb, mozgékonyabb
skrzętność – jó gazdálkodás, takarékosság
skrzętny, -a, -e [zapobiegliwy, gospodarny; też:
będący wynikiem takich cech] – takarékos,
szorgalmas, mozgékony; serény
skrzętny jak chomik – halmozni, akár a hörcsög
skrzyczeć [nawymyślać komuś podniesionym
głosem] – szidni, szidalmazni; ráförmedni
vkire
skrzyczeć kogo – megszidni, lehordani vkit;
ráförmedni vkire; szidalmazni vkit
skrzyć się, skrzyć [1. lśnić migotliwym blaskiem;
też: sypać skrami; 2. wyróżniać się
błyskotliwością] – szikrázni
skrzydełko [1. skrzydło małego ptaka, owada;
2. wyrostek na nasionach lub owocach
niektórych roślin, ułatwiający rozsiewanie
ich przez wiatr; 3. jeden z dwu bocznych
płatków w kwiatach niektórych roślin;
4. zagięta
część
obwoluty;
5. część
ruchoma
niewielkich
urządzeń
mechanicznych, obracająca się, wirująca;
6. ruchomy element małego przedmiotu,
sprzętu, urządzenia itp., łączący się z nim
swą boczną krawędzią; 7. zdrobnienie od:
skrzydło] – szárnyacska; (szöv.) szárnyas
előfonó, szárnyasorsó
skrzydełko okładki – fülszöveg
6377
skrzydełka – szány, csirkeszárny
skrzydełko nosa [dolna, nieco uwypuklona część
bocznych ścian nosa] – orrcimpa
skrzydlaty, -a, -e [1. przypominający skrzydła;
2. mający skrzydła; 3. poet. zwiewny,
ulotny, poetycki; 4. daw. mający zbroję ze
skrzydłami] – szárnyas, szárnnyal ellátott
skrzydlate słowa [powszechnie znane i często
przytaczane
wypowiedzi,
których
autorstwo lub okoliczności powstania da
się ustalić. Są obrazowe, barwne i
aluzyjne. Skrzydlate słowa zazwyczaj
składają się z niewielu komponentów
(zazwyczaj od jednego do czterech
wyrazów). Pole semantyczne skrzydlatych
słów
oprócz
warstwy
dosłownego
znaczenia (denotacji) obejmuje warstwę
konotacyjną. Oznacza to, że aby
zrozumieć sens skrzydlatego słowa w
kontekście wypowiedzi, odbiorca powinien
znać treści nadpisane na nich kulturowo.
Na przykład znaczenie sformułowania
Jesień średniowiecza nie kończy się na
znaczeniu dosłownym, a więc pory roku w
średniowieczu, ani nawet na metaforze
schyłku wieków średnich. Przenośnia ta
przywołuje na myśl również jej autora,
Johana Huizingę, a także fragment
polskiego tłumaczenia dialogu z filmu
"Pulp fiction").] - „szállóige” [vmely
irodalmi, tudományos vagy népszerű mű (pl.
film) közismert, gyakran idézett rövid
részlete, amely valamilyen bölcsességet vagy
fontos gondolatot, v. vmilyen gyakori
élethelyzettel való analógiát fejez ki. A
közmondáshoz és az aforizmához is hasonlít,
de az elsőtől eltérően ismert a szerzője, vagy
legalábbis a forrása; az aforizma pedig
ismert szerzőtől származó bölcsesség,
amelynek azonban a szállóigétől eltérően
nem kritériuma, hogy közismert, sokat
idézett legyen. Az aforizmából szállóige
lehet, ha elterjed, közkeletűvé válik. Ha a túl
sok idézéstől elhasználódik, előfordulhat,
hogy közhely lesz belőle. Gondolkodom,
tehát vagyok. (Descartes)]
-
Wersja 01 01 2017.
skrzydlaty Demon – szárnyas démon
skrzydlaty lew - symbol Wenecji – szárnyas
oroszlán (Velnce szimbóluma)
skrzydła [w Piśmie Świętym wyraz używany
czasami jako symbol ochrony. Także
symbol ruchu i szybkości.] – szárnyak
skrzydła nosowe – orrcimpa
skrzydła usarskie [1. Znakiem rozpoznawczym
husarii były długie kopie z proporcami
(nie zawsze używane, patrz wyżej) oraz
pionowe
skrzydła
z
piórami,
przymocowane do siodła lub naplecznika
zbroi husarskiej. Co do używania skrzydeł
w walce istnieją pewne wątpliwości. 2. (Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) w XVI w.
wyrabiali w Krakowie rękodzielnicy,
zwani „pennarum structores, pennifices”,
np. w r. 1544 Filip de Leymingen, zwany z
niemiecka federschmucker. W r. 1609
wymienieni są Feliks Szadowicz i
Sebastjan
Krośnieński,
mieszczanie
krakowscy.
Jedno
takie
skrzydło
kosztowało
około
pięciu
złotych
ówczesnych. Używano do nich piór orlich
lub sępich, które oprawiano najczęściej w
srebro. Do skrzydeł pacholików usarskich
używano piór żórawi, bocianów i innych
wielkich ptaków. Stryjkowski w opisie
wjazdu Henryka Walezjusza do Krakowa
mówi
o
usarzach
Maciejowskiego
przybranych w tarcze i skrzydła z piór
sępich. Kołaczkowski nadmienia o
skrzydlatych usarzach na obrazach
Altomontego w farze w Żółkwi, z czasów
Jana Sobieskiego.] – (daw) dísztollak
(huszárság)
Polski husarz z I połowy XVI wieku
6378
skrzydła zasłaniają mi widok – a szárnyak
eltakarják a kilátást
skrzydło [1. narząd lotu ptaków, nietoperzy,
owadów; 2. coś, co umożliwia wzniesienie
się
ponad
przeciętność;
3. boczna,
wydłużona
część
budynku,
podporządkowana
kompozycyjnie
i
funkcjonalnie
części
środkowej;
4. ruchomy element przedmiotu, sprzętu,
urządzenia itp., łączący się z nim swą
boczną krawędzią; 5. jeden z dwu płatów
nośnych, przytwierdzonych do kadłuba
albo nad kadłubem samolotu lub
szybowca, wytwarzający siłę nośną
równoważącą ciężar statku powietrznego;
6. ugrupowanie wewnątrz jakiejś partii,
organizacji itp., różniące się poglądami od
reszty członków; 7. boczna część boiska;
8. część
ruchoma
urządzeń
mechanicznych, obracająca się, wirująca;
9. boczna część ugrupowania bojowego;
10. w musztrze: prawe lub lewe
zakończenie szyku; 11. w niektórych
państwach zachodnich: oddział lotniczy
wchodzący w skład sił powietrznych; 12. w
lotnictwie polskim działającym w okresie
II wojny światowej na Zachodzie:
taktyczna jednostka obejmująca od dwóch
do pięciu dywizjonów; 13. daw. element
składowy zbroi husarskiej w postaci
wysokiej blachy w kształcie ptasiego
skrzydła lub ramy z wprawionymi w nią
piórami] – szárny
skrzydło bramy – kapuszárny
skrzydło budynku – épületszárny
skrzydło domu – szárny [az épülettest főrészéhez
csatlakozó
alárendeltebb
épületrész,
többnyire derékszögű csatlakozással]
o odnowione skrzydlo – felújított szárny
o prawe skrzydło – jobboldali szárny
o południowe skrzydło – déli szárny
o środkowe skrzydło – középső szárny
o wschodnie skrzydlo – keleti szárny
o zachodnie skrzydło – nyugati szárny
skrzydło drzwi – ajtószárny
skrzydło hetmańskie [skrzydło szachownicy, na
którym przed rozpoczęciem partii ustawione
są figury hetmanów] – (sakk) vezérszárny
-
Wersja 01 01 2017.
skrzydło królewskie [skrzydło szachownicy, na
którym przed
rozpoczęciem partii
ustawione są figury królów] – (sakk) királyi
szárny
skrzydło okienne [część ruchoma mocowana do
ramy za pomocą zawiasów. W zależności
od ilości skrzydeł okna nazywamy
jednoskrzydłowymi,
dwuskrzydłowymi
itd.] – ablakszárny; az ablak szilárd tokjával
ellentétben, nyitható, üvegezett része
skrzydło pałacu a. pałacowe – palotaszárny
skrzydło ptaka – madár szárnya
skrzydło samolotu – repülőgépszárny
Skrzydłorzech
kaukaski,
skrzydłorzech
jesionolistny
(Pterocarya
fraxinifolia
(Lamb.) Spach) [gatunek drzewa z rodziny
orzechowatych. Występuje na Zakaukaziu
w Armenii, Azerbejdżanie, Gruzji, Rosji
oraz w północnej Turcji i Iranie. Został
sprowadzony do uprawy w Europie w
1782. W Polsce sadzony jest w parkach i
ogrodach.] – Kaukázusi szárnyasdió
(Pterocarya fraxinifolia) [6-10 m magasra
növő, lassú kezdeti növekedésű, ernyős
koronájú lombhullató fa.]
skrzydłowy, -a, -e [przymiotnik od: skrzydło] –
szárny-; szárnyas
skrzydłowy [zawodnik grający na skrzydle
boiska] – (sport) szélső; (kosárlabda)
bedobó
skrzydłówka [(flugelhorn, wł. flicorno soprano,
skrzydło) – rodzaj dętego instrumentu
muzycznego
z
grupy
aerofonów
ustnikowych. Nazwa najwyższych odmian
sakshornu, szczególnie dla sakshornu
sopranowego.] – szárnykürt [a tölcséres
fúvókájú, más néven rézfúvós hangszerek
közé tartozik. Eredetileg egy bő méretezésű,
kúpos furatú katonai jelzőkürt, mai változata
szelepekkel
van
ellátva.
Kinézete,
játékmódja hasonlít a trombitához, de hangja
lágyabb,
kürtszerűbb.
A
szárnykürt
(szárnykürtök, jelzőkürtök, szaxkürtök) egy
hangszercsalád névadója is, amelynek
egyben szoprán hangfekvésű tagja. A
fúvószenekarok dallamjátszó hangszere, a
dzsessz-muzsikusok kedvelt instrumentuma.]
skrzyknąć — skrzykiwać [pot. krzykiem wezwać,
zgromadzić wiele osób] – kiáltással hívni
skrzyknąć się — skrzykiwać się [pot. nawołując
się, zebrać się razem] – hivogatva,
összegyűlni
skrzyknąć swoich kompanów – kiáltással hívja
társait
skrzyneczka – ládikó
skrzynia [1. pojemnik zbity z desek lub zrobiony
z metalu, blachy, używany do transportu
6379
lub do przechowywania czegoś; też:
zawartość takiego pojemnika; 2. część
wersalki, tapczanu itp. przeznaczona do
przechowywania pościeli; 3. daw.; zob.
kufer w zn. 1; 4. (u Zygmunta Glogera) W
spisie wyprawy jednej z księżniczek
polskich z r. 1650, wśród rzeczy danych
„do
ochędóstwa
bez
szacunku”
znajdujemy: 3 skrzynie: 1) cyprysową,
wielką, malowaną, na szaty, 2) gdańską
wielką z chustami (t. j. bielizną) i 3) białą z
szatami. Oprócz tych było wiele szkatułek,
puzder
i
„skrzyneczka
srebrna
cudzoziemską robotą, kamień czerwony u
niej na wierzchu”. (Ob. Skarbcowe
skrzynie Enc. Star. t. IV, str. 237).] – láda;
szekrény; (dawno) utazóláda
skrzynia drewniana - średnia
skrzynia biegów a. skrzynia biegów [1.
urządzenie w mechanizmie napędowym
pojazdu, przenoszące napęd z silnika do
dalszych mechanizmów napędowych; 2.
mechanizm
umożliwiający
zmianę
przełożenia, a przez to służący do
efektywnego
przekazywania
mocy
wytwarzanej przez silnik do napędu
maszyny
roboczej
lub
pojazdu.
Przełożeniem nazywa się stosunek
prędkości obrotowej na wale wejściowym,
do prędkości obrotowej na wale
wyjściowym. Zmiana przełożenia jest
wprost proporcjonalna do zmiany
przekazywanego momentu obrotowego.
Skrzynia biegów łączona jest z silnikiem
za pomocą sprzęgła. Biegiem w skrzyni
biegów
nazywa
się
realizowanie
konkretnego przełożenia.] – sebességváltó;
sebességváltó-szekrény v. nyomatékváltó
[olyan hajtómű, mely a behajtó tengelyen
mérhető nyomatékot és fordulatszámot
fokozatonként vagy fokozatmentesen képes
megváltoztatni az erőforrás és a hajtott gép
lehetőségeinek és igényének megfelelően.
Sebességváltókat
különböző
célokból
használnak.
A
belsőégésű
motorok
gazdaságos teljesítményüket csak viszonylag
kis fordulatszám-tartományban képesek
szolgáltatni. A hajtott gépek (legtöbb esetben
gépkocsi, motorkerékpár, dízelmozdony
vagy
motorvonat)
fordulatszámés
-
Wersja 01 01 2017.
nyomatékigénye viszont széles határok
között változik. Szerszámgépeknél ezzel
szemben sokszor van szükség a főmozgás és
a
mellékmozgások (előtolás)
közötti
meghatározott áttétel tartására (például, ha
esztergagép csavarmenetet vág), ilyenkor a
kinematikai kapcsolat pontos tartása fontos, a
nyomaték
módosítása
másodlagos
fontosságú.
A
sebességváltó
lehet
fogaskerekes
(homlokkerekes
vagy
bolygóműves),
hidrodinamikus
vagy
hidrosztatikus.
Ritkábban
használnak
szíjhajtású
vagy
lánchajtású,
illetve
dörzshajtású sebességváltót. A feladatot
többféle villamos hajtással is meg lehet
valósítani, de ezeket a megoldásokat nem
szokás nyomatékváltónak nevezni.]
skrzynia do brudnej bielizny – szennyesláda
skrzynia do przygotowania zaprawy murarskiej
– habarcskeverő láda
skrzynia do węgla – szenesláda
skrzynia drewniana – fa utazóláda
skrzynia gimnastyczna [drewniany przyrząd
gimnastyczny, służący do skoków] –
svédszekrény
skrzynia inspektowa [rama z drewna lub
lekkiego betonu, od góry nakryta oknem
inspektowym, w której rośliny osłonięte od
zimna mogą być uprawiane poza
normalnym
okresem
wegetacji]
–
melegágyi v. melegházi keret
skrzynia korbowa – (műsz.) forgattyúsház,
hajtókarszekrény, hajtókardob
skrzynia ładunkowa [nadwozie samochodu
ciężarowego w postaci skrzyni z
opuszczanymi ścianami bocznymi i ścianą
tylną, często zaopatrzone w brezentową
plandekę rozpinaną na pałąkach] – (autó)
rakodó szekrény; rakodótér
skrzynia na brudą bieliznę – szennyestartó
skrzynia na mąkę – lisztesláda
skrzynia narzędziowa – szerszámláda, szerszámos
láda
skrzynia ozdobiona tulipanami – tulipános láda
6380
-
Wersja 01 01 2017.
skrzynka na narzędzia – szerszámosláda,
szerszámtáska
skrzynka
narzędziowa
–
szerszámláda;
szerszámos láda
skrzynka piwa – egy láda sör
skrzynka pocztowa – levélszekrény, postaláda;
postai levélszekrény; postaszekrény
Skrzynia ŁOWICKA
Skrzynia Przymierza Pańskiego. * Arka
Przymierza Pańskiego, Arka Przymierza,
Skrzynia Świadectwa (hebr. ‫ תןִר בָה ֹוןרָא‬Aron
HaBrit)
–
[a
szövetség
bárkája]
frigyszekrény, frigyláda [a szent láda, melyet
a szentírás elbeszélése szerint (Móz. II. 25,
10-22, 37, 1-9) Mózes a pusztában készített.]
skrzynia węglowa – szénbunker (mozdonyon);
szenesláda
skrzynia zaworowa – (műsz.) szelepház
skrzynka [1. mały pojemnik do przechowywania
czegoś; też: zawartość takiego pojemnika;
2. rodzaj
otwartego
korytka
przeznaczonego do hodowania roślin;
3. dział w radiu lub w pismach, w którym
są udzielane odpowiedzi na pytania
nadsyłane
przez
słuchaczy
albo
czytelników; 4. obudowa całości lub części
jakiegoś urządzenia] – láda
skrzynka amunicyjna – lőszerláda, lőszerrekesz
skrzynka biegów, skrzynia biegów [urządzenie w
mechanizmie
napędowym
pojazdu,
przenoszące napęd z silnika do dalszych
mechanizmów napędowych] – (műsz.)
sebességváltóház
skrzynka do kwiatów – virágláda
skrzynka do listów – levélszekrény
skrzynka do piwa – sörösláda
skrzynka do śmieci – szemétláda; szemetesláda
skrzynka formierska – (önt.) formaszekrény
skrzynka kablowa – kapcsolódoboz
skrzynka kontaktowa [umówione miejsce, w
którym zostawia się tajne informacje]
csatlakozódoboz
skrzynka na kwiaty – virágláda
skrzynka na listy [blaszane pudełko na
przychodzącą
korespondencję,
umieszczane na drzwiach mieszkania lub
na furtce ogrodzenia albo pudło z
przegródkami na korespondencję dla
poszczególnych lokatorów, umieszczane w
holu dużych budynków mieszkalnych; też:
jedna z tych przegródek] – postaláda
skrzynka poczty elektronicznej (ang. mailbox,
dosł. skrzynka pocztowa) [to odpowiednik
standardowej skrzynki pocztowej dla
poczty elektronicznej. Jest to zasób
elektroniczny, na który składa się obszar
pamięci dyskowej przeznaczony do
przechowywania listów elektronicznych
oraz oprogramowanie serwerowe zwane
serwerem pocztowym służące do realizacji
zadań związanych z odbieraniem lub
wysyłaniem listów elektronicznych.] - (ang.
mailbox) elektronikus postafiók, postaláda
[1.
saját
elektronikus
postacímmel
rendelkező tárterület egy levelezésre
használható szerver gépen; 2. elektronikus
"postaláda", egy adott e-mail címhez tartozó
postafiók egy mailserveren; lényegében egy
(véges méretű) tárolóhely a szerver gép
lemezegységén, ahol a levelek találhatók]
skrzynka
przekładniowa
–
(műsz.)
adogatószekrény
skrzynka rodzielcza – elosztó szekrény
skrzynka życzeń i zażaleń, pomysłów itp.
[pudełko umieszczane na widocznym
miejscu, na wzór skrzynki pocztowej, do
składania
kartek
z
życzeniami,
zażaleniami, pytaniami itp.] – panaszláda;
kívánság és panaszláda; kívánságok,
panaszok és javaslatok ládája
skrzyp1 [roślina mająca łodygę o budowie
członowej, wewnątrz pustą, z której
wyrastają drobne, łuskowate liście] –
(növ.) zsurlófű
skrzyp (Equisetum L.) [jedyny współcześnie
występujący rodzaj należący do typu
(gromady) skrzypów. Liczy ok. 15
gatunków, w Polsce występuje 10. Rodzaj
znany jest ze wszystkich kontynentów z
wyjątkiem Australazji oraz Antarktyki.] –
zsurló
Skrzyp bagienny (Equisetum fluviatile L.)
[gatunek rośliny bagiennej należący do
rodziny skrzypowatych. Występujący w
6381
strefie
umiarkowanej
na
półkuli
północnej. W Polsce dość pospolity
gatunek rodzimy] – Iszapzsurló (Equisetum
fluviatile)
Skrzyp błotny (Equisetum palustre L.) [gatunek
byliny
należący
do
rodziny
skrzypowatych.
Najbardziej
trujący
spośród skrzypów, rozpowszechniony na
wilgotnych
siedliskach
na
półkuli
północnej
w
strefie
klimatu
umiarkowanego
oraz
subpolarnego.
Spotykany jest pospolicie w całej Polsce z
wyjątkiem wyższych partii gór. Jest
bardzo zmienny morfologicznie i cechuje
się szeroką amplitudą ekologiczną.
Wyróżnia się największą toksycznością
wśród
skrzypów.
Stanowi
istotne
zagrożenie dla zwierząt, zwłaszcza dla
koni. Ze względu na trudne do zwalczenia
kłącza podziemne jest gatunkiem trudnym
do zwalczenia.] – mocsári zsurló (Equisetum
palustre)
[a
zsurlók
(Equisetopsida)
osztályának a valódi zsurlók (Equisetales)
rendjéhez, ezen belül a zsurlófélék
(Equisetaceae) családjához tartozó faj.]
mocsári zsurló
-
Wersja 01 01 2017.
pospolitą na terenie całego kraju, aż po
niższe położenia górskie. Gatunek jest
typem
nomenklatorycznym
rodzaju
Equisetum. 2n = 216.] – mezei zsurló
(Equisetum arvense) [egy évelő növény,
amelynek gyöktörzse van (rizóma); az északi
féltekén honos]
Skrzyp zimowy (Equisetum hiemale) – Téli zsurló
(Equisetum hiemale)
skrzyp2 [dźwięk,
jaki
wydają
skrzypiące
przedmioty] – (hang) csikorgás, nyikorgás
skrzyp3 [wykrzyknik naśladujący dźwięk, jaki
wydają
skrzypiące
przedmioty]
–
(indulatszó) csikorgás, nyikorgás
skrzypaczka [kobieta grająca na skrzypcach] –
hegedűs nő v. lány; hegedűművésznő
skrzypce [1.instrument muzyczny smyczkowy o
czterech
strunach;
2.
muzyczny
instrument
strunowy
z
grupy
smyczkowych; 3. instrument ten pojawił
się dopiero w XVI wieku naszej ery i
dlatego w II Sam. 6;5 i Dan. 3;5,7,10,15
chodzi widocznie o inny instrument
strunowy, nie smyczkowy ale szarpany.] –
hegedű (vonóshangszer)
skrzypcowy, -a, -e – hegedűskrzypeczki, skrzypki – hegedűcske, kis hegedű
skrzypeczki kieszonkowe – Kvarthegedű (pochette
= zsebgegedű) [keskeny rezonátorral bíró 3-4
húros hangszer; melyen (1700 körül) a
táncmesterek játszottak tanításközben. (Ezért
nevezték Tanzmeistergeige-nek is.) Bach írt
rá 140-ik kantátéjában.]
skrzypek [muzyk grający na skrzypcach] –
hegedűs, hegedűművész
Skrzyp łąkowy (Equisetum pratense) [gatunek
należący do rodziny skrzypowatych] - Réti
zsurló v. Óriás zsúrló (Equisetum pratense
Errh.)
Skrzyp olbrzymi (Equisetum telmateia Ehrh.)
[gatunek
należący
do
rodziny
skrzypowatych] – Óriás zsurló (Equisetum
telmateia)
Skrzyp polny (Equisetum arvense) [gatunek
rośliny wieloletniej - należący do rodziny
skrzypowatych. Występuje głównie w
Europie, w Polsce jest rośliną bardzo
skrzypienie – csikorgás, nyikorgás
skrzypnąć — skrzypieć (skrzypi) [wydać skrzyp
(dźwięk) lub spowodować wydawanie
charakterystycznego odgłosu, zwykle przy
tarciu niegładkich powierzchni o siebie] –
nyikorogni,
csikorogni;
csikordulni,
nyikordulni
skrzypią zawiasy – a sarokvasak nyikorognak
6382
skrzypiący, -a, -e – csikorgó
skrzypieć – nyikorogni, csikorogni
skrzypowy, -a, -e – zsurló-; zsurlófűvel
kapcsolatos
skrzywdzenie
–
megbántás,
megsértés,
megrövidítés
skrzywdzić [wyrządzić komuś krzywdę] –
megbántani, megsérteni, megrövidíteni
skrzywdzić kogoś – megbántani v. megsérteni vkit
skrzywić — skrzywiać [1. zginając, odchylając,
spowodować, że coś staje się krzywe;
2. przedstawić coś fałszywie] – elgörbíteni,
meggörbíteni,
elferdíteni;
elcsavarni,
kicsavarni, meghajlítani
skrzywić usta w podkówkę – legörbül, sírásra áll a
szája
skrzywić się — skrzywiać się [1. ulec
skrzywieniu; 2. zrobić grymas na znak
niezadowolenia, niechęci] – elgörbülni,
meggörbülni, elferdülni, kicsavarodni; (robić
kwasną minę) fintorogni, fintorgatni;
savanyú arcot vágni; fanyalogni
skrzywił się jak sperka w grochu – elhúzta a
száját, elfintorította az arcát
skrzywienie
[1. zniekształcenie;
2. grymas
twarzy
wyrażający
niezadowolenie,
niechęć;
3. odchylenie
od
normy
przejawiające się w zachowaniu lub
myśleniu]
–
görbület,
meggörbülés,
kicsavarodás, csavarulat
skrzywiony, -a, -e [taki, który zrobił grymas na
znak niezadowolenia, niechęci; też:
świadczący o niezadowoleniu, niechęci]
skrzyżować [1. ułożyć coś na krzyż; 2. połączyć
płciowo lub wegetatywnie dwa różne
genetycznie organizmy zwierzęce lub
roślinne w celu uzyskania potomstwa
dziedziczącego nowe cechy; 3. połączyć
coś z czymś tak, aby powstało coś
mającego cechy obu rzeczy, zjawisk itp.] –
keresztezni, keresztbe tenni
skrzyżować nogi – keresztbe teszi lábát
skrzyżować ręce – keresztbe fonja a karját
skrzyżować ręce na piersi a. piersiach – keresztbe
fonja a vállát; keresztbe fonja (a mellén) a
karját
skrzyżować szpady – keresztezni a kardokat
skrzyżować się [zostać skrzyżowanym] –
kereszteződni
skrzyżowanie [1. miejsce przecięcia się ulic, dróg
biegnących w różnych kierunkach; 2. coś,
co powstało w wyniku skrzyżowania
czegoś z czymś] – (műsz.) kereszteződés;
keresztelés; (biol) keresztezés
skrzyżowanie dróg – útkereszteződés
skrzyżowanie ulic – utcakereszteződés
-
Wersja 01 01 2017.
SKS (Szkolne Kluby Sportów; SKS-Szkolne
Koło Sportowe) – Iskolai Sportklubok
skubać – (drób) kopasztani, megkopasztani,
lekopasztani; tépdesni; (trawę) letarolni;
(kogoś) megkopasztani; fosztani (tollat)
skubać brwi [regulować kształt brwi, wyrywając
poszczególne włoski] – szemöldököt
csipkedni v. ritkítani
skubać drób – baromfit kopasztani
skubać trawę – füvet szedni, legelni
skubanie – kopasztás
skubanie drobiu – szárnyas kopasztása
skubanie z piór – toolfosztás
skubanka [1. wełna lub materia podobna do
dzisiejszej watoliny. Używano jej w
dawnych domach polskich zamiast waty
do podszywania kołder zimowych i
odzieży, a także do wyściełania poduszek i
materacy. 2. dawniej: szarpie; 3.
przędziwo produkowane z odpadków
różnych włókien] – (daw) kötszer; gyapjú v.
vatelin anyag
skubany, skubaniec; skubana [pot. o kimś, kto
budzi podziw, niechęć lub zazdrość] –
ámulatot, irigységet, féltékenységet keltő
skubiać pierze upierzyła się – tollfosztáskor tollas
lett
skubnąć — skubać (skubie) [1. chwytając coś
lekko, pociągnąć, szczypnąć; 2. oderwać
coś po trochu, po kawałku; 3. o
zwierzętach: chwytając pyskiem, dziobem
trawę, liście, zerwać i jeść; 4. skubać:
rozdzielać zbite włókna czegoś; 5. skubać:
wyrywać pióra z zabitego ptaka; 6. o
ludziach: zjeść niewiele, po trochu; 7. pot.
okraść kogoś] – (skubnąć) egyszer szakítani
vmit; kicsikarni; (skubać) csipegetni,
tépdesni;
(drób)
kopasztani,
tépni,
megkopasztani,
lekopasztani;
fosztani,
(trawę) letarolni; (kogoś) megkopasztani
skubnąć kogo, co – kicsikarni vkitől vmit
skubnąć się — skubać się [1. skubnąć, szczypnąć
samego siebie; 2. skubnąć, szczypnąć
siebie nawzajem] – csipkedi v. tépdesi
magát; csipkedik v. tépdesik egymást
skuć — skuwać [1. złączyć ze sobą elementy
metalowe, uderzając w nie mocno czymś
ciężkim;
2. usunąć coś
z jakiejś
powierzchni, uderzając w to młotem,
kilofem itp.; 3. spowodować zamarznięcie
czegoś, zwłaszcza wody; 4. założyć
więźniowi kajdany; 5. spiąć ręce lub nogi
więźnia z rękami lub nogami innego
więźnia;
6. posp.
zbić
kogoś]
–
összekovácsolni; megvasalni, bilincsbe verni
skuć komu gębę – (közb.) beveri vki képét
skuć lodem – (átv.) befagyasztani, jégbe zárni
skuć więźnia kajdankami – foglyot megbilincselni
skuć się — skuwać się [1. o wodzie, rzece itp.:
zamarznąć; 2. skuć jeden drugiego
kajdanami]
–
összefagyni;
összebilincselődni
skufia; (daw) skofja, szkofja (z grec.) [1. czapka
duchownych
prawosławnych;
2.
czapeczka duchownych w rodzaju małej
jarmułki, samo tylko ciemię okrywająca,
także rodzaj pióropusza na przyłbicy.] –
(daw) kis pravoszláv papi sapka
6383
skul, scull [wym. skul] [jednoosobowa łódź
półwyścigowa] – scull; egyszemélyes,
egypárevezős csónak
skulić się — skulać się [przygarbić się, kurcząc
członki
ciała]
–
összegombolyodni,
összehúzza
magát,
összemenni,
összegörnyedni; kuksolni; meglapulni
skulony, -a, -e [przygarbiony, ze skulonymi
ramionami, nogami] – összegombolyodott,
összehúzódzkodott, összement
skumbria [konserwa rybna z makreli, płoci lub
wzdręg, zwykle w sosie pomidorowym] –
makréla
skumbriowy, -a, -e – makrélaskunks [1. ssak drapieżny o ciemnym futrze z
podłużnymi pręgami, żyjący w Ameryce
Północnej; 2. wyprawiona skórka tego
zwierzęcia; 3. posp. wyzwisko] – (ang.)
szkunksz
(Mephitis
mephitica);
bűzösborzfélék (Mephitidae) [a ragadozók
rendjének egy családja, a menyétfélék egyik
faja. Mintegy négy nem és tizenkét ma élő
faj tartozik a családba.]; (div) az amerikai
bűzösborz értékes prémje; (átv.) gúnynév
Skunksowate (Mephitidae) [rodzina ssaków z
rzędu
drapieżnych,
zaliczana
do
psokształtnych. Obejmuje skunksy i
surillo, ssaki wyróżniające się specyficzną
strategią
obronną
polegającą
na
wytryskiwaniu w stronę napastnika
cuchnącej cieczy wytwarzanej przez
gruczoły odbytowe] – bűzösborzfélék
-
Wersja 01 01 2017.
(Mephitidae) [a ragadozók rendjének egy
családja. Mintegy négy nem és tizenkét ma
élő faj tartozik a családba]
Rodzaje i gatunki skunksowatych:
 Conepatus
o Conepatus chinga – surillo andyjski
o Conepatus humboldtii – surillo
patagoński
o Conepatus leuconotus – surillo
białonosy
o Conepatus semistriatus – surillo
pasiasty
 Mephitis
o Mephitis macroura – skunks
długoogoniasty
o Mephitis mephitis – skunks zwyczajny
 Mydaus
o Mydaus javanensis – teledu
o Mydaus marchei
 Spilogale
o Spilogale angustifrons
o Spilogale gracilis
o Spilogale putorius – skunks plamisty
o Spilogale pygmaea
A család az alábbi nemeket és fajokat foglalja
magában:
 Mydaus (Cuvier, 1821), 2 faj
o indonéz sertésborz (Mydaus javanensis)
o palawani sertésborz (Mydaus marchei)
 Conepatus (Gray, 1837), 5 faj
o felföldi bűzösborz (Conepatus chinga)
o patagóniai bűzösborz (Conepatus
humboldtii)
o keleti bűzösborz (Conepatus
leuconotus)
o szuriló vagy fehérfarkú bűzösborz
(Conepatus mesoleucus)
o amazóniai bűzösborz (Conepatus
semistriatus)
 Mephitis (Saint-Hilaire &Cuvier, 1795), 2 faj
o kámzsás bűzösborz (Mephitis
macroura)
o csíkos bűzösborz (Mephitis mephitis)
 Spilogale (Gray, 1865), 3 faj
o nyugati bűzösborz (Spilogale gracilis)
o pettyes szkunk (Spilogale putorius)
o törpe bűzösborz (Spilogale pygmaea)
skunksy [futro z wyprawionych skórek
skunksów] – (ang.) szkunksz; bűzösborz
prém v. szőrme
skup [1. kupowanie od wielu właścicieli,
producentów
produktów
rolnych,
odpadków użytkowych itp. w celu dalszej
odsprzedaży
konsumentom
lub
przetwarzania; 2. punkt, w którym się
skupuje jakieś produkty; 3. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Skup czyli prawo
bliższości. Jeżeli dobra ziemskie po
przodkach
odziedziczone
właściciel
sprzedał obcemu, to członkowie rodu
właściciela prawem bliższości (po łacinie
jus retractus) mogli odebrać dobra od
nabywcy, płacąc mu to wszystko, co on za
dobra zapłacił i na nie wyłożył. (Ob.
Retrakt).] – összevásárlás, felvásárlás;
begyűjtés, beszolgáltatás; (daw., praw)
közeljég jog
6384
skup kontrolowany – szerződéses felvásárlás
skup obowiązkowy – kötelező beszolgáltatás
skup państwowy – állami felvásárlás
skupianie (aglomeracja) akustyczna – akusztikai
koncentrálás (fókuszolás)
skupianie dźwięku – hangnyalábolás
skupianie energii akustycznej – hangnyalábolás
skupianie mocy (energii) akustycznej –
hangfókuszálás, hangenergia-koncentrálás,
hangnyalábolási fok
skupianie w wiązkę – nyalábolás
skupianie (spiekanie) się proszku węglowego (w
mikrofonie) – szénszemcsék összeülése
(szénmikrofon)
skupić1 — skupiać [1. zgromadzić w jednym
miejscu, w jednej grupie; 2. połączyć coś
w jedną całość lub skoncentrować wokół
jednej osoby; 3. poświęcić wszystkie
wysiłki jakiemuś celowi] – összegyűjteni;
összeszedni, összpontosítani; koncentrálni;
nyalábolni
skupić uwagę – összpontosítja a figyelmét;
összeszedi
a
gondolatait;
figyelmet
összpontosítani; koncentrálni
skupić2 — skupować [zgromadzić wiele czegoś,
kupując od wielu osób] – összevásárolni,
felvásárolni
skupić się — skupiać się [1. zgromadzić się w
jednym miejscu; 2. zostać skupionym w
jednym miejscu; 3. skoncentrować na
czymś myśli, uwagę] – összegyűlni;
összpontosítani;
összpontosulni;
összeverődni
skupisko [1. nagromadzenie czegoś w jednym
miejscu; 2. miejsce nagromadzenia czegoś
lub kogoś] – tömörülés
skupisko miejskie – agglomeráció
skupienie [1. zespół pewnych rzeczy lub ludzi;
2. koncentracja myśli i uwagi na jednym
przedmiocie]
–
összegyülekezés;
koncentráció, koncentrálás
skupiony, -a, -e [1. pełen skupienia, wewnętrznej
zadumy; też: będący wyrazem czyjegoś
skupienia; 2. ścieśniony, zwarty] –
összegyűlt
skupiska komórek endokrynnych = wyspy
Langerhans’a [zbudowane z 4 głównych
typów komórek] – Langerhans-szigetek [a
-
Wersja 01 01 2017.
hasnyálmirigy belső szekréciós (elválasztás)
sejtjeinek inzulint termelő része]
Skupnia (Symplocarpus Salisb. ex Nutt.) [1. rodzaj
roślin zielnych z rodziny obrazkowatych,
obejmujący 5 gatunków występujących w
rejonach klimatu umiarkowanego półkuli
północnej:
we
wschodniej
Azji,
wschodniej Kanadzie oraz środkowopółnocnych
i
wschodnich
Stanach
Zjednoczonych. 2. Cały rodzaj, a przede
wszystkim gatunek Symplocarpus foetidus
w języku angielskim określany jest
mianem
skunk
cabbage
("kapusta
skunksa"), a w języku francuskim (we
frankofonicznej części Kanady) jako
tabac-du-diable ("diabelski tytoń") lub
chou puant (śmierdząca kapusta).] – Büdös
kontyvirág v. keleti bűzborzkáposzta
(Symplocarpus foetidus)
skupnia cuchnąca
skurcz [1. skurczenie się mięśni; też: skurczenie
się tkanki organizmu wskutek zmiany
długości i napięcia włókien mięśniowych;
2. zmniejszenie się objętości lub skrócenie
się czegoś, np. metali, tkanin] – görcs;
izomgörcs
skurcz naczyń – (orv.) érszűkület
skurcz nerwowy (zob. tik) – ideggörcs;
skurcze parte [skurcze towarzyszące porodowi]
– szülési fájások
skurcz serca – szívgörcs
skurcz żołądka – gyomorgörcs
skurcze
przedwczesne
(extrasystole)
–
extraszisztolé (extrasystole) (röv: Es.) [a szív
ritmuson kívüli, korai összehúzódása, soron
kívüli szívverés]
skurczenie – összesűrítés, összezsugorítás
skurczenie się – zsugorodás
skurczony, -a, -e [mający skurczone ramiona,
nogi] – összezsugorodott
6385
skurczowy, -a, -e – görcs-, görcsös (orvosi)
skurczyć
[1. skrócić
przez
ściągnięcie;
2. pomniejszyć
wartość
czegoś]
–
összesűríteni
skurczyć się [1. skrócić się przez ściągnięcie; też:
o tkaninach: zbiec się; 2. przygarbić się,
kurcząc członki ciała; 3. stracić na
wartości] – összemenni, összekuporodni,
összezsugorodni, összeszűkülni; (izom)
meghúzódni; összehúzódni; összehúzza
magát
skurwysyn, skurwiel [wulg. wyzwisko używane
w stosunku do mężczyzn] – (wulg.) aljas
gazember!
skurwysyn! – (wulg.) aljas gazember!
skusić [1. kusząc, skłonić kogoś do czegoś; 2. pot.
w grach dziecięcych: pomylić się,
powodując
utratę
punktów
lub
dopuszczenie do gry przeciwnika] –
megkísérteni, csábítani; kísértésbe hozni
skusić się [ulec pokusie] – elcsábulni; kísértésbe
esni
skuteczna rada – jó v. hasznos tanács; orvoslás
skutecznie – eredményesen
skuteczność [Działanie skuteczne to takie, które
w jakimś stopniu prowadzi do skutku
zamierzonego
jako
cel.
Miarą
skuteczności jest tylko stopień zbliżenia
się do celu. Nie bierzemy tu pod uwagę
kosztu. Spośród składników wyniku
użytecznego bierzemy pod uwagę tylko
skutki przewidywane. Działanie jest
minimalnie skuteczne wówczas, gdy
przewidywana skuteczność jest na tyle
duża, iż warto podjąć działanie (cenność
skutku składnia nas do działania).] –
eredményesség, hathatóság; hatékonyság;
(akusztika) érzékenység, átviteli tényező;
érzékenységi
szint
[elektroakusztikai
készülékek
jellemzője,
amelyet
készülékcsoportonként
másképp
definiálnak. Erősítőkön és rádióvevőkön:
bemeneti érzékenység. Hangsugárzókon és
fejhallgatókon:
adott
bemeneti
erősítőteljesítményre
megjelenő
hangnyomás (specifikált körülmények
között)]; (orvosság) hatóerő
skuteczność mocowa – teljesítményátviteli tényező
skuteczność mocowa nadawca (przetwornika
elektroakustycznego,
odniesiona
do
maksymalnej mocy elektrycznej jaką
może dostarczyć zasilające go źródło w
warunkach dopasowania energetycznego)
– elérhető (optimális) hangteljesítmény
skuteczność napięciowa – feszültségátviteli
tényező
-
Wersja 01 01 2017.
skuteczność
napięciowa
ciśnieniowa
–
nyomásérzékenység
skuteczność napięciowa w polu swobodnym –
szabadtéri feszültség-érzékenység
skuteczność
osiowa
(przetwornika
elektroakustycznego) – átviteli tényező a
vonatkoztatási
tengelyben,
tengelybeli
érzékenység
skuteczność
parafoniczna
(mikrofonu)
–
közelbeszélési érzékenység
skuteczność prądowa mikrofonu w polu
swobodnym – szabadtéri áramérzékenység
skuteczność reklamy – reklámhatékonyság
skuteczność w polu rozproszonym – diffúz
hangtéri érzékenység
skuteczność w polu swobodnym – szabadtéri
érzékenység
skuteczność względna – relatív érzékenység
skuteczność, kierunkowa – irányérzékenység
skuteczność, prądowa – áramviteli tényező
skuteczność, przetwornika – átalakítóérzékenység
skuteczny, -a, -e [1. dający pożądane wyniki;
2. taki, którego działalność przynosi efekty]
– eredményes, hasznos, hatásos, sikeres,
hathatós; hatékony; érzékeny
skuteczna działalność – hatásos tevékenység
skuteczna polityka – hatékony politika
skuteczna reklama – hatásos, hatékony reklám
skuteczne negocjacje – eredményes tárgyalás
skuteczny pracownik – hatékony dolgozó
skuteczna polityka cenowa – hatékony árpolitika
skuteczny środek – hatásos szer v. gyógyszer
skutek [następstwo jakiegoś działania] –
eredmény, hatás, következmény, okozat
skutek prawny [następstwo, które pociąga za
sobą fakt prawny na podstawie określonej
normy prawnej] – jogkövetkezmény
skutek uboczny – mellékhatás
skuter [1. jednośladowy pojazd mechaniczny
podobny do motocykla, lecz z mniejszymi
kołami i obudowanymi mechanizmami;
2. pojazd poruszający się na gąsienicach,
przeznaczony do jazdy po śniegu; 3. łódź
motorowa przeznaczona dla jednej lub
dwóch osób] – skuter, szkúter; robogó,
moped; motoros szánkó, (haj) motorcsónak
skutkiem [zob. na skutek] – miatt, (ennek)
következtében, így tehát
skutkować [1. wywoływać zamierzony skutek;
2. powodować określone skutki prawne] –
eredményezni; (lekarstwo) hatni
skuwka [blaszka wzmacniająca coś, łącząca
jakieś części lub zabezpieczająca coś] –
ceruzavédő; tok, védőkupak
skwar [upał, spiekota] – hőség, forróság
6386
skwarek [zob. skwarka w zn. 1.] – töpörtyű
skwarka [1. wysmażony kawałeczek słoniny,
boczku, mięsa; 2. pot. wypełniona płynem
krosta na wardze]; skwarki – töpörtyű;
tepertő
skwarka, tsz. skwarki – pörc; tepertő, töpörtyű
skwarnie, skwarno – tikkadtan, izzón
skwarny, -a, -e – tikkadt, izzó
skwasić [pot. popsuć komuś humor] –
megsavanyítani, besavanyítani
skwasić się [o artykułach żywnościowych: zepsuć
się, stając się kwaśnym] – megsavanyodni,
besavanyodni
skwaszony,
-a,
-e
[1.
o
artykułach
żywnościowych: taki, który się skwasił;
2. pot. będący w złym nastroju; też:
świadczący o takim stanie] – savanyított;
savanyú
skwaśnieć [1. o artykułach żywnościowych:
skwasić się; 2. stać się ponurym,
zgorzkniałym]
–
megsavanyodni,
megecetesedni
skwaśniały,
-a,
-e
[1. o
artykułach
żywnościowych: taki, który skwaśniał;
2. taki, który stał się ponury, zgorzkniały;
też: świadczący o takim stanie] –
megsavanyodott
skwer [niewielki teren zieleni miejskiej,
usytuowany zwykle na placu lub przy
ulicy] – tér; (kicsi) zöldterület
skwer koło Ratusza – a városháza körüli tér
skweres [łac. quae res 'co za sprawa'; quae r.ż.
od qui 'jaki? który?'; res 'rzecz; sprawa'.
dawn. bieda, kłopot, ambaras, kram.]
ínség, (ubóstwo) szegénység, nyomor,
nyomorúság; slamasztika, baj, (troska) gond,
aggodalom; zavar, kavarodás, nehézség,
nyugtalanság; kellemetlenség, vesződség
skwierczeć [o smażących się skwarkach, tłuszczu
itp., o palącej się świecy: wydawać
trzeszczący odgłos] – sisteregni; sercegni
skwitować [1. zwolnić kogoś z należności,
wydając pokwitowanie; 2. zareagować na
coś słowem lub gestem] – elismerni,
nyugtázni; reagálni, felelni, válaszolni vmire
skwitowany, -a, -e – nyugtázott; megválaszolt
skyscraper [wym. skajskrejper] [ang., drapacz
chmur (dosł. nieba), wysokościowiec] –
(ang.) skyscraper; felhőkarcoló
slabing [1. ciężka walcarka do walcowania
wlewków na slaby; 2. dział huty, w którym
pracują zgniatacze] – acélpréselőgép;
préselés
slajd [małoobrazkowe przezrocze oprawione w
ramkę, przeznaczone do rzutowania na
ekran] – szlájd; dia, diapozitív
-
Wersja 01 01 2017.
slajdowy, -a, -e – diaslalom [1. konkurencja narciarska polegająca na
jak najszybszym pokonaniu krętej trasy z
ustawionymi bramkami; 2. o jakiejś
trasie, drodze, na której występują
przeszkody; też: o trudnym zadaniu] –
(norvég, sport) szlalom, lesiklás, műlesiklás
(sísportban)
slalom kajakowy [konkurencja sportowa
polegająca na przepłynięciu kajakiem
trasy wyznaczonej na rwącej rzece lub na
sztucznym torze wodnym z 20–25
bramkami] – kajakos szlalom
slalomowy, -a, -e – szlalom-; műlesíklásslalomista, slalomowiec – műlesikló
slalomistka – műlesiklónő, szlalomozó nő
slalom
gigant
[konkurencja
narciarska
rozgrywana
na
stromej
trasie
wyznaczonej 30 bramkami, obejmująca
dwa przejazdy] – óriás műlesiklás; óriás
szlalom
slalom kajakowy [konkurencja sportowa
polegająca na przepłynięciu kajakiem
trasy wyznaczonej na rwącej rzece lub na
sztucznym torze wodnym z 20–25
bramkami] – kajakverseny
slalom specjalny [konkurencja narciarska
polegająca
na
dwukrotnym,
jak
najszybszym przejechaniu krętej trasy
wyznaczonej na stoku dużą liczbą
bramek] – műlesiklás
slalom supergigant [konkurencja narciarska
rozgrywana na długiej trasie o rzadko
rozstawionych
bramkach]
–
óriás
műlesiklás
slamsy (slumsy) – nyomornegyed
slang [1. ang. [wym. släng] angielska a. amer.
gwara (potoczna a. zawodowa), żargon; 2.
także język specjalny, argot, wiech, gwara
środowiskowa
–
swoista
odmiana
potocznego języka ogólnonarodowego
oparta na odrębności środowiskowej.
Odróżnia się tym od dialektu i gwary,
wyodrębnionych
terytorialnie.
W
przeciwieństwie do gwar i dialektów, różni
się od języka ogólnego leksyką, frazeologią
i zmianami znaczeń słownictwa ogólnego,
nie gramatyką. Slangi różnicuje się ze
względu na środowisko, w którym są
używane – do ważniejszych należą slang
przestępczy,
więzienny,
a
także
młodzieżowy, żeglarski i naukowy.
Niekiedy słownictwo typowo slangowe
wkracza do języka ogólnego, jednak
przeważnie używane jest wtedy do celów
humorystycznych,
ekspresyjnych
i
stylizacyjnych.] – (ang) slang; (nyelvt.)
6387
vmely, kisebb társadalmi réteg sajátos
nyelve, szóhasználata; zsargon; tolvajnyelv
Slang
internetowy
[slang
tworzony
i
wykorzystywany przez użytkowników
Internetu.
Ułatwia
i
przyspiesza
komunikację poprzez zmniejszanie liczby
uderzeń w klawiaturę. W slangu
internetowym stosuje się akronimy
wyrażeń, przede wszystkim pochodzące z
języka angielskiego (np. ASAP – As soon
as possible – tak szybko jak możliwe ;
LOL – laughing out loud– śmieję się na
głos; IMHO – In My Humble Opinion –
moim skromnym zdaniem), emotikony,
pisownię fonetyczną (np. CU/CYA – ang.
see you – do zobaczenia), pseudoznaczniki
języka HTML (np. <ironia> ... </ironia>),
składnię
języków
programowania
(głównie języka C) oraz hack mowę (ang.
leetspeak).]
–
internetszleng
[Az
Internetszleng szleng nyelvváltozat, ami
nagyobbrészt az angolból alakult ki, és az
internetes szolgáltatások, főképp fórumok,
azonnali
üzenetküldő
alkalmazások,
többjátékosos játékok vagy IRC csatornák
felhasználói körében használatos. A szleng
tartalmaz rengeteg rövidítést is, amiknek
célja, hogy egy hosszabb, de gyakran
használt kifejezést, mondatot lerövidítsenek,
így megspórolva billentyűleütéseket. Mivel
ez egy szleng nyelv, ezért szabályzott
rendszere, szabványa nincs, de ennek
ellenére a felhasználói körében többnyire
egységes.
A
kifejezések
többnyire
kisbetűsek. A gyorsaság miatt a használói
nem használnak írásjeleket, mondatkezdő
nagybetűt, és a szövegek többnyire
nyelvtanilag hibásak. Előfordulnak olyan
szélsőséges esetek is, hogy a felhasználó
minden szót nagy betűvel kezd. Bár, az
internetes
szleng
manapság
gyakran
előfordul hétköznapi nyelvhasználatban is, a
mindennapi szlengtől (pl.:meló, pia stb.)
alapvetően a felhasználói csoportban
különböznek, mert míg egy internetes
fórumozó mindkettőt ismeri, addig az utca
embere nem feltétlenül érti meg a netezők
körében szinte alapszóként meglévő "lol"-t.]
slawistyka [1. nauka o języku i literaturze
narodów słowiańskich; 2. wydział na
uniwersytecie obejmujący studia w tym
zakresie; 3. interdyscyplinarna dziedzina
nauki, obejmująca badanie i opis
najogólniej pojmowanych kultur, krajów,
narodów
i
języków
słowiańskich.
Najczęściej jest utożsamiana z filologią
słowiańską, a więc z dziedziną badającą
języki słowiańskie, literatury oraz folklor
narodów słowiańskich. W szerszym
-
Wersja 01 01 2017.
rozumieniu slawistyka obejmuje także
archeologię
oraz
historię
Słowian,
począwszy od dziejów najstarszych,
zwłaszcza z okresu wspólnoty plemiennej,
aż po współczesność.] – (szláv-lat.)
szlavisztika; a szláv népekkel, elsősorban a
szláv
nyelvek
és
irodalmak
tanulmányozásával foglalkozó tudományág
slawistyczny, -a, -e – (szláv-lat.) szlavisztikai
slawistyczny alfabet fonetyczny (ang. Alphabet
Slavic,
AS)
[system
transkrypcji
fonetycznej przystosowany do zapisu
głosek języków słowiańskich (w tym także
języka polskiego). W odróżnieniu od
międzynarodowego alfabetu fonetycznego
(IPA) uwzględnia zapis spółgłosek zwartoszczelinowych
w
postaci
osobnych
znaków.] – szlavisztikai fonetikai ábécé
slawista [1. adacz, specjalista od literatury,
języków, kultury i historii narodów
słowiańskich;
także
student
slawistyki], slawistka
–
(szláv-lat.)
szlavista; a szláv nyelvekkel és irodalmakkal
foglalkozó tudós, kutató, filológus
slawizm [w językoznawstwie: wyraz, zwrot lub
konstrukcja składniowa zapożyczone z
któregoś z języka słowiańskiego przez
język nie należący do tej rodziny] –
szlávizmus; szlávosság; tősgyökeres szláv
nyelvi jellegzetesség; szlávos szóhasználat v.
fordulat más nyelvben
SLC NAND flash (slc - ang. single-level cell) –
SLC (az angol "Single-Level Cell"
rövidítése) [A NAND flash memóriának
kétféle kategóriája van: az SLC és az MLC.
Az SLC memória egy bit nagyságot tárol
minden cellában, ez gyorsabb adatátviteli
sebességet,
alacsonyabb
energiafelhasználást és a cellák hoszabb élettartamát
biztosítja. Az SLC egyetlen hátránya az egy
MB-ra eső előállítási költség nagysága,
aminek következtében az SLC technológiát
főként
nagy
teljesítményű
memóriakártyákban használják.]
sleeping partner – (ang.) sleeping partner; alvó fél;
(átv.) csendestárs; betéti társaságok külső
tagja
sleeping sliping (kolejowy wagon sypialny)
[wym. sli:ping] [ang. sleeping (car)
'(wagon) sypialny'; sleep 'spać'; car 'wóz;
wagon; samochód' z łac. carrus; 2. wagon
kolejowy z miejscami sypialnymi] – (ang)
sleeping car; vasúti hálókocsi
slentando ["zlentando"] [zwalniając] – (zene)
slentando; lassítva
Smilax (łac; kolcorośl: roślina z rodziny
liliowatych) – (növ.) Szárcsagyökérfajok
(Smilax)
6388
SLI (Scan Line Interleave - Przeplot Skanowania
Linii bądź Scalable Link Interface - Interfejs
Skalowalnego
Łącza)
[technologia
pozwalająca na skorelowanie pracy dwóch
(lub trzech) kart graficznych celem
szybszego renderowania obrazu] – SLI
(Scan Line Interleave); Scalable Link
Interface v. SLI technológia [1. a 3dfx
fejlesztése
kettő
videokártya
összekapcsolására, számítási teljesítményük
egyesítésére.Ezt fejlesztette tovább az
Nvidia. A megoldás lehetővé teszi a grafikus
teljesítmény drasztikus növelését, hiszen
párhuzamos végrehajtásról és számításról
van szó. Az SLI név eredetileg a 3dfx cég
Scan-Line Interleave technológiára utalt,
melyet 1998-ban mutattak be a Voodoo 2-es
videókártyákban 2. A Voodoo II-es
kártyáknál
alkalmazott
módszer
a
teljesítmény növelésére. A lényege, hogy
egy-egy kártyát összekapcsolunk. Így a
képépítés feladatát úgy oldják meg, hogy a
két lapka egyetlen képkockán dolgozott
megosztva: az egyik a kép páratlan, a másik
pedig a kép páros sorait jelenítve meg.]
slip [1. ang. 'poślizg; pochylnia w stoczni; w
l.mn. (slips) spodenki kąpielowe, slipy'.
betonowa pochylnia z szynami do
wciągania małych statków na ląd w
stoczniach; (w l.mn.) b. krótkie męskie
spodenki kąpielowe; 2. pochylnia służąca
do spuszczania na wodę i wyciągania z
niej jachtów, małych statków; 3. pochylnia
na rufie statków wielorybniczych, po
której wciąga się złowione wieloryby na
pokład; 4. urządzenie służące do
wodowania niedużych statków oraz
wyciągania ich na brzeg; wyciąg;
5. pochylnia do wciągania wielorybów na
statki wielorybnicze] – (ang) slip; (vill)
csúszás; a forgó mágneses tér fordulatszáma
és a gép forgórészének fordulatszáma közti
viszonyszám; (rep) siklás, csúszás; (haj)
csúsztató sólya
SLIP (ang. Serial Line Internet Protocol) (protokół komunikacji szeregowej w sieci
internet) [1. protokół używany dawniej
przy
połączeniach
modemowych
(połączenia dodzwaniane, ang. dial-up).
Obecnie niemal całkowicie zastąpiony
przez nowszy i bardziej elastyczny
protokół PPP. Działanie protokołu
sprowadza się do definicji sposobu
ramkowania
danych.
Nie
istnieje
wykrywanie
ani
naprawa
błędów.
Jedynym jego celem jest wysyłanie
pakietów na łącze szeregowe. Protokół
SLIP obsługuje wyłącznie transmisje
datagramów protokołu IP (maksymalna
-
Wersja 01 01 2017.
długość 1006 bajtów), kapsułkowanych w
swoich ramkach. Transmisja ta może się
odbywać
zarówno
w
łączach
synchronicznych jak i asynchronicznych.
2. Umieszcza pakiety w ramkach, a do
przesyłania
danych
używa
linii
szeregowych.
Nigdy
nie
został
zestandaryzowany i nie obsługiwał wielu
zaawansowanych funkcji połączeń. Był
prekursorem protokołu PPP. 3. Warstwa
druga przekazuje pakiety do transmisji
przez łącze radiowe lub kablowe
korzystając z protokółu SLIP (ang. Serial
Line Interface Protocol), PPP lub KISS
(ang. Keep It Simply Stupid). Protokół
SLIP współpracuje z modemani i łączami
kablowymi
i
jest
szczególnie
rozpowszechniony w systemie UNIX;
opisany dalej pokrewny mu protokół
KISS
pozwala
na
współpracę
z
kontrolerami TNC. Kontroler TNC musi
również zawierać oprogramowanie KISS.
Kontrolery TNC kompatybilne do wzorca
TNC2 (TAPR) powinny być wyposażone
w wersję 1.1.6 oprogramowania lub
nowszą, kontrolery wielofunkcyjne j.np.
PK-232 (SP-232) oraz kontrolery TNC3
zawierają standardowo protokół KISS. To
samo
dotyczy
kontrolerów
TNC2
wyposażonych
w
aktualne
oprogramowanie TF. Kontrolery TNC3
wyposażone są też w protokół SLIP.] –
Serial Line Interface Protocol (SLIP) (Angol
kifejezés,
jelentése:
soros
vonali
interfaceprotokoll v. soros vonali interfész
protokoll.) [1. A kapcsolt vonali Internet
elérést megvalósító protokollok egyike. Ha a
SLIP segítségével egy nagysebességű
modemmel
felszerelt
számítógép
a
telefonvonalon keresztül egy Internetre
kapcsolt gazdagépre csatlkozik, akkor az
Internetről úgy látszik, mintha a modemes
gép is a gazdagép helyi hálózatára lenne
csatlakozva. Így létrejön egy ideiglenes, de
közvetlen Internet kapcsolat. Ekkor a
kapcsolt vonali szolgáltatást igénybe vevő
számítógép is IP-címet kap, és nem csak
egyszerű terminálként üzemelhet, hanem a
kapcsolat idejére gazdagéppé válik. Ennek
eredményeképpen ez a számítógép is
futtathat kliens alkalmazásokat (például
levelezőprogramokat). Vesd össze: Point to
Point Protocol. 2. kommunikációs protokoll
és szoftver, ami lehetővé teszi dial-up (soros
vonalon,
modemmel
való)
kommunikációnál,
állandó
hálózati
kapcsolattal nem rendelkező gépekről is a
teljes jogú Internet-használatot; a PPP
korábbi változata. 3. modemes elérhetőség
6389
szabályzata;
4.
közvetlen
internetcsatlakozás soros telefonvonalon keresztül
egy régebbi protokoll-szabvány szerint; a
SLIP jelentősége csökken, mára fontosabb a
POP3 (PPP) szabvány]
slipy, slipki [1. obcisłe majtki męskie bez
nogawek; 2. element bielizny męskiej,
majtki o wciętym kroju, z elastycznym
zakończeniem przy talii i udach. Zwykle
bawełniane lub z mikrofibry. Slipy
występują także w formie stringów,
biodrówek (tzn. bielizny z obniżonym
stanem) lub tanga (boki slipów stanowi
jedynie gruba guma).] – szár nélküli rövid
alsónadrág; alsónadrág, férfi alsó, gatya;
dawn. fecske
slipy, -a, -e [krótkie, męskie spodenki kąpielowe]
– rövid, kurta, tömör
slogan (z ang. slogan, a to z irl. i szk. sluaghghairm – zawołanie bojowe) [1. oklepany
zwrot; 2. krótkie hasło propagujące lub
reklamujące coś; 3. znany, utarty i
oklepany zwrot, który poprzez nadmierne
używanie w wypowiedziach publicznych
stracił na swoim znaczeniu, stając się
czystym
formalizmem]
–
szlogen,
jelmondat (vagy újabban divatos szóval
szlogen) [egy könnyen megjegyezhető mottó
vagy frázis, amelyet politikai, kereskedelmi,
vallásos és egyéb szövegkörnyezetekben
változtatás nélkül használnak]
 "Good food, good life" (Nestlé)
 "Fabulon a bőre őre" (a Richter Gedeon
Vegyészeti Gyár Rt. szlogenje volt az
1970-es években kozmetikumokra)
 "Daihatsu - a tutitárs" (gépkocsi
magyarországi reklámszlogenje volt az
1990-es években)
 "Vigyázz piszok, jön a Hypo" (a két
világháború közötti reklámszlogen)
 "Nem megmondtam, hogy bontott csirkét
hozzál?" (Reklámfilm szlogenje az 1970es évekből)
 "Gillette, férfiasan tökéletes"
slogan reklamowy – reklámjelszó, reklámszlogen
o McDonalds – ,,Im lovin it!”;
o Nike –,,Just do it”;
o Nokia –,,Connecting people”;
o Siemens –,,Be inspired”;
-
Wersja 01 01 2017.
o LG- ,,Life’s Good”
sloganowo – szlogenként, szlogenszerűen
sloganowość – vminek szlogenszerű volta
sloganowy, -a, -e – szlogenslot {rzecz.}; gniazdo {n.} [komp.] – (ang.) slot,
csillag [Csatlakozó az alaplapon, a bővítő
kártyák részére]
slot (ISA-slot) – slot (ISA-slot) – nyílás (ISA
szabvány szerinti PC architektúrában)
[számítógépek kártyaszerű elemekkel történő
bővítéséhez
használt
szabad
hely;
számítógépek gyors fejlődését, funkcióinak
bővülését a gép kezdetben szabadon hagyott
(ISA-) szabványos nyílásaiba illesztendő új
hardver elemekkel lehet huzamosabb ideig
korszerű színten tartani]
Slot 1 (Single Edge Processor package, SEPP (slot
1)) [to gniazdo procesora stworzone przez
firmę Intel przeznaczone dla procesorów
Intel Pentium II oraz Intel Pentium III i
Intel Celeron. Gniazdo to miało 242 styki
kontaktowe. Miało architekturę podobną
do gniazda Socket 370, wskutek czego za
pomocą
specjalnych
przejściówek
procesory przeznaczone Socket 370 można
było umieścić w gnieździe Slot1.] – SEPP
(Single Edge Processor Package) [A Slot 1es foglalatba illeszkedő Celeronok, Pentium
II/III
processzoroknál
alkalmazott,
bővítőkártyára emlékeztető megoldás.]
- Slot 1 [to gniazdo procesora stworzone przez
firmę Intel przeznaczone dla procesorów
Intel Pentium II oraz Intel Pentium III i
Intel Celeron. Gniazdo to miało 242 styki
kontaktowe. Miało architekturę podobną do
gniazda Socket 370, wskutek czego za
pomocą specjalnych przejściówek procesory
przeznaczone Socket 370 można było
umieścić w gnieździe Slot1.] – Slot 1 [A
Pentium II processzorok befogadóhelye. Alakja
elnyújtott,
hasonló
a
bővítőkártyák
foglalatához.]
-
Slot 2 [to fizyczna i elektryczna specyfikacja
330-stykowego
złącza
krawędziowego
wykorzystywanego przez niektóre procesory
Intel Pentium II Xeon i Intel Pentium III
Xeon.] – Slot 2 [Pentium Xeon processzorok
foglalata.
Erős
munkaállomásoknál
és
kiszolgálókban
alkalmazzák.
Az
Intel
lapkakészletét alkalmazva 4 processzor építhető
egy alaplapra. Mivel a kazetta nagyobb, ezért
több L2 memória (512 Kb, 1Mb, 2Mb) építhető
bele. Ez a memória a processzor sebességével
működik.]
- Slot A [jest fizyczną i elektryczna
specyfikacją gniazd przeznaczonym dla
pierwszych
procesorów
Athlon
produkowanych przez AMD.] – Slot A [1. Az
AMD
által
gyártott
200 MHz-es
rendszerórajelet használó K7 processzor
foglalatának elnevezése. A Slot A hasonlít a
Slot 1-re, csak meg van fordítva, de nem
lábkompatíbilis azzal. 2. az AMD Athlon nevű
processzorának tokozása, ami először nyerte a
konkurens Intel-lel való: " az első gyárilag 1
GHZ-es processzor" címért való "versenyt". Az
1000 Mhz-es Athlont aztán az újdonsült
tokozásban, a Socket A-ban, mint Duron, még
láthattuk a későbbiekben. Ez a processzor
nyerte az 1999-es év környékén a legjobb
Gamer PC-kbe való processzor díjat is.]
6390
slow-fox [wym. sloufoks] [ang. slow fox(trot)
'powolny fokstrot'; slow 'powolny'; taniec
towarzyski pochodzenia amer., silnie
zrytmizowany, w tempie umiarkowanym,
w takcie parzystym (w Europie od ok.
1927 r.).] – (ang.) slowfox; (zene) lassú
foxtrott; mérsékelt tempójú, páros ütemű
társasági tánc
SLSI, Super-Large-Scale Integration, stopień
scalenia super wielki – SLS, Super-LargeScale Integration (nagyfokú integráltság)
slub yarn - przędza napuszczana typu flamy;
neppy yarn - przędza fantazyjna z dużą
liczbą nopów [przędza fantazyjna, w
której wzmocnione miejsca – znane jako
nopki – które są tworzone w specjalnych
przerwach,
najczęściej
w
różnych
kolorach, żeby uzyskać efekt dekoracyjny
na tkaninach lub dzianinach.] – noppos
fonal, csomós fonal [Díszítőfonal, amelyben
meghatározott távolságokban különböző
színű apró szálcsomók) vannak díszítő
célzattal.
Ezeket
a
csomókat
a
fonalgyártáskor helyezik el a fonalban.]
slump [ang. ekon. długotrwały spadek
aktywności gosp. a. cen, zastój, depresja] –
hirtelen esés, zuhanás; hirtelen áresés;
lanyhulás, alábbhagyás, depresszió
slums [wym. slams], slams [nędzny dom
zamieszkiwany
przez
wielkomiejską
biedotę] – kunyhó, viskó
slumsy [wym. slamsy], slamsy [dzielnica biedoty
w wielkim mieście] – nyomornegyed
słabeusz [1. lekcew. człowiek słaby fizycznie lub
o słabym charakterze; 2. lekcew. słaby
uczeń] – (közb.) fizikailag v. jellemgyenge
egyén; gyenge tanuló; gyengus
słabieć ― słabnąć (słabnie) [1. tracić siły;
2. tracić intensywność] – gyengülni,
elgyengülni;
ellankadni,
ellanyhulni;
meggyengülni
słabo – gyengén, erőtlenül
słabo mi – rosszul vagyok
słabo umięśniony – gyenge izomzatú
słabostka [czyjaś niewielka wada, zwykle jakieś
przyzwyczajenie] – gyengeség, gyenge
-
Wersja 01 01 2017.
oldal, gyenge pont, (vminek a) gyengéje;
rákfene; vminek a rákfenéje
słabość [1. brak sił fizycznych; 2. brak energii,
silnej woli, charakteru; 3. brak odporności
na zniszczenie; 4. słaba strona kogoś lub
wada czegoś; 5. pociąg do kogoś lub
upodobanie do czegoś; 6. brak silnej
władzy, autorytetu] – gyengeség; rosszullét,
elgyengülés, legyengülés; gyarlóság
słabość umysłu – elmegyengeség
słabowitość – betegesség; satnyaság, véznaság,
gyengeség,
csenevészség,
erőtlenség,
kimerültség
słabowity, -a, -e [chorowity, wątły] – beteges,
betegeskedő; satnya,
vézna,
gyenge,
csenevész, erőtlen, kimerült
słaby, -a, -e [1. mający niewielką siłę fizyczną;
2. odznaczający się brakiem siły woli,
charakteru; 3. odznaczający się niewielką
intensywnością;
4. łatwo
ulegający
zniszczeniu;
5. pozbawiony
władzy,
wpływów; 6. niezbyt dobrze spełniający
swoje zadania; 7szláv-lat.. mający małą
wartość] – gyenge, gyönge, erőtlen; lanyha;
roskatag; rozoga; (akustyka) gyenge (jel),
homályos, nem világos (beszéd); nívótlan;
silány
słaba (niskiej jakości) gleba – gyenge, rossz
minőségű talaj
słaba kawa – gyenge kávé
słaba nadzieja – gyenge remény
słaba perystaltyka jelit – bélrenyheség
słaba płeć – a gyengébb nem
słaba sprzedaż – gyenge eladás
słaba strona – gyenge oldal; vminek v. vkinek a
gyengéje
słabe ruchy robaczkowe – bélrenyheség
słabe tętno – gyenge érverés
słabe zainteresowanie – lanyha érdeklődés
słabe zdrowie – gyenge egészség
słaby organizm – gyenge szervezet
słaby prąd – gyengeáram
słaby punkt – sebezhető pont
słaby wykład – gyenge előadás
słaby z jakiegoś przedmiotu – gyengén áll vmely
tárgyból
słać1
(śle)
[1. kierować
kogoś
dokądś;
2. przekazywać coś komuś przez inną
osobę lub pocztą] – (posyłać) küldeni,
elküldeni, meneszteni
śle gońca za geńcem – futárt futár után küldeni v.
meneszeteni
słać2 (ściele) [1. przygotowywać miejsce do
spania; 2. składać pościel po spaniu;
3. rozkładać słomę jako podściółkę dla
6391
zwierząt] – ágyazni, ágyat vetni; (ágyat)
vetni; megágyazni; almozni
słać drogę – utat egyengetni, simítani v. kövezni
słać łóżko – ágyat vetni, megágyazni
słać się [rozpościerać się na powierzchni czegoś]
– ágyat vet magának; lefekszik; fészket
rakni; (átv.) készülni, szétterjedni, elterülni
słać się komu do nóg – lábai elé veti magát vkinek
słaniać się [iść chwiejnym krokiem] – ténferegni,
tántorogni;
imbolyogni;
összevissza
bolyongani, lopja a napot
słanie1 – küldés, menesztés
słanie2 – ágyazás
sława [1. wielki rozgłos zdobyty talentem,
wielkimi czynami, zasługami itp.; 2. opinia
o kimś, o czymś, zwłaszcza dobra;
3. sławny
człowiek;
4.
rozgłos,
popularność, rozpoznawalność wśród
ogółu] – (szláv) szlava; (chwała) dicsőség,
dícséret; (popularność) népszerűség, hírnév,
ismertség; híres ember
sława! – (szláv) szlava! üdv!
sława gaśnie – a dicsőség elmúlik
sława uderzyła mu do głowy – fejébe szállt a
dicsőség
sławetny, -a, -e [taki, o którym zbyt dużo się
mówi] (dawno, gúny) híres, hírneves
sławetni kupcy Krakowa – hírneves krakkói
kereskedők
sławetni kupcy Królewskiego Krakowa – a
Karakkó híres királyi kereskedői
sławić (sławię) [głosić czyjąś sławę] – dicsérni,
dicsőíteni, hirdeti vkinek a dicsőségét;
magasztalni, felmagasztalni; ünnepelni
sławić kogoś – dicsőíteni vkit
sławni ludzie – híres emberek
sławny, -a, -e [słynący z czegoś] – híres, nevezetes,
dicső, hírneves, ünnepelt; neves
sławne postacie – személynevek, híres személyek
sławni ludzie – híres emberek
sławny malarz – híres festő
Sławomir, Sławomiar [staropolskie imię męskie,
złożone z członów Sławo- ("sława, sławić")
i -mir ("pokój, spokój, dobro"). Imię to
prawdopodobnie znaczyło tyle, co "ten,
który zdobywa sławę poprzez pokój,
pokojowe zachowanie, zaprowadzanie
porządku, spokoju" (w opozycji do imion
typu Borzysław, w których sława
zdobywana jest w walce).] – Szlavomir
(békét hirdető)
Sławomira [Imię słowiańskie, oznaczające osobę,
która jest sławna dzięki pokojowi] –
Szlavomira (szláv női név)
słodkawo – édeskésen, negédesen
-
Wersja 01 01 2017.
słodkawoczuły, -a, -e – mézes-mázos
słodkawy, -a, -e [1. mający lekko słodki smak;
2. o zapachu: lekko słodki, mdławy;
3. łagodny z odcieniem ckliwości; 4. iron.
nadmiernie ckliwy] – édeskés
słodki, -a, -e [1. mający smak taki jak cukier;
2. o zapachu: przyjemny, czasem mdławy,
w większym natężeniu odurzający; 3. o
dźwięku: łagodny; 4. wywołujący miłe
uczucie; 5. mający łagodny charakter; też:
będący objawem czyjejś łagodności,
czułości
lub
czyjegoś
przesadnego
ugrzecznienia] – édes; cukros
słodka bezczynność – édes semmittevés
słodka i grzeczna jak lukrecja – [édes és kellemes
(nő) mint az édesgyökér] idegölően
mézesmázos
słodka kapusta [kapusta niekwaszona] –
édeskáposzta
słodka woda – édes víz
słodka śmietanka; słodka śmietana – kávétejszín;
tejszín
słodki owoc – édes gyümölcs
słodki jak miód – mézédes; édes, mint a méz
słodki uśmiech – édes v. kedves mosoly
słodki ziemniak [zob. batat] – – batáta
(édesburgonya, Ipomoea batatas [L.] Poir). a
szulákfélék (Convolvulaceae) családjához
tartozó, kúszó szárú, évelő trópusi növény.
słodkie siastko – édes sütemény
słodkie jarzmo – (átv.) az édes teher v. iga
słodkie jabłko – édes alma
słodkie mleko [mleko, które nie zsiadło się] –
édestej (amely nem alszik meg)
słodkie słówka – mézes-mázos szavak
słodkie wspomnienia – édes v. kellemes v. kedves
vissszaemlékezések v. emlékek
słodko – édesen, kedvesen, helyesen, nájosan
słodko-cierpki, -a, -ie – édes-fanyar, édeskésen
fanyarkás
słodko-cierpki smak – édeskésen fanyarkás íz
słodko-gorzki, -a, -ie [słodki i gorzki w smaku
lub w zapachu] – édes-kesernyés
słodko-kwaśny, -a, -e [słodki i kwaśny w smaku
lub w zapachu] – édes-savanykás
słodkości [słodycze] – édességek
6392
słodkość – édesség, édességtartalom, cukortartalom
słodkowodny, -a, -e [1. zawierający wody
słodkie; 2. żyjący w wodach słodkich] –
édesvízi, édesvízű
słodować (rościć ziarno na słód) – malátázni
słodownia [1. dział produkcyjny browaru lub
gorzelni;
2. samodzielny
zakład
produkujący słód] – malátagyártás,
malátázás; malátacsíráztató
słodowy, -a, -e [przymiotnik od: słód] – malátasłodowe piwo – malátasör, barna sör
słodycz [1. słodki smak; 2. coś słodkiego, głównie
nektar kwiatów; 3. cecha miłych, czasem
mdławych zapachów; 4. cecha dźwięków
łagodnych i harmonijnych; 5. czyjaś
dobroć, łagodność, czułość i delikatność;
6. coś, co sprawia przyjemność]; słodycze
– édesség;
virág nektár; kedvesség,
kellemesség; gyönyör
słodycz charakteru – a jellem simulékonysága
słodycz uśmiechu – a mosoly édessége v. bája
słodycz, słodycze [cukierki, czekolada, chałwa
itp.] – édességek, cukorka, cukorkák,
csemegék
słodzić (słodzę) [czynić coś słodkim przez
dodanie cukru, miodu itp.] – édesíteni,
cukrozni
słodzić coś – cukrozni, megcukrozni, desíteni,
megédesíteni vmit
słodzić cukrem, miodem – cukorral, mézzel
édesíteni
słodzień [Lukrecja (Glycyrrhiza L.) – rodzaj
bylin
z
rodziny
bobowatych,
występujących w południowej Europie i
Azji. Gatunkiem typowym jest Glycyrrhiza
glabra L.] – édesgyökér (Glycyrrhiza)
[népies nevén: édesfa, cukorkóró, a
pillangósvirágúak (Fabaceae) családjába
tartozó
növénynemzetség,
melynek
Magyarországon két faja fordul elő.]
słodzik [syntetycznie wytworzona słodka
substancja używana zamiast cukru] –
édesítő
słodziny [zob. młóto] – (lerakódott) malátacukor
szemcsék, melasz
słodziuchny, -a, -e;
słodziusieńki, -a, -ie;
słodziutki, -a, -ie – édeske, kedveske,
nagyon édes, nagyon kedves; mézes-mázos
słodziuchny maluszek – édes kicsike
słodziutko się uśmiechnęła – negédesn
elmosolyodott
słodzony, -a, -e [czynić coś słodkim przez
dodanie cukru, miodu itp.] – cukrozott,
édesített
słoiczek [mały słoik] – kicsi befőttesüveg v. tégely
-
Wersja 01 01 2017.
słoik [naczynie szklane do przechowywania
różnych substancji; też: zawartość takiego
naczynia] – befőttesüveg, tégely
słoik konfiturowy – befőttesüveg
słojowaty, -a, -e – évgyűrűs, csíkos
słojowate drzewo – évgyűrűs fa
słojowaty kamień – évgyűrűs kő
słoma [suche łodygi zbóż] – szalma; zsúp [a
gondosan kicsépelt rozs után nyert szalma,
mely kévékbe kötve jön forgalomba és
részint szecskának, részint tetők fedésére
használtatik, továbbá szalmazsákok s
pamlagok megtöltésére stb. szolgál.]
słoma jęczmienna – árpaszalma
słoma owsiana – zabszalma
słoma pszeniczna – búzaszalma
słoma zatliła się od papierosa – a szalma
meggyulladt a cigarettától
słoma żytnia – rozsszalma
słomiak [gwara więzienna kosz] – szalmabábú;
szalmakaptár; (tréf.) szalmakalap
słomianka [wycieraczka do obuwia pleciona ze
słomy] – (plecionka) lábtörlő, szalmából font
lábtörlő; (kapelusz) szalmakalap
słomianki [suchlin różowy - Helipterum roseum (suchołuska)] – Rózsagyopár v. Napsugárka
(Helipterum roseum)
słomiano-żółty – szalmasárga
słomianożółty, -a, -e [zob. słomkowy; jasnożółty]
– szalmasárga
słomiany, -a, -e [1. zrobiony ze słomy; 2. daw.
pozorny] – szalma-, szalmából készült;
(dawno) látszólagos; (udany) tettetett,
színlelt, színleges (pro forma)
słomiany kapelusz – szalmakalap
słomiany ogień a. słomiany zapał [1.
krótkotrwałe uczucie, entuzjazm, emocja;
szybko pojawiający się entuzjazm, który
równie prędko mija; 2. zapał nagle
powstający i szybko przemijający] – (átv.)
szalmaláng [A szalmának hamar fellobbanó,
de hamar kialvó tüze; átvitt értelemben:
hirtelen fellobbanó, de hamar elmúló
lelkesedés, iparkodás.]
słomiana wdowa – szalmaözvegy (nő)
słomiany wdowiec – szalmaözvegy (ffi)
Słomiany
wdowiec
[komedia
amerykańska z 1955 w reżyserii
Billy’ego Wildera na podstawie sztuki
George’a
Axelroda]
–
Hétévi
vágyakozás (The Seven Year Itch)
[színes,
szinkronizált,
amerikai
filmvígjáték, 105 perc rendező: Billy
Wilder; A lány: Marilyn Monroe]
6393
słomka [1. pojedyncze źdźbło słomy lub jego
część; 2. równo przycięty kawałek słomy
lub rurka plastikowa służące do picia
soków, lemoniady itp.; 3. odpowiednio
spreparowana słoma lub tworzywo
sztuczne przypominające słomę, używane
do wyrobu różnych przedmiotów; 4. słaby
papieros z ustnikiem] – szalmaszál;
szívószál ; (átv.) gyenge cigaretta
słomkowy, -a, -e [1. zrobiony ze słomki lub jej
imitacji;
2. jasnożółty]
–
szalma-,
szalmaszálból készült; (kolor) világossárga,
szalmasárga
słomkowy kapelusz [1. kapelusz wyplatany ze
słomy. Ma za zadanie chronić przed
słońcem. Może mieć różną wielkość i
kształt, zwykle posiada rondo, choć
wyplata się również kapelusze w formie
czapki z daszkiem. Ich forma nie zmieniła
się specjalnie od czasów średniowiecza.
Słomkowe kapelusze mogą być wyplatane
również z trzciny lub liści palmy (tzw.
panama); 2. kapelusz ze słomy, trzciny lub
liści palmy (panama).] – szalmakalap
-
Wersja 01 01 2017.
słomkowy kapelusz
słomkowy kapelusz z małym rondkiem – kis
karimájú szalmakalap
słomsko – öreg v. rossz minőségű v. törekes szalma
słonawy, -a, -e [nieco słony] – kissé sós
słoneczko [1. zdr. od słońce; 2. okrągły grzejnik
elektryczny] – (biz.) napocska; hősugárzó
Słonecznica (Leucaspius delineatus syn. Squalius
delineatus) [ryba z rodziny karpiowatych
zwana
też
owsianką;
jedyny
przedstawiciel rodzaju Leucaspius.] – kurta
baing
(Leucaspius
delineatus)
[a
sugarasúszójú
halak
(Actinopterygii)
osztályának a pontyalakúak (Cypriniformes)
rendjéhez, ezen belül a pontyfélék
(Cyprinidae) családjához tartozó faj. A
Leucaspius nem egyetlen faja. Első leírója
Johann Jakob Heckel, állítólag Lemberg
halpiacán fedezte fel. Gazdasági jelentősége
nincs, Európában már ritkának számít. A faj
szerepel a Természetvédelmi Világszövetség
vörös listáján. Magyarországon védett és a
természetvédelmi értéke: 2.000 forint.]
Słonecznica (Eurypyga helias) [1. ptak z rodziny
słonecznic z rzędu żurawiowych; 2.
gatunek dużego ptaka, będącego jedynym
przedstawicielem
rodziny
słonecznic
(Eurypygidae) w rzędzie słonecznicowych
(Eurypygiformes). Zamieszkuje strefę
międzyzwrotnikową
Ameryki
kontynentalnej – od Meksyku po
Brazylię.] – guvatgém v. napmadár
(Eurypyga helias) [a madarak osztályán és a
darualakúak (Gruiformes) rendjén belül a
guvatgémfélék (Eurypygidae) családjának és
az Eurypyga nemnek az egyetlen
képviselője.]
6394
Słonecznica (Eurypyga helias)
słonecznica (Heliosperma) [rodzaj roślin należący
do
rodziny
goździkowatych]
–
(Heliosperma) szegfűféle növény
słonecznica pstra, inaczej bass słoneczny
(Lepomis gibbosus) – ryba z rodziny
bassowatych – naphal (Lepomis gibbosus)
[a csontos halak (Osteichthyes) osztályába a
sügéralakúak (Perciformes) rendjébe és a
díszsügérfélék (Centrarchidae) családjába
tartozó faj. más nevei: napkárász ,
japánkárász, cifrakárász. Észak-Amerikából
származó, betelepített hal.]
-
Wersja 01 01 2017.
słonecznice
(Heliozoa)
[1.
gromada
pierwotniaków należących do typu
promienionóżki; 2. wyróżniana niegdyś
gromada promienionóżek. Obecnie uważa
się, że podobieństwo różnych organizmów
tej grupy jest wynikiem konwergencji
przedstawicieli
różnych
supergrup,
zwłaszcza
Rhizaria
(jak
inne
promienionóżki),
ale
także
Chromalveolata
i
Opisthokonta.]
–
Napállatkák (Heliozoa) [1. a protozoaállatkör Sarcodina csoportjának egyik
osztálya, melynek fajai legnagyobb részben
édesviziek. 2. Ezek rendszerint édesvízben
élő és tengerben csak ritkán (ilyen a
Camptonema) található állatkák nevüket
onnan kapták, mert testük gömbölyded,
alakjukat alig változtatják és állábaik
sugárszerűleg terjednek szét a többékevésbbé merev testből.]
słonecznie – naposan, napsütötten, világosan
słonecznik [1. roślina o wysokiej łodydze,
sercowatych, szorstkich liściach i dużych
kwiatach z brązowym środkiem i żółtymi
płatkami; 2. część tej rośliny, w której
znajdują się nasiona; też: nasiona tej
rośliny] – napraforgó (Helianthus annuus) [a
fészkesek családjába tartozik]
Słonecznik bulwiasty – csicsóka (Helianthus tuberosus)
słonecznica orężówka (Helicoverpa armigera syn.
Heliothis armigera) [motyl nocny z rodziny
sówkowatych; motyl nocny z rodziny
Noctuidae.]
–
gyapottok-bagolylepke
(Helicoverpa armigera) [a rovarok (Insecta)
osztályának
a
lepkék
(Lepidoptera)
rendjéhez, ezen belül a bagolylepkefélék
(Noctuidae) családjához tartozó faj.]
Słonecznik bulwiasty, topinambur, bulwa
(Helianthus tuberosus L.) [gatunek byliny
należący
do
rodziny
astrowatych.
Występuje dziko w Ameryce Północnej.
Do Polski sprowadzony został w drugiej
połowie XIX w. jako roślina uprawna.] –
(növ.) csicsóka (Helianthus tuberosus) [a
fészkesek családjába tartozó gumós évelő,
gyógynövény. Észak-Amerikából a 17.
század elején került Európába.]
Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus) –
Dísznapraforgó (Helianthus annus)
6395
słonecznikowy, -a, -e [przymiotnik od:
słonecznik] – napraforgósłoneczność – napfényesség, derűsség, verőfény
słoneczny, -a, -e [1. dotyczący słońca; 2. pełen
słońca; 3. pełen spokoju, wesołości,
beztroski] – nap-; napos, napfényes,
verőfényes, napsütéses; napsütötte; világos;
napsugaras
słoneczna pogoda – napos v. derült idő
słoneczne plamy – napfoltok
słoneczne zbocze góry – napos hegyoldal
słoneczny dzień – napos v. derűs nap
słoneczny pokój – napos szoba
słoneczny uśmiech – napsugaras mosoly
słoniątko [młody, niedorosły słoń] – kis elefánt;
elefántbébi
słonieć – sóssá válni v. lenni
słonik [1. zob. słoniątko; 2. chrząszcz o długim
ryjku, szkodnik dębu i leszczyny] – kis
elefánt; növényféreg
słonik orzechowy – dióféreg
słonina [1. tłuszcz pod skórą na bokach i
grzbiecie świń, używany jako produkt
spożywczy; 2. pot. jasne, porowate
tworzywo używane na podeszwy] –
szalonna, háj; (u butów) nyersgumitalp
słonina mocno przyprawiona i gotowana – abált
szalonna
słonina topiona – sertészsír
słonina wędzona – füstölt szalonna
słonina z papryką – paprikás szalonna
słoniniec [1. miękki, tłusty minerał barwy białej,
zielonej, żółtej, brunatnej lub różowej;
steatyt 2. skórnik słoniniec - pospolity
gatunek
chrząszcza,
szkodnika
magazynów żywnościowych] – zsírkő,
szteatit
słoninka [zdrobnienie od: słonina] – szalonnácska
słoniowatość [1. ociężałość, niezgrabność; 2.
choroba objawiająca się rozrostem tkanki
łącznej skóry przeważnie kończyn
dolnych, wywołana przez pasożyty,
bakterie lub wskutek przewlekłego zastoju
krwi
i
obrzęku;
słoniowacizna;
elefantiaza] – elefántiázis v. elefántkór
[azon bántalom, mely a bőrt az alatta levő
kötőszöveti rétegekkel együtt oly módon
megváltoztatja, hogy a megtámadott testrész
nagyságra és alakra nézve az elefántbőrhez
hasonló vastagságot és feszültséget mutat]
słoniowato – elefántszerűen, elefánthoz hasonlóan
słoniowaty, -a, -e [ciężki, niezgrabny, gruby] –
elefántszerű, elefánthoz hasonló
słoniowy, -a, -e – elefánt-
-
Wersja 01 01 2017.
słonisko [wielki słoń; gleba zawierająca sól
kuchenną] – nagy v. otromba elefánt; (átv.)
erősen sós talaj
Słonka (Scolopax rusticola) [1. średni ptak
wędrowny z rodziny bekasowatych; 2.
ptak łowny o rdzawobrązowym upierzeniu
i długim dziobie] – erdei szalonka (Scolopax
rusticola) [a madarak osztályának lilealakúak
(Charadriiiformes) rendjébe, ezen belül a
szalonkafélék (Scolopacidae) családjába
tartozó faj.]; gombfajta
słonko [potocznie, pieszczotliwie o słońcu, blasku
słonecznym] – napocska
słono – sósan; (átv.) drágán, drága pénzen, zsírosan
słono jadać – sósan étkezni
słono sobie policzyć za co – borsosan felszámítani
v. borsos árat számítani fel vmiért
słono zapłacić – drágán fizetni (vmiért)
słonogorzki, -a, -ie [gorzki ze słonym
posmakiem] – sós-keserű
słonomierz – sómérő készülék
słonorośl, słonorośle [zob. halofit] – sóstalaji
növények
słonowodny, -a, -e [1. zawierający wody słone;
2. typowy dla słonych wód] – sósvízű
słony, -a, -e [1. mający smak soli; 2. zawierający
sól; 3. określenie smaku lub sam smak;
posolony; 4. o cenie, kwocie: wygórowany;
drogi] – sós, sós ízű; sózott; (átv.) boros
słona bułka – sósbuci
słona cena – borsos ár
słona woda – sós víz, tengervíz
słone (orzeszki, orzechy) – sózott
słone ceny – borsos árak
słone ciastko – pogácsa
słone jezioro – sóstó
słone paluszki – sósrúd, sósstangli, „Ropi”
słone węgierskie ciastko – pogácsa
słone węgierskie ciastko z serem – sajtos pogácsa
słone węgierskie ciastko ze skwarkami –
töpörtyűs pogácsa
słony dowcip – sikamlós vicc v. tréfa
słony precel – sósperec
słony rogalik – sóskifli
słony żart – vaskos tréfa
6396
słoń [1. największy roślinożerny ssak lądowy o
ciele pokrytym bezwłosą skórą, głowie z
długą, chwytną trąbą i dużych uszach,
żyjący w Afryce i w Indiach; 2. o
człowieku otyłym i niezgrabnie się
poruszającym; 3. zwierzę ssące kopytowe,
z długą trąbą i kłami, wielkie i ciężkie] –
elefánt; (átv.) lusta, lassú, tunya, lomha
ember
Słoń afrykański (Loxodonta africana) [ssak z
rodziny słoniowatych, największy ze
współcześnie żyjących gatunków ssaków
lądowych] – afrikai elefánt (Loxodonta
africana) [a Földön ma élő legerősebb és
legnagyobb szárazföldi emlősállat]
Słoń indyjski (Elephas maximus) [ssak z rzędu
trąbowców, jeden z trzech żyjących
gatunków
rodziny
słoniowatych,
zamieszkujący lasy i zarośla Azji
Południowej i Południowo - Wschodniej.]
- ázsiai elefánt, magyarul sokszor hívják
indiai elefántnak is (Elephas maximus) [az
Ormányosok (Proboscidea) rendjébe, azon
belül az Elefántfélék
(Elephantidae)
családjába tartozó faj.]
Słonie morskie, mirungi (Mirounga) [największe
ssaki z rodzaju zaliczanego do rodziny
fok, reprezentowane przez dwa gatunki
zamieszkujące północne i południowe
obszary
Oceanu
Spokojnego
i
Atlantyckiego
oraz
częściowo
Indyjskiego.] – elefántfóka (Mirounga)
Słoń morski, mirunga (Mirounga) [rodzaj
największych ssaków drapieżnych z
rodziny
fokowatych]
–
elefántfóka
(Mirounga)
 Północny słoń morski (Mirounga
angustirostris) [rodzaj największych
-
Wersja 01 01 2017.
ssaków
drapieżnych
z
rodziny
fokowatych] - északi elefántfóka
(Mirounga angustirostris) a valódi
fókafélék
(Phocidae) közé tartozó
elefántfókák egyik faja.
 południowy słoń morski (M. leonina,
(Linnaeus, 1758)) [mający swoje
siedliska w obszarze antarktycznym]
déli elefántfóka a ragadozók (Carnivora)
rendjébe tartozó elefántfóka (Mirounga)
nem egyik faja; a legtestesebb fókaféle
słoń stulatek – százéves elefánt
słońce, Słońce [1. słońce, Słońce: centralne ciało
Układu Słonecznego, widoczne na niebie w
dzień w postaci ognistej kuli; 2. światło
wysyłane przez to ciało; 3. pieszcz. o osobie
ukochanej lub bardzo lubianej; 4. wielkie
ogniste ciało niebieskie, gwiazda stała o
średnicy około 1392 700 km. Jest centrum
systemu słonecznego. Jego promienie
świetlne i inne warunkują klimat i życie
na ziemi. Sądzono dawniej, że ono obraca
się
naokoło
ziemi.
Stąd
wyrazy
''wschodzi'' i ''zachodzi''. Wpływ słońca
na życie na ziemi odkrył człowiek już
dawno, co dało początek kultowi słońca,
spotykanemu
w
wielu
pogańskich
religiach świata. Uprawiali go czasem
nawet
Izraelici
(zaniedbujący
się
duchowo). Wyraźne ostrzeżenie przeciw
temu kultowi spotykamy w Pięcioksiągu
Mojżesza. Po przyjściu nowego nieba i
nowej ziemi, słońca nie będzie, bo Bóg sam
chwałą Swoją i Baranek tam świecić będą.
Zjawisk wspomnianych w Jaz 10;12-17 i II
Król. 20;10 dzisiejsza nauka jeszcze
wytłumaczyć nie może.] – nap; Nap; (bibl.)
Nap (égitest) [Az emberek már igen korán
felismerték és értékelték, hogy milyen sokat
köszönhetnek a napnak. Ezért az izráeliták is
igen sokra tartották (2Kir 21,3.5; 23,5);
mások is tisztelték a napot (Jób 31,26-27);
elősegíti a mezőgazdaságot (5Móz 33,14), de
olykor kiszárítja a növényeket (Jón 4,8); az
égtájakat a nap járása szerint határozzák meg
(Ézs 45,6; Zsolt 50,1); képes értelemben is
használják; Krisztus dicsőségét a naphoz
hasonlítja az Írás (Mt 17,2); a szenteket is
(Mt
13,43);
az
elsötétedett
nap
szerencsétlenség jele (Ez 32,7; Jóel 2,31).];
napfény, napsütés
Słońce (łac. Sol) [gwiazda centralna Układu
Słonecznego, wokół której krąży Ziemia,
inne planety oraz mniejsze ciała
niebieskie. Słońce to najjaśniejszy obiekt
na niebie i główne źródło energii
docierającej do Ziemi.] – Nap [a
Naprendszer központi csillaga. Körülötte
6397
kering a Föld, valamint a Naprendszerhez
tartozó bolygók, kisbolygók, üstökösök. A
Földtől körülbelül 150 millió km távolságra
van, ami fénysebességgel 8,3 perc. A Nap
tartalmazza a Naprendszer anyagának
99,8%-át, átmérője 109 földátmérő. 73,5%ban hidrogénből áll, amely a központjában
zajló magfúzió során héliummá alakul. Az
ennek során felszabaduló, majd a világűrbe
szétsugárzott energia nélkülözhetetlen a
legtöbb földi élőlény számára: fénye a
növények fotoszintézisét, hője pedig az
elviselhető hőmérsékletet biztosítja. Éltető
ereje miatt a Nap kiemelkedő kulturális és
vallási jelentőséggel is bír. Fénye és hője
mellett
különböző
tudományágak
szempontjából kiemelt jelentőséggel bír,
mert bizonyos jelenségeket nem tudunk
előállítani, csak a Napon megfigyelni. Ezek a
tudományágak:
plazmafizika,
magnetohidrodinamika,
atomfizika,
részecskefizika.]
słońce [zob. światło słoneczne] – verőfény,
napfény
słońce błysnęło – nap ragyogott v. felragyogott
słońce chyliło się ku zachodowi – a nap már
nyugovóra hajolt v. tért
słońce dopieka – a nap hevít
słońce grzeje – a nap süt
słońce już wzeszło – a nap már lement v. leáldozott
słońce krwawo zachodzi – a nap véresen lebukik
v. lebúvik (alkonyat)
słońce ładnie świeci – szépen süt a nap
słońce mię oślepi – a nap elvakít engem
słońce opaliło mu twarz – a nap lesütötte v.
megbarnította arcát
słońce pada na co – a nap rásüt vmire; napsugár
esik vmire
słońce pali – tűz a nap, perzsel a nap; süt a nap
słońce parzy a. praży – a nap tűz v. erősen süt
słońce piecze – tűz (a nap)
słońce powypalało trawniki – a nap kiégette a
pázsitot
słońce prześwieca przez chmury – a nap áttűz a
felhőkön
słońce przygrzało – a nap tűz
słońce przypiekło – a nap perzsel
słońce przypiekło mnie dosyć równo – a nap elég
egyenletesen perzsel engem
słońce skryło się; słońce schowało się – a nap
elbújt
słońce spaliło zboże – a gabona megsült v. besült a
napon
słońce świeci – süt a nap
słońce świeci (na co) a. pali (co) – odatűz a nap
-
Wersja 01 01 2017.
słońce święci jasno – erősen süt a nap; tűz a nap
słońce wschodzi – feljön a nap, felkel a nap
słońce wstępuje w znak Lwa – a nap az Oroszlán
jegyébe lép
słońce wyjrzało – a nap előbukkant
słońce wysokogórskie – magaslati nap
słońce wyszło – a nap kibújt
słońce zachodzi – lemegy a nap, lenyugszik a nap
słońce zapadło za chmury – a felhők mögé bukott
a nap
słońce zaszło – lement a nap
słońce złociło wierzchołki drzew – (átv.) a nap
bearanyozta a fák csúcsát
słońce znika za horyzontem a. widnokręgiem – a
nap eltűnik a horizonton v. láthatáron
słońce zniżyło się ku zachodowi – a nap nyugat
felé ereszkedett
słota [długotrwały deszcz] – esős idő
słotny, -a, -e – esős
słotna pora – eős időszak v. idő v. időjárás
Slow fashion [Nurt przeciwstawny do fast
fashion. Jesteś przedstawicielem jednego
czy drugiego? Dowiedz się czytając
artykuł o slow fashion.] – (ang.) Slow
fashion
słowa [wyrazy stanowiące czyjąś wypowiedź albo
tekst czegoś] – szavak; (dal) szöveg
słowa do pieśni – a dal szövege, dalszöveg
słowa jego/jej mają swoją wagę – súlya van a
szavának
słowa pełne goryczy – keserű szavak; keserűséggel
telt szavak
słowa podziękowania, słowa podzięki – a
köszönet v. hála szavai
słowa uznania – az elismerés szavai, elismerő
szavak
słowa jadowite – gyűlölködő; gúnyos szavak
słowa nie chcą przejść przez gardło – egy hang
nem jön ki a torkán
słowa spływają po nim – (közb.) a szavak
leperegnek róla
słowa te mile go połechtały – ezek a szavak
kellemesen érintették
słowa te trafiły do jego serca – ezek a szavak a
szívéig hatottak
słowa zachęty – bátortó szavak
Słowacja, Republika Słowacka (sł. Slovensko,
Slovenská republika) [państwo śródlądowe
w Europie Środkowej] – Szlovákia
(szlovákul Slovensko) (hivatalosan Szlovák
Köztársaság) [közép-európai állam a Kárpátmedence északi részén]
słowacki, -a, -e [I związany ze Słowacją; II 1.
język należący do zachodniosłowiańskiej
6398
grupy językowej; język słowacki; 2.
przedmiot lekcyjny lub lekcja poświęcone
nauce języka słowackiego; język słowacki]
– szlovák; Szlovákiával kapcsolatos; (gram)
szlovák nyelv
Słowacki [Juliusz Słowacki herbu Leliwa (ur. 4
września 1809 w Krzemieńcu, zm. 3
kwietnia 1849 w Paryżu) [jeden z
najwybitniejszych poetów polskich doby
romantyzmu, dramaturg i epistolograf] –
Słowacki [Juliusz Słowacki (Krzemieniec,
1809. szeptember 4. – Párizs, 1849. április
3.) [lengyel költő, író. Zygmunt Krasiński,
Adam Mickiewicz és Cyprian Kamil Norwid
mellett a XIX. század egyik legnagyobb
romantikus lengyel költője.]
Słowacy
(Slováci)
[naród
słowiański,
zamieszkujący głównie Słowację –
stanowią 86% jej mieszkańców (4,5 mln);
mniejszości słowackie zamieszkują także
Czechy , Węgry, Serbię i Polskę (Orawa i
Spisz- około 1700 osób). Mówią językiem
słowackim. Większość Słowaków jest
katolikami,
mniejszość
stanowią
protestanci i grekokatolicy.] – I. szlovákok
(régiesen: tótok) [szlovák nyelvet beszélő
nyugati szláv népcsoport]; II. tótok [a
szlovákok és a szlovének korábbi külső neve
volt, amivel a magyarok illették őket. Még
korábban a horvátokat is tótnak nevezték, de
ez a megnevezés az ő esetükben hamarosan
elmaradt. A szó eredete a gepidák és más
germán törzsek thuat törzsnevéből ered,
akiknek állama a 4. századtól az 5. századig
állt fenn a Kárpát-medencében. Az Avar
Birodalom idején a gepidák beolvadtak az itt
lakó szlávok közé. A thuat törzsnév általános
germán önmegjelölés, ez szerepel a teutonok
nevében, és a mai németek deutsch vagy a
hollandok (volt száli frankok) angol dutch
nevében is.]
słowaczeć – elszlovákosodni, eltótosodni
Słowak [obywatel Słowacji], Słowaczka – szlovák
v. tót (ffi/nő)
słowe się rzekło, kobyła (kobyłka) u płotu –
(közm.) minden úgy történt, ahogy
meghagyták; a szót tett követte
słowem – szóval, egyszóval
słowem nic mi nie zostało – szóval v. egyszóval
nem maradt nekem semmim
słowem nie jąknął – egy mukkot sem szólt
Słowenia [Republika Słowenii (słoweń. Slovenija,
Republika Slovenija) – państwo położone w
Europie Środkowej, posiadające na
niewielkim odcinku dostęp do Adriatyku.]
– Szlovénia [(szlovénül Slovenija, teljes
nevén Szlovén Köztársaság, szlovénül
-
Wersja 01 01 2017.
Republika Slovenija) Közép-Európa déli
részén, az Alpok lábánál terül el.]
Słoweniec [obywatel Słowenii] – szlovén ffi
Słowenka [obywatelka Słowenii] – szlovén nő
słoweński,
-a,
-ie [dotyczący Słowenii,
Słoweńców] – szlovén; Szlovéniával
kapcsolatos
słoweński [język słoweński] – szlovén nyelv
Słowianie [ogół ludności posługującej się
językami słowiańskimi o wspólnych
źródłach
kulturowych,
podobnych
zwyczajach, obrzędach i wierzeniach.
Stanowią najliczniejszą indoeuropejską
grupę
ludnościową
w
Europie.
Zamieszkująca wschodnią, środkową oraz
południową część tego kontynentu a także
północną część Azji.] – szlávok, szláv népek
Do Słowian, obok ponad 140 pomniejszych
grup, zalicza się:
 Słowian zachodnich - Serbołużyczan,
Polaków, Czechów, Słowaków
 Słowian wschodnich - Białorusinów, Rosjan,
Ukraińców, Łemków
 Słowian południowych - Bośniaków,
Bułgarów,
Chorwatów,
Czarnogórców,
Macedończyków, Serbów, Słoweńców.
słowianie starożytni – ősi szlávok; ősszlávok [V.
Ja. Petruhin–D. Sz. Rajevszkij: Ocserki
isztorii narodov Rosszii v drevnosztyi i
rannyem szrednyevekovje (Oroszország
népei őskori és kora középkori történetének
alapvonalai). Skola „Jaziki Russzkoj
Kulturi”, Moszkva 1998. 383 p. Az ismert
történész szerzőpáros, az Oroszországi
Tudományos Akadémia Szlavisztikai Intézete,
illetve
Keletkutató
Intézete
vezető
munkatársai
olyan,
egészen
újszerű
felsőoktatási tankönyvvel jelentkeztek a
közelmúltban. A kötet főleg a kimmer–szkíta
korszaktól a Kr. u. X. századig öleli fel a mai
Ukrajna és Oroszország népeinek a
történetét, méghozzá elsősorban a nomádok
és a szlávok viszonya szempontjából. Az
ősszláv
nyelv
balti-szláv
nyelvi
eredeztetésének a hipotézisét szembeállítják
a szlávok dunai őshazája hipotézisével.
Régészeti oldalról közelítve a kérdéshez, a
Visztula-menti (-vidéki), ún. urnamezős
kultúra került a középpontba, pontosabban
ennek a harangalakú urnafedeles változata, a
Kr. e. IV–II. században, melyre erős hatást
gyakorolt a kelták kultúrája. Ezután alakult
ki belőle az ún. przeworski-kultúra (Kr. e. II–
Kr. u. V. század), amelyet a szerzők
egészében ősszlávnak tekintenek. Egy másik
régészeti elmélet szerint az ősszlávok a
Közép-Dnyeper vidékén alakultak ki, az
említett urnamezős kultúra lausitzi változata
6399
rejti a nyugati szlávok őseit, míg a keletiekét
az ún. csernolesszi-kultúra. Ezek utódainak
az életét azonban úgy felkavarta a hunok
támadása, hogy a kora középkori szlávsággal
való (áttételes) kapcsolatuk nem világos.
Ritka az ilyen objektív taglalás az orosz és az
ukrán
szakirodalomban,
mondhatni
egyedülálló. A szerzők véleménye szerint a
Kr. u. VI. századra Kelet- és KözépEurópában bizonyos szláv etnolingvisztikai
egység jött létre, ami valójában metaetnikus
vagy szuperetnikus jelenség. Ezt máig
létezőnek vélik, amivel lehetne vitatkozni.
Számunkra a lényeges értékítélet ebben a
részben az, hogy a tényeknek megfelelően
hangsúlyozzák azt, hogy az avarok nemcsak
ellenséget, hanem jelentős szövetségest is
találtak maguknak a szlávokban, akik végül
nem is egy, avaroktól átvett intézményt
vittek tovább (pl. zsupán, bán). A sok szláv
szerző által a szláv dulebek leigázása és
kizsákmányolásaként – szó szerint igába
fogásaként – felfogott epikus színezetű
forrástöredéket
földművelési-kultikus
elemként taglalják, ami teljesen újszerű
felfogás, és közel járhat a valósághoz (175.
oldal).]
Słowianin, Słowianka – szláv ffi/nő
słowianofil – szlávbarát, szlavofil; Oroszországban
a 19. sz. közepén a nyugat-európaitól
független, a pravoszláv valláson, a
faluközösségeken és a cári hatalmon alapuló
társadalmi rendszert hirdető
słowianofilski, -a, -ie – szlávbarát-, szlavofilsłowianofilstwo [1. kierunek ideologiczny w
Polsce pierwszej połowy XIX w.,
postulujący kulturalne i polityczne
zjednoczenie Słowian oraz upatrujący
szczególną wartość w słowiańskich
pierwiastkach polskiej historii narodowej;
2. «kierunek ideologiczny w Rosji w latach
1840–1870
odrzucający
europeizację
Rosji, upatrujący szczególną wartość w
tym, co słowiańskie] – szlávbarátság
słowianoznawstwo [zob. slawistyka w zn. 1] –
szlavinisztika
słowianoznawczy, -a, -e – szlavinisztikai
słowiański, -a, -ie [odnoszący się, należący do
Słowian] – szláv
słowiańszczyzna [1. Słowiańszczyzna: ziemie
Słowian;
2. Słowiańszczyzna:
narody
słowiańskie; 3. wszystko, co słowiańskie] –
szlávság; szláv nyelv és szokások; szlávok
lakta terület
słowiczek
[zdrobnienie
od:
słowik]
–
fülemülécske
-
Wersja 01 01 2017.
słowiczy, -a, -e – fülemüle-; fülemüleszerű,
csalogánySłowik (Luscinia megarhynchos) [ptak wędrowny
o pięknym głosie] – csalogány v. fülemüle
(Luscinia megarhynchos) [a madarak
osztályának a verébalakúak (Passeriformes)
rendjéhez és a légykapófélék (Muscicapidae)
családjához tartozó faj.]
Słowik rdzawy (Luscinia megarhynchos) [ptak z
rodziny drozdowatych. Jest to jeden z
dwóch gatunków słowika występującego w
Polsce] – közönséges fülemüle; fülemüle v.
csalogány (Luscinia megarhynchos) [a
madarak osztályának a verébalakúak
(Passeriformes) rendjéhez és a légykapófélék
(Muscicapidae) családjához tartozó faj.
Maga a fülemüle szó a görög Philoméla
(Φιλομήλα), egy ókori mitológiai személy
nevéből származik.]
słowik szary [słowik o rdzawobrunatnym
upierzeniu] – nagy fülemüle, magyar
fülemüle (Luscinia luscinia (L., 1758))
słowiki kląskają w gęstwinie – fülemüle szól v.
csalogányok csattognak v. énekelnek a
csalitban
słownictwo [1. ogół wyrazów jakiegoś języka;
2. wyrazy i terminy dotyczące jakiejś
specjalności, jakiegoś środowiska lub
jakiegoś regionu; 3. zasób, bogactwo słów
jakim posługuje się dana osoba, autor
dzieła literackiego, grupa społeczna, naród
- w tym wypadku mówimy o słownictwie
danego języka, grupa etnograficzna - w
tym wypadku mówimy o słownictwie
danej
gwary
bądź
dialektu.
SŁOWNICTWO:
neologizm,
zapożyczenia,
eufenizm,
archaizm,
naukowe, gwarowe, ogólno narodowe] –
szókincs, szókészlet
słownictwo morskie – tengerészeti szókincs
słownictwo technicze – műszaki szókincs
słowniczek [1. mały
słownik
zawierający
niewielką liczbę wyrazów; 2. zeszyt do
wpisywania obcych słówek] – szószedet,
kisszótár, zsebszótár
słowniczek kieszonkowy – zsebszótár
słownie – szóban, élőszóban, szóbelileg; pontosan
6400
słownik [1. zbiór wyrazów ułożonych i
opracowanych według pewnej zasady,
zwykle objaśnianych pod względem
znaczeniowym; 2. indywidualny zasób
wyrazów] – szótár, zsebszótár; (átv.)
szókincs, szókészlet
słownik alternatywny [Internetowy słownik
ortograficzny
języka
polskiego
do
sprawdzania poprawności słów, a także
ich znaczeń, dopuszczalności w grach
słownych i występowania w słownikach
wydanym drukiem.] – alternatív szótár
słownik biograficzny [słownik zawierający
krótkie biografie wybitnych ludzi] –
biografikus v. életrajzzal összefüggő,
életrajzszerű szótár
słownik dwujęzyczny [słownik, w którym są
podane wyrazy jednego języka i
odpowiadające im wyrazy innego języka]
– kétnyelvű szótár
słownik etymologiczny – szófejtő v. etimológiai
szótár
słownik fachowy – szakszótár
słownik frekwencyjny [słownik rejestrujący
częstość użycia poszczególnych wyrazów]
frekvenciaszótár
słownik geograficzny Królestwa Polskiego i
innych krajów – a lengyel Királyság és más
országok földrajzi szótára
słownik języka polskiego [składa się z około
80000 haseł zawierających słownictwo
używane we współczesnej polszczyźnie] –
lengyel nyelv szótára; lengyel értelmező
szótár
słownik kieszonkowy – zsebszótár, kisszótár
słownik łacińsko-polski – latin-lengyel szótár
słownik obrazkowy polski angielski – lengyelangol képes szótár
słownik odmiany słów [szavak fordulat v.
változatszótára] – szófordulatok szótára;
szavak változatainak szótára
słownik odmiany wyrazów [Słownik zawiera
ponad 160 tysięcy haseł. Każde hasło
zawiera
wszystkie
możliwe
formy
odmiany] – [kifejezések fordulat v.
változatszótára] kifejezésfordulatok szótára;
kifejezések változatainak szótára
słownik ortoepiczny – ortoépiai szótár
słownik ortograficzny – helyesírási szótár
-
Wersja 01 01 2017.
słownik ortograficzny języka polskiego [Słownik
ortograficzny działa dzięki zastosowaniu
programu Jana Daciuka, fsa_spell.
Obecnie zestaw słów pochodzi z
alternatywnego słownika ortograficznego.
Wszelkie uwagi proszę zgłaszać tam.
Źródłem
zaś
autorytatywnych
rozstrzygnięć jest normatywny słownik
ortograficzny, np. Słownik ortograficzny
PWN. Osoby mające wątpliwości co do
pisowni tego lub innego wyrazu proszę o
zajrzenie najpierw do słownika PWN,
zanim postawią mi pytanie. Do tej pory na
wszystkie pytania ortograficzne mogłem
odpowiedzieć po prostu zaglądając do tego
słownika, a na pewno moje pośrednictwo
nie jest nikomu potrzebne.] – lengyel nyelv
helyesírási szótára
słownik otrzymuje dotację z Akademii – a szótár
az Akadémiától kapja a dotációt v.
ellátmányt
słownik podręczny – kéziszótár
słownik polsko-rosyjski; słownik polsko-ruski,
Польско-русский словарь – lengyel-orosz
szótár
słownik polsko-węgierski – lengyel-magyar szótár
słownik poprawnościowy – helyesírási szótár
słownik techniczny – műszaki szótár; szakszótár
Słownik techniczny dla automobilistów polskofrancusko-niemiecki,
francusko-polskoniemiecki
oraz
niemiecko-polskofrancuski – többnyelvű autós szakszótár
słownik węgiersko-polski – magyar-lengyel szótár
słownik
wyrazów
obcych
Władysława
Kopalińskiego on-line – Władysław
Kopaliński idegen szavak és kifejezések
szótára (interneten)
Władysław
Kopaliński
Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych
pierwsze wydanie w Internecie
©
Władysław
Kopaliński
© for the database PRO-media CD, Łódź
© for this edition De Agostini Polska, Sp. z o.o.,
Warszawa
De
Agostini
Polska
Dyrektor
naczelny:
Mike
Tight
Dyrektor
generalny:
Wojciech
Horbatowski
Dyrektor ds. multimediów: Marek Jannasz
Redaktor wydawnictw multimedialnych: Paweł
Pokora
Przygotowanie tekstu w wersji elektronicznej:
Digital Strategies Group - Radosław Przybył
Projekt i wykonanie stron www: Edgard Multimedia
słownik
wyrazów
bliskoznacznych
–
szinonimszótár, szinonimaszótár
słownik wyrazów synonimów – szinonimszótár,
szinonimaszótár
słownik znaczny – értelmező szótár
Magyar általános értelmező szótárak
 Czuczor Gergely – Fogarasi János: A magyar
nyelv szótára. Pest: Emich. 1862–1871.
 Ballagi Mór: A magyar nyelv teljes szótára.
Pozsony: Stampfel. 1884.
 A magyar nyelv értelmező szótára. I–VII.
6401
Budapest: Akadémiai. 1959–1962. ISBN 96305-3579-3
 Magyar értelmező kéziszótár. Szerk. Juhász
József, Szőke I., O. Nagy G., Kovalovszky M.
Budapest, Akadémiai. 1972. ISBN 963-053028-7 (I-II kötet) ISBN 963-05-3029-5 (I
kötet)
 Magyar értelmező kéziszótár. Szerk. Juhász
József et al. Budapest: Akadémiai. 2006. ISBN
963-05-8024-1
 Burget Lajos: Szótárház. Népies, régies,
történeti szavak tára. Budapest: Print-X. 2004.
ISBN 963-86545-0-3
 Tótfalusi István: Idegenszó-tár. Idegen szavak
értelmező és etimológiai szótára. Budapest:
Tinta. 2005. ISBN 963-7094-20-2
 Eőry Vilma (szerk.): Értelmező szótár+ I-II.
Értelmezések, példamondatok, szinonimák,
ellentétek, szólások, közmondások, etimológiák,
nyelvhasználati tanácsok és fogalomköri
csoportok. Budapest: Tinta. 2007. ISBN 978963-7094-72-9 és ISBN 978-963-7094-73-6
słownikarstwo
(zob.
leksykografia)
–
szótárkészítés, szótárszerkesztés
słownikarski,
-a,
-ie
–
szótárkészítési,
szótárszerkesztési
słownikarz
[leksykograf]
–
szótárkészítő,
szótárszerkesztő ffi; lexikográfus
słowność – szóbelileg; szótartóan; megbízhatóság,
pontosság
słowny,
-a,
-e
[1. wyrażony
słowami;
2. dotrzymujący danego słowa] – (ustny)
szóbeli; (rzetelny) szótartó, megbízható,
pontos; szavatartó
słowny człowiek – szótartó, szavatartó ember;
sokat igérő, de semmit sem teljesítő ember
słowo (tsz.: słowa) [1. znak językowy mający
jakieś znaczenie; 2. wypowiedź ustna lub
pisemna; 3. obietnica złożona przez kogoś;
4. daw. czasownik; 5. to elementarna część
mowy. Jego pisanym odpowiednikiem jest
wyraz. Za pomocą słów określamy
wszelkie
pojęcia
rzeczywiste
i
abstrakcyjne, także myślimy na ogół
słowami. Wiele słów składa się na mowę.
W Biblii synonim wieczności i Boga. W
matematyce punkt. 6. jest elementarną
-
Wersja 01 01 2017.
jednostką języka, stanowiącą zespół
dźwięków mowy ludzkiej odpowiadający
jednemu pojęciu; 7. wyraz ten spotykany
w ST (hebr. dabar) może oznaczać
przedmiot, cechę i czyn. Septuaginta ma
na to dwa wyrazy logos i rema. Chyba to
przyczyniło się do tego, że obydwa te
słowa spotykane są tak często w greckim
tekście Nowego Testamentu. Słowo,
rzeczone przez Boga, powoduje czyn.
Może oznaczać nieodwołalną decyzję o
przyszłości. Słowo jest równoznaczne z
czynem u Boga. Słowo, postanowienie,
decyzja, może być objawione wcześniej,
czy później. W Nowym Testamencie wyraz
''Słowo'' czasami jest używane w sensie, w
jakim
używane
jest
w
Starym
Testamencie. Jednak więcej oznacza ono
czyn, naukę i samego Chrystusa. Dlatego
też głoszenie Słowa Bożego w Nowym
Testamencie znaczy głoszenie Chrystusa.]
– szó (szavak); élőszó [w dwu słowach: két
szóban = néhány szóban, néhány szóval];
kifejezés; szólás, szókészség, beszédkészség;
szöveg; adott szó, becsületszó, ígéret; (gram)
ige
słowo bliskoznaczne – rokon értelmű szó;
szinoníma
słowo Boże [w teologii chrześcijańskiej Objawienie Boże - wyrażone na piśmie,
pod natchnieniem Ducha Świętego, przez
proroków i natchnionych pisarzy. Kościół
(któremu
zostało
powierzone
przekazywanie
i
interpretowanie
Objawienia) głosi Słowo Boże przez
liturgię i nauczanie. Wiernych zachęca się
do samodzielnego poznawania Słowa
Bożego poprzez czytanie Pisma Świętego i
modlitwę.] – (egyh.)
az isten Igéje;
Szentírás; Evangélium
Słowo Boże jest dla ciebie światłem życia – Biblia
Isten Igéje az élet világossága számodra
słowo gwarowe – tájszó
słowo honoru – becsületszó
słowo honoru! – becsületszavamra!, becsszó!
słowo kawalerskie – lovagi szó, becsületszó
słowo-klucz; słowo kluczowe [1. zob. deskryptor;
2. słowo znaczące w danym tekście] –
kulcsszó
słowo kluczowe (ang. keyword) [w języku
programowania oznacza słowo (może
należeć do jakiegoś języka naturalnego,
jak język angielski lub nie), stanowiące
wydorębnioną
jednostkę
leksykalną,
często w określonym kontekście mające
szczególne znaczenie i oznaczające
określony
rozkaz,
instrukcję
lub
deklarację w programie komputerowym.
6402
Lista słów kluczowych jest najczęściej
ustalona dla danego standardu języka
wraz z rozszerzeniami określonego
producenta kompilatora.W zależności od
języka programowania pisownia słów
kluczowych może wymagać pisania ich
małymi lub dużymi literami oraz
zachowywania określonej składni. Np. w
języku Fortran słowo kluczowe może być
pisane na różne sposoby, np. równoważne
są "Stop", "STOP", "sToP" itd. Starsze
wersje
Fortranu
w
odpowiednim
kontekście ignorowały również m.in.
spacje wewnątrz słowa kluczowego, np. "S
t o p".] – (számítógép-programozásban)
kulcsszó v. fenntartott szó (ang. keyword) [1.
egy azonosító, aminek különleges jelentése
van az adott programozási nyelvben. Egyes
programozási nyelvekben előfordulhatnak
olyan fenntartott szavak is, amelyek nem
kulcsszavak az adott programozási nyelven.
Általában a kulcsszavak alkotják az adott
programozási nyelv utasításkészletét. 2.
bibliográfiai
adatbázisokban,
online
katalógusokban az egyes publikációk
témájának leírására használt kulcsszó; a
tárgyszóval szemben általában nem egy
kötött tezauruszból választják, hanem
például a címből vagy a kivonatból; továbbá
így
nevezik
a
különböző
keresőrendszereknél a felhasználó által beírt
kérdésben előforduló (jellemző) szavakat is;
3. bibliográfiai adatbázisokban, online
katalógusokban az egyes publikációk
témájának leírására használt kulcsszó, a
descriptorral szemben általában nem egy
kötött tezauruszból választják, hanem
gyakran
a
címből;
4.
szöveges
adatbázisokban történő keresésre alkalmas
szó vagy kifejezés]
słowo mające czarodziejską moc – varázsszó,
varázserejű szó [varázsszó, varázsige,
varázsformula: olyan szó vagy mondat,
amelynek kimondásával a mese vagy
mondahős
valamilyen
valóságban
véghezvihetetlen cselekedet végrehajtására
vagy esemény előidézésére lesz képes:
láthatatlanná válik, levegőbe emelkedik,
valamit odaidéz, vagy eltüntet, valakit elküld
stb.]
słowo międzynarodowe – nemzetközi szó
słowo modyfikacyjne – módosítószó
A magyar nyelvtanban a módosítószót olyan
szófajnak tekintik, amely a mondat egészének
vagy egy részének értelmét módosítja úgy,
hogy a beszélő viszonyulását jelöli a
mondatban foglaltakhoz. A módosítószók
lehetnek:
 kérdőszók: -e, vajon;
-
Wersja 01 01 2017.
 bizonyítószók:
igen,
bezzeg,
bizony,
dehogynem, hogyne, persze;
 tagadószók: dehogy, nem, se, sem;
 tiltószók: ne, nehogy;
 óhajtószók: bár, bárcsak;
 határozatlanságot kifejező szók: aligha,
alighanem, esetleg, hát, talán.
Nem minden nyelv nyelvtanában tartják külön
szófajnak a módosítószót. A magyarhoz
hasonlóan az orosz, a szerb, a horvát nyelv
nyelvtanában igen, de például a francia vagy a
román nyelvében nem: ezekben egy szófajba
tartozik a határozószóval.
słowo nieprzechodnie – (gram) át nem ható v.
tárgyatlan ige
słowo o dwojakim znaczeniu – kétértelmű szó,
kettős jelentéssel bíró szó; kettős jelentésű
szó
słowo obce – idegen szó
słowo po słowie – szavanként
słowo podstawowe – alapszó
słowo posiłkowe – (gram) segédige
słowo przechodnie – (gram) átható v. tárgyas ige
słowo stało się ciałem – „az ige testté lőn”
słowo uwięzło mu w gardle – torkán akadt a szó
słowo w słowo – szó szerint, szóról szóra,
betűszerint, szószerint
słowo wiążące [wypowiedź łącząca w całość
poszczególne
fragmenty
programu
artystycznego] – kötőszó; összekötőszöveg
słowo wieloznaczne – többértelmű szó; poliszéma
słowo wstępne [zob. przedmowa] – előszó; (átv.)
bevezetés, bevezető szavak
słowo z okresu reformy języka – nyelvújítási szó
słowo za słowo – szó szó után
słowo zapożyczone – jövevényszó, kölcsönszó
słoworód [przestarzale: pochodzenie wyrazów,
etymologia] – szószármaztatás
słoworód ludowy – népi szószármaztatás
słowotwórczy, -a, -e – szóképző, szóalkotó
słowotwórstwo [nauka o budowie wyrazów i
sposobach ich tworzenia] – szóképzés,
szóalkotás
słód [1. kiełkujące ziarno zbóż, głównie
jęczmienia, podstawowy surowiec w
piwowarstwie; 2. skiełkowane i wysuszone
ziarna zbóż służące jako jeden z surowców
do produkcji piwa lub whisky; 3.
skiełkowane ziarno zbożowe (zwykle
jęczmienne),
bogate
w
enzymy
hydrolizujące skrobię] – maláta: árpa, búza
és egyéb gabona csíráztatásával készült
termék (a sör egyik legfontosabb alapanyaga)
[maláta árpa, búza és egyéb gabona
csíráztatásával készült termék. A sör és a
gabonából erjesztett szeszesitalok (whisky,
6403
vodka) egyik legfontosabb alapanyaga. A
gabonafélék csírázásakor olyan enzim –
diasztáz – keletkezik, amelyik képes a
gabonában levő keményítőt maltózzá és
dextrinné lebontani, amit azután az
erjesztőgombák alkohollá tudnak alakítani.]
Słód jęczmienny – árpamaláta
Słód pszeniczny [ten jest używany nie tylko do
produkcji piwa pszenicznego, ale także do
produkcji innych typów piwa jak np.
niemieckiego
piwa
Koelsch.
W
porównaniu z jęczmieniem pszenica
wyróżnia się przede wszystkim brakiem
łuski i wyższą zawartością białka. Dodatek
kilku procent słodów pszenicznych przy
produkcji piw ze słodu jęczmiennego
korzystnie wpływa na pienistość piwa.] –
búzamaláta [Házi sör otthoni főzéséhez
használható maláta.]
słój [1. duże, cylindryczne naczynie szklane; też:
zawartość takiego naczynia; 2. warstwa
komórek drewna wtórnego widoczna na
poprzecznym przekroju pnia drzewa jako
wyraźny pierścień] – (warstwa) gyűrű;
(fában) évgyűrű; (naczynie) befőttesüveg,
befőttesüveg, tégely, gyógyszeres edény
słój na ogórki – uborkásüveg [szklany słój na
ogórki 3.0l: 3 literes uborkásüveg]
słój roczny – évgyűrű
słoje roczne w drzwie – a fa évgyűrűi
słoje w kamieniu – a kő évgyűrűi
słówka – szószedet
słówka i wyrażenia – szavak és kifejezések
słówko, słóweczko [1. zdr. od słowo w zn. 1.;
2. wyraz obcego języka wypisany z
odpowiadającym mu wyrazem języka
rodzimego] – szócska, szavacska, egy szó
słuch
[1. zmysł
odbierający
wrażenia
dźwiękowe; 2. zdolność orientowania się w
wysokości poszczególnych tonów melodii;
3. łow. ucho zająca, królika, dzika; 4.
Zdolność odbioru fal dźwiękowych przez
zwierzęta i człowieka. Opis i budowa
ucha; 5. zmysł umożliwiający odbieranie
(percepcję) fal dźwiękowych. Narządy
słuchu nazywa się uszami. Słuch jest
wykorzystywany przez organizmy żywe
do komunikacji oraz rozpoznawania
otoczenia.] – hallás, hallóérzék; (wieść)
hallomás, hír; (vad.) nyúlfül; (zene) hallás;
(wieść) hallomás, hír; (vad.) nyúl, vadnyúl,
vadkan
słuch
absolutny
[wrodzona
zdolność
rozpoznawania bezwzględnej wysokości
dźwięków] – (zenei) abszolút hallás [1. az a
képesség, hogy az ember minden segítség
nélkül
meg
tudja
különböztetni a
-
Wersja 01 01 2017.
hangmagasságot; 2. képesség, amellyel az
ember
eredeti
magasságán
tudja
meghatározni a hangot]
słuch monofoniczny – egyfülű hallás
słuch muzyczny [zob. słuch w zn. 2] – zenei hallás
[a zenei hanglépések, ill. Hangközök
felismerésének,
megjegyzésének
és
visszaadásának emberi képesége]
słuch normalny (aby w pełni zrozumieć
uszkodzenie słuchu, należy najpierw
wiedzieć, jak działa narząd słuchu) –
normális hallás
słuch o kim zaginął – nyoma veszett, hírét sem
hallani vkinek
słuch tępieje – a hallása tompul
słuchacz [1. ten, kto słucha kogoś lub czegoś;
2. osoba uczęszczająca na wyższą uczelnię,
studium,
kursy
itp.]
–
hallgató;
(uniwersytetu)
egyetemi
hallgató,
egyetemista, diák; rádióhallgató
słuchacz medycyny – orvostanhallgató
słuchacz politechniki – műegyetemi hallagtó
słuchacz radiowy – rádióhallgató
słuchacz szkoły teatralnej – színinövendék
słuchacz wyższej uczelni [zob. student akademik] – főiskolai hallgató; főiskolás
słuchacz zaoczny – levelező hallgató
słuchacze – hallgatóság; hallgatók
słuchacze i miłośnicy muzyki klasycznej – a
klasszikus zene v. muzsika kedvelői és
hallgatói
słuchaczka – hallgatónő
słuchać (słucham, słuchasz, słucha) (kogo/czego)
[1. świadomie
odbierać
wrażenia
dźwiękowe; 2. odbierać i rozumieć czyjąś
wypowiedź; 3. być posłusznym komuś lub
czemuś] – (kogo/czego) hallgatni, hallani;
(być
posłusnym)
hallgatni
(vkire);
engedelmeskedni, szót fogadni; odafigyelni
słuchać (słucham, słuchasz, słucha) (kogo/czego)
[1. świadomie
odbierać
wrażenia
dźwiękowe; 2. odbierać i rozumieć czyjąś
wypowiedź; 3. być posłusznym komuś lub
czemuś] – (kogo/czego) hallgatni, hallani;
(być posłusnym) hallgatni (vkire); hallgatni,
meghallgatni,
lehallgatni
behallgatni,
megfigyelni
słuchać czegoś – hallgatni vmit
słuchać dobrej rady – hallgat a jó szóra v. tanácsra
słuchać instynktu – ösztönére hallgat
słuchać kazalnia – prédikációt hallgatni
słuchać kogo/czego – hallgatni vkit/vmit
słuchać kogoś – hallgatni vkire; engedelmeskedni,
szót fogadni vkinek
6404
słuchać magnetofonu – magnót hallgatni,
magnózni
słuchać mądrych rad – hallgat az okos szóra
słuchać mowy – beszédet hallgatni
słuchać muzykę a. muzyki – zenét hallgatni
słuchać radia – rádiót hallgatni; rádiózni
słuchać rady – hallgatni a tanácsra
słuchać rozkazu – engedelmeskedni a parancsnak
słuchać spowiedzi – meggyóntatni
słuchać ślepo – vakon engedelmeskedni
słuchać wykładów – előadásokat hallgatni
słuchać z biciem serca – szívdobogva hallgatja
słuchać z namaszczeniem – áhitattal hallgatni vmit
słuchać z przejęciem – meghatódottan hallgatni
vmit
słuchać z rozdziawioną gębą – tátott szájjal
hallgatni
słuchać z zajęciem – érdeklődéssel (figyelemmel)
hallgatni
słuchać się (być posłusznym komuś lub czemuś)
– engedelmeskedni, szót fogadni
słuchać się kogo w czym – szót fogadni,
engedelmeskedni vkiben vmiben
słuchaj! – figyelj (csak ide)! hallgass!
słuchaj no! – idehallgass! idefigyelj!
słuchaj starszego! – hallgass az öregebbre!
słuchaj uchem, a nie brzuchem! – (közm.) (füllel
hallgass, ne hassal) nyisd ki a füled!
słuchają, powtarzają za lektorem, odpowiadają
na pytania, rozmawiają, czytają i piszą
nowe słowa – hallgatnak, ismételnek a
nyelvtanárral, válaszolnak a kérdésekre,
beszélgetnek, olvasnak és írják az új
szavakat
słuchałem koncertu radiowego, ale był zły
odbiór – hallgattam a rádióban a
hangversenyt, de rossz vétel v. közvetítés
volt
słuchałem! – halló! (telefonnál); tessék! tessék!
słucham – hallgatom
Słucham! Halo! – tessék?, kérem?, halló!
słucham pana (panią) – hallgatom; parancsoljon;
mit parancsol uram (asszonyom)?
słucham pana (panią) – hallgatom uram
(asszonyom); tessék, hallgatom
słucham studentów – hallgatom az egyetemistákat
słuchanie – hallgatás; engedelmeskedés
słuchanie Boga – Isten hallgatása v. Isten hallása
słuchanie radia – rádióhallgatás
słuchawka [1. część aparatu telefonicznego,
radiowego itp. przykładana lub wkładana
do ucha, umożliwiająca słuchanie lub
słuchanie i mówienie; 2. przyrząd do
osłuchiwania narządów wewnętrznych
-
Wersja 01 01 2017.
organizmu oraz do badania tętna płodu] –
(akustyka) 1. fülhallgató (fülbe illeszthető,
kis méretű szerkezet, amely hangfrekvenciás
elektromos
energia
hallható
hanggá
alakítására szolgál); 2. hallgató (telefon);
kagyló, telefonkagyló; 3.
fejhallgató
(megfelelő tartópánttal a fejre illeszthető
szerkezet,
amely
a
hangfrekvenciás
elektromos energia hallható hanggá való
átalakítására szolgál) [Funkcióját tekintve:
parányi,
kisteljesítményű
hangsugárzó
amelyet azonban közvetlenül a fülünkre
illesztünk,
s
ezáltal
többé-kevésbé
elszigeteljük magunkat környezetünktől.
Működési elvüket tekintve a fejhallgatók
ugyanolyan rendszerűek lehetnek, mint a
hangsugárzók. Többségük dinamikus, az
értékesebbek elektrosztatikus rendszerűek,
ezekhez hálózati tápegység szükséges (az
úgynevezett elektrét rendszerűekhez szintén
adnak egy illesztőegységet, de azt nem kell
hálózati feszültség alá helyezni). Kivitelüket
tekintve zárt, illetve nyitott típusokról
beszélünk; a zárt típus általában jobban
izolál, a nyitott komfortosabb.]; (med.)
hallócső,
hallgatócsócső,
tölcsér,
sztetoszkóp, fonendoszkóp
słuchawka do prysznica; słuchawka prysznicowa
– kézizuhany
słuchawka douszna – füldugó (hallgató)
słuchawka dynamiczna – dinamikus fejhallgató
słuchawka elektrostatyczny (pojemnościowy) –
kapacitív fejhallgató
słuchawka
kontrolna
(do
posłuchu)
–
studiófejhallgató
słuchawka kostna – csontvezetéses fejhallgató
(vevő)
słuchawka kostna – csontvezetéses hallgató
słuchawka lekarska – orvosi hallgatócső
słuchawka magneto-elektríczna cewkowa –
dinamikus fülhallgató
słuchawka magnetoelektryczna – dinamikus
fejhallgató
słuchawka nagłowna – fejhallgató
słuchawka nagłowna z muszlą pokrywającą
małżowienę ucha – (kagylós) fejhallgató
słuchawka nauszna –nagykagylós fejhallgató
słuchawka stereofoniczna – sztereó fejhallgató
[olyan
fejhallgatópár,
amely
sztereó
erősítőhöz kapcsolva térhatású műsor
hallgatására alkalmas]
słuchawka stereofoniczna z mikrofonem –
sztereó fejhallgató mikrofonnal
słuchawka stereofoniczna Bluetooth – sztereó
Bluetooth fejhallgató
słuchawka
telefoniczna
telefonhallgató
-
–
telefonkagyló,
6405
A) słuchawka, B) mikrofon, a) membrana, b)
elektromagnes, c) cewka, d) membrana, e)
granulki węglowe
słuchawki [dwa połączone pałąkiem krążki
nakładane na uszy w celu ochrony przed
nadmiernym hałasem] – fejhallgató,
fülhallgató
słuchawki nagłowne – fejhallgató (kettős)
słuchawki ochronne – fülvédő
słuchawki radiowe – rádió fej- v. fülhallgató
słuchowisko [gatunek dramaturgii radiowej; też:
audycja radiowa, w czasie której
nadawany jest jakiś utwór dramatyczny] –
(rad) hangjáték; hangkép; rádiójáték
słuchowisko radiowe – rádiójáték; rádió-hangjáték
słuchowiskowy, -a, -e – rádiójátéksłuchowo-wzrokowy [zob. audiowizualny] –
audiovizuális
słuchowy, -a, -e – hallási, halló-; füli, aurális, füllel
kapcsolatos, hallható
słuchowy błąd czasowy – akusztikai időtévesztés
słuchy [1. pot. wiadomości podawane z ust do
ust; 2. wiadomości przekazywane ustnie;
3. wielkie stojące uszy (słuchy) zająca] –
szóbeszéd, kósza hír; hírek; mendemonda;
(nyúl) fül
Słuck (biał. Слуцк lub Слуцак , ros. Слуцк)
[miasto w obwodzie mińskim Białorusi,
położone nieopodal Mińska nad rzeką
Słucz, siedziba rejonu słuckiego.] – Słuck
(belorusz város)
Wersja 01 01 2017.
słucki, -a, -ie [przymiotnik od: Słuck] – Sluck
városi
słudzy [1. byli nimi niewolnicy, kupieni za
pieniądze, a gdy byli obrzezani, brano ich
na wojnę, traktowano jako członków
rodziny, mogli jeść z potraw świętych.
Obok tych byli także najemnicy, którym
płacono za pracę dzienną, ale ci nie mogli
jeść z potraw świętych i do rodziny nie
należeli. Najemnik, tzn. taki, co pracuje za
pieniądze, a nie z poczucia rodzinnej
przynależności, nie jest pasterzem. Słowo
to jest wielkim słowem w Piśmie Świętym.
Sam Jezus Chrystus nie przyszedł po to,
aby Mu służono, ale po to, aby służyć
nawet tym, co Go nie wybrali. Jasno z tego
wynika, że prawdziwi, z Ducha Świętego
zrodzeni chrześcijanie, nie mogą robić
sług z drugich, nie mogą nimi
rozporządzać.
Jezusa
(szczerzy)
naśladowcy uważali się za sługi. Ale sługa
nie zawsze musi słuchać ludzi, ani im się
przypodobywać. Chrześcijanie nie mają
być sługami grzechu. — 2. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Statut Kazimierza
Wielkiego z r. 1347 postanowił, aby sługa
albo włodarz o kradzież obwiniony
przedstawił 6-ciu poręczycieli swej
niewinności. Podług tegoż prawa za sługę
gołotę,
czyniącego
szkodę,
pan
odpowiadał, ale sługa, popełniwszy
kryminał, nie mógł uniewinniać się
rozkazem swego pana. W r. 1505
postanowiono bezecność na sług, „jeżeli
złoczyńcę gonić nie chcą”. O ile za sługę
nieosiadłego pan w rzeczach mniejszych
majątkiem swoim odpowiadał, o tyle sługa
osiadły, o uczynek zły obwiniony,
odpowiadał sam za siebie. Plebejuszów nie
mógł nikt przyjmować do służby bez
„attestacyi odstania od pana pierwszego”,
czyli listu świadecznego. W r. 1505
postanowiono, iż sługa, chcący oddalić się
ze służby przed wojną, powinien był
zażądać uwolnienia od pana swego na 6
niedziel przed takową. W r. 1507
przedłużono ten termin do niedziel 10-u.
Sługa szlachcic nie mógł od pana odstawać
na czas wojny, jeżeli przed trzeciemi
wiciami przystał. Sługa, dosłużywszy do
swego czasu umówionego, mógł zawsze
odejść, a gdyby mu pan listu odprawnego
dać nie chciał, wolno mu było „wziąć list
wyświadczony od sądu Ziemskiego albo
Grodzkiego onegoż powiatu”. Gdyby
szlachcic uwięził prywatnie szlachcica, to
mógł być pozwany o to przez każdego
szlachcica, zostającego w służbie u
uwięzionego.] – (hist.) szolgák
6406
-
Wersja 01 01 2017.
sługa [daw. służący] – szolga, cseléd (ffi); szolgáló
(nő)
sługa, służebnica [w starożytności termin ten
wprawdzie określał niewolnika, lecz w
języku
biblijnym
"sługa
Boga,
Chrystusa" jest zaszczytnym tytułem
wyrażającym pełną przynależność, opartą
na wolności i miłości.] – szolga,
szolgálólány
melyet egyfelől a szenvedés és a
megaláztatás, másfelől pedig a megdicsőülés
jelent, az Egyh. és egyenként az Egyh.
tagjainak életében is végigvonul (vö. Fil 2,511; 1Pt 2,21-25). - 3. Nagy Szt Gergely p.
(ur. 590-604) óta a pápák címe: servus
servorum Dei, 'Isten szolgáinak szolgája'. 4. azok megtisztelő neve, akiknek boldoggá
avatási eljárását megindították.]
Sługa Boży [w Kościele katolickim: osoba
zmarła, której proces beatyfikacyjny jest
rozpoczęty] – Isten Szolgája; azok
megtisztelő neve, akiknek boldoggá avatási
eljárását megindították
sługa do wszystkiego – (dawno) mindeneslány
sługa kościelny – templomszolga
Sługa Pański [tytuł ten, nadawany kiedyś całemu
narodowi wybranemu lub wybitnym
postaciom z ST, szczególnie przysługuje
bezimiennemu bohaterowi pieśni Izajasza
(42,1-9; 49 1-7; 50,4-9; 52,13-53,12).
Tradycja żydowska i NT widzą w Nim
Mesjasza (Mt 8,16n; Mt 12,17-21; Mt
26,57-68; Mt 27,11-30; Mk 15,15-19; Mk
15,28; Łk 23,63-65; J 19,4n; Dz 8,32; 1 P
2,22n).] – Isten szolgája [1. Az ÓSz-ben
maga a kifejezés (ebed Jahve) valójában
bármelyik igazhitű izr-ra vonatkozhatott,
mégis v. alázatból alkalmazták saját
magukra, v. olyan megtisztelő elnevezésként
éltek vele, melyet Isten adott választottainak,
pl. Ábrahámnak (Ter 26,24), Jákobnak
(32,10), Mózesnek (Kiv 14,31; Szám 11,11),
Józsuénak (Bír 2,8), Dávidnak (29x, pl.
2Sám 7,5; 1Kir 11,32), Salamonnak (1,29;
3,6), Zerubbábelnek (Ag 2,23), sőt egy-egy
esetben olyan nem Izr. fiai közül való
személynek is, mint Círusz (Iz 43,10),
Nebukadnezár (Jer 25,9). Deutero-Izajásnál
az egész nép Isten szolgája (Iz 41,8-9;
42,19; 44,1; 45,4); ugyanígy Jer 30,10: is.
Az igazi Isten szolgája mégis egy névtelen. Deutero-Izajásban 4 Isten szolgájáról szóló
éneket lehet elkülöníteni (42,1-7; 49,1-9a;
50,4-9; 52,13-53,12). - 2. Az ÚSz-ben
Jézuson kívül (Mt 12,18; ApCsel 3,13.26;
4,27.30) Izr-re és Dávidra is vonatkozik az
Isten szolgája elnevezés, de teljes
bizonyossággal állítható, hogy Jézus is, az
ap-ok is úgy értelmezték a messiási
küldetést, ahogy Deutero-Izajás az Isten
szolgája alakjában előre megrajzolta. Ezen
túlmenően:
Jézus
személy
szerint
megtestesítette az Isten szolgáját, minden
vonását megtalálni benne; a földön úgy járja
végig az életet, mint a névtelen Isten
szolgája, messiási küldetése a nyilvánosság
előtt sokáig rejtve marad. Az a kettősség,
sługaś, sługa – (dawno) mindenes, cseléd (ffi/nő)
sługiwać [1. daw. pełnić posługi u kogoś,
zajmując się domem, gospodarstwem itp.;
2. daw. być żołnierzem] – (dawno)
ismételten szolgálni; (wojsk) szolgálni
sługus [pogard. o człowieku wysługującym się
komuś dla własnych korzyści] – hűtlen,
rossz szolga, lakáj
słup
[1. pionowy
element
konstrukcyjny
budowli, mający kształt walca lub
graniastosłupa; 2. bal, belka itp. wolno
stojące, stosowane do zawieszania m.in.
przewodów
elektrycznych
lub
telefonicznych; 3. smuga czegoś, zwykle
gazu lub cieczy, formująca się pionowo;
4. ciecz wypełniająca pionowe naczynie,
rurkę jakiegoś przyrządu; 5. jedna z form
ukształtowania minerałów w postaci
pionowego wieloboku] – oszlop, pózna,
cölöp, cövek, karó; szálfa; (ép) oszlop, pillér;
(átv.) oszlop
słup barierowy – kerékvető kő v. cölöp
słup betonowy – betontartó
słup do namiotu – sátorfa
słup dymu – füstoszlop
słup elektryczny – villanyoszlop
słup graniczny – határcövek, határcölöp; határkő
słup kilometrażowy – kilométerkő
słup kurzu – porfelhő
słup latarni – lámpaoszlop
słup latarni ulicznej – (utcai) lámpaoszlop
słup milowy [kamienny słupek przy drodze
wyznaczający odległość równą jednej mili]
– mérföldkő, mérföldjelző; kilométerkő
słup nadgraniczny – határoszlop
słup ogłoszeniowy – hirdetőoszlop
słup ognia * ognia słup – tűzoszlop [Mózes II.
Könyve 23,21. Az Úr pedig megy vala
előttök nappal
felhőoszlopban,
hogy
vezérelje őket az úton, éjjel pedig
tűzoszlopban, hogy világítson nékik, hogy
éjjel és nappal mehessenek. 22. Nem távozott
el a felhőoszlop nappal, sem a tűzoszlop éjjel
a nép elől.]
słup okrągły – hengeres oszlop
słup przewodowy – villanyoszlop, villanypózna
6407
Słup Świętej Trójcy – Szentháromság-oszlop;
Pestisoszlop
słup telegraficzny – távíróoszlop, sürgönypózna,
távírópózna
słup trójgraniasty – háromoldalú oszlop
słup wysokiego napięcia – nagyfeszültségű oszlop
słup z ogłoszeniami – hirdetőoszlop
słupek [1. mały słup; 2. żeński element kwiatu
niektórych roślin; 3. ciecz wypełniająca
rurkę jakiegoś przyrządu, określona jego
skalą; 4. rodzaj ściegu szydełkowego;
5. niewysoki, dość szeroki obcas w
damskim
pantoflu;
6. zadanie
arytmetyczne
w
postaci
kolumny
podpisanych pod sobą działań na
dodawanie, odejmowanie, mnożenie lub
dzielenie] – kis oszlop, kiskaró, dúc, cövek,
pecek,
ütköző,
merevítő;
pálcika
(kézimunkánál); (bány) feszítő járomácsolat
fészke; (növ.) bibeszál, termő
słupek, słupek bramkowy – kapufa
słupek namiotowy – sátorrúd
słupek rtęci – higanyoszlop
słupek startowy [podwyższenie na obramowaniu
basenu pływackiego, z którego skacze się
do wody] – rajtkő (úszásban)
słupiasty, -a, -e – oszlopos
słupiec – (dawno) pillér, oszlop; támfa
Słupiec – Słupiec (lengyel földrajzi név)
 Słupiec (Nowa Ruda) - wieś (1967-1973
samodzielne miasto) w powiecie kłodzkim,
od 1973 administracyjnie dzielnica Nowej
Rudy

Słupiec - wieś w woj. małopolskim, w pow.
dąbrowskim, w gminie Szczucin

Słupiec - wieś w woj. świętokrzyskim, w pow.
staszowskim, w gminie Łubnice
słupkowy, -a, -e [przymiotnik od: słupek] –
karós, karó-; dúcos, cövekes, peckes,
merevítős; (bány.) feszke-; bibés, termős,
bibeszál-
-
Wersja 01 01 2017.
słupnik [asceta chrześcijański trwający w
modlitwie na słupie, otwartej małej
platformie, baszcie (także na drzewie dendryta). Założycielem tego kierunku
ascezy był Szymon Słupnik.] – oszlopon
ülő aszkéta (pl. Oszlopos Simeon)
słupy [K. Wł. Wójcicki podaje wiadomość o
słupach, które znajdowały się przy
dworach do czepiania koni i miały jakoby
zwykle po trzy kółka: żelazne, miedziane i
srebrne, służące podług stanów dla koni
chłopskich, mieszczańskich i szlacheckich.
Ojciec
piszącego
to,
współczesny
Wójcickiemu a także świadomy tradycyi
podlaskich i mazowieckich od swego ojca z
wieku XVIII, zapewniał nas, że o tych
trojakich kółkach krążyła wprawdzie taka
bajeczka, ale w rzeczywistości przy
bramie dziedzińca każdego dworu, lub
pod oknem uboższego szlachcica stał na
parę łokci wysoki słupek z jednem
kółkiem
żelaznem,
służącem
do
uwiązywania wierzchowców gości lub
posłańców bez względu na ich stan. Służba
zaś miejscowa przestrzegała tylko, aby nie
uwiązywali u płotów i sztachet, które
rujnowały się przez to.] – (daw) oszlopok,
póznák
słupy podtrzymują sklepienie – oszlopok tartják a
boltozatot
słupy reklamowe – hirdetőoszlopok
słusznie – méltán, helyesen, jól; találóan; (tak jest)
helyes, jól van, igaz
słusznie czy niesłusznie – helyes vagy helytelen;
méltányos vagy méltánytalan
słusznie tak sądzisz – helyes, hogy így vélekedsz
słuszność – méltányosság; helyesség, igazság, igaz
słuszny, -a, -e [1. zgodny z prawdą; 2. taki, jaki
powinien być; 3. daw. okazały, pokaźny;
4. daw. o człowieku: wysoki, postawny] –
(właściwy) helyes, igaz; (uzasadniony) jogos,
megalapozott;
méltányos,
igazságos;
helytálló; (testalkat) magas, jónövésű
słuszna kara – méltó büntetés
słuszna sprawa – igaz ügy
słuszna uwaga – helyes v. helyénvaló észrevétel v.
megjegyzés
słuszne żądanie – jogos követelés
słusznego wzrostu – jó termetű, magas
służalczo – szolgaian, szolgalelkűen
służalczość, służalstwo – szolgaiság, szolgasor,
szolgalelkűség, lakájság; hitványság
służalczy, -a, -e – szolgai, szolgalelkű; hitvány,
lakáj-
słupnik
6408
służalec [1. pogard. osoba służąca komuś bez
poczucia własnej godności i bezkrytycznie
wykonująca wszystkie jego polecenia;
2. daw. o czyimś służącym] – szolga, lakáj
służący [ten, kto zajmuje się czyimś domem,
gospodarstwem i otrzymuje za to
wynagrodzenie] – szolga, inas (ffi)
służący, -a, -e – vmire való v. szolgáló
służąca (mat. pomoc domowa) – szolgáló,
szolgálólány, cselédlány
służąca do wszystkiego – mindenes szolgálólány
służąca przychodnia – bejárónő
służba [1. praca na rzecz jakiejś wspólnoty,
wykonywana
z
poświęceniem;
2. instytucja użyteczności publicznej lub
wojsko; też: pracownicy tej instytucji;
3. działalność tych instytucji; 4. obowiązki
pełnione w określonych godzinach pracy
w niektórych instytucjach; 5. daw.
wykonywanie pracy służącego w czyimś
domu,
gospodarstwie
itp.
za
wynagrodzeniem; też: osoby wykonujące
takie prace; 6. (Jak czytamy u Zygmunta
Glogera) Tak nazywano osadę rolną nie
zawsze jednakowej przestrzeni, daną za
obowiązek odbywania powinności czyli
służby: strzeleckiej, wojskowej lub innej.
Lubo Czacki twierdzi, że na służbę 3 włóki
liczono, nie było to jednak wcale zasadą
ogólną. Służby strzeleckie miewały mniej
więcej po 2 włóki (na których powstawały
zwykle leśniczówki), służby wojskowe, w
miarę dobroci gruntu – od 1 do 2 włóki
Stefan Batory prawem wieczystem dał na
własność Wasilowi Niewierze służb czyli
osad 12. Kmieć, dostający „służbę” na
czynsz, płacił z niej np. 10 groszy rocznie
w r. 1569. „W Kijowie i na Wołyniu, gdzie
włók mierzonych niemasz, jeno służby, z
każdej służby osiadłej po pół złotemu
poboru. A iż na innych służbach bywa po
kilka dymów, tedy dwa dymy na jeden
złoty składać się mają” (Vol. leg. III, f.
49).] – szolgálat (szolg.); (dawno)
(munkaviszony)
szolgálat,
alkalmazotti
viszony; személyzet, szolgaszemélyzet,
cselédség
służba ambulansowa – mentőszolgálat, mentők
służba bezpieczeństwa – biztonsági szolgálat
Służba Bezpieczeństwa (SB) (oficjalnie Służba
Bezpieczeństwa
Ministerstwa
Spraw
Wewnętrznych) [aparat podległy pod
struktury
Ministerstwa
Spraw
Wewnętrznych, działający w PRL w
latach 1956-1990, powołany m.in. do
utrwalania władzy komunistycznej oraz
zapewniania
porządku
publicznego
-
Wersja 01 01 2017.
wewnątrz kraju.] – (tört.) Biztonsági
Szolgálat
Służba Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych; Służba Bezpieczeństwa
MSW (SB) [aparat przekształconego UBP,
podległy strukturom Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych, działający w PRL w
latach 1956–1990, powołany m.in. do
utrwalania władzy komunistycznej oraz
zapewniania
porządku
publicznego
wewnątrz kraju. W końcowej fazie
swojego istnienia, w sierpniu 1989 SB
zatrudniała 24 300 funkcjonariuszy,
którzy kontrolowali 90 000 tajnych
współpracowników.]
–
Lengyel
Belügyminisztérium biztonsági szolgálata
służba całodniowa – egésznapos szolgálat
służba celna – vámszolgálat
służba czynna [służba pełniona w danym czasie
w siłach zbrojnych danego państwa] –
aktív v. tényleges szolgálat
służba cywilna – polgári szolgálat
służba drogowa [pracownicy gospodarki
komunalnej
konserwujący
drogi
państwowe] – pályaszolgálat; közútkezelő
służba dyplomatyczna – diplomáciai szolgálat
służba dzienna – huszonnégyórás v. egy napi
szolgálat
służba etapowa – hadtápszolgálat
służba
frontowa
–
harctéri
szolgálat,
frontszolgálat, arcvonalbeli szolgálat
służba handlowa – kereskedelmi szolgálat
służba informacyjna – tájékoztató szolgálat
służba jednoroczna – egy évig tartó szolgálat
służba kontrwywiadowcza – kémelhárító szolgálat
służba lennicza – hűbéri szolgálat
służba liniowa – csapatszolgálat
służba łączności – összekötő szolgálat
służba meteorologiczne – meteorológiai szolgálat
służba nie drużba – [a szolgálat nem barátság]
szolgálatban nincs komaság v. barátság
służba obozowa – tábori szolgálat
służba patrolowa [służba organizowana w
garnizonie
w
celu
kontrolowania
dyscypliny i porządku wojskowego] –
őrszolgálat
służba pociągowa – vasúti v. vonatszolgálat
służba pocztowo-telekomunikacyjna – (dawno)
posta- és híradástechnikai szolgálat
Służba Polsce (SP) [Powszechna Organizacja
Służba Polsce (SP), działająca w latach
1948–55
państwowa
organizacja
młodzieżowa
o
charakterze
paramilitarnym. Prowadziła obowiązkowe
przysposobienie zawodowe, wojskowe
6409
i wychowanie fizyczne oraz ideologiczną
indoktrynację młodzieży (wiek 16–21 lat).
W 1949 zrzeszała 1,2 mln członków. Hufce
SP istniały w szkołach, gminach, przy
przedsiębiorstwach.
Uczestniczyła
w
wielkich budowach przy odbudowie
Warszawy, w Nowej Hucie. Młodzież,
zorganizowana na wzór wojskowy,
poddawana
była
indoktrynacji
komunistycznej. ― W 1955 zlikwidowana,
jej majątek przejęła Liga Przyjaciół
Żołnierza.]
–
(dawno)
Szolgálat
Lengyelországnak
służba pomocnicza – segédszolgálat
służba publiczna – közszolgálat
służba ruchu [1. pracownicy obsługujący pociągi
i stacje kolejowe; 2. pracownicy policji
czuwający nad przestrzeganiem przepisów
drogowych i bezpieczeństwa na drogach] –
forgalmi szolgálat; forgalmi ügyelet
służba wartownicza – őrszolgálat, őrség
służba wojskowa – katonai szolgálat
służba woła o zapłatę – a cselédség követeli a
fizetést
służba wywiadowcza – kémszolgálat, felderítő
szolgálat; hírszolgálat
służba z bronią w ręku – fegyveres szolgálat
służba zagraniczna – külföldi szolgálat
służba zastępcza – pótszolgálat; fegyver nélküli
szolgálat
służba zdrowia [wszelkie działania mające na
celu zapewnienie obywatelom opieki
zdrowotnej i sanitarno-epidemiologicznej;
też: pracownicy placówek medycznych] –
egészségügyi
szolgálat;
egészségügy,
közegészségügy
Służba Zwycięstwu Polski (SZP) [- polska
organizacja konspiracyjna podczas II
wojny światowej, powołana 27 września
1939 roku na rozkaz dowódcy obrony
Warszawy generała Juliusza Rómmla.
Dowódcą SZP został generał Michał
Karaszewicz-Tokarzewski. Statutowe cele
tej
konspiracyjnej
organizacji
obejmowały: walkę o wyzwolenie Polski w
granicach przedwojennych, odtworzenie i
reorganizację
armii
polskiej
oraz
powołanie
tymczasowych
ośrodków
władzy; SZP została zastąpiona w grudniu
1939 roku przez Związek Walki Zbrojnej
(ZWZ). Była pierwszą organizacją
zbrojną Polskiego Państwa Podziemnego]
– (tört.) Lengyelország Győzelmének
Szolgálata
służbę swą odbyć bez zarzutu – kifogástalanul
teljesíti szolgálatát
służbę wypowiedzieć – felmondja a szolgálatot
-
Wersja 01 01 2017.
służbiście – pontosan v. buzgón
służbista [ten, kto zbyt pedantycznie wypełnia
nakazy służbowe] – pontos v. buzgó
hivatalnok v. alkalmazott
służbistość – pontosság v. buzgóság; alkalmazotti
v. szolgálati buzgalom v. szorgalom
służbisty, -a, -e – pontos v. buzgó; szorgalmas,
törekvő a szolgálatban
służbistka – pontos v. buzgó női alkalmazott
służbowo – hivatalosan; szolgálatilag; üzleti
ügyben
służbowość – a szolgálat ismerete, a szolgálatban
való jártasság
służbowy [1.
dotyczący pracy w jakiejś
instytucji, w wojsku itp.; 2. należny komuś
z tytułu pracy] – szolgálati, hivatalos;
szolgálattal kapcsolatos; személyzeti, cselédsłużbowy [żołnierz mający dyżur] – (wojsk)
ügyeletes
służbówka [mały pokój dla portiera, dawniej dla
służby] – szolgálati szoba; cselédszoba
służby specjalne [jednostki policji i wojska
prowadzące działalność wywiadowczą i
kontrwywiadowczą; też: pracownicy tych
jednostek] – speciális rendőri és katonai
egységek; különleges szolgálatok
służebna, służebnica – szolgáló; szolgálólány,
cselédlány
służebnica, niewolnica [były to biedne kobiety,
które musiały pracować dla swych pań i
panów, a czasami nawet rodzić dzieci dla
małżeństw, u których służyły. Takimi
służebnymi były Hagar, Egipcjanka;
służebne Lei i Racheli i inne. W
upokorzeniu Anna, matka Samuela,
nazywała
siebie
służebnicą.
Było
powszechnym
zwyczajem
nazywanie
siebie służebną lub sługą, gdy się mówiło
do królów albo innych osób na wysokich
stanowiskach. Abigail nazywała siebie
służebnicą Dawida, gdy z nim rozmawiała.
Maria i Elżbieta nazywały siebie
służebnicami, gdy rozmawiały z Aniołem o
Panu.] – szolgáló; szolgálólány; rabnő,
rabszolganő
Służebnica Boża – Isten szolgálólánya (apáca)
służebnik, służebny – szolga (ffi)
służebnie – szolgálatkészen, készségesen
służebność [1. zob. serwitut; 2. daw. cecha tego,
co służy czemuś] – szolgálatkészség;
szolgalom
służebny, -a, -e [1. daw. dotyczący służby lub
służenia komuś; 2. daw. służący czemuś] –
szolgálatkész, készséges; (dawno) zsoldos,
bér-
służka [1. w architekturze gotyckiej: cienka
kolumienka zespolona z filarem wolno
stojącym
lub
przyściennym,
podtrzymująca sklepienie; 2. zdr. od
sługa] – (ép.) boltívtartó dúc; szolga,
szolgálólány
6410
służyć [1. działać w interesie czegoś lub dla
czyjegoś dobra; 2. być używanym; 3. być
komuś w czymś użyteczym; 4. o psie:
prosząc o coś, stać na tylnych nogach,
unosząc przednie; 5. być używanym jako
coś; 6. wpływać na kogoś, na coś dodatnio;
7. o częściach ciała, pamięci itp.:
funkcjonować
dobrze,
zgodnie
z
oczekiwaniami; 8. daw. pracować u kogoś,
zajmując się sprzątaniem, pomaganiem w
czynnościach
gospodarskich
itp.,
otrzymując za to wynagrodzenie] –
(komu/czemu)
szolgálni
(vkit/vmit);
szolgálatban van; (do czego) vmire szolgálni;
(átv.) használni, helyettesíteni, hasznára van,
elősegíteni; (pies) szolgálni, pitizni
służy mi tu powietrze – jót tesz nekem az itteni
levegő
służyć do mszy – ministrálni
służyć doświadczeniem – tapasztalatul szolgál
służyć interesom proletariatu – a proletariátus
érdekeit szolgálja
służyć jako ochrona – védelmül szolgál
służyć komu pomocą – segítségül v. segítségére
szolgál vkinek; segítséget nyújtani vkinek
służyć komu za igraszkę – bolonddá tenni,
bolondot űz magából; hagyja v. engedi, hogy
bolonddá tegyék v. csúfot űzzenek belőle v.
bolondját járassák; céltáblája vki vicceinek v.
tréfáinak
służyć komu za narzędzie – eszközül szolgálni
vkinek v. vki számára
służyć komu za parawan – ellenzőül v.
spanyolfalként szolgál vkinek
służyć komu za płaszczyk – eszközül v. ürügyül
szolgálni vkinek
służyć komu za pretekstem – ürügyül szolgálni
vkinek
służyć ludziom – a népet szolgálni
-
Wersja 01 01 2017.
służyć mamonie [być materialistą, zabiegać tylko
o dobra doczesne (Mt 6,24): Nikt nie może
dwom panom służyć. Bo albo jednego
będzie nienawidził, a drugiego będzie
miłował; albo z jednym będzie trzymał, a
drugim wzgardzi. Nie możecie służyć Bogu
i Mamonie.] – a pénznek szolgálni v.
hódolni
służyć narodowi – a nemzetnek szolgálni; szolgálja
a nemzetet; a nemzet szolgálatában állni
służyć ojczyźnie – a hazát szolgálni; a hazának
szolgál
służyć pod chorągwią– (dawno) katonáskodni;
zászló alatt szolgálni
służyć u kogo – szolgálni vkinél
służyć w dyplomacji – diplomáciai szolgálatot
teljesíteni;
külügyi
v.
diplomáciai
szolgálatban lenni
służyć w jeździe – a lovasságnál szolgálni
służyć w lotnictwie – légierőnél szolgálni
służyć w marynarce – a tengerészetnél szolgálni
służyć w piechocie – a gyalogságnál szolgálni v.
teljesíteni szolgálatot
służyć w szeregach armii – (átv.) a hadseregben v.
a hadsereg soraiban szolgál
służyć w wojsku – katonaságnál szolgálni,
katonidejét tölti, a hadseregben szolgálni;
katonáskodni
służyć za dowód – igazolásul v. bizonyítékul
szolgálni
służyć za dyrektywe – átv. zsinórmértékül szolgál
służyć za kucharza – mint szakács szolgál
służyć za pokrywkę – (átv.) ürügyül szolgál vmire
v. vmihez
służyć za pretekst – ürügyül szolgálni
służyć za przewodnika – útmutatóul, kalauzul
szolgálni
służyć za wzór – példaképül v. mintaképül
szolgálni
służył we dworze za forysia – kocsisként szolgált
az uradalomban
służyło mi szczęście – kedvezett nekem a szerencse
słychać (személytelen ige) [1. coś daje się słyszeć;
2. coś jest znane ze słyszenia] – 1.
hallatszani (hallatszik); hírlik 2. hallható (co
słychać – mi újság?) ; szólni
słychać gulgot wody w garnku – hallani a víz
bugyogását a fazékban
słychać kląskanie słowika – a fülemüle szavát
hallani
słychać (się) kogoś – engedelmeskedni, szót
fogadni vkinek
słychać kroki – lépések hallatszanak
słychać odgłos kroków – lépéseket hallani, lépések
zaja hallatszik
6411
słychać szczekanie psów – idehallik a kutyák
ugatása
słychać trębaczów fanfary – a kürtösök
harsonaszava hallatszik
słynąć [być ogólnie znanym z czegoś] – híre van,
hírnévnek örvend; (z czego) híres (vmiről)
słynąć na cały kraj – híre van az egész országban;
országos hírnévnek örvend
słynny, -a, -e [powszechnie znany] – híres,
nevezetes, hírneves; neves
słynny lekarz – hírneves orvos
słynny na całym świecie – világhírű
słynny utwór – híres mű v. műalkotás
słynny utwór sceniczny – híres színmű
słynny poeta – híres költő
słynny z czego – híres vmiről
słyszalnie – hallhatóan
słyszalność – hallhatóság [anyagi testek rezgésének
az a tulajdonsága, hogy hangérzetet kelt]
słyszalność minimalna – legkisebb hallhatóság
słyszalny, -a, -e [dający się słyszeć] – hallható
słyszeć (słyszę, słyszysz, słyszy) [1. odbierać
wrażenia dźwiękowe; 2. dowiadywać się o
czymś z czyichś opowiadań, rozmów] –
hallani; tudomására jut
słyszał tętent koni – lódobogást hallott
słyszał, że dzwonią, ale nie wie w krórym
kościele
–
(közm)
(hallotta,
hogy
harangoznak, de nem tudja, melyik
templomban) hallott vmit harangozni; hallott
vmit, de nem tudja mit; nem tudja honnan fúj
a szél
słyszałem, ale nie dbam o to – hallottam, de nem
törődöm vele
słyszałem na własne uszy – saját fülemmel
hallottam
słyszałem o tym – hallottam arról
słyszałem to z jego własnych ust – ezt saját
szájából hallottam
słyszałeś! nie słyszysze! – nem hozzád szóltam?,
hát kinek beszélek én?
słyszeć co o kim/czym – hallani v. megtudni
vkiről/vmiről vmit
słyszeć (wiedzieć), jak trawa rośnie [być
sprytnym,
przebiegłym,
wiedzieć
wszystko, orientować się w różnych
sprawach] – (átv.) okos, éleselméjű,
tájékozott, jólértesült, járatos, tapasztalt
słyszenie – hallás (élettani folyamat) [az embernek
és állatoknak az az érzékelőképessége,
amelynek során a levegő közvetítésével
érkező rezgéseket a fül hallható hanggá
alakítja át]
słyszenie dwuuszne (stereofoniczne) – kétfülű
(térbeli) hallás [olyan hallás, amelynek során
-
Wersja 01 01 2017.
a hangrezgések felfogásában mindkét fül
szerepel]
słyszenie i komunikacja – hallás és kommunikáció
słyszenie szczątkowe – hallásmaradvány
słyszę! – értem! jól van! hallom!
słyszeć się [słyszeć siebie wzajemnie – hallják
egymást
słyszenie – hallás, hallomás
słyszysz? – hallod? [czy słyszysz co mówię: hallod
amit mondok?]
smaczek [1. zdr. od smak; 2. charakterystyczny
szczegół w utworze literackim, filmie itp.,
wpływający na ich atrakcyjność] –
mellékíz, utóíz
smacznego! – jó étvágyat!
Smacznego Jajka! [Wesołych Świąt Wielkiej
Nocy] – Finom Tojást!
smacznie – jóízűen; kellemesen, jól
smacznie gotować – ízletesen főzni
smacznie spać – jóízűen aludni
smaczny, -a, -e [1. mający dobry smak;
2. atrakcyjny, ciekawy] – finom, ízletes,
ízes, jóízű; kellemes
smaczny kąsek – ízletes v. finom v. jó falat
smaczny sen – jóíző v. mély álom v. alvás
smaganie – ostorozás, verés
Smagliczka (Alyssum L.) [rodzaj roślin należący
do rodziny kapustowatych] – (növ.) Ternye
(Alyssum L.)
Gatunki flory Polski
 smagliczka drobna, s. stepowa ( A.
turkestanicum Regel & Schmalh., syn.
Alyssum desertorum Stapf)
 smagliczka kielichowata (Alyssum alyssoides
(L.) L., syn A. calycinum L.)
 smagliczka pagórkowa, s. piaskowa (Alyssum
montanum L.)
 smagliczka skalna, s. Arduina (Alyssum
saxatile L., syn. A. arduini Fritsch) – Sziklai
ternye (Alyssum saxatile Goldkugel) [tavasszal
virágzó alacsony párnát alkotó sárga virágú
sziklakerti növény]
 smagliczka srebrzysta (Alyssum argenteum
All.) – efemerofit
 Alyssum linifolium Stephan ex Willd. –
efemerofit
Smagliczka nadmorska (Lobularia maritima; syn.
Alyssum maritimum) – Illatos ternye
(Alyssum maritimum v. Lobularia maritima)
[Keresztesvirágúak
(Brassicaceae)
–
Párnásan növekvő virágágyi dísznövény;
magassága: max. 10 cm; virága: fehér, kék,
bordó; (júliustól októberig); jó méhlegelő;
napos termőhely; viszonylag igénytelen;
márciustól-áprilistól sekélyen vetjük állandó
helyére. A faradhatatlanul virágzó illatos
ternye szegélynövényként, és a sziklakertek
üres
részeinek
kitöltésére
ajánlható.
Különösen szépen díszlik liliomok és rózsák
aljnövényzeteként. Ha a növény elvirágzott,
érdemes után ollóval felére visszavágnunk a
hajtásait. Ezen kezelés hatására másodszorra
is virágot hoz. A másodvirágzás akár a fagy
beálltáig kitarthat.]
6412
Smagliczka nadmorska
smagławość – sötétbarna arc v. arcszín
smagławy, -a, -e [1. mający lekko smagłą cerę;
2. o skórze, cerze: trochę smagły] –
sötétbarna, napbarnított
smagłość – karcsúság
smagły, -a, -e [1. o człowieku: mający ciemną,
oliwkową cerę; 2. o twarzy, cerze itp.:
ciemny, oliwkowy] – karcsú ; (arc) ovális
smagnąć — smagać [1. uderzyć batem,
rzemieniem itp.; 2. o deszczu, śniegu,
wietrze itp.: uderzyć w coś; 3. wyrazić
swoją dezaprobatę, pogardę w stosunku
do kogoś lub czegoś] – suhintani, rácsapni
smagnąć konia batem – ostorral suhintani a lóra
smagnąć się — smagać się [1. smagnąć samego
siebie; 2. smagnąć siebie wzajemnie] – veri
magát; rácsapnak egymásra
smak [1. zmysł pozwalający na rozpoznanie
pewnych właściwości przyjmowanych
pokarmów;
2. właściwość
rzeczy,
najczęściej jadalnych, działająca na ten
zmysł;
3. przyjemność,
którą
ktoś
znajduje w jedzeniu, piciu, czasem w
paleniu papierosów; 4. upodobanie do
czegoś; 5. poczucie piękna, harmonii i
elegancji; 6. to, co jest w czymś
najwartościowsze,
najciekawsze;
7. przyprawa do potrawy, napoju itp.,
nadająca
im
charakterystyczną
właściwość; 8. wywar z włoszczyzny, z
mięsa lub z kości na zupę; 8. związany z
językiem i jamą ustną. Rejestruje
cząsteczki chemiczne. Istnieją co najmniej
cztery rodzaje receptorów na języku,
dlatego czasam są uważane za cztery
różne zmysły, zwłaszcza, że każdy z
receptorów przekazuje informacje do
-
Wersja 01 01 2017.
innej części mózgu. Cztery znane
receptory wykrywają smak słodki, słony,
kwaśny i gorzki. Piąty receptor, "umami",
został odkryty w 1908 i jego istnienie
zostało potwierdzone w 2000. Receptor
umami rozpoznaje kwas glutaminowy
występujący w mięsie i będący przyprawą
(jako glutaminian sodu). Istnieją także
teorie, według których człowiek potrafi
także
rozpoznawać
także
smak
"metaliczny" i smak tłuszczu.] – (cecha)
ízlés; gusztus; (zmysł, jeden ze zmysłów)
ízlelés; íz; lé, főzet; ízek
smak artystyczny – művészi ízlés, műízlés
smak korzenny – fűszeríz
smak kwaskowato-słodki – (édesen) savanykás v.
keserédews íz
smak piernikowy – mézes íz
smak potrawy – az étel íze
smak rybi – hallé
smak słodki – ldes íz
smak w ustach – szájíz
smak z jarzyn – zöldségfőzet, főzelék
smakołyk [coś bardzo smacznego do jedzenia lub
picia]
–
ínyencfalat,
ínyencség,
italkülönlegesség, ízletes v. finom falat;
csemege, édesség
smakosz, smakoszka [1. ten, kto lubi jeść
smaczne potrawy; 2. wytrawny znawca
czegoś] – ínyenc (ffi/nő)
smakoszowski, -a, -ie – ínyencsmakować [1. delektować się smakiem czegoś;
2. określać smak, próbując czegoś; 3. o
potrawach, napojach, papierosach: mieć
jakiś
smak;
4. być
smacznym;
5. doświadczać czegoś z przyjemnością] –
(ném., biz.) smakkolni; ízlelni, kóstolni,
kóstolgatni; ízleni; kedvére, tetszésére van,
jólesik
smakuje? – ízlik?
smakuje po odrobinie – apránként ízlelgetni,
kóstolgatni vmit
smakowicie – ízletesen
smakowitość [1. cecha tego, co jest smakowite;
2. coś bardzo smacznego] – ízletesség,
ízesség
smakowity, -a, -e [1. bardzo smaczny;
2. świadczący o tym, że ktoś je coś ze
smakiem; 3. szczególnie atrakcyjny] –
ízletes, jóízű, ínycsiklandozó, nagyon finom;
ízes
smakowity zapach – ínycsiklandozó illat
smakowo – ízlésesen
smakowy, -a, -e [przymiotnik od: smak] – ízes,
ízléses; ízlelő, ízesítő
6413
smalec [półstały tłuszcz jadalny pochodzenia
zwierzęcego] – zsír, olvasztott disznózsír v.
sertészsír
smalec gęsi – libazsír
smalec wieprzowy – disznózsír, sertészsír
smalić [1. opalać z wierzchu, powlekać sadzą;
2. o słońcu, lampie kwarcowej: grzać,
opalać] – égetni, füstölni
smalić cholewki (do kogo) – udvarolni vkinek,
csapni a szelet
smalić się [1. przypalać się, tlić się; 2. powlekać
się sadzą pod wpływem ognia] – égni,
füstölődni
small talk [wym. smol tok] [rozmowa towarzyska
na niezobowiązujące tematy] – (ang.) small
talk; beszélgetés hétköznapi témákról;
csevegés; társalgás
small business [wym. smol biznes], small biznes
[wym.
smol
biznes]
[działalność
produkcyjna, handlowa prowadzona na
niewielką skalę; też: małe i średnie
przedsiębiorstwa zajmujące się taką
działalnością] – (ang.) small business;
kisvállalkozás
Small Business Act (SBA), The Small Business
Act – (ang.) The Small Business Act;
kisvállalkozói törvény
Small Computer System Interface (also: SCSI);
interfejs
małych
systemów
komputerowych
SCSI
[równoległa
magistrala danych przeznaczona do
przesyłania danych między urządzeniami.
System
SCSI
do
niedawna
był
powszechnie wykorzystywany głównie w
wysokiej klasy serwerach i stacjach
roboczych. Obecnie jest on stopniowo
wypierany przez nowszy interfejs SAS.
Tańsze komputery domowe wykorzystują
przeważnie standard SATA (wcześniej
najpowszechniejszy
był
standard
ATA/IDE).] – SCSI, (Small Computer
System
Interface
v.
Small/Standard
Computer Standard/System Interface = kis
számítógéprendszerek
illesztősínje)
[1.
(Small Computer System Interface) olyan
szabványegyüttes, melyet számítógépek és
perifériák közötti adatátvitelre terveztek. A
SCSI szabványok definiálják a parancsokat,
protokollokat, az elektromos és optikai
csatolófelületek definícióit. Leggyakoribb
felhasználási területe a merevlemezek és
mágnesszalag-meghajtók, de sok más
perifériánál is alkalmazzák (pl. szkennerek,
CD-meghajtók). 2. Többféle operációs
rendszernél elterjedt szabvány, amely
merevlemezek,
CD-ROM
meghajtók,
cserélhető lemezes meghajtók és más tároló
médiumok csatlakoztatására szolgál. Az
-
Wersja 01 01 2017.
SCSI-csatolókártya, egy olyan bővítőkártya a
számítógépben,
amely
egyszerre
6
csatlakoztatott eszközzel képes fenntartani a
kapcsolatot.
Az
adatok
közvetítése
viszonylag gyorsan megy végbe az SCSIcsatolókártya és az SCSI-meghajtó között,
ezáltal az adatok átviteli sebessége megnő
(az eredeti SCSI-szabvány szerint körülbelül
600 Mbyte/sec,
az
újabb
SCSI-2szabványnál ez az érték viszont meghaladja
az 1 Mbyte/sec-ot is). A legújabb Ultra3
SCSI maximum 16 eszközt támogat, átviteli
sebessége pedig 160 Mbyte/sec.]
smalony, a, -e – pörzsölt, égtett, füstölt
smalta [sproszkowany krzemian potasu i kobaltu
o barwie szafirowej] – smalte (kobalt-oxid
fajta, nátrium-szilikát (más néven E550,
vagy köznapi nevén folyékony üveg, illetve
vízüveg; SiO2K2OCoO), sötétkék üreg
smar [gesta, oleista substancja do smarowania
części maszyn, przyrządów itp. w celu
zmniejszenia tarcia między nimi] – kenőcs,
kenőszer, kocsikenőcs, gépolaj; kenőanyag
smar do kół – kocsikenőcs
smar do nart – síviasz
smar samochodowy – gépkocsi kenőcs
smar stały – szilárd kenőcs
smardz
[grzyb
o
brązowej,
głęboko
pofałdowanej główce] – kucsmagomba
(Morchella) [nemzetséget a tömlősgombák
törzsébe tartozó csészegombák (Pezizales)
rendjén
belül
a
kucsmagombafélék
(Morchellaceae) családjába sorolják.]
Smardz grubonogi (łac. Morchella crassipes)
[grzyb jadalny z rodzaju smardzy, rodziny
smardzowatych]
–
vastagtönkű
kucsmagomba (Morchella crassipes)
smardz jadałny (Morchella esculenta) [jadalny
grzyb z klasy workowców] – ehető
kucsmagomba [Morchella esculenta (L.)]
Ízletes kucsmagomba
Smardz półwolny (mitrówka półwolna*) – Fattyú
kucsmagomba (Mitrophora semilibera)
smardz spiczasty – kucsmagomba
Smardz
stożkowaty
(Morchella
conica)
[charakterystyczny grzyb z rodziny
smardzowatych, objęty w Polsce ochroną
gatunkową] – hegyes kucsmagomba
smark, smarki [pot. wydzielina gromadząca się
w nosie w czasie kataru] – (közöns.) takony
smarkacz, smark [lekcew. o kimś niedorosłym];
smarkata
[lekceważąco:
kobieta
niedorosła] – tacskó, taknyos (fiú/lány);
takonypóc; gyerkőc
smarkaczowski, -a, -ie – taknyos-
6414
smarknąć — smarkać [pot. oczyścić nos z
wydzieliny] – (közöns.) orrot fújni; nyálzani,
náthás
smarkaty, -a, -e [lekcew. niedorosły; też:
świadczący o czyjejś niedorosłości] –
taknyos
smarkaty [lekcew. osoba niedorosła]; smarkata –
taknyos (fiú/lány)
smarkul (smarkacz) – taknyos, suhanc fiú
smarkula [lekcew. o niedorosłej dziewczynie lub
o małej dziewczynce] – taknyos csitri v.
kislány
smarować (smaruje) [1. powlekać powierzchnię
czegoś warstwą jakiejś substancji; 2. pot.
pisać, rysować niedbale; 3. pot. brudzić
coś czymś; 4. pot. iść, jechać lub biec
szybko; 5. pot. dawać łapówkę] – (chleb,
bułkę) kenni, megkenni; (paćkać) mázolni,
kenni; krémezni; kenegetni; (przekupywać)
megkenni; ken vkit; kontár módon festeni,
pingálni; gyorsan írni, firkálni; futni, rohanni
smarować chleb masłem – megkenni a kenyeret
vajjal; megvajazni a kenyeret
smarować coś czymś – kenni vmit vmivel
smarować coś masłem – vajazni vmit
smarować karukiem – enyvezni
smarować komu rękę – (közb.) lepénzelni v.
megvesztegetni vkit; megkenni vkinek a
markát
smarować masłem – vajazni
smarować oś – keni a tengelyt
smarować ranę maścią – sebet kenőccsel bekenni
smarować smołą – kátrányozni
smarować się [1. pokrywać sobie ciało, twarz itp.
jakąś substancją; 2. smarować jeden
drugiego; 3. pot. brudzić się czymś] –
kenődni
smarowanie [1. doprowadzanie smaru między
trące się o siebie powierzchnie dwóch
przedmiotów; 2. doprowadzenie smaru
stałego (plastycznego), ciekłego (oleju),
ciała stałego (np. dwusiarczek molibdenu,
grafit) bądź gazowego w miejsce styku
współpracujących części maszyn lub
urządzeń.] – kenés; (łapówka) vesztegetés;
mázolás; firkálás; (bieg) futás, rohanás
smarowanie olejem – olajkenés
smarowanie hydrodynamiczne – hidrodinamikai
kenés
smarowidło [pot. substancja do smarowania
czegoś lub wcierania w coś] – kenőszer;
kenőcs; kenőanyag
smarownica [urządzenie do smarowania maszyn
pod ciśnieniem] – olajozó, kenőszerszám,
kenőműszer; zsírozóprés
-
Wersja 01 01 2017.
smarowóz [rzadziej: smarowacz, smarownik
(czyli robotnik konserwujący maszyny)] –
kocsikenő, kocsiolajozó
smarowy, -a, -e [przymiotnik od: smar] –
kenőcsös
S.M.A.R.T. (ang. Self-Monitoring, Analysis and
Reporting
Technology)
[system
monitorowania i powiadamiania o błędach
działania twardego dysku. Technologia ta
została zaimplementowana w dyskach
ATA-3, późniejszych ATA (czyli IDE),
ATAPI oraz SCSI-3, aby zwiększyć
bezpieczeństwo składowanych danych.
Dzięki niej dysk potrafi ocenić swój stan i
jeśli awaria jest wysoce prawdopodobna
zaalarmować
system
operacyjny
i
użytkownika
komputera.
System
zapewnia
skuteczne
ostrzeganie
o
zbliżającej się awarii w około 30 do 40%
przypadków.] – S.M.A.R.T. (ang. SelfMonitoring, Analysis and Reporting
Technology, azaz önellenőrző, analizáló és
nyilvántartó technológia) [1. Merevlemez
öndiagnosztizáló
rendszere.
2.
Létrehozásának
célja
a
merevlemez
állapotának folyamatos figyelése, különböző
módszerekkel, eszközökkel: a különféle mért
és
tárolt
értékek
(attribútumok)
kiértékeléséből
következtethetünk
merevlemezünk állapotára, így (elvileg) a
meghibásodás is előre jelezhető.]
S.M.A.R.T. Small Missions for Advanced
Research and Technology [Europejski
(ESA)
satelita
LISA
Pathfinder
(pierwotna nazwa Small Missions for
Advanced Research and Technology 2 SMART-2)
jest
przygotowywanym
pojazde
m,
którego
celem
jest
przetestowanie technologii służących do
detekcji fal grawitacyjnych podczas
europejsko - amerykańskiej misji LISA,
planowanej na 2 dekadę 21 wieku.] –
S.M.A.R.T. Small Missions for Advanced
Research and Technology (kis küldetések a
modern kutatás és technológia szolgálatában)
smart card {rzecz.}; karta inteligentna {f.}
[komp.] [zł.] – Smart Card [Intelligens kártya
beépített memóriával, processzorral és
operációs rendszerrel.]
smatruz [1. hala targowa, buda kupiecka,
stragan, kram; 2. (u Zygmunta Glogera)
stragan przekupki, buda kupiecka,
kramnica. W pisarzu dawnym czytamy:
„Smatruzy i kramnice śrzódrynkowe
krakowskich sukienników i przekupniów,
Kazimierza
Wielkiego
jest
budynku
pamiątka”. Nazwa powstała od gadulstwa
(schmettern)
przekupek,
iglarek,
kaletniczek,
paśniczek,
które
tam
siadywały i ustawiczny sejmik wiodły,
jako czytamy w „Kiermaszu na Zawiślu”:
„na smatruzie (kto świadom) własny sejm
niewieści”.] – (daw) vásárcsarnok; stand,
kofaasztal, piaci bódé, bolt, bazár, üzlet;
szatócsüzlet
6415
smażalnia [niewielki zakład, w którym sprzedaje
się ryby, mięso itp. smażone na
poczekaniu]
–
-sütő;
lacikonyha,
pecsenyesütő
smażalnia ryb – halsütő (bódé)
smażenie – pörkölés, sütés, rántás
smażenie się – sülés, pörkölődés
smażone kartofelki – zsírban sült burgonya
smażony, -a, -e – sült, megsütött, zsírban/olajban
sült; (mięso) rántott
smażyć (smaży) [1. przygotowywać potrawę do
spożycia, poddając ją działaniu wysokiej
temperatury, trzymając w gorącym
tłuszczu, syropie; 2. smażyć się: a) być
smażonym; b) pot. wystawiać się na silne
działanie
promieni
słonecznych,
temperatury;
prażyć
się;
3.
przygotowywać produkt do spożycia przez
poddanie go działaniu mocno rozgrzanego
tłuszczu] – (húst) kirántani, sütni, megsütni,
kisütni; pörkölni
smażyć cebulę – hagymát üvegesre sütni
smażyć jaja – tojást sütni, tojásrántottát sütni
smażyć konfitury – lekvárt főzni, gyümölcsízt
készíteni
smażyć mięso – húst sütni v. rántani
smażyć na dużym ogniu – erős lángon kisütni
smażyć na maśle – vajon sütni
smażyć na oleju – olajon sütni
smażyć naleśniki – palacsintát sütni
smażyć powidła – lekvárt főzni
smażyć słoninę – szalonnát sütni v. kisütni
smażyć się [1. o produktach żywnościowych: być
smażonym; 2. pot. opalać się w mocnym
słońcu] – sülni, pörkölődni; (tréf.) sütkérezik
(a napon)
SMB – Server Message Block – SMB (server
message
block,
szerver-üzenetblokk)
protokoll
smecz [tenisie, w badmintonie: mocne ścięcie
piłki, lotki z góry] – (sp) leütés, lecsapás
(teniszben)
smeczować – (sp) leütni, lecsapni (teniszben)
smerda [1. w Polsce do XII w.: kmieć zależny od
księcia i zobowiązany do spełniania
różnego rodzaju posług; smurd; smerd;
smard; 2. przestarzale, pogardliwie:
młokos] – (dawno) pór, paraszt, földműves,
-
Wersja 01 01 2017.
zsellér; (átv.) taknyos kölyök, takonypóc,
tejfelesszájú, tejfölösszájú, zöldfülű, éretlen
smęcić, smęcić się [pot. opowiadać nieciekawie,
rozwlekle] – (dawno) búsulni, bánkódni,
szomorkodni
smęt – (dawno) szomorúság, bánat, bú
smętarz (cmentarz) – (dawno) temető
Smętarz dla zwierzaków [Pet Sematary (AKA Pet
Cemetery)] – Kedvencek temetője (Pet
Sematary) (amerikai film 1-2)
smętek [1. uczucie smutku lub smutny,
melancholijny nastrój; 2. Smętek: diabeł z
kaszubskich pieśni ludowych i opowiadań]
– nyomottkedély, szomorúság, búskomorság,
mélabú; (Smętek) ördög, sátán
smętnie – szomorúan, bánatosan, lehangoltan,
szomorkásan, búsan
smętność – szomorúság, bánat, lehangoltság,
mélabú , búskomorság
smętny, -a, -e [1. wywołujący smutek i
melancholię; 2. o człowieku: smutny, pełen
melancholii; też: świadczący o takim
usposobieniu, nastroju; 3. byle jaki,
marny] – szomorú, mélabús, bánatos,
lehangolt; szomorkás, bús, búskomor;
kesergő; méla
smętna piosenka – kesegő (nóta)
smętne resztki pańskiej fortuny – (tréf.) a vagyon
roncsai
SMIL (Synchronized Multimedia Integration
Language) [standard zalecany przez W3C
do opisu prezentacji multimedialnych z
wykorzystaniem XML.SMIL określa m.in.
znaczniki
synchronizacji,
układu,
animacji,
przejść
obrazu
oraz
zagnieżdżania. Pozwala na wstawianie
obrazu, animacji, muzyki oraz filmów i
umożliwia
synchronizację
tych
elementów.]
–
SMIL
(Synchronized
Multimedia Integration Language) - 'SMIL'
(szinkronizált
multimédium integrációs
nyelv) [(az XML nyelven alapuló)
szabványjavaslat,
mely
Web-oldalak
továbbításánál, tv-szerű jeleken belül, a
video/hang/ szöveg/grafika szétválasztását
majd valós idejű összetételét szabályozza; a
W3C világiroda elé terjesztett javaslatot úgy
Philips, mint a nagy szoftver- és hardvergyártók
támogatják
(ugyanakkor
a
technológiának több vetélytársa is van, egyik
pl. Microsoft Media Player technológiája); a
SMIL további tulajdonsága, hogy keresők
képesek
ennek
segítségével
videorészleteket keresni!]
smiley {rzecz.}; śmieszek {m.} [komp.] – 1. (ang.)
smiley (vagy smilie, vagy emoticon); smileys
[az elektronikus levelezésben, szöveges
anyagokban használt, oldalra fektetett,
karakteres rajzok az érzelmek és egyéb
metakommunikációs jelek kifejezésére (pl. a
;-) jelentése: "ez nem komoly!")]; 2.
"kacagtatók" [csevegés stílusú elektronikus
levelezésben a szöveghez írógépjelekkel
hozzágépelt apró kiegészítések, melyek
derüs, szomorú vagy más arckifejezést
szimbolizálnak; ha a sort oldalról nézzük
akkor pl. :-) = mosoly, :-( = csalódás, ;-) = a
levél egyes részeit nem kell túl komolyan
venni..., stb.]
6416
S/MIME (Secure / Multipurpose Internet Mail
Extensions)
–
S/MIME
(Secure
Multipurpose Internet Mail Extensions =
Internetes szabvány a digitálisan aláírt és
titkosított
e-mailekhez)
'S/MIME'
(biztonságos MIME-kiegészítés) [1. a MIME
protokoll kiegészítése egy RSA titkosító
eljárással, mellyel a hagyományos internetes
levelezésnél biztonságosabb módon lehet
bizalmasan levelezni; az újabb levelező- és
Web-kliensek már támogatják; 2. A MIME
protokoll biztonságos változata, amely
titkosított és elektronikus aláírással ellátott
levelek küldését teszi lehetővé. 3.
elektronikus levelek biztonságos küldését
szavatoló kódolás az u.n. RSA bitkeverés
szerint; az S/MIME kódolást Netscape és
Microsoft legújabb böngészőihez csatolt
levelezők már támogatják; 1998-ban jelent
meg S/MIME v.3 változata; fenti eljárás
alternatívája a szabványosított S/PGP
titkosítás]
smoczek [1. gumowa nasadka z otworkiem
nakładana na butelkę z pokarmem dla
niemowlęcia; też: zabawka niemowlęca do
ssania mająca kształt takiej nasadki;
2. narząd
gębowy
minogów]
–
gumiszopóka; cumi, cucli; dudli; fecskendő
smoczek parowy – gőzfecskendő, injektor
smocza jama – sárkánybarlang
smocze drzewo [zob. dracena] – dracéna,
sárkányfa
smoczy, -a, -e [dotyczący smoka] – sárkánysmog [gęsta mgła z dymem i spalinami,
występująca czasem w wielkich miastach i
na obszarach przemysłowych] – (ang)
smog, szmog; füstköd, füstsapka; ipari v.
közlekedési eredetű szennyeződés okozta
ködösödés
smogowy, -a, -e – szmog-
-
Wersja 01 01 2017.
smok [1. w bajkach, w wierzeniach ludowych:
skrzydlaty potwór, często wielogłowy;
2. sito na wlocie przewodu ssawnego
pompy, chroniące ją przed zasysaniem
większych zanieczyszczeń; 3. (łac. Draco,
dop. Draconis, skrót Dra); 4. w ST
mityczny potwór olbrzymiej wielkości,
będący zestawieniem elementów wielu
zwierząt groźnych dla człowieka. Jest to
uosobienie sił kosmicznych i politycznych,
które podbija Jahwe. W NT symbol
szatana utożsamianego z rajskim wężem
(Ap 12,3-9).] – (syfon) szívócső; (potwór z
legendy) repülő gyík, sárkány; (csill.)
Sárkány (latin: Draco) [egy csillagkép]
Smok (łac. Draco, dop. Draconis, skrót Dra);
[może oznaczać olbrzymiego węża. W
Nowym Testamencie typ szatana.] –
óriáskígyó
Smok Druk [smok, symbol Bhutanu. Znajduje
się w centrum flagi Bhutanu. Jego nazwa
występuje w oficjalnej nazwie kraju Druk
Yul, czyli "kraj smoka". Władcy Bhutanu
noszą tytuł druk gyalpo, czyli "król smoka
Druk". Smok Druk pojawia się również w
nazwie narodowych linii lotniczych
Bhutanu Druk Air.] – (ang. The Druk)
Druk Sárkány (Bhutan jelképe)
smok latający jaszczurka mogąca szybować w
powietrzu dzięki powierzchniom lotnym
utworzonym ze skóry rozpiętej po bokach
ciała, żyjąca m.in. na Półwyspie
Malajskim] – repülő gyík, sárkány
smok jednogłowy – egyfejű sárkány
smok siedmiogłowy – hétfejű sárkány
smoking [1. wieczorowy strój męski składający
się z marynarki z klapami obszytymi
błyszczącym
jedwabiem,
czarnej
kamizelki i spodni z lampasami; 2.
uroczysty strój męski, modny u schyłku
XIX wieku. Jest to marynarka lekko
6417
wcięta, z czarnego sukna, z jedwabnymi
klapami; wycięta z przodu owalnie,
zapięta na jeden guzik. Spodnie do niego
mają szerokie wypustki jedwabne wzdłuż
szwów bocznych. Smoking jest używany w
okazjach ceremonialnych tam, gdzie nie
obowiązuje bardziej od niego wykwintny
frak. 3. uroczysty ubiór wieczorowy
męski, nie tak oficjalny jednak jak frak.
Składa się z marynarki dopasowanej w
talii, z jedwabnymi lub atłasowymi
klapami zapinanej na jeden guzik i spodni
bez szlufek, lamowanych jedwabną taśmą.
Tradycyjnie czarny, można do niego nosić
kamizelkę
lub
pas
hiszpański,
obowiązkowo białą koszulę z ukrytymi
guzikami i muszkę. Znany od XIX wieku.]
– (ang) szmoking (ered. dohányzókabát);
selyemhajkókájú,
ünnepélyesebb
alkalmakkor viselt, többnyire fekete színű,
rövid férfikabát (erre a ruhára Angliában ezt
a kifejezést nem használják)
-
Wersja 01 01 2017.
smoking (3) [męski formalny garnitur
wieczorny, składający się z marynarki,
spodni i kamizelki. Zwykle jest czarny, ale
także wytwarzany w innych kolorach.
(Biały letni jest także popularny).
Początkowo był modny w Anglii pod
koniec 19. wieku.] – szmokingöltöny
[Alkalmi öltöny, amely szmokingzakóból,
szmokingnadrágból és szmokingmellényből
áll. Rendszerint fekete, de készítik más színű
(pl. fehér) szövetből is. Először Angliában
vált divatossá a 19. században.]
smoking (1) [uroczysty strój męski. Letni
smoking jest w kolorze białym] – dinnerjacket [Fehér, esetleg színes szmokingkabát,
amit leginkább nyári, ünnepi alkalmakkor
viselnek.]
smokingowy, -a, -e [przymiotnik od: smoking] –
szmokingSmokrzyn łojodajny (Sapium sebiferum) – (növ.)
Sapium sebiferum
smoking (2) [amerykańskie określenie dla
smoking. To wyrażenie jest używane w
Niemczech dla opisania nieformalnej,
białej letniej marynarki] – tuxedo [A
szmoking elnevezése az amerikai angolban
(rövidítve: tux). Európában a kevésbé
formális, fehér, gyakran tükör nélküli
szmokingzakó elnevezése, amit nyáron
viselnek.]
6418
smoktać
(smokcze)
[zob.
cmoktać;
1.
przestarzale: pić, jeść coś, wydając
cmoktanie; cmoktać 2. przestarzale:
całować]
–
szopogatni;
iszogatni,
csókolgatni
smoktać cukierek – cukorkát szopogatni
smola ziemna – földi kátrány
smolanka – szurokfű, oregánó, vad majoránna
(Origanum vulgare L.), szúfű
Smolanka (wieś w Polsce) – Smolanka (lengyel
falu)
smolarnia [dawny zakład, w którym się
wyprażało z drewna smołę] – kátrányfőző
műhely
smolarski, -a, -ie – kátránytermelői
smolarstwo
[dawny
przemysł
leśny
dostarczający smoły i dziegciu z drewna
poddanego
suchej
destylacji]
–
kátránytermelés, szuroktermelés
smolarz – kátrányozó munkás, kátrányfőző;
asztalfozó, útburkoló munkás
Smolarz (nazwisko) – Smolarz (kátrányfőző v.
aszfaltozó) (vezetéknév)
Smoleńsk (ros. Смоленск) [miasto w Rosji,
stolica obwodu smoleńskiego. Położone
nad Dnieprem.] – Szmolenszk (oroszul
Смоленск) [város Oroszországban, a
Dnyeper folyó partján, Moszkvától 360
kilométerre
nyugat-délnyugatra.
A
szmolenszki
terület
közigazgatási
központja.]
smolić (smolę) [brudzić sadzą, smarem itp.]–
kátrányozni,
szurkozni;
piszkítani,
bepiszkítani; mocskolni, bemocskolni
smolić się [1. smolić samego siebie; 2. być
smolonym] – összekátrányozza magát;
bekátrányozódni; bemocskolja magát
smolinos [1. liliowiec lub lilia koloru
pomarańczowego, babrzynos; 2. Lilia
smolinos stanowi jeden z ulubionych
wzorów sztuki ludowej na Podhalu i
Orawie. Jest również częstym motywem w
heraldyce i harcerstwie. Ma symboliczne
znaczenie w chrześcijaństwie.] – liliom
változat
smolisty, -a, -e [1. zawierający smołę; 2. czarny
jak smoła; 3. zawierający dużo żywicy] –
kátrányos, szurkos; piszkos, mocskos,
szurtos, szutykos
-
Wersja 01 01 2017.
smoliście – kátrányosan, szurkosan; piszkosan,
mocskosan, szurtosan, szutykosan
smolny, -a, -e [zob. smolisty w zn. 3.] – kátránysmoluch [1. pot. ktoś, kto ciągle się brudzi;
2. pogard. ktoś, kto jest zaniedbany i nie
dba o czystość] – piszkos, mocskos, szurtos,
szutykos ffi
smoluszek – piszkos, mocskos, szurtos, szutykos
fiú v. kis állat
smoła [1. czarna, mazista ciecz otrzymywana
przez odgazowanie węgla kamiennego,
brunatnego albo torfu lub w procesie
rozkładowej destylacji drewna; 2. Arka
Noego (korab) pływała po wodach potopu
(sądu) które wytracały wszystko, co żyło;
wody te nie mogły się dostać do arki,
dlatego należało ją zbudować tak, aby
ściany jej nie przepuszczały wody sądu do
wewnątrz; trzeba ją było uszczelnić, a to
uczyniono smołą. Arka powleczona była
smołą wewnątrz i zewnątrz. Podobną
ochronę daje nam krew Pana. Matka
Mojżesza zrobiła plecionkę z sitowia,
którą też uszczelniła żywicą i smołą.
Smoła chroni w czasie sądu wodą, ale
będzie się paliła w czasie sądu ogniem.] –
kátrány, szurok; gyanta; (bibl.) aszfalt [Földi
szurok
(kátrány),
amelyet
tömítésül
használtak víz ellen (2Móz 2,3; 1Móz 6,14),
és amely a bábeli torony építésénél malter
gyanánt szolgált (1Móz 11,3). Előfordulási
helye végig a Holt-tenger mentén, az
Eufrátesz mellett és egyéb helyeken is.]
smoła drzewna – fakátrány
smoła
gazownicza,
pogazowa
[smoła
otrzymywana przy produkcji gazu
świetlnego z węgla kamiennego] –
kőszénkátrány
smoła koksowa, smoła koksownicza smoła
otrzymywana przy produkcji koksu z
węgla kamiennego] – kőszénkátrány
smoła kopalniana – bitumen
smoła lignitowa – barnaszén-kátrány
smoła pogazowa [produkt suchej destylacji
węgla, służący do produkcji leków,
barwników itp.] – gázkorom, gázkátrány
smoła ponaftowa – petróleumaszfalt
smoła torfowa – tőzegkátrány
smoła węglowa [uboczny produkt odgazowania
węgla kamiennego] – kőszénkátrány
smołę ma w ręku – ragad a keze; lop, szeret lopni
smołować [pokrywać lub nasycać coś smołą] –
kátrányozni, kátránnyal, szurokkal bekenni
smołowiec [rodzaj skały wylewnej, złożonej
prawie wyłącznie z ciemnego, najczęściej
zielonkawego szkliwa wulkanicznego,
6419
powstałej przez gwałtowne zastygnięcie
lawy z podwodnego wybuchu] – aszfalt
smołownia – földiszurok-telep
smołowy, -a, -e [przymiotnik od: smoła] –
kátrányos, szurkos
smołowe barwniki – kátrányfestékanyagok
Smorgonie, [białorus. Smarhoń, Смаргонь, jid.
‫ – ןָאמרָאמס‬miasto na Białorusi, w obwodzie
grodzieńskim,
stolica
rejonu
smorgońskiego] – Smarhon, Szmorgony
(belorusz város: Смаргонь, Smarhoń)
smorgoński, -a, -ie [przymiotnik od: Smorgonie]
– (földr.) szmorgonyi
smorodina [czarna porzeczka, Ribes nigrum] –
fekete ribizli
smorzando [wym. smorcando] [muz. coraz ciszej
i coraz wolniej; zamierając] – (ol)
smorzando; (zene) elhalva, elenyészve
smółka [1. treść jelita noworodka człowieka i
ssaków wydalana wkrótce po urodzeniu
się; 2. młoda żywica drzew iglastych; sok
komórkowy niektórych roślin podobny do
smoły; 3. roślina o czerwonych kwiatach
należąca do rodziny goździkowatych;
4. ciemna
treść
jelita
noworodka
człowieka i ssaków, wydalana zaraz po
jego urodzeniu się] – (növ.) enyves szegfű,
enyveske; (csecsemő) széklet
smółka dziecięca – a csecsemő első széklete
SMP
(ang.
Symmetric
Multiprocessing,
przetwarzanie symetryczne) [architektura
komputerowa, która pozwala na znaczne
zwiększenie mocy obliczeniowej systemu
komputerowego poprzez wykorzystanie 2
lub więcej procesorów do jednoczesnego
wykonywania zadań. W architekturze
SMP każdy procesor może zostać
przypisany do wykonywania każdego
zadania, tak aby wyrównać obciążenie
("obowiązki" są dzielone "po równo"). W
architekturze
SMP
procesory
te
współdzielą
zasoby
pamięci
oraz
wejścia/wyjścia przy pomocy magistrali.]
– SMP (ang. Symmetric Multiprocessing)
szimmetrikus
multifeldolgozás;
(SMP)
szimmetrikus
multiprocesszoros
[Többprocesszoros szimmetrikus számítógép
architektúra]
-
Wersja 01 01 2017.
smrek [reg. świerk] – fenyő, lucfenyő (Picea A.
Dietr.)
smrodek
[1.
nieprzyjemny
zapach;
2.
nieprzyjemna atmosfera wokół czegoś lub
kogoś] – kellemetlen illat, bűz; barátságtalan
légkör
smrodek [1. bardzo młoda osoba; 2. potocznie:
dziecko, zwłaszcza niegrzeczne] – nagyon
fiatal semély; (átv.) gyerek, rossz, neveletlen
gyerek
smrodliwie – bűzösen, büdösen
smrodliwość – büdösség, bűz
smrodliwy, -a, -e [mający przykry zapach] –
büdös, bűzös
smrodzenie – (közöns.) bűzítés, büdösítés
smrodzić [1. napełniać smrodem; 2. pot. wydalać
przez odbyt gazy o nieprzyjemnym
zapachu] – büdösíteni, bűzleni, bebüdősíteni
smród [1. przykry zapach; 2. pot. nieprzyjemna
atmosfera otaczająca kogoś lub coś;
3. lekcew.
o
dziecku,
zwłaszcza
niegrzecznym, lub o bardzo młodym
człowieku] – bűz, büdösség; (tréf.) büdös
(emberről) ; kellemetlen szag
SMS (ang. Short Message Service lub Simple
Message System) [usługa przesyłania
krótkich wiadomości tekstowych w
cyfrowych sieciach telefonii komórkowej.
Usługa ta jest wprowadzana także do sieci
telefonii stacjonarnej.] – SMS (Short
Message Service, szó szerint rövidüzenetszolgáltatás) [1. mobiltelefonnal küldött
rövid
terjedelmű,
meghatározott
karakterszámú
üzenetet
kézbesítő
szolgáltatás neve. Hibásan rögzült a magyar
nyelvben – és sok másikban – az SMS
kifejezés: a gyakorlatban az SMS-en
továbbított rövid üzenetet értjük alatta. "tárol
és
továbbít”
típusú
szolgáltatás.
Kézbesítésről való visszajelzés. Az SMS
párhuzamosan küldhető vagy fogadható
GSM hang-, adat- vagy faxforgalommal (a
jelzési csatornát használja). Eredetileg 1985ben a GSM szabványok között definiálták,
egy üzenettel 160 karaktert lehetett
elküldeni, ám az újabb készülékek már
tudnak kezelni többrészes SMS-eket (a
hálózaton keresztül több SMS-ben átmenő
üzenetet egy darabban való megjelenítése),
illetve a 7 bites kódolás mellett lehetséges 8
bites vagy 16 bites kódolást is választani, így
140, illetve 70 karakter fér egy SMS-be. 2.
két GSM telefon között küldhető legfeljebb
160 karakter hosszú szöveges üzenet; a
legtöbb mobiltársaság rövidebb internetes email levelek küldését és fogadását is lehetővé
teszi az SMS segítségével az előfizetőinek;
3. mobiltelefonok között, valamint egy
6420
mobiltelefon és az Internet között, rövid
szöveges üzenetek továbbítását szolgáló
rendszer; legfeljebb 160 betűből álló,
kizárólag szöveges információ továbbítására
képes; ezek t.k. megfelelő kivitelezésű
mobiltelefonok
kisméretű
kijelzőin
olvashatók; üzenetküldéskor a betűket a
telefonbillentyűzet segítségével kell beütni
ami körülményes (!), míg a 'túloldal' lehet pl.
egy
olyan
asztali
gép,
melynek
levelezőprogramja
rendelkezik
SMS
funkcióval; ilyenek pl. a Web-alapú levelező
rendszerek; műszaki problémát jelenthetnek
még
a
mobil
szolgáltatók
eltérő
telefonrendszerei (Westel, Pannon, stb.); az
"ingyenes" SMS ajánlatok többnyire
reklámmal terheltek, a 160 betűből 10-20
reklámra megy el... a mai SMS-ről
népszerűsége ellenére tudni kell, hogy a
küszöbön álló 'csomagkapcsolt' WAP és iMode technikák fenti szövegszerű üzenetek
terjedelmének
sokszorosát
képesek
továbbítani, valamint azt, hogy a fejlesztés
alatt álló G3 technológiák teljesértékű
multimédiás, mobil kommunikációt tesznek
majd lehetővé]
SMTP (ang.) Simple Mail Transfer Protocol
[protokół
komunikacyjny
opisujący
sposób
przekazywania
poczty
elektronicznej w Internecie. Standard
został zdefiniowany w dokumencie RFC
821 a następnie zaktualizowany w 2008
roku w dokumencie RFC 5321] – SMTP
(Angol mozaikszó a Simple Mail Transfer
Protocol (egyszerű levéltovábítási protokoll)
szavak kezdőbetűiből = egyszerű postázó
protokoll) [1. egy alkalmazási protokoll,
amely a hálózati felhasználók egymással
való kommunikációját teszi lehetővé.
Leveleket tud küldeni és fogadni; 2. az
Interneten használt protokoll az elektronikus
levelezéshez; csak 7 bites ASCII kódokból
álló szövegek átvitelére alkalmas, ezért
utólag kiegészítették más eljárásokkal,
melyekkel már ékezetes szövegek és bináris
állományok is átküldhetők. 3. Az SMTP az
ARPANET által kidolgozott és használt,
alkalmazást leíró protokoll, amely a
hálózaton
az
elektronikus
levelek
továbbításának mikéntjét definiálja. Ez a
honlap egy példán keresztül szemlélteti az
SMTP
működését.
4.
Interneten
levéltovábbítást lehetővé tévő protokoll,
általában TCP-n keresztül. 5. az Internetben
is használt elektronikus levelezési protokoll,
a TCP/IP része, amely rögzíti a levél címzési
és nyomkövetési funkcióit; 6. az angolszász
nyelvterület eredeti (7-bites) levelezési
protokollja; egykori alkotói nem gondoltak a
-
Wersja 01 01 2017.
8 (mint a magyar) vagy több bitet igénylő
betűkészletek átvitelére; időközben az
SMTP-nek egy újabb, 8 bites változatát is
szabványosították: ESMTP, de alkalmazása
még csak most terjed; 7 bites rendszer
egyenes következményei a mai magyar
levelezésben is sokszor még ékezet nélkülire
nyomorított
magyar
szövegek;
fenti
problémát újabban megoldja a levelek MIME
kódolása, mely a mai levelezőprogramoknál
szinte kivétel nélkül beállítható]
SMTPi (Simple Mail Transfer Protocol Identity)
[proponowane rozszerzenie do protokołu
SMTP, opracowane przez firmę IronPort
Systems z San Bruno, Kalifornia, które
umożliwia identyfikowanie nadawców
poczty elektronicznej według adresu IP,
nazwy domeny i certyfikatów cyfrowych.]
– SMTPi (Simple Mail Transfer Protocol
Identity); egyszerű levél átviteli protokoll
identitás v. azonosság
smucenie – szomortás, búsítás, keserítés
smucenie się – bánkódás, szomorkodás, búsulás
smucić [być przyczyną czyjegoś smutku] –
szomorítani, búsítani, keseríteni
smuci mnie ta wiadomość – szomorít engem,
szomorúsággal tölt el engem ez a hír
smucić się (smucę się) [być smutnym] –
szomorkodni, búsulni, bánkódni; keseregni
smucić się czym – bánkódik v. szomorkodik vmin
smucić się z czego – szomorkodni vmi miatt
smucić się z jakiegoś powodu – szomorkodni,
bánkódni vmi miatt
smug, smuga [wąski pas czegoś wyodrębniający
się z tła] – csík, sáv
smuga światła – fénysáv
smuga kondensacyjna [pasmo miejscowej
kondensacji pary wodnej powstające za
przelatującymi samolotami] – kondenzcsík
smugowy, -a, -e – csíkos, sávos
smukawica [rodzaj sukni niewieściej za czasów
Zygmunta III, wyraz użyty przez
Zbylitowskiego] – (daw) női ruhafazon (III.
Zsigmont korában)
smukło – karcsúan, vékonyan
smukłość – karcsúság, vékonyság
smukły, -a, -e [1. wysoki i szczupły; 2. wysoki,
długi i cienki] – karcsú, vékony
smukła talia – karcsú termet, nyúlánk derék
smulec – sáros v. homokos v. földes só
smutek [1. stan psychiczny będący następstwem
przykrych
przeżyć,
kłopotów;
2. przygnębiający,
smutny
nastrój
panujący gdzieś] – bánat, bú, szomorúság
smutek lub radość – bánat vagy öröm
6421
smutek matki udzielił się dziecku – az anya
szomorúsága hat a gyerekekre
smutki [smutne przeżycia, kłopoty] – szomorú
előélet, bajok, gondok
smutnawo – szomorkásan
smutnawy, -a, -e [trochę smutny] – szomorkás,
kicsit bánatos, egy kissé búskomor, kicsit
szomorú
smutnie, smutno – bánatosan, búskomoran,
szomorúan
smutnieć
[stawać
się
smutnym]
–
megszomorodni, elszomorodni, búsulásnak
adja magát, szomorúvá válni
smutno śpiewać – szomorúan énekelni
smutny, -a, -e [1. pogrążony w smutku;
2. nacechowany
smutkiem;
3. godny
pożałowania] – szomorú, bús, méla;
mélabús; bánatos, búskomor, lehangolt;
elszomorító, bántó
smutna konieczność – szomorú szükségszerűség
smutna melodia – szomorú dallam
smutna moja dola – keserű az én sorsom
smutna następstwa – szomorú következmények
smutna nauka doświadczenia – a tapasztalat
szomorú tanulsága
smutna nowina – elszomorító v. szomorú hír
smutna rzeczywistość – szomorú valóság
smutna twarz – szomorú arc v. arckifejezés
smutna wdowa – bánatos özvegy v. özvegyasszony
smutna wiadomość – elszomorító v. szomorú hír
smutne położenie – szomorú helyzet v. állapot
smutny przypadek – szomorú eset v. esemény
smutny wiersz – szomorú vers
smużka [1. zdrobnienie od: smuga; 2. gryzoń z
rodziny skoczków, żyjący w lasach,
podobny do myszy, o ciemnej smudze na
grzbiecie] – csíkocska, sugaracska
smużka słońca – kis napsugár
smycz [1. rzemień lub linka służące do
prowadzenia psa; 2. rzemień, na którym
charty na polowanie prowadzą, a potem je
z niego zmykają czyli spuszczają] – póráz,
kötél, szíj, járszalag, járószalag
smyczek [sprężysty drewniany pręt z napiętym
na nim pasmem włosia, służący do
wydobywania dźwięku z niektórych
instrumentów strunowych] – vonó,
hegedűvonó
smyczek (instrumenty smyczkowe) – vonó
smyczkowy, -a, -e [przymiotnik od: smyczek] –
vonóssmyczkowe instrumenty – vonós hangszerek
smyczki [pot. instrumenty smyczkowe w
orkiestrze] – (zene) vonósok
-
Wersja 01 01 2017.
smyczyć [taszczyć] [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego w Katowicach] – hurcolni,
cipelni, vonszolni, vontatni
1
smyk [1. pot. o dziecku, zwłaszcza o chłopcu;
2. zob. smyczek] – poronty, kölyök, srác, kis
huncut, rossz kölyök, csibész
2
smyk [pot. wyraz oznaczający szybki ruch,
szybką ucieczkę] – eltűnés
smyk! – hopp! sicc! (eltűnésnél)
smykałka [potocznie: zdolność i zamiłowanie do
czegoś]
–
(közb.)
eleven észjárás,
leleményesség, találékonyság; átv. sütnivaló
smyknąć — smykać [1. pot. skubnąć, zerwać coś;
2. pot. uciec szybko, przemknąć; 3. pot.
zręcznie ściągnąć, wziąć coś ukradkiem;
też: ukraść coś] – tépni, szakítani
smyrgnąć — smyrgać [1. pot. uciec szybko;
2. pot. rzucić z rozmachem] – (táj) dobálni,
hajigálni, vetni, röpíteni; (vad.) száguldani,
tovatűnni, rohanni
Smyrna (gr. Σμύρνη) [miasto w Małej Azji,
dzisiejszej Turcji. W zborze w Smyrnie
pojawili się tacy, co mówili, że są Żydami
(posiadaczami
zbawienia), ale byli
''bożnicą szatańską''.] – Szmirna (a név
jelentése: mirha. Kis-Ázsiai város az Égeitenger partján) [Szmirna alapítói Kr. e. a X.
században az eoliak voltak; későbben a jóni
városi szövetséghez került, de Kr. e. 580.
Alyattes lidiai király foglalta el és dúlta szét.
ezután Szmirnát Lysimachus építette föl újra.
Ezen új város a réginél közelebb feküdt a
tengerhez; kereskedelme által rövid idő alatt
fölvirágzott és a rómaiak korában egyike volt
Kis-Ázsia legszebb városainak; szofistái és
rétorai ismeretesek voltak. Polycarpus
püspök Kr. u. 169. itt szenvedett vértanui
halált; sírját a Pagusz hegyen most is
mutogatják. 1092 a bizánciaktól elfoglalták a
szeldsuki törökök; későbben felváltva
bizánciak, törökök, genovaiak és a rodusi
lovagok uralma alatt állott. 1402. Timur
pusztította el. 1419. végleg az oszmánok
birtokába jutott. 1688. és 1778. földrengések
puszították.]
smyrneński, -a, -ie – szmirnasmyrneński dywan – szmirnaszőnyeg [bolyhos
szövet, amelyhez egy lánc- és két
vetülékrendszert használnak. Az egyik
vetülék a lánccal vászonkötést alkot s ezt
alsóvetésnek nevezik, a másik a bolyhokat
alkotja s ez a felsővetés. A felsővetés
fonáldarabkákból áll, amelyeket kézzel
csomóznak a láncfonalakhoz. A láncfonalak
vászonkötésnek megfelelően két nyüstbe s a
bordába vannak behúzva. A szövéshez vagy
közönséges vászonszövőszéket avagy olyat
használnak, amelyben a láncfonalak nem a
6422
vizszintes, hanem a függőleges síkban
vannak kifeszítve.]
snadnie
–
(dawno)
(ritka)
könnyedén,
könnyűszerrel, megfelelően
snadź [zapewne, prawdopodobnie, widocznie] –
(dawno) (ritka) szemmel láthatóan, nyilván
snail mail a. smail (z snail + mail) [poczta
ślimacza/wysłać ślimakiem] – (ang.) snail
mail [a hagyományos postai levélküldő
szolgáltatásnak (az e-mail sebességére utaló)
lenéző elnevezése; magyarul: "csigaposta"]
snajper [żołnierz wyszkolony w precyzyjnym
strzelaniu do pojedynczych celów] –
(wojsk) sznájper, mesterlövész
snajperski, -a, -e – (wojsk) sznájper-,
mesterlövész- [Karabin snajperski DKS501]
SNAT (ang. Source Network Address Translation)
[proces umożliwiający zmianę adresu
źródła określonego w pakiecie na adres
zdefiniowany w regule] – SNAT (ang.
Source Network Address Translation),
forráscím fordítás
Sniffer (Węszyciel) [program komputerowy,
którego zadaniem jest przechwytywanie i
ewentualne
analizowanie
danych
przepływających w sieci. Wspólną cechą
większości węszycieli jest przełączenie
karty sieciowej w tryb bezładny (ang.
promiscous),
by
umożliwić
przechwytywanie danych adresowanych
nie tylko do niej.] – Sniffer [A hálózaton
továbbított
adatcsomagok
(packetek)
szemlélésére szolgáló ügyes hálózati
segédprogram. A hálózat egyik gépére
telepítve a teljes forgalmat felügyelhetjük
vele, még azokat a csomagokat is, amelyeket
nem a mi gépünkre címeztek.]
snob [człowiek pozujący na znawcę jakiejś
dziedziny lub bezkrytycznie naśladujący
sposób bycia, gusty lub poglądy], snobka –
(lat→ang.) sznob (ffi/nő), az előkelőket
utánzó, elbizakodott ember
snobistycznie – elkőlelősködően, nagyképűen,
nyeglén
snobistyczny, -a, -e [właściwy snobom,
nacechowany snobizmem] – (lat→ang.)
sznob; elkőlelősködő, nagyképű, nyegle
snobizm [postawa objawiającą się chęcią
zaimponowania innym osobom oraz
wykazania swojej wiedzy na dany temat.
Osoby takie często są nazywane snobami,
przykładowo mogą to być części bywalcy
oper, teatrów oraz spektakli, lecz jedynie
w celu zamanifestowania swojej kultury,
zainteresowań czy upodobań. Osoby te nie
są zorientowane w temacie bądź dziedzinie
-
Wersja 01 01 2017.
o jakiej się wypowiadają lub w której
biorą udział. Snob pochodzi od łacińskiego
skrótu,
który
był
stosowany
w
średniowieczu dla odróżnienia studentów,
którzy posiadają tytuł szlachecki i tych nie
posiadających go: S. Nob. - Sin Nobilitat
(Sin - bez, Nobilitat - tytuł szlachecki). W
związku z tym dziś za snoba uważa się
kogoś, kto naśladuje klasę społeczną
wyższą od swojej, tak jak w średniowieczu
naśladowana była szlachta przez stany
niższe akcesem na uczelnie wyższe.] –
(lat→ang.) sznobizmus
Snobol (String Oriented Symbolic Language) [to
język programowania zaprojektowany
specjalnie do przetwarzania napisów.
Obecnie pojęcie Snobol obejmuje rodzinę
języków programowania, wśród których
wyróżnia się język Snobol4 (number 4).] –
SNOBOL
String-Oriented
SymBOlic
Language
(szövegorientált
szimbolikus
nyelv)
snobować się, snobizować się – (lat→ang.) sznob
módjára v. sznobisztikusan viselkedni; urakat
majmolni
v.
utánozni;
sznobságból
érdeklődni vmi iránt
snop [1. związany pęk zżętego zboża lub słomy;
też: duża wiązka jakichś roślin, traw itp.;
2. silna wiązka, strumień czegoś
świetlistego, jaskrawego itp.] – kéve,
nyaláb, csomó, köteg; kéve, csóva
snop iskier – szikrakéve
snop promieni – sugárkéve, sugárnyaláb
snop słomy – szalmakéve v. szalmaköteg
snop światła – fénycsóva, fénykéve
snop zboża – egy kéve gabona
snopek, snopeczek – kicsi kéve, nyaláb
snopowiązałka, wiązałka [1. maszyna do
koszenia i wiązania zboża i rzepaku w
snopy; 2. maszyna rolnicza służąca do
zautomatyzowanego koszenia zboża, traw
nasiennych
i
rzepaku,
układania
skoszonego materiału w snopy i wiązania
ich sznurkiem. Jest to żniwiarka
wyposażona w urządzenie do wiązania
snopów] – kévekötőgép
snopy niemłócone – csépeletlen kévék
snopy wiązać – kévét kötni
snowaczka [kobieta w fabryce tkackiej
zajmująca się snuciem osnowy ręcznie lub
na snowarce] – (műsz.) felvetőgép;
felvetőnő
snować (snuje) ― snuć (snuje) [1. skręcać nitkę z
przędziwa za pomocą wrzeciona lub
kołowrotka; 2. robić osnowę jakiejś
tkaniny; 3. wyciągać z czegoś nić, rozwijać
ją z kłębka; 4. o pająkach lub larwach
6423
-
niektórych owadów: tworzyć pajęczynę
lub oprzęd] – szőni, szövögetni; (dawno)
feltekerni, felgombolyítani, felcsavarni
snowalnia [dział fabryki włókienniczej, w
którym przygotowuje się przędzę do
tkania] – (szöv.) felvetőműhely
snowanie – (műsz., szöv.) láncfonal felvetése
(szövőgépre)
snowarka [maszyna do nawijania osnowy
tkackiej]
–
fonalgombolyító
(gép);
felvetőgép
snowboard [wym. sno bord] 1. szeroka deska
mocowana
do
butów
specjalnymi
wiązaniami, służąca do zjeżdżania po
śniegu; 2. jazda na takiej desce; też: jako
dyscyplina sportu – snowboard, hódeszka
snowboardowy, -a, -e [czytaj: snołbordowy]
[związany ze snowboardem, np. sklep
snowboardowy] – snowboard-, hódeszkasnowboardzista [czytaj: snołbordzista] [osoba
uprawiająca
snowboarding],
snowboardzistka
–
snowboardozó,
hódeszkás, hódeszkázó (ffi/nő)
SNTP (Simple Network Time Protocol) [jest w
zasadzie NTP, ale brakuje kilku
wewnętrznych algorytmów, które nie są
konieczne
dla
wszystkich
typów
serwerów] – SNTP Simple Network Time
Protocol (egyszerű hálózati idő-protokoll)
snuć [1. skręcać nitkę z przędziwa za pomocą
wrzeciona lub kołowrotka; 2. robić
osnowę jakiejś tkaniny; 3. wyciągać z
czegoś nić, rozwijać ją z kłębka; 4. o
pająkach
lub
larwach
niektórych
owadów: tworzyć pajęczynę lub oprzęd] –
felgombolyítani, feltekerni, fonni, szőni
snuć domysły – terveket szőni
snuć intrygi – fondorkodni; intrikálni; cselt szőni
snuć marzenia – álmokat kergetni v. szőni;
merengeni, ábrándozni, tűnődni; ábrándokat
szőni
snuć pajęczynę – hálót v. pókhálót szőni
snuć plany – terveket szőni
snuć przypuszczenia – feltételezni vmit
snuć się [1. wyciągać się z czegoś w postaci nici
lub być przędzionym; 2. o dymie, mgle
itp.: przesuwać się wolno w powietrzu;
3. chodzić wolno lub bez celu] – húzódni,
vonulni
snuć marzenia – ábrándokat szőni
snuć pasmo myśli – (átv.) a gondolatok fonalát
szőni
snuć projekty – terveket szőni
Wersja 01 01 2017.
snuć się [1. wyciągać się z czegoś w postaci nici
lub być przędzionym; 2. o dymie, mgle
itp.: przesuwać się wolno w powietrzu;
3. chodzić wolno lub bez celu] – szövődni
sny [przez nie Bóg przemawiał i ostrzegał, dawał
proroctwa, wyjaśniał, Pismo Święte
ostrzega
także
przed
fałszywymi
wykładaczami snów.] – álmok; jelenések
snycernia – faragóműhely, szobrászműhely
snycernia drewna – fafaragó műhely
snycerska robota – faragott v. metszett mű v.
munka
snycerski, -a, -ie – metszett, vésett, faragott
snycerstwo – fafaragás; faragás művészete,
szobrászat
snycerz [artysta lub rzemieślnik rzeźbiący w
drewnie, dawniej też w kamieniu],
snycerka – faragó, képfaragó, szobrász,
metsző, vésnök, fafaragó (ffi/nő)
Soan [zob. Tanis; starożytne egipskie miasto w
pn. wsch. części delty Nilu. Od 1100 do
660 r. przed Chr. Soan był stolicą Egiptu.
Lb 13,22; Iz 19,11] – Szoán, Coán, Zoán
[Bizony, esztelenek Szoán fejedelmei, s a
fáraó legbölcsebb tanácsosai balgák. Hogy
is mondhatjátok a fáraónak: "Bölcsek
tanítványa vagyok, ősi, királyi nemzetségből
való." ( Izajás könyve 19.11) — város a
Nílus keleti deltájában. - A Szám 13,22
Szoántól számítva határozza meg Hebron
alapításának évét; Szoán fejedelmei Iz 19,11:
a fáraóval, 19,13: Nof (= Memphisz)
főembereivel szerepeltek. 30,4 Hánesszel (=
Herakleopolisz) említi együtt ~t, Ez 30,14
viszont Noval (= Théba). A LXX a város
nevét Taniszként adja vissza, mely a mai
San-el-Hagarnak felel meg a Menzalehtónál; 1929-től ~t P. Montet kutatta, és a
hikszoszok nevezetes főv-ával, Avarisszal,
ill.
a
Ramszeszek
dinasztiájának
rezidenciájával (Pi-Ramszesz) azonosította;
ma általánosan elfogadják nézetét. 1945-46:
az ásatások során más királysírokkal együtt
I. Pszuszennész (Kr. e. 1000 k.) épen maradt
szarkofágját is felfedezték.]
SOAP (ang.) Simple Object Access Protocol
[protokół wywoływania zdalnego dostępu
do obiektów, wykorzystujący XML do
kodowania wywołań i najczęściej HTTP
lub RPC do ich przenoszenia, możliwe jest
jednak wykorzystanie innych protokołów
do transportu danych. SOAP jest
standardem W3C.] – (inf.) SOAP (egyszerű
objektum-elérésű protokoll, amely a W3C
által ajánlott, a struktúrált információk,
szétszórt, elosztott környezetben való
továbbitására szolgál) [egy protokoll,
6424
amelyet
webszolgáltatások
hálózaton
keresztüli kommunikációjához terveztek. Az
üzenetek XML-alapúak és általában más,
alkalmazás
réteg-beli
protokollokra
támaszkodva továbbítódnak, például Távoli
Eljáráshívás (Remote Procedure Call, RPC)
vagy a Hypertext Transport Protocoll
(HTTP) protokollokra.]
Soap shoes [1. buty przeznaczone do
grindowania (czyli najogólniej rzecz
biorąc ślizgania się na stojąco po
poręczach lub innych odpowiednich
powierzchniach). Zostały wymyślone i
wyprodukowane przez firmę Soap w 1997
roku. Charakteryzują się one podeszwą
zaopatrzoną w plastikową lub metalową
wklęsłą płytkę, zapewniającą lepszą
przyczepność i ślizg. 2. rodzaj butów
przeznaczonych do grindowania, który
został wypuszczony na rynek w 1997 roku.
Posiadają plastikową lub metalową płytę
na podeszwie, umożliwiająca zjeżdżanie
po poręczach, rurach i krawędziach
obiektów.] – (ang.) Soap shoes (edzőcipő
fajta)
sobaczenie – ocsmány beszéd; csúnya káromkodás
sobaczka [rosyjski • собака [sobaka] (pies);
собачка [sobaczka] (piesek)] – szuka,
nősténykutya; házőrző kutya; (átv.) céda
sobaczka mądra – (átv.) okos szuka
sobaczy, -a, -e [przestarzałe lub książkowe:
właściwy psu; psi] – szuka-; kutyasobaczyć [1. pot. wymyślać, przeklinać; 2. kląć,
obrażać kogoś, przeklinać] – gyalázatos
szavakat használni, káromkodni, szidalmazni
sobaczyć na kogo – ocsmány káromkodásokkal
leszidni vkit
Sobab, Szobab [jeden z synów Dawida, urodzony
w Jerozolimie] – Sobáb (leesett, elszakadó;
visszatért, visszakapott) [1. Hecron (1)
unokája, Káleb (2) fia (1Krón 2,18). 2. Dávid
és Betsábé fia (1Krón 3,5; 14,4; 2Sám 5,14).]
sobaka [собака] (pies) – (ritka) kutya; házőrző
kutya
sobą (ze sobą) – magával
-
Wersja 01 01 2017.
sobek [1. egoista; 2. skrócenie imienia Sobiesław
i Sebastian; 3. (Jak czytamy u zygmunta
Glogera) Lud nazywał także Jana
Sobieskiego królem Sobkiem. Że zaś
wydarzały się za jego panowania częste
nieurodzaje, więc powstało przysłowie w
czasach Saskich: „Za króla Sobka nie było
w polu snopka”. Na oznaczenie egoisty
mieli Polacy takie wyrazy: sobek,
sobierad,
samolub,
samoiściec,
siebielubiec, sobiegarn, sobiedobrski,
sobieradzki.] – egoista, önző, haszonleső ffi;
(röv.) Sobiesław és Sebestyén; (daw) Jan
Sobieski lengyel király beceneve
sobie
[wyraz dodawany do czasownika,
podkreślający
niezależność
działania
danego obiektu] – magának, önmagának
sobie darujemy, drugich nicujemy – (közm.)
[magunknak
megbocsátunk,
másokat
ócsárolunk] más szemében észrevesszük a
szálkát, de a magunkéban nem látjuk meg a
gerendát
sobie pan, sobiepan – a maga ura, a maga gazdája;
úrhatnám, polgár, független ember
sobkowski, -a, -ie [1. przymiotnik od: Sobków; 2.
charakterystyczny dla sobka, samoluba,
egoistyczny] – egoista, önző, haszonleső
sobkostwo [egoizm, samolubstwo] – önzés,
haszonlesés; egoizmus, önimádat
sobole [1. futro ze skórek soboli; 2. futro jedno z
najdroższych i najwięcej w Polsce
poszukiwanych. W Vol. legum (III, f. 371,
r. 1620) znajdujemy postanowienie, iż
„sorok soboli” przednich (t. j. 40 skórek)
nie drożej mają przedawać nad zł. 200; 3.
jedno z najdroższych futer. Soból żyje na
Syberii i w Ameryce podbiegunowej;
futerko jego z długich jedwabistych
włosów ułożyć można we wszystkich
kierunkach; włosy spodnie stanowią puch
gęsty i miękki. Najpiękniejsze skórki mają
kolor czarny z końcami włosów białymi.m
4. kosztowne futro zwierząt o tej samej
nazwie. Charakteryzuje się długim,
jedwabistym włosem, za najpiękniejsze
uważane jest ponoć ubarwienie włosa
czarne z białymi końcówkami. Sobole
zamieszkują lasy Azji, w Rosji hodowane
są dla futra. W Europie zostały sobole już
dawno wytrzebione.] – cobolyprém (a
címertanban ritkán előfoduló prémfajta. A
heraldikai borítások részeként a prémek közé
tartozik.
A
Színe
és
vonalkázása
megyegyezik a fekete színével.)
soboli, -ia, -ie; sobolowy, -a, -e [przymiotnik od:
soból (np. futro sobole); sobolowy] –
coboly-
6425
soborowy, -a, -e [przymiotnik od: sobór] –
zsinati, székesegyházi
sobota [szósty dzień tygodnia. W tradycji
biblijnej – chrześcijańskiej i żydowskiej,
gdzie za pierwszy dzień tygodnia
uznawana jest niedziela, sobota jest
siódmym, ostatnim dniem tygodnia.] –
szombat [1. a hét hatodik napja (azokban az
országokban, ahol a hét a vasárnappal
kezdődik ott a hetedik); 2. az ószövetségi
naptárban a hét 7. napja, gyakran egyszerűen
ünnepnap is (függetlenül attól, hogy a hét 7.
napjára esik-e!), mint pl. az engesztelés
napja (vö. Lev 16,31; 23,32), a
harsonazengés napja (vö. 23,24; újév
ünnepe) v. a sátoros ünnep 1. és 8. napja (vö.
23,39) esetében. A ker. naptárban a
vasárnappal kezdődő hét 7., utolsó napja. A
12. sz: személy-, a 14. sz: helynévként fordul
elő. Bolygókhoz tartozó neve: dies
Saturnius, 'Saturnusnak szentelt nap'.] (w
sobotę: szombaton)
sobota robocza, pracująca [sobota niebędąca
ustawowo dniem wolnym od pracy] –
munkaszombat
sobota zapustna – farsang utolsó szombatja
sobotni, -a, -ie [związany z sobotą] – szombati
Soboty [niskie podcienia wsparte na słupach i
przykryte
jednospadowym
dachem,
otaczające drewniane kościółki lub
cerkwie, na całym lub części ich obwodu,
mające konstrukcję słupową a w dolnej
części
zazwyczaj
odeskowane
lub
odgrodzone balustradą.] – fatemplom
tornáca v. árnyékvető kiugró része
sobowtór [człowiek bardzo podobny zewnętrznie
do innego człowieka] – képmás, hasonmás
soból (Martes zibellina) [1. ssak z rodziny
łasicowatych; 2. ssak drapieżny o ciele
pokrytym brązowym lub czarnym futrem,
żyjący w północnej i wschodniej Azji;
3. wyprawiona skóra tego zwierzęcia] –
coboly [(Mustela zibellina L.), a ragadozó
emlősállatok közé tartozó menyétfélék
családjának egyik faja, mely 58 cm. hosszúra
nő és farka 17 cm. hosszú. Szibéria északi és
keleti tajgáiban honos.)]; cobolybőr
-
Wersja 01 01 2017.
soból (Martes zibellina)
sobór [1. w Kościele katolickim: zgromadzenie
biskupów całego świata obradujące pod
przewodnictwem papieża
lub
jego
delegata; 2. w Kościele prawosławnym:
stała rada biskupów przy patriarsze
autokefalicznym; 3. cerkiew katedralna; 4.
wyrazu tego nie ma w Biblii. Oznacza
zjazd i obrady dostojników kościołów
denominacyjnych, na których załatwiane
są potrzebne zmiany w kościele, decyzje
dotyczące doktryny itp.
Niektórzy
nazywają soborem obrady apostołów i
starszych w Jerozolimie, które miały
miejsce przed drugą podróżą misyjną
Pawła.] –
(zgromadzenie) zsinat;
székesegyház
Sobór chalcedoński [czwarty sobór powszechny
biskupów
chrześcijańskich,
który
odbywał się w dniach 8-31 października
451 roku w kościele św. Eufemii w
Chalkedonie (mieście zwanym obecnie
Kadi-Koy, położonym w Turcji). Został
zwołany przez cesarza Marcjana oraz
jego żonę św. Pulcherię i zatwierdzony
przez papieża Leona I Wielkiego listem do
tegoż cesarza. Aelia Pulcheria była
pierwszą kobietą uczestniczącą u boku
męża w posiedzeniu soborowym.] –
khalkédoni
(khalkedóni,
kalkedoni,
kalcedoni,
chalcedoni)
zsinat
[a
kereszténység negyedik egyetemes zsinata,
amelyet 451. október 8. és november 1-je
között tartottak Khalkédónban, a kis-ázsiai
Bithünia egyik városában (ma a Boszporusz
ázsiai oldalán lévő Kadıköy kerület, amely
egyesült Isztambullal).— Nagy Szent Leó
pápa kérésére a monofizitizmus elítélésére
hívta össze 451. május 17-én Marcianus
császár. Helyéül először Nikaiát jelölte ki,
majd inkább a főváros közelében lévő
Khalkédónt
választotta.
A
zsinati
tanácskozás helye Szent Eufémia vértanúszűz temploma volt. A hagyomány szerint
600, valójában valószínűleg kevesebb
résztvevője volt, de az első vatikáni zsinatig
mindenképpen ez volt a legnépesebb.
Elnökségét 5 pápai legátus, irányítását 6
császári biztos látta el.]
6426
sobór ekomeniczny – egyetemes zsinat
Sobór Laterański I [ten był IX soborem
powszechnym Kościoła katolickiego, a
pierwszym w historii, na którym zabrakło
przedstawicieli kościołów wschodnich –
całkowicie zachodnim (zwołanym za
Zachodzie).] – első lateráni zsinat [a
katolikus egyház 9. egyetemes zsinata,
amelyet 1123. március 18. és április 6-a
között tartottak Rómában a lateráni zsinati
aulában. A zsinatot II. Kallixtusz pápa hívta
össze 1122-ben elsősorban a wormsi
konkordátum megerősítésére, amely az
invesztitúraharc lezárását rendezte a pápa és
a császár között. Kb. 300 püspök és több
mint 600 apát vett rajta részt, és személyesen
a pápa elnökölt. 22 kánont fogalmaztak meg,
melyek
megerősítették
a
korábbi
rendelkezéseket a szimóniáról, a papi
cölibátusról és az ún. „treuga Dei”
megtartásáról. A zsinaton ezen kívül
szabadságot igényeltek az Egyház számára,
valamint a kereszteseknek teljes búcsút,
hozzátartozóiknak védelmet ígértek, és
kiközösítéssel sújtották azokat, akik a római
zarándokokat kirabolták. A zsinat egyetemes
jellegét sokszor megkérdőjelezik, eredeti
aktái hiányoznak, a törvények csak
kánongyűjteményekben maradtak fenn.]
Sobór Laterański II
[sobór powszechny
Kościoła katolickiego, który został
zwołany przez papieża Innocentego II w
kwietniu 1139 r. Według rachuby
katolickiej był X soborem powszechnym.
Pierwszym
jego
działaniem
była
likwidacja skutków schizmy do jakiej
doszło za życia antypapieża Anakleta II.
Wszystkie konsekracje przez niego
dokonane uznano za nieważne, usunięto z
urzędów kościelnych mianowanych przez
niego
duchownych.
Ogłoszono
ekskomunikę króla Sycylii Rogera II.
Potępiono i wygnano z Włoch Arnolda z
Brescii. Postanowienia tego soboru można
potraktować jako pierwszą w historii
Europy międzynarodową konwencję o
zasadach
prowadzenia
wojny.
Chrześcijanie wyrzekli się stosowania
kuszy w walkach pomiędzy sobą.] –
Második lateráni zsinat [a tizedik egyetemes
zsinat, amelyet 1139-ben II. Ince alatt
tartottak április 4-től 30-ig. Azután hívta
össze, miután meghalt II. Anaklét
(ellenpápa), hogy a szakadással járó károkat
enyhítse.]
Sobór Laterański III [sobór powszechny
Kościoła katolickiego, zwołany przez
papieża Aleksandra III w marcu 1179.
Udział w nim wzięło 302 biskupów.
-
Wersja 01 01 2017.
Według rachuby katolickiej był XI
soborem powszechnym. — Sobór został
zwołany wkrótce po zwycięstwie papieża
w sporze z Fryderykiem Barbarossą i
jednym z jego celów było unieważnienie
wszystkich decyzji antypapieży. W czasie
trzech sesji (5, 14 i 19 marca)
dyskutowano o waldensach oraz ustalono
normy obyczajowe dla księży. Podjęto
decyzję o ekskomunikowaniu katarów i
ich protektorów. — Najważniejszym
ustaleniem III Soboru Laterańskiego było
wprowadzenie nowych zasad wyboru
papieża. Przyjęto, że dla ważnego wyboru
papieża potrzebna jest większość dwóch
trzecich kardynalskich głosów, co miało
zapobiec ogłaszaniu antypapieży oraz
uniezależniało elekcję od cesarza, niższego
kleru i ludu rzymskiego - przyjęty
mechanizm
przypominał
konklawe,
termin ten został jednak użyty dopiero
przez Grzegorza X niemal sto lat później.]
– III. lateráni zsinat [III. lateráni zsinatot
1179-ben hívta össze III. Sándor pápa az
egyház belső problémáinak megoldására. A
zaklatott életű egyházfő – aki már jócskán
70 év felett járhatott – számára ez az időszak
volt a diadal ideje. Gyakorlati bölcsességét
mutatja, hogy a zsinat összehívását, már a
velencei béke megkötésekor kilátásba
helyezte. Célja az volt, hogy maga köré
gyűjtve a keresztény világot, törvényeket
bocsásson ki a közel húsz évig tartó
szakadás idején keletkezett nehézségek, az
egyházfegyelem
hiányosságai
és
az
eretnekségek ellen. — „Az I. lateráni zsinat
külső indítékát egyházpolitikai küzdelem, az
invesztitúraharc szolgáltatta, a másodikét
viszont egy skizma. A III. lateráni zsinat
előtörténetében
mindkét
motívum
felfedezhető.” (Hubert Jedin). — Gondos
előkészületek után a XI. egyetemes zsinatot
1179. március 5-én nyitották meg, több mint
ezer résztvevő jelenlétében. A zsinati atyák
közül több mint 300-an püspökök voltak,
zömmel itáliaiak (124 fő), angolok,
spanyolok, franciák, németek, írek, skótok,
bizánci latin szertartásúak (8 fő) valamint
dalmátok (5 fő) . Magyarországot András
kalocsa-bácsi érsek képviselte. A számos
apáton túl, követek útján majdnem minden
király vagy fejedelem képviseltette magát.]
Sobór laterański IV [sobór powszechny Kościoła
katolickiego, który miał miejsce w 1215 r.
w Rzymie, na Lateranie. Papież Innocenty
III w 1213 r. wydał oficjalną zapowiedź
soboru, w której ogólnie przedstawił
sprawy, którymi sobór miałby się zająć.
Były to: odzyskanie Ziemi Świętej,
6427
reforma
powszechna
Kościoła,
wykorzenienie herezji i ogólne dobro
chrześcijan. Na obrady soborowe zjechali
biskupi, opaci, przedstawiciele kapituł
katedralnych
i
wielcy
mistrzowie
zakonów. Uroczyste rozpoczęcie odbyło
się 1 listopada 1215 r. Sobór odbył 3
posiedzenia w dniach 11, 20, 30 listopada.
Uchwalił przeszło 70 dekretów, z czego 59
weszło do zbioru Prawa Kościelnego.] –
negyedik lateráni zsinat [a tizenkettedik
egyetemes zsinat, III. Ince pápa hívta össze
1215 április 19-én. Mivel egy fél év telt el a
meghírdetéstől az összegyúlésig, sokan
tudtak jelen lenni. A tanács a lateráni
palotában gyűlt össze. A zsinat abban a
történeti helyzetben ült össze, amikor két
keresztes hadjárat lezajlott. A harmadik
keresztes hadjárat korlátozott eredményt
hozott, a negyedik keserű tapasztalatokat. A
tanács világi ügyekkel is foglalkozott.
Megerősítette II. Frigyes német-római
császárságát. A klérus egyhuszad jövedelmét
kellett befizetni egy új keresztes hadjárat
költségeire, melynek időpontját is kitűzték
1217. június 1.-re. A toulousi grófságot
rábízza Jontforti Simonra.]
Sobór Laterański V [sobór powszechny Kościoła
katolickiego, który obradował w latach
1512-1517. Zwołany został przez papieża
Juliusza II w 1512 r., w odpowiedzi na
zwołany
samowolnie
przez
część
niezadowolonych kardynałów sobór w
Pizie w 1511 r. Sobór w Pizie popierał
król Francji Ludwik XII i cesarz
Maksymilian I Habsburg. Papież szybko
zawiesił jego obrady i wezwał kardynałów
do stawienia się na Lateranie. Uroczyste
otwarcie jego obrad nastąpiło 3 maja
1512. W soborze udział wzięło 15
kardynałów, 10 arcybiskupów, 56
biskupów, wielu opatów i generałów
zakonów. Sobór zbierał się na 12 sesjach od 1513 r. już pod przewodnictwem
nowego papieża Leona X.] – ötödik lateráni
zsinat [II. Gyula pápa hívta össze 1512-ben,
a zsinat ideje alatt azonban elhalálozott, így
azt csak 1517-ben zárta le utóda X. Leó
pápa.]
Sobór nicejski I [pierwszy Sobór powszechny
biskupów chrześcijańskich, zwołany 20
maja 325 r. w Nicei (Nikai) w Bitynii
(około 80 km od Konstantynopola) przez
cesarza Konstantyna Wielkiego.] – az első
niceai egyetemes zsinat 325-ben. [1. első
nikaiai zsinatot (vagy niceai zsinatot) I.
Konstantin római császár hívta össze 325ben. A zsinat (más néven szinódus) a
keresztény egyház püspökei számára az első
-
Wersja 01 01 2017.
egyetemes tanácskozás volt. 2. Ennek a
zsinatnak, amit Nagy Konstantin császár
hívott össze I. Szilveszter pápa idején és
amelyen mintegy 300, csaknem kizárólag
keleti püspök vett részt – fő témája az
arianizmus volt. A zsinat megfogalmazta a
nikaiai hitvallást, és benne ünnepélyesen
kifejezte a Fiú istenségét és az Atyával való
egylényegűségét („homousziosz”).]
Sobór Nicejski II (787) [sobór powszechny
biskupów
chrześcijańskich
zainaugurowany w Konstantynopolu,
przeniesiony do Nicei i tam obradujący od
28 września do 23 października 787 roku.
Na soborze uchwalono 22 kanony
dyscyplinarne. W soborze brało udział
307 biskupów (tylko 14 z Zachodu) pod
nominalnym przewodnictwem legatów
papieskich, a faktycznie patriarchy
Tarazjusza. Cesarzową Irenę i jej syna
reprezentowali urzędnicy. Nieobecni byli
patriarchowie Aleksandrii, Antiochii i
Jerozolimy
znajdujący
się
pod
panowaniem islamskim.] – II. nikaiai zsinat
[Az I. Adorján pápa idején 787. szeptember
24-étől október 23-áig megtartott II. nikaiai
zsinat (a 7. egyetemes zsinat) a „képek
tiszteletét” mondta ki a keleti egyház első
képrombolási vitájában (725-787).]
sobór powszechny, sobór ekumeniczny [1. zob.
sobór w zn. 1.2. w Kościołach
chrześcijańskich - spotkanie biskupów
całego Kościoła w celu ustanowienia praw
kościelnych (kanonów soborowych) i
uregulowania spraw doktryny wiary i
moralności. Początkowo sobory były
zwoływane przez cesarzy rzymskich
(bizantyjskich).
Sobory
Kościoła
rzymskokatolickiego (nie uznawane przez
pozostałych
chrześcijan,
w
tym
prawosławnych i protestantów) są
zwoływane przez papieża. Według prawa
kanonicznego
papież
przewodniczy
obradom soboru osobiście (lub przez
delegatów), a także określa ramy obrad i
zatwierdza dekrety soborowe. Śmierć
papieża w czasie trwania obrad powoduje
ich zawieszenie, i dopiero jego następca
może wznowić obrady.] – egyetemes zsinat
sobory powszechne [zgromadzenia wyższego
duchowieństwa
i
przedstawicieli
Kościołów
lokalnych,
na
których
opracowano
i
ogłoszono podstawy
chrześcijańskiej wiary, sformułowano
kanoniczne zasady liturgiczne, oceniono
różne koncepcje teologiczne i osądzono
herezje. Podstawowe decyzje soborów
powszechnych: Nicejski (325 r.) - przyjęcie
pierwszej redakcji Symbolu Wiary,
6428
osądzenie arianizmu, określenie dnia
świętowania
Paschy;
Konstantynopolitański
(381
r.)
opracowanie pojęć dotyczących dogmatu
trynitarnego, ostateczne sprecyzowanie
Symbolu Wiary, osądzenie arianizmu,
sabelianizmu i innych herezji; Efeski (431
r.) - osądzenie nestorianizmu i ogłoszenie
Dziewicy
Maryi
Bogurodzicą;
Chalcedoński
(451
r.)
osądzenie
monofizytyzmu
i
określenie
pojęć
odnoszących się do Osoby BogaCzłowieka
Jezusa
Chrystusa,
współistotnego
Ojcu;
II
Konstantynopolitański (553 r.) i III
Konstantynopolitański (680-681 r.) osądzenie różnych herezji; II Nicejski (787
r.) - osądzenie ikonoklazmu i ogłoszenie
kanonu kultu ikon i krzyża. Po podziale
Kościoła (1054 r.) ogólnochrześcijańskie
sobory nie były zwoływane.] – egyetemes
zsinatok
sobótka [1. ludowe święto obchodzone w czasie
letniego przesilenia Słońca; 2. ognisko
zapalane w czasie tego święta; 3. (Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) Najnowsze
badania wyjaśniły nam w zupełności
początek nazwy sobótki. Biskup poznański
Laskarz w wieku XIV statutem swoim
zakazuje tańców nocnych w wigilje
przedświąteczne, t. j. w soboty i w wigilje
uroczystości, przypadających w lecie, a
zatem przed świętem Jana Chrzciciela,
Piotra i Pawła. Z zabaw tego rodzaju
najwspanialszą być musiała sobótka w
okresie kategzochen świątecznym, t. j. na
Zielone Świątki. Kaznodzieja krakowski
Jan ze Słupca powiada, że tańczą podczas
Świątek w lecie niewiasty, śpiewając pieśń
pogańską. Stwierdza ten obyczaj, jako
jeszcze
pogański,
statut
synodu
krakowskiego z r. 1408. Na sobótkę, którą
zawsze obchodzono wieczorem w sobotę
przed jednem ze świąt letnich, zbierali się
jeszcze w wieku XVI wszyscy, zarówno
kmiecie z wioski, jak drużyna i szlachta ze
dworu, do ognia roznieconego na pagórku
za wioską.] – szent János-esti tűzijáték
sobótkowy, -a, -e [przymiotnik od: sobótka] –
szent János-esti tűzijátéksocha [1. dawne prymitywne narzędzie do orki;
2. (u Zygmunta Glogera) starożytne
narzędzie słowiańskie do orania, używane
dotąd powszechnie na Podlasiu i Rusi
litewskiej, a dawniej na całem Mazowszu i
w Lubelskiem. Tylowiekowe istnienie
sochy przemawia najwymowniej za jej
racjonalną budową i praktycznością. 3.
dawne drewniane narzędzie rolnicze
-
Wersja 01 01 2017.
stosowane do orki, charakteryzujące się
rozdwojonym rylcem, stosowane od
początku średniowiecza. W Egipcie znano
ją od VII wieku p.n.e. Wymagała do pracy
dwóch mężczyzn.] – támaszfa; edényszárító;
faeke
Societas delinquere non potest [spółka nie może
popełniać przestępstw] – (lat.) Societas
delinquere non potest; társaság büntetőjogi
felelősségének hiánya [a jelenleg hatályos
büntető törvénykönyv, illetve annak korábbi,
jórészt a klasszikus büntetőjogi dogmatikán
alapuló előzményei és a tudományos
szakirodalom is sarkalatos elvként kezelte
azt, hogy bűncselekményt csak természetes
- külföldön elterjedt elnevezéssel: fizikai személy követhet el. A "societas delinquere
non potest" elve a jogi irodalom és a
tudományos közvélekedés megegyezésen
alapuló,
elfogadott
és
az
európai
kontinentális jogokban, a francia, illetve a
német, osztrák, magyar jogterületeken
lényegében általános szabály volt, és zömmel
ma is annak tekinthető. Ebből az elvből
logikusan
következik,
hogy
ha
bűncselekményt csak valós, természetes
személy követhet el, akkor csak ő
büntethető, ő vonható felelősségre, de az a
cég, egyesület, alapítvány s a többi,
amelynek tagjaként, képviselőjeként járt el,
esetleg ezen jogi személyiséggel rendelkező
társulások javára és érdekében, az nem
büntethető.]
Society for Information Management {rzecz.}
(też: SIM); Stowarzyszenie na rzecz
Zarządzania Informacjami {n.} [komp.]
[zł.] – SIM Society for Information
Management (Információs Menedzsment
Társaság)
Société Européenne des Satellites [operatora
Systemu Satelitarnego ASTRA, jak
również z największymi
zasięgami
odbiorczymi w Polsce i Europie, które
gwarantuje konstelacja satelitów ASTRA.]
– SES Societe Europeenne des Satellites
(Európa legnagyobb műholdas szövetsége)
Society of Motion Picture and Television
Engineers (SMPTE) [organizacja z
6429
siedzibą w White Plains, w stanie Nowy
Jork, zajmująca się zagadnieniami filmu i
telewizji, skupiająca ok. 9 tys. członków z
całego świata. Organizacja przygotowuje
standardy i dokumentację związane z
produkcją telewizyjną. Stowarzyszenie,
pod pierwotnym skrótem SMPE, zostało
założone w 1916 r. przez wynalazcę C.
Francisa Jenkinsa, który jeszcze w 1895 r.
opracował pierwszy projektor i był
posiadaczem
patentów
dla
kamer
podwodnych i kamery panoramicznej.
Litera T w nazwie została dodana w 1950
r., aby uwzględnić telewizję. Kod czasowy
SMPTE
zawiera
godziny,
minuty,
sekundy i ramki na taśmie audio lub
wideo, stosowane dla synchronizacji
danych.] – SMPTE Society of Motion
Picture and Television Engineers (Film és
Televiziós Mérnökök Egyesülete az USAban)
Socii mei soclus non est socius meus [wspólnik
mojego wspólnika nie jest moim
wspólnikiem.] – (lat.) Socii mei soclus non
est socius meus; a társam társa nem a társam
socjal [pot. zasiłek socjalny] – szociális segély
socjaldemokracja [1. kierunek ideologiczny i
związany z nim ruch społeczny głoszący
idee
wielopartyjnej
demokracji,
neutralności światopoglądowej państwa i
sprawiedliwości społecznej; 2. ogół partii
politycznych głoszących te idee; 3. ogólna
nazwa partii socjalistycznych, powstałych
w ostatniej ćwierci XIX w., a po rozłamie
w ruchu robotnicznym (1919 r.; powstanie
Międzynarodówki
Komunistycznej)
nazwa jego nurtu reformistycznego,
prawicowego,
sprzeciwiającego
się
rewolucji] – (lat+gör) szociáldemokrácia;
(pol) a modern munkásmozgalomnak a XIX.
században Marx és Engels létrehívta
formája, amelyet azok halála után a II.
Internacionálé vezetői a proletárdiktatúra és
a
proletárforradalom
elvének
megtagadásával
reformista
irányban
torzítottak el.
Socjaldemokracja Królewstwa Polskiego i Litwy
(SDKPiL) [powstała w 1893r. odłączyła się
część działaczy z PPS.] – Lengyel Királyság
és Litvánia Szociáldemokráciája
socjaldemokrata
[1.
członek
partii
socjaldemokratycznej;
2.
zwolennik
socjaldemokracji], socjaldemokratka
–
(lat+gör) szociáldemokrata (ffi/nő); a
szociáldemokrácia híve
socjaldemokrata lewicowy
– baloldali
szociáldemokrata
-
Wersja 01 01 2017.
socjaldemokrata
prawicowy
–
jobboldali
szociáldemokrata
socjaldemokratyczny, -a, -e – (lat+gör)
szociáldemokrata; a szociáldemokráciával
kapcsolatos, rá jellemző, azon alapuló
Socjaldemokratyczna
Partia
Ludowa
–
Szociáldemokrata Néppárt (SZDNP)
socjalimperializm [XX wieku oskarżały ZSRR o
współpracę z USA ("socjalimperializm")] –
(lat)
szociálimperializmus;
a
szociáldemokrácián belüli áramlat, amelynek
képviselői szavakban szocialisták, tetteikben
azonban imperialisták
socjalista [zwolennik socjalizmu], socjalistka –
(lat.) szocialista (ffi/nő); a szocializmus híve;
a szocializmus elveit valló (v. magáról ezt
hirdető) párt tagja
socjalistycznie – szocialista módon
socjalistyczny, -a, -e – (lat.) szocialista (szoc.)
socjalistyczna gospodarka planowa – szocialista
tervgazdálkodás v. tervgazdaság
socjalistyczne współzawodnictwo pracy w Polsce
Ludowej – szocialista munkaverseny a
Lengyel Népköztársaságban
Socjalistyczna Organizacja Bojowa (SOB)
[wyodrębniona III 1943 konspiracja
wojskowa
PPS-WRN,
operacyjnie
podległa AK; kilka tys. czł. w oddziałach
partyzanckich i in. w okręgach Warszawa,
Częstochowa,
Skarżysko-Kamienna,
Lwów-Borysław;
akcje
sabotażowe,
dywersja na kolei; w powstaniu w-wskim
oddział SOB walczył na Żoliborzu; organy
prasowe
"Biuletyn
Wewnętrzny
Socjalistycznej Organizacji Bojowej",
"Żołnierz Rewolucjonista"; komendanci
L. Raabe, W. Kaczanowski.] – (tört.)
Szocialista Harci Szervezet
socjalistyczna przebudowa – szocialista átépítés
Socjalistyczna Republika Rumunia (rum.
Republica
Socialistă
de
România)
[oficjalna nazwa socjalistycznej Rumunii
w latach 1965 - 1990. Zastąpiła używaną w
latach 1947 - 1965 nazwę Rumuńska
Republika
Ludowa.
Po
upadku
komunizmu zastąpiona przez Republikę
Rumunii.] – (dawno) Román Szocialista
Köztársaság (1965-1990)
socjalistyczna własność narzędzi i środków
produkcji – a termelőeszközök szocialista
tulajdona
socjalistyczne uprzemysłowienie – szocialista
iparosítás
socjalistyczne współzawodnictwo pracy –
szocialista munkaverseny
socjalistyczny zakład pracy – szocialista üzem
6430
socjalizacja [1. proces przystosowania jednostki
do
życia
w
społeczeństwie;
2.
uspołecznienie] – (lat.) szocializáció,
szocializálás;
(közg)
társadalmasítás,
társadalmi tulajdonba vétel
socjalizacyjny, -a, -e [związany z socjalizacją] –
(lat.) szocializációs
socjalizm [1. ogólna nazwa różnych ruchów i
teorii społ. zmierzających do zbudowania
ustroju opartego na społ. własności
środków produkcji i sprawiedliwym
podziale
dochodu
narodowego;
2.
ideologia społeczna głosząca zniesienie
prywatnej własności środków produkcji i
postulująca
zbudowanie
ustroju
społecznego, który doprowadzi
do
usunięcia podziałów klasowych; 3. ustrój
społeczny oparty na realizacji postulatów
tej ideologii] – (lat) szocializmus (szoc.);
(pol) a termelési eszközök társadalmi
tulajdonán
és
a
kizsákmányolás
megszüntetésén alapuló társadalmi rendszer;
a kommunizmus alsó foka; az ezért küzdő
forradalmi
munkásmozgalom;
ennek
elmélete; (dawno) a szélesebb tömegek, az
alsóbb
rétegek
anyagi
viszonyainak
megjavítására irányuló, tisztázatlan elvi
alapokon álló törekvések összefoglaló neve
socjalizm agrarny – agrárszocializmus; polgári
demokratikus mozgalom, amely a nem
következetes
polgári
forradalomelmulasztotta
földreformra
törekszik
socjalizm naukowy [materialistyczna teoria
Marksa, Engelsa i Lenina, głosząca, że
socjalizm stanowi konieczne stadium
rozwoju społecznego] – tudományos
szocializmus
socjalizm utopistyczny – utópista szocializmus; a
Marx előtti szocialista tanok, amelyek az új
társadalom
felépítését
a
valóságtól
elvonatkoztatott elképzelésekre alapozták
socjalizować [1. poddawać kogoś procesowi
socjalizacji; 2. zmieniać własność środków
produkcji z prywatnej na społeczną;
3. skłaniać się ku socjalizmowi lub być
jego zwolennikiem] – (lat.) szocializálni;
(közg)
társadalmasítani,
társadalmi
tulajdonba venni
socjalizować się – (lat.) szocializálódni; (közg)
társadalmasulni,
társadalmi
tulajdonba
kerülni, társadalmi tulajdonná lenni v. válni
socjalizowanie – szocializálás, társadalmasítás
socjalizowanie kobiet – a nő szocializálása
socjalny, -a, -e [1. społeczny; towarzyski; mający
zaspokoić potrzeby materialne i kult.
Społeczeństwa;
2.
dotyczący
społeczeństwa;
3. związany
z
-
Wersja 01 01 2017.
zaspokojeniem potrzeb materialnych i
bytowych członków społeczeństwa] – (lat)
szociál-; szociális (szoc.); társadalmi;
társasági, közösségi; az emberek egymás
közti viszonyával kapcsolatos; a dolgozók
anyagi helyzetének javítását célzó; jóléti
socjalszowinizm [jest to usprawiedliwianie idei
"obrony ojczyzny" w obecnej wojnie. Z
tej idei wynika następnie wyrzeczenie się
walki klasowej w czasie wojny, głosowanie
za kredytami wojennymi itp. W
rzeczywistości socjalszowiniści prowadzą
politykę
antyproletariacką,
politykę
burżuazyjną, w rzeczywistości bowiem
występują nie za "obroną ojczyzny" w
sensie walki z uciskiem przez inne narody,
lecz za "prawem" tych czy innych
"wielkich" mocarstw do grabieży kolonii i
ucisku innych ludów. Socjalszowiniści
powtarzają oszustwo głoszone ludowi
przez
burżuazję,
jakoby
wojna
prowadzona była w obronie wolności i
istnienia narodów, i przechodzą tym
samym na stronę burżuazji przeciwko
proletariatowi.
Do
socjalszowinistów
należą
zarówno
ci,
którzy
usprawiedliwiają i upiększają rządy oraz
burżuazję jednej z walczących grup
mocarstw, jak i ci, którzy podobnie jak
Kautsky, uznają jednakowe prawo
socjalistów
wszystkich
walczących
mocarstw
do
"obrony
ojczyzny".
Socjalszowinizm - będąc w rzeczywistości
obroną przywilejów, przewagi, grabieży i
gwałtów "swojej" (albo wszelkiej w ogóle)
burżuazji
imperialistycznej
jest
całkowitym
sprzeniewierzeniem
się
wszystkim przekonaniom socjalistycznym
i uchwałom Międzynarodowego Kongresu
Socjalistów w Bazylei.] – (lat+fr.)
szociálsovinizmus; az első világháború
kitörésekor
kialakult
irányzat
a
szociáldemokrata pártokban, amely a haza
védelmének jelszavával az osztályharc
felfüggesztését hirdette, és ezzel imperialista
érdekeket szolgált
socjograf (socjograf Kalinowski) – (lat+gör)
szociográfus; (tud) a szociográfia művelője
socjografia [nauka opracowująca dokładne opisy
zjawisk,
procesów
i
zbiorowości
społecznych] – (lat+gör) szociográfia;
kisebb-nagyobb
társadalmi
rétegek
(foglalkozási
ágak,
vidékek
stb.)
életviszonyait feltáró és leíró kutatási ág;
ilyen mű
socjograficzny, -a, -e – (lat+gör) szociográfiai
socjolekt [odmiana języka używana przez klasę
lub grupę społeczną, grupę zawodową lub
6431
subkulturę. Odmianą socjolektu są:
żargon, slang i język zawodowy
(profesjolekt); pojęcia te są często
(błędnie) traktowane jako synonimy.] szociolektus
[A
szociolingvisztika
terminusaként használt szociolektus (vagy
közkeletűbb, de pontatlan megnevezéssel
társadalmi nyelvjárás) egy meghatározott
társadalmi osztály, réteg rájuk jellemző
nyelve, olyan nyelvváltozat (lektus), amelyet
a beszélők társadalmi hátterével függ össze,
és nem földrajzi származásukkal (mint
például a regionális dialektusok). Magyarul
általában
(gyakran
tévesen)
a
csoportnyelvvel vagy a rétegnyelvvel
azonosítják. A szociolektusok azonban
(ellentétben az ebből a szempontból a
regiszterekre emlékeztető csoportnyelvekkel)
nemcsak szókincsből állnak, hanem önálló
grammatikájuk is van.]
socjolingwistyka [1. dział językoznawstwa, który
bada społeczne znaczenie (wariantów)
systemu językowego oraz użycia języka; 2.
lingwistyka socjologiczna, nauka o języku
łącząca językoznawstwo z socjologią,
utworzona w połowie XX wieku. Dotyczy
przede wszystkim społecznych kontekstów
kształtu języka, jego formy i funkcji. Bada
między innymi w jaki sposób język
mówiony i pisany różnicuje się w obrębie
określonych zbiorowości ze względu na
odmienne sytuacje społeczne, jakie
przybiera formy w różnych klasach czy
warstwach społecznych i środowiskach
kulturowych tego samego społeczeństwa.]
– szociolingvisztika [azt a tudományt
nevezzük, amely társadalmi szemszögből
vizsgálja a nyelvhasználatot]
socjolog [specjalista w zakresie socjologii] –
(lat+gör) szociológus; (tud) a szociológia
kutatója, búvára
socjologia [1. nauka o społeczeństwie; 2. wydział
lub kierunek w szkole wyższej obejmujący
studia w tym zakresie; 3. nauka badająca
w systematyczny sposób funkcjonowanie i
zmiany
społeczeństwa.
Socjologowie
badają społeczne reguły, procesy i
struktury, które łączą i dzielą ludzi,
tworzą lub są przejawem więzi między
ludźmi, a także proces ich zmian.
Socjologowie badają zarówno jednostki
uwikłane w grupy społeczne, jak i
międzyludzkie relacje (np. rodzinę,
wspólnoty, stowarzyszenia, zrzeszenia
itp.). Relacje międzyludzkie ujęte w
społecznej dynamice mogą ludzi łączyć
tworząc grupy społeczne, instytucje czy
całe społeczeństwa, lub dzielić przez
społeczne
podziały.]
–
(lat+gör)
-
Wersja 01 01 2017.
szociológia; (tud) a
társadalmmal
foglalkozótudomány, társadalomtudomány
socjologia pracy – munkaszociológia
socjologia roślin [zob. fitosocjologia] –
fitoszociológia,
növényszociológia;
növénytársulástan
socjologia sztuki – a művészet szociológiája
socjologia zwierząt [zob. zoosocjologia] –
állatszociológia
socjologicznie
–
a
társadalomtudomány
szellemében v. a társadalomtudománynak
megfelelően
socjologiczny, -a, -e – szociológiai
socjusz [1. (łc. socius) daw. sprzymierzeniec,
kompan, towarzysz; 2. (łac. socius –
towarzysz, wspólnik, kolega, kompan,
sprzymierzeniec) – funkcja asystenta
wspierającego
zwierzchnika
zakonu
(magistra,
prowincjała,
generała),
któremu
zwierzchnik
powierza
poszczególne grupy spraw (np. w zakonie
dominkanów generała zakonu wspierają:
socjusz ds. życia apostolskiego, socjusz ds.
życia umysłowego, socjusz ds. Stanów
Zjednoczonych, socjusz ds. Ameryki
Łacińskiej i Karaibow, socjusz ds. Europy
Środkowej i Wschodniej, socjusz ds.
Afryki, socjusz ds. Azji i Pacyfiku, socjusz
ds. Hiszpanii i Portugalii, socjusz ds.
Prowincji Włoskich i Malty i socjusz ds.
Europy Północno-Zachodniej i Kanady).
Socjusz nie posiada formalnej władzy nad
powierzonymi sobie sprawami (bądź
regionami
geograficznymi),
ułatwia
natomiast
komunikację
pomiędzy
zwierzchnikiem zakonu a zakonnikami.
Socjusz do spraw nowicjatu, wspierający
magistra zakonu, jest uznawany za jego
asystenta i zastępcę i prawą rękę.] –
(dawno) társ, kolléga
socjusz (łac. towarzysz) [zakonnik wyznaczony
do pomocy innemu zakonnikowi, np. s.
mistrza nowicjuszy] – socius (lat. társ)
[szerzetestársai segítségére kijelölt barát, pl. a
klerikus magister segítője]
socket {rzecz.}; gniazdko {n.} [komp.]; gniazdo
procesora (ang. CPU socket lub CPU slot) – (ang.) socket; foglalat [1. A UNIX
hálózatkezelésében
a
szolgálatinterfész
központi jelentőségű fogalma a socket>
(foglalat), amely hasonló az OSI TSAPjához. A socketek végpontok, amelyekhez
alulról (az operációs rendszer felől) az
összeköttetések, míg felülről (a felhasználó
felől) a folyamatok kapcsolódnak. A socket
rendszerhívás létrehoz egy socketet (egy
operációs rendszeren belüli adatstruktúrát): a
hívások
paraméterei
kijelölik
a
6432
címformátumot (pl. egy Internet nevet), a
socket típust (pl. összeköttetés-alapú vagy
összeköttetés-mentes), valamint a protokollt
(pl. TCP/IP). 2. A socket lényegében egy
absztrakció, amit a Berkeley BSDunix
vezetett be. Ennek segítségével egy
alkalmazói program egyszerűen hozzáférhet
a TCP/IP protokollokhoz. A socket
lényegében egy IP-címből, ami egy
gazdagépet, és egy úgynevezett portcímből
áll, ami egy alkalmazást azonosít az adott
gazdagépen. Ezzel a két adattal az Interneten
egyértelműen
azonosíthatóak
az
alkalmazások.]
- Socket 7 [jest fizyczną i elektryczną
specyfikacją gniazd przeznaczonych dla
procesorów Pentium firmy Intel oraz dla
procesorów z nimi kompatybilnych. Zastąpił
gniazdo typu Socket 5, w stosunku do
którego dodano jeden dodatkowy pin i
wprowadzono drugie napięcie zasilające
procesor.
Zachowano
kompatybilność
wsteczną, więc każdy procesor typu Socket 5
może być umieszczony w podstawce Socket
7.] – Socket 7 [A Pentium MMX, AMD K6,
IBM/Cyrix 6x86 processzorok négyzet alakú
foglalata, amely ma már engedélyezi a
100 MHz-es rendszerbusz frekvenciát is. Ebben
az esetben Super Socket 7-nek is nevezik.]
- Socket
370
[został
początkowo
zaprojektowany do obsługi procesorów Intel
Celeron opartych na rdzeniu Mendocino w
obudowie PPGA (300 - 533 MHz). Nowe
procesory (Pentium III i Celeron na rdzeniu
Coppermine, zamknięte w obudowach FCPGA/FC-PGA2, taktowanie 500 - 1400 MHz)
otrzymały wizualnie tę samą podstawkę,
jednak wprowadzono drobne zmiany
związane z rozkładem pinów.] – Socket 370
[Ez a foglalata a PPGA tokozású Celeron és
Pentium II/III-processzoroknak.]
- Socket A (znana też jako Socket 462) [to
używana przez firmę AMD podstawka (ang.
socket) przeznaczona dla mikroprocesorów z
serii Athlon Thunderbird, Athlon XP oraz
uboższych wersji procesorów - Duron i
Sempron. Jest to podstawka typu ZIF PGA i
posiada 453 piny (9 jest zablokowanych, aby
zapobiec
przypadkowemu
wetknięciu
procesora typu Socket 370). Socket A został
zastąpiony przez nowsze typy gniazd, takie
jak Socket 754 przeznaczony dla procesorów
Athlon 64 i późniejszych Sempronów oraz
Socket 939 przeznaczona dla procesorów
Athlon 64 i Athlon 64 FX.] – Socket A [1. A
költségcsökkentés jegyében az AMD is
bevezette K7 processzorainál a Socket
foglalatot. 2. A Socket A az AMD Athlon és
Duron processzorok foglalata. 2. SOCKET A
(másik, a lábkiosztásra használt nevén
SOCKET462), az AMD processzorgyártó
processzorfoglalatainak (ZIF foglalat) egyike,
amit a Socket 7 (Super7-es) foglalat kifutása
-
Wersja 01 01 2017.
után jelent meg az AMD processzortokozásai
sorában.]
socrealizm [kierunek w literaturze, filmie i
sztukach plastycznych, ściśle związany z
doktryną
stalinizmu,
głoszący
zaangażowanie polityczne i ideowe sztuki]
– szocialista realizmus, szocreál
socrealistyczny, -a, -e – szocialista realista,
szocreálsocynianin [1. wyznawca socynianizmu; 2. brat
polski, arianin] – socinianus; szociniánus
[Sociánusok: a Socinus Lealius és Socinus
Faustus
tantételeit
befogadó
szentháromságtagadók (unitáriusok)]
socynianizm (naz. F. Socyn, właściwe Fausto
Sozzini, wł. teolog i myśliciel religijny,
1539–1604) [1. religiozn. nauka głoszona
przez F. Socyna, całkowicie negująca
dogmat Trójcy Świętej, kładąca nacisk na
zachowanie się człowieka, jego etykę;
także polski ruch religijny nawiązujący do
tej nauki, powszechny w XVI i XVII w.; 2.
nauka głoszona przez Faustyna Socyna,
odrzucająca dogmat Trójcy Świętej;
3. dominujący kierunek w ideologii braci
polskich w XVI i XVII w.] – socianizmus,
szocianizmus
a Socinus Lealius és Socinus Faustus
tantételeit befogadó szentháromságtagadók
(unitáriusok). Socinus Laelius a Sozzini régi
olasz család sarja, Sienában szül. 1525.
Előbb jogi, aztán teologiai tudományokkal
foglalkozott,
mely
utóbbiak
a
szentháromságról szóló ős keresztény tan
iránt kételyt támasztottak lelkében. 1547
után
beutazta
Francia-,
Angol-,
Németországot,
Hollandiát,
Svájcot,
érintkezésbe
jött
a
legkitünőbb
hittudósokkal, többek közt Zürichben
Bullingerrel,
Vittenbergában
Melanchtonnal,
akikkel
szemben
szentháromságellenes nézeteit lehetőleg
palástolta,
nehogy
a
protestáns
egyháztanácsok eretnekségéért kérdőre
vonják, esetleg büntessék; a katolikus
inquizició már különben is elkobozta
vagyonát
Olaszországban.
Megfordult
Lengyelországban is két ízben (1555 és
1558), megh. Zürichben 1562. Ő különben
inkább csak elméleti tudós volt. Az ő
nézeteihez ragaszkodóknak a nálánál
gyakorlatibb irányu unokaöccse Faustus
adott határozott szervezetet. Ez szintén
Sienában született 1539., de vallásos nézetei
miatt már 20 éves korában kénytelen volt
hazájából menekülni. Egyelőre Zürichben
telepedett meg, hol nagybátyja reáhagyott
tudományos jegyzeteinek tanulmányozása
folytán annak hittani nézeteit teljesen
elsajátította.
Majd
visszatért
Olaszországba, de a firenzei udvar körében
való 12 évi tartózkodása után kénytelen volt
6433
újból az
inquizició
üldözései
elől
menekülni; 1574. Baselbe, majd a szabad
alkotmányáról s vallásos türelméről azon
században
ismeretes
Lengyelországba
ment, Rakowban telepedett meg, itt fejtette
ki hitnézeteit és itt szervezte követőit külön
vallásfelekezetté. Az itteni katolikus diákok
1598. durva erőszakoskodásokat követvén
el vele, mint eretnekkel szemben, többek
közt összes iratait megégetvén, Luklavicbe,
egyik lengyel nemes birtokára költözött, hol
1604 márc. 3-án meghalt. Midőn az erdélyi
unitáriusok fejei Blandrata és Dávid Ferenc
közt a Krisztus istenségére vonatkozó tan
felett heves harc keletkezett 1578. (l. Dávid
Ferenc), Socin F. is bejött Blandrata
hivására Erdélybe és nagy tekintélyével
elősegítette Blandratának Dávid felett nyert
diadalát.Opera cím alatt összefoglalt művei
a Bibliotheca fratrum polonorum-nak első
és második kötetét teszi.
A S. fő székhelye Lengyelország volt, ahová
már a XVI. sz. közepe körül egyebünnen is,
de
különösen
Svájcból
számos
szentháromságtagadó és unitárius menekült
és akik ott a nélkül, hogy akár hittani
nézeteik határozottan kifejtve, akár mint
felekezet
szervezve
lettek
volna,
összeelegyedve éltek a katolikus egyháztól
elpártolt különféle reformirányok hiveivel,
az ott u. n. disszidensekkel, főként a
keresztségismétlőkkel és a reformátusokkal.
Ez
utóbbiak
már
a
pietrkowi
országgyülésen 1565-ben határozottan
elkülönítették
magukat
a
szentháromságtagadóktól;
de
a
keresztségismétlőkkel
csak
1603.
szakítottak teljesen a Socinus F. hatása alatt
külön
felekezetté
szervezkedett
szentháromságtagadók. A S. virágzó kora a
XVII. sz. első felére esik, de már 1638 óta a
lengyelországi S. mint ariánusok sokféle
zaklatásnak voltak kitéve a katolikusok
részéről, és a disszidensek részére
biztosított és még a zsidók által is élvezett
szabad
vallásgyakorlati
jogoktól
megfosztattak; 1645. pedig a thorni vallási
érdekezlet alkalmával a protestánsok
szakítottak meg velük minden testvéries
összeköttetést. Midőn 1657 körül a Svéd- és
Lengyelország közt folyt háboru alatt
némely S. a katolikusok részéről szenvedett
méltatlanságok ellenében a svéd királyhoz
fordultak támogatásért, ezt az egész
felekezetnek hazaárulási bűnül rótták fel és
az 1658-iki varsói országgyülés halálos
büntetéssel rendelte sujtatni az ariánizmust.
Ennek következtében kénytelenek voltak a
S. Lengyelországból menekülni; némelyek
beköltöztek Erdélybe, mások Sziléziába,
Brandenburgba, többen Hollandiába, hol a
velük rokon arminiánusok felekezetébe
beleolvadtak; mások Angliába menekültek,
onnan pedig miután istenitiszteletük
gyakorlására jogot nem nyerhettek, jó
korán átmentek többen É.-Amerikába.
-
Wersja 01 01 2017.
Socinus tana Lengyelországból 1560 után
átjött Erdélybe és Magyarország déli
részeibe is; hivei, kik itt inkább
egységhivőknek,
unitáriusoknak
neveztetnek, főként Blandrata (l. o.)
buzgólkodása, János Zsigmond fejedelem,
több főúr pártfogása mellett jelentékenyen
elszaporodtak, az 1568. és 1571-iki erdélyi
országgyülések
részükre
teljes
vallásszabadságot biztosítottak, melynek
élvezetében Erdélyben meg is maradtak a
legújabb időkig. L. Unitáriusok.
Forrás: Pallas Nagylexikon
soczek [zdrobnienie od: sok] – szörpöcske
soczewica [1. roślina o drobnych kwiatach i
owocach – strąkach; też: nasiona tej
rośliny; 2. jest to roślina podobna do
grochu polnego. Może być roczna i
dwuletnia. Pochodzi z Azji. Mało
uprawiana w Polsce. Jadalne są tylko
nasiona.
Ezaw
odstąpił
przywilej
pierworództwa Jakubowi za porcję
soczewicy z chlebem.] – (növ.) lencse (Lens
culinaris) [1. A lencse az egyik legrégebb óta
mindig is fogyasztott emberi táplálék. A
legrégebbi régészeti ásatásoknál, melyek az
emberi kultúra régmúltját tárják fel, szinte
minden esetben előkerülnek a lencse
maradványai. A Biblia több helyen is
említést tesz a lencséről. Talán a leghíresebb
történet az, amikor az éhségét fékezni nem
tudó Ézsau, az egy tál lencse pillanatnyi
öröméért eladta az elsőszülöttségi jogát, az
egyébként nem egészen egyenesen viselkedő
testvérének, Jákobnak (lMóz 2534). Dávid
királyt és seregét Mahanaimba érkezésekor
az őt fogadó emberek búzával, árpával,
liszttel, babbal, lencsével, sajttal, mézzel és
némi juhtúróval látják el (2Sám 17,28). Arról
is
olvasunk
beszámolót,
hogy
a
filiszteusokkal, Dávid király fő ellenségével
való egyik ütközet éppen egy szántóföldnél
volt, amelynek egy részébe lencse volt vetve
(2Sám 23,11). Ez is bizonyítja, hogy már
akkoriban tervszerű lencsetermesztés folyt.
Ezékiel próféta pedig azt az utasítást kapta
Istentől, hogy a Jeruzsálem babiloniak általi
ostromának
megjövendölésére
és
szemléltetésére süssön kenyeret búzából,
árpából, babból, lencséből, kölesből és
tönkölyből, és azt egye 390 napig, vagyis
több mint egy évig (Ez 4,9); 2. A növény
Európában
valószínűleg
először
Görögországban és Bulgáriában lett ismert.
Az ókori görögök nagyra értékelték a
lencsét, számos ételben alkalmazták, sőt,
még
kenyeret
is
sütöttek
belőle.
Hippokratész, a korszak nagy orvosa
májproblémákkal küszködőknek ajánlotta
fogyasztását. A római időkben főzetét már
különféle betegségek kezelésére is próbálták
alkalmazni. 3. A középkorban a lencsét főleg
a szegények eledelének tartották (sokszor
még ma is), később Franciaországban XV.
Lajos uralkodása idején lett népszerű, mivel
felesége divatot csinált a lencseevésből a
királyi udvarban.]
6434
Soczewica jadalna (Lens culinaris Medik.)
[gatunek
rośliny
jednorocznej
lub
dwuletniej
z
rodziny
bobowatych.
Rodzime obszary jego występowania to
Grecja, Azja Zachodnia, Azja Środkowa,
Kaukaz, Pakistan. Jest uprawiany w wielu
krajach świata. W Polsce jest uprawiany,
czasami (rzadko) dziczejący (efemerofit).]
–
főzeléklencse v.
lencse (Nazwa
systematyczna: Lens culinaris Medik.
Vorles. Churpfälz. Phys.-Ökon. Ges. 2:361.
1787; Synonimy: Lens esculenta Moench,
adâshîm) [1. Kiváló fehérjeforrás, melyből
Jákob is főzött főzeléket és megkínálta az
elsőszülöttségről lemondott Ézsaut (1 Móz
25,29—34). Egybefüggő táblákba vetették,
egy lencse-tábla mellett gyülekeztek a
zsidók, mikor a filiszteusokkal akartak
megütközni. 2. sok országban (például
Anglia, India) megőrlik és lisztet készítenek
belőle,
ételek
alkotórészeként
is
felhasználják. epényszerű, sült burgonya
(crisp) állagú állapota is ismert, ami indiai
éttermekben előétel,
amelyből
törve
különböző
édes
mártásokból
lehet
mártogatni.
Magyarországon
levesként
illetve főzelékként elkészítve fogyasztják.]
-
Wersja 01 01 2017.
soczewicowy, -a, -e [przymiotnik od: soczewica]
– lencse-; lencse alakú
soczewka [1. cienki kawałek przezroczystego
materiału mający z jednej lub obu stron
wypukłą lub wklęsłą powierzchnię,
służący do skupiania lub rozpraszania
promieni świetlnych; 2. przezroczysty
narząd położony wewnątrz gałki ocznej za
tęczówką, skupiający promienie świetlne]
– (fiz.) lencse (optikai); lencseüveg;
tárgylencse; (oka) szemlencse
soczewka achromatyczna – akromatikus lencse
soczewka akustyczna – hanglencse; akusztikai
lencse (hanghullámok fókuszolására és
szórására használt eszköz)
soczewka dwuogniskowa – bifokális lencse
soczewka dwuwklęsła [soczewka rozpraszająca,
ograniczona dwiema powierzchniami
kulistymi zwróconymi wklęsłością na
zewnątrz] – bikonkáv (kétszeresen homorú)
szóró lencse
soczewka
dwuwypukła
[soczewka
powiększająca,
ograniczona
dwiema
powierzchniami kulistymi zwróconymi
wypukłością na zewnątrz] – kétszeresen
domború (bikonvex) gyűjtő lencse
soczewka kondensorowa – kondenzátorlencse
soczewka kontaktowa – (egy) kontaktlencse
soczewka rozpraszająca [soczewka wklęsła
mająca właściwość rozpraszania promieni
świetlnych] – szóró (konkáv) lencse
soczewka sferyczna [soczewka o powierzchni
kulistej] – szférikus lencse
soczewka
skupiająca
[soczewka
mająca
właściwości
ogniskowania
promieni
świetlnych w jednym punkcie] – gyűjtő
(konvex) lencse
soczewka wklęsła – homorú v. konkáv szórólencse
soczewka wypukła – domború v. konvex
gyűjtőlencse
soczewki dwuogniskowe – bifokális szemüveg
soczewki kontaktowe [soczewki korygujące
wady wzroku, zakładane bezpośrednio na
gałki oczne] – kontaktlencse
soczewkowaty, -a, -e [przypominający soczewkę]
– lencseszerű
soczewkowy, -a, -e [przymiotnik od: soczewka] –
lencse-; lencsével kapcsolatos
soczysto – levesesen, nedvdúsan
soczystość – zamatosság, nedvdús, leveses állapot
v. jelleg; teltség; (átv.) tartalmasság
soczysty, -a, -e [1. zawierający dużo soku; 2. o
barwach: intensywny, jaskrawy; 3. o
głosie: wyraźny w brzmieniu, dobitny;
4. dosadny, nieprzyzwoity] – nedvdús,
6435
lédús, leves, leveses, nedvben gazdag;
zamatos; (átv.) tartalmas
soczysta gruszka – leves v. szaftos körte
soczyste (owoce) – zamatos (gyümölcs)
soczysty kolor – telt, élénk szín
soczyście – nedvdúsan, zamatosan; (átv.)
tartalmasan
soda [1. handlowa i potoczna nazwa węglanu
sodu; 2. zob. węglan sodu; 3. nazwa
zwyczajowa
szeregu
popularnych
substancji chemicznych, których głównym
składnikiem jest któryś z następujących
związków chemicznych sodu: węglan
sodu,
wodorowęglan
sodu
lub
wodorotlenek sodu.] – (lat) szóda; (vegy)
nátrium-karbonát
(Na2CO3)
[lúgos
kémhatású, vízmentes állapotban fehér por];
szénsavval telített víz; az ezt tartalmazó
üveg; sziksó
Są to:
 soda - ogólna nazwa zwyczajowa węglanu
sodu
 soda amoniakalna - węglan sodu
otrzymywany metodą Solvaya
 soda ciężka - węglan sodu o dużej gęstości
nasypowej
rzędu
900-1000
kg/m3
(gruboziarnisty)
 soda lekka - węglan sodu o małej gęstości
nasypowej
rzędu
500-600
kg/m3
(drobnoziarnisty)
 soda do pieczenia - wodorowęglan sodu
(najczęściej
z
dodatkami),
produkt
spożywczy
 soda kalcynowana - węglan sodu bezwodny,
nazwa techniczna
 soda kaustyczna - wodorotlenek sodu, nazwa
techniczna – lúgkő
 soda
krystaliczna
uwodniony
(dziesięciowodny)
węglan
sodu
Na2CO3•10H2O
 soda oczyszczona - wodorowęglan sodu,
nazwa handlowa – szódabikarbóna, nátriumhidrogén-karbonát, NaHCO3
 soda rodzima (natron, natryt) - minerał
składający się głównie z sody krystalicznej,
surowiec w przemyśle hutniczym i
szklarskim
 soda śnieżna (trona) - dwuwęglan
trójsodowy
Na2CO3•NaHCO3•2H2O
składnik środków myjących i piorących
 soda żrąca - wodorotlenek sodu, nazwa
zwyczajowa
soda gryząca – marónátron, marószóda
soda kalcynowana [bezwodny węglan sodu] –
kalcinált szóda
soda kaustyczna, żrąca [wodorotlenek sodu] –
marónátron, marószóda, kausztikus szóda
soda krystaliczna – kristályszóda
-
Wersja 01 01 2017.
soda oczyszczona [biały, krystaliczny proszek
używany w przemyśle spożywczym i w
lecznictwie] – (megtisztított) szóda; ipari
szóda
soda rodzima [zob. natryt] – (vegyt) nátrit
soda żrąca – lúgkő, marónátron, nátrium-hidroxid,
NaOH
sodalicja [bractwo religijne] – társaskör, társulás,
egyesülés, szövetség, kongregáció
Sodalicja Mariańska (Kongregacja Mariańska,
łac. Congregatio Mariana) [1. katolickie
stowarzyszenie świeckich, którego celem
było łączenie życia chrześcijańskiego ze
studiami.
Sodalicja
powstała
w
środowisku studentów Rzymu. Jej
inicjatorem był Jan Leunis SJ.;
2.
katolickie
stowarzyszenie
religijne
propagujące kult Matki Boskiej] – Mária
kongregáció [1. Az Apostoli Szentszéktől
jóváhagyott, kimondottan vallásos egyesület.
Feladata a Szűzanya iránti tisztelet és
szeretet ápolása, elmélyítése a tagokban is,
valamint ennek továbbadása. És általában a
keresztény élet elmélyítése elméleti és
gyakorlati szinten egyaránt. 2. (dawno) r. k.
hitbuzgalmi egyesület, amely a hivők,
elsősorban a fiatalok vallási, erkölcsi
alapokon nyugvó nevelését, a hitélet
erősítését, a → Mária-kultusz ápolását
tekintette céljának. – A 16. sz. második
felében a jezsuita tanintézetek révén terjedt
el hazánkban. Kezdetben férfiak és fiúk
számára szervezett az egyház Mária
Kongregációkat, a 18. sz.-tól kezdődően
azonban egyre gyakoribbak a nők Mária
Kongregációi is. Szervezeti kiteljesedésük
1907-tel, a magyar Mária Kongregációk
egyesülésével indult meg, noha a magyar
falu, elsősorban a parasztfiatalság életére
gyakorolt komoly hatásukat már a 19. sz.
második felétől nyomon követhetjük. Az
egyház két irányban fejtett ki jelentős
szervező munkát: egyrészt a hetenként vagy
kéthetenként tartott vallásos beszélgetéseken,
lelkigyakorlatokon a hitéletet igyekezett
elmélyíteni,
másrészt
kiterjesztette
ellenőrzését a fiatalok mindennapi életére.
Ekkoriban kerültek egyházi ellenőrzés alá a
különböző legény- és leánytársaságok, a →
korcsoportok legváltozatosabb formái. Ezért
figyelhető meg a múlt század második felétől
kezdve a korcsoportok kétarcúsága: egyfelől
szabályos
szervezetként
viselkednek,
másfelől megőrzik → csoportjellegüket, mint
a paraszti közösség nagymúltú, spontán
intézményei.]
6436
sodalis [1. członek sodalicji; 2. daw. towarzysz,
kolega] – (dawno) társ, kolléga; a
kongregáció tagja
Sodalis Marianus [1. miesięcznik lwowskich
stowarzyszeń katolickich ukazujący się w
latach
1896-1897
(14
numerów),
przekształcony
następnie
w
Ruch
Katolicki - wydawany przez Związek
Stowarzyszeń Katolickich. Do powstania
pisma przyczynili się jezuici: Henryk
Jackowski i Jan Badeni. Redagował je
Franciszek Morawski, wspomagany, przez
jezuitów. Wydawane było we Lwowie
przez Związek Kongregacji Mariańskich.
Tematyka
pisma
dotyczyła
spraw
religijnych i organizacji katolickich. 2.
(Jak czytamy u Zygmunta Glogera) Wysoka
cześć, jaką Polacy oddawali Matce
Boskiej, spowodowała założenie religijnomoralnego
bractwa
Sodalisów.
Przymiotnik łaciński sodalis znaczy:
należący,
składający
towarzystwo.
Zasadami tego stowarzyszenia było
nietylko nabożeństwo do N. M. Panny, ale
zachowanie w życiu nieskażonej prawości
i czystości obyczajów. Bractwa sodalisów
miały swego prefekta i kongregację,
członkowie podzieleni byli na dwa stopnie
sodalisów i tyronów. Bractwo to w XVII
wieku rozpowszechniło się w szkołach,
palestrze i po całym kraju. Samych
uczniów
jednego
tylko
kolegjum
jezuickiego w Kaliszu, zapisanych było
roku 1600 w bractwie sodalisów 127.
Również rozpowszechnionem było to
bractwo w szkołach, palestrze i
magistracie
lubelskim.
Członkowie
obowiązani byli surowo zachowywać jego
przepisy. Za rozpustę dostawał sodalis od
stowarzyszonych chłostę, za przekroczenie
ósmego przykazania Bożego następowała
ekskluzja, czyli wykreślenie z bractwa, co
uważano prawie na równi z klątwą.
Zaklęcie: Ut sum sodalis Marianus,
„Jakem sodalis”, było dowodem prawdy
stanowczym, o której nikt już nie wątpił.
Zygmunt Kaczkowski napisał piękną
powieść p. t. „Sodalis Marianus”, osnutą
na tle czasów Saskich. W ostatnich
czasach za staraniem oo. jezuitów w
Galicyi wskrzeszono znowu to bractwo.
Wątpimy
jednak,
czy
wobec
nowoczesnego lekceważenia czystości
obyczajów i niemożliwości stosowania
kary batogowej, bractwo to może nosić
swój charakter staropolski.] – (lat.) Sodalis
Marianus [1. egykori lembergi katolikus
havilap; 2. Mária Kongregáció: r. k.
hitbuzgalmi egyesület, amely a hivők,
-
Wersja 01 01 2017.
elsősorban a fiatalok vallási, erkölcsi
alapokon nyugvó nevelését, a hitélet
erősítését, a Mária-kultusz ápolását tekintette
céljának. – A 16. sz. második felében a
jezsuita tanintézetek révén terjedt el
hazánkban. Kezdetben férfiak és fiúk
számára szervezett az egyház Mária
Kongregációkat, a 18. sz.-tól kezdődően
azonban egyre gyakoribbak a nők Mária
Kongregációi is. Szervezeti kiteljesedésük
1907-tel, a magyar Mária Kongregációk
egyesülésével indult meg, noha a magyar
falu, elsősorban a parasztfiatalság életére
gyakorolt komoly hatásukat már a 19. sz.
második felétől nyomon követhetjük. Az
egyház két irányban fejtett ki jelentős
szervező munkát: egyrészt a hetenként vagy
kéthetenként tartott vallásos beszélgetéseken,
lelkigyakorlatokon a hitéletet igyekezett
elmélyíteni,
másrészt
kiterjesztette
ellenőrzését a fiatalok mindennapi életére.
Ekkoriban kerültek egyházi ellenőrzés alá a
különböző legény- és leánytársaságok, a
korcsoportok legváltozatosabb formái. Ezért
figyelhető meg a múlt század második felétől
kezdve a korcsoportok kétarcúsága: egyfelől
szabályos
szervezetként
viselkednek,
másfelől megőrzik csoportjellegüket, mint a
paraszti közösség nagymúltú, spontán
intézményei.]
sodoma – (átv.) fajtalanság, feslettség
Sodoma (miasto; miejsce palące się, okrążone)
[jedno z czterech miast położonych w
dolinie Siddim. Brało udział w wojnie
przeciw Kedorlaomerowi. Panowało w
nim wielkie zgorszenie, dlatego zginęło
razem z Gomorą, miastem, w którym
panowały podobne stosunki. Zostały
spalone od ognia i siarki spadających z
nieba. Był to jeden z sądów, przed którym
Bóg także ostrzegał. Uciekł z życiem tylko
Lot i jego córki. Obydwa te miasta
uważane są jako symbole zgorszenia.] –
Sodoma;
város,
melyet
lakóinak
istentelensége miatt, Mózes I. könyve szerint
(19. fejezet), kénköves, tüzes eső és a
földrengés pusztított el.
Sodoma i Gomora [1. wg legendy biblijnej - dwa
miasta zniszczone przez Boga ogniem i
siarką dla ukarania ich grzesznych
mieszkańców; por. Biblia (Gen., 18, 20; 19,
24); siedlisko występku, gniazdo rozpusty,
niemoralności, grzechu, bezbożności; por.
Babilon. 2. gniazdo rozpusty, siedlisko zła
moralnego i zepsucia obyczajów; miejsce
przeklęte; hałas i bałagan (Jud 1,5-7):
Pragnę zaś, żebyście przypomnieli sobie,
choć raz na zawsze wiecie już wszystko, że
6437
Pan, który wybawił naród z Egiptu,
następnie wytracił tych, którzy nie uwierzyli;
i aniołów, tych, którzy nie zachowali swojej
godności, ale opuścili własne mieszkanie,
spętanych wiekuistymi więzami zatrzymał w
ciemnościach na sąd wielkiego dnia; jak
Sodoma i Gomora i w ich sąsiedztwie
[położone] miasta – w podobny sposób jak
one oddawszy się rozpuście i pożądaniu
cudzego ciała – stanowią przykład przez to,
że ponoszą karę wiecznego ognia.] –
Szodoma és Gomora [vall. Bibliai városok,
melyeket isten lakóinak erkölcstelensége és
kicsapongó életmódja miatt elpusztított]
Szodoma (héberül ְִ‫םֹו‬, modern átírással Sədom,
tibéri átírással Səḏôm, arabul: ‫ سدوم‬Szadūm,
görögül Σόδομα) és Gomora (héberül ‫ָרִןב‬
ָ ‫ה‬,
modern átírással ’Amora, tibéri átírással
Ġəmôrāh/’Ămôrāh, arabul: ‫’ عمورة‬Amūrah,
görögül Γόμορρα) két bibliai város volt, melyet
Isten lerombolt.
Lakosainak vétkeiért Szodomát, Gomorát, Admah
és Zeboim városára bocsátott „kénköves és tüzes
esőt az Úrtól az Égből” (Genesis|19:24-25|KJV).
A keresztény és iszlám vallásban a városok nevei
a megátalkodott bűn, míg bukásuk Isten
haragjának közmondásszerű szinonimájává vált.
(Jude|1:7|NIV, Korán (S15) Al-Hijr:72-73
Szodomát és Gomorát a bűn és a szexuális
elhajlás metaforájaként is használják. A
történetből sok nyelvben, így többek között az
angolban és a magyarban is több szó kifejlődött.
A szodómia egy olyan kifejezés, melyet
(elsősorban keresztény gyökerekre alapozva) a
nem-hüvelyi közösülésre és a zoofil viselkedésre
használnak.
sodomia [1. Definicja sodomii zmieniała się
przez wieki. Zawsze dotyczyła zachowań
seksualnych, których celem nie jest
reprodukcja. 2. od Sodomy, w której
mężczyźni
mieli
skłonności
homoseksualne; por. Biblia (Gen., 19, 111); stosunki płciowe ze zwierzętami;
przest. pederastia, rozpusta; 3. zboczenie
seksualne polegające na uprawianiu
stosunków płciowych ze zwierzętam; 4.
zoofilia, pederastia, rozpusta] – sodomia
(Sodoma
városáról
vett
elnevezés),
állatokkal űzött természetellenes fajtalanság
[szodómia bibliai eredetű kifejezés, amellyel
-
Wersja 01 01 2017.
főként jogi szövegekben, de a közbeszédben
is a nem utódnemzésre irányuló szexuális
aktust jelölik. A szó a latin peccatum
Sodomiticum: "Szodoma bűne" kifejezésből
ered, utalva azokra a Biblia szerint bűnös
szexuális
tevékenységekre,
melyeket
Szodoma és Gomora városában praktizáltak.
A kifejezés tartalmazhatja többek között az
anális szexet, orális kielégítést, önkielégítést,
parafíliát. Bár a szó eredeti értelmében nem
határozza meg a résztvevők nemét, ma
gyakran használják homoszexuális férfiak
szexuális kapcsolatára. A szó német alakját
(Sodomie)
leginkább
a
zoofília
szinonímájaként használják.]
sodomita [człowiek oddający się sodomii] –
szodomita; állatokkal fajtalankodó ember;
homoszexuális ember
sodomitka [kobieta uprawiająca sodomię] –
szodomita nő
sodomski, -a, -ie – szodomai
sodowy, -a, -e [1. przymiotnik od: sód (np.
bromek
sodowy,
saletra
sodowa)
2. przymiotnik od: soda (np. woda
sodowa)] – szódasofa [niska, miękka kanapa] – (arab→fr) szófa;
pamlag; alacsony és széles dívány; kerevet,
heverő
sofa konferencyjna – kanapé
sofa
sofer [hebr. l.mn. od sofer 'dawn. skryba; pisarz']
– (héb.) szófér; [1. a szent szövegeket
másoló írástudó; 2. régente a zsidó irástudót,
a könyvértő egyént illették e szóval, jelenleg
a tóra, a tefillin és mezuza irójának neve]
soferim
(hebr.
‫רֹוכָא‬
‫)ֹוופןרם‬
[żyd.
interpretatorzy i nauczyciele biblijnego
prawa i etyki od ok. V w. p.n.e. do ok. 200
p.n.e., inicjatorzy studiów rabinackich,
autorzy kanonu pism St. Testamentu,
kopiści i wydawcy biblijni; później
nazywano tak mełamedów, notariuszy,
kopistów, kaligrafów uprawnionych do
pisania Tory na pergaminowych zwojach
oraz in. dokumentów relig.] – írástudók
(soferim)
6438
Sofia (bułg.: София; sofia z gr. znaczy również
mądrość) [stolica i największe miasto
Bułgarii.] – Szófia ((София – Sofija, régi
magyar nevén: Szeredőc), Bulgária fővárosa,
és egyben a legnépesebb (2006-os adat
szerint 1 377 531 lakosú) városa).
Sofia (gr. mądrość) Mądrość Boża [w księgach
starotestamentowych
Przypowieści
Salomona, Mądrości Salomona i
Mądrości
Jezusa
syna
Syracha
personifikacja najwyższej mądrości i
twórczej
miłości
Boga,
zasady
stworzenia
świata.
Tradycja
chrześcijańska od czasów apostolskich
utożsamia Sofię z Drugą Osobą Trójcy
Świętej,
Synem
Bożym
Jezusem
Chrystusem („głosimy Chrystusa ...
który jest Chrystusem, mocą Bożą i
mądrością Bożą", 1 Kor 1,23-24). W
sztuce bizantyjskiej i staroruskiej znane
są przedstawienia Sofii w postaci
alegorycznej figury - samodzielnej lub w
układzie skomplikowanych kompozycji
symbolicznych
na
temat
Bożej
Opatrzności: „Mądrość zbudowała sobie
dom" (Prz 9,1) i „Sofia, Mądrość Boża"
(nowogrodzka). Mimo że pierwsza
kompozycja jest ilustracją określonego
tekstu z Księgi Przysłów, a druga ma
charakter symboliczny, obie wiążą się z
tematem Wcielenia, ofiary, Sądu
Ostatecznego
i
nadchodzącego
zjednoczenia człowieka z Bogiem najważniejszych
elementów
Bożej
ekonomii, których personifikacją jest
postać Sofii. Obie kompozycje powstały
w XIV-XV w. Średniowieczna tradycja
często utożsamiała Sofię z Bogurodzicą przykładem
tego
jest
kijowskojarosławska ikona „Sofia, Mądrość
Boża».] – Isteni Bölcsesség (Salamon
példabeszédei) [pl. Hagia Sophia - az isteni
bölcsesség temploma Isztambulban]
sofista, sofiści [1. w starożytnych Atenach:
nauczyciel
z
grupy
filozofów
przygotowujących obywateli do życia
publicznego przez nauczanie retoryki,
polityki, filozofii i etyki; 2. człowiek
dowodzący nieprawdziwych tez za
pomocą fałszywych argumentów] – (gör)
szofista, szofisták; (hist.) az ókori
görögöknél: eleinte a bölcselet, a szónoklás
és a vitatkozó művészet fizetett oktatója; (fil)
az i.e. V. sz. második felében és a IV. sz.
elején az ókori görög felvilágosultak
csoportjához
tartozó
bölcselő;
(átv.)
álbölcselkedő,
agyafúrt,
általában
a
szofisztikát alkalmazó ember
sofistycznie – (gör) szofista módon; szofisztikusan
-
Wersja 01 01 2017.
sofistyczny, -a, -e – (gör) szofista; szofisztikus;
körmönfont, csavaros (okoskodás); a
szofisztikára jellemző, azon alapuló;
álbölcselkedő
sofistyka [1. ruch umysłowy stworzony przez
sofistów w starożytnej Grecji; 2. metoda
argumentacji
polegająca
na
wykorzystywaniu wieloznaczności pojęć i
na stosowaniu sofizmatów; 3. świadome
posługiwanie się nieuczciwą argumentacją
w celu udowodnienia fałszywej tezy] –
(gör) szofisztika; (fil) a szofisták filozófiai
irányzata; (átv.) hamis érvek; a látszólag
helyes érvelés látszata mögé rejtett
különböző cselfogások alkalmazása a vitában
v. a bebizonyításban; (átv.) szócsavarás;
agyafúrt, megtévesztő, hamis okoskodás,
érvelés; álnokoskodás
sofizm [1. kierunek filozoficzny w starożytnej
Grecji,
charakteryzujący
się
twierdzeniem, że wszystko jest względne;
2. nauka i działalność sofistów staroż.
Grecji; erystyka; wykrętna, niesolidna
argumentacja] – (gör) szofizmus; (fil)
álokoskodás; forma szerint helyes, azonban a
fogalmak
kétértelműségén
alapuló,
önmagának
ellentmondó,
megtévesztő
szándékokkal felépített következtetés
sofizmat [1. rozumowanie pozornie poprawne,
ale w istocie zawierające rozmyślnie
utajone błędy logiczne; 2. świadome
dowodzenie nieprawdy] – szofizma;
álbölcsesség, álokoskodás
sofizmatyczny, -a, -e – álbölcsességen alapuló
Sofokles (gr. Σοφοκλῆς; ur. ok. 496 p.n.e. w
Kolonos, zm. 406 p.n.e. w Atenach)
[największy obok Ajschylosa i Eurypidesa
tragik starożytnej Grecji] - Szophoklész,
Sophokles (Kolónosz, ma Athén Kolokithu
nevű elővárosa, i. e. 497 vagy i. e. 492 –
Athén, i. e. 405) [görög drámaíró és
tragédiaköltő]
Sofoniasz (hebr. ‫צפניה‬, Sefenjah, Jahwe ochronił)
(Jahwe ukrywa, albo strzeże) [prorok,
praprawnuk
króla
Ezechiasza.
Prorokował Dzień Pański za czasów króla
judzkiego Jozjasza (około roku 621 przed
Chrystusem) kazał szukać Pana.] –
Sofóniás (akit Isten elrejtett, Jahve elrejt; akit
az Úr megőrzött) [1. Lévita, Sámuel (1)
próféta őse ("Sefánia"; 1Krón 6,36). 2. A
hasonló nevű könyv szerzője (Zof 1,1);
királyi nemzetségből való; főként Jósiás (1)
király idejében munkálkodott; Náhum (1) és
Habakuk kortársa. 3. Pap, Mahásiás (18) fia
(2Kir 25,18-21; Jer 21,1); Nabukodonozor
megölette. 4. Babilóniából visszatért Jósia
6439
(2) és Hén nevű férfiak atyja ("Sefániás";
Zak 6,10.14).]
Software as a service (w skrócie SaaS, z ang.
oprogramowanie jako usługa) [to jeden z
modeli chmury obliczeniowej, polegający
na dystrybucji oprogramowania, gdzie
aplikacja
jest
przechowywana
i
udostępniana
przez
producenta
użytkownikom
poprzez
Internet.
Eliminuje to potrzebę instalacji i
uruchamiania programu na komputerze
klienta. Model SaaS przerzuca obowiązki
zarządzania,
aktualizacji,
pomocy
technicznej z konsumenta na dostawcę. W
efekcie użytkownik oddaje kontrolę nad
oprogramowaniem dostawcy i obowiązek
zapewnienia jego ciągłości działania.] –
(ang.) SaaS (Software as a Service, azaz a
szoftver, mint szolgáltatás) [egységes
platformra épülő, szolgáltatásként nyújtott
alkalmazásokat (software as a service,
SaaS)]
software komputerowy – SW, Software, szoftver;
számítógépes programok v. szoftverek
(számítógép-)
program,
parancsterv,
[microprocesszor által vezérelt készülékek
működtetéséhez
szükséges
utasítások,
parancsok összessége; ellentétben más
elektronikus berendezésekkel (szórakoztató
elektronikával,
kamerákkal,
stb.)
a
számítógépek működtetéséhez szükséges
szoftver más cégektől származik mint a
hardver; ezen cégek versengése ugyan előre
viszi a technikát, de a felhasználóktól állandó
odafigyelést igényel és gyakran önmagukban
még értékes programok vagy eszközök
lecserérélésére
ösztönzi
őket;
széles
felhasználói rétegek viszont nem újabb
'agycsavarokra'
és
ezáltal
egyre
terjedelmesebb programokra várnak, hanem
olcsóbb és egyszerűbb gépekre és
felhasználói felületre; a költségeket illetőleg
meg kell különböztetni az ingyenes
közprogramok (freeware), a mintaprogramok
(shareware) és a pénzért árult, sokszor
rendkívül költséges (pl. irodai vagy
audio/video-kóder) programok között]
software komunikacyjny - kommunikációs
szoftver [olyan számítógépes program,
amely lehetővé teszi két gép között az
információátvitelt]
soi-disant [wym. suadiza] [fr. 'jw.'; soi 'siebie;
się'; dire 'mówić; podawać (uważać) się za'
z łac. dicere; rzekomy, mniemany;
mieniący się (kim)] – (fr.) soi-disant;
úgynevezett; állítólagos, vélt, feltételezett,
állítólagos
-
Wersja 01 01 2017.
soja [roślina o sztywnych, owłosionych pędach i
białych lub fioletowych kwiatach; też:
nasiona tej rośliny, z których otrzymuje
się olej] – (kínai) szója; (növ) szójabab;
kelet-ázsiai hüvelyes növény; zsiradékban és
fehérjében gazdag magvai miatt fontos
tápszer
Soja zwyczajna s. owłosiona, s. zwyczajna
(Glycine max (L.) Merr.) [1. roślina
jednoroczna z rodzaju bobowatych; 2.
gatunek rośliny jednorocznej należący do
rodziny
bobowatych.
Pochodzi
z
południowo-wschodniej Azji. W Polsce
jest
rzadko
uprawiana,
czasami
przejściowo dziczejąca.] – szójabab
(Glycine max) [egy Kelet-Ázsiában honos
hüvelyes zöldségnövény, széles körben
termesztett étkezési bab, amelynek számos
felhasználási módja van.]
sojowy, -a, -e [przymiotnik od: soja (np. mączka
sojowa, kotlet sojowy)] – szójasojusz [1. ros. sojúz 'zespolenie; związek;
stowarzyszenie;
przymierze;
porozumienie';
2.
umowa
między
państwami, partiami politycznymi lub
osobami, które zobowiązują się do
współpracy i udzielania sobie wzajemnej
pomocy; też: grupa państw, partii
politycznych lub osób, które zawarły taką
umowę; zob. przymierze, alians; 3. Sojusz
- porozumienie o wspólnym działaniu
mającym doprowadzić do osiągnięcia
określonego celu. W zależności od liczby
sojuszników możemy mówić o sojuszach
dwustronnych lub trójstronnych. W
przypadku większej niż trzech liczby
sojuszników mówimy po prostu o sojuszu.
Jako synonimy używane są pojęcia: pakt,
alians.] – (pol) szövetség; paktum
sojusz klasy robotniczej z pracującym
chłopstwem – a munkásosztály és a dolgozó
parasztság
szövetsége;
munkás-paraszt
szövetség
sojusz polityczny [celem umawiających się partii
politycznych jest wygranie wyborów lub
przeforsowanie np. projektu ustawy w
parlamencie] – politikai szövetség v.
paktum
Sojusz Północnoatlantycki [Organizacja Paktu
Północnoatlantyckiego
lub
Pakt
Północnoatlantycki] – az Észak-atlanti
Szerződés Szervezete, NATO
sojusz robotniczo-chłopski [propagandowe hasło
socjalistów, głoszone w Polsce po
powstaniu
PKWN.
Głosiło
iż
najważniejszą
rolę
w
państwie
socjalistycznym miały odgrywać dwie
warstwy społeczne - robotnicy i chłopi i to
6440
właśnie ich interesy były najważniejsze.
jedno z haseł brzmiało: Sojusz robotniczo –
chłopski – fundamentem pomyślnego
rozwoju socjalistycznej Polski.] – (pol)
munkás-paraszt
szövetség
[Az
osztályszövetség különleges formája a szoc.
forr. megvívása és a szoc. társ. felépítésének
folyamatában. A munkásosztály szövetségi
politikájának legfontosabb része, kiváltképp
azokhan az országokban, ahol a paraszti
népesség a lakosság számszerűen is döntő
részét alkotja. Tartalma a társ. körülmények
függvénye: tőkés viszonyok között a városi
munkásság rendszerint csak a paraszti
népesség legszegényebb rétegeire számíthat,
ám a demokratikus forradalomért vívott
kűzdelemben, különösen, ha az illető
országban feudális maradványok is vannak.
Az egész parasztsággal szövetségre léphet. A
fejlett szocializmus építésének körülményei
között a kollektivizálás megtörténte után a
szövetség tartalma a szoc. viszonyok
megszilárditása.]
sojusz wojskowy [celem umawiających się
państw jest wspólna obrona przed
agresorem. Przykładem współcześnie
istniejącego sojuszu wojskowego jest
NATO. Sojuszem wojskowym był także
Układ Warszawski] – katonai szövetség
(NATO; (dawno) Varsói Szerződés)
sojuszniczy, -a, -e – szövetséges
sojusznik [osoba, organizacja lub państwo, które
zobowiązały się do współpracy i
wzajemnej
pomocy
zawierając
odpowiednią umowę z inną osobą,
organizacją lub państwem], sojuszniczka –
szövetséges (ffi/nő); a szövetség tagja
SOK (Służba Ochrony Kolei; Komenda Główna
Straży Ochrony Kolei) [W roku 1960, na
podstawie Ustawy o kolejach powołano
ponownie do życia Służbę Ochrony Kolei.
W 1982 roku powołano oddziały
operacyjne
SOK.
Oddziały
te
funkcjonowały do roku 1992.];
–
Vasútvédelmi
Szolgálat
Vasútvédelmi
Főparancsnokság; Vasútőrség
sok [1. płyn wyciśnięty z rozdrobnionych
owoców lub warzyw; 2. płyn zawarty w
organizmach roślinnych; 3. wydzielina
gruczołów trawiennych w narządach
organizmu ludzkiego i zwierzęcego] –
nedv, lé, (z owoców) szörp, ivólé; (med.)
nedv
sok ananasowy – ananász leve
sok berberysowy – sóskanedü
sok borówczany – áfonyaszörp
sok cytrynowy – citromlé, citromszörp [(fr.)
citronád], limonádé
-
Wersja 01 01 2017.
sok gęsty, kleisty – sűrű, ragadós szörp
sok grejfrutowy – grape-fruit lé
sok jabłkowy – almalé
sok jałowcowy – borókalé
sok jelitowy – (orv.) bélnedv, bélnyálka
sok klonowy – juharfaszörp
sok komórkowy [1. wodny roztwór występujący
w wodniczkach (wakuole); 2. zawartość
wakuoli roślinnej. Jest to wodny roztwór
substancji organicznych i mineralnych
oddzielony od cytoplazmy tonoplastem.
wakuola.] – sejtnedv
sok malinowy – málnalé; (z wodą sodową)
málnaszörp
sok niegazowana – szénsavmentes ital
sok owocowy – gyümölcslé; (z wodą sodową)
gyümölcsszörp
sok pomarańczowy – narancslé; (z wodą sodową)
narancsszörp
sok pomarańczowy (ze świeżych pomarańcz) –
narancslé, dzsúsz
sok pomidorowy – paradicsomlé
sok roślinny – növénynedv
sok
trzustkowy
–
hasnyálmirigyned,
pankreasznedv
sok winogronowy – szőlőlé, szőlőnedv v.
szőlőnedü; bor
sok wiśniowy – meggyszörp, meggylé
sok z czarnej porzeczki – feketeribizlilé
sok z marchewki, sok z marchwii – sárgarépalé
sok z warzyw – zöldségital, zöldséglé
sok z winogron – szőlőlé
sok
z
żurawin;
sok
żurawinowy
–
tőzegáfonyaszörp
sok żołądkowy – gyomornedv
soki trawienne – emésztő nedvek
6441
soki żołądkowe – gyomornedvek, emésztőnedvek
sokista [pracownik SOK (Straż Ochrony Kolei);
SOK-ista] – casúti rendőr, vasútőr
sokolarnia – sólyomtenyészet (tenyésztelep)
[Sokolarnia na Polanie Stokłosica na
Czantorii Wielkiej w Beskidzie Śląskim;
Sokolarnia na Czantorii w Ustroniu]
sokolę [pisklę sokoła] – kis sólyom, sólyomfióka
sokoli, -a, -e [1. przymiotnik od: sokół; 2. sokoli
lot - szybki, niedościgły lot; 3. sokoli
wzrok - bystry wzrok] – sólyom-; sólyom
szárnyalás; sólyom tekintet
sokolik [1. zdrobnienie od: sokół; 2.] – kis
sólyom, sólyomfióka, solymocska
sokolnictwo – solymászat, sólyomtenyésztés,
solymászás
sokolnik (łac. falconarius) [1. ten, kto zajmuje się
układaniem sokołów do polowania;
2. myśliwy polujący z sokołem; 3. (u
Zygmunta Glogera) Sokolnicy u panów
należeli do sług, a u panujących – do
urzędników dworskich. W XIII w.
napotykamy
pomiędzy
urzędnikami
sokolnika (falconarius), podpisanego jako
świadek na przywileju Bolesława śląskiego
z r. 1234. Ponieważ najsnadniej ułożyć się
dają do polowania młode ptaki, zabierano
więc je z gniazd, gdy już miały z nich
wylecieć, i takie zwano „gnieźnikami”.] –
(lat. falconarius) solymász
A "Falco" szó első ízben Albertus Magnusnál
(1193-1286) fordul elő - legalábbis a tudományos
madártani irodalomban. Thienemann szerint sem
Arisztotelész, sem Plinius nem ismeri a Falco
szót, amely a görögöknél és rómaiaknál éppen
olyan ismeretlen volt, mint a solymászat maga.
II. Frigyes császár, a tudós solymászkirály (11941250) szintén említi már a Falco szót, azonban a
vándorsólymot nem Falco peregrinusnak mondja,
hanem "Gentilis peregrinus"-nak, vagyis "nemes"
vándorsólyomnak. Ezektől a tudományos
szakkönyvektől eltekintve azonban már korábban
is közkeletű szó lehetett a latin szókincsben, mert
magyar földön, amely a Nyugat míveltségéből
táplálkozott, már 1263-bon fordul elő első ízben a
Falco szó, ha nem is önállóan, hanem már mint
képzésből
származó
mesterműszó,
mint
"Falconarius", vagyis mint solymász.
A szó itt Fejér Codex Diplomacicus IV/3. p. 58.
szerint a következő szöveggel fordul elő:
"Jolantae, filiae comitis Falconariorum", tehát
Jolántának, a fősolymász leányának, Ebben a
fogalmazásban tehát nagyon valószínűnek kell
tartani azt, hogy 1263 előtt már jóval régebben is
használták a Falcóból képzett Falconarius szót,
mert a dolgok rendje szerint előbb volt a
Falconarius, a solymász, mint a Comes
Falconariorum, vagyis a fősolymász.
-
Wersja 01 01 2017.
drapieżne, zamieszkujące cały świat.] –
sólyomfélék (Falconidae) [a madarak
osztályának
a
sólyomalakúak
(Falconiformes) rendjébe tartozó családja;
sólymok (Falconidae), erős testalkatú, zömök
ragadozó madarak, csőrük kávájának az éle
fogacsolt. 80 fajuk ismeretes.]
Sokoły (Falconinae) podrodzina ptaków z
rodziny sokołowatych. Obejmuje gatunki
drapieżne, zamieszkujące cały świat. –
solymok; Falco [a madarak osztályának a
sólyomalakúak (Falconiformes) rendjébe és
a sólyomfélék (Falconidae) családjába
tartozó nem.]
Hej Sokoły
1. Hej, tam gdzieś znad czarnej wody
Siada na koń kozak młody,
Czule żegna się z dziewczyną,
Jeszcze czulej z Ukrainą.
Hej, hej, hej sokoły
Omijajcie góry, lasy doły,
Dzwoń, dzwoń, dzwoń dzwoneczku,
Mój stepowy skowroneczku.
2. Pięknych dziewcząt jest niemało,
Lecz najwięcej w Ukrainie,
Tam me serce pozostało,
Przy kochanej mej dziewczynie.
Hej, hej...
3. Ona biedna tam została,
Przepióreczka moja mała,
A ja tutaj w obcej stronie,
Dniem i nocą tęsknię do niej.
Hej, hej...
4. Żal, żal za dziewczyną,
Za zieloną Ukrainą,
żal, żal serce płacze,
że jej więcej nie zobaczę.
Hej, hej...
5. Wina, wina, wina dajcie,
A jak umrę pochowajcie
Na zielonej Ukrainie
Przy kochanej mej dziewczynie.
Hej, hej...
Sokołowate (Falconidae) ]rodzina ptaków z
rzędu szponiastych. Obejmuje gatunki
6442
A nembe az alábbi 38 recens és 1 kihalt faj tartozik:
 seychelle-szigeteki vércse – Falco araea
 madagaszkári vércse – Falco newtoni
 mauritiusi vércse – Falco punctatus
 réunioni vércse – Falco duboisi – kihalt, 1700
körül
 rókavércse – Falco alopex
 szürke vércse – Falco ardosiaceus
 hamvasfejű vércse – Falco dickinsoni
 szavannavércse – Falco rupicoloides
 karvalyvércse – Falco zoniventris
 amuri vércse – Falco amurensis
 fehérkarmú vércse – Falco naumanni
 vörös vércse – Falco tinnunculus
 tarka vércse – Falco sparverius
 ausztrál vércse – Falco cenchroides
 szunda vércse – Falco moluccensis
 kék vércse – Falco vespertinus
 keleti kabasólyom – Falco severus
 ausztrál kabasólyom – Falco longipennis
 kabasólyom – Falco subbuteo
 afrikai kabasólyom – Falco cuvierii
 hamvas sólyom – Falco concolor
 Eleonóra-sólyom – Falco eleonorae
 vándorsólyom – Falco peregrinus
 sivatagi sólyom vagy berber sólyom – Falco
pelegrinoides
 Aplomodo-sólyom – Falco femoralis
 rozsdásmellű sólyom – Falco deiroleucus
 Taita-sólyom – Falco fasciinucha
 denevérsólyom – Falco rufigularis
 prérisólyom – Falco mexicanus
 Feldegg-sólyom – Falco (Hierofalco) biarmicus
 kerecsensólyom – Falco (Hierofalco) cherrug
 indiai sólyom – Falco (Hierofalco) jugger
 északi sólyom – Falco (Hierofalco) rusticolus
 Falco hypoleucos
 fekete sólyom – Falco subniger
 hosszúlábú sólyom – Falco berigora
 új-zélandi sólyom – Falco novaeseelandiae
 kis sólyom – Falco columbariu)
 vörösnyakú sólyom más néven vörösfejű
sólyom – Falco chicquera
Do podrodziny należą następujące rodzaje i gatunki
 Rodzaj: Spiziapteryx:
o sokolik
plamisty
(Spiziapteryx
circumcinctus)
 Rodzaj: Polihierax:
o sokolik
czerwonooki
(Polihierax
semitorquatus)
o sokolik żółtooki (Polihierax insignis)
 Rodzaj: Microhierax:
o sokolik
rudogardły
(Microhierax
caerulescens)
-
Wersja 01 01 2017.
o sokolik

rdzawobrzuchy
(Microhierax
fringillarius)
o sokolik białoczelny (Microhierax latifrons)
o sokolik
białobrzuchy
(Microhierax
erythrogenys)
o sokolik
srokaty
(Microhierax
melanoleucus)
Rodzaj: Falco:
o pustułeczka (Falco naumanni)
o pustułka (Falco tinnunculus)
o pustułka malgaska (Falco newtoni)
o pustułka maskareńska (Falco punctatus)
o pustułka seszelska (Falco araeus syn.
Falco araea)
o pustułka plamista (Falco moluccensis)
o pustułka australijska (Falco cenchroides)
o pustułka amerykańska (Falco sparverius)
o pustułka stepowa (Falco rupicoloides)
o pustułka rdzawa (Falco alopex)
o pustułka ciemna (Falco ardosiaceus)
o pustułka białorzytna (Falco dickinsoni)
o pustułka prążkowana (Falco zoniventris)
o pustułka skalna (Falco rupicolus)
o kobczyk rudogłowy (Falco chicquera)
o kobczyk (Falco vespertinus)
o kobczyk amurski (Falco amurensis)
o sokół skalny (Falco eleonorae)
o sokół śniady (Falco concolor)
o sokół rdzawobrewy (Falco femoralis)
o drzemlik (Falco columbarius)
o sokół białogardły (Falco rufigularis)
o sokół rudogardły (Falco deiroleucus)
o kobuz (Falco subbuteo)
o sokół afrykański (Falco cuvierii)
o sokół rdzawobrzuchy (Falco severus)
o sokól australijski (Falco longipennis)
o sokół
nowozelandzki
(Falco
novaeseelandiae)
o sokół brunatny (Falco berigora)
o sokół siwy (Falco hypoleucos)
o sokół czarny (Falco subniger)
o raróg górski (Falco biarmicus)
o raróg indyjski (Falco jugger)
o raróg (Falco cherrug)
o białozór
(sokół
norweski)
(Falco
rusticolus)
o sokół preriowy (Falco mexicanus)
o sokół wędrowny (Falco peregrinus)
o sokół berberyjski (Falco pelegrinoides)
o sokół maskowy (Falco fasciinucha)
sokora [1. drzewo z rodziny wierzbowatych
(Populus nigra), gatunek topoli; topola
czarna; 2. bardzo wysokie drzewo o
ciemnej korze i szerokich liściach] – fekete
nyár v. nyárfa (Populus nigra)
sokorowy, -a, -e – fekete nyárból készült; fekete
nyárfasokorzyna – fekete nyárfa fája
sokowirówka [urządzenie do mechanicznego
wyciskania soku z owoców i warzyw] –
gyümölcscentrifuga,
zöldségcentrifuga;
gyümölcsprés
6443
Sokowirówka Philips HR 1851
sokowy, -a, -e [przymiotnik od: sok] – nedvsokół (Falco gentilis) [1. ptak drapieżny o mocnej
budowie ciała, z hakowatym dziobem i
ostrymi szponami; 2. ptak używany był w
Polsce do łowów od czasów Piastowskich.
Książęta i magnaci do hodowli i obuczania
mieli sokolników, których osady po dziś
dzień zwane są Sokolnikami. Bolesław
Chrobry sprowadzał z dalekich krajów
sokoły i sokolników.] – sólyom
sokół (Falco gentilis)
sokół norweski [zob. białozór] – norvég sólyom
sokół kołuje nad ptakiem – a sólyom a madár
felett kering
 Sokół - organizacja
 Sokół - stowarzyszenie
 Sokił - ukraińska organizacja sportowa
 Sokół - polski raper, członek ZIP Składu i
WWO
 Sokół (motocykl) - nazwa polskich motocykli
produkowanych w latach 1934-1939
 Sokół (góra) - wzniesienie w Górach Sowich
 Sokół Aleksandrów Łódzki - klub piłkarski
 Sokół Nisko - klub piłkarski
 PZL W-3 Sokół - polski śmigłowiec
wielozadaniowy
 ORP Sokół - nazwa noszona na przestrzeni
dziejów przez 3 okręty podwodne polskiej
Marynarki Wojennej
 Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół"
 Stowarzyszenie na Rzecz Dzikich Zwierząt
"Sokół"
Miejscowości w Polsce:
 Sokół (województwo łódzkie) - wieś w Polsce
położona w województwie łódzkim, w
powiecie kutnowskim, w gminie Krzyżanów
-
Wersja 01 01 2017.
 Sokół (województwo mazowieckie) - wieś w
Polsce
położona
w
województwie
mazowieckim, w powiecie garwolińskim, w
gminie Sobolew
 Sokół (województwo podkarpackie) przysiółek w woj. podkarpackim, w pow.
tarnobrzeskim, w gminie Grębów
Sokół wędrowy (Falco peregrinus) [gatunek
średniego ptaka drapieżnego z rodziny
sokołowatych, zamieszkujący cały świat z
wyjątkiem Antarktyki] – vándorsólyom
(Falco peregrinus) [a madarak (Aves)
osztályának
a
sólyomalakúak
(Falconiformes) rendjéhez, azon belül a
sólyomfélék
(Falconidae)
családjához
tartozó faj. Falco peregrinus peregrinus –
Eurázsia lombosövi és boreális zónája
Írországtól a Csendes-óceán partvidékéig, ez
az alapfaj.]
Sokół wędrowy – vándorsólyom
Sokrates (gr. Σωκράτης, ur. 469 p.n.e., zm. w 399
p.n.e.) [jeden z największych filozofów
greckich. Urodził się i zmarł w Atenach.] Szókratész
(Alópeké
démosz,
ókori
Görögország, kb. i. e. 470 – Athén, i. e. 399.)
[ókori görög filozófus. Vele kezdődött a
görög filozófia klasszikus korszaka, valamint
őt tekintjük az autonóm filozófiai etika
megalapítójának.]
Sol [mit. rzym. sabiński bóg Słońca] – (lat.) Sol;
szabin Napisten; a nap latin neve
sol [muz. sylabowa nazwa dźwięku g] – (ol) sol;
(zene) G-hang
sola [ryba morska o spłaszczonym, owalnym
ciele, z oczami umieszczonymi po prawej
stronie ciała] – (tengeri hal)
Sola cogitatio furti faciendi non facit furem [sam
zamiar popełnienia kradzieży nie czyni
jeszcze złodziejem] – (lat.) Sola cogitatio
furti faciendi non facit furem; Maga a lopás
elkövetésének szándéka, még nem csinál
tolvajt. (a szándék még nem tett)
6444
sola fide - jedynie wiara ["Sola Fide" jedynie
wiara; muzyka pełna emocji, muzyka z
duszą.] – (lat.) sola fide; “egyedül hit által”;
a reformáció egyik alapelve
sola gratia – jedynie łaska [Pięć zasad
protestantyzmu to pięć podstawowych
zasad teologii protestanckiej, wyrażonych
w języku łacińskim jako: Sola scriptura
("Tylko Pismo"), Sola fide ("Tylko wiarą"),
Sola gratia ("Tylko łaska"), Solus Christus
("Tylko Chrystus"), Soli Deo gloria ("Tylko
Bogu chwała").] – (lat.) sola gratia [merő
kegyelem]; “egyedül kegyelemből”; a
reformáció másik alapelve
Sola scriptura (łac. jedynie Pismo) [pierwsza
spośród pięciu zasad protestantyzmu,
stanowiąca formalną zasadę teologiczną,
w odróżnieniu od zasad materialnych –
solus Christus, sola gratia oraz sola fide.
Głosi,
że
Pismo
Święte
jest
samowystarczalnym
źródłem
wiary
chrześcijańskiej, a w konsekwencji –
jedynym
autorytetem
Kościoła
rozstrzygającym w kwestiach wiary i
praktyki. Stąd też, w myśl zasady sola
scriptura, a w przeciwieństwie do
doktryny katolickiej i prawosławnej,
protestantyzm nie uznaje tradycji i
ustaleń Kościoła za normatywne instancje
dla wiary chrześcijańskiej. Dział teologii
protestanckiej zajmujący się badaniem
stosunku teologicznego do Biblii nazywa
się skrypturologią.] – (lat.) sola Scriptura;
“egyedül a Szentírás”; a reformáció tanítása
solanka
[1. woda
mórz,
jezior,
źródeł
mineralnych o dużej zawartości soli;
2. woda mineralna zawierająca duże ilości
chlorku sodu; 3. naturalny roztwór soli
wyzyskiwany do produkcji soli kuchennej;
4. wodny roztwór soli kuchennej używany
do celów przemysłowych i spożywczych;
5. gęsta zupa z mięsa lub ryb z dodatkiem
m.in. ogórków kwaszonych, popularna w
kuchni rosyjskiej; 6. daw. bułka posypana
z wierzchu solą] – sótartó (fából); (bułka)
sósperec, sósbuci; (kąpiel) sósfürdő, sós
forrás
solanka kolczysta (Salsola kali) [szarozielona lub
czerwonawa roślina o igiełkowych
liściach] – Homoki ballagófű (Salsola
kali L.)
-
Wersja 01 01 2017.
solankowy, -a, -e [przymiotnik od: solanka] –
sós, sósvizes
Solanum melongena L. (psianka podłużna,
oberżyna, bakłażan) – Solanum melongena
(Padlizsán)
Solanum muricatum (psianka pepino) – Solanum
muricatum (Tojásdinnye)
Solanum quitoense Lam. (psianka lulo) –
Solanum quitoense (Naranjilla v. lulo)
Solanum tuberosum L. (psianka ziemniak,
ziemniak) [gatunek uprawiany] – Solanum
tuberosum (Burgonya)
solaria (solarium) – szolárium
Solaris, Oracle Solaris [system operacyjny z
rodziny Unix opracowany przez Sun
Microsystems (obecnie rozwijany przez
Oracle)
pierwotnie
dla
rodzimej
architektury SPARC - obecnie dostępny
także dla 32- oraz 64-bitowych maszyn
opartych o procesory firm Intel, AMD
oraz VIA. Istniał także port systemu
SunOS w wersji 2.5.1 dla architektury
mikroprocesora PowerPC (projekt został
szybko
anulowany).
Kod
został
zoptymalizowany
dla
maszyn
wieloprocesorowych. System stosowany
jako
platforma
dla
rozwiązań
serwerowych
i
stacji
roboczych.
Komputery z systemem Solaris używane
są na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
i w amerykańskich wahadłowcach.] –
Solaris
operációs
rendszer
(Solaris
Operating System) [1. a SUN Microsystems
cég által kifejlesztett számítógépes operációs
rendszer. 2. a Unix operációs rendszer Sun
gépeken megvalósított változata]
solarium
6445
solarium [łac. 'jw.; nasłoneczniona część domu,
taras' od sol; — 1. kabina lub łóżko do
naświetlania ciała lampą kwarcową w celu
uzyskania opalenizny; też: gabinet
kosmetyczny oferujący taką usługę;
2. odosobnione miejsce przeznaczone do
opalania się nago; 3. daw. zegar słoneczny;
4. miejsce przeznaczone do kąpieli
słonecznych; ] – (lat.) solarium, szolárium;
napozó; olyan épület, melynek szobáiba a
nap legnagyobb részén át süt a Nap; (dawno)
napóra
solarnia [pomieszczenie, w którym soli się mięso,
ryby itp.] – hús-sózó helyiség
solarny, -a, -e [1. słoneczny; 2. dotyczący kultu
Słońca] – (lat) szoláris; (csill) napi, a nappal
kapcsolatos; a napra vonatkozó; napos
solarstwo – sókereskedelem, sóipar
solaryzacja [solaryzacją nazywamy zjawisko
częściowego lub całkowitego odwrócenia
obrazu negatywowego na pozytywowy,
występujące
w
zakresie
znacznie
zwiększonego naświetlenia niektórych
materiałów halogenosrebrowych (np. w
papierach fotograficznych takie zjawisko
nie występuje)] – (lat.) szolarizáció;
fényképező lemezeken fellépő jelenség,
amely abból áll, hogy azok a fény behatására
csak egy bizonyos fokig feketednek, azontúl
a fény saját hatását lerontja (erős
túlexpozíció esetén negatív helyett pozitív
kép keletkezik)
solarz [kupiec solny dostarczający sól na składy i
sprzedający sól cetnarową w jatkach
solnych] – sófőző; napernyő
sold [dawna drobna moneta wł., 1/20 lira] – a líra
váltópénze (1/20-ad líra)
soldateska [wł. soldatesca 'żołdactwo' z soldato
'żołnierz' od soldare 'werbować' z soldo
'sold; miedziak; żołd' z późn.łac. sol(i)dus
'(złota) moneta' od łac. solidus; żołdactwo]
– (ol) szoldateszka; erőszakos katonai
szellem, katonai uralom; nyers, kíméletlen,
fegyelmezetlen katonaság; zsoldos mesterség
sole bromowe – bróm savak
sole potasowe – kálisók
sole mineralne [sole występujące w przyrodzie –
w roślinach, w glebie] – ásványi sók
sole trzeźwiące [daw. sole przywracające
przytomność osobie omdlałej] – repülősó
solecyzm [1. błąd składniowy; 2. to błąd
językowy, który polega na połączeniu
poprawnych formalnie wyrazów w
niepoprawną konstrukcję składniową (np.
Używam długopis. Jan jest bardzo żonaty.)]
– szolecizmus; mondattani helytelenség,
nyelvhiba
[A
szóés
a
-
Wersja 01 01 2017.
mondatszerkezetekben
előforduló
barbarizmus, az idiomatikus korrektség
elleni vétség. Változatai a barbarolexis, a
tautológia, a pleonazmus, a perisszológia.]
solejka
solejka [spódnica kloszowa, drobno plisowana] –
sűrűn plisszírozott rakottszoknya
solenizant [osoba obchodząca danego dnia swoje
imieniny albo urodziny], solenizantka –
ünnepelt (ffi/nő)
solenie – sózás, besózás
solenoid [gr. sōlēn 'rura'; elektr. cewka, zwojnica
cylindryczna z równomiernie nawiniętego
drutu]
–
(gör)
szolenoid;
(vill)
villamosárammal átjárt tekercs, amely körül
mágneses mező keletkezik
solennie – (ol) solenne; (zene) ünnepélyesen,
fényesen
solenność
[dokładność,
staranność]
–
ünnepélyesség
solenny, -a, -e [1. podniosły, uroczysty;
2. obowiązkowy i rzetelny] – (lat.) sollennis
v.
sollemnis;
ünnepélyes,
ünnepi,
szertartásos, fényes
solenna obietnica – ünnepélyes ígéret
solenne nabożeństwo – ünnepélyes istentisztelet
solenoid [1. gr. sōlēn 'rura';elektr. cewka,
zwojnica cylindryczna z równomiernie
nawiniętego drutu; 2. walcowata cewka
bez rdzenia w postaci przewodu
elektrycznego zwiniętego jednowarstwowo
w linię śrubową] – solenoid, szolenoid;
hengeres tartótestre feltekercselt, szigetelt
drótból készült, áram által átjárt tekercs,
mely éppen olyan mágneses teret létesít
maga körül, mint egy mágnesrúd
solfar – (dawno) kénbánya
solfatara [wł. 'jw.' z solfo 'siarka' od łac. sulfur,
miejsce, skąd wydobywają się gorące (o
temperaturze 100-200°C) gazy i pary
wulkaniczne (gł. pary siarki); por.
fumarola] – (ol) solfatara; (geol)
kéntartalmú gőzök előtörése vulkáni kitörés
utóhatásaként;
vulkanikus
eredetű
kéngázforrás; kénes kráter
6446
solfatary [gorące wyziewy wydobywające się z
kraterów i szczelin na obszarach
wulkanicznych] - (geol) kéntartalmú gőzök
előtörése vulkáni kitörés utóhatásaként
solfeż, solfeggio, solfedżio [wym. solfedżo,
solfedżio] [1. metoda kształcenia słuchu
muzycznego polegająca na czytaniu nut
głosem; też: książka z takimi ćwiczeniami;
2. fr. solfège 'jw.' od wł. solfeggio [wym.
solfedżdżo] 'jw.' z solfa 'gama', od nazw
nut sol i fa; nauka czytania nut głosem;
wszelkie ćwiczenia wokalne; krótkie
ćwiczenia instrumentalne] – (ol) solfeggio;
szolfézs; (zene) szolmizálás; az alapvető
zenei ismeretekre, hallás utáni lejegyzésre
oktató és a zenei hallást fejlesztő zeneiskolai
tantárgy;
énekgyakorlat
a
hallás
fejlesztésére; énekgyakorlat szolmizációs
szótagokkal
Soli Deo Gloria - Jedynie Bogu chwała. – (lat.)
Soli Deo Gloria (= egyedül Istené a
dicsőség) [1945 előtt a református egyház
ifjúsági egyesületének neve]
solica – szénhidrát tartalmú sárkitörés
solić (solę) [1. posypywać, przyprawiać coś solą
kuchenną; 2. nacierać, przesypywać solą
lub zalewać roztworem soli jakieś
produkty w celu ich zakonserwowania; 3.
dodawać soli do potraw, posypywać solą w
celu uzyskania pożądanego smaku; 4.
nacierać, posypywać solą lub zalewać jej
roztworem
celem
zakonserwowania
produktów
spożywczych]
–
sózni,
megsózni; eltenni, elrakni, besózni
solić ogórki – uborkát eltenni, besózni
solić potrawę – megsózza az ételt
solić zupę – sózni a levest
solidarnie
–
egyetemlegesen,
testületileg,
szolidárisan
solidarność
[1.
poczucie
wspólnoty
i
współodpowiedzialności wynikające ze
zgodności
poglądów
oraz
dążeń;
2. odpowiedzialność
zbiorowa
i
indywidualna określonej grupy osób za
całość wspólnego zobowiązania; 3.
kierunek społ.-polit. głoszący solidarność,
jedność interesów wszystkich klas] – (lat.)
szolidaritás,
összetartás,
összetartozás;
közösségvállalás az eszmei és gyakorlati
azonosság v. a közös érdekek alapján; (jog)
egyetemleges, együttes felelősség
solidarność demokratyczna – demokratikus
együttérzés v. szolidaritás
solidarność międzynarodowa – nemzetközi
szolidaritás
solidarność polityczna – politikai együttérzés v.
szolidaritás
-
Wersja 01 01 2017.
solidarny, -a, -e [1. z fr. solidaire 'solidarny,
wzajemnie
odpowiedzialny'
z
łac.
(in)solidum
'za
całość;
obejmując
wszystko'; zob. in- 2; solidus 'trwały;
całkowity';
poczuwający
się
do
współodpowiedzialności, współdziałania;
mający zgodne z kim poglądy, interesy,
cele; jednomyślny; s. dług - prawn. za
którego całość odpowiada każdy z
dłużników] – (lat) szolidáris, összetartó;
egyetértő, a nézetek és eljárások azonosságát
valló, egymásért kölcsönösen kiálló; (jog)
egyetemlegesen felelős, közös felelősséget
vállaló; egyetemleges
solidarna praca – közös munka
solidaryzować – szolidarizálni
solidaryzować się [zgadzać się z kimś w jakiejś
sprawie i popierać go] – szolidarizálódni;
összetartani, szolidaritást vállalni
solidaryzować się z kim/czym – összefogni,
összetartani,
szolidaritást
vállalni
vkivel/vmivel
solidaryzowanie – szolidarizálás
solidaryzowanie
się
–
összefogás,
közösségvállalás,
a
szolidaritás
megteremtése
solidaryzowanie się z Narodem – közösségvállalás
a nemzettel
solidnie – megbízhatóan, tisztességesen, szolidan;
szilárdan, alaposan
solidnie załatwić sprawę – tisztességesen intézni el
az ügyet
solidnie zbudowany dom – szilárdan, szolidan
épített ház
solidnie zmarzłem – alaposan megfáztam
solidność – megbízhatóság, szolidság; szilárdság
solidność budowy – az építkezés szilárdsága
solidność firmy – a cég megbízhatósága
solidny, -a, -e [1. taki, na którym można polegać;
2. o przedmiocie: mocny i trwały; 3. o
czyjejś
wiedzy
lub
wykształceniu:
gruntowny; 4. mający znaczne rozmiary]
– (lat) szolid; szilárd, erős; tartós; rendes,
megbízható,
becsületes,
tisztességes;
mértékletes,
nem
költekező;
jól
megalapozott, rendezett; egyszerű, nem
hivalkodó
solidna firma – komoly, megbízható, tisztességes
cég
solidna robota – jó, szolid munka
solidny człowiek – megbízható, komoly ember
solidny materiał – tatós v. jó ruhaanyag
solidny mebel – erős v. tartós bútor
solilokwium (l.mn. solilokwia) [1. monolog
sceniczny; 2. późn.łac. soliloquium 'jw.';
soli- od łac. solus, zob. solo; loqui,
6447
rozmowa z sobą samym; monolog
sceniczny mający dać iluzję nie
wypowiedzianych rozmyślań i refleksji
postaci dramatu] – (lat.) soliloquium;
magánbeszéd, belső monológ
solista (solo) [wł. solista 'jw.' od solo 'sam jeden;
jedynie, tylko' z łac. solus; 1. artysta
występujący solo lub wykonawca partii
solowej;
2. zawodnik
startujący
w
indywidualnej konkurencji sportowej] –
(ol) szólista; (zene) (śpiewak) magánénekes,
magánszámot előadó művész; szólóénekes;
(sp) szólista sportoló
solistka – (ol) szólista; (zene) (śpiewaczka)
szólóénekesnő;
magánénekesnő,
magánszámot előadó művésznő (nasza
najmłodsza
solistka:
a
legfiatalabb
szólistánk)
solista (solistka) ma wspaniały głos – a
szólistának nagyszerű hangja van
soliter [1. zob. tasiemiec uzbrojony; 2. duży
kamień szlachetny oprawiony pojedynczo
lub otoczony drobnymi kamieniami tego
samego gatunku; 3. drzewo lub krzew
rosnące pojedynczo, charakteryzujące się
oryginalnym kształtem lub kolorem; 4.
zool. tasiemiec uzbrojony, pasożytujący w
jelicie człowieka; drzewo a. krzew rosnące
samotnie na polanie; przest. wielki
diament, oddzielnie oprawiony] – (fr.)
solitaire, szoliter; (człowiek) remete,
társaságot kerülő ember; önállóan keretbe
foglalt nagy drágakő, főleg gyémánt; (csill.)
egyedül álló erős fényű csillag; (áll.)
galandféreg; (átv.) fejtörő játék egyik fajtája
solipsystyczny, -a, -e [dotyczący solipsyzmu,
związany z solipsyzmem] – szolipsiszta-;
szubjektív idealista
solipsysta [wyznawca, zwolennik solipsyzmu] –
szolipsiszta;
szubjektív
idealista
ffi;
szolipszizmus híve
solipsyzm (łac. solus ipse, ja sam) [1. pogląd
filozoficzny, według którego istnieje tylko
jednostkowy podmiot poznający, a cała
rzeczywistość jest jedynie zespołem jego
wrażeń; 2. krańcowa forma idealizmu
subiektywnego, głosząca: "istnieję tylko ja
sam, a wszystko inne jest moim
złudzeniem" a.: "znam i mogę znać swoje
stany tylko w chwili obecnej, a nie w
przeszłości lub przyszłości" (poglądy b.
rzadko formułowane wyraźnie); 3. pogląd
filozoficzny głoszący, że istnieje tylko
jednostkowy podmiot poznający, cała zaś
rzeczywistość jest jedynie zbiorem jego
subiektywnych wrażeń - wszystkie
obiekty, ludzie, etc., których doświadcza
jednostka, są tylko częściami jej umysłu] –
-
Wersja 01 01 2017.
szolipszizmus; a latin „solus” (egyedül) és
„ipse” (magam) szavakból képzett kifejezés;
(fil) végletekig vitt szubjektív idealizmus,
amely szerint csak az egyéni tudat létezik,
míg a világ a valóságban nincsen, csak
látszat, az egyéni tudat alkotása
solubilizacja [1. jest to proces zwiększania
rozpuszczalności substancji za pomocą
tzw. pośredników rozpuszczania czyli
solubilizatorów. Ze względu na rodzaj
solubilizatorów i mechanizm ich działania
można wyróżnić dwa typy solubilizacji:
hydrotropową i micelarną; 2. zdolność
rozpuszczania organicznych substancji
nierozpuszczalnych w wodzie przez
rozcieńczone wodne roztwory substancji
powierzchniowo czynnych] – (vegy)
szolubilizáció (látszólagos oldódás) [Az
asszociációs kolloidok képesek az adott
közegben nem oldódó (pl. apoláris anyagok)
nagyobb mennyiségét kolloid oldatban
tartani.]
solubilizator – (vegy) szolubilizátor
soluks, sollux [wym. soluks] [1. lampa lecznicza
do
naświetlań;
2. zabieg
leczniczy
polegający na naświetlaniu taką lampą; 3.
lampa
elektr.
używana
w
światłolecznictwie,
emitująca
gł.
promienie
podczerwone]
–
(lat)
solluxlámpa; (orv.) wolframszálas, nagy
teljesítőképességű izzólámpa hőlég- és
sugárkezeléshez
solmizacja [1. posługiwanie się sylabowymi
nazwami dźwięków, głównie w nauce
śpiewu i solfeżu; 2. od początkowych sylab
kolejnych wersów łac. Hymnu do św. Jana
(XI w.); fr. solmisation 'jw.'; sol; mi; muz.
system nazw sylabowych dla siedmiu
dźwięków naturalnej skali dźwiękowej,
powtarzanych w każdej oktawie; ut (do),
re, mi, fa, sol, la, si..] – (lat) solmisatio,
szolmizálás; [Arezzo Guido az énekoktatás
megkönnyítésére az egész és félhang közötti
különbséget úgy tette szemléltetővé, hogy
egy kis verset szerkesztett, melynek
dallamában minden verssor egy-egy hanggal
emelkedett. A kezdő hangokat a verssor
kezdőbetűivel jelölte, és ez lett a
törzshangsor neve: ut, re, mi, fa, sol, la, si]
solmizacyjny, -a, -e [związany z solmizacją] –
szolmizációs
solmizować – (ol) szolmizálni; (zene) a dallamot a
hangok olasz nevével énekelni
6448
solniczka [1. naczynie do przechowywania soli;
2. pot. jedno z dwu zagłębień po obu
stronach szyi u osób bardzo szczupłych] –
sótartó
solnisko [obszar lądowy, zwykle bagienny lub
wilgotny, charakteryzujący się znacznym
zasoleniem
wód
zasilających
lub
stagnujących]
–
(talajfajta)
szik;
(szárazföldi terület) sósivatag (angolul salt
plan; türkménül takir; arabul khabra,
perzsául kevir) [a sivatagok egyik gyakori
megjelenési formája. Kizárólag sivatagi,
illetve félsivatagi területeken jelennek meg.
Sósivatagok leggyakrabban lefolyástalan
területek
legmélyebb
pontjain,
zárt
medencék kiszáradt tómedreiben jönnek
létre. Nem tévesztendő össze az emberek
által a világ minden táján létesített sólepárló
telepekkel.]
solny, -a, -e [z soli, słony] – só-; sós
solo [1. muz. samodzielne wystąpienie jednego
wykonawcy (tj. solisty); gł. partia
przeznaczona dla jednego wykonawcy w
zespole instrumentalnym a. wokalnym; 2.
utwór albo jego część przeznaczone do
wykonywania przez jednego artystę; też:
występ jednego artysty; 3. wykonywany
lub przeznaczony do wykonywania przez
jednego artystę; 4. pojedyńczo] – (ol)
szóló;
egyedül;
(zene)
magánszám;
magánhangszerre v. énekhangra írt zenemű;
egy nagyobb zenemű ilyen része;
magánszám; ennek előadása
solo, soli = solista (sam), soliści – (ol.) solo;
egyedül (zene); szólista
solony, -a, -e – sózott
solotworny, -a, -e – sóképző
solowy, -a, -e [1. wykonywany przez jednego
artystę; 2. wykonywany przez jednego
zawodnika; 3. rozegrany niezależnie od
reszty drużyny] – szóló-, szólista
solówka [utwór muzyczny lub jego fragment
wykonywany solo; też: rola w balecie lub
operze przeznaczona dla jednego artysty]
– szóló fellépés v. szerep
solucja [1. opis fabuły gry komputerowej
zawierający wskazówki potrzebne do jej
ukończenia; 2. (z ang. solution rozwiązanie) to tekst zawierający opis, jak
ukończyć grę komputerową. Tekst solucji
składa
się
najczęściej
ze
zdań
rozkazujących
opisujących
kolejne
czynności. W tekście są zawarte
najczęściej sposoby rozwiązania zagadek
w grze lub wymienione są odpowiednie
czynności doprowadzające do posunięcia
fabuły naprzód.] – (lat) solutio; oldat;
(ang.) solution; (irod) megoldás, válasz
-
Wersja 01 01 2017.
megfejtés;
(vegyt)
oldás,
feloldás,
megbontás; oldat
Solus Christus (łac. jedynie Chrystus) [doktryna
chrześcijańska,
sformułowana
przez
Marcina
Lutra,
obowiązująca
we
wszystkich kościołach protestanckich
(ewangelickich i ewangelicznych). Nauka
ta głosi, że Jezus Chrystus jest jedynym
pośrednikiem (orędownikiem) między
Bogiem a człowiekiem, odrzuca zatem
możliwość i konieczność występowania
innych pośredników.] – (lat.) Solus
Christus; egyedül Krisztus
Solus consensus obligat [samo porozumienie
zobowiązuje.
Do
zaciągnięcia
zobowiązania
wystarczy
zgodne
porozumienie,
wyrażenie
zgodnych
oświadczeń woli.] – (lat.) Solus consensus
obligat; maga a megállapodás (konszenzus)
kötelez.
solwatacja
[proces
otaczania
cząsteczek
rozpuszczanego związku chemicznego
przez cząsteczki rozpuszczalnika] szolvatáció [az anyagok oldódásakor az
oldószerek molekulái és az oldott anyag
molekulái vagy ionjai közötti gyenge
kapcsolat kialakulása]
solwencja
(łac.
subventio
zapomoga)
[nieodpłatna
i
bezzwrotna
pomoc
finansowa udzielana najczęściej przez
państwo podmiotom (np. jednostkom
samorządu terytorialnego, prywatnym
przedsiębiorstwom,
organizacjom
społecznym i osobom fizycznym) dla
poparcia ich działalności] – szolvencia;
fizetőképesség; az a képesség, hogy adott
szervezet, társaság eleget tud-e tenni adott
időpontban
fennálló
fizetési
kötelezettségeinek
sołecki, -a, -ie [przymiotnik od: sołtys] – falusi v.
községi bírósági; bíró-, bírói
sołectwo [najmniejsza jednostka podziału
terytorialnego w Polsce obejmująca wieś
lub sąsiadujące ze sobą wsie] – falusi v.
községi bíróság
sołtys [1. przedstawiciel samorządu wiejskiego;
2.
przewodniczący
sołectwa;
w
Średniowieczu osoba dokonująca lokacji
osad na prawie niemieckim; 3. (Jak
czytamy u zygmunta Glogera) Sołtys,
sołtystwo czyli sołectwo. W czasach, gdy
ziemi pustej było dużo a osadników mało,
książęta, królowie, panowie i duchowni,
zakładając wioski, stanowili w nich
sołtysów czyli zwierzchników, którzy mieli
obowiązek starać się o nowych osadników,
zarządzać gromadą, naznaczać podwody,
poprawiać drogi i mosty, strzedz całości
6449
granic, wybierać daniny, dziesięcinę i
czynsze, donosić o zbrodniach i sądzić
wszystkie sprawy pomniejsze wraz z
ławnikami obieranymi przez gromadę z
pośród kmieci. Ta właśnie władza sądowa
stanowiła w Niemczech główny obowiązek
wiejskiego sołtysa, który nazywał się tam
Schuldheiss (od Schuld w starej
niemczyźnie: występek, kara, zatem
Schuldheiss był to w Niemczech sędzia
wiejski). W Polsce, gdy zaczęto nad
nowemi osadami stanowić podobnych
zwierzchników,
przerobiono
ich
niemiecką nazwę na sołtys, szołtys, a
Schuldheissamt na sołtystwo, sołectwo.
Polacy sołtysa po łacinie zwali scultetus, a
sołectwa scultetiae.] – soltész; (törvény)
bíró; falusi v. községi bíró; a községi
közigazgatás vezetője [soltész latin eredetű
német szó (Schultheiss tkp. 'adósokat
felszólító', német változatai schultze,
schulze; szlovák változata šoltýs, škultéty;
latinul scultetus. Ma csak családnévként él.]
sołtysostwo [1. urząd, stanowisko sołtysa;
2. sołtys z żoną] – községi bíróság, községi
bírósági hivatal; községi bíró és felesége
sołtysowski, -a, -ie – (törvény) bírói; községi
bírósági, községi bírósággal kapcsolatos
Sołżenicin (Aleksander Isajewicz Sołżenicyn) –
Alekszandr Iszajevics Szolzsenyicin [Nobeldíjas orosz író]
som se krzyw [sam sobie winien] [Teatr Śląski
im
Stanisława
Wyspiańskiego
w
Katowicach] – saját maga tehet róla
soma [1. ciało człowieka, w przeciwieństwie do
psyche – duszy; 2. wszystkie tkanki
organizmu
z
wyjątkiem
komórek
rozrodczych] – szóma; nektár
Somalia (som. Soomaaliya; arab. As-Sumal, AşŞūmāl), Republika Somalijska [państwo w
północno-wschodniej
części
Afryki
położone na Półwyspie Somalijskim
(zwanym „Rogiem Afryki”). Przylega do
Oceanu Indyjskiego i Zatoki Adeńskiej.
Na północnym zachodzie graniczy z
Dżibuti, na zachodzie z Etiopią, zaś na
południowym zachodzie z Kenią.] –
Szomália [egy Magyarországnál csaknem
hétszer nagyobb ország Kelet-Afrikában, az
úgynevezett Afrika szarván. Neve népnevet
őriz, amelynek jelentése („sötét, fekete”) a
helyi lakosság bőrének színére utal.]
Somalijczyk [obywatel Somalii], Somalijka –
szomáli, szomáliai (ffi/nő)
somalijski, -a, -ie [związany z Somalią] – szomáli
somatologia [antropologia fizyczna – materiały
badawcze (osteologia i somatologia)] –
(gör) somatologia; az antropologia ama
-
Wersja 01 01 2017.
része, mely az élő emberi test méreteivel s
azok törvényszerűségével foglalkozik
somatologiczny, -a, -e – (gör) somatológiai
somatometria [gr.] [antropol. dział antropometrii
zajmujący się pomiarami ciała żywego
człowieka za pomocą określonych metod i
technik
pomiarowych]
–
(gör)
somatometria; az antropometria ama része,
amely az élő emberi test méreteivel
foglalkozik
somatoskopia [pomiar cech jakościowych ciała]
– (gör) somatoscopia; az antropologia ama
része, mely az élő emberi test alaki
(morfologiai) jellegével foglalkozik
somatotopia – szomatotopia [a test leképeződése
agykérgi szinten. Az arányok nem feltétlenül
felelnek meg a perifériás arányoknak]
somatycznie – (gör.) szomatikusan
somatyczny, -a, -e [dotyczący ciała, odnoszący się
do cielesności, fizyczności] – (gör.)
szomatikus (somaticus); (orv) testi, az
emberi testtel kapcsolatos; testre vonatkozó;
(biol.) szomatikus [1. Ezzel a kifejezéssel
jelölik az összes testi ismertetőjegyet és
állapotot, ill. a csírasejtek kivételével az
összes testi sejtet. 2. Az ivarsejtek
kivételével a soksejtű szervezeteket alkotó
valamennyi sejt jelzője. A szomatikus
sejtekre
jellemző
a
teljes
kromoszómaszerelvény
megléte,
azaz
minden
kromoszómájuk
(a
nem
kromoszómák kivételével) páros.]
somatyczna terapia genowa [Kategorie terapii
genowych są zdefiniowane w zależności od
dziedziczności zmian, jakie powodują.
Somatyczna terapia genowa zmienia geny
w dowolnych komórkach organizmu, z
wyjątkiem komórek rozrodczych. Wiele
różnych organów może być celem terapii
genowej — szpik kostny, wątroba,
mięśnie,
skóra,
płuca,
naczynia
krwionośne, serce, mózg. Jednak w
przypadku somatycznej terapii genowej
świadomie unika się dokonywania zmian,
które
mogłyby
zostać
przekazane
potomstwu pacjenta. Tak więc taka forma
terapii genowej ma cele zbieżne z celami
konwencjonalnej medycyny — ratowanie
życia chorych i niesienie im ulgi w
cierpieniu. Somatyczna terapia genowa
dzieli się na dwie klasy w zależności od
sposobu, w jaki wprowadzane są nowe
geny.] - (biol.) szomatikus génterápia; a
testsejtek génterápiája. [a testi sejtek
génterápiája amely arra hivatott, hogy egy
adott betegségen könnyítsen, amelyben az
illető személy szenved. A változtatásokat
emiatt nem lehet átörökíteni. Célja, hogy
6450
legyőzzön olyan veleszületett betegségeket,
amelyeket hibás gének okoznak.]
somatyzacja [1. przeobrażanie się zaburzeń
psychicznych w objawy chorób ciała; 2.
objaw lub zaburzenie z grupy nerwic.
Charakteryzuje
się
obecnościa
dolegliwości
sugerujących
obecność
choroby
somatycznej
(pozapsychiatrycznej) przy równoczesnym
braku innych przesłanek chorobowych w
badaniach laboratoryjnych, obrazowych i
badaniu fizykalnym. W rzeczywistości są
one
wyrazem
zaburzeń
układu
autonomicznego
związanego
z
nieuświadomionym lękiem i napięciem.] –
szomatizáció [1. Freud használta először ezt
a kifejezést, leírva azt jelenséget, amikor a
pszichés
konfliktusok
szervi
megbetegedésekké vagy pszichoszomatikus
zavarokká alakulnak e pszichés betegségre
hajlamos egyéneknél. 2. Freud kifejezése a
lelki konfliktusok átalakítására szervi
megbetegedésekké vagy pszichoszomatikus
zavarokká.]
somatyzacyjny, -a, -e – szomatizációs
Sombor (serb. Сомбор) [miasto w północnej
Serbii (Wojwodina), w pobliżu granicy z
Węgrami, nad Kanałem Dunaj-CisaDunaj.]
–
Zombor,
egykor
Czoborszentmihály (szerbül Сомбор /
Sombor,
németül
Sombor,
latinul
Somborinum) [város a mai Vajdaságban,
Szerbia Nyugat-bácskai körzetében]
SOMERYJO - Wielkie Nieba! [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
Nagy Ég!
sombrero [1. miękki kapelusz z szerokim
rondem noszony w Hiszpanii i w krajach
Ameryki Łacińskiej; 2. hiszp. 'kapelusz;
baldachim' od sombra 'cień'; kapelusz
filcowy a. słomiany o wysokim denku z
bardzo
szerokim
rondem,
zazw.
wywiniętym do góry na brzegach, noszony
w Meksyku i na płd. zachodzie USA; 3.
kapelusz o szerokim rondzie, przepasany
sznurem, modny w Europie już w XVI
wieku. Z Hiszpanii przedostał się na stepy
Ameryki. Pozostał strojem narodowym w
Hiszpanii, Chile i Meksyku. 4. kapelusz
słomiany lub filcowy z szerokim rondem,
którego krańce mogą być zawinięte nieco
do góry i wysoka główką. Używany w
Hiszpanii od XV wieku, stamtąd moda na
sombrera trafiła do Ameryki Środkowej i
Południowej. Stanowi element stroju
narodowego w Meksyku i Chile. Nazwa
pochodzi od hiszpańskiego słowa sombra
czyli cień.] – (sp, div) sombrero; széles
-
Wersja 01 01 2017.
karimájú spanyol kalap [Spanyol eredetű,
széles karimájú szalmakalap]
sombrero
somnambulicznie – (lat.) szomnambulikusan
somnambuliczny, -a, -e [dotyczy snu, transu,
stanu
somnambulicznego]
–
(lat.)
szomnambulikus; (orv) alvajáró, holdkóros
somnambulik [wykonujący we śnie różne
czynności; lunatyk], somnambuliczka –
(lat.) szomnambulikus; (fr.) somnambule;
(orv) alvajáró, holdkóros (ffi/nő)
somnambulizm
(lunatyzm)
–
(lat.)
szomnabulizmus;
(med.)
holdkórosság,
alvajárás, ébrenjárás
somnolencja [1. senność jako pierwsze stadium
stanów wyłączania świadomości m.in. w
urazach mózgu i zatruciach; 2. późn.łac.
somnolentia 'ospalstwo' z łac. somnolentus
'senny' od somnus 'sen'; ambulare
'spacerować'. med. senność chorobowa,
patologiczna (niekiedy poprzedzająca
sopor)] – (lat.) somnolentia; álmosság,
aluszékonyság,
hirtelen
fölébredésnél
öntudatlanság
Somnus (sen) – (lat.) Somnus; álom és istene a
rómaiaknál (gör. Hypnos)
Somosierra [Bitwa pod Somosierrą; Somosierra
w Hiszpanii na wysokości 1444 m n.p.m.,
przy 300-metrowej różnicy poziomów.] –
(földr.) Szomosierra [falu Madrid (ettől 75
km.-nyire) spanyol tartományban, a Sierra de
Guadarrama D-i lejtőjén, a Cebollera (2127
m.) lábánál. Közelében van az 1430 m.
magas Somosierra-i hágó. ]
somsiek [szopa z sianem] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
szénapajta
son [1. jednostka głośności dźwięku; 2. jednostka
głośności odpowiadająca 40 decybelom
przy częstotliwości dźwięku 1 kHz] – son,
szon [a hangosság mértékegysége. Rögzített
alapértéke 1000 Hz-en: 1 son = 40 dB]
6451
son et lumière [wym. są e limjer] [Światło i
dźwięk; wieczorne przedstawienie na tle
zabytkowego budynku, z komentarzem
historycznym ilustrowanym muzyką] –
(lat.) son et lumière; fény és hang (esti
ünnepély)
sonant [głoska łącząca w sobie cechy samogłoski
i spółgłoski, mogąca tworzyć sylabę] –
zöngés, félhang
sonantyczny, -a, -e – zöngés, félhangsonar [ang. 'jw.' skr. od so(und) na(vigation and)
r(anging)
'nawigacja
dźwiękowa
i
pomiar'; 1. urządzenie do wykrywania za
pomocą dźwięków położenia obiektów
znajdujących się pod wodą oraz do
określania wielkości charakteryzujących
środowisko morskie; 2. urządzenie do
wykrywania i określania położenia
obiektów pod wodą za pomocą fal
dźwiękowych i ultradźwiękowych.] –
szonár (ang. Sound Navigation Ranging);
ultrahangos észlelő és felderítő berendezés;
hanglokátor, hangradar
sonar aktywny – aktív szonár
sonar pasywny – hangjelzéses szonár
sonar pasywny – passzív szonár
sonata [1. instrumentalny utwór muzyczny
składający się zwykle z trzech lub czterech
odrębnych części; 2. (w XVI-XVIII w.)
utwór instrumentalny (w odróżnieniu od
kantaty);
czteroczęściowa
forma
instrumentalna (na instrument solo a. z
towarzyszeniem),
wykształcona
na
przełomie XVIII-XIX w. (Mozart, Haydn,
Beethoven)] – (ol) szonáta; (zene) (dawno)
eredetileg minden hangszerre írt zenemű;
(muz.) egy v. két hangszerre írt egymást
szigorú sorrend szerint követő, rendszerint
három-négy tételből álló zenei műforma (mai
formáját Bach művészetében jelentkezik,
Beethoven tökéletesítette)
Sonata Arctica [zespół muzyczny z Finlandii
grający power metal, założony w 1996.] Sonata Arctica [egy 1996-ban alakult finn
power metált játszó együttes Kemiből.]
sonatina [krótsza i prostsza sonata, zazw. dla
celów szkolnych] – (ol) szinatina; kis
szonáta; rövid szonáta oktatási célokra; a
szonátánál kisebb és vázlatosabb zenei
műforma (3 tételből áll)
sonatowy, -a, -e [przymiotnik od: sonata] –
szonátasonda [1. urządzenie do badania jakiegoś
środowiska przez zagłębianie się lub
wnikanie w nie; 2. badanie opinii
publicznej; 3. zob. zgłębnik w zn. 1.; 4. fr.
sonde 'jw.' żegl.; przyrząd do pomiaru
-
Wersja 01 01 2017.
głębokości
wód
(por.
echosonda;
radiosonda); med. zgłębnik (do badania a.
leczenia żołądka lub dwunastnicy)] – (fr.
sonde) szonda; érzékelő elem; mélységmérő,
fenékmérő; (tud) különféle alakú és
rendeltetésű eszköz a nehezen hozzáférhető
kutatási helyek megfigyelésére; (geol) a talaj
mélyebb rétegeinek kutatására használt fúró;
(met) légköri megfigyelések és mérések
önműködő feljegyzésére szolgáló szabad
léggömb; (orv.) kutasz, kémlő szonda; a
belgyógyászatban alkalmazott, vékony cső v.
vessző alakú eszköz az emésztőszervek
vizsgálatára, mesterséges táplálására v. a
belső szervek tükrözésére
sonda akustyczna, echowa [zob. echosonda] –
akusztikai próba hallásmérés céljából
sonda akustyczna, echowa [zob. echosonda] –
echoszonda, mélységmérő
sondaż akustyczny (metoda echa) – (akusztikai)
mélységmérés
sonda akustyczna – hangszonda
sonda dentystyczna – szonda
sonda kosmiczna [bezzałogowy statek kosmiczny
wysyłany w celu przeprowadzenia badań
w kosmosie] – kozmikus szonda; űrszonda
sonda mikrofonowa – szondamikrofon
sonda rowkowa – vájt szonda
sonda z kulką – gombos szonda
sondaż [1. sondowanie; 2. badanie opinii
publicznej;
3. badania
i
pomiary
wykonane za pomocą sondy] – piackutatás;
szondázás, kutatás; közvéleménykutatás,
felmérés
sondażować – (fr) szondázni; szondával
mérésdeket végezni; szondával kutatni,
vizsgálni
sondować [1. ostrożnie starać się czegoś
dowiedzieć; 2. badać lub mierzyć coś za
pomocą sondy] – szondázni, szondával
megvizsgálni
sondowanie – szondázás, tapogatózás, kutatás
sondowanie jonosfery – ionoszféra-magasság
meghatározása (radar)
sondowanie metodą echa – (akusztikai)
mélységmérés
sondowanie ultradźwiękowe – ultrahangátvilágítás
sonecik [zdrobnienie od: sonet] – kisebb szonett,
kis szonett
sonecista – szonett-író
sonet [1. utwór poetycki o specjalnym układzie
rymów, składający się z dwóch strof
czterowersowych i dwóch trzywersowych;
2. wł. sonetto 'jw.' ze st.prowans. sonet
'piosenka' od son 'pieśń; dźwięk' z łac.
sonus 'dźwięk'; 14-wierszowy, rymowany,
6452
liryczny utwór poetycki, pochodzenia wł.
(Dante, Petrarka), złożony z 2 strof
czterowierszowych (zazw. opisowych) i 2
strof
trzywierszowych
(zazw.
refleksyjnych)] – (ol) szonett; (irod) 14
sorból álló, meghatározott rímképletű
költemény, amely rendszerint két négysoros
és két háromsoros szakaszra tagolódik
[kisebb lírai versfaj, négy strófából (a két
első négysorú, a két irolsó háromsorú),
összesen 14 sorból áll. A provance-i
költészetben keletkezett, a XIII. sz.ban került
Itáliába (Petrarca), az angol irodalom
továbbfejlesztette (Shakespeare). A magyar
irodalomban a XIX. sz. elején volt nagy
divatja, a nyugatos irány felújította.]
song [1. piosenka, której tematem są aktualne
kwestie społeczne lub polityczne; też:
wstawka
wokalna
o
podobnym
charakterze w sztuce teatralnej; 2. w
muzyce jazzowej: temat zapożyczony z
muzyki
rozrywkowej;
3.
teatr.
wprowadzony przez dramaturga nm.
Bertolta Brechta (1898-1956) gatunek
pieśni, ballady, często o charakterze
plebejskim,
przedmiejskim,
podwórzowym, o muzyce zbliżonej w
charakterze do jazzu, zawierający ostrą,
gryzącą satyrę społ., stanowiący rodzaj
intermedium i komentarza autorskiego; w
muz. jazzowej - temat muz. zaczerpnięty z
repertuaru muz. rozrywkowej] – (ang)
song; ének, dal
songowy, -a, -e – song-; ének-, dalSonia, Zofia [imię żeńskie pochodzenia
greckiego. Pochodzi od słowa σοφία
(sophia) oznaczającego "mądrość"] –
Szonja
Sonny Bono Copyright Term Extension Act
[ustawa z 1998 roku o przedłużeniu
okresów obowiązywania praw autorskich
nazwana imieniem Sonny’ego Bono –
byłego piosenkarza i męża Cher, a w
latach 90. republikańskiego senatora] –
(ang.) Sonny Bono Copyright Term
Extension Act (CTEA) nevű törvény
sonolokator (sonar) – hanglokátor; szonár (ang.
sonar)
sonoro = dźwięcznie – (ol.) sonoro; harmonikusan;
zengzetesen, csengő hangon
sonoluminescencja [to słabo
zrozumiane
zjawisko fizyczne polegające na emisji fal
świetlnych w chwili zapadania się pod
-
Wersja 01 01 2017.
wpływem
ciśnienia
akustycznego
bąbelków gazu zawieszonych w cieczy
(kawitacja akustyczna).] – akusztikai
lumineszcencia
Sony [japońskie przedsiębiorstwo założone 7
maja 1946 roku przez Masaru Ibukę i
Akio Moritę w Tokio jako Tokyo
Telecommunications
Engineering
Company, obecnie jeden z największych
światowych
producentów
elektroniki
użytkowej. Spółka publiczna notowana na
giełdach tokijskiej (TSE) i nowojorskiej
(NYSE) (NYSE: SNE).] – Sony Corporation
(japánul: ソニー株式会社; Szoní Kabusiki
Gaisa) [1. tokiói székhelyű multinacionális
vállalat, a világ egyik legnagyobb
elektronikai,
informatikai
és
szórakoztatóipari cége. A világ 5.
legnagyobb
médiakonglomerátumaként
tartják számon, éves bevétele, a 2010.
március 31-én véget érő pénzügyi évben
elérte a 77.2 milliárd dollárt. Neve a latin
sonus (hang) szóból ered. A Sony
Corporation a Sony Group vezető vállalata.
2. A II. világháború után alpított japán
multinacionális vállalat, amely többek közt a
tranzisztoros rádió, a walkman, a CD
kifejlesztésével tette ismertté és elismertté
magát.
Piacvezető
az
elektronika,
számítástechnika minden területén.]
SOP (Służba Ochrony Pogranicza) [Ochronę
granicy
przez
jednostki
liniowe
traktowano jako stan przejściowy.
Problem ten rozstrzygnięto rozkazem
Naczelnego Dowódcy Wojska Polskiego nr
0245 z 13 września 1945 roku, którym to
utworzono Wojska Ochrony Pogranicza] –
(dawno) Határőr Szolgálat; határőrség
sopel [1. zwisający kawałek zamarzniętej wody o
wydłużonym
kształcie;
2. odmiana
rzodkiewek o białych, wydłużonych
korzeniach] – csap, jégcsap; (stalaktyt)
cseppkő; függőcseppkő v. sztalaktit (a görög
stalaktites (Σταλακτίτης) szóból)
sopel lodu, sopel lodowy – jégcsap
sopel stalaktytowy – cseppkő
sopel szkła – üvegszilánk
soplasty, -a, -e – jégcsapszerű, jégcsaphoz hasonló
sopleniec [naciek krystaliczny w postaci sopla
zwisającego ze stropu jaskini; stalaktyt] –
cseppkő; függőcseppkő v. sztalaktit (a görög
stalaktites (Σταλακτίτης) szóból)
Soplówka jodłowa (Hericium alpestre Pers.)
[gatunek grzybów należący do rodziny
soplówkowatych (Hericiaceae)] – Hericium
alpestre Pers. [fenyőkön élő faj, melyet
sokan Hericium coralloides (Scop.:Fr.)Pers.
néven tartanak nyilván]
6453
sopocki, -a, -ie [przymiotnik od: Sopot] – szopoti
Sopocki Krzyż Papieski – Szopoti Pápa Kereszt
Sopot (kaszb. Sopòtë, niem. Zoppot) [miasto w
północnej Polsce nad Zatoką Gdańską
(Morze Bałtyckie), położone pomiędzy
Gdańskiem i Gdynią, z którymi tworzy
Trójmiasto.] – Szopot
sopor [1. stan ograniczenia przytomności i
świadomości, w którym jedynie silne
bodźce mogą wyzwolić reakcję chorego; 2.
łac. 'mocny sen; śpiączka; ospałość'.med.
chorobliwe
odrętwienie
(niekiedy
poprzedzające śpiączkę)] – (lat.) sopor; az
öntudatlanságig fokozott kábultság, melyből
azonban a beteg erősebb ingerek által rövid
időre felrázható
sopran [1. najwyższy głos żeński lub chłopięcy;
2. śpiewaczka lub chłopiec o takim głosie;
3. najwyższy głos w instrumentalnym
utworze polifonicznym; 4. pot. instrument
muzyczny o skali zbliżonej do skali głosu
sopranowego] – (ol) szoprán; magasfekvésű
hang, magashang; (zene) a legmagasabb női
v. gyermek énekhang; ilyen hangú énekes; az
ilyen hangú énekesek szólama az énekkarban
sopran dramatyczny [głos wysoki, silny, o
rozległej skali] – drámai szoprán
sopran koloraturowy [sopran zdolny do
wykonywania
koloratury]
–
koloratúrszoprán
sopran liryczny [głos wysoki, miękki, o
zabarwieniu emocjonalnym i o małej
skali] – lírai szoprán
sopranowy, -a, -e [przymiotnik od: sopran] –
szoprán-
-
Wersja 01 01 2017.
sorbet [1. napój z osłodzonego soku owocowego,
podawany z lodem; 2. lody z zamrożonego
soku owocowego; 3. osm.tur. szerbet z
arab. szarba 'napój' od szariba 'pić'. napój
chłodzący z rozcieńczonych i słodzonych
soków owocowych] – (arab) serbet, sörbet;
jégbehűtött sűrű gyümölcsszörp; gyümölcslé,
hűsítő ital; szörp
serbołużycki, -a, -ie [dotyczący Serbołużyczan
(Serbów Łużyckich), charakterystyczny
dla Serbołużyczan] – szorbSerbołużyczanie – Łużyczanie, Serbowie łużyccy,
nazwa własna: grnłuż. (Łužiscy) Serbja,
dlnłuż. (Łužyske) Serby, nazwa niemiecka:
Sorben i Wenden (ta ostatnia dotyczy
głównie Dolnołużyczan) [słowiańska grupa
etniczna. zamieszkująca Łużyce, ziemie
leżące
na
terytorium
Niemiec.
Historycznie Łużyce obejmują także
niewielkie fragmenty terytorium Polski i
Czech.] – szorbok [A szorbok egy szláv nép,
Németország délkeleti csücskében, a
Szászországhoz tartozó Felső-Lausitz, illetve
a Brandenburghoz tartozó Alsó-Lausitz
tartományokban élnek. A szorb nyelvnek két
fő nyelvjárását, az alsó- és a felsőszorbot
különböztetjük meg: ezeknek önálló
irodalmi normáik vannak, az előbbinek 10–
20 000, az utóbbinak 40 000 beszélője lehet.
A két változat közötti megértés annak
függvénye, hogy melyik alnyelvjárásukról
van szó. A szerb és a szorb két népnév
hasonló
csengése
nem
a
véletlen
folyománya: mindkettő ugyananabból a
szláv törzsnévnek a nevéből alakult ki. A
szorbok saját magukat Serbsce, Serbski stb.
néven nevezik. (Hogy a kép még
bonyolultabb legyen, a szerbek viszont
magánhangzó nélkül: srpski.) Ugyanakkor a
német Sorb elnevezést sértőnek érzik.
Németül inkább Wendnek hívják őket: ezt az
elnevezést egy másik szláv népcsoportra, a
magyarországi szlovénekre is szokták
használni, de ebből származik Velence neve
is.]
Serbołużyczanie dzielą się na 2 grupy:
 Górnołużyczanie (Horni Serbja), mówiący
językiem górnołużyckim i liczący około
30 tys. osób – felső lausitziak
 Dolnołużyczanie (Dolne Serby), mówiący
językiem dolnołużyckim i liczący około 20
tys. osób. – alsó lausitziak
Część osób z obu grup mówi dialektami
pośrednimi między dwoma językami
łużyckimi.
Sorbona [fr. Sorbonne 'jw.'; pierw. kolegium
teol., zał. w r. 1253 przez Roberta de
Sorbon. nazwa uniwersytetu paryskiego] –
6454
Sorbonne; eredetileg a párizsi teológiai
főiskola; 1254-ben alapította Robert de
Sorbon, Szent Lajos udvari káplánja; a
párizsi tudományegyetem (az alapító, R. de
Sorbon, IX. Lajos francia király udvari
papjának nevéből); 1906 óta magyar nyelvi
és irodalmi tanszéke is van
sordino [zob. tłumik w zn. 4.] – (ol) szordínó;
(zene) hangfogó, hangtompító; (átv.) halk,
tompított megnyilatkozás
Sorea (szerszeń) (zob. Saraa) * Estaol – Sorea
(város, ahol Sámson született)
sorgo [1. roślina uprawiana na obszarach
tropikalnych i subtropikalnych jako
roślina
zbożowa,
pastewna
i
przemysłowa; też: ziarno tej rośliny; 2.
(Sorghum), rodzaj z rodziny traw
liczący ok. 25 gatunków występujących
na obszarach tropikalnych. Kilka
gatunków ważnych roślin uprawnych,
zbożowych, dostarczających nasion
jadalnych,
pastewnych
i
przemysłowych, światowa produkcja
wynosi 60,6 mln t (1994).] – cirok,
cirokmag
Sorgo (Sorghum Moench) [rodzaj roślin z rodziny
wiechlinowatych obejmujący około 25
gatunków. Rośliny tego rodzaju występują
w strefie klimatów ciepłych i gorących,
stanowiąc jedną z najważniejszych roślin
zbożowych
tych
regionów
świata.
Gatunkiem typowym jest Sorghum bicolor
(L.) Moench.] – cirok más néven cil, csil
vagy cirköles, Erdélyben tatárka (Sorghum),
[a pázsitfűfélék (Poaceae) családjába tartozó
növénynemzetség mintegy kétszáz fajjal]





Gatunki flory Polski
sorgo alepskie (Sorghum halepense (L.)
Pers.) – efemerofit – fenyércirok (fehércirok,
Sorghum halapense)
Inne gatunki (wybór)
sorgo cukrowe (Sorghum saccharatum) –
cukorcirok (Sorghum saccharatum)
sorgo japońskie (gaolan, kaoliang) (Sorgum
japonicum, Sorgum bicolor (L.) subspecies
bicolor) – tarka cirok (Sorghum bicolor)
sorgo murzyńskie (durra) (Sorghum durra) –
durra (Sorghum durah, Sorghum durra)
sorgo sudańskie (trawa sudańska) (Sorghum
sudanense) – szudáni fű (Sorghum sudanese)
sorgo wygięte (Sorghum cernuum)
seprőcirok (Sorghum vulgare Pers.)


soroczka [wierzchni strój kobiecy, popularny w
Rosji w XVI i XVII wieku. Soroczki były
ubiorem domowym w formie sukni szytej
z jedwabiu lub innej lekkiej tkaniny i
nałożonej na koszulę tzw. soroczkę
spodnią. Rozszerzana u dołu klinami
-
Wersja 01 01 2017.
miała zdobione rękawy. Nosiło się je
przepasane] – (daw) orosz női ruha v. ing
soror [łac. 'siostra'] – (lat.) soror; 'nővér' [női
szerzetesrendeken belüli megszólítás. Ffi
megfelelője a fráter. - A II. Vatikáni Zsinatig
(1962-65) a soror a karnővérekből (mater) és
laikus nővérekből álló rendekben az utóbbiak
megszólítása volt. A kívülállók az apácákat
megkülönböztetés nélkül sorornak, ill.
kedves nővérnek szólítják]
sororat [zwyczaj nakazujący poślubienie przez
mężczyznę siostry a. sióstr swej żony,
zazw. kolejno, jeżeli żona jest bezpłodna a.
po jej śmierci (np. u Buszmenów,
Hotentotów, Hererów); por. lewirat.] –
sororátus [az a társadalmi előírási szokás
vagy javaslat, hogy az özvegyen maradt
házasember az elhunyt feleség nőtestvérét
vagy közeli nőrokonát vegye feleségül. Ez a
szokás a magyar paraszti társadalomban
elsősorban akkor volt ismert, ha az anya kis
gyermekeket hagyott árván, ill. vagyonos
volt. A testvér vagy közeli nőrokon a
gyermekeket
nem
tekintette teljesen
idegennek, s bár mostoha volt, nem állt
érdekében a gyermekeket az apai s anyai
örökségből kisemmizni. A meghalt asszony
hozományát annak húgával kötött házasság
esetében általában nem adták vissza, még
abban az esetben sem, ha az asszony
gyermektelenül halt el. Gyakori volt a
sororatus az egykés vidékeken, ahol a vő
munkaerejének további biztosítására gyakran
folyamodtak ehhez a megoldáshoz.]
sortować [rozdzielać coś na grupy lub kategorie
według określonych cech] – (ol-ném)
szortírozni; (minőség szerint) osztályozni,
válogatni,
csoportosítani;
kiválogatni;
6455
osztályozni,
szétválogatni,
szelektálni,
rostálni
sortować dane – adatot rendezni
sortownia – válogató, osztályozó (helyiség v.
üzem)
sortownik, sortownica [maszyna lub urządzenie
do sortowania czegoś] – osztályozó v.
válogató munkás, (műsz.) triőr
sortowniczy, -a, -e – (műsz.) triőrsortyment [1. jednorodny zbiór przedmiotów,
materiałów odpowiadających określonym
wymaganiom; 2. zestaw towarów] – (fr.)
szortiment; választék; a kiadónál kapható
könyvek
elárusításával
foglalkozó
könyvkereskedés
sortyrować (sortować) – (ol-ném) szortírozni
SOS
(ang.
„Save
Our
Souls”)
[1.
międzynarodowy
sygnał
nadawany
alfabetem Morse’a, oznaczający wzywanie
pomocy; 2. międzynarodowy umowny
sygnał radiowy a. optyczny w alfabecie
Morse'a (3 kropki, 3 kreski, 3 kropki),
oznaczający niebezpieczeństwo, krytyczne
położenie, używany zwł. przez statki
wzywające pomocy a. ratunku; przen.
wołanie o pomoc, o ratunek] – S.O.S [a
nemzetközi morze kód vészjelzés. Három
rövid, három hosszú és újabb három rövid
jelzésből áll (· · · - - - · · ·), ami az S, O és S
betűknek felel meg. Bár a rövidítésnek sokan
tulajdonítanak értelmet („Save Our Souls”:
„Mentsétek meg a lelkünket”; „Save Our
Ship”: „Mentsétek meg a hajónkat”; vagy
„Send
Our
Savior”:
„Küldjétek
a
megmentőnket”), valójában azért egyeztek
meg ebben a jelzésben, mert még egy amatőr
is képes könnyen használni vagy felismerni
még interferencia mellett is.]; veszélyben
forgő hajók, repülők stb. Nemzetközi
segélykérő jele
sos [zawiesisty płyn o różnych smakach,
przyrządzany jako dodatek do potraw] –
(fr) szósz; mártás, pác, lé
sos beszamelowy – besamelmártás
sos borówkowy – áfonyamártás
sos cebulowy – hagymamártás
sos chrzanowy – tormamártás
sos (do potraw słodkich) – öntet
sos grecki [sos z jarzyn duszonych na oliwie z
dodatkiem pomidorów] – görög mártás
sos grzybowy, sos z grzybami – gombamártás,
gombaszósz
sos karmelowy – karamellaöntet
sos kawowy – kávéöntet
sos koperkowy – kaporszósz
sos korniszonowy – (ecetes)uborka-mártás
-
Wersja 01 01 2017.
sos majonezowy – majonézmártás
sos musztardowy – mustármártás
sos ostrygowy (pinyin: háoyóu; język tajski:
ซอสหอยนางรม chot hoynamrom) [gęsty
sos sporządzany na bazie ekstraktu z
gotowanych ostryg, popularna przyprawa
w kuchni kantońskiej oraz kuchniach
krajów Azji Południowo-Wschodniej. Sos
ostrygowy jest naturalnie ciemny, lecz w
handlu spotyka się wiele podróbek, w
których ciemny kolor uzyskano za pomocą
barwnika karmelowego.] – osztrigamártás
sos pieczarkowy – gombamártás
sos pomidorowy – paradicsommártás
sos powidłowy – szilvaíz-mártás
Składniki:
250 ml mleka,
6-8 dkg powideł,
2 żółtka,
1 dkg mąki ziemniaczanej,
cynamon,
skórka z cytryny i cukier do smaku.
Sposób przyrządzenia: Mleko zagotować z
cynamonem i startą skórką z cytryny,
przecedzić. Mąkę wymieszać z małą ilością
zimnej wody, wlewać powoli do gorącego
mleka szybko mieszając trzepaczką, zagotować
i gotować kilka minut. Następnie wlewać
powoli do roztartych z powidłami żółtek
szybko mieszając trzepaczką, podgrzewać na
parze 3 - 4 min.
sos rumowy – rumos öntet
sos sałatkowy – salátaöntet
sos szczypiorkowy – snidlingmártás
sos tatarski – tatármártás, tatár mártás, tartármártás
sos zawiesisty – sűrű mártás
Sosannim [słowo używane na początku
niektórych psalmów; oznacza nazwę
melodii (z hebr. szuszan - lilie).] – (héb.)
’al sosannim = „liliomok”
(kezdetű ének); SÓSANNIM. - A "liliom"
héber neve; a 45; 69; 80. zsoltárok
felirataiban található, a 60. zsoltáréban egyes
számban; talán valamiféle liliomformájú
hangszerre utal, vagy egy dallamra, amelyet
"liliom-ének" néven ismertek.
ZSOLTÁROK 80
1
Az éneklõmesternek a sosannim-éduthra;
Aszáf zsoltára.
sosenka [1. mała sosna; 2. wzór, np. na tkaninie,
przypominający układ igieł sosny;
jodełka] – kis erdeifenyő
sosik [zdrobnienie od: sos] – kis mártás
sosjerka [naczynie, w którym podaje się sos] –
mártásostál, mártásoscsésze, szószoscsésze
6456
sosna [iglaste drzewo lub krzew o brunatnych
szyszkach; też: drewno tego drzewa] –
erdeifenyő, fenyőfa
Sosna alepska (Pinus halepensis Mill.) [gatunek
drzewa iglastego z rodziny sosnowatych
(Pinaceae). Sosna alepska występuje w
stanie dzikim w rejonie wybrzeża Morza
Śródziemnego. W Polsce nie występuje, ze
względu na brak odporności na niskie
temperatury.] – Jeruzsálemi fenyő v.
Aleppói fenyő (Pinus halepensis, běrôth
vagy b’rotim, ciprus) [1. Izrael területén a
Pinus brutea, Pinus pinea, Pinus pinaster
mellett a leggyakoribb fenyőféleség. 2.
Szilárdsága
jó,
ezért
építkezéseknél
használták. Salamon a templomépítéshez a
fenyőt Hirámtól szerezte (1 Kir 5,8—10), de
az egyszerűbb házak mennyezete is ebből
készült (Én 1,17). Honos faj Palesztinában
(Ez 44,14), de ültették is (Ez 41,19);
egyébként pedig az eszterág nevű madár
kedvelt fészkelő fája (Zsolt 104,17). ... Jézus
keresztfáját bizonyára ebből a sudár,
szálegyenes törzsű fából, az aleppói fenyőből
készítették, amelyikből akkoriban, Jézus
korában óriási erdőségek voltak a
Szentföldön.]
Sosna czarna, sosna austriacka (Pinus nigra Arn.)
[gatunek drzewa z rodziny sosnowatych
(Pinaceae). Sosna czarna występuje na
terenie południowej i południowozachodniej Europy oraz Azji Mniejszej.
Do Polski sosnę czarną sprowadzono w
1759 r. Pierwotny areał tego gatunku
rozciąga się od Maroka i Hiszpanii, przez
Pireneje, Alpy, południowe Karpaty aż do
Krymu.] – feketefenyő (Pinus nigra) [a
tűnyalábos fenyők nemzetségbe tartozó,
örökzöld fenyőfaj. Nevét tűinek szokatlanul
sötét színéről kapta.]
-
Wersja 01 01 2017.
sosna gonna – hatalmas szálfenyő, sudár fenyő
sosna górska [zob. Kosodrzewina (sosna górska,
kosówka właściwa) (Pinus mugo Turra
1765, syn. P. pumilio Haenke, P. montana
Miller) – gatunek drzewa (lub krzewu)
iglastego z rodzaju sosna (Pinus) należący
do rodziny sosnowatych.] – Havasi
törpefenyő (Pinus mugo) [magyar nevén:
Havasi törpefenyő; angol nevén: Swiss
Mountain
Pine;
német
nevén:
Latschenkiefer, Bergkiefer (Pinus mugo)]
sosna karłowata – törpefenyő
sosna masztowa – árbócfenyő
Sosna wejmutka zwana też sosną amerykańską
(Pinus strobus L.) [gatunek drzewa
iglastego
z
rodziny
sosnowatych
(Pinaceae). Sosna wejmutka występuje na
północnych i wschodnich obszarach
Ameryki Północnej (Kanada, USA). W
Polsce uprawiana, spotykana w lasach i
parkach. Polska nazwa gatunkowa tej
sosny wywodzi się od nazwiska lorda
Weymoutha, który na początku XIX w.
rozpowszechnił ją na terenie Longleat.] –
simafenyő, amerikai simafenyő v. kanadai
simafenyő (Pinus strobus) [a fenyőfélék
(Pinaceae) családjába tartozó, Kanada és az
Amerikai Egyesült Államok keleti felén
őshonos fa]
Sosna zwyczajna, pospolita (Pinus sylvestris L.)
[gatunek wiecznie zielonego drzewa z
rodziny
sosnowatych
(Pinaceae).
Występuje powszechnie na terenach
Europy Północnej i Środkowej (również
górskich) oraz Syberii Wschodniej.] –
Erdei fenyő v. erdeifenyő (Pinus silvestris) [a
Pinus (fenyő vagy hosszútűs fenyő)
nemzetségbe tartozó faj, az egyik
legellenállóbb és legigénytelenebb fenyő.]
Sosna zwyczajna
Sosnowiec [miasto położone na południu Polski,
w Zagłębiu Dąbrowskim, w województwie
6457
śląskim, w centrum Górnośląskiego
Okręgu
Przemysłowego
(GOP).
Najludniejsze
miasto
Zagłębia
Dąbrowskiego.] – Sosnowiec (lengyel
város)
sosnowy, -a, -e [przymiotnik od: sosna] – fenyősosnowy las – fenyőerdő
Sosnówka, sikora sosnówka (Periparus ater syn.
Parus ater) [niewielki ptak z rodziny sikor,
zamieszkujący prawie całą Europę,
północne i centralne obszary Azji i
północno-zachodnią
Afrykę.]
fenyvescinege (Parus ater) [a verébalakúak
(Passeriformes) rendjébe, ezen belül a
cinegefélék (Paridae) családjába tartozó
erdei madárfaj, Európa legkisebb cinegéje.]
sosnówka czarna [ptak o popielatobiałym
upierzeniu, z czarną głową i szyją, żyjący
w lasach iglastych] – fekete fenyvescinege
sosny karły – törpefenyők
sosręb, sosrąb, siestrzan, stragarz [główna belka
w stropie drewnianym. Biegnie w
kierunku poprzecznym do pozostałych
belek. Zazwyczaj ma większy przekrój.] –
mestergerenda; a famennyezet fő gerendája
[az épületek helyiségeinek hosszanti vagy
kereszttengelyében beépített nagyméretű
gerenda, amely a mennyezet súlyát tartja]
Sostenes * Galio – Sosthenes (erős segítő, erőteljes
szabadító; az erő megtartója; életerő) [1. A
korintusi zsinagóga elöljárója; Gallió
prokonzul jelenlétében megverik (ApCsel
18,17). 2. Keresztyén férfi, Pál kísérője
(1Kor 1,1); talán azonos az (1) alattival.]
sostenuto [muz. poważnie, spokojnie] – (ol)
sostenuto;
(zene)
kitartva,
szélesen;
komolyan, fontosan, súlyosan
sostenuto wstrzymując [np. andante sostenuto] sostenuto [szosztenútó] ; visszafogottan,
kimérten -adandó elő- [Olasz zenei szakszó a
sostenere, sostenuto (tart, megtart, fenntart)
igéből, a latin sustinere nyomán, a su(p)s
(fel) és tenere (tart) elemek szerint.]
sosy gorące – meleg mártások
sosy zimne – hideg mártások
sośnina [1. las, zagajnik sosnowy; 2. drewno
sosnowe; 3. świeże gałęzie sosny] –
fenyőerdő
soter [gr. sōtēr 'zbawca'] – (gör.) szotér;
megváltó, üdvözítő
soteriologia [gr. sōtēríon 'wyzwolenie, zbawienie'
od sōtēr 'zbawca' z sōdzein; 1. występująca
w wielu religiach wiara w zbawczą rolę
bóstwa; 2. w teologii chrześcijańskiej:
doktryna o odkupieniu świata przez
Chrystusa 3. relig. gałąź teologii
zajmująca się zbawieniem jako skutkiem
-
Wersja 01 01 2017.
działania bóstwa; część dogmatyki
chrześc. traktująca o odkupieniu i
Chrystusie jako Odkupicielu.] – (gör.-lat.)
szoterológia [az üdvösségről szóló tanítás]
soteriologia
katabetyczna – katabatikus
szoterológia
soteriologiczny, -a, -e – szoterológiai (azaz
Krisztussal-megváltással kapcsolatos)
soteryczny, -a, -e – gör.–lat.) szoterikus az
üdvösségre vonatkozó
sotnia [1. ros. 'setka, secina' od sto '100'. hist.
konny oddział Kozaków odpowiadający
szwadronowi; 2. konny pododdział
kozaków odpowiadający szwadronowi;
nazwa od dawnej organizacji dziesiętnej
wojsk słowiań] – (or) szornya; (wojsk)
kozák lovascsapat, század
sotnia kozaków – kozákszotnya
sotnik (rus. со́тник) – (dawno, wojsk) a szotnya
parancsnoka
sotto voce (wym. sotto wocze) [muz. półgłosem, z
cicha]- (ol) sotto voce [szottovócse];
félhalkan, nyomott hangon [tompa, fojtott
hangon adandó elő. Olasz zenei utasítás, tkp.
hang alatt a sotto (alatt) és voce (hang)
elemekből, latin előzményei subter és vox,
vocis.]
sou [wym. su:] [fr. 'jw.' z późn.łac.
sol(i)dzus,drobna moneta fr., 1/20 franka
fr.] – (fr) sou; öt centim értékű francia
rézpénz
sound-card [zob. karta dźwiękowa] – (ang.)
sound-card
hangkártya
[irodai
számítógépekből hiányzó, hangfeldolgozó
hardver;
multimédiumos
számítógépek
tartozéka]
source {rzecz.}; źródło {n.} [komp.] – (ang.)
source
–
forrásszöveg
[weboldalak
szerkesztése HTML nyelven történik;
böngészőprogramok értik az oldal igy kódolt
tartalmát, a forrásszöveget és ezt olvasható
nyelvre lefordítják; mai böngészők az
olvasható szövegen kívül -megfelelő
parancsra- az oldalt HTML-kódolt formában,
tehát
a forrásszöveget
(source)
is
megmutatják; kezdő szerkesztők mások
weboldalainak forrásszövegéből nagyon
sokat tanulhatnak!]
Source engine (ang. Źródło) [trójwymiarowy
silnik graficzny wyprodukowany przez
Valve
Corporation.
Działa
na
komputerach
osobistych,
Xboksie,
Xboksie 360, PlayStation 3 i komputerach
Macintosh. Silnik miał premierę w
październiku 2004, przy okazji wydania
Counter-Strike: Source (udostępniona
oficjalnie dla posiadaczy Condition Zero
6458
przed premierą Half-Life 2). Valve
skonwertowało także oryginalnego HalfLife'a (Half-Life: Source).] – Source Engine
[a Valve Corporation által fejlesztett 3D-s
videojáték motor, ami Microsoft Windowsra, Xbox-ra, Xbox 360-ra, és PlayStation 3ra jelent meg. 2004-ben debütált a CounterStrike: Source nevű játékkal, majd a nem
sokkal utána megjelenő Half-Life 2 is ezt
használta. Más játékokban is használják,
például a Team Fortress 2-ben, a Portalban, a
Left 4 Deadben, a Dark Messiah of Might
and Magicben, a Mabinogi Heroesban, a
Vampire: The Masquerade - Bloodlinesban
és a Postal 3-ban.]
souvenir [wym. suwenir] [upominek pamiątkowy
lub pamiątka z podróży] – (fr) souvenir;
szuvenír; emlék
sowa [drapieżny ptak nocny o dużej głowie i
oczach osadzonych z przodu głowy] –
bagoly; kuvik; (Czubajeczka) őzlábgomba
Sowa błotna (uszatka błotna) (Asio flammeus)
[średnia sowa z rodziny puszczykowatych]
– réti fülesbagoly (Asio flammeus) [a
madarak (Aves) osztályának a bagolyalakúak
(Strigiformes) rendjéhez, a bagolyfélék
(Strigidae) családjához tartózó faj]
sowa huka, sowa pohukuje – a bagoly huhog
Sowa płomykówka (Tyto alba) [średniej
wielkości
sowa
z
rodziny
płomykówkowatych. Spośród wszystkich
sów najbardziej rozpowszechniony na
świecie gatunek.] – gyöngybagoly
Sowa uszata (uszatka) (Asio otus) [1. średniej
wielkości sowa występująca w Europie,
Azji, północno-zachodniej Afryce oraz w
Ameryce Północnej. 2. sowa mająca na
-
Wersja 01 01 2017.
głowie pęczki piór przypominające duże
uszy] – erdei fülesbagoly (Asio otus) [a
madarak osztályának a bagolyalakúak
(Strigiformes) rendjéhez, a bagolyfélék
(Strigidae) családjához tartózó faj.]
sowchoz (ros. совхоз, ukr. радгосп) [państwowe
gospodarstwo rolne, charakterystyczne
dla gospodarki ZSRR. W Polsce ich
odpowiednikiem były PGR-y.] – szovhoz
(or. szovjetszkoje hozjajsztvo, 'szovjet
gazdaság'), 1929-1989: állami tulajdonú
mezőgazdasági nagyüzem a Szovjetunióban.
sowi,
-ia,
-ie
[związany
z
sową;
charakterystyczny dla sowy] – bagoly
sowie oczy – bagolyszem
sowicie – bőven, bőségesen
sowiecki, -a, -ie (rus. советский) – szovjet
Sowiet [pot. obywatel Związku Radzieckiego,
zwłaszcza żołnierz], Sowietka – (dawno)
szovjet (ffi/nő); Szovjetúnió állampolgára
sowietologia, kremlinologia [dział historii i
politologii obejmujący całokształt wiedzy
o ZSRR.] – (pol., nauk) szovjetológia;
kremlinológia
sowity, -a, -e [1. obfity, bogaty; 2. (u Zygmunta
Glogera) Sowity w dawnej polszczyźnie
znaczył
podwójny;
sowito,
sowicie
znaczyło podwójnie, dwójnasób, sowitość
– podwójność. W tem znaczeniu używa
wszędzie tego wyrazu prawo polskie. W
Vol. leg. czytamy: „Od beczki miodu po
groszy 12, od miodów starych sowito po
groszy
24”.
W
staropolszczyźnie
wojskowej wyrażenie, iż przyszedł na
wyprawę „sowicie” lub „sowito”, znaczyło,
że przyprowadził na swój koszt
towarzysza, który też nazywany był w
takim razie „sowitym”.] – bőséges, gazdag
sowita nagroda – gazdag díj v. jutalom
sowita zapłata – bőséges fizetés, gazdag díjazás
sowizdrzalski, -a, -ie – bakkalaureuszi
sowizdrzał
[1. żartowniś
występujący
w
literaturze ludowej od XVI w.; 2. człowiek
trzpiotowaty, niepoważny; 3. (u Zygmunta
Glogera)
Sowizdrzał,
sowiźrzał
–
wietrznik,
postrzelony,
żartownik.
Artykuł o sowizdrzale w literaturze
drukował
A.
Brückner
w
Bibl.
Warszawskiej.
W
historyi
zaś
piśmiennictwa naszego tenże autor pisze:
„Sowizdrzał
w
literaturze
polskiej
rozwielmożnił się więcej niż w niemieckiej,
na gruncie polskim o wiele lepiej przyjął się i
wyrósł
niż
we
własnej
ojczyźnie
(niemieckiej). Cała literatura sowizdrzalska
z początkiem XVII w. wyszła wyłącznie z pod
pióra mieszczańskiego”.] – huncut, kópé,
szeleburdi, bikfic; ir. XVII. sz. bohózat
6459
sód
(Na, łac. natrium) [1. pierwiastek
chemiczny, lekki, miękki metal o
srebrzystym połysku;
pierwiastek
chemiczny, z grupy metali alkalicznych w
układzie okresowym] – (egyiptomi)
nátrium; [a periódusos rendszer egy kémiai
eleme, a konyhasó egyik alkotórésze.
Vegyjele Na, rendszáma 11. Az I.
főcsoportba, az alkálifémek közé tartozik.
Elemi állapotban ezüstös színű, lágy, jól
nyújtható könnyűfém. Égetéskor a lángot
sárgára festi. Reakcióképessége nagy, a
vízzel rendkívül heves reakcióba lép, a
levegő oxigénjével érintkezve gyorsan
oxidálódik, ezért inert (zárt) körülmények
között kell tárolni.]
Sójka (Garrulus glandarius) [średni ptak z
rodziny krukowatych, zamieszkujący
niemal całą Eurazję i północno-zachodnią
Afrykę] – szajkó (Garrulus glandarius) ;
mátyásmadár [szajkó más néven európai
szajkó (Garrulus glandarius) a madarak
osztályának verébalakúak (Passeriformes)
rendjébe és a varjúfélék (Corvidae)
családjába tartozó faj. Közismert népies
neve: mátyásmadár v. mátyásszajkó, egyes
vidékeken mátyás, illetve matyimadár.]
-
Wersja 01 01 2017.
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
Garrulus glandarius rufitergum - Wielka
Brytania
Garrulus glandarius hibernicus - Irlandia
Garrulus glandarius lusitanicus - Portugalia i
region Salamanka
Garrulus glandarius fasciatus - południowa i
wschodnia część Półwyspu Iberyjskiego
Garrulus glandarius corsicanus - Korsyka
Garrulus glandarius ichnusae - Sardynia
Garrulus glandarius albipectus - Półwysep
Apeniński oraz bałkańskie wybrzeża Adriatyku
i morza Jońskiego
Garrulus glandarius jordansi - Sycylia
Garrulus glandarius graecus - od Peloponezu
po Kosowo, południową Serbię i Bułgarię
Garrulus glandarius cretorum - Kreta
Garrulus glandarius ferdinandi - turecka cześć
Tracji i południowo-wschodnia Bułgaria
 Grupa podgatunków Brandth
o Garrulus glandarius brandtii - od północnego
o
o
Uralu i jego wschodnich stoków w części
środkowej i południowej przez Syberię po
Bajkał, Ałtaj i Sajany
Garrulus glandarius bambergi - Mongolia,
Zabajkale po Sachalin południowe Kuryle,
Hokkaido i Półwysep Koreański
Garrulus glandarius kansuensis - wschodni
Tien-szan i zachodnia Mongolia Wewnętrzna.
 Grupa podgatunków Atricapillus
o Garrulus glandarius krynicki - okolice
o
o
o
o
o
o
Kubania, Kaukaz i Zakaukazie oraz północna
Azja Mniejsza na wschód od miasta Samsun.
Garrulus glandarius iphigenia - Krym
Garrulus glandarius anatoliae - Anatolia,
zachodnia Azja Mniejsza oraz Rodos, Lesbos i
Kos. Na wschodzie sięga po północny Irak i
góry Zagros
Garrulus glandarius samios - Samos i Ikaria
Garrulus glandarius atricapillus - Liban, Syria,
Izrael i Zachodni Brzeg.
Garrulus glandarius cervicalis - Tunezja i
północno-wschodnia Algieria
Garrulus glandarius whitakeri - północnozachodnia Algieria
 Grupa podgatunku Minor
o Garrulus glandarius minor - Atlas
o Garrulus glandarius glaszneri - Cypr
o Garrulus glandarius hyrcanus - Elbrus i
Podział na podgatunki sporny. Wyróżnia się m.in.
następujące podgatunki, zamieszkujące odpowiednio:

Grupa podgatunków Glandarius
o Garrulus glandarius glandarius - Półwysep
Skandynawski, Europa Wschodnia po dorzecze
Peczory, Wiatkę i Symbirsk, północne i
wschodnie Bałkany, Europa na północ od Alp
po Pireneje i Galicię
o Garrulus glandarius brandtii - od dorzecza
Peczory i Symbirska po zachodnie stoki
środkowego i południowego Uralu
południowy brzeg Morza Kaspijskiego
 Grupa podgatunków Japonicus - 4 do 6
podgatunków zamieszkujących Wyspy Japońskie
poza Hokkaido. Wśród nich:
o Garrulus glandarius japonicus
 Grupa podgatunków Bispecularis - 7 do 11
podgatunków zamieszkujących Himalaje, Chiny
zachodnią Birmę i północny Wietnam. Wśród nich:
o Garrulus glandarius bispecularis
o Garrulus glandarius sinensis
 Grupa podgatunków Leucotis
o
Garrulus glandarius leucotis - Junnan,
wschodnia Birma i środkowa część Półwyspu
Indochińskiego
Alfajai
 Európai szajkó (Garrulus glandarius glandularius)
– Észak- és Közép-Európa
 Angol szajkó (Garrulus glandarius rufitergum) –
Anglia
 Ír szajkó (Garrulus glandarius hibernicus) –


6460































Írország és Skócia
Portugál szajkó (Garrulus glandarius lusitanicus) –
Portugália
Algériai szajkó (Garrulus glandarius cervicalis) –
Algéria északkeleti része és Tunézia
Atlasz-hegységi szajkó (Garrulus glandarius minor)
– Atlasz-hegység
Marokkói szajkó (Garrulus glandarius whitakeri) –
Észak-Marokkó és Algéria északnyugati része
Korzikai szajkó (Garrulus glandarius corsicanus) –
Korzika
Görög szajkó (Garrulus glandarius graecus) –
Görögország
Krétai szajkó (Garrulus glandarius cretorum) –
Kréta
Kaukázusi szajkó (Garrulus glandarius krynicki) –
Kaukázus
Anatóliai szajkó (Garrulus glandarius anataliae) –
Törökország
Ciprusi szajkó (Garrulus glandarius glaszneri) –
Ciprus
Közel-keleti szajkó (Garrulus glandarius
atricapillus) – Közel-Kelet
Uráli szajkó (Garrulus glandarius brandtii) – Urálhegység
Észak-orosz szajkó(Garrulus glandarius severtzowi)
– Oroszország északi része
Nyugat-himalájai szajkó(Garrulus glandarius
bispecularis) – Himalája nyugati része
Pekingi szajkó (Garrulus glandarius pekingensis) –
Kína
Kínai szajkó (Garrulus glandarius sinensis) – Kína
Tajvani szajkó (Garrulus glandarius taivanus) –
Tajvan
Japán szajkó (Garrulus glandarius japonicus) –
Japán
Garrulus glandarius albipectus
Garrulus glandarius azureitinctus
Garrulus glandarius bambergi
Garrulus glandarius fasciatus
Garrulus glandarius ferdinandi
Garrulus glandarius glandaris
Garrulus glandarius haringtoni
Garrulus glandarius hiugaensis
Garrulus glandarius hyrcanus
Garrulus glandarius ichnusae
Garrulus glandarius interstinctus
Garrulus glandarius iphigenia
Garrulus glandarius jordansi
Garrulus glandarius kansuensis
Garrulus glandarius leucotis
-
Wersja 01 01 2017.







Garrulus glandarius namiyei
Garrulus glandarius oatesi
Garrulus glandarius orii
Garrulus glandarius persaturatus
Garrulus glandarius rhodius
Garrulus glandarius samios
Garrulus glandarius tokugawae
sól (n. n.) [1. biała, sypka substancja o ostrym
smaku, używana do przyprawiania lub
konserwowania
potraw;
2. skała
krystaliczna, z której otrzymuje się tę
substancję;
3. związek
chemiczny
powstający w reakcji kwasu z zasadą] –
[(lat.) sal] só
sól emska [mieszanina soli metali stosowana przy
schorzeniach dróg oddechowych]
sól glauberska rodzima [zob. mirabilit]
sól karlsbadzka [mieszanina soli otrzymywana
przez odparowanie wód mineralnych lub przez
zmieszanie analogicznych soli mineralnych
pochodzących z naturalnych źródeł]
sól Vichy [wym. – wiszi] [mieszanina soli
występujących w naturalnej wodzie mineralnej
z uzdrowiska Vichy]
sól [jest jej dużo nad Jeziorem Słonym.
Wszystkie narody cywilizowane używają
soli jako przyprawy do potraw. Jest
symbolem zachowania od zepsucia, także
mądrości i przyjaźni. Była dodawana do
ofiar (symbolicznie jako środek chroniący
od rozkładu i gnicia). Symbol trwałości w
''soli przymierza''. Chrześcijanie są ''solą
ziemi''. Mowa chrześcijan powinna być
przyprawiana solą (mądrością). Na
wschodzie występuje sól z domieszkami,
które zmieniają smak soli pod wpływem
deszczu, działania słońca i innych
czynników. Dlatego też mowa o
''zwietrzeniu'' soli.] – só [Használták ételek
fűszerezésére és tartósítására (Jób 6,6; Ézs
30,24; Mt 5,13), fertőtlenítő szer gyanánt (Ez
16,4) és minden lehetséges áldozatnál (3Móz
2,13; Ez 43,24); az elfoglalt városokat,
miután lerombolták, néha sóval hintették be
(Bír 9,45); szövetségeket ünnepélyesen sóval
pecsételtek meg (4Móz 18,19; 2Krón 13,5);
Jézus az Ő tanítványait a "föld sói"-nak
nevezte (Mt 5,13; Mk 9,50; Lk 14,34). Lásd
még: SZÖVETSÉG SÓJA.]
sól angielska, gorzka [substancja krystaliczna
występująca w złożach soli potasowych] –
keserűsó
sól attycka – attikai só, elmésség, a stílus finom
szellemessége
sól fizjologiczna [zob. roztwór fizjologiczny] –
élettani oldat
sól
glauberska
[substancja
krystaliczna
stosowana
m.in.
jako
środek
6461
przeczyszczający] – (vegytan) glaubersó,
Glauber só; hashajtó hatásúkénsavas nátrium
(T. R. Glauber német ortvos és vegyész
nevéről)
sól glauberska rodzima [zob. mirabilit] –
nátrium-szulfát(mirabilit,
thénardit)
(glaubersó)
sól gorzka (MgS04) [siarczan magnezu: o silnym
działaniu
przeczyszczającym
i
żółciopędnym] – keserűsó (MgS04)
sól gorzka rodzima [zob. epsomit] – epsomit;
keserűsó (az angliai Epsom város nevéből)
sól jodobromowa – brómos étsó
sól kamienna – kősó
sól karlsbadska – karlsbadi só
sól kąpielowa – fürdősó
sól krupiasta – darasó
sól kryształowa – kristálysó
sól kuchenna [artykuł spożywczy, będący prawie
czystym
chlorkiem
sodu
(NaCl),
stosowany jako przyprawa i konserwant.
W handlu dostępna zwykle w formie
nieoczyszczonej soli kamiennej oraz
oczyszczonej soli warzonej. Często
wzbogacona jest w niewielkie ilości (rzędu
kilkudziesięciu ppm) związków jodu
(zwykle w postaci jodku potasu lub
jodanu
potasu),
dla
zapewnienia
spożywającym odpowiedniej ilości tego
pierwiastka w pożywieniu. Może zawierać
przeciwzbrylacze,
np.
żelazocyjanek
potasu (E-536) w ilości ok. 10 ppm] –
konyhasó,
kősó
(vagy
legfőbb
összetevőjének kémiai neve után nátriumklorid, melynek képlete: NaCl) [az egyik
legismertebb só a Földön. Leggyakoribb
felhasználása a tartósítás és az ételízesítés]
sól kwaśna [zob. wodorosól] – hidrogénsó,
savanyú só
sól osadowa – lepárolt só
sól potasowa – kálisó
sól przymierza (trwałość) [Do ognia wrzucano
siarkę i sól - obie te substancje miały
znaczenie w kontekście gościnności i
lojalności również w tradycji hebrajskiej.
W Starym Testamencie pojawia się
określenie „sól przymierza” (Lb 18, 19).
To była pierwsza forma zaklęcia.] –
Szövetség sója [1. szövetség sója – 3Móz
2,13; Ez 43,24. 8.; 2. a szövetség sója: A só
megtisztító és megőrző képességének
egykori tisztelete (Ez 16,4; 2Kir 2,20-22; vö.
Mt 5,13; Mk 9,49; Kol 4,6) hasonló a mai
arabokéhoz. Ez volt a barátság és a
szolidaritás jele, amely az ünnepi étkezésen
összekötötte a résztvevőket (Lagrange, M. J.:
Études sur les religions semitiques, Paris
-
Wersja 01 01 2017.
1905, 251). Az áldozatbemutatásban használt
só a szakrális étkezésen belül erőteljesen
hangsúlyozza a szövetségi kapcsolat
állandóságát Jahve és az ő népe között. A
Szám 18,19-ban láthatjuk, hogy az „örök
szövetséget” a „só szövetsége” adja a
zsidóknak.]
sól warzona [zob. warzonka] – (vízből kifőzött)
só, konyhasó
sól z pieprzem, także fil a fil. [1. Fil-a-fil, filafil
(pepper-and-salt; wzór tkaniny);
2.
Tkanina wełniana z przędzy czesankowej
lub czesankowo-zgrzebnej, o splocie
skośnym, z charakterystycznym deseniem
– dwukolorowy wzór schodkowy – wynik
zastosowania
kontrastowych,
często
białych i czarnych nitek osnowy i wątku.]
– (fr.) (gyapjúszövet) fil-à-fil [legfinomabb
gyapjú,
csíkos
és
csíkos
szövet,
madártávlatból minta gyöngy-szürke, antracit
és mély fekete.]
sól ziarnista – szemcsés só
sól ziemi [składnik najważniejszy, nieodzowny;
grupa wartościowych ludzi jakiegoś kręgu
(Mt 5,13): Wy jesteście solą dla ziemi.
Lecz jeśli sól utraci swój smak, czymże ją
posolić? Na nic się już nie przyda, chyba
na wyrzucenie i podeptanie przez ludzi.] –
a föld sója [Mt. 5,13: "Ti vagytok a föld
sója. Ha pedig a só megízetlenül, mivel
lehetne ízét visszaadni? Semmire sem való
már, csak arra, hogy kidobják, és eltapossák
az emberek.”]
sół, sołek (od suć czyli sypać, gromadzić) [(Jak
czytamy u Zygmunta Glogera) śpichrz,
śpiżarnia, komora. Mączyński w słowniku
z roku 1564 wyraz łaciński granarium
tłómaczy: „Sół, szpichlerz, gdzie żyto
zsypują”. Tłómacz Krescencjusza powiada
w XVI wieku: „Soły abo śpiżarnie mają być
w równi budowane, w którychby się chowało
naczynie piwne, winne albo też olejowe”.
„Żyta trzeba dobrze suche do sołu albo do
śpiżarni
znosić”.
Klonowicz
pisze:
„Złodziej stara się odemknąć sołu i
komory”.] – (lat.) granarium, magtár
(spichlerz)
Sółtana [strój kobiecy. Wzmiankuje o nim Haur
w XVII w.] – (daw) női öltözet (XVI. sz.)
6462
sówka [1. zdr. od sowa; 2. zob. pójdźka; 3. szary
lub brunatny motyl nocny, którego
gąsienice żerują na roślinach zielnych;
4. gołąb o niebieskawym upierzeniu i
krótkim, wygiętym dziobie] – (áll.) kuvik;
bagolypille v. lepke; galambfajta
sówka choinówka (zob. Strzygonia choinówka) –
erdeifenyő-bogolylepke
sówka (Athene nocturna) – kuvik
sówka – (áll.) bagolypille v. lepke (Noctuidae)
SP (Służba Polsce) [Powszechna Organizacja
„Służba Polsce” (SP) - polska państwowa
młodzieżowa organizacja paramilitarna,
utworzona 25 lutego 1948. Przeznaczona
była dla młodzieży w wieku 16 – 21 lat.
"Służba Polsce" została rozwiązana 17
grudnia 1955. Jej następcą zostały
Ochotnicze Hufce Pracy, powołane w
1958.] – Szolgálat Lengyelországnak
spacer [chodzenie, przejście się na świeżym
powietrzu dla przyjemności lub dla
zdrowia] – séta, sétálás; körséta
spacer dla zdrowia – egészségügyi séta
spacerek – rövid séta v. kis séta
spacerować (spaceruję, -esz) [chodzić w celu
rekreacji, niekoniecznie zmierzając do
określonego miejsca] – sétálni; járni-kelni;
sétálgatni
spacerować po ulicy – sétálni az utcán
spacerowicz
[osoba
lubiąca
spacerować,
spacerująca], spacerowiczka – sétáló,
sétakedvelő (ffi/nő); a séta bolondja
spacerowy, -a, -e [przymiotnik od: spacer] –
sétaszerű; sétaspacerujący, -a, -e – sétáló
spacja [1. odstęp między wyrazami lub literami
drukowanego tekstu; 2. zwiększony odstęp
między wyrazami lub literami, stosowany
w celu wyróżnienia; 3. drobny justunek
wypełniający odstępy między wyrazami
albo literami; 4. łac. spatium 'przestrzeń';
druk. (justunek tworzący, wypełniający)
odstępy między wyrazami a. literami] –
(lat.) spatium; spácium, szóköz v. sorköz [Az
írásban a spácium ( ) egy kihagyás két írott
szakasz között. A szavak vagy szó és írásjel
különválasztására használt spácium a
szóköz. Magyarul a köznyelvben mindkét
fogalomra a szóköz kifejezést használjuk. A
szóköz billentyűt (és így a spáciumot)
gyakran az angol space kifejezéssel illetjük.]
spacja (klawisz) – space, betűköz
spacjalizacja – szakosítás
spacjalizowanie – szakosítás; specializálás
-
Wersja 01 01 2017.
spacjować [robić takie odstępy] – szóközt
készíteni;
(nyomd.)
betűközöket
v.
szóközöket állítani be
spaczenie – kificamítás, kifordítás, kicsavarás,
elrontás
spaczenie pojęć – a fogalmak elferdítése
spaczyć — spaczać [1. o wilgoci, wodzie:
spowodować
wygięcie
się
czegoś
drewnianego; 2. zdemoralizować kogoś;
3. przedstawić
coś
niezgodnie
z
rzeczywistością] – kificamítani, kicsavarni,
kitekerni, elrontani, meghajlítani
spaczyć sąd, pojęcie – véleményét, fogalmat
elferdíteni
spaczyć komu charakter – (átv.) elcsorbítja vkinek
a jellemét
spacyfikować [dokonać pacyfikacji] – pacifikálni;
megbékéltetni,
lecsendesíteni;
lázadást,
felkelést letörni, büntető rendszabályokkal
elfojtani
spaczyć się [1. o przedmiotach drewnianych:
wygiąć się pod wpływem wilgoci; 2. o
człowieku,
jego
charakterze:
zdemoralizować
się;
3. zostać
przeinaczonym]
–
kificamodni,
kicsavarodni;
tönkremenni,
elromlani,
meghajolni, elfintulni (deszka)
spaczony, -a, -e [zdemoralizowany, wypaczony] –
kificamított, kicsavart, kitekert, elrontott,
meghajlított
spać (śpię, -isz, śpi) [1. być pogrążonym we śnie;
2. pozostawać w zastoju, w ciszy; 3. istnieć
w kimś potencjalnie] – aludni; hálni; alszik,
nem figyel
spać będzie na wieki, snem nieprzespanym; spać
będzie na wieki, snem wiecznym – örökre
v. örökké aludni fog; örök álmát alussza
spać do białego dnia – addig alszik, amíg már
hasára süt a nap
spać jak zabity (spać twardo; spać głęboko) –
úgy alszik, mint akit agyonütöttek; alszik,
mint a bunda
spać mocno – mélyen v. erősen aludni
spać na oba uszy – alszik, mint a bunda
spać na waleta – (közb.) fejtől lábtól alszanak
(ketten egy ágyban)
spać pod gołym niebem – szabad ég alatt alaudni
spać smacznie – jóízűen aludni
spać snem Anioła – (szó szerint: angyali álmát
alussza) örökre elszenderült, örök álmát
alussza
spać snem sprawiedlowego – az igazak álmát
alussza
spać twardo – mélyen aludni
spać w namiocie – sátorban aludni
6463
spać z kim – (közb.) együttélni vkivel
spad [1. nachylenie jakiejś płaszczyzny w
stosunku do poziomu; też: płaszczyzna
nachylona; 2. owoc lub owoce spadłe z
drzew] – esés, csökkenés
spad potencjonału – (vill.) a potenciál v. erőfok
csökkenése
spad wody – a víz esése
spadać [zob. spaść] – esni, leesni, ráesni; lehullani;
potyogni; zuhanni, lezuhanni; leborulni;
lebukni; (znizać się) süllyedni; (o cenie)
csökkenni; (z czego) veszíteni, veszteni
(vmiből)
spada bezrobocie – csökken a munkanélküliség
spada do sześciu stopni – hat fokra esik
spada na mnie cios za ciosem – csapás csapásra ér
spada poniżej sześciu stopni – hat fok alá csökken
spadać z wagi – veszít a súlyából
spadł z góry na dół – leesett
spadła mu łuska z oczu; łuska spadła komuś z
oczu – átv. lehullt szeméről a hályog
spadający, -a, -e – eső, hulló; visszaeső
spadanie – esés, hullás, ereszkedés
spadanie ciał – a testek esése
spadanie gwiazd – csillaghullás
spadek [1. nachylenie jakiejś płaszczyzny w
stosunku do poziomu; też: teren
nachylony;
2. zmniejszenie
wartości,
jakiejś wielkości lub intensywności czegoś;
3. spadnięcie, opuszczenie się czegoś z
góry w dół; 4. dobra materialne, prawa
lub obowiązki nabywane w drodze
dziedziczenia po osobie zmarłej; 5. w
metryce: obniżenie intonacji związane z
końcem zdania lub frazy; 6. Spadek czyli
sukcesja. Rzecz polegała pod tym
względem więcej na zwyczajach niż na
literze prawa.] – (czynność) esés, leesés,
lehullás; visszaesés; (stok) lejtés, esés,
csökkenés; hajlás, ereszkedés; (dziedzictwo,
spuścizna) örökség, hagyaték; örökrész; juss;
örökölt birtok
spadek ceny a. cen – áresés, árcsökkenés,
árzuhanás; árak esése v. csökkenése
spadek gospodarczy – gazdasági hanyatlás v.
visszaesés
spadek kilkumilionowy – többmilliós örökség
spadek kursu – árfolyamcsökkenés
spadek napięcia – a feszültség csökkenése
spadek po ojcu – atyai örökség
spadek przeszedł na syna – fiára szállt az örökség:
spadek rzeki – a folyam esése
spadek stopy procentowej – kamatlábcsökkentés
spadek terenu – lejtő, lejtés, hajlat
-
Wersja 01 01 2017.
spadek wartości – értékcsökkenés, elértéktelenedés
spadek wodny, spadek wód; spadek rzeki,
strumienia [różnica poziomów między
źródłem rzeki a jej ujściem; też:
nachylenie dna rzeki w stosunku do
poziomu] – apadás
spadek wyrazistości (zrozumiałości) <mowy> –
megkülönböztetési
veszteség
(beszédfelismerés)
spadek wzmocnienia – erősítéscsökkentés
spadek zachorowalności na gruźlicę – a tüdőbajos
megbetegedések csökkenése
spadkobierca [1. osoba fizyczna lub prawna, na
którą przechodzi spadek po kimś;
2. kontynuator jakiegoś dzieła, jakiegoś
sposobu myślenia itp.] – örökös [czynić a.
uczynić a. robić a. zrobić swoim
spadkobierca: örökösévé tesz]
spadkobiercy – örökösök
spadkobierczyni – örökösnő
spadkobranie [przejmowanie spadku przez
spadkobiercę] – öröklés
spadkodawca,
spadkodawczyni
[osoba
pozostawiająca spadek] – örökhagyó
(ffi/nő)
spadkowy, -a, -e [przymiotnik od: spadek] –
örökségi, hagyatéki, örökösödési
spadlać (spodlić) – lealjasítani, lealacsonyítani,
megalázni
spadło z nieba – égből pottyant
spadły, -a, -e [pot. otyły, gruby] – elesett, elhullott
spadnięcie – leesés
spadnięcie z konia – leesés a lóról
spadochron [urządzenie rozwijające się w czaszę,
zmniejszające prędkość ruchu ciała w
powietrzu] – ejtőernyő
spadochroniarka – női ejtőernyős
spadochroniarstwo – ejtőernyőzés; ejtőernyős
szolgálat
spadochroniarz
[żołnierz
wojsk
powietrznodesantowych lub sportowiec
uprawiający skoki ze spadochronem] –
(wojsk) ejtőernyős
spadochroniarski, -a, -ie – ejtőernyősspadochronik [1. zdrobnienie od: spadochron; 2.
część spadochronu służąca do wyciągania
całej czaszy z pokrowca] – kis ejtőernyő
spadochronik pilotowy, wyciągający [część
spadochronu przeznaczona do szybkiego
wyciągnięcia czaszy spadochronu z
pokrowca] – kihúzható, pilóta ejtőernyő rész
spadziowy, -a, -e – mézharmatspadzistość [1. cecha tego, co jest spadziste;
2. teren spadzisty] – lejtősség
spadzistość terenu – a terep lejtőssége
6464
spadzisty, -a, -e [nachylony pod dużym kątem do
płaszczyzny poziomej] – lejtős, meredek
spadź, rosa miodowa [1. gęsta, słodka ciecz
występująca na liściach i gałązkach
niektórych drzew, zawierająca wydzieliny
mszyc i czerwców oraz sok komórkowy
roślin; 2. słodka ciecz występującą głównie
latem zazwyczaj w postaci kropel na
igłach i gałęziach świerka, modrzewia i
jodły oraz na liściach niektórych drzew
liściastych, m.in. dębu i lipy. Składa się
głównie
z
soków
roślinnych
z
uszkodzonych przez mszyce, czerwce lub
miodówki (i inne owady ssące żywiące się
sokami roślinnymi) komórek oraz z
płynnych odchodów tych owadów] –
mézharmat [egy cukortartalmú kiválasztási
termék, amit különféle fedelesszárnyúak
(Hemiptera), különösen a levéltetvek
(Aphidina),
pajzstetvek
(Coccoidae),
levélbolhák
(Psyllina),
liszteskék
(Aleyrodina) és a kabóca-együttesek
(Auchenorrhyncha) néhány faja állít elő.
Ezek a rovarok különféle növények nedveit
szívogatják a rostcsövekből. Mivel ezekben a
csövekben nagy a nyomás, az állatok sok
nedvességet vesznek fel, amit mézharmat
formájában adnak le.]
spaghetti [wym. spagetti] [cienki, długi makaron;
też: włoska potrawa z tego makaronu z
dodatkiem sosu] – (ol.) spaghetti, spagetti
[Hosszú, vékony, hengeres tészta, amely
különböző vastagságban és hosszúságban
készül. A spagetti eredeti olasz "pasta".
Őshazája Szicília, ahonna elindulva az 1800as évek elején az egész világot meghódította.
Legismertebb elkészítési módja - még az
olaszok között is - a Bolognai spagetti.]
spaghetti western [wym. spagetti
estern]
[western produkcji włoskiej] – spaghetti
western; olasz vadnyugati filmprodukció
spah, spahis (nieregularna) (tur. Sipahi, per.
‫[ ) س پاهی‬1. w XIV–XIX w.: żołnierz ciężkiej
jazdy tureckiej; 2. w XIX w.: żołnierz
konnych
oddziałów
arabskich
we
francuskich wojskach kolonialnych; 3. fr.
l.mn. od spahi 'kawalerzysta; jw.' z tur.
sipahi 'jp.' od pers. 'kawalerzysta';jazda tur.
zniesiona po zdławieniu buntu janczarów
(1826 r.); dawn. algierskie i senegalskie
oddziały kawalerii fr., stacjonujące gł. w
Afryce (od 1834 r.). 3. feudalne oddziały
nieregularnej jazdy tureckiej za czasów
imperium osmańskiego. Spahisi byli
tureckimi odpowiednikami europejskiego
rycerstwa. Zwani byli także timariotami,
jako
lennicy
niewielkich
posiadłości
ziemskich zwanych "timar". Po raz
-
Wersja 01 01 2017.
pierwszy zorganizowane ok. 1326 roku. Od
XVI wieku stopniowo tracili na znaczeniu.
Do służby wojskowej w kampaniach sułtana
powoływani byli przez sandżakbejów lokalnych namiestników, odpowiadających
przed bejlerbejami. Formacja ta tworzyła
wraz z janczarami trzon tureckiej armii.
Spahisi stanowili ciężką jazdę, stacjonującą
na europejskich granicach sułtanatu
tureckiego.] – (perzsa, wojsk) spahi, szpáhi;
(hist) török lovas katona; az észak- és nyugatafrikai
lakosságból
alakított
francia
lovasosztagok katonája; Törökországban a
lovasság;
Algériában
a
bennszülött
lovasezredek neve [A szpáhi vagy régibb
kifejezéssel szpahoglán különleges lovaskatona
volt az Oszmán Birodalom hadseregében. Az
Oszmán-török spâhî (‫ ) س پاهی‬szó a perzsa
„hadsereg” jelentésű sepâh (‫ ) س پاه‬szóból ered.
Az
Oszmán-török
hadszervezetben
és
társadalomban a szpáhi kifejezést kétféle
értelemben is használták: egyrészt a lovasság
különleges előjogokat élvező elitalakulatának
tagjaira, másrészt az adománybirtokkal
rendelkező hűbéres lovaskatonákra.]
spajać (spoić) – forrasztani, összeforrasztani;
hegeszteni; összeolvasztani; (átv.) egyesíteni;
összekötni
spajać na wręby – csapokkal összeilleszteni;
összecsapolni
spajanie – forrasztás, hegesztés
spakować (spakuje) [włożyć jakieś przedmioty do
walizki, teczki itp.; też: zrobić z czegoś
paczkę] – összecsomagolni, becsomagolni
spakować coś do walizki – becsomagol vmit a
bőröndbe
spakować manatki – szedi a sátorfáját
spakować plik – fájlt tömöríteni, összecsomagolni
spakować walizkę – becsomagolni (bőröndöt)
spakować się [spakować swoje rzeczy] –
összepakolni, összecsomagolni; bepakolni,
becsomagolni; dolgait összecsomagolja v.
becsomagolja
spakować się do wyjazdu – elutazáshoz
becsomagolja holmiját, uzazni készül;
(dawno) összezsúfolódni, bezsúfolódni
spakować się w pośpiechu – sietve összepakolni v.
összecsomagolni
spakowanie – becsomagolás, összecsomagolás;
(inf.) tömörítés
spakowanie się – (a saját holmi) becsomagolás(a),
összecsomagolás(a)
spalanie [gwałtowne łączenie się paliwa z
utleniaczem i wydzielanie się dużych ilości
energii, ciepła oraz światła], spalenie –
égés; égetés, elégetés, elégés
spalanie niezupełne – tökéletlen elégés
6465
spalanie paliwa – tüzelőanyag v. üzemanyag
égetés v. fogyasztás
spalanie zwłok – halottégetés, halotthamvasztás
spalarnia [miejsce przystosowane do spalania
odpadów przemysłowych i komunalnych]
– égető berendezés; hulladékégető készülék
v. berenderés
spalarnia odpadów – hulladékégető
spalarnia śmieci – szemétégető készülék v.
berendezés
spalenie zwłok – halottégetés
spalenisko [pogorzelisko; zgliszcze] – tűzvész
után maradt hely, tűzvész helye
spalenizna [1. to, co się spaliło lub przypaliło;
2. zapach
czegoś
spalonego
lub
przypalonego] – odaégetés, odakozmálás;
égésszag, pörzsszag; kozmás étel
spalić — spalać [1. zniszczyć coś ogniem; też:
zniszczyć komuś dobytek ogniem lub zabić
kogoś, poddawszy go działaniu ognia; 2.
zbyt mocno przygrzać, wysuszyć gorącem
lub mocno opalić na słońcu; 3. zniszczyć
lub uszkodzić coś środkami chemicznymi
albo prądem o zbyt dużym natężeniu;
4. zużyć coś jako paliwo; 5. o organizmach
żywych: utlenić substancje pokarmowe,
wyzwalając ciepło i energię; 6. w
niektórych grach sportowych: zagrać
niezgodnie z przepisami; 7. daw. o broni
palnej: wystrzelić] – égetni, elégetni,
felégetni; hamvasztani; végigégetni; tüzelni,
elfűteni; megsütni; (vad.) lőni, tüzelni;
spala 8 l paliwa (na 100 kilometrów) – 8 liter
üzemanyagot fogyaszt (100 kilométerenként)
spalić dom – felégeti a házat
spalić kogo żywcem – elevenen elégetni vkit
spalić kogoś na stosie – máglyán elégetni
spalić na panewce – csütörtököt mondani
spalić na popiół – elhamvasztani
spalić na proch – porrá égetni
spalić na stosie – máglyán elégetni
spalić tysiąć kg węgla w ciągu zimy – tíz mázsa
szenet fűt el a tél folyamán v. télen
spalić za sobą mosty – (átv.) felégeti maga mögött
a hidat
spalić się — spalać się [1. zostać zniszczonym
przez ogień; też: stracić życie lub dobytek
wskutek pożaru; 2. zostać zniszczonym
lub uszkodzonym środkami chemicznymi
albo prądem o zbyt dużym natężeniu;
3. wyczerpać
się
w
intensywnym
działaniu;
4. zostać
spalonym,
wysuszonym lub przypalonym wskutek
gorąca; też: mocno opalić skórę; 5. pot.
zostać
zdekonspirowanym;
6. o
substancjach
pokarmowych
w
-
Wersja 01 01 2017.
organizmach
żywych:
utlenić
się,
wyzwalając ciepło i energię] – elégni,
leégni, égni; megégni, odaégni; összeégni
spalić się na węgiel – szénné égni
spalić się na słońcu – lesülni a napon
spalić się ze wstydu – majd elsüllyed szégyenében;
ég az arca a szégyentől
spalinowiec [pot. pojazd spalinowy] – belső égésű
motor
spalinowóz czyli lokomotywa spalinowa [to jest
to lokomotywa napędzana silnikiem
spalinowym, zazwyczaj czterosuwowym
(czasem
dwusuwowym
np.
ST44)
silnikiem Diesla.] – dízelmozdony
spalinowy, -a, -e [przymiotnik od: spaliny, np.
silnik spalinowy] – égési; robbanó
spaliny – égési anyagok (motorban)
spalony [pot. w warunkach konspiracji:
zdemaskowany przez władze] – (átv.)
hatóság által leleplezett
spalony [w piłce nożnej, hokeju, rugby:
przekroczenie przepisów gry polegające
na tym, że w chwili podania graczowi piłki
nie ma między nim a bramką przeciwnika
gracza drużyny przeciwnej] – (sp)
szabálytalan vetés v. lövés; belépett, les [być
na spalonym: lesen van]
spalony, -a, -e – elégetett, elégett
spałaszować [pot. zjeść szybko i z apetytem] –
gyorsan és jó étvággyal enni; mohón enni,
zabálni
spam [1. niepożądana informacja wysyłana za
pośrednictwem poczty elektronicznej; 2.
niechciane lub niepotrzebne wiadomości
elektroniczne.
Najbardziej
rozpowszechniony
jest
spam
za
pośrednictwem poczty elektronicznej oraz
w
Usenecie.
Część
użytkowników
doświadcza
także
spamu
w
komunikatorach (np. ICQ czy GaduGadu). Zwykle (choć nie zawsze) jest
wysyłany masowo. 3. elektroniczne
wiadomości masowo rozsyłane do osób,
które ich nie oczekują. Najbardziej
rozpowszechniony
jest
spam
za
pośrednictwem poczty elektronicznej oraz
w Usenecie. Istotą spamu jest rozsyłanie
dużej liczby wiadomości o jednakowej
treści do nieznanych sobie osób. Nie ma
znaczenia jaka jest treść tych wiadomości.
Rozsyłanie znacznej liczby maili w
dowolnej "słusznej sprawie" również jest
uważane za spam. Spam dzieli się na
Unsolicited Commercial Email (UCE), czyli
spam
komercyjny
o
charakterze
reklamowym, oraz Unsolicited Bulk Email
(UBE),
czyli
niechciane maile o
6466
charaktarze niekomercyjnym takie jak
"łańcuszki szczęścia", masowe rozsyłanie
fałszywych ostrzeżeń o wirusach, czy
próśb o pomoc (autentycznych lub
oszustw).] – spam (ejtsd: szpem),
(spamming) - reklámposta, szórólap,
zughirdetés [1. a fogadó által nem kért,
elektronikusan, például e-mailen keresztül
tömegesen küldött hirdetés, felhívás. 2. Az
elektronikus
kereskedelem
korántsem
barátságos kísérőjelensége, magyarul talán
kéretlen reklámnak, kéretlen kereskedelmi
küldeménynek fordíthatjuk. A spam lényege,
hogy a marketinget kissé túlzásba vivő cég
hatalmas mennyiségű (akár több millió) email címre küldi ki hirdetését, reklámját
anélkül, hogy ezt a címzettek bármilyen
formában is kérték volna. A mai levelező
rendszerek erre a durva marketing fogásra a
technikai lehetőséget megadják, s ha ez a
fajta reklámfogás elterjed, akkor az egész
elektronikus levelezés válságba kerülhet. 3.
Kéretlenül, ismeretlen feladóktól érkező
tömeges e-mailek gyűjtőneve. Tartalmazhat
rosszindulatú webhely linkeket, vírusos
mellékleteket. 4. elektronikus levelezésnél
gyakori a kéretlen reklámszórás; küldőik e
célra gyakran olyan szervereket használnak, amelyek bárkitől bárkinek továbbítják a
leveleket (open relay); reklámmentes hír- és
levelezőcsoportoknak, levelesládáit olykor
annyira terhelik kéretlen szeméttel, hogy az
bosszús válaszok tömegét váltja ki (fekete
faxok, stb. sőt előfordult már egyes
szolgáltatóknak -mint pl. az AOL-nek mint
spamforrásnak- időszakos teljes letiltása is);
lelkiismeretes
szolgáltatók
szűrőprogramokkal (melyek a reklámlevelek
forrásait nyomozzák ki), mások jogi úton
igyekeznek a spamnak gátat vetni; több
országban törvény készül a spam betiltására;
a "spam" kifejezés maga egy húskonzervnek
a márkaneve]
spam
blog
(rzadko
splog)
[1.
blog
wykorzystywany do spamowania wyników
wyszukiwarek internetowych. Zawartość
splogów często jest nonsensownym
zlepkiem przypadkowych słów i zdań,
przeplecionym linkami. 2. to blog
stworzony przez robota internetowego
wykorzystywany do spamowania wyników
wyszukiwarek
internetowych,
czyli
nieprawdziwego pozycjonowania stron.
Zawartość
splogów
często
jest
nonsensownym zlepkiem przypadkowych
słów i zdań, przeplecionym linkami.
Teksty są mechanicznie kopiowane z
innych stron i blogów. Termin spam blog
został użyty po raz pierwszy w sierpniu
-
Wersja 01 01 2017.
2005.] – (inf.) spam blog; szplog (splog)
[olyan webhely, amely félrevezet módon
máshonnan átvett vagy akár értelmetlen
blogbejegyzésekkel van tele, amelyek
azonban
szokatlanul
nagy
számban
tartalmaznak hivatkozásokat más, a szplog
létrehozója által figyelemre méltónak vélt, de
gyakran érdektelen és használhatatlan
webhelyekre (en.wikipedia.org).]
spam mobilny (często nazywany m-spam) [to
spam rozsyłany na telefony komórkowe
poprzez krótkie wiadomości tekstowe
(SMS).] – mobilspam [mobiltelefonra
küldött spam]
SpamAware [darmowa wtyczka programu
pocztowego Microsoft Outlook, która
wychwytuje nadchodzący spam i albo
oznacza podejrzane listy domyślnym
znacznikiem {***SPAM***}, albo kieruje
je do wskazanego folderu - domyślnie,
Wiadomości-śmieci. Decyzję o położeniu
podejmuje
posiadacz
programu,
wybierając folder w opcjach.] –
SpamAware (program)
spamować {czas.}; (ang.) to spam {czas.} [komp.]
– (ang.) to spam; spammolni, spamot küldeni
spamiętać [zachować wiele spraw w pamięci] –
visszaemlékezni, emlékezetében v. fejében
tart; észben tartani
spamiętanie – émlékezés, megjegyzés, fejbentartás
spanie1 [miejsce, na którym się śpi] – fekvőhely
spanie2 – alvás, alvási időtartam [(Bibliában) 1.
Testi pihenés (Zsolt 4,9; Jn 11,13). 2. A halál
(1Kor 11,30; 1Tesz 4,13). 3. Szellemi restség
(Mt 25,5; Róm 13,11)]
spanieć – elurasodni, úri magatartást venni fel v.
tanúsítani
spaniel, spanielka [pies myśliwski lub pokojowy
o falistej sierści i zwisających uszach] –
(ang.) spaniel; kis testű, hosszú fényes szőrű
vadászkutya
SPAP (Shiva Proprietary Authentication Protocol) (zastrzeżony protokół weryfikacji firmy
Shiva, Inc.) [To zastrzeżona wersja
protokołu PPP opracowana przez firmę
Shiva, Inc.] – SPAP (Shiva Proprietary
Authentication Protocol)
spaprać (spaprzę, spaprze) [1. pot. zrobić coś źle,
niechlujnie
lub
nieudolnie;
2. pot.
zniszczyć lub zepsuć coś] – összetákolni;
bepiszkítani, bemocskolni
spaprać co – összetákolni vmit
sparafrazować
[przerobić
jakiś
tekst,
zachowując związek z oryginałem] –
parafrázissal fejezni ki vmit
sparaliżować [1. spowodować paraliż; 2. o
negatywnych uczuciach: obezwładnić,
6467
porazić; 3. uniemożliwić funkcjonowanie
czegoś] – megbénítani
sparaliżować miasta a. pół miasta – megbénítani
a várost v. a fél várost
sparaliżować usiłowania – törekvéseit megbénítja
sparaliżować
zamiary
–
megbénítja
v.
keresztülhúzza szándékait
sparaliżowało go – megbénult
sparaliżowanie – hűdés, bénulás
sparaliżowanie tego kraju – ennek az országnak a
bénultsága
sparaliżowany, -a, -e * Paralitycy – hűdött, bénult,
béna,
mozgásképtelen,
gutaütött,
megbénított; szélütütt
sparaliżowany ruch na autostradzie – megbénult
forgalom az autópályán
sparaliżowany ruch tramwajowy – megbénult
villamosforgalom
SPARC - ang. Scalable Processor ARChitecture
[architektura mikroprocesorów RISC
zaprojektowana początkowo przez firmę
Sun Microsystems, a od roku 1989
rozwijana przez organizację SPARC
International.]
–
SPARC
(Scalable
Processor ARChitecture) [1. egy, eredetileg a
SUN Microsystems által kifejlesztett RISC
architektúra és utasításkészlet család. A
SPARC architektúra jogait a SPARC
International Inc. birtokolja, amely egy nyílt
konzorciumot vezet mindazon gyártókból,
akik SPARC processzorokat készítenek. 2.
(Scalable [Scalar] Processor Architecture)
Méretezhető processzor felépítés.]
sparceta
[zob.
esparceta]
–
baltacim,
takarmánybükköny
sparciały, -a, -e [1. o tkaninie, skórze: taki, który
przestał być elastyczny; 2. o warzywach,
owocach: taki, który stracił jędrność] –
petyhüdt, pudvás, fonnyadt
sparciała rzodkiew – pudvás retek
sparcieć [1. o tkaninie, skórze: utracić
elastyczność; 2. o warzywach, owocach:
stracić jędrność] – petyhüdt v. pudvás lesz;
megpudvásodni; elfonnyadni
spardonować – (dawno) megbocsátani, elnézni
sparing, sparring [wym. sparing] [1. walka
treningowa, głównie w boksie, zapasach
lub judo; 2. towarzyskie spotkanie dwóch
drużyn mające charakter szkoleniowy] –
(ang.) sparring; edzés
sparingowy [przymiotnik od: sparing (sparring);
sparringowy], sparringowy, -a, -e – edzősparodiować [naśladując, ośmieszyć] – utánozni,
kifigurázni, parodizálni
-
Wersja 01 01 2017.
sparować1 [odeprzeć cios przeciwnika] – az
ellenfél ütését elhárítani; visszaütni
sparować2 [poddać coś działaniu pary] –
párosítani
sparować3 [połączyć zwierzęta w pary w celach
rozrodczych] – pároztatni (állatokat)
sparować się – párzani
sparszeć – megrühesedni
sparszywiały, -a, -e [1. pot. pokryty parchami;
2. pot. zły, podły] – megrühesedett,
megkoszosodott
sparszywieć [1. pot. pokryć się parchami; 2. pot.
stać się złym, podłym] – megrühesedni,
megótvarosodni
Sparta (gr. Σπάρτη Sparte, Λακεδαίμων
Lakedaimon,
Lacedemon)
[starożytne
miasto, oraz terytorium polis w
południowej
Grecji,
na
półwyspie
Peloponez, główny ośrodek miejski
Lakonii] – Spárta [az ókori Görögország
egyik, szigoráról és katonaságáról nevezetes
dór állama volt a Peloponnészoszifélszigeten, amely hosszú ideig Hellasz egyik
legnagyobb és legjelentősebb polisza volt]
spartanin [1. mężczyzna żyjący według
surowych reguł 2. obywatel Sparty
(miasta); 3. człowiek prowadzący twardy i
surowy tryb życia], spartańczyk – spártai
(ffi)
Spartanin [obywatel Sparty (państwa)] – spártai
(ffi)
Spartanin
spartański, -a, -ie – spártai
spartańsko – spártaian, spártai módon
spartaczenie – elrontás, elpuskázás
spartaczenie roboty – a munka elkontárkodása
spartaczyć (spartolić) [pot. zrobić coś źle,
niedbale lub niefachowo] – elrontani;
elfuserálni, elpuskázni
6468
spartakiada [wielkie zawody sport. organizacji
robotniczych ros. 'jw.' od imienia
Spartakusa (łac. Spartacus), bohaterskiego
wodza jednego z największych staroż.
powstań niewolników (73-71 p.n.e. w płd. i
śr. Italii), na którego cześć nazwano
pierwsze
międzynarodowe
zawody
sportowe w ZSRR w r. 1928.; masowe
popisy
sport]
–
spartakiád;
tömegszervezetnek vmilyen területi v.
szervezeti egység szerint rendezett nagyobb
méretű
(nemzetközi
v.
országos)
sportversenye, sportünnepsége
Spartakus (zm. 71 p.n.e.) [niewolnik, gladiator
rzymski, z pochodzenia prawdopodobnie
Trak. Przywódca powstania niewolników]
– Spartacus; a rabszolgatartó Róma állami
létét alapjaiban megrázó, nagyarányú
rabszolgafelkelés vezetője az i.e. I.
században [Spartacus rabszolga és gladiátor
volt az ókori Rómában, aki a birodalom
legnagyobb rabszolgafelkelését vezette i. e.
74 és i. e. 71 között. 70 ezer főre szaporodott
seregét végül is Crassus győzte le. 60 ezer
rabszolga vele együtt elesett, a foglyokat
pedig keresztre feszítették v. felkoncolták]
spartolić [zob. spartaczyć] – elrontani; elfuserálni,
elpuskázni
sparzenie – megégetés, leforrázás
sparzenie się – odaégés, megégetés
sparzelina – égett seb, égés nyoma
sparzelina od ognia – égett seb
sparzenie – leforrázás, összeégetés, megégetés
sparzenie się – önmaga leforrázása, összeégés,
megégés
sparzyć1 [1. uszkodzić ciało, tkanki, dotykając
ich
czymś
gorącym;
2. wywołać
-
Wersja 01 01 2017.
podrażnienia skóry takie, jak przy
dotknięciu czymś gorącym; 3. zalać lub
opłukać coś wrzątkiem] – leforrázni,
megégetni; megpirítani
sparzyć kogo ukropem – leforrázni vkit
sparzyć sobie palec – megégeti az ujját
sparzyć warem – (forróvízzel) leforrázni
sparzyć wrzątkiem – leforrázni
sparzył sobie palce – megégette az ujját
sparzyłem (sparzyłam) sobie skórę na słońcu –
leégett a bőröm a napon
sparzyć2 [połączyć zwierzęta w pary w celach
rozrodczych] – pároztatni
sparzyć się1 [1. sparzyć samego siebie przez
dotknięcie czymś gorącym; 2. podrażnić
sobie czymś skórę tak jak przy dotknięciu
czymś gorącym; 3. doznać zawodu] –
leforrázódni, leforrázza magát; megégeti v.
összeégeti v. leforráza magát
sparzyć się na kim/czym – csalódni v. csalatkozni
vkiben/vmiben
sparzyć się2 [o zwierzętach: zaspokoić popęd
płciowy] – párzani, tüzelni
spasać (spaść) – legeltetni, hízlalni
spasanie – legeltetés; hizlalás
spasiony 1. o zwierzęciu: dobrze utuczony;
2. pot. o człowieku: gruby; spasły: pot.
otyły, gruby] – jól táplált, kihízott, kihizlalt
spaskudnieć – megcsúnyulni, pocsékká v.
komisszá válni
spaskudzić [pot. zrobić coś źle, niedbale lub
nieudolnie] – elrontani, elpuskázni
spaskudzić robotę – elrontja, elpuskázza a munkát
spaskudzić się – bepiszkolódni, megcsúnyulni,
elcsúnyulni, szégent vallani, felsülni
spasłość – jóllakottság, kövérség
spasły, -a, -e [pot. otyły, gruby] – kövér, hízott,
meghízott
spasować1 [1. w grze w karty: wycofać się z
licytacji przez powiedzenie słowa pas;
2. ustąpić, zaniechać jakichś działań] –
(ká)
lepasszolni;
(átv.)
passzolni;
abbahagyni, feladni, elállni a részvételtől
spasować2 [pot. dopasować do siebie] – magához
igazít v. passzint; magához igazít
spasowanie – (ká) lepasszolás; (átv.) abbahagyás,
feladás
spastyczny (gr. spastikós ‘ciągnący, rwący’ od
spán ‘ciągnąć, rwać’) [ang. spastic, z łac.
spasticus] [1. zob. kurczowy; 2. med. stan
spastyczny – polegający na zwiększonym
napięciu mięśniowym różnych narządów i
układów, występujący w następstwie
uszkodzenia dróg nerwowych korowordzeniowych.] – (gör.) spasticus; görcsös
6469
spazm [1. zob. kurcz; 2. mimowolny, nadmierny
skurcz mięśni (poprzecznie prążkowanych
lub gładkich) powodujący często uczucie
bólu.
Spazmy
mięśni
poprzecznie
prążkowanych
bywają
toniczne
(wzmożone napięcie mięśni utrzymujące
się przez pewien czas) i kloniczne (szereg
szybkich skurczów następujących po sobie
z krótkimi przerwami).] – spazmus
(spasmus), görcs; izmok, izomcsoportok
hirtelen, fájdalmas összehúzódása; vonaglás
1
spaść (spadnę, spadnie; spadł) — spadać
[1. przemieścić się w powietrzu w dół,
tracąc punkt zaczepienia lub równowagę;
2. uderzyć, trafić w kogoś lub w coś; 3. o
nieszczęściach, nagłych doznaniach itp.:
stać się czyimś udziałem; 4. stać się czyimś
obowiązkiem;
5. ogarnąć,
opanować
kogoś, coś; 6. rozporządzając znaczną siłą,
napaść na kogoś; 7. zmniejszyć się pod
względem liczby, wartości, intensywności
itp.; 8. spadać: tworzyć pochyłość lub
prowadzić po pochyłości; 9. spadać:
zwisać, sięgając do jakiegoś miejsca,
okrywając coś; 10. schudnąć; 11. spadać:
pot. wychodzić skądś szybko lub uciekać]
– leesni, lehullani, lezuhanni; lepotyogni;
lepottyanni; esni, csökkenni, zuhanni, leesni,
ráesni; leapadni; lecsapódni
spadł deszcz – esett az eső v. az eső leesett
spadł mi kamień z serca – kő esett le a szívemről
spaść a. spadać (na kogo/co) – lecsapni
(vkire/vmire); lesújtani (vkire/vmire)
spaść na łeb – fejére esik
spaść z ambony – hirdetni, kihirdetni, kihirdettetni
(házasulót)
spaść z deszczem – úgy jönni meg, mint a
záporeső; (átv.) váratlanul érkezni meg
spaść z drzewa – leesik a fáról
spaść z etatu – státusból kiesni, elveszteni a
végleges állást
spaść z konia – (átv.) leesni a lóról
spaść z obłoków – (átv.) az égből pottyan le;
szemeszája eláll az ámulattól; hirtelenül,
váratlanul megjelenni
spaść z pieca – leesik a kemencéről
spaść z pieca na łeb – lepottyanni, lezuhanni
spaść2 (spasę, spasie) — spasać [zużytkować
jako paszę] – legeltetni, tömni, hízlalni
spaść bydłem zboże – marhával eteti fel a gabonát
spaść się [pot. przybrać na wadze wskutek
przejadania się] – legelni
spaśny, -a, -e – hízott, kövér, jól táplált
spat [minerał używany do wyrobu przyrządów
optycznych; szpat islandzki] – (ásv.) pát
-
Wersja 01 01 2017.
spat ciężki (= baryt; dawna nazwa) – súlypát
[(ásv., barit), báriumszulfát (CaSO4). Ugy
tudományos mint magyar neve (baroV a. m.
súlyos) az ásványnak más ásványokéhoz
képest nagy fajsúlyát jelzi, amit már a
kézben való mérlegelés is némileg elárul.]
spat wapienny (kalcyt) – mészpát [(kalcit),
szénsavas
mész
(CaCO3)
hatszöges
rendszerbeli romboédrikus kristályokban; az
alapalak romboéder 74° 55" szöggel, mely
azonban magában nem gyakori (Poretta
Bologna mellett).]
spat żelazny (żelaziak spałowy) – vaspát
[(pátvaskő, sziderit, chalibit), vaskarbonát,
vagyis szénsavas vas (FeCO3), majdnem
mindig több-kevesebb mangán-, magnéziumés
cinktartalommal,
melyek
nem
tisztátlanságok, hanem mint megfelelő
karbonátok izomorf keverékei foglaltatnak
benne.]
spatowy, -a, -e (szpatowy) – pátspatial light modulator [przestrzenny modulator
światła] – SLM Spatial Light Modulator
(sikbeli fénymodulátor)
spatula (szpatula) – (műv.) festékkaparó,
„spachtli”, spatula (lapításhoz, simításhoz,
keveréshez használt eszköz); (orv.) spatula,
lapoc
spawacz
[robotnik
wyspecjalizowany
w
spawaniu] – hegesztő, hegesztőmunkás
(jestem spawaczem)
spawacz szyn – sínhegesztő
spawać [łączyć przedmioty metalowe przez
stopienie ich w miejscu zetknięcia się lub
za pomocą specjalnego spoiwa] –
hegeszteni
spawać
co
przypomocy
dmuchawki
–
forrasztócsővel összeforrasztani vmit
spawać coś – hegeszteni vmit
spawalnia
[samodzielny
zakład
lub
pomieszczenie w zakładzie przemysłowym,
w którym się odbywa spawanie] –
hegesztőműhely
spawalnictwo [dział technologii obejmujący
łączenie metali przez spawanie i
zgrzewanie] – hegesztés
spawalniczy, -a, -e – hegesztési, hegesztői
spawalnik – hegesztő (készülék v. berendezés)
spawalność – hegeszthetőség
spawalny, -a, -e [nadający się do spawania] –
hegeszthető
spawanie [łaczenie materiałow topliwych
(głownie metali i ich stopów) przez
stopienie brzegów łaczonych elementów
bez wywierania nacisku] – hegesztés
6470
spawanie, zgrzewanie [łączenie dwóch lub więcej
jednakowych lub różnych materiałów
włókienniczych za pomocą ciepła i innych
sposobów zgrzewania, takich jak za
pomocą ciśnienie.] – hegesztés [Varrást
helyettesítő eljárás: két kelme vonalszerű
összeerősítése hő és nyomás hatására. Hőre
lágyuló tulajdonságú szintetikus fonalakból
készült textíliáknál alkalmazható módszer.]
spawanie acetylenowe [spawanie metali, przy
którym źródłem ciepła jest płomień
mieszanki acetylenu z tlenem] – autogén
hegesztés; oxigén-acetilén hegesztés (A
lánghegesztéshez túlnyomó többségében az
acetilén (dissous) égőgázt használják.)
spawanie
aluminotermiczne
(termitowe)
[spawanie
to
wykorzystuje
cieplo
powstajace podczas reakcji chemicznej
miedzy mieszanina aluminium i tlenkow
zelaza.Stosowane m.in. do spawania szyn
kolejowych
i
tramwajowych]
–
aluminotermikus (AT) sínhegesztés
spawanie elektryczne – villamos v. elektromos
hegesztés
spawanie
elektromechaniczne
–
elektromechanikai hegesztés
spawanie gazowe [to spawanie wykoszystujace
plomien mieszanki gazu palonego z
tlenem] – gázhegesztés [Gázhegesztésnél az
anyag megolvasztásához szükséges hőt egy
éghető gáz (általában acetilén) és oxigén
segítségével előállított szúróláng biztosítja.]
spawanie kontaktowe – ellenálláshegesztés
spawanie laserowe [spawanie to polega na
stapianiu obszaru styku laczonych
przedmiotow w wyniku doprowadzenia do
tego obszaru skoncentrowanej wiazki
swiatla] – lézerhegesztés
spawanie łukowe – ívhegesztés
spawanie punktowe – ponthegesztés
spawanie termitowe – termit-hegesztés
spawany elektrycznie – villamos hegesztésű,
villannnyal hegesztett [most żelazny
spawany elektrycznie: villamos hegesztésű
vashíd]
spawarka [urządzenie do spawania] – hegesztő
készülék
spazm [1 łac. spasmus 'kurcz' z gr. spasmós od
span 'ciągnąć, rwać'; med. kurcz; 2.
mimowolny, bolesny skurcz mięśnia lub
grupy mięśni towarzyszący chorobom;
też: gwałtowne obkurczenie się przewodu
lub jego ujścia] – (lat.) spasmus, spazmus;
görcs,
vonaglás,
görcsök;
izmok,
izomcsoportok
hirtelen,
fájdalmas
összehúzódása
-
Wersja 01 01 2017.
spazmatyk, spazmatyczka – görcsökben szenvedő
(ffi/nő)
spazmatycznie – görcsösen (orvosi)
spazmatyczny, -a, -e [1. mający charakter ataku
nerwowego; 2. o płaczu: gwałtowny,
połączony z łkaniem] – görcsös (orvosi)
spazmofilia [1. napady drgawek i skurcze mięśni
występujące głównie u dzieci; 2. napady
drgawek, skurcze mięśni występujące
wskutek
wzmożonej
pobudliwości
nerwowo-mięśniowej; tężyczka; tetania; 3.
(gr. spasmós ‘spazm’ + phileín ‘lubić’) med.
ataki
drgawek,
skurczów
mięśni
występujące gł. u dzieci, spowodowane
obniżeniem
poziomu
wapnia
zjonizowanego we krwi; tężyczka, tetania.;
4.
med. tężyczka (łac. tetania); stan
patofizjologiczny,
objawiający
się
nadmiernym skurczem mięśni. Występuje
przy
hipokalcemii.
Przy
znacznej
hipokalcemii (Ca2+ < 7 mg/dl) występują
parestezje, skurcze mięśni szkieletowych z
przewagą zginaczy kończyn górnych i
prostowników kończyn dolnych.] – (med.)
spazmofilia; tetania (tetanus intermittens),
bizonyos vidéken (így Bécsben is) ritkán
előforduló idegbetegség, amely eddig még
fel nem derített okokból többnyire hirtelen
támadja meg az embert
spazmolityczny, -a, -e – spazmofiliás; tetaniás
spazmolityk, spazmolityki [1. lek działający
rozkurczająco na mięśnie gładkie; 2.
farm. leki przeciwskurczowe a. przeciw
konwulsjom] – görcsoldószerek
spazmować [1. gwałtownie płakać, łkając; 2.
dostawać spazmów; płakać, łkać, beczeć,
ryczeć, zawodzić, lamentować, rozpaczać,
zarykiwać się,] – görcsösen sírni v. zokogni
spazmy [gwałtowny płacz połączony z łkaniem] –
zokogás; sírógörcs
spażniać się (spóźnić się) – elkésni
spażnianie się (spóźninie się) – elkésés
spąd, szpąd [1. staropolska miara zboża w XVI
wieku; 2. miara zboża znana w Polsce w
XVI wieku 3. szpąd, dawn. miara
objętości; 4. pewna miara nasypna w XVI
i XVII w. niewiadomej nam dokładnie
objętości. Bielski pisze w „Kronice
polskiej”: „Biskup chełmiński wymówił
sobie u Krzyżaków z 200 włók podatki, t. j. z
każdej włóki spąd pszenicy i żyta każdy rok”.
W Gwagninie znów czytamy: „Nabrawszy
we Włoszech 10 szpądów srebra, udał się do
Węgier”.] – (daw) régi mérték; gabona
mérték; űrmérték
6471
spąg [1. dolna powierzchnia warstwy skalnej lub
pokładu;
2. w
kopalni:
dolna
powierzchnia wyrobiska] – (bány.) fekű
spągowy, -a, -e [przymiotnik od: spąg] – (bány.)
feküspąsowieć [stać się pąsowym na twarzy] –
elpirulni, elképedni
spąsowiały [silnie zarumieniony] – elpirult,
elképedt
spec [pot. człowiek biegły w czymś] – (közb.)
specialista, szakember, szaki
S/PDIF (ang. SONY/Philips Digital Interface
Format) [standard przesyłania sygnałów
dźwiękowych rozwijany przy współpracy
firm SONY i Philips. Pozwala na
przesyłanie między dwoma urządzeniami
dźwięku zapisanego cyfrowo bez potrzeby
konwertowania go do postaci analogowej.
Dzięki temu nie powstają zniekształcenia
dźwięku
(powstawały
w
trakcie
przetwarzania sygnału cyfrowego do
postaci
analogowej,
w
trakcie
przetwarzania sygnału z powrotem do
postaci cyfrowej po przesłaniu oraz w
trakcie samej transmisji).] – S/PDIF
(Sony/Philips Digital Interface Format) [1.
egy olyan csatoló forma, amely digitalizált
hangkivezetésre szolgál informatikai ill.
szórakoztató elektronikai eszközök magas
minőségű digitalizált hangok átadásánál. Az
S/PDIF használatával nem szükséges több
kábelen keresztüli adatvitelre, hanem egy
szabványos csatolófelületen keresztül lehet
szétbontani a digitalizált jeleket. 2.
S/PDIF Sony/Philips Digital InterFace Ez a
digitalizált hang kivezetésére szolgáló
csatoló. Így lehetővé válik, hogy más,
digitalizált hangot kérő/szolgáltató eszközt is
csatlakoztassunk a hangkártyához. Digitális
hangcsatlakozó
szabvány
S/PDIF
(Sony/Philips digital interface format, also
seen w/o slash as SPDIF) A consumer
version of the AES/EBU digital audio
interconnection standard based on coaxial
cable and RCA connectors.]
SPE Synergistic Processing Element – SPE
Synergistic
Processing
Element
(”szinergikus feldolgozás elem”)
special interest group {rzecz.}; (też: SIG); grupa
użytkowników
o
podobnych
zainteresowaniach {f.} [komp.] [zł.] – SIG
(Special Interest Group); azonos érdeklődésű
embereknek a hálózaton szerveződő és
kommunikáló levelező- vagy hírcsoportjai
(külünleges érdeklődésű csoport)
spécialité de la maison [wym. spesjalite de la
mezą] [1. danie, które jest specjalnością
-
Wersja 01 01 2017.
jakiegoś lokalu lub domu; 2. coś
charakterystycznego dla jakiejś osoby,
twórczości jakiegoś pisarza, artysty itp.] –
(fr.) spécialité de la maison; a ház
specialitása
species [wygląd; kształt; rodzaj; gatunek;
idea(ł)] - (lat.) species; (áll, növ.) faj, fajta;
alak; különleges eset
Species perit ei cui debetur [1. rzecz oznaczona
indywidualnie przepada temu, komu się
należy, tzn. przepada na niekorzyść
wierzyciela, zaś dłużnik staje się wolny od
zobowiązania (w określonej sytuacji). 2.
rzecz oznaczona indywidualnie przepada
temu, komu się należy] – (lat.) Species perit
ei cui debetur; meghatározott dolog különkülön esik arra, akire kell.
specjacja [1. powstawanie nowych gatunków z
jednego
gatunku
wyjściowego;
2. występowanie pierwiastka w różnych
postaciach w tym samym środowisku; 3. z
łac. species, biol. proces gatunkotwórczy,
powstawanie nowych gatunków w drodze
procesów ewolucyjnych.] – speciáció;
kifejlődés
specjalista
[1. człowiek
odznaczający
się
gruntowną znajomością jakiejś dziedziny;
2. członek giełdy zobowiązany do zakupu
lub sprzedaży na własny rachunek akcji
wyznaczonej spółki w celu równoważenia
popytu i podaży]
– (lat.) specialista;
szakember, szakértő; (lekarz) szakorvos
specjalista gimnastyki leczniczej – gyógytornász
specjalista od chorób ocznych – szemspecialista;
szembetegségek szakorvosa, szemész
specjalista od czego – egy bizonyos területen
szakember
specjalista od reklamy – reklámszakember
specjalista
od
spraw
bankowości
–
bankszakember
specjalista w zakresie czego – egy bizonyos
területen szakember
specjalistka – (lat.) női specialista; női szakember,
szakértőnő; (lekarka) női szakorvos
specjalistyczny, -a, -e – speciális; szakmai
specjalistyczna
konferencja
–
szakmai
konferencia
specjalistyczna opieka medyczna a. lekarska –
szakorvosi ellátás
specjalizacja [1. wyodrębnianie się pewnych
dziedzin życia oraz dokonywania się
ściślejszego podziału pracy lub funkcji;
2. zdobywanie
biegłości
w
jakiejś
dziedzinie; też: posiadanie tej biegłości;
3. wąska dziedzina, w której ktoś się
specjalizuje; 4. w medycynie: szczegółowe
wykształcenie podyplomowe w jednym z
6472
jej działów] – (lat.) specializáció,
specializálás; specializálódás; szakosítás;
sajátos
arculat
kialakítása
vmilyen
foglalkozásban,
szakterületen;
vmely
általános vonatkozásnak egyes, különleges
esetekre való vonatkoztatása v. korlátozása
specjalizacja międzynarodowa – nemzetközi
szakosítás
specjalizacja pracy – munkaszakosítás
specjalizacja produkcji – termelés-szakosítás
specjalizować (specjalizuje) [1. czynić kogoś
specjalistą w jakiejś dziedzinie; 2. dzielić
na specjalności] – (lat.) specializálni;
szakosítani; sajátos szakterületekre tagolni,
szétosztani; bizonyos tárgyra korlátozni;
részletezve előadni
specjalizować się [1. stawać się specjalistą w
jakiejś dziedzinie; 2. ulegać specjalizacji;
3. działać profesjonalnie w wybranej
dziedzinie; 4. pełnić określoną funkcję w
organizmie] – (lat.) specializálja magát,
specializálódni;
szakosodni,
szakosítja
magát; különleges ismereteket szerezni,
specialistává válni; sajátos szakterületekre
tagolódni; elkülönülni, sajátos esetekre
korlátozódni
specjalizowanie – specializálás; szakosítás
specjalizowanie się – specializálódás; különleges
szakterület kiválasztása és az ezzel
kapcsolatos szakismeretek megszerzése;
sajátos szakterületekre való tagolódás; vmire
való szorítkozás, korlátozódás
specjalnie – (lat.) specialiter, speciel; különösen,
különlegesen, külön; speciálisan; éppen,
nevezetesen, jelesül; pláne
specjalności kuchni węgierskiej – jellegzetes
magyar ételek
specjalnością tego lekarza są choroby serca – ez
az orvos (éppen) szívspecialista v. éppen a
szívbajok specialistája v. szakorvosa
specjalność [1. dziedzina będąca przedmiotem
czyjejś pracy zawodowej; 2. zajęcie
wykonywane przez kogoś ze szczególną
biegłością; też: wyrób będący efektem
takiej
pracy]
–
(lat.)
specialitás,
különlegesség,
különösség,
sajátosság;
érdekesség, nevezetesség, furcsaság; (fach)
szakma, szakterület, szakmai jártasság,
szakképzettség
specjalność / danie dnia – napi ajánlat
specjalny, -a, -e [1. odnoszący się do jednego
wybranego przedmiotu, zagadnienia lub
jednej osoby; 2. szczególny, wyjątkowy] –
(lat.) speciális, külön, különleges, különös,
sajátos; különleges célú, rendeltetésű,
felépítésű; egyes, egyedi, egyéni, sajátszerű
-
Wersja 01 01 2017.
specjalna pozwolenie – külön v. különleges
engedély
specjalny przepis – különleges előírás v. szabály
specjał [bardzo dobra lub wyszukana potrawa] –
specialitás;
különlegesség,
finomság,
csemege
specjał
kulinarny
–
szakácsművészeti
különlegesség
specyficznie – sajátosan, jellegzetesen, specifikusan
specyficzność – sajátszerű, sajátosság
specyficzny, -a, -e [1. właściwy wyłącznie danej
osobie,
danemu
przedmiotowi
lub
zjawisku; 2. o osobie, przedmiocie lub
zjawisku: mający cechy niepowtarzalne;
3. należący do określonej kategorii,
posiadający istotny i stały związek z
pewnym przedmiotem a. zjawiskiem,
właściwy mu, znamienny dla niego;
swoisty, charakterystyczny; odrębny;
ograniczony z natury do określonej osoby,
sytuacji, zjawiska itd.] – (lat.) specifikus;
sajátos, sajátlagos, sajátságos, különleges,
egyéni; jellemző, jellegzetes; (fiz) fajlagos
specyficzna cecha języka hebrajskiego – a héber
nyelv specifikus tulajdonsága
specyficzny charakter – sajátos jelleg
specyficzny smak – különleges íz
specyficzny zapach – sajátlagos illat
specyfik [1. środek leczniczy lub pielęgnacyjny;
2. lek sprzedawany przez przemysł
farmaceutyczny w stanie gotowym,
opatrzony indywidualną nazwą handl.] –
(lat.) specifikum; gyógyszerkülönlegesség
specyfika [1. szczególny i niepowtarzalny
charakter czegoś; 2. błędnie zamiast:
specyficzność, swoistość, cecha swoista,
specyficzna, swoisty charakter, istota,
istotne potrzeby] – (lat.) specifikum;
sajátosság, különlegesség, egyéni sajátság
specyfikacja [wyszczególnienie; wykaz towarów
(bez cen); por. faktura (handl.);
1. dokument wystawiony przez dostawcę
towarów,
dołączony
do
przesyłki,
określający jej zawartość; 2. wykaz
zakupionych
towarów;
3.
wyszczególnienie kosztów produkcji i
kosztów handlowych związanych z
obrotem
przedsiębiorstwa;
4. daw.
wyszczególnienie
jakichś
elementów
całości] – (lat.) specifikáció, specifikálás;
részletezés, felsorolás, részletes felsorolás;
közelebbi,
vminek
egyedi,
sajátos
különbségeit kifejtő meghatározás; (jog)
átalakítás, tulajdonszerzési mód; (towar)
árujegyzék
specyfikacja colli – konszignáció; csomagolási
jegyzék
6473
Specyfikacja Interfejsu Sterowników Sieciowych
(ang. Network Driver Interface Specification,
NDIS) [interfejs programowania aplikacji
(API) dla kart sieciowych. Standard ten
był wspólnie rozwijany przez Microsoft i
3Com; aktualnie jest używany głównie w
komputerach opartych o technologie firm
Intel i Microsoft, jednakże projekty open
source takie jak ndiswrapper czy Project
Evil pozwalają na używanie wielu kart
kompatybilnych z NDIS pod systemami
Linux czy FreeBSD. Także yellowTAB
Zeta, pochodne BeOS, od wersji 1.0
obsługuje NDIS. NDIS pełni rolę
interfejsu pomiędzy drugą (łącza danych)
a trzecią (sieci) warstwą modelu OSI,
działającego w LLC, czyli wyższej
podwarstwie warstwy łącza danych. NDIS
jako biblioteka funkcji jest często
określane jako "opakowanie" (ang.
wrapper), które ukrywa zasadniczą
złożoność sprzętową karty sieciowej i pełni
rolę interfejsu dla sterowników protokołu
trzeciej
warstwy
i
sprzętowych
sterowników podwarstwy MAC. Innym
znanym interfejsem sprawującym funkcje
warstwy LLC jest Open Data-Link
Interface (ODI).] – NDIS Network Driver
Interface Specification (a Microsoft PC-s
hálózati interfész szabványa) [Hálózati
meghajtó-interfész specifikációi]
specyfikacja kosztów – költségrészletezés
specyfikacja kosztów własnych – az önköltség
részletezése v. felsorolása
specyfikacja pamięci expanded; specyfikacja
EMS (w środowisku DOS, specyfikacja
rozszerzonej pamięci) – (kat.: informatyka)
EMS, Expanded Memory Specification,
kiterjesztett memória szabvány
specyfikacja towarowa – árufelsorolás
specyfikacja towaru – árufelsorolás; az áru
felsorolása v. részletezése
specyfikacja wagi – súly-specifikáció
specyfikacyjny, -a, -e – specifikált, részletes,
részletezett
specyfikować (sprecyzować, wyszczególniać) –
részletezni, felsorolni, specifikálni
specyfikować konto – számlát részletezni
spedycja [1. przewóz i dostawa towarów
wykonywane
przez przedsiębiorstwo
przewozowe; 2. wszelkie czynności
wykonywane podczas przesyłania i
odbierania towarów] – szállítámányozás
spedycja krajowa – belföldi szállítmányozás
spedycja
międzynarodowa
–
nemzetközi
szállítmányozás
-
Wersja 01 01 2017.
spedycja
towarów
–
áruszállítmányozás,
áruszállítás, áruk szállítmányozása
spedycyjny, -a, -e [przymiotnik od: spedycja] –
szállítámányozási
spedytor [1. przedsiebiorstwo zajmujące się
przewozem i dostawą towarów lub
pośrednik handlowy trudniący się
zawodowo przewozem lub pośrednictwem
w przewozie i w wysyłaniu towarów; 2. to
przedsiębiorca
świadczący
usługi
spedycyjne. Czynność ta wykonywana jest
za
odpowiednią
opłatą.
Potocznie
spedytorem określa się przedsiębiorstwa
spedycyjne.
Organizuje
przewóz,
wystawia dokument HAWB - spedytorski
list przewozowy. Uprawnienie do wydania
ma ten spedytor, który działa jako agent
IATA (Organizacja Międzynarodowego
Transportu Lotniczego) wydany przez
Parlament Kanady w 1945 roku. Spedycja
jest to działalność gospodarcza polegajaca
na organizacji transportu za określoną
cenę na rzecz osoby prawnej lub
fizycznej.] – (fr-ném) speditőr; szállító,
szállítmányozó, fuvarozó vállalat; szállítási
vállalkozó
spedytor drogowy – közúti speditőr
v.
szállítmányozó
spedytor kolejowy – vasúti szállítmányozó v.
speditőr
spedytor międzynarodowy – nemzetközi speditőr
spedytor morski – tengeri speditőr
speech [ang., [wym. spi:cz] przemówienie,
(prze)mowa] – (ang.) speech, szpícs;
semmitmondó, üres, hiábavaló beszéd;
különösen parlamenti beszéd
speech recognition {rzecz.}; rozpoznawanie
mowy {n.} [komp.] [zł.] – (ang.) speech
recognition; beszédfelismerés
SpeedStep,
Enhanced
Intel
SpeedStep
Technology (EIST, EISST) [technologia
firmy Intel pozwalająca na dynamiczną
zmianę wartości mnożnika i napięcia
pracy niektórych procesorów tej firmy.
Jest stosowana w celu zmniejszenia
poboru mocy procesora, powodując
również mniejsze wydzielanie ciepła i
cichszą pracę systemu chłodzenia.] –
SpeedStep
[A
mobil
Pentium
processzoroknál alkalmazott eljárás, melynek
lényege, hogy teljes üzemfeszültségen és
sebességgel futtatja a processzort, ha az
külső áramforrásból táplálkozik. Amikor a
gép telepről üzemel, mindkettőt csökkenti az
alcsonyabb fogyasztás érdekében.]
spekować – (n.: Speck-ből) spékelni; a húst
szalonnadarabokkal megtűzdelni
6474
spektograf – spektográf [oly készülék, melynek
segítségével valamely fényforrás spektruma
fotografálható. Lényegileg tehát minden
spektroszkóp vagy spektrométer, melynek
okuláréját alkalmasan berendezett fotogárfiai
kamara helyettesíti.]
spektr(o)- [w złożeniach: widmo (optyczne);
widmowy; połączona ze spektroskopem] –
spektro-, spektrál-;
spektakl [1. przedstawienie teatralne, operowe
lub baletowe; 2. efektowne widowisko,
popis] – látványosság, spektákulum
spektakl baletowy – balettelőadás
spektakl odniósł wielki sukces – az előadás nagy
sikert aratott
spektakl teatralny – színházi előadás; színielőadás
spektakl teatrów tańca (taniec na fotografii) –
táncszínházak látványosságai
spektakl zrobił klapę – az előadás megbukott
spektralny, -a, -e [fiz. odnoszący się do widma] –
spektrális, spektrál-; színképi, a spektrummal
kapcsolatos
spektralna
analiza
–
színképelemzés,
spektrálanalízis
spektralna
analiza
rentgenowska
ze
wzbudzeniem cząstkami naładowanymi,
PIXE (z angielskiego Particle Induced Xray Emission) [instrumentalna metoda
analityczna wykorzystująca zjawisko
wzbudzenia promieniowania X pod
wpływem padającej wiązki protonów,
cząstek α lub jonów] – emissziós röntgenszínképelemzés (XRF)
spektrofotometr [przyrząd do pomiaru rozkładu
natężeń w widmie promieniowania
elektromagnetycznego] – spektrofotométer;
a spektrum egyes részeinek fényintenzitását
mérő műszer; színképmérő készülék
spektrograf [przyrząd do otrzymywania i
fotografowania widma] – (lat+gör)
spektográf
spektograf akustyczny – hangszínképíró
spektograf
akustyczny
(częstotliwości
słyszalnych) – hangfrekvenciásszínkép-író
spektrograf
astronomiczny
[zob.
astrospektrograf] – asztronómiai spektográf
spektografia – (lat+gör) spektográfia; (fiz)
színképelemzés
fényképfelvételek
segítségével
spektografia masowa [jest jedną z metod
wyznaczania własności jader atomowych]
– tömegspektográfia
spektrogram sygnału mowy – beszédszínkép
spektroheliograf [przyrząd do fotografowania
Słońca w promieniowaniu o wybranej
długości fali] – (gör) spektroheliográf; Hall
-
Wersja 01 01 2017.
amerikai csillagász által szerkesztett műszer,
mely hasonlít a spektrográfhoz, és amellyel a
Napot egyetlen Frauenhofer-féle vonal
fényével lehet lefényképezni
spektroskop [przyrząd optyczny do uzyskiwania
i obserwacji widma] – (lat+gör)
spektroszkóp; (fiz) optikai eszköz színképek
vizsgálatára
spektroskopia [dział fizyki zajmujący się
badaniem cząsteczek, atomów i jąder
atomowych na podstawie analizy widma
emitowanego lub pochłanianego przez nie
promieniowania elektromagnetycznego ] –
(lat+gör) spektroszkópia (színképelemzés)
[színképelemzés v. spektrumanalízis az
összetevőire
bontott
elektromágneses
sugárzás, a színkép vizsgálatát jelenti. A
színképelemzéssel foglalkozó tudományágat
spektroszkópiának nevezzük.]
spektroskopia astronomiczna [dział astrofizyki,
który używa metod spektroskopii do
badania ciał niebieskich. Spektroskopia
astronomiczna jest obecnie głównym
narzędziem badawczym astronomii.] csillagászati színképelemzés
spektrometr
[przyrząd
do
pomiaru
współczynnika załamania światła w
różnych materiałach optycznych oraz do
pomiaru długości fali w widmie
optycznym] – spektrométer [olyan készülék,
melynek segítségével valamely prizmán át
tört vagy rács által elhajlított homogén
fénysugár eltérítése mérhető]
spektrometr
akustyczny
(częstotliwości
słyszalnych) – hangfrekvenciásszínkép-mérő
spektrum,
spectrum
[wym.
spektrum]
[1. uporządkowany zbiór jakichś zjawisk,
pojęć itp. rozpatrywany w całości;
2. zakres lub zasięg jakiegoś zjawiska;
3. widmo optyczne; 4. łac. spectrum
'zjawisko; obraz; widmo, zjawa' od
specere, widmo (optyczne)] – (lat)
spektrum; (fiz) színkép; (met) a légkört
alkotó ionok elosztása és energiája
spekulacja [1. wykupywanie i odsprzedaż z
nadmiernym zyskiem towarów, na które
popyt przewyższa podaż; 2. myślenie
nieopierające się na doświadczeniu lub
oderwane od życia] – (lat.) spekuláció;
gondolkodás, tűnődés; tervezgetés; (fil)
okoskodás, számítás, számítgatás; (w handlu)
üzérkedés; nyerészkedés, feketézés; gyors és
nagy haszonra törő üzleti játék; ravasz
számítás; számítgatás
spekulacja
czarnorynkowa
–
feketepiaci
üzérkedés
6475
spekulacja
dewizami
–
deviza-üzérkedés,
devizaspekuláció
spekulacja giełdowa [kupno i sprzedaż papierów
wartościowych w celu osiągnięcia zysków
w wyniku różnych ich cen w różnych
okresach] – tőzsdei spekuláció v. üzérkedés
spekulacja kułacki – (dawno) kuláküzérkedés
spekulacja na czym – üzérkedés vmivel
spekulacja (w handlu) – üzérkedés [aki arra
hivatkozással, hogy hivatalos személyt
befolyásol, a maga vagy más részére jogtalan
előnyt kér vagy elfogad, bűntettet követ el];
spekuláció; nyerészkedés; önző érdekből
fakadó ravasz számítás
spekulacje giełdowe – tőzsdespekuláció
spekulacyjny, -a, -e [odnoszący się do spekulacji
handlowej] – spekulatív; spekulációs
spekulacyjna rachuba – spekulációs számvetés
spekulant [w okresie PRL pejoratywne
określenie, będące jednym z elementów
ówczesnej nowomowy, charakteryzujące
drobnego
handlarza.
Propaganda
państwowa przedstawiała spekulantów
jako odpowiedzialnych za niedobory w
sklepach. Ze „spekulacją” walczono na
równi z przestępstwami kryminalnymi],
spekulantka – (lat.) spekuláns; üzér,
üzérkedő, feketéző; számító (ffi/nő)
spekulant giełdowy – tőzsdei üzér v. üzérkedő,
bőrzespekuláns, tőzsdespekuláns
spekulatywny, -a, -e [oparty na myśleniu
abstrakcyjnym,
oderwany
od
rzeczywistości] – spekulatív
spekulować
[1.
prowadzić
działalność,
polegającą na tanim skupie i drogiej
sprzedaży towarów lub usług; 2. snuć
przypuszczenia] – (lat) spekulálni; (ker.)
nyerészkedni, üzérkedni; (kereskedelmi,
pénzügyi)
spekulációval
foglalkozni;
spekulálgatni,
számítgatni,
számításból
cselekedni;
tervezgetni,
kombinálni,
okoskodni; vminek bekövetkeztét várni,
számítani rá; töprengeni vmin, gondolkodni;
habozni, bizonytalankodni; töri a fejét
spekulować na czym – spekulálni vmire
spekulować na zniżkę – áresésre v. árzuhanásra
spekulálni
spekulowanie (domyślanie się) – spekulálás;
(többnyire
elvont,
felesleges,
üres)
töprengés, okoskodás
spekulancki, -a, -ie [dotyczący spekulanta] –
spekuláns; üzérkedési
spekulanctwo – spekuláció; üzérkedés
spekulatywny, -a, -e [oparty na myśleniu
abstrakcyjnym,
oderwany
od
rzeczywistości] – (lat.) spekulatív; gyors és
-
Wersja 01 01 2017.
könnyű
haszonszerzésre,
spekulációra
alapozott; gondolati, elvont, elméleti; a
tapasztalattól és gyakorlattól elszakadt
gondolkodáson alapuló
speleolog [specjalista w zakresie speleologii] –
speleológus; barlangkutató
speleologia [1. dział geologii, nauka o jaskiniach;
2. odkrywanie i penetrowanie jaskiń
traktowane jako sport lub dyscyplina
naukowa] – speleológia; barlangtan
speleologiczny, -a, -e [przymiotnik od:
speleologia] – speleológiai; barlangtani
spelunka [pot. obskurna knajpa, miejsce spotkań
ludzi z marginesu społecznego] – lebuj,
búvóhely; bűnbarlang; tanya
spelunka bandycka – zsiványtanya
spełniać ofiarnie swę obowiązki – kötelességeit
önfeláldozóan, önmegtagadóan teljesíti
spełniać równanie [o liczbie: być rozwiązaniem
równania] – kiegyenlíteni
spełnianie – teljesítés, beteljesítés, végrehajtás
spełnianie się – teljesülés, teljesedés; beteljesülés,
beteljesedés
spełnić — spełniać (spełnia) [1. wywiązać się z
czegoś; 2. wypić alkohol po wygłoszeniu
przez kogoś toastu] – végezni; teljesíteni,
betölteni, elvégezni
spełnić czyje zdrowie – vkinek az egészségére inni
spełnić kielich – felhajtani v. kiüríteni a poharat;
fenékig üríti poharát v. a kelyhét
spełnić obowiązek – kötelességét teljesíti; megteszi
a kötelességét
spełnić obowiązki – helytállni
spełnić polecenie – teljesíteni a megbízást
spełnić prośbę – kérést teljesíteni
spełnić puhar rozkoszy – kiüríti az öröm poharát
spełnić puhar boleści – kiüríti a fájdalom poharát
spełnić rozkaz – parancsot teljesíteni, végrehajtani
spełnić swe czynności – teljesíti munkáját; elvégzi
dolgát
spełnić swoją powinność – kötelességét teljesíti
spełnić swój obowiązek – teljesíti v. megteszi
kötelességét
spełnić obowiązek – teljesíteni a kötelességet v.
kötelezettséget; megteszi kötelességét
spełnić rozkaz – parancsot teljesíteni
spełnić swoją powinność – teljesíti kötelességét
spełnić a. spełniać warunki – feltételeket
teljesíteni
spełnić zlecenie – megbízást v. megbizatást
teljesíteni
spełnić życzenie – kívánságot teljesíteni;
kívánságát teljesíti
6476
spełnił pokładane w nim nadzieje – beváltotta a
hozzá fűzött reményeket
spełnić się — spełniać się [1. dokonać się,
urzeczywistnić się; 2. odczuć satysfakcję z
wykonywanej pracy lub odgrywanej roli]
– teljesülni, beteljesülni, megvalósulni; telik,
betelik; teljesedni, beteljesedni; valóra válni
spełnić się a. spełniać się na pewnych warunkach
– bizonyos feltételek mellett teljesül
spełnienia życzeń – a kívánságok teljesítése
spełnienie – teljesítés, megvalósítás
spełnienie
a.
wykonanie
obowiązku
–
kötelességteljesítés
spełnienie
się
–
teljesülés,
beteljesülés;
megvalósulás
spełzanie – kúszás, csúszás, mászás; meghiúsulás
spełzanie na niczym – meghiúsulás, megfeneklés
spełzły, -a, -e [taki, który stracił kolor] –
megfakult, kifakult; meghiúsult
spełznąć — spełzać [1. pełznąc, zsunąć się skądś;
2. stracić pierwotny kolor pod wpływem
światła; 3. daw. upłynąć, nie przynosząc
spodziewanych rezultatów] – kúszni,
csúszni, lecsúszni; megfakulni, színét veszti;
meghiúsulni
spełznąć na niczym – (terv) megfeneklik, füstbe
megy, meghiúsul
spełznięcie – csúszás, lecsúszás, kúszás; fakulás;
meghiúsulás
spencer [1. od tytułu George'a Johna, lorda
Spencera, 1758-1834, polityka ang.;
krótka dwurzędowa kurtka, noszona
przez mężczyzn zwł. w XIX w. (dziś przez
boyów
hotelowych);
spencerek,
dopasowany kaftanik damski z długimi
rękawami, sięgający pasa a. krótszy,
noszony gł. w XIX w. 2. Spencer określenie stosowane nieprawidłowo w
znaczeniu jesionki. 3. element garderoby
-
Wersja 01 01 2017.
kobiecej, króciutki kaftanik z wysokim
stanem z długimi rękawami, zapinany.
Zwykle bardzo kolorowe i ozdobione
naszyciami z taśmy. Mógł mieć stojący
kołnierzyk i małe poziome kieszonki na
piersiach.
Najczęściej
aksamitny.
Popularny na przełomie XVIII i XIX
wieku. 4. Krótki, damski żakiecik z
długimi rękawami. Kiedyś wyłącznie
męski. Nie ma zgody, czy lord Spencer
(1758-1854), arbiter elegancji, urwał poły
fraka na polowaniu czy spalił je przy
kominku. Natomiast pewne jest, że po ich
usunięciu, docenił wygodę uzyskanej
formy. Szybko znalazł naśladowców i
naśladowczynie, od przełomu wieków
XVIII i XIX spencer jest obecny także w
garderobie damskiej.] – spencer; (div)
testhez simuló rövid kabátka, kurta kabát,
zubbony (az angol Spencer grófnak, első
viselőjének nevéből)
spencerek [zdrobnienie od: spencer] – spencer;
rövid kabátka; zeke
spenetrować [1. zbadać, przeszukać dokładnie
jakieś miejsce lub jakiś obszar; 2. wniknąć
w coś] – kivizsgálni, megvizsgálni; felfedni;
kinyomozni; kiszimatolni, rájönni
spenetrowanie – vizsgálódás, körültekintés;
kiszimatolás, kinyomozás
spensjonować – nyugdíjazni
Spergula arvensis (sporek polny) – Mezei
csibehúr (Spergula arvensis)
sperka [zob. szperka] – bőrke, szalonnadarabka;
töpörtyű
sperlić się – gyöngyözni, gyöngyszerűvé válni
sperma [1. nasienie zwierząt i ludzi; 2. płyn
zawierający plemniki, wydzielany przez
męskie gruczoły płciowe] – (gör.) sperma,
ondó; a hím ivarmirigyek váladéka,
folyadék, amelyben az ondópálcikák
úszkálnak
sperma pryska na wszystkie strony – a sperma
minden irányba fröccsent
spermacja [1. nie wytwarzające wici komórki
spełniające rolę gamet męskich, a więc nie
mające zdolności aktywnego ruchu;
występują u krasnorostów (przenoszone są
biernie z prądami wody) oraz grzybów, u
których przenoszone są przede wszystkim
przez ruchy powietrza; 2. komórki
spełniające
rolę
gamet
męskich.
Spermacje występują u krasnorostów oraz
u grzybów] – (nieruchliwe plemniki) lassú
mozgású spermatozoid v. ondósejt; önálló
mozgásra képtelen hím ivarsejt
spermacjum [nieruchomy plemnik niektórych
roślin]
–
spermatium;
(növ.)
a
6477
rozsdapenészek, morzsagombák meg a
zuzmók
különös
tartóiban,
vagyis
spermogoniumaiban keletkező nagyon apró,
gyakran pálcikaforma v. ovális sejtek.
Rendesen nem csiráznak; némelykor, p. a
zuzmók közt, a him ivarszerv szerepe jut
nekik. A virágmoszatok himecskéiben is
keletkeznek,
mozdulatlanok,
termékenyítéskor a nőivarszervhez tapadnak
spermacet [zob. olbrot], sperma ceti [śrdw.łac.
sperma ceti 'nasienie wieloryba (tzw. w
błędnym mniemaniu, że spermacet ma coś
wspólnego ze spermą zwierzęcia); sperma
z gr. 'nasienie; ród; latorośl'; ceti dpn. od
cetus
'wieloryb';
bladożółty
olej,
znajdujący się w jamach głowy kaszalota,
używany do wyrobu mydła, świec i oleju
maszynowego] – (lat.) spermaceti; cetvelő,
cetfaggyú, kenőcsök készítésére használt
viasszerű anyag, amit a cetek hasüregeiben
találunk
spermatogeneza (spermogeneza) [1. proces
tworzenia się i dojrzewania plemników u
zwierząt i u człowieka; 2. to proces
powstawania i dojrzewania plemników –
gamet męskich, który odbywa się w
jądrach – gonadach męskich] –
spermatogenezis,
spermakeletkezés;
a
hímivarsejtek képződésének folyamata a
hímivarszervben
spermatozoid [plemnik zwierząt, człowieka i
niektórych
roślin];
spermatozoon
(plemnik) – spermium, spermatozoon;
ondószál, hím ivarsejt (melyet a here termel)
speszony, -a, -e – lámpalázas, zavart, félszegül
izgatott,
nyugalmából
v.
sodrából
kizökkentett
speszony wielką ilością osób – zavarba hozta a sok
ember (jelenléte)
speszyć [1. pozbawić kogoś pewności siebie i
wprawić w zakłopotanie; 2. wprowadzić w
zakłopotanie, pozbawić pewności siebie] –
zavarba hozni, kihoz a sodrából; zseníroz;
idegesít, zavar, feszélyez
speszyć się [stracić pewność siebie i poczuć się
zakłopotanym] – zavarba jönni
spetryfikować [1. utrwalić coś w określonej
formie; 2. wzmocnić grunt budowlany
przez wstrzyknięcie jakiegoś utwardzacza]
–
petrifikálni;
kővé
változtatni,
megkövesíteni, elkövesíteni
spetryfikować się [1. utrwalić się, skostnieć; 2. o
gruncie: ulec zestaleniu] – kővé változni,
megkövesedni, elkövesedni
spetryfikowanie – petrifikálás, kővé változtatás,
elkövesítés
-
Wersja 01 01 2017.
spetryfikowanie
się
–
kővé
változás,
megkövesedés, megmerevedés
spetryfikowany, -a, -e [utrwalony w pewnej
formie] – fixált, petrifikált, megkövesedett
spęcznieć [1. pęczniejąc, stać się grubszym;
2. powiększyć się wskutek przybywania
czegoś]
–
megdagadni,
feldagadni,
felduzzadni
spęczniały, -a, -e [taki, który stał się grubszy] –
megdagadt, feldagadt, felduzzadt
spęd [1. spędzenie dużej liczby zwierząt w jedno
miejsce; 2. miejsce, w którym spędzono
zwierzęta; 3. pot. zgromadzenie wielu osób
w jednym miejscu] – hajtás
spęd bydła – állathajtás, marhahajtás
spędzać czas – időt tölteni; időzni
spędzać czas bezużytecznie – haszontalanul tölteni
az időt
spędza wieczory u swojej panny – minden estét a
kedvesénél tölt el
spędzać czas bezpożytecznie – haszontalanul
tölteni az időt; elfecsérelni az időt
spędzać czas na czymś – időt tölteni vmivel; időt
fordítani vmire
spędzający wczasy – üdülő (ember)
spędzanie, spędzenie1 – behajtás, összehajtás,
egybehajtás,
összeterelés;
elkergetés,
kihajtás, elhajtás
spędzanie czasu – időtöltés; veszteglés
spędzanie płodu [zob. aborcja – przerwanie
ciąży, spędzanie płodu (łac. abortus −
poronienie)]
–
abortusz;
terhességmegszakítás; magzatelhajtás [1.
Terhességmegszakítás, magzatűzés, vagy
idegen eredetű szóval művi abortusz (latinul:
Abortus arteficialis) alatt a terhesség
megszakítását értjük, rendszerint a terhes nő
önálló döntése alapján. A terhes nő
megmentése céljából az orvosok által
megindított mesterséges vagy művi vetélés
nem tartozik ide (bár az abortus szó az orvosi
szaknyelvben ezeket, és a spontán vetélést is
jelenti). 2. Ha a terhességmegszakításnak
nem állnak fenn a törvényes feltételei, akkor
magzatelhajtásról
beszélünk,
ami
bűncselekmény.]
 Przerwanie ciąży przed chwilą, w której
płód zdolny jest do życia. Zabieg ten,
dokonany w okresie pierwszych 3
miesięcy ciąży p r z e z l e k a r z a , nie
wywołuje
z
reguły
komplikacyj
chorobowych, aczkolwiek u kobiet, które
jeszcze nie rodziły, często prowadzi do
późniejszej bezpłodności. Natomiast s. p.
dokonane przez nie–lekarzy powoduje
bardzo
często
groźne
następstwa
chorobowe, szczególnie w postaci zakażeń.
6478
Dotychczasowe
ustawodawstwa
europejskie (poza Rosją sowiecką) uznają
jedynie dopuszczalność s. p. dokonanego
na skutek wskazania lekarskiego. W wielu
procesach chorobowych przerwanie ciąży
jest
konieczne
celem
uniknięcia
pogorszenia się stanu ciężarnej (w
szczególności w wypadkach gruźlicy,
chorób serca i nerek). Ogromna jednak
ilość wypadków s. p., dalej szkodliwość
socjalna zabiegów dokonywanych, na
skutek zakazu ustawowego, w warunkach
niezmiernie
potęgujących
prawdopodobieństwo
następstw
chorobowych oraz wreszcie wzgląd na
zmienione warunki gospodarcze życia
kobiet, skłoniły projektodawców nowych
ustaw karnych do zezwolenia na s. p. w
wypadkach, w których ważny interes
społeczny
(np.
brak
środków
materjalnych na wychowanie dziecka, już
istniejąca
liczna
rodzina
i t. p.)
usprawiedliwia
przerwanie
ciąży.
P o l s k i p r o j e k t prawa karnego
przyłącza się w art. 227 do powyższego
stanowiska.
spędzenie2 – töltés, eltöltés
spędzenie czasu – időtöltés
spędzenie owiec do okólnika – a birkák beterelése
az akolba
spędzenie płodu – magzatelhajtás
spędzić1 (spędzę, -isz) — spędzać1 (spędzam, -asz,
-ają) + T. [1. usunąć coś, kogoś z jakiegoś
miejsca; 2. pędząc, zgromadzić w jednym
miejscu wiele osób lub zwierząt] –
(zganiać)
beterelni,
egybeterelni,
összeterelni; elkergetni, elhajtani, kihajtani,
összehajtani; elzavarni, elűzni; (állatot
vásárra) felhajtani; terelni
spędzić kury z grządek – kihajtja a tyúkokat a
veteményeskertből
spędzić na kogo winę – másra hárítja (át) a hibáját
v. a bűnt
spędzić noc w hotelu – szállodában v. hotelben
tölteni egy éjszakát
spędzić płód – magzatot elhajtani
spędzić2 (spędzę, -isz)
— spędzać2 [przebyć
gdzieś jakiś czas] – tölteni, eltölteni (időt);
tartózkodni
spędzić czas – időt tölteni, időzni
spędzić czas na zabawie – mulatságban tölti az
időt
spędzić lato – nyaralni
spędzić lato na wsi – falun nyaral v. tölti (el) a
nyarat
spędzić młodość nad książkami – a fiatalságát
könyvek között v. mellett tölti
-
Wersja 01 01 2017.
spędzić noc bezsennie – álmatlanul tölteni az
éjszakát
spędzić a. spędzać wakacje a. ferie – vakációzni
(vakációzik)
spędzić wczasy w górach – a hegyekben tölteni a
szabadságot
spędzić zimę – telelni
spękać [popękać w wielu miejscach] –
megrepedni
spękanie [miejsce pęknięte] – repedés, megrepedt
hely
spękany, -a, -e [taki, który popękał] – megrepedt;
cserepes, kicserepesedett
spękane wargi – cserepes v. felcserepesedett v.
kicserepesedett ajak
spętać [1. wiążąc, pozbawić swobody ruchów;
2. odebrać komuś swobodę działania;
3. przerwać ruch czegoś; 4. związać nogi
pasącemu się zwierzęciu] – kötözni,
megkötözni,
lekötözni,
megbéklyózni,
béklyóba verni
spętać konia – kiköti v. kipányvázza a lovat
SPF
(Sender
Policy
Framework)
[1.
niekomercyjny projekt mający na celu
wprowadzenie zabezpieczenia serwerów
SMTP przed przyjmowaniem poczty z
niedozwolonych źródeł. Ma to pozytywnie
wpłynąć na ograniczenie ilości spamu oraz
zmniejszenie ilości rozsyłających się
wirusów. 2. rozszerzenie protokołu
pocztowego SMTP w Internecie, które
weryfikuje, czy wiadomość pochodzi
rzeczywiście z domeny wskazanej w polu
From (Od). Ma ono filtrować wiadomości
od spamerów i phisherów, którzy fałszują
pole nadawcy w nagłówku wiadomości.] –
SPF (Sender Policy Framework) [egy nyílt
szabvány, amely megakadályozza az emailek fejlécének meghamisítását 2003-ban
az SMTP továbbfejlesztéseként mutatta be
Meng Weng Wong, és ez lett a Sender ID
elődje.]
spianato (wym. spjanato) = z prostotą, gładko,
równo – (ol.) spianato; simán (egyenletesen)
(zene)
spiąć (zepnę, zepnie) — spinać [1. połączyć coś z
czymś za pomocą spinacza, klamry itp.;
2. ścisnąć coś, związać, otaczając paskiem,
sznurkiem itp.; 3. połączyć ze sobą dwa
miejsca] – tűzni; összetűzni, összekapcsolni,
csatolni, összecsatolni, csattal összeerősíteni;
bekapcsolni, begombolni; (gombot, kapcsot)
kapcsolni; megsarkantyúzni
spiąć a. spinać coś agrafką – díszkapoccsal
összetűzni; összetűzni vmit biztosítótűvel
spiąć konia ostrogami – megsarkantyúzza a lovat
spinać a. spiąć ostrogami – sarkantyúzni
spiąć
6479
papiery spinaczem – gémkapoccsal
összekapcsolja v. egybekapcsolja a papírokat
spiąć suknię broszką – brosstűvel összetűzi a ruhát
spiąć się — spinać się [1. opasać się, obwiązać się
czymś; 2. pot. zmobilizować się do czegoś]
– összekapcsolódni
spiccato [wym. spikkato] [technika gry na
instrumentach smyczkowych polegająca
na oddzielnym wykonaniu szybkich
dźwięków rzutem smyczka na strunę] –
(ol) spiccato; (zene) röviden, lökve
spichrz, spichlerz (czasem: śpichlerz, spichrz,
elewator zbożowy; łaciny Spicker, Speicher)
[budynek do przechowywania zapasów
zboża] – magtár [általában többszintes,
alacsony emeletekkel osztott épület a
gabonafélék tárolására, fekvő ablakokkal,
amelyek a szellőzés érdekében nyithatók],
csűr, gabonacsűr, élelem raktár, hombár
Magtár Szczecinekben
spichrzowy, -a, -e [przymiotnik od: spichrz] –
magtár-, csűr-; magtári, csűri
spicie – leitatás, berugatás
spicie się – megrészegülés, berúgás
spiczak – fiatal szarvas; (átv.) tejfelesszájú, tacskó
spiczasto – hegyesen, csúcsosan, élesen
spiczastokątny, -a, -e – hegyesszögű
spiczastość – hegyesség, csúcsosság, élesség,
vminek a hegyes volta
spiczastość uszu – a fül hegyessége
spiczasty, -a, -e [zob. szpiczasty] – hegyes,
csúcsos, hegyesvégű
spiczasta broda – kecskeszakáll
spiczasty nos – hegyes orr
spiczasty wierzchołek – hegycsúcs, hegyorom
spić — spijać [1. upić górną warstwę płynu; 2.
pot. upić kogoś] – leinni, leitatni
spić się — spijać się [pot. wypić za dużo
alkoholu] – leissza magát; megrészegülni,
berúgni, lerészegedni
spiec (spiekę, spiecze) — spiekać [1. piekąc,
wysuszyć lub bardzo zarumienić coś;
2. zbyt mocno opalić na słońcu;
3. spowodować sklejenie rozdrobnionej
-
Wersja 01 01 2017.
substancji w lite ciało przez ogrzanie jej
do bardzo wysokiej temperatury] –
megsütni, megégetni; zsugorítani, összesütni,
agglomerálni; (metal) felhevíteni
spiec raczka, spiec raka – elvörösödni, elpirulni,
rákvörös lesz; vörös lesz mint a rák
spiec się — spiekać się [1. bardzo mocno opalić
się na słońcu; 2. o kawałkach węgla, rudy
itp.: zlepić się w większe bryły pod
wpływem wysokiej temperatury] –
megégni, lesülni, megsülni, összesülni,
kiszáradni, felszáradni, összeperzselődni;
összezsugorodni, agglomerálódni; (metal)
felhevüleni
spieczenie – sütés, megsütés, égetés, megégetés,
perzselés
spieczenie się – megégés, megsülés, összesülés,
megperzselődés, felperzselődés
spieczony, -a, -e; spiekły, -a, -e – megsült,
megégetett, lesült, felcserepesedett
spieczone mięso – odaégett hús
spieczone usta – kicserepesedett száj
spieczony chleb – ropogósra sült kenyér
spiekalność [podatność substancji na spiekanie]
– (műsz.) sülőszám, sülőképesség
spiekanie – megsütés, megégetés; zsugorítás,
agglomerálás
spiekanie się – megsülés, lesülés, megégés;
zsugorodás, összezsugorodás, agglomerálás
spiekła krew – alvadt vér
spiekota [suchy, dojmujący upał] – hőség, nagy
meleg; forróság
spienić (spienię) — spieniać [1. uczynić coś
pieniącym się; 2. pokryć po wierzchu
pianą] – habosítani, habbal elárasztani,
habbá változtatni v. verni
spienić się — spieniać się [1. o płynach: stać się
pienistym; 2. pokryć się pianą; 3. pot.
bardzo się zdenerwować, zezłościć] –
habzani, tajtékzani, tajtékozni
spienienie – habosítás, habbá verés
spienienie się – habozás, tajtékzás
spieniony, -a, -e [1. pokryty z wierzchu pianą,
wzburzony;
2. pot.
bardzo
zły,
zdenerwowany] – habosított, habbal
elárasztott, habbá változtatott v. vert; (átv.)
nagyon rossz
spity, -a, -e [pot. taki, który się upił] – ittas,
részeg, piás
spieniężanie, spieniężenie – értékesítés, eladás,
pénzzé tevés
spieniężeć – pénzzé válni
spieniężenie – pénzzé válás
6480
spieniężyć — spieniężać [sprzedać w celu
uzyskania gotówki] – értékesíteni, pénzre
váltani, pénzzé tenni; realizálni
spieniężyć coś na licytacji a. aukcji – árverés
útján pénzzé tenni vmit
spieniężyć swoje rzeczy – értékesíti v. pénzzé teszi
a holmiját
spieniony, -a, -e – habzó, habos, tajtékzó
spieniona fala – tajtékzó hullám
spieniony nurt – tajtékzó örvény
spieniony potok – tajtékzó patak v. hegyipatak
spieprzyć — spieprzać [1. posp. zrobić coś źle,
byle jak lub nieudolnie; 2. posp. oddalić się
skądś bardzo szybko] – vmit rosszul
csinálni; gyorsan elvonulni
spieprzaj (stąd)! – kifelé! takarodj (innen)!
spieprzyć się [1. posp. zmienić się na gorsze lub
zepsuć się zupełnie; 2. posp. spaść z jakiejś
wysokości] – rosszabra fordulni; teljesen
tönkremenni; lezuhanni
spierać się [zob. sprać się w zn. 1, 2, 4.] –
vitatkozni, vitázni, veszekedni; viszálykodni
vkivel
spierać się o coś – átv. lándzsát törni; vitatkozni;
vitázni
spieranie się – veszekedés, vitatkozás; torzsalkodás
spieranie się dowodzi demoralizacji – a vitatkozás
demoralizációhoz v. erkölcsi zülléshez vezet
spierdolić — spierdalać [wulg.; spieprzyć; zob.
zjebać; wulgaryzm o wielu znaczeniach,
m.in.: 1. zniszczyć, zepsuć, spartaczyć; 2.
uciec; 3. zrzucić (kogoś skądś); 4.
spierdolić się: a) spaść; b) pierdnąć] – vmit
rosszul csinálni;
gyorsan elvonulni;
elpusztítani, megsemmisíteni; tönkretenni;
elfuserálni; (uciec) elfutni, megfutni,
megfutamodni;
elmenekülni,
szökni,
megszökni, elszaladni; elmúlni; (zrzucić)
ledobni, levetni, levenni, lehajítani (vkit
vhonnan); (pierdnąć) szellenteni, fingani
spierdalaj! – kifelé! takarodj (innen)!
spierdolić się (wulg.; zob. spieprzyć się) –
rosszabra fordulni; teljesen tönkremenni;
lezuhanni
Spiritus rector; spiritus movens [łac., siła
sprawcza, główna sprężyna, dusza, motor
jakiejś sprawy] – (lat.) Spiritus rector;
vezérszellem, szellemi irányító
Spiritus Sanctus [wym. spiritus sanktus] [według
religii chrześcijańskiej: trzecia osoba
Trójcy Świętej – Duch Święty] – (lat.)
Spiritus Sanctus; Szent Lélek
spierzchły, -a, -e – megszökött; berepedezett,
kicserepesedett
spierzchły mi ręce – kicserepesedett a kezem
-
Wersja 01 01 2017.
spierzchnąć (spierzchnie) [o skórze, wargach itp.:
stać się szorstkim] – megszökni, kereket
oldani,
megfutamodni;
berepedezni,
felcserepesedni
spierzchnięcie1 – elszökés, elfutás
spierzchnięcie2 [spękać, popękać, wyschnąć,
wysuszyć się; spierzchnięte miejsce na
skórze] – megrepedezés, berepedezés,
felcserepesedés
spierzchnięty, -a, -e – berepedezett, cserepes (bőr)
spierzchnięte wargi – cserepes ajkak
spieszący się – kapkodó
spieszczenie – becézés, kicsinyítés
spiesznie – gyorsan, hamar, sietve
spiesznie zakończył rozmowę – sietve befejezte a
beszélgetést
spieszno – sietve, kapkodva, futtában, hamar
spieszny, -a, -e [zob. śpieszny] – sietős, sürgős,
gyors
spieszyć1 [zob. śpieszyć] – siettetni, sürgetni; sietni,
igyekezni
spieszyć2 [uczynić kogoś pieszym, każąc mu
zsiąść z konia lub wysiąść z pojazdu
mechanicznego] – gyalogossá tenni, lovától
megfosztani
spieszyć się1 (spieszę się, spieszysz się) [zob.
śpieszyć się] – sietni, futni, rohanni,
igyekezni, hirtelenkedni, iparkodni
spiesz się! – siess!
spieszy się minutę na dobę – naponta egy percet
siet; egy percet siet egy nap
spieszyć się do Abrahama na piwo – (szó szerint:
Ábrahámhoz siet sört inni); meghalt
spieszę się do jej – hozzá sietek
spieszę się, bo mam dużo pracy – sietek, mert sok
a munkám
spieszysz się do pracy? – munkába sietsz?
spieszyć się2 [o żołnierzu: zsiąść z konia lub
wysiąść z pojazdu mechanicznego] –
(wojsk) lóról leszállni; gépjárműből kiszállni
spieścić — spieszczać [1. nadać zdrobniałą formę
wyrazowi; 2. nadać głosowi pieszczotliwe
brzmienie]
–
kicsinyíteni,
becézni,
becézgetni
spięcie
[1. zwarcie
elektryczne;
2. nagły,
gwałtowny
spór]
–
(czynność)
összekapcsolás, összecsatolás, kapcsolás;
(spinka) kapocs, csat; (elektryczne) zárlat
spiętrzenie [1. to, co zostało spiętrzone; 2. tama
spiętrzająca
wodę]
–
felhalmozás;
felemelés; ermelet felhúzás
spiętrzenie wody – vízduzzasztás
spiętrzone fale – tornyosuló hullámok
spiętrzyć — spiętrzać [1. ułożyć coś jedno na
drugim, coraz wyżej; 2. spowodować
6481
podniesienie się poziomu płynu w jakimś
zbiorniku] – felemelni; felhalmozni;
emeletet húzni; felduzzasztani
spiętrzyć włosy nad czołem – felfésülni a haját a
homlokáról
spiętrzyć się — spiętrzać się 1. zgromadzić się
jeden na drugim; 2. o trudnościach,
kłopotach itp.: pojawić się w dużej ilości w
krótkim
czasie]
–
felemelkedni,
felhalmozódni, felduzzadni, felgyülemleni
(rakásba); torlódni; tornyosulni
spięty, -a, -e [odczuwający napięcie psychiczne,
zwłaszcza w oczekiwaniu na jakieś
wydarzenie] – összekapcsolt
spijać [zob. spić] – leinni (vmiről, vminek a
tetejéből)
spijanie – leivás (vmiből, vminek a tetejéről)
Spikanard
(Nardostachys
grandiflora
lub
Nardostachys jatamansi) – 1. (növ.) nárdus
(többféle illatos keleti növény neve), Erdei
peremizs, (Inula conyza) 2. Macskagyökér v.
macskagyökérfű
[(növ.,
terjékfű,
macskagyökönke, gyökénke v. gyökönke,
baldrián, bádián, baldiánfű, Valeriana L.).
Már a régiek drága orvossága volt,
szagosítónak, belsőleg görcscsillapítónak
használták
(indiai
spika,
spikanard,
spicanardi, nardus Indica)]
spikanardowy, -a, -e – nárdusi, nárdusspiker, speaker [wym. spiker] [ang. speaker
'mówca; przewodniczący Izby jw.; głośnik
radiowy' ― 1. pracownik radia lub
telewizji zapowiadający poszczególne
pozycje programu lub odczytujący gotowe
teksty; 2. osoba podająca wiadomości
przez megafon; 3. w krajach anglosaskich:
przewodniczący niższej izby parlamentu;
4. osoba zapowiadająca poszczególne
pozycje programu RTV (ang. announcer);
przewodniczący Izby Gmin w W. Bryt. a.
Izby Reprezentantów w USA.] – (ang)
speaker, szpiker (beszélő); hírolvasó,
műsorvezető; rádió- v. televízió-bemondó; az
angol alsóház elnöke
spiker (radiowy) – rádióbemondó
spiker telewizyjny – tévébemondó
spikerka, speakerka [1. pracowniczka radia lub
TV odczytująca teksty, zapowiadająca
program; osoba wygłaszająca komentarz
w filmie, podająca informację przez
megafon itp.; 2. pot. zajęcie spikera; 3.
środ. pomieszczenie, w którym pracuje
spiker] – bemondónő; (közb.) bemondói
foglalkozás; (közb.) bemondófülke
spiknąć [pot. doprowadzić do spotkania kogoś z
kimś]
–
összehozni,
összebeszélni,
szövetkezni
-
Wersja 01 01 2017.
spiknąć kogo z kim – összehozni vkit vkivel
spiknąć się [1. pot. zetknąć się z kimś; 2. pot.
sprzymierzyć się z kimś przeciwko komuś]
– megegyezni, közös nevezőre jutni;
összekerülni
spiknąć się ze sobą – megegyeztek v. egyezségre
jutottak egymással
spiknięcie – (közb.) összehozás, összeismertetés
(emberekről)
spiknięcie się – (titkos) egyezség
spilśnić — spilśniać [1. powiązać włókna osnowy
i wątku tkanin wełnianych w zwartą masę;
2. zgęścić włókna masy papierniczej na
drgającym sicie papiernicy] – nemezelni,
összenemezelni
spilśnić się — spilśniać się [1. o włóknach i
tkaninach wełnianych: stać się zbitym;
2. o masie papierniczej: zgęstnieć na sicie
maszyny papierniczej] – nemezelődni,
összenemezelődni
spiłować — spiłowywać [1. ściąć, obrobić lub
pociąć na kawałki za pomocą piły;
2. wygładzić, obrobić za pomocą pilnika] –
lefűrészelni; lereszelni
spiłowanie – lefűrészelés
spim [odmiana spamu (niezamawianych reklam
lub wiadomości), która jest praktykowana
za
pośrednictwem
komunikatorów
internetowych (IM - Instant Messaging).
Według Ferris Research, w 2003 r.
wysłano ok. 500 mln tego rodzaju
wiadomości, natomiast według szacunków
czasopisma USA Today w 2004 r. liczba ta
wzrosła już do 4 mld sztuk. Pierwszą
osobą aresztowaną za rozsyłanie spimu
stał się 18-letni Amerykanin, Anthony
Greco, który od jesieni 2004 r. rozesłał w
ciągu kilku miesięcy ok. 1,5 mln takich
wiadomości.] – spim (spam-változat) [A
SPIM-küldők
robotszoftvereket
alkalmaznak, amik "begyűjtik" (megszerzik,
ellopják) a chat-klubok tagjainak névsorát.
Az sem jelent számukra gondot, hogy az
adott klub esetleg zártkörű, sőt egyes
szoftverek
mint
valós
személyek
jelentkeznek fel a chat-klubokba. És innentől
kezdve már nincs akadály. Hogy miért pont a
chatelőket vették célba? Egyre többen
használják a chateket, a hirdetők pedig
mindig oda mennek, ahol legnagyobb a
közönség. Mivel a chatelés valós időben
folyik és a SPIM-ek is valós időben jelennek
meg, a felhasználók akaratlanul is elolvassák
a reklámot! A feladó pedig nyert! Az
elküldött SPIM-ek 90%-a csupán egy sorból
áll: "Helló! Nézd meg a weblapomat a
www.xxx.com oldalon". Az XXX nem csak
-
Wersja 01 01 2017.
helyettesítő karakter, a SPIM-ek nagy része
ugyanis pornográf témájú hirdetés.]
6482
spin [fiz. w mechanice kwantowej - kręt, moment
pędu cząstki elementarnej] – (ang) spin;
(fiz) az elemi részek belső forgásimpulzusa
és belőle származó mágneses nyomaték
spina – csat, nagycsat, kapocs
spinacz [1. przedmiot do spinania czegoś, np.
papieru, w postaci wygiętego drutu lub
cienkiej blaszki; 2. żegl. przyrząd do
spinania liny stalowej; 3. robotnik
kolejowy zajmujący się spinaniem
wagonów] – kapocs, csat; (kol) kocsirendező
spinacz biurowy, spinacz do papierów –
gémkapocs
spinacz błyskawiczny – zippzár, villámzár
spinać (zob. spiąć) – összetűzni, összecsatolni,
összekapcsolni
spinać a. spiąć dokumenty spinaczem –
összefűzni az iratokat
spinanie
–
kapcsolás,
összekapcsolás,
összecsatolás, összetűzés
spinanie wagonów – vasúti kocsik összekötése v.
összekapcsolása
spineczka – gombocska, csatocska
Spinel (spinel właściwy) [1. minerał zawierający
tlenki metali, występujący w wielu
barwnych odmianach; 2. minerał z
gromady tlenków, zaliczany do grupy
spineli. Należy do grupy minerałów
rzadkich.
Nazwa
pochodzi
od
charakterystycznego, ostrokrawędzistego
kształtu kryształów (po łacinie "spina" –
strzała).] – spinell [az III.Oxidok
ásványosztály, összetett oxidok alosztályán
belül a spinellcsoport névadó tagja, a spinellgahnit sorozatba tartozik. Kémiailag
magnézium-alumínium oxid.]; vörös színű,
átlátszó, igen becses drágakő
spinet
spinka, spinki [1. niewielki, często ozdobny
przedmiot do spinania czegoś; 2. do
spięcia kołnierzyka koszuli, ze szkiełkiem
lub drogimi kamieniami, używana przy
stroju polskim, upowszechniła się w
drugiej połowie XVII w. Polacy bowiem
nie nosili na szyi chustek, tylko wązki
kołnierzyk białej koszuli wykładali na
stojący niewysoki kołnierz żupana.] – csat,
hajcsat; gallérgomb, inggomb, dísztű
spinka do krawatu – nyakkendőtű
spinka do mankietu, spinka do mankietów
[rodzaj zapięcia stosowanego przy
mankietach koszul męskich (rzadziej
damskich) nie posiadających guzika ale
dwie dziurki. Są to ozdobne spinki,
którymi łączy się mankiety albo ułożone
jeden na drugim, bądź stykające się
dziurkami. Spinki w najprostszej formie
mają kształt dwóch dysków połączonych
łańcuszkiem lub sztywnym krótkim
prętem.]
–
(kivehető)
kézelőgomb,
mandzsettagomb
spinka do włosów – hajcsat, hajtű
Spinel – spinell
spinet (szpinet) [instrument muzyczny w rodzaju
małego klawikordu] – (ol-ném) spinét;
(zene) téglalap alakú régi húros ütőhangszer;
asztalforma zongoraszerű hangszer, J.
Spinetus XVIII. sz.-i hangszerkészítő
találmánya
6483
spinning [wym. spining] [1. wędka z długą żyłką
nawijaną na kołowrotek; 2. sposób
łowienia ryb drapieżnych na taką wędkę]
– spinning; horgászás villantóval
spinningowy, -a, -e – spinningspinningista, spinningowiec – spinningező;
villantóval horgászó
spinować – függőzni, függőónnal ellenőrizni
spinowanie – függőzés
spiorunować – felvillanyozni
spiorunować kogo wzrokiem – felvillanyoz vkit
tekintetével
spirala [1. krzywa płaska, która wielokrotnie
okrąża jakiś punkt i jednocześnie oddala
się od niego; 2. coś, co ma taki lub
podobny kształt; 3. o ciągłym wzroście
zbrojeń, kosztów, przemocy itp.; 4. figura
akrobacji
lotniczej;
5. mechaniczny
środek antykoncepcyjny stosowany przez
kobiety] – (lat-ném) spirál, (lat.) spirális;
csavarvonal,
csigavonal;
ingav.
csigavonalrahajlított drót v. rugó, spirálrugó;
(orv.) spirál
spirala cen i płac – ár- és bérspirál
spirala do malowania rzęs – szempillaspirál,
spirál
spirala
grzejna
[element
grzejników
elektrycznych rozgrzewany za pomocą
prądu i będący źródłem ciepła] – hő spirál
spirala inflacyjna – inflációs spirál
spiralnie – spirálisan, spirálban, csigavonalszerűen
spiralność (skrętność) – spirális, csigavonal
spiralny, -a, -e – spirális, csigavonalú,
csavarmenetű
spirituals [wym. spiritjuelz] [pieśni religijne
Murzynów amerykańskich, wykonywane
zazwyczaj chóralnie] – spirituálé
spirometr [aparat do badania pojemności płuc] –
spirométer;
pneumométer,
légzésmérő
készülék, légzésvizsgáló készülék
Spiritus Sanctus [łac., Duch Święty] – (lat.)
Spiritus Sanctus; Szentlélek
Spirochaeta pallida – (gör) Spirochaeta pallida; a
szifilisz kórokozója
spirochety [n.łac. spirochaeta (l.poj.) 'jw.'; gr.
chaítē 'długi włos; grzywa'biol. krętki
(bakterie) o kształcie spirali] – (gör)
spirochaeta; vékony, dugóhúzó alakú
baktériumcsoport (protozoón)
spirometr [aparat do badania pojemności płuc] –
(gör) spirométer; légzőkészülék, a tüdő
levegőbefogadó képességét méri
spirytualista, spirytualistka – spiritualista (ffi/nő)
-
Wersja 01 01 2017.
spirytualistyczny, -a, -e – (lat.) spirituális,
spiritualista; értelmi, szellemi; testetlen,
anyagtalan; (vall.) egyházi, lelki
spirytualizm [1. stanowisko w ontologii, według
którego rzeczywiste są jedynie podmioty
duchowe lub psychiczne; 2. w filozofii
(metafizyce) jeden z kierunków monizmu
zakładający, że w świecie rzeczywistym
istnieją tylko substancje duchowe (dusze).
Tym samym spirytualizm przeciwstawia
się wszelkim kierunkom materializmu. W
historii filozofii pojawiają się dwie
odmiany spirytualizmu. 3. także nazwa
ruchu religijnego z lat 40. XIX w.,
głoszącego, że możliwy jest kontakt z
duchami zmarłych za pośrednictwem
medium. Duchy, jako istniejące na
"wyższym poziomie świadomości" mogą
być przewodnikami i doradcami żyjących.
W
odróżnieniu
od
późniejszego
spirytyzmu (dominującego w krajach
romańskich), spirytualizm dominuje w
krajach anglojęzycznych i nie głosi nauk
tak
wyraźnie
sprzecznych
z
chrześcijaństwem jak np. reinkarnacja w
spirytyzmie.] – (lat.) spiritualizmus;
szellemiség, lelkiség; lelki beállítottság; (fil)
idealista tanítás; amely szerint a valóságban
csakis a szellem létezik, az anyag csak
látszólagos; az a filozófiai irány, amely a
léleknek az anyagtól való különbözőségét
tanítja (A lélek kiterjedés és részek nélkülv
aló; megnyilatkozási formája a gondolkodás.
A teljes értelemben vett spiritualizmus csak a
szellemet mondja valónak, az anyagot pedig
látszatnak, jelenségnek.)
spirytualizować
–
(lat.)
spiritualizálni;
átszellemíteni, anyagi jellegétől megfosztani;
anyagi jellegétől eltekinteni
spirytuałowie [odłam zakonu franciszkanów] –
ferences spiritualisták
spirytus [1. wysokoprocentowy roztwór wodny
alkoholu etylowego; 2. roztwór olejku
eterycznego w alkoholu etylowym] – (lat.)
spiritusz (lélek); szesz, alkohol, borszesz;
denaturált szesz, spiritusz
spirytus denaturowany, skażony [zob. denaturat]
– denaturált szesz; ipari célokra használt,
élvezetre
alkalmatlanná
tett
szesz;
denaturáltszesz
spirytus drzewny [zob. metanol] – metanol;
faszesz, metilakohol (faspiritusz) [A nyers
faecetből körülbelül 1/10 részt ledesztillálva
metilalkoholban bővelkedő desztillátumot
kapunk. E folyadék a nyers faszesz.
Tartalmaz továbbá acetont, metilacetátot,
aldehidet, etilalkoholt és kellemetlen szagu
6484
empireumás anyagokat. Tiszta metilalkoholt
is készítenek belőle.]
spirytus kamforowy – kámforszesz
spiritus movens (a. s. rector) [łac., siła sprawcza,
główna sprężyna, dusza, motor jakiejś
sprawy] – (lat.) spiritus rector; vezérszellem,
vezér
spirytus mrówczany [nalewka ze spirytusu na
mrówkach służąca jako lekarstwo do
smarowania
przy
reumatyzmie]
–
hangyaszesz, hangyasav
spirytus oczyszczony – finomszesz (95 %)
Spirytus Rektyfikowany – 95 %-os finomított
alkohol
spirytus rektyfikowany [destylat alkoholowy
otrzymywany
podczas
rektyfikacji
spirytusu surowego] – mezőgazdasági
nyersanyagból fermentációval előállított,
rektifikált alkohol
spirytus salicylowy – szalicilspiritusz, szalicilszesz
spirytus salmiakowy – szalmiákszesz; (vegyt.)
vizes ammóniákoldat
spirytus surowy [destylat otrzymywany w
gorzelni ze sfermentowanych zacierów] –
nyersszesz [olyan etilalkohol, amelyet
kizárólag
erjesztett
szõlõ
eredetû
alapanyagokból nyernek egyszeri lepárlással
úgy, hogy a desztillátum alkoholtartalma
legalább 52 térfogatszázalék]
spirytus syntetyczny – szintetikus szesz
spirytus ulotnił się – a spiritusz elpárolgott
spirytusowy, -a, -e [przymiotnik od: spirytus] –
spiritusz-, szesz-; szeszes
spirytysta
[zwolennik,
wyznawca
spirytyzmu], spirytystka – (lat.) spiritiszta;
a spiritizmus híve (ffi/nő)
spirytystyczny, -a, -e – (lat.) spiritiszta; a
spiritizmuson alapuló, rá jellemző
spirytyzm [1. wiara w możliwość obcowania z
duchami osób zmarłych za pośrednictwem
mediów; 2. kult duchów jako etap w
rozwoju religii; 3. wyrazu tego nie ma w
Biblii, ale mowa w niej o zjawiskach, które
dziś
nazywamy
spirytyzmem
(wywoływanie i komunikowanie się z
duchami zmarłych).] – (lat.) spiritizmus;
szellemidézés; babonás vallásos irányzat; az
a hiedelem v. tan, hogy az élők a halottak
lelkével, a szellemekkel közvetítők, ún.
médiumok
segítségével
érintkezésbe
léphetnek
spis [1. tekst zawierający wyliczenie w
określonym porządku przedmiotów, osób,
czynności itp.; 2. sporządzanie takiego
wykazu] – jegyzék, kimutatás, lista,
összeírás, felsorolás, regiszter; (wykaz)
-
Wersja 01 01 2017.
névjegyzékbe
foglalás,
összeszámlálás;
összeírás, számbavétel; szójegyzék
spis abecadłowy – betűrendes mutató
spis handlowy – kereskedelmi kimutatás
spis inwentarza, spis inwentaryzacyjny –
leltározás, leltárlista, leltári kimutatás
spis inwentarza – állatállomány összeszámlálása
spis inwentarza z natury [spis inwentarza
dokonywany na podstawie naocznego
stwierdzenia
stanu
faktycznego]
–
természet-leltározás
spis ludności [spis dający obraz stanu i struktury
ludności
na
danym
obszarze]
–
népszámlálás, népösszeírás; a lakosság
összeírása
Spis Ludności [znany i uprawiany był już w
czasach Starego Testamentu. Spisywano
tych, co mieli ponad 20 lat, by płacili
wykup dla Jahwe. Spisy podobne
przeprowadzano
dość
często
dla
stwierdzenia liczby przydatnych do
wojska. Dawid zarządził spis ludności dla
zadowolenia własnej dumy (co zakazane
było przez Boga), za co został ukarany.
Salomon kazał policzyć wszystkich
cudzoziemców (obcoplemieńców). Spisu
dokonano dla stwierdzenia liczby i jakości
repatriantów przybyłych z niewoli. Spis
ludności odbywał się w czasie narodzenia
Pana za czasów cesarza Augusta, gdy
wielkorządcą Syrii był Cyreneusz.] –
népszámlálás [Összeírásnak is mondják. Az
embereket megszámlálják és nevüket
jegyzékbe foglalják; a Biblia több
népszámlálásról ad hírt (2Móz 38,26; 4Móz
1,2-3; 26,51; 1Krón 21,1-6; 27,24; 1Kir 5,15;
2Krón 2,17-18; Ezsd 2; Lk 2,1).]
spis mieszkań – lakásösszeírás
spis mieszkańców – lakókönyv, lakójegyzék,
lakóösszeírás
spis nazwisk – névmutató
spis obejmuje następujące przedmioty – a
jegyzékben a következő tárgyak szerepelnek;
a jegyzék a következő tárgyakat öleli fel v.
tartalmazza
spis osób – névsor, névjegyzék
spis rzeczy – tartalomjegyzék
spis statystyczny [spis dostarczający informacji
niezbędnych do ustalenia stanu i struktury
zjawisk w ściśle określonym momencie.
Spisy dostarczają informacje dotyczące
ludności, tj. wieku, zawodu, poziomu
wykształcenia itp., jak również informacji
o
innych
wielkościach,
w
tym
charakteryzujących
gospodarkę.
Przeprowadzane
są
również
spisy
nieruchomości, gospodarstw rolnych,
6485
zwierząt gospodarskich.] – statisztikai
adatok; statisztikai jegyzék
spis treści – tartalomjegyzék
spis treści [zestawienie tytułów i śródtytułów
rozmaitego szczebla, wyróżniających
rozdziały i podrozdziały, ujęte w postaci
oddzielnego wykazu, najczęściej na
osobnej
stronie,
pełniące
rolę
podstawowego przewodnika po zawartości
dokumentu] – TOC (Table of Contents,
tartalomjegyzék-tábla) [A tartalomjegyzéktábla a CD belső területén, a bevezetés Qalcsatornájában helyezkedik el. A TOC
tartalmazza a sávok számát, ezek kezdő és
végpontjait és az adatterület teljes hosszát. A
többszekciós lemez minden szekciójához
saját TOC tartozik.]
spisa [1. długa broń drzewcowa o małym grocie,
używana przez oddziały kozackie od XVI
do XIX w.; 2. długa, kolna broń
drzewcowa piechoty niemieckiej w XVXVI w., posiadająca metalowy grot
osadzony
na
długim
drzewcu
i
wzmacniające okucia w postaci wąsów; 3.
z niem. der Spiess, wspominana już przez
Reja, pika, dzida, używana przez kozaków
zaporoskich i hajdamaków] – lándzsa,
dzsida; hosszú fafegyver (kozák)
spisa
spisać (spisze) — spisywać [1. ułożyć tekst pisany
z notatek, wspomnień itp.; 2. ułożyć tekst
według określonego wzoru, zamieszczając
w nim niezbędne dane; 3. przepisać z
czegoś jakieś teksty; 4. odpisać od kogoś
rozwiązane zadanie szkolne; 5. sporządzić
spis] – összeírni, felírni; jegyzékbe venni,
névjegyzékbe foglalni; megírni, írásba
foglalni
spisać inwentarza – leltárt készíteni
spisać kontrakt – szerződést megfogalmazni v.
megírni
-
Wersja 01 01 2017.
spisać na straty – veszteséglistára írni
spisać protokół – jegyzőkönyvet felvenni
spisać punkty umowy – az egyezmény pontjait
felírni v. összeírni
spisać a. spisywać testament – végrendelkezni
spisać się — spisywać się [postąpić w sposób
zasługujący na pochwałę (ironicznie: na
naganę)] – kitűnni, sikeresen szerepelni,
feltűnni, jeleskedni; kitünteti magát
spisał się haniebnie – csúnyán mutatkozott be
spisanie – összeírás, névjegyzékbe foglalás
spisek [tajne porozumienie grupy osób dla
osiągnięcia jakiegoś celu] – összeesküvés,
ármánykodás, titkos szövetség
spisek reakcjonistów – a reakciósok összeesküvése
spiski, -a, -ie [przymiotnik od: Spisz] – szepesi
spiskować
[knuć,
planować
spisek]
–
összeesküvést szőni, tervezni v. megbeszélni;
összeesküdni; titokban szervezkedni vki ellen
spiskowanie – összeesküvés
spiskowiec [osoba zamieszana w spisek] –
összeesküvés
tagja;
összeesküvő,
ármánykodó
spiskowiec faszystowski – fasiszta összeesküvő
spiskowy, -a, -e [przymiotnik od: spisek] –
összeesküvési
spisne, napisne, wpisne, zapisne [zapłata od
pisania. Zygmunt Stary w r. 1511
zakazuje brać spisne, t. j. zapłatę za
pokwitowanie z odbioru dziesięciny
pieniężnej (Vol. leg. I, f. 377). Takiż zakaz
był postanowiony już za Jana Olbrachta w
r. 1496. Wzmianki o spisnem mamy także
z lat 1433 i 1447.] – (hist.) nyugta utáni
járandóság
spisowy, -a, -e [przymiotnik od: spis] – összeírási,
összeírásos
spisy ludności [1. Spisy ludności były
przeprowadzane przez władców już w
czasach starożytnych. Początkowo miały
one na celu wyłącznie określenie liczby
ludzi na danym terenie. Pierwsze spisy
przeprowadzano w Egipcie w IV wieku
p.n.e. Notowano liczbę mieszkańców i jej
stan majątkowy. 2. W Polsce w roku 1789
przeprowadzono po raz pierwszy spis
szacunkowy
dotyczący
mieszkańców
całego kraju ale z wyjątkiem szlachty i
duchowieństwa
(prawie
połowa
społeczeństwa). Sejm Czteroletniw 1789 r.
zarządził przeprowadzenie pierwszego
ogólnokrajowego spisu ludności i ilości
gospodarstw. Podatek zebrany w wyniku
tej ewidencji miał zasilić wojsko polskie.
Planowano również stałą rejestrację
ruchów ludności. Niestety z powodu złej
6486
sytuacji w kraju spis został zaniechany.
Inicjatorem większości działań Sejmu
oraz autorem tabel statystycznych i
statystycznej metody opodatkowania był
hrabia Fryderyk Józef Moszyński. Dzięki
niemu Polskę zalicza się do krajów, które
zapoczątkowały nowoczesną statystykę. 3.
Szlachta, stanowiąc oddzielny stan
rycerski czyli wojskowy w narodzie,
uważała zawsze za rzecz uwłaczającą, aby
w jakikolwiek spis ludności ogólnej
wliczaną była. I to jest powodem, że o
ściślejszej
statystyce
szlacheckiego
pogłowia w dawnych czasach mowy być
nie może.] – (daw) népesség összeírások;
népességjegyzék [Magyarországon az első
népszámlálást II. József hajttatta végre. A
császár 1784. július 16-án, 220 évvel ezelőtt
rendelte el az összeírást.]
spisywacz [to osoba, która otrzymuje nagrania z
wywiadów i w domu, na własnym sprzęcie
spisuje
je,
tworząc
dokumenty
elektroniczne] – összeíró ffi
Spisz [kraina historyczna w Polsce i Słowacji] –
Szepesség lengyelországi része
Spisz (łac. Scepusium, słow. Spiš, niem. Zips, węg.
Szepes) [region historyczny, którego
granice zmieniały się na przestrzeni
dziejów. Pierwotnie (w XII-XIII w.)
obejmował on tylko okolice Spiskiego
Zamku, maksymalny zasięg osiągnął w
XIX w. Region ten leży w Centralnych i
Wewnętrznych Karpatach Zachodnich, w
dorzeczu górnego Popradu, górnego
Hornádu oraz w części dorzecza Dunajca
(na wschód od Białki). Na północnym
zachodzie Spisz sąsiaduje z Podhalem, na
północy z ziemią sądecką, na wschodzie z
Szaryszem, na południu z Abovem i
Gemerem, na południowym zachodzie z
Liptowem (zobacz: Regiony Słowacji).] –
(hist.) Szepes vármegye [közigazgatási
egység volt a Magyar Királyság északi
részében. Területe jelenleg Szlovákia és
Lengyelország között van felosztva.]
Spiszak [mieszkaniec Spiszu, krainy historycznej
w Polsce i Słowacji] – szepesi ffi
spity, -a, -e [pijany] – ittas, részeg, berúgott
spity jak bela – részeg mint a tök; leitta magát a
sárga földig
spiż [1. stop miedzi, cyny i cynku; 2. przedmiot z
takiego stopu] – bronz, harangbronz,
ágyubronz, érc
spiżarenka – kis kamra
spiżarka [1. szafka, w której przechowuje się
żywność; 2. zob. spiżarnia w zn. 1.] –
éléstár; kamraszekrény
-
Wersja 01 01 2017.
spiżarnia [1. pomieszczenie domowe, w którym
przechowuje się produkty spożywcze;
2. domowe zapasy żywności] – kamra,
éléskamra, éléstár, spájz
spiżarniany, -a, -e – éléskamra-, spájzspiże – (dawno) ágyuk
spiżogłosy, -a, -e – érces hangú
spiżowy, -a, -e [1. ulany ze spiżu; 2. o człowieku,
jego charakterze: silny, nieugięty; 3. o
dźwięku wydawanym przez przedmioty
ulane ze spiżu: głęboki] – bronzból készült,
bronzból v. ércből való
spiżowa brama – bronzkapu
splajtować [pot. stać się niewypłacalnym] –
tönkre menni, csődbe jutni
splamić (splamię) [1. zrobić na czymś plamę lub
plamy; 2. zniesławić kogoś lub coś] –
befoltozni, foltot ejteni vmin, beszennyezni,
bepiszkítani vmit
splamić dobre imię – bemocskolja a nevét v. a jó
hírnevét
splamić honor – foltot ejt a becsületén
splamić kobieca godność – vkinek a női becsületét
v. méltóságát megszeplősíteni v. beszennyezi
v. meggyalázza
splamić książkę – bepiszkítja a könyvet, foltot ejt a
könyvön
splamić swę imię – bemocskolni, beszennyezni a
saját nevet; elrontani a jó hírnevet
splamić się [zniesławić samego siebie] –
beszennyeződni, bepiszkolódni, foltos lesz;
(átv.) folt esik rajta
splamienie
–
bepiszkítás,
beszennyezés,
bemocskolás
splamienie się – bepiszkolódás, beszennyeződés
splantować [wyrównać powierzchnię gruntu] –
elegyengetni, simítani, elsimítani, planírozni
splantować plac – terep planírozni
splatać [zob. spleść] – befonni, összefonni,
összekötni
splatać (komu) figla – megtréfálni (vkit)
splatanie – befonás, öszefonás, megfonás
splatanie się –
befonódás, öszefonódás,
megfonódás
splądrować [1. spustoszyć, rabując, niszcząc;
2. przeszukać, robiąc bałagan] – feldúlni,
kifosztani, elpusztítani, szétrombolni
splądrować coś – kifosztani vmit
splądrowanie – feldúlás, kifosztás, elpusztítás
splątać (splącze) [1. pomieszać, połączyć coś z
czymś,
powodując
nieład;
2. skomplikować coś] – összegubancolni,
összebogozni, összekócolni, összekeverni,
összevegyíteni
6487
splątać
się
[1. zostać
splątanym;
2. skomplikować się] – összegubancolódni,
összebogozódni,
összekócolódni,
összekeveredni, összevegyülni
splątanie – összegubancolódás, összekeveredés,
összevegyítés, összezavarás
splątanie się – összegubancolódás, összekeveredés,
összevegyülés, összezavarodás
splecenie – összefonás
splecenie się – összefonódás
spleciony, -a, -e – font, fonott
splecione ręce – ölbetett kéz
splecione sznury – fonott zsinegek
spleen [wym. splin], splin [ang. spleen 'śledziona;
złość; jw.' z gr. splēn 'śledziona', której
schorzenia
uważano
za
przyczynę
hipochondrii śledzienników; 1. nastrój
zniechęcenia, przygnębienia, melancholii,
depresji,
apatii,
nudy;
2.
stan
przygnębienia, apatii i nudy wywołany
poczuciem beznadziejności życia; por.
chandra] – (ang.) spleen, szplin (ang., ejtsd:
szplín); 1. (orv.) lépkór, a neuraszténiának
főleg Angolországban sokat emlegetett
alakja, amely melankóliás, világgyűlölő,
magába zárt hangulattal kezdődik s a betegek
ilyen kedélyi lehangoltságukban gyakran
öngyilkosok lesznek; 2. világfájdalmas,
életúnt hangulat; levertség, kedvetlenség,
lehangoltság, életúntság; rossz hangulat,
melankólia, világgyűlölet
splendid isolation [ang., wym. ...ajsolejszn]
["wspaniałe odosobnienie" Anglii XIX w.
od spraw i sojuszów kontynentu europ. z
przemówienia Wilfrida Lauriera w
kanadyjskiej Izbie Gmin (1896 r.)] – (ang.)
splendid
isolation;
(hist)
Anglia
elszigetelődést, elzárkózást hirdető politikai
jelszava az európai politikai eseményekkel
szemben a XIX. században
splendid isolation [wym. ...ajsolejszn] [ang.,
"wspaniałe odosobnienie" Anglii XIX w.
od spraw i sojuszów; z przemówienia
Wilfrida Lauriera w kanadyjskiej Izbie
Gmin (1896 r.). kontynentu europ.] –
(ang.)
splendid
isolation;
Angliára
vonatkoztatva
használatos,
előkelő
elszigeteltség
splendide mendax [łac., wspaniale kłamliwy. - z
Horacego (Pieśni, 3, 11, 35)] – (lat.)
splendide mendax (Horatius)
splendor [1. zewnętrzne oznaki świetności lub
bogactwa; 2. zaszczyt lub honor, którego
ktoś
doznaje]
–
(tréf.)
ragyogás,
tüneményesség, nagyszrűség
spleść (splotę, splecie) — splatać [połączyć
pasma, włókna czegoś, przekładając jedno
-
Wersja 01 01 2017.
przez drugie; też: wytworzyć coś, plotąc] –
befonni,
összefonni,
összekötni;
összekulcsolni
spleść koszyk – kosarat fon
spleść ręce – összekulcsolja kezeit
spleść warkocz – copfba v. fonatba köti a haját;
varkocsot fon
spleść się — splatać się [złączyć się jedno z
drugim przez przeplatanie się różnych
części; też o ludziach: złączyć się jeden z
drugim,
przeplatając
ramiona]
–
összefonódni,
összekötődni,
összekapcsolódni
spleśniałość – megpenészesedés, penészesség,
dohosodás, állottság
spleśniały, -a, -e [taki, który spleśniał] – penészes,
megpenészedett, dohos, állott
spleśnieć [1. zepsuć się pod wpływem wilgoci i
pokryć się pleśnią; 2. zgnuśnieć, żyjąc w
nieciekawym
środowisku]
–
megpenészedni,
megpenészesedni,
megdohosodni, állottá válni
spleśnienie – megpenészedés, megpenészesedés,
megdohosodás
splin [zob. spleen] – (orv.) lépkór; spleen
splinowy, -a, -e – lépkórós; spleenes
Split [miasto i duży port w Chorwacji
(Dalmacja), nad Morzem Adriatyckim na
niewielkim półwyspie. Główne miasto
komitatu splitsko-dalmatyńskiego.] – Split
[város Horvátország második legnagyobb
városa Split-Dalmácia megyében. (régebben
latinul Spalatum, magyarul Spalato)];
Spalato
splot [1. to, co jest wynikiem splatania lub
splatania się; 2. zob. aliaż w zn. 1.;
3. połączenie
nerwów
lub
naczyń
krwionośnych; 4. wplecenie pokrętek
jednej liny między pokrętki drugiej;
5. sposób skrzyżowania nitek osnowy z
nitkami wątku w tkaninie; też: deseń
powstały w zależności od sposobu
skrzyżowania nitek] – fonat, füzér;
paszomány; véletlen egybeesés, összevágás
splot, wzór tkacki [metoda przeplatania układów
podłużnych osnowowych i poprzecznych
wątkowych nici (w tkaninach), lub
przeplatania nici w dzianinach. Wpływa
na elastyczność, siłę, chwyt, przepływ,
strukturę, właściwości izolacyjne i ogólny
wygląd
materiału
włókienniczego.
Podstawowe sploty są płócienne, skośne i
atłasowe.
Dodatkowo
wyróżniamy
pochodne i mieszane sploty. Podstawowe
sploty dziane zawierają dzianina wątkowa
i dzianina osnowowa w jednostronnych i
odwracalnych postaciach.] – kötésmód [A
6488
szövet kötése a lánc- és vetülékfonalrendszer egymással való kereszteződése, ami
meghatározza a szövet szerkezetét. Kötött
kelmékben a kötésmód a szemek egymáshoz
való kapcsolódási rendszerét jelenti, ami itt
is alapvető jellemzője a kelmeszerkezetnek.
Fonatolt termékek esetében is a kelmét
alkotó fonalak kereszteződési rendszerét írja
le a kötésmód. A kötésmód mindenfajta
kelme esetében befolyásolja a kelme
valamennyi fizikai tulajdonságát és esztétikai
megjelenését. A kötésmódok körében
általában alapkötéseket (például a szövetek
esetében:
vászonkötés,
sávolykötés,
atlaszkötés, a vetülékrendszerű kötöttkelmék
esetében: sima egyszínoldalas kötés, sima
kétszínoldalas kötés, bal-bal kötés, a
láncrendszerű kötéseknél: féltrikó kötés,
atlaszkötés,
zsinórkötés)
és
ezekből
levezetett kötéseket különböztetnek meg.]
splot atłasowy (1) [jego najmniejsze powtórzenie
jest 5/5, odległość między wiążącymi
punktami a kierunkiem jest związana z
kolejną liczbą która ma być zgodna z
danymi zasadami i zgodnie z wielkością z
raportem splot. Na właściwej stronie
wątku splotu atłasowego, nić wąteku
dominuje; osnowa splotu atłasowego ma
przewagę na prawej stronie. Z reguły
wiążące punkty w atłasie nie są w
kontakcie z sobą. Splot atłasowy nadaje
tkaninom
gładką
i
połyskującą
powierzchnię. Splot ten wykorzystywany
jest najczęściej w jedwabnych tkaninach,
bawełnianych
i wełnianychtkaninach.
Wśród najwięcej powszechnie używanego
pochodnych splotu atłasowego są łamany
atłas, atłasowy splot konstruowany z
pieced-up punkty, dwu-skokowa satyna,
cieniowana satyna, wzmocniona satyna i
splocie adria.] – atlaszkötés [1. Szövött
alapkötés, melynek legkisebb mintaeleme
mind lánc, mind vetülék irányban öt fonalból
áll. A kötéspontok távolságát és irányát egy
ún. szerkesztési szám vagy kiolvasási szám
jellemzi, ami meghatározott szabályt követ
és megfelel a mintaelemnek. A láncatlaszban
a színoldalt nagy lebegésű láncfonalszakaszok, a vetülékatlaszban pedig nagy
lebegésű vetülékfonal-szakaszok uralják.
Atlaszkötésnél
a
kötéspontok
nem
érintkeznek. Az atlaszkötésben készült
szövet sima, fényes felületű. Ezt a
kötésmódot leggyakrabban selyemszövetek
gyártására használják, de készítenek így
pamut- és gyapjúszöveteket is. Az
atlaszkötésből leggyakrabban levezetett
kötések a tört atlasz, az egyesített atlasz, a
kétlépéses atlasz, az árnyékolt atlasz, a
-
Wersja 01 01 2017.
megerősített atlasz és az adria kötés. 2. A
legegyszerűbb az ötfonalas, amelynek
jellegzetessége, hogy az egyes kötéspontok a
mintaelemben szétszórtan helyezkednek el,
sehol sem érintkeznek egymással. Ez a
szétszóródás
meghatározott
szabályok
alapján jön létre, amelyet az ún. szerkesztési
vagy előrehaladási szám határoz meg.]
splot atłasowy (2) [podstawowy jednostronny
splot osnowowy, w którym dzianina jest
wykonana z jednej fully-threaded warp.
Nić tworzy sploty wzdłuż rządków, zawsze
w jednym kierunku. Po danej liczbie
rządków kierunek zmienia się. W
zależności od liczby rządków ułożonych w
jednym
kierunku,
wyróżniamy
4rządkowe,
5-rządkowe
s.a.,
itd.
Charakterystyczne dla tych dzianin są
poprzeczne pasy , w których sploty leżą w
odwrotnym kierunku. Stosowany w
bieliźnie.] – atlaszkötés (kötött) [A
láncrendszerű kötött kelmék alapkötéseinek
az a fajtája, amelynél a fonalak tetszőleges
számú szemsoron át csak az egyik, majd
visszafordulás után csak a másik irányban
haladnak.
Attól
függően,
hogy
a
visszafordulások között hány szemsor van,
két-, három- stb. soros atlaszról beszélünk.
Az atlaszkötésű kelme jellegzetes szemsor
iányú csíkozottságot mutat, amit a szemek
ellentétes irányú dőlése okoz.]
splot
ażurowy [jednostronna dzianina z
przedziurawianym wzorem tworzonym za
pomocą przenoszenia splotów, przez jedną
igłę na lewo lub na prawo. Takie
przenoszenie splotów tworzy otwór w
dzianinie. Pojedyncze sploty lub całe
grupy splotów mogą być przenoszone, co
oznacza, że mogą być tworzone różne
wzory. Również połowa splotu może być
przeniesiona (half-lace stitch); w takim
przypadku utworzone otwory są mniejsze
niż regularny splot.] – szemátakasztásos
minta [Vetülékrendszerű kötött kelmék egy
fajta mintázata, amelynél egyes szemeket
átakasztanak
szomszédos
vagy
még
távolabbi tűre. Az átakasztás helyén a
kelmében nyílás ("áttörés") keletkezik, ezek
elrendezése adja a kelme mintázatát. Ha a
szemátakasztásokat egyszínoldalas kötésű
kelmében hajtják végre, a nyílások jobban
láthatók, mint a kétszínoldalas kelmében.
Főleg síkkötő- és síkhurkológépeken
alkalmazható
mintázási
módszer;
a
síkhurkológépeken készült ilyen mintákat
"petinet-mintának" nevezik.]
splot
6489
diagonalny,
diagonal
[jeden
z podstawowych splotów tkaniny (zobacz
splot diagonalny)] – sávoly, köper [A
szövetek
egyik
alapkötése.
Lásd
sávolykötés.]
dwulewy
[dwulewy
wzór
tkania
wątkowego, który jest przerabiany przez
przemianę
płaskich
i
splotów
odwracalnych. Stosowane na odzież górną
i odzież dziecięcą.] – bal-bal mintázat [A
bal-bal kötésű kelme mintázata, amelyben
bal-bal kötésű részek és egyszínoldalas
kötésű részek, vagy szín- ill. fonákoldali
szemekből
álló
mezők
váltakoznak
valamilyen rendszer szerint. Lásd még: baljobb mintázat.]
splot dwuprawy [cechą dwuprawego splotu 1:1
jest to, że na jej przedzie i tyle, przednia
kolumienka oczek jest zmienna z tylną
kolumienką oczek. Ten podstawowy splot
może być zmieniony w wiele innych
możliwych, w zależności od podziału igieł i
dostępnych wzorów. Stosowany w wielu
rodzajach odzieży zgodnie z rodzajem
materiału.] – kétszínoldalas kötött kelme (2)
[A kötőgép két tűágyán készült olyan
vetülék- vagy láncrendszerű kötött kelme,
amelynek mindkét oldalán színoldali
szemkapcsolódások láthatók (innen ered az
elnevezés),
vagyis
a
két
oldal
szemszerkezete - mintázatlan kötés esetén egyformán néz ki. Az ilyen kelme azonban
gazdagon mintázható, a két oldal akár eltérő
módon
is,
mind
a
szemkialakítás
módosításaival, mind színes fonalakkal. Ezt
a fajta kelmét rendkívül széles körben
használják
mindenféle
kötöttáru
gyártásában.]
splot
-
Wersja 01 01 2017.
splot dwustronny [posiada taką samą liczbę
osnowowych i wątkowych punktów
łączących] – egyenlő oldalú kötés [Olyan
kötés
egy
szövetben,
amelynél
a
mintaelemen belül a lánc- és vetülékkötpontok száma megegyezik.]
splot gazejski, splot gazy [posiada dwa układy
nici osnowowej: stojte (podstawowy) oraz
szkieletowy (gazowy)] – forgófonalas kötés
[A forgófonalas (dreher-szövet néven is
ismert) szövet olyan, két láncfonalrendszerből álló szövetszerkezet, amelyben
két-két egymás melletti láncfonal közül az
egyik (a "forgó" vagy "dreher" fonal)
rendszeresen hol jobbról, hol balról
keresztezi a másikat (az "alap" vagy "álló"
fonalat) és eközben közrefogják a
vetülékfonalat. A láncfonalak tehát a
vetülékfonalon
kívül
egymással
is
kereszteződnek, ezáltal ritka szövetek is
stabillá tehetők. Az alapfonalakat csak az
alapnyüstbe fűzik, a forgó fonalakat ún.
dreher-csoportokba osztják és azokat azonos
dreher-nyüstbe fűzik. A dreher-nyüstszálak
speciális kialakításúak, ez teszi lehetővé,
hogy a nyüstök fel-le mozgása során a forgó
fonal az alapfonalnak hol az egyik, hol a
másik
oldalára
kerüljön.
Megfelelő
befűzéssel,
többféleképpen
mozgatott
nyüstkeretekkel ill. a nyüstszálaknak
jacquard-berendezéssel történő mozgatásával
különféle forgófonalas kötések valósíthatók
meg. Ezekből a ritka, rácsszerű szövetekből
finom, könnyű nyári női ruhák, blúzok,
férfiingek, függönyök, valamint műszaki
textíliák készíthetők.]
splot
krepowy [tworzony o płóciennym,
diagonalnym lub innym splotem poprzez
dodawanie lub przesuwanie punktów
wiążących, tak że raport nie tworzy
żadnych rzędów lub innych regularności,
ale rzadko tworzy przypadkowe formy. W
związku z tym nie ma żadnego wzoru i jest
dwustronna. Tkanina ma ziarnistą,
nieokreśloną powierzchnię, która jest
uzyskiwana dzięki mocno skręconym
przędzom w stosunku 1:1 lub 2:2 S i Z
skrętem. Najczęściej wykorzystuję się tą
tkaninę na damskie sukienki i męskie
garnitury. Wzorzysta tkanina może być
stosowana jako różne formy ozdabiania w
tkaninach.] – kreppkötés (szövésben)
6490
[Vászon- vagy sávoly-, esetleg más kötésből
levezetett kötés, amelynél kötéspontokat
adnak hozzá az eredeti kötésmintához ill.
vesznek el abból, úgy, hogy a mintaelem
ismétlődései
zavaros
felület
eredményezzenek, ne legyen felismerhető
mintázat, ugyanakkor a szövet mindkét
oldala használható legyen. A szövet felülete
rücskös, amit az erősen sodrott fonalak
alkalmazása okoz; mind a láncban, mind a
vetülékben 1:1 vagy 2:2 arányban S- és Zsodratú fonalak váltakoznak. Az ilyen
szöveteket női ruhák és férfiöltönyök
készítésére használják.]
splot krzyżowy diagonalny [wywodzący się od
splotu diagonalnego, tworzony przez
powtarzający się dwu punktowy splot
diagonalny rozchodzący się w różnych
kierunkach, razem formując rządki na
tkaninie w kształcie krzyży, które są
powtarzane w raporcie splotu. Ten splot
jest stosowany na bawełnianej i wełnianej
tkaninie. Fantazyjny splot krzyżowy
diagonalny jest umocniony poprzez
pojedynczy przeplot z niewidocznym w
środku raportu, co tworzy efekt splotu.
Ten splot stosuje się na tkaninach na
damskie bawełniane sukienki i modne
sukienki i płaszcze z wełny.] –
keresztsávoly [A sávolykötésből levezetett
minta; kiegyenlített hatású, egyenlőtlen
oldalú sávoly, a sávolyra jellemző
bordázottság nélkül. A mintaeleme két
szembe állított és egymást keresztező
éksávolyt mutat. Pamut és gyapjú típusú
szövetekben egyaránt alkalmazzák. A mintás
keresztsávoly egyszerű és megerősített
keresztsávoly kombinációjából áll, sokszor
nagyobb fonallebegésekkel, amelyek fel is
bolyhozhatók.
Az
ilyen
jellegű
pamutszövetekből
női
ruhákat,
a
gyapjúszövetekből kabátokat készítenek.]
splot lewo-prawy, jersey [dzianina rządkowa lub
dzianina osnowowa, która ma prawe
oczka po jednej stronie a lewe po drugie
stronie. Posiada wiele zastosowań; w
zależności od przeznaczenia stosuje się
różne materiały.] – egyszínoldalas kötésű
kelme [A kötőgép egy tűágyán készült olyan
vetülék- vagy láncrendszerű kötött kelme,
amelynek az egyik oldalán szín-, a másik
-
Wersja 01 01 2017.
oldalán fonákoldali szemkapcsolódások
láthatók (innen ered az elnevezés), vagyis a
két oldal szemszerkezete nem egyformán néz
ki. Ettől függetlenül a kelme gazdagon
mintázható,
mind
a
szemkialakítás
módosításaival, mind színes fonalakkal,
Ilyen kelmét rendkívül széles körben
használnak
mindenféle
kötöttáru
gyártásában.]
splot nabierany [technika struktury dzianiny,
która tworzy małe i duże reliefowe wzory
tak, że zasila igły i tworzy rządki, splot
nabierany jest wykonany i w miejscu
standardowych oczek tworzą oczka
nabierane. Oczka tworzone są w innym
rzędzie.] – présminta (kötés) [Horgas tűkkel
dolgozó kötőgépeken készült feltartott
szemes minta, ami a nevét onnan kapta, hogy
a feltartott szemet a tűhorog lepréselésének
elmaradásával hozzák létre (fogazott, ún.
mintás prés használatával).]
splot natté (1) [o średniej masie lub ciężka
wełniana tkanina o szorstkiej powierzchni,
tworzona na zmianę z szorstkich i cienkich
przędz
splotem
płóciennym
lub
pochodnym. Stosowana na damskie
sukienki i płaszcze. Nazwa pochodzi od
francuskiego słowa "natt" (= pleciony
dywanik), który przypomina ta tkanina.] –
natté (gyapjú) [Közepes súlyú vagy nehéz,
rusztikus felületű, vászon- vagy abból
levezetett kötésű, gyapjú típusú szövet,
amelyben finomabb és durvább fonalak
váltakoznak. Női ruhák és kabátok
készítésére használják. Az elnevezés a
francia "natté" szóból ered, amelynek egyik
jelentése: fonatolt - utalva a szövet ehhez
hasonló jellegére.]
splot natté (2) [ciężka jedwabna tkanina o
reliefowej strukturze, która jako osnowę
ma szorstki jedwab, a jako wątek
-
Wersja 01 01 2017.
fantazyjną
nieco
szorstką
przędzę
bawełnianą lub wełnianą: o splocie
Panama. Stosowana na damskie sukienki.]
– natté (selyem) [Nehéz, szemcsés felületű,
panamakötésű selyem típusú szövet,
láncfonala durva selyemfonal, a vetülékfonal
pamut vagy gyapjú. Női ruhák készítésére
használják.]
6491
splot nerwowy – idegfonat
splot okoliczności – a körülmények egybeesése v.
összejátszása
splot panama (1) [porowata, średniej wagi
bawełniana tkanina z czystej przędzy, w
splocie panama. Stosowana do damskich
sukienek i bluzek oraz męskich koszul.] –
panama inganyag [Puha, szoros beállítású,
közepes súlyú pamut típusú szövet, amit
finom fonalakból panamakötésben szőnek.
Férfiingek, női blúzok, női ruhák készítésére
használják.]
splot panama (2) [powiewna, porowata, lekka
lub średnio ciężka wełniana tkanina o
delikatnej,
ziarnistej
powierzchni,
tworzonej za pomocą splotu panama.
Zwykle jest miękka w dotyku. Stosowana
do męskich garniturów oraz damskich
sukienek i garsonek. Nazwa tkaniny
pochodzi od splotu oraz od powierzchni
słomianego kapelusza Panama, który
pochodzi z Południowej Ameryki.] –
cukorzsák [Könnyű vagy közepes súlyú,
puha, porózus gyapjú típusú szövet, amit
panamakötésben szőnek. Öltönyök és női
ruhák, kosztümök készítésére szolgál. (V. ö.
hopsack.)]
splot panama (3) [tkanina miękka w dotyku oraz
w charakterystycznym splocie Panama, od
czego pochodzi jego nazwa] – panama
szövet [panamakötésű szövet]
splot panama (4) [pochodna splotu płóciennego,
w którym główna skala jest podwojona i
dwie nici w osnowie i wątku są tkane
razem w splot płócienny. Przypomina
siatkę.] – panamakötés [A vászonkötésből
levezetett szövet-kötésmód, amelyben két
vagy több szomszédos lánc- és vetülékfonal
azonosan kereszteződik. A szövetnek
rácsszerű kinézetet ad.]
splot
panamowy [splot pochodny splotu
płóciennego. W splocie płóciennym
długość przeplotu wątku i osnowy jest
taka sama i wynosi 1, a jego wyróżnik
splotu to:
. Wydłużenie przeplotu o
dwie nitki wzdłuż osnowy i wątku daje
splot
panamowy
regularny:
(0,0,3,0,0). Ilustruje to zamieszczony
rysunek. Wydłużenie przeplotu o 2 nitki
tylko wzdłuż wątku daje splot rypsowy.
Splot panamowy uzyskuje się przez
jednoczesne
wydłużenie
przeplotów
zarówno osnowy jak i wątku. Daje to na
tkaninie efekt kostki. Sploty panamowe
dzielą się na regularne i nieregularne.
Regularny splot panamowy (jeśli grubość
wątku i osnowy są takie same) daje na
tkaninie efekt szachownicy. Nieregularny
splot panamowy daje efekt kostki o
większych
i
mniejszych
polach.
Kombinacje tych splotów dają tkaniny
wzorzyste.] – panamakötés
6492
splot
splot pętelkowy [Splot tworzony losowo, który
tworzy na tkaninie wzór reliefowy, który
jest powtarzany w regularnych odstępach.
Tkanina ma ziarnistą powierzchnię, która
przypomina krepę, ale różni się większym
i bardziej skomplikowanym wzorem.
Stosowana w tkaninach bawełnianych i
wełnianych na sukienki.] – hurkos mintázat
[Olyan kelme, amelyen a mintának
megfelelően ismétlődő hurkos felületű
mezők vannak.]
splot pikowy (1) [średniej wagi bawełniana
tkanina, która jest nieco sztywna w
dotyku, z geometrycznym wzorem w
reliefie tworzonym splotem waflowym.
Wytwarzana z czystej przędzy na przedzie
oraz średnio-czystej przędzy na nici
splotów oraz bardziej szorstkiej przędzy
na laid-in nici. Wykorzystywana na
bluzki, sukienki oraz modne dodatki (np.
kołnierzyki).] – piké szövet (pamut)
[Közepes súlyú, meglehetősen merev,
darázskötésű
pamutszövet,
kiemelkedő
mintázattal. Két lánc- és két vetülékfonalrendszerrel
készítik;
egy
finomabb
vászonkötésű felsőszövetből, tűzőláncból és
bélésvetülékből áll a szövet szerkezete. A
nagyobb feszültséggel bevezetett tűzőlánc a
mintázatnak
megfelelően
köt
a
felsőszövetben
és
plasztikus
hatást
eredményez, amit a vastag bélésvetülék még
jobban kiemel. Női és gyermekruhákhoz,
gallérokhoz használják.]
-
Wersja 01 01 2017.
splot pikowy (2) [jedwabna tkanina, która jest
nieco sztywna i pełna w dotyku; ma
geometryczny wzór w reliefie, który jest
tworzony
w
w
splocie
skośnym
pochodnym z zastosowaniem listing i
wzorów żakardowych. Wytwarzana z
grubego sztucznego jedwabiu. Zwykle jest
jednokolorowa.
Wykorzystywana
do
damskich bluzek, sukienke, garsonek i
modnych dodatków.] – piké szövet
(selyem) [Meglehetősen merev, telt fogású
selyem
típusú
szövet,
plasztikus
dombormintával. Struck-kötésű hátoldallal,
nyüstös- és jacquard-mintázás együttes
alkalmazásával készül. Közepes finomságú,
matt viszkóz filamentfonalakból állítják elő,
általában egyszínű kivitelben, női blúzok,
ruhák, kosztümök és divatos kellékek
készítésére.]
splot płócienny [podstawowy jednostronny splot
osnowowy,
w
którym
dzianina
wytworzona jest z from one fully threaded
warp. W pierwszym rządku nić tworzy
splot na pierwszej igle; w drugim rządku
pojawia się na trzeciej igle. Sploty są
wykonane na przemian, najpierw po
jednej stronie, potem po drugiej.
Stosowane w produkcji atłasowej bielizny.
2. jeden z podstawowych splotów
tkackich, który jest jednocześnie podstawą
do tworzenia splotów pochodnych. W
splocie tym wykonywane są tkaniny
potocznie nazywane płótnem. Wielkość
przeplotu osnowy i wątku jest taka sama i
wynosi 1, co oznacza się wyróżnikiem
splotu
. Rysunek ilustruje w sposób
uproszczony budowę tkaniny o splocie
płóciennym.
Splot
płócienny
jest
najczęściej stosowany w tkactwie lnu i
bawełny, rzadziej wełny. Jest on splotem
wyjściowym do tworzenia
splotów
pochodnych takich jak rypsowy i
panamowy. Wydłużenie przeplotu tylko
wzdłuż wątku (lub osnowy), daje splot
rypsowy podłużny (lub poprzeczny). Zaś
jednoczesne wydłużenie przeplotu wzdłuż
osnowy i wątku daje splot panamowy.
Zastosowanie - tkaniny pościelowe,
obrusowe,
ścierkowe,
ubraniowe,
dekoracyjne, techniczne i inne.] – trikó
kötés [Az egyszínoldalas láncrendszerű
kötött kelme egy fajtája, amely két láncfonalrendszerből készül. Ezek mindegyike
egymással
szemben
működve
(ún.
szembefektetéssel)
egyugrásos
féltrikó
fektetést
végez.
Az
ellenfektetés
következtében a szemek egyenes állásúak,
így a trikókötés színoldala hasonlít a sima
-
Wersja 01 01 2017.
vetülékrendszerű egyszínoldalas kelmééhez,
fonákoldalán pedig egymást keresztező
szemlábak láthatók. A trikó kötés egy fontos
változata a charmeuse kötés, amelynél az
egyik láncfonal-rendszer egyugrásos, a
másik - a kelme felületén elhelyezkedő láncfonal-rendszer pedig ezzel ellenkező
irányú kétugrásos féltrikó fektetést készít.]
6493
Láncrendszerű kötött kelme szerkezete
Schemat budowy tkaniny o splocie płóciennym
splot pochodny [tworzony z podstawowego
splotu
płóciennego,
skośnego
lub
atłasowego z dodaniem lub usunięciem
niektórych punktów łączących lub innej
alternatywnej aranżacji przędz, tworząc
nowy przeplot w splocie podstawowym.] –
levezetett kötés (szövet) [Az alapkötésekből
(vászon-,
sávolyill.
atlaszkötésből)
származtatott szövet-kötésmód, amit az
alapkötéshez
újabb
kötéspontok
hozzáadásával ill. egyes kötéspontok
eltávolításával, esetleg a fonalak más
elrendezésével nyernek.]
splot podstawowy [s.p. są to sploty płócienne,
sploty skośne i sploty atłasowe. Możliwe
jest wytworzenie z tych splotów wiele
innych pochodnych, mieszanych lub
podwójnych.] – alapkötés [Szövetek, kötött
kelmék
stb.
néhány
legegyszerűbb
kötésmódjának
gyűjtőneve,
amelyek
valamelyikére
minden
bonyolultabb
kötésmód visszavezethető, ill. amelyek
módosításával, kombinálásával bonyolultabb
kötésmódok (ún.
levezetett
kötések)
alkothatók.]
splot podwójnie nabierany [odwracalna dzianina
wątkowa, w której wszystkie rządki są
zakładane na siebie. Założony rządek na
przedzie jest zamienny z rządkiem na tyle.
Dzianina jest pełna i gruba. Stosowana do
sportowej i zimowej odzieży.] – feltartott
kötésű
kelme
[Kétszínoldalas
vetülékrendszerű kelme, amelyben soronként
váltakozva hol az egyik, hol a másik tűágyon
készítenek a tűk feltartott szemeket. Vastag,
tömött kelmeszerkezet; téli felsőruházati
kötöttárukat, sportos pulóvereket készítenek
belőle.]
splot
pojedynczo nabierany [odwracalna
dzianina wątkowa, w której jeden
odwracalny rządek zamienia się tylko z
jednym rządkiem zaszewki. Jedna strona,
gdzie rządek zaszewki się nie pojawia,
powstają duże sploty – tak zwane
paciorki. Wykorzystywana w odzieży
sportowej i zimowej.] – gyöngykötésű
kelme [Kétszínoldalas vetülékrendszerű
kelme, amelyben az egyik tűágyon
váltakozva készítenek a tűk egymás fölött
rendes ill. feltartott szemeket, a másik
tűágyon mindig rendes szemek készülnek. A
feltartásos oldal szemei a szemlábak rovására
megnagyobbodnak és kerek formát vesznek
fel, emiatt a kelmének ez az oldala
gyöngysorszerű képet mutat - innen ered az
elnevezés. Vastag, tömött kelmeszerkezet;
téli felsőruházati kötöttárukat, sportos
pulóvereket készítenek belőle.]
6494
splot pojedynczo nabierany
splot poprawiony – reform-kötés [Kettős szövet
egy
kötésmódja,
amit
a
magyar
szaknyelvben áldublé kötésnek is neveznek.
Egyenlő oldalú megerősített sávoly-,
többátlós sávoly-, többlépcsős sávoly-,
láncoldalú atlasz-, megerősített atlasz-, adria, vagy sávolykötésben készítik, oly módon,
hogy ugyanaz a fonal váltakozva a szövet
színoldalán a kiválasztott kötésmód szerint
köt, a fonákoldalon pedig lebeg. A
szomszédos fonalak váltakozva alkotják a
színoldali mintázatot és a fonákoldali
lebegést. Attól függően, hogy melyik
fonalrendszer alkotja ezt a kötésmódot, állánc- ill. ál-vetülékdublé kötésről beszélünk.
Az
ilyen
szövetet
leggyakrabban
férfiöltönyök, nadrágok készítésére, könnyű
kabátanyagként használják és fésült fonalból
gyártják. A szövet felülete a színoldalon az
egyszerű kötésmódot mutatja, a fonákoldala
pedig az atlaszkötéshez hasonlóan sima.]
Splot ramienny (łac. plexus brachialis) [twór
powstały z gałązek nerwów rdzeniowych
biegnących od rdzenia kręgowego,
najczęściej jego korzenie mają swój
początek w neuromerach od C5 do Th1,
jednak możliwe są odmiany anatomiczne
przesunięte o jeden neuromer w dół bądź
w górę (czyli C4-C8, lub C6-Th2).
Przebiega przez trójkąt boczny szyi
(dokładniej
trójkąt
łopatkowoobojczykowy),
jamę
pachową
do
ramienia.] – kar-idegfonat (lat. plexus
brachialis)
splot ręczny [przeprowadzany ręcznie, w
zależności od kierunku splotu wyróżniamy
przedni, tylni i boczny splot, ze względu
na kształt istnieje wiele rodzajów splotu.]
– kézi kötés [a kötőgép feltalálása előtt ipari
tevékenységnek számított, ma már inkább
csak hobbi- vagy művészeti tevékenység. A
civilizáció mai fokán az emberek zöme
nagyipari módszerekkel, géppel kötött
ruhadarabokat visel. A kézi kötésnek
többféle technikája ismeretes, amelyek
elsősorban például abban különböznek, hogy
a fonalat jobb vagy bal kézzel tartják-e. Az
előbbi elsősorban egyes nyugat-európai
országokban (Angliában, Franciaországban,
-
Wersja 01 01 2017.
Olaszországban, Spanyolországban, de angol
ill. francia hatásra Indiában, Koreában és
Vietnamban is), az utóbbi a közép-európai
országokban terjedt el (például Ausztriában,
Magyarországon,
Németországban,
Svájcban, a balti és a skandináv
országokban, de Oroszországban, Japánban,
sőt Argentínában és Chilében is). Az ún.
nyugat-európai kötésnél tehát jobb kézzel
vezetik a fonalat a kevéssé mozgatott tűkhöz,
a közép-európai módszernél viszont a jobb
kézzel mozgatott tűkkel veszik fel a bal
kézzel jóformán csak oda irányított fonalat.
Ismeretes egy harmadik módszer is: az ún.
dél-európai kötés: itt a fonalat nem kézzel
vezetik, hanem (a bolgárok és törökök
esetében) a nyakukon ill. (a görögöknél) egy,
a ruhájukba tűzött biztosítótűn átvetve tartják
és a tűkkel veszik fel a szemek
kialakításához szükséges mennyiséget. Más
népeknél kialakultak a kötésnek további
módszerei és eszközei is. Minden esetben
azonban a cél a fonalból szemek formázása
ill. azok egymásba kapcsolása. Ezek a
technikák mind az ún. vetülékrendszerű
kelmék készítéséhez vezetnek, hiszen elvileg
akár egyetlen fonalból meg lehet kötni a
teljes darabot.]
splot rypsowy [pochodna splotu płóciennego,
tworzonego przez wzmocnienie punktów
łączących wzdłuż osnowy i wątku, w celu
nadania tkaninie jej charakterystycznego
ściągacza. Podłużny ryps ma ściągacz po
osnowie; odwracalny posiada ściągacze po
wątku, w poprzek tkaniny.] – ripszkötés [A
vászonkötésből levezetett kötés, ami úgy
keletkezik, hogy ugyanazon szádnyílásba két
vagy több vetüléket vetnek be (ez az ún.
"harántripsz", "láncripsz" vagy "láncoldalú
ripsz"), vagy két egymás melletti láncfonal
köt
azonosan
(ez
a
"hosszripsz",
"vetülékripsz" vagy "vetülékoldalú ripsz"). A
ripszkötésű szövetre lánc ill. vetülék
irányban erősen bordázott felület jellemző.]
splot skośny (1) [podstawowy jednostronny splot
osnowowy, w którym dzianina powstaje z
pojedynczej half-threaded warp. W
każdym rządku nić tworzy dwa sploty w
taki sposób, że w jednej kolumnie tworzy
sploty w każdym rządku, a w nastepnym
splot jest tworzony w przeciwnje
kolumnie, najpierw od jednej strony,
później od drugiej. Kolumna, w której
sploty są tworzone z jednej nici, jest
prosta; przylegające kolumny są pod
kątem ostrym. Stosowany do bielizny i
odzieży górnej.] – köperkötés (kötött) [1.
Színes
jacquard-mintás
kétszínoldalas
vetülékrendszerű kötött kelménél a hátoldal
6495
egyfajta kialakítási módja. Az egyik
szemsorban csak bizonyos távolságokban
kiválasztott tűk dolgoznak, a következő
szemsorokban rendre a korábban kimaradt
tűk képeznek szemet. Így biztosítható, hogy
a mintát alkotó különböző színű fonalak a
hátoldalon egyenletesen legyenek lekötve. 2. A láncrendszerű kötött kelménél
alkalmazott kötésmód, a féltrikó kötésből
levezetett kötés. Készítésénél minden
láncfonalat két tűre fektetnek, így egy
fonalból egyidejűleg két egymás melletti
szem képződik. Az egymás melletti
szempálcákban egyenes állású ill. jobbra ill.
balra dőlt szemek váltakoznak. Ritkán
alkalmazott kötésmód, mert készítése nagyon
igénybe veszi mind a tűket, mind a
fonalakat.]
splot skośny (2) [posiada najmniejszy raport
(S/3), który oznacza, że trzy osnowy i trzy
nitki wątku są obrócone i są różnie
przeplatane, tak że tworzą skośne rzędy.
Jeśli nić osnowowa dominuje po prawej
stronie, nazywamy to wtedy osnowowym
splotem skośnym; jeśli mamy do czynienie
z wątkowym splotem skośnym wówczas po
prawej stronie dominuje nitka wątkowa.
Wykorzystywana w szerokim zakresie
typów tkanin, najważniejsze to: krzyżowe,
łamany, przerywany, punktowo łączone,
kombinowany, kolorowy atłas, splotowe,
przesunięty, wzmocniony i odwrócony.] –
sávolykötés, köperkötés [A szövetek egyik
alapkötése,
jellegzetessége,
hogy
a
kötéspontok átlósan helyezkednek el.
Aszerint, hogy a szövet színoldalán milyen
kötéspontok vannak túlsúlyban, lánc- ill.
vetülékoldalú sávolykötést különböztetünk
meg. Ha adott oldalon a lánc- és vetülékkötpontok száma egyenlő, egyenlő oldalú
sávolyról beszélünk. A legegyszerűbb
sávolykötéshez legalább 3 lánc- és 3
vetülékfonal szükséges. A sávolykötésből
nagyon sok levezetett kötést alkothatunk,
amelyek közül a legfontosabbak a
következők: keresztsávoly, tört sávoly,
megszakított (lépcsős) sávoly, megerősített
sávoly, díszített sávoly, árnyékolt sávoly,
többátlós sávoly, többlépcsős sávoly,
megerősített sávoly, ék alakú sávoly.]
-
Wersja 01 01 2017.
splot skośny łamany [pochodny splotu skośnego
od spodu wzmocniony lub wykonany
splotami skośnymi; kolejne wątki raportu
podstawowego wprowadzane są w
przeciwnym kierunku, osiagając ostre
punkty zwrotne w tkanych seriach,, w taki
sposób że wiążący punkt watku jest
ułożony naprzeciwko punktu wiążącego
osnowy, i odwrotnie. Zazwyczaj łamanie
jest wzdłużne i tworzy na materiale figury
w postaci smug przypominające ość (stąd
nazwa wzór ości), ale również może być
skośny. Ten splot tkacki jest stosowany w
bawełnianych tkaninach i częściej w
tkaninach wełnianych.] – tört sávoly [A
sávolykötésből
levezetett
kötés;
a
mintaelemben az eredeti sávoly megszakítása
helyén, élesváltás után, a sávoly iránya
megfordul. Ily módon a szövetben egymás
mellett élesváltásban illeszkedő, ellentétes
sávolycsíkok keletkeznek. A tört sávoly
szerkeszthető hosszirányban, ez esetben
halszálkákhoz hasonló mintázat keletkezik
(v. ö. halszálka minta), de szerkeszthető
vetülékirányú élesváltással is. Többnyire
gyapjú, ritkábban pamut típusú szöveteknél
használják.] splot słoneczny, trzewny [największy z
autonomicznych
splotów
nerwowych
znajdujący się w jamie brzusznej] – (lat.)
plexus solaris (napfonat) [A test legnagyobb
vegetatív idegdúca. A gyomor-bél rendszer
átkapcsoló helye. Az egész hasüreg
valamennyi szervének központja. A gyomor
és a gerinc között helyezkedik el.]; (plexus
celiacus) hasűri fonat
splot szewronowy [wspólna nazwa dla tkanin o
splocie broken twill i tworzą szeroką,
podłużną,
pasiastą
figurę,
która
przypomina, wzór jodełkowy. Zwykle
stosowany w tkaninach na damskie i
męskie płaszcze. Nazwa pochodzi o
francuskiego słowa "chevron" (= ość).] –
Chevron [A halszálka-mintás szövetek
gyűjtőneve; főleg női és férfikabátok
készítésére használják. A francia "chevron"
(ejtsd: sevro) szó egyik jelentése: halszálkamintás.]
splot taftowy [określenie często używane w
przemyśle bawełnianym odnośnie splotu
płóciennego] – taftkötés [A selyemiparban a
vászonkötés elnevezése.]
6496
splot trzewny (łac. plexus celiacus), dawniej
zwany splotem słonecznym (plexus solaris),
[należy do grupy splotów autonomicznych.
Największy ze splotów przedkręgowych,
znajduje się na wysokości I kręgu
lędźwiowego, u góry sięgając rozworu
aortowego przepony, ku dołowi sięga
miejsca odejścia tętnic nerkowych, a
bocznie dochodzi do nadnerczy.] – (lat.)
(plexus celiacus) hasűri fonat és a plexus
solaris (napfonat)
splot waflowy [tworzony ze splotu skośnego,
zwykle z krzyżowego jedno-rządkowego
lub przeszytego skośnego; może być także
z arbitralnego połączenia. Tworzy
reliefową powierzchnię materiału, zwykle
we wzorze małych kwadratów, których
kontury są uwypuklone, a środki wklęsłe.
Stosowany w tkaninach bawełnianych (np.
ręczniki do rąk), oraz (rzadziej) w
tkaninach wełnianych.] – darázskötés [A
sávolykötésből levezetett kötés, a tört sávoly
kötések egy fajtája. A szövet felületén
négyzetes mintázatot alkot, kiemelkedő
kontúrokkal és ezen belül bemélyedésekkel,
hasonló, mint amilyen a darázsfészek - innen
kapta a nevét. Főleg törülközők készítésére
használják (lásd: darázskötésű szövet) és
ehhez vastag és laza sodratú pamut
vetülékfonalakat
alkalmaznak,
amivel
fokozzák a szövet nedvszívó képességét.
Kisebb mértékben gyapjúszöveteknél is
előfordul.]
splot wątkowy [tkanina z powtarzającym się
splotem, w którym wątkowe punkty
łączące są naokoło osnowy.] - egyenlő
oldalú kötés [Olyan kötés egy szövetben,
amelynél a mintaelemen belül a lánc- és
vetülék-kötpontok száma megegyezik.]
splot wzmocniony [technika tkania, w której
podstawowy splot płócienny, skośny lub
atłasowy jest uzupełniony dalszymi
punktami łączącymi wzdłuż osnowy lub
wątku.] – megerősített kötés [A szövetek
kötésénél használt kifejezés; az alapkötések
(vászonkötés,
sávolykötés,
atlaszkötés)
kiegészítését jelenti további kötéspontokkal,
akár lánc, akár vetülék irányban. Lásd még:
megerősített
atlaszkötés,
megerősített
sávolykötés.]
splot ziarnisty [skośny, osnowowy rypsowy splot
z małymi powtórzeniami, w których dwa
watki owinięte są przez nici osnowowe.
Wykorzystywany
w
jedwabnych
tkaninach.] – Grain-szövet (franc., ejtsd:
gren = mag) [Selyemszövet, amely a lehető
legkisebb mintaelemű ripszkötésben készül:
két vetülékfonal keresztez egy láncfonalat.]
-
Wersja 01 01 2017.
sploty dekoracyjne [Sploty wykorzystywane w
celu zdobniczym odzieży, ręcznie lub
maszynowo
haftowanych.
Ręczne
haftowanie może odbywać się splotami
krzyżykowymi, łańcuszkowymi i innymi.
Maszynowe
haftowanie
najczęściej
wykorzystuje
ścieg
zygzakowaty
i
łańcuszkowy z jednej nitki.] – díszítő varrat
[Ruhadarabok díszítésére szolgáló kézi vagy
gépi varrat. A kézi varrat készülhet
keresztöltésekkel,
láncöltéssel
vagy
különböző egyéb kéziöltés-típusokkal. A
géppel
készített
díszítővarratokat
leggyakrabban cikcakk-öltések és egyfonalas
láncöltések alkotják.]
sploty kwiatów – virágfüzérek
sploty włosów – hajfonatok, hajtincsek
splugawiać, splugawić (splugawię) [pozbawić coś
godności obraźliwym czynem lub słowem]
–
összezsennyezni,
beszennyezni,
bepiszkítani
splugawić się [postąpić w sposób pozbawiający
godności]
–
összepiszkolódni,
bepiszkolódni, beszennyeződni
splugawienie [splugawienia (zanieczyszczenia)
były fizyczne, moralne i duchowe.
Słuchanie wróżbitów astrologów, służenie
bałwanom, zanieczyszczenie duchowe.
Fanatyczni,
ślepi
duchowo
Żydzi,
oskarżyli Pawła za zbezczeszczenie
świątyni.
Chrześcijanom apostołowie
polecili powstrzymywać się od potraw
ofiarowanych bałwanom, spożywania
krwi, jedzenia mięsa z uduszonych
zwierząt i uprawiania nierządu. Jest w
tym ważna lekcja dla chrześcijan, którzy
powinni
unikać
zanieczyszczeń.
Chrześcijanin powinien dbać o czysty
wygląd zewnętrzny, czystość w domu, nie
prowadzić brzydkich rozmów, nie kłamać,
drwić i szydzić, ale dbać o to, aby nie stał
się ofiarą nieczystej duchowo nauki, np.
dawać sobie stawiać karty, słuchać
wróżek, albo być członkiem organizacji,
która obraża Boga i nie uważa Chrystusa
za Syna Bożego, albo uprawianie praktyk
spirytystycznych, albo zaprzeczanie, że
Jezus jest Chrystusem. Zanieczyszczają
także brudne żarty i opowiadanie
dowcipów,
kawałów.
Zanieczyszcza
służenie nałogom, jak np. pijaństwo,
używanie narkotyków, palenie tytoniu itp.
Ciało chrześcijanina ma być mieszkaniem
Ducha Świętego.] – beszennyeződés;
besározódás
splunąć — spluwać [wyrzucić z ust ślinę lub
flegmę] – köpni, kiköpni, leköpni, ráköpni
splunąć w garść – a markába köp
6497
splunięcie – leköpés, ráköpés
spluskać (spluszcze) – pancsolni (vízzel v. sárral),
paskolni, fröcskölni
spluskać wodą – vízzel fröcskölni; pancsolni
spluskać się – összefröcsköli v. befröcsköli magát
spluskanie – pancsolás, fröcskölés
spluwa [pot. rewolwer] – (közb.) stukker, pisztoly
spluwaczka [niewielkie naczynie do spluwania] –
köpőcsésze, köpőedény
spłacalny, -a, -e [możliwy do spłacenia] –
kifizetendő, kifizethető
spłacanie – törlesztés, letörlesztés, részfizetés
spłacanie kredytów po zmarłym ojcu –
hiteltörlesztés az elhunyt apa után
spłacheć [daw. fragment jakiegoś obszaru,
jakiejś płaszczyzny] – vmilyen terület v.
felület része
spłachetek – kis részterület
spłacanie – (számla) kiegyenlítés
spłacić — spłacać [zapłacić określoną sumę
pieniędzy, wywiązując się z zobowiązania
finansowego; też: zwrócić komuś dług] –
lefizetni,
visszafizetni,
törleszteni,
letörleszteni, téríteni, megtéríteni, megfizetni
spłacać kredyt – hitelt törleszteni
spłacać pożyczkę – kölcsönt törleszteni
spłacać raty – részletet fizetni
spłacić częściami v. ratami – apránként v.
részletekben v. törlesztéssel visszatéríteni v.
visszafizetni
spłacić a. spłacać dług – adósságot törleszteni v.
visszafizetni v. kiegyenlíteni v. megfizetni
spłacić dług naturze – (átv.) lerója tartozását a
természettel szemben (meghal)
spłacić dług wdzięczności – lerója háláját
spłacić kogo – kifizetni vkit; elszámolni vkivel; a
tulajdonjogot megvásárolni vkitől
spłacić pożyczkę – visszafizetni a kölcsönt
spłacić swój dług – adósságot fizetni v. kifizetni
spłacić z długu – kifizeti az adósságot
spładzać [=spłodzić] – nemzeni; (átv.) szülni,
teremteni, alkotni
spłakać się (spłacze się) [zmęczyć się długim
płaczem] – agyonsírja magát; (átv.)
harmatozni
spłakałem się jak bóbr – (úgy sírtam, mint a hód)
úgy sírtam, mint a záporeső; itattam az
egereket
spłakanie się – sírás, kisírás
spłakanie – könnyezve, könnyekben, sírva
spłakany, -a, -e [zmęczony długim płaczem; też:
świadczący o takim płaczu] – könnyes,
kisírt
-
Wersja 01 01 2017.
spłaszczenie [spłaszczone miejsce] – összelapítás;
laposság, lesimítottság; lapály
spłaszczony, -a, -e [pozbawiony wypukłości] –
lapított, tömpe
spłaszczony nos – tömpe orr
spłaszczony wierzchołek krzywej rezonansu –
ellaposodott rezonanciacsúcs
spłaszczyć — spłaszczać [1. zrobić coś płaskim;
2. uczynić coś banalnym] – lelapítani;
ellaposítani,
kilaposítani,
szétlapítani,
összelapítani, belapítani, lesimítani (vmit)
spłaszczyć się — spłaszczać się [stać się płaskim]
– lelapulni, lelaposodni, kilaposodni,
szétlapulni, összelapulni; belapulni
spłata [1. spłacanie czegoś; 2. suma, którą się
płaci, zwykle w ratach] – fizetés, lefizetés;
(rata) fizetés, kifizetés, kiegyenlítés,
törlesztés, részletfizetés
spłata długu – a tartozás visszafizetése
spłata kredytu – hitelvisszafizetés
spłata ratalna; spłata ratami – részletfizetés
spłatać [zrobić komuś coś, czego się on nie
spodziewa]
–
(dawno)
összevágni,
összehasogatni
spłatać (komu) figla – megtréfálni, becsapni vkit
spłatanie – megrendezés
spław [przewóz drogą wodną, z prądem rzeki] –
folyás, (spust) úsztatás, hajózás; (u sieci)
úszó, úszófa; (skrzynia z dziurami) lyukacsos
haltartó, halélő; hullám; egymásbatorkollás;
vízfolyás, esés
spławek – horgászdugó
spławianie – úsztatás
spławianie drzewa – faúsztatás
spławianie drewna rzeką – folyami faúsztatás
spławić — spławiać [1. przewieźć coś drogą
wodną, z prądem rzeki; 2. pot. uwolnić się
od czyjejś niepożądanej obecności] –
úsztatni, tutajozni; hajózni, elhajózni; leráz a
nyakáról vkit, megszabadulni vkitől
spławić uciążliwego gościa – eltanácsolja, lerázza
nyakáról az unalmas v. terhes vendéget
spławienie – úsztatás; lerázás, megszabadulás
spławik (pławik) – (hal) úszó (horgászzsinóron)
spławne – révpénz
6498
spławność – hajózhatóság
spławny, -a, -e [nadający się do żeglugi] –
hajózható
spławny kanał – hajózható csatorna
spłazować – (dawno, ritka) megkardlapozni,
kardlappal megverni
spłazować szablą – (dawno, ritka) megkardlapozni
spłazowanie – (dawno, ritka) megkardlapozás
spłodzenie – nemzés, fogantatás
spłodzić [1. spowodować powstanie istoty żywej
przez zapłodnienie; 2. pot. wydać na świat
potomstwo; 3. stworzyć coś] – nemzeni;
(átv.) szülni, teremteni, alkotni
spłodzić poemat – költeményt alkotni
spłodził syna – fiúgyermeket nemzett
spłomienić (spłomienię) – lánggal égetni, lángra
lobbantani, lánggal elárasztani
spłomienić się – lángolni, lánggal elégni
spłonąć [1. zostać zniszczonym przez ogień;
2. dostać mocnych rumieńców] – elégni,
leégni; rákvörössé válni, elpirulni
spłonąć rujmieńcem – elpirulni
spłonął dom i zabudowania gospodarskie – a ház
és gazdasági épületek a lángok martalékai
lettek
spłonić (spłonię) – elvörösíteni, megvörösíteni
spłonić się [oblać się rumieńcem] – elpirulni,
elvörösödni
spłoniony, -a, -e [pokryty rumieńcem] – elpirult,
elvörösödött
spłonka [mały ładunek materiału wybuchowego
w metalowej osłonce, powodujący wybuch
lub
zapalenie
innego
materiału
wybuchowego] – gyújtóberendezés, gyutacs;
töltényhüvely
spłonka rozsadzająca – robbantó gyutacs
spłonka wybuchowa – robbanó v. robbantó
gyutacs
spłonkowy, -a, -e – gyutacsosspłoszenie – megriasztás, elriasztás, felriasztás
spłoszony, -a, -e [taki, który stracił śmiałość lub
pewność siebie; też: świadczący o takim
stanie] – riadt
spłoszyć [1. przestraszywszy osobę lub zwierzę,
spowodować ich ucieczkę; 2. onieśmielić
kogoś; 3. zakłócić coś] – felriasztani,
megriasztani, megfélemlíteni; felhajtani
spłoszyć szczęście – elriaztja a szerencséjét
spłoszyć zwierzynę – felhajtja a vadat
spłoszyć się [1. uciec, przestraszywszy się kogoś
lub czegoś; 2. poczuć się onieśmielonym] –
megriadni,
megborzadni;
(ló)
megbokrosodni; megvadulni
spłowiałość – megfakulás, megfakultság
-
Wersja 01 01 2017.
spłowiały, -a, -e [taki, który stracił intensywność
barwy] – fakó, színehagyott, megfakult
spłowieć [1. stracić intensywność barwy pod
wpływem światła; 2. stać się płowym] –
fakulni, megfakulni; elveszti a színét; spádatsárga színt ölt
spłowienie – kifakulás, megfakulás
spłuczka [1. pojemnik na wodę umieszczony nad
muszlą klozetową, służący do jej
spłukiwania; 2. pojemnik na wodę
umieszczony nad muszlą klozetową,
służący do jej spłukiwania; płuczka] – WC
tartály; lehúzó, öblítőkar
spłukać (spłucze) — spłukiwać [1. płucząc, zmyć
coś z czegoś; 2. o wodzie: płynąc, zmyć,
zgarnąć coś] – leöblögetni; öblögetni
spłukać a. spłukiwać toaletę – lehúzni a vécét
spłukać się — spłukiwać się [1. obmyć samego
siebie; 2. pot. wydać, stracić wszystkie
pieniądze] – leöblíti magát; (tréf.) az utolsó
ingét is elveszíti, kiköltekezik
spłukać się co do grosza – az utolsó fillérjét is
elkölti, nyakára hág utolsó fillérjeinek
spłukanie – leöblítés; vesztés, pénzelvesztés
spłukany, -a, -e [pot. taki, który wydał, stracił
wszystkie
pieniądze]
–
veszett;
koldússzegény; szegényebb, mint atemplom
egere
spłycić — spłycać [1. zrobić coś płytszym, niż
było; 2. potraktować coś powierzchownie,
mniej wnikliwie, niż należało] –
elsekélyesíteni, ellaposítani, sekélyessé v.
lapossá tenni
spłycić się — spłycać się [stać się płytszym] –
elsekélyesedni, ellaposodni, sekélyessé v.
lapossá lenni v. válni
spłynąć — spływać [1. o cieczy: płynąc, opuścić
się na dół; 2. o mgle, mroku itp.: ogarnąć
jakąś przestrzeń; 3. zwiesić się z czegoś;
4. o lodowcu, śniegu itp.: topniejąc, zsunąć
się po pochyłej powierzchni; 5. przesunąć
się po powierzchni wody, z prądem; 6. o
cieczy, lodowcu, lawie itp.: płynąc, znaleźć
się na dole, zsunąć się po pochyłej
powierzchni] – lefolyni, elfolyni, lecsurogni;
(płynąc uchodzić) elúszni; (o czasie) elmúlni,
eltelni; csöpögni
spłynąć krwia – vértől csöpögni
spłynął na mnie spokój – nyugalom áradt rám v.
szállt meg engem
spłynąć się – folyik, összefolyni, egybekeveredni,
összevegyülni
spływ [1. przemieszczanie się wody z góry na
dół; 2. ujście jednej rzeki do drugiej;
3. stopniowe docieranie jakichś rzeczy do
miejsca
przeznaczenia;
4. wycieczka
6499
wioślarzy,
kajakarzy
lub
żeglarzy
określonym szlakiem wodnym] – lefolyás,
elfolyás, leúszás; „lecsorgás”; ereszkedés;
úsztatás; lehajózás
spływ grawitacyjny [podwodny prąd mieszaniny
składającej się z zawieszonego w wodzie
materiału najdrobniejszego i materiału
gruboziarnistego] – gravitációs leúszás
spływ kajakowy – kajakeresztés; (kajakkal)
„lecsorgás”
spływ kohezyjny [inaczej nazywany spływem
grawitacyjnym] – gravitációs leúszás
spływać (spływam) – ereszkedni
spływaj! – tűnés! kopj le! húzz el innen!
spływaj stąd! – (közb.) tűnj el innen!
SPO [Sprawny do Pracy i Obrony] – (dawno)
MHK (Munkára, Harcra Kész)
spobożnieć [stać się pobożnym] – vallásossá v.
istenfélővé válni
spocenie – megizzasztás
spocenie się – megizzadás
spochmurnieć [1. pokryć się chmurami; 2. stać
się smutnym, ponurym] – elkomorulni,
elbúsulni, bússá válni
spocić [spowodować, że ktoś lub jakieś zwierzę
okryje się potem] – megizzasztani
spocić się [1. pokryć się potem; 2. pot. o szkle,
murze itp.: pokryć się wilgocią,
kropelkami wody] – izzadni; megizzadni,
átizzadni
spocił się nad pracą – megizzadt a munkában,
beleizzad a munkába
spocony, -a, -e [taki, który się spocił wskutek
wysiłku, zmęczenia itp.] – verítékes, izzadt;
verejtékes
spocząć (spocznę, spocznie) — spoczywać
[1. usiąść lub położyć się, aby odpocząć;
2. zostać gdzieś umieszczonym; 3. stać się
czyimś obowiązkiem] – nyugodni, pihenni,
megpihenni, lepihenni, aludni; leülni, helyet
foglalni; függni, nyugodni, támaszkodni
spocząć na laurach – babérjain ül v. pihen;
babérokon pihenni; nyugszik a babérain
spocząć na wieki – örök álmát alussza
spocząć/spoczywać w Jezusie/w wieczystym
pokoju/spokoju – (szó szerint: Jézusban/az
örök békében/nyugalomban pihen) örökre
elszenderült, örök álmát alussza
spoczciwieć – tisztességessé v. becsületessé válni
spocznij [komenda wojskowa odwołująca stanie
na baczność; sztandar powinien być
trzymany nadal przy nodze prawej,
można wtedy poprawić np. krawat
czapkę, hełm, pas, wyrównać w szeregu,
zmienić nogę itp., należy to czynić bardzo
dyskretnie ze względu na poszanowanie
-
Wersja 01 01 2017.
sztandaru.
Nawet
po
''SPOCZNIJ''
powinno
nieruchomo] – pihenj
komendzie
się
stać
spoczynek [1. bezczynność po pracy potrzebna
dla nabrania sił; 2. sen; 3. stan, w którym
aktywność organizmu lub organu maleje;
4. stan, w którym ciało nie zmienia swego
położenia]
–
pihenés,
nyugalom;
nyugállomány
spoczynek po pracy – munka utáni pihenés
spoczynkowa przemiana materii [wydatek
energii konieczny do podtrzymania
podstawowych
funkcji
życiowych
organizmu w warunkach spoczynku] –
nyugalmi anyagcsere
spoczywać [zob. spocząć] – nyugodni, pihenni,
megpihenni
spoczywać na laurach – pihen v. nyugszik a
babérjain
spoczywać w Bogu – [szó szerint: Istenben pihen]
Istenben megboldogult (meghalt)
Spoczywaj w pokoju! – nyugodj békében!
spoczywanie – pihenés, nyugvás
spod, spode [1. przyimek komunikujący o ruchu
z miejsca położonego niżej lub głębiej niż
obiekt nazywany przez rzeczownik, np.
Wyciągnęła rękawiczki spod sterty ubrań.;
2. przyimek komunikujący, że ktoś lub coś
przybywa lub pochodzi z miejsca
położonego w pobliżu miejscowości bądź
obiektu, o których mowa, np. Ich rodzina
pochodziła spod Lwowa.; 3. przyimek
komunikujący, że ktoś spogląda pod
czymś, co ma nad oczami, np. Żołnierze
spoglądali na nas spod ciężkich hełmów.;
4. przyimek
oznaczający
wspólne
podleganie jakiejś władzy lub wydobycie
się z zakresu jakichś oddziaływań, np.
Przestępca uwolnił się spod dozoru policji.;
6500
-
Wersja 01 01 2017.
5. przyimek przyłączający określenie
przysługującego danej osobie znaku
zodiaku, np. Syn jest spod Raka, a córka
spod Lwa.] – alulról; (kogo/czego) (vki/vmi)
alól
spod jakiego znaku (zodiaku) jesteś? – milyen
(zodiákus) jegyben születtél?, milyen
csillagjegy alatt születtél?
spod niego – alóla
spode łba – mogorván, komoran
spode łba spojrzeć na kogo – leszegett fejjel,
zordul tekinteni vkire
spodek, spodeczek [1. mały talerzyk, podstawka
pod szklankę, filiżankę; 2. w kopalni:
dolna powierzchnia wyrobiska] – alja
vminek; csészealj; (mt.) alappont
spodenki, spodeńki [1. zdr. od spodnie;
2. spodnie z krótkimi nogawkami] –
nadrág; rövid nadrág, térdnadrág
spodniarz [krawiec szyjący spodnie] –
nadrágszabó
spodniarstwo – nadrágszabóság
spodnie [1. dolna część wierzchniego ubrania,
zwykle z długimi nogawkami; 2. wierzchni
strój okrywający ciało od pasa w dół,
posiadający nogawki. Spodnie mogą być
krótkie (odkrywające co najmniej łydkę,
bądź też krótsze) albo długie, zakrywające
kostkę. Są elementem ubioru mężczyzny i
kobiety. Znane już od średniowiecza,
początkowo miały formę pojedynczych
nogawic dopiętych do koszuli, forma
współczesna ustaliła się dopiero w wieku
XIX. Istnieje wiele odmian spodni w
zależności od ich długości i kroju.] –
nadrág, (hosszú) nadrág; pantalló; (dolna
część piżamy) pizsamaalsó
spodenki bokserki – száras nadrág, boxeralsó
spodenki gimnastyczne – tornanadrág
spodenki kąpielowe – fürdőnadrág; úszónadrág
spodenki sportowe – sportnadrág
spodium [węgiel kostny] – (lat) spódium;
csontszén
spodleć, spodlić się [stać się podłym] – lealjasulni,
elaljasodni;
gyalázatossá
válni,
lealacsonyodni;
elállatiasodni
(elállatiasodik)
spodlenie – lealacsonyodás, megalázkodás;
lealacsonyítás, megalázás
spodlenie się – gyalázatossá válás, lealacsonyodás
spodlić [uczynić podłym] – lealjasítani,
lealacsonyítani, megalázni
spodlony, -a, -e [taki, który się spodlił] –
lealjasult
spodni [znajdujący się pod spodem lub na
spodzie czegoś] – alsó, alul levő
spodnie (1) [element męskiego garnituru
wytworzony z tej samej tkaniny, co
marynarka i (jeśli istnieje) kamizelka.] –
öltönynadrág [Az öltönyhöz tartozó nadrág.
Ugyanabból az anyagból készül, mint a
zakó.]
6501
spodnie (2) [męska lub damska część garderoby,
która przykrywa miednice i obie nogi.
Nogawki mogą być różnej długości i mogą
być podwinięte. Męskie spodnie mają
rozporek na przedniej części miednicy;
damskie mają rozporek z boku lewej
strony. Prawdopodobnie w Oriencie i w
Europie zostały rozpowszechnione przez
Galów i kilka rodów niemieckich. W XII
wieku stały się bardzo popularnym
elementem garderoby męskiej. Pierwotnie
były tylko przeznaczone dla mężczyzn, i
dopiero na początku XX wieku kobiety
zaczęły nosić spodnie; teraz są głównym
elementem
stroju
damskiego.
Rozróżniamy:
biodrówki,
Bermudy,
wąskie spodnie, spodnie typu rurki,
kolażówki, dżinsy, wieczorowe, do jazdy
konnej, do biegania, leginsy, zwężane ku
dołowi, stożkowate spodnie, kolarskie
spodnie, narciarskie, w stylu Marlene
Dietrich, ogrodniczki, garniturowe , w
pirackim stylu, rurkowate, D.J., sportowe,
Santa Tropez, szorty, treningowe, w stylu
torreadora, dzwony i spodnie żakietowe.]
– hosszúnadrág, pantalló [Deréktól bokáig
érő, a két combot és a lábszárat külön-külön
beburkoló ruhadarab. A nadrágszárak alsó
széle vagy simán, vagy hajtókában végződik.
A férfiak számára készülő nadrágon elöl
gombokkal vagy húzózárral zárható hasíték
(slicc) van, a női nadrágok ezzel szemben
oldalt nyithatók. Férfiruhadarabként a nadrág
Keletről jutott el Európába és az ókorban
először a gallok és néhány germán törzs
viselte, csak a 12. században vált általánossá
a használata, de mind kialakításában, mind
anyagában igen sok változáson ment át. Nők
felsőruhaként csak a 20. században kezdték
hordani, ma már azonban a női ruhatárnak is
szerves része. Céljától és kivitelétől függően
nagyon különböző szabású és kialakítású
lehet. A legfontosabb típusok: csípőnadrág,
cigarettanadrág, farmernadrág, frakk-nadrág,
jogging-nadrág, macskanadrág, répanadrág,
kalóznadrág, sínadrág, melles nadrág,
öltönynadrág, csőnadrág, szmokingnadrág,
sportnadrág, St. Tropez stílusú nadrág,
tréningnadrág, torreádor-nadrág, harang
formájú nadrág, zsakett-nadrág.]
-
Wersja 01 01 2017.
spodnie bojówki; (ang.) combat trousers;
spodnie Combat – Combat nadrág [Angolul
bevetés, roham. Az extrém military stílus
aktuális kifejezése.]
spodnie boot cut [boot cut oznacza rozszerzaną
nogawkę] – boot cut [széles szárú nadrág,
ami alatt elfér a csizma. gyakran boot legként is emlegetik]
spodnie Capri – Capri-nadrág [1. Háromnegyedes
hosszúságú, szűk nadrág, oldalt rövid sliccel.
Az eredetét az előző század ötvenes éveibe
vezetik vissza. 2. Szűk háromnegyedes
nadrág rövid oldalvágással.]
-
Wersja 01 01 2017.
spodnie do kolan [spodnie sportowe, zapinane
nad kolanem. Zwykle noszone Usually
worn hitched up, they come in a variety of
distinctive widths. Worn as a separate
garment or as a component of a sportsstyle outfit.] – (ang.) bricsesz [1. térdnadrág;
a comb táján bő, térdnél szűk nadrág; 2.
Lovagláshoz viselt csizmanadrág, a combon
erősen kibővül, a vádlinál beszűkül. A térdek
belső oldalán és sokszor az ülepen is bőr
rátét van.]
6502
spodnie damskie – női nadrág
spodnie długie – hosszúnadrág
spodnie do garnituru [są gładkie i bez turn-ups;
zwykle wytwarzane z pasiastej tkaniny] zsakett-nadrág [Puha, felhajtó nélküli
nadrág, rendszerint csíkos szövetből (lásd:
zsakettnadrág-szövet). Zsaketthez hordják.]
spodnie do jazdy konnej – lovaglónadrág,
bricsesz, bricsesznadrág
spodnie do joggingu [spodnie tak uformowane
aby można było w nich ćwiczyć i biegać.
Wygodne w noszeniu, mimo że są
ciaśniejsze niż inne spodnie treningowe.] –
Jogging nadrág [Eredetileg a kocogáshoz
szánt, de más sportokhoz és szabadidőtevékenységekhez is használt célszerű
kialakítású,
kényelmes,
de
a
tréningnadrágnál valamivel szűkebb szabású
nadrág.]
spodnie drelichowe – munkásnadrág
spodnie dresowe [długie, zewnętrzne spodnie
sportowe z dzianiny, bez klapy na
miednicy, z wcięciem w talii związanym
elastycznym udrapowaniem. Niższa część
nogawki jest luźna lub także udrapowana
elastyczną plecionką lub suwakiem .
Element dresu.] – tréningnadrág [A
tréningruha egyik alkotóeleme. Eleje hasíték
nélküli nadrág, a derekán és a lábszárak
végén rugalmas szegéllyel vagy összehúzó
zsinórral.]
spodnie dzwony [modny kształt materiału,
nogawki od kolan w dużym stopniu
przybierają kształt dzwonu. Szerokość ich
dolnej krawędzi wynosi więcej niż 30 cm.]
– harang formájú nadrág [Divatos
nadrágforma, amelynek szárai a térdtől lefelé
erősen bővülnek, az alsó szélei akár 30 cmnél is szélesebbek lehetnek.]
-
Wersja 01 01 2017.
lovaglónadrág [Lovagláshoz viselt férfivagy női nadrág, pamut vagy gyapjú típusú
szövetekből készül. A combnál erősen
kiszélesedik, a térdnél elkeskenyedik és a
lábszárnál szűkre szabott, hogy rá lehessen
húzni a csizmaszárat. A lépésben és az
ülepnél rávarrott erősítő foltot helyeznek el.
Az 1980-as évek elején megjelent a női
divatnadrágoknál is.]
6503
spodnie dzwony (niem. Schlaghose) – Schlaghose
(„csapkodós nadrág”) [A térdtől jelentősen
bővülő nadrág. A lábfejnél a bőség már elég
nagy, és lépéskor „csapkod”]
spodnie jeździeckie bryczesy
spodnie kolarskie [ciasno przylegające spodnie
sięgające kolan, zrobione z elastycznego
materiału tekstylnego, najczęściej z
dzianiny] – kerékpáros nadrág [Rugalmas,
általában kötött kelméből készült, szorosan a
testre feszülő, térdig érő nadrág.]
spodnie (spodenki) gimnastyczne [krótkie
damskie lub męskie spodenki bez fly
rozporka na miednicy, utrzymywane za
pomocą elastycznej taśmy w talii. Cechą
damskiego stroju jest elastyczna taśma na
dolnej krawędzi nogawki. Wytwarzane z
tkanin bawełnianych lub jedwabnych.] –
tornanadrág [Rövid női vagy férfinadrág,
eleje hasíték nélkül. A derekán rugalmas
szalag tartja, női nadrág esetén ilyen van a
lábszár aljában is. Pamut és selyem típusú
szövetekből készítik (lásd: tornanadrágszövet).]
spodnie krótkie – rövidnadrág, sort
spodnie luźne – bő nadrág
spodnie Marlene – Marlene nadrág [1. Bő szárú
nadrágfazon felhajtással vagy anélkül,
derékban bőséghajtással. A német színésznő,
Marlene Dietrich tette híressé. 2. Egyenes
szabású, bő nadrág, melyet először a
színésző, Marlene Dietrich viselt. Jellemző
rá a élvasalás és a felhajtás.]
spodnie jeansowe – farmer, farmernadrág
spodnie jeździeckie bryczesy [damskie i męskie
spodnie, przeznaczone do jazdy konnej.
Boki są rozszerzane w udach, zwężają się
od kolan i są bardzo opięte w łydkach, aby
mogły być noszone z wysokimi butami.
Mają łaty z tkanin w kroku i na
pośladkach. Na początku lat 80 XIX wieku
ten kształt był inspiracją w modzie dla
damskich
i
dziewczęcych
spodni.
Produkowane z bawełny i wełny.] –
6504
spodnie męskie – férfi nadrág
spodnie
narciarskie
[klasyczne
spodnie
narciarskie zwężają się od kolan do kostki,
mają pasek od spodni pod stopą, i są
wkładane do butów. Często zrobione są z
materiałów
wysokoelastycznych.
Przylegające,
opinające
figurę
przeznaczone dla aktywnych sportów
sięgają do kostek i do skórzanych
lamówek otworu, które są przyczepiane
do butów narciarskich. Produkowane są
z materiałów wysokoelastycznych lub
dzianin. Inne rodzaje znane jako
salopettes
ma
luźne
dopasowanie,
wygodne cięcie, wykonane są z lekkich
materiałów poliamidowych z podszewką
lub syntetycznych materiałów polarowych
i są pikowane.] – sínadrág [A klasszikus
sínadrág szára a térdtől lefelé a bokáig
szűkül és a talp alatt átvezetett talpalló
(kengyel) rögzíti. (Lásd még: talpas nadrág.)
A sícipő szárába betűrve viselik. Gyakran
rugalmas kelméből készítik. Az aktív
sportoláshoz
használt
sínadrág
nagy
rugalmas nyúlású kelméből készül, szorosan
a testre simul, szára a bokáig ér és bőr
szegélyben végződik, amelyet a sícipőhöz
lehet csatlakoztatni. Egy további típus a
kényelmes
szabású,
könnyű
poliamidkelméből készült, de pehellyel,
valamilyen
nemszőtt
kelmével
vagy
szintetikus szálakkal bélelt steppelt, meleg
nadrág.]
-
Wersja 01 01 2017.
spodnie obcisłe – szűk nadrág
spodnie oksfordzkie [O ekstremalnie szerokich
nogawkach – 150 cm. Noszone na
początku lat 20. minionego stulecia przez
studentów angielskiej elitarnej wyższej
uczelni, potem przez chwilę także przez
modową awangardę Europy i USA. Ta
chwila wystarczyła, by je przypominać
zawsze, gdy mówimy o nielicznych,
twórczych
eksperymentach
mody
męskiej.] – Oxford nadrág
spodnie prążkowane – csíkos nadrág
spodnie rurki [wąskie, dopasowane, proste
spodnie z lub bez wyprasowanych
marszczeń. Szerokość niższej krawędzi
waha się między 20 cm a 25 cm.] –
csőnadrág [1. szűk farmer, amely a lábfej
felé szűkül; 2. Szűk, testre simuló, egyenes
szabású nadrág, a száraiba nem vasalnak élt.
Az alja 20-25 cm széles. 3. a retro jegyében
farmerben újabban csak ilyen fazonút
hordanak az ifjak, lehetőleg rugalmasan
testhez álló anyagból. Vaskos combokra, X
és O betűt formázó lábakra azonban még a
tizenéveseknek sem ajánlható; 3. Karcsú,
olykor szűk, testhezálló nadrág élvasalás
nélkül.]
fot. Shutterstock
spodnie narciarskie
spodnie o długości poniżej kostki [spodnie,
długie, modnie skrócone, sięgające kilka
cm powyżej kostki] – bokáig érő nadrág
[Divatos hosszúnadrág, amely néhány
centiméterrel a boka fölött végződik és így
átmenetet jelent a szokásosan bokáig érő
hosszúnadrág és a rövidebb capri-nadrág
között.]
spodnie sportowe [taki kształt i materiał
włókienniczy są przystosowane do
noszenia podczas uprawiania różnych
sportów, pojawia się jako, np. spodnie
narciarskie, spodnie jeździeckie, oraz
spodnie do golfa.]
–
sportnadrág
[Különböző
nadrágtípusok
gyűjtőneve,
amiket sportoláskor viselnek. Ide tartozik
például a sínadrág, a lovaglónadrág, a
golfnadrág stb.]
6505
spodnie sztuczkowe – tákolt v. más anyagból
készült nadrág
spodnie typu "rurki" [długie z prostym cięciem
spodnie, których nogawki mają tę samą
szerokość od kolan w dół] – cigarettanadrág
[1. Hosszú, egyenes szabású nadrág,
amelynek szárai a térdtől lefelé a térd
vastagságának megfelelő szélességűek. 2.
Szűk, egyenes szabású nadrág, gyakran
élvasalással]
spodnie typu bermudy [Wąskie spodenki, które
sięgają do kolan; nogawki mają wywinięty
(mankiet). Część odzieży sportowej lub
ubioru plażowego. Wytworzone z wełny
mogą także tworzyć formę modnego
stroju wyjściowego.] – Bermuda-nadrág
[Térdig érő, de a térdet még nem takaró
rövidnadrág,
szárain
felhajtással.
Sportoláshoz, vagy strandon viselik.
Gyapjúszövetből készült elegáns változata is
van.
Nevét
az
amerikai
Bermuda
szigetcsoportról kapta.]
spodnie typu bermudy
-
Wersja 01 01 2017.
spodnie w stylu Marlene Dietrich [damskie
spodnie z miękkiej, lekkiej, przewiewnej
tkaniny lub dzianiny, charakterystyczne
dla nich jest umiarkowane dopasowanie w
biodrach i szerokie, opadające nogawki
sięgające do kostek. Nazwa pochodzi od
nazwiska Marleny Dietrich, która jako
pierwsza nosiła spodnie tego typu w latach
1930 i 1940.] – Marlene Dietrich-stílusú
nadrág [Könnyű, puha, szép esésű szövetből
vagy kötött kelméből készült női nadrág, az
ülepnél feszül, a szárai ezzel szemben bővek
és boka alá érnek. A híres filmszínésznő,
Marlene Dietrich viselt ilyen nadrágot az
1930-1940-es években.]
spodnie w stylu St. Tropez [długie lub o długości
trzy-czwarte damskie spodnie na plażę
oraz noszone w czsie wolnym, o niskim
stanie. Wytwarzane z lekkich tkanin
bawełnianych w jasnych kolorach.] – St.
Tropez stílusú nadrág [Hosszú vagy
háromnegyedes hosszúságú, ejtett csípőjű
női nadrág, amit szabadidőben vagy strandon
hordanak. Könnyű pamut típusú szövetből
készítik, élénk színekben.]
spodnie w stylu korsarskim [ciasno-przylegające
spodnie z modnym cięciem, które sięgają
poniżej kolan i kończą się rozporkami.] kalóznadrág [Divatos, feszes nadrág,
melynek hossza a térd alá ér és lent a szárai
oldalán hasíték van.]
-
Wersja 01 01 2017.
hosszában fekete díszszalaggal. Frakkhoz
viselik.]
6506
spodnie w stylu korsarskim
spodnie w stylu pirackim [obcisłe, o długości
trzy-czwarte damskie spodnie w stylu
sportowym, które sięgają do łydki, z
bocznym rozporkiem wzdłuż ich długiej
krawędzi.] – kaprinadrág [1. Szorosan
feszülő, lábikráig érő, sportos nadrág, a térd
alatt a külső oldalán hasítékkal. 2. szűk,
háromnegyedes hosszúságú, oldalt kissé
felhasított női nadrág. Az Emilio Pucci által
kreált 1950-es évekbeli kaprinadrágot az
olasz
halászok
nadrágja
ihlette.];
kalóznadrág
spodnie w stylu stożkowym [modny kształt
męskich i damskich spodni które są luźni
dopasowane wokół bioder. Nogawki
zwężają się wyraźnie ku dolnym częściom
tworząc literę V.] – répanadrág (1), répa
fazon [a legtöbb alkathoz illik, a felül
bővebb nadrág ugyanis jótékonyan takarja a
csípőt és a kissé már teltebb combot.]
spodnie w stylu torreadora [dopasowane
damskie spodnie, które dosięgają poniżej
kolan.
Dół
nogawek
zakończony
pęknięciem , czasem ozdobiony guzikami.]
– torreádor-nadrág [Az alakot kiadó,
testhezálló, térd alá érő női nadrág, a
lábszárakon oldalsó
hasítékkal,
amit
esetenként gombokkal díszítenek.]
spodnie wieczorowe [bez mankietów; najczęściej
spodnie z lampasami wszytymi do boków.
Część wieczorowego stroju.] – frakk-nadrág
[Felhajtó nélküli nadrág, a szár oldalán
spodnie wyjściowe [element smokingu; bez
mankietów rękawów, oraz zwykle z
lampasami
wszytymi
w szwy]
–
szmokingnadrág [A szmokingöltöny része;
felhajtó nélküli, lampasszal díszített szárú
nadrág.]
spodnioki [kalesony] [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego w Katowicach] – alsónadrág
spodnium (marynarka spodnie) [1. kostium
damski składający się z żakietu i długich
spodni; 2. komplet] – nadrágkosztüm;
nadrágfélék [Ruhadarabok, amelyek az
alsótestet öltöztetik. Az ülep körüli részen
általában záródó hasíték van, onnan kezdve a
két lábszárnak megfelelően kétfelé válik; a
szárak különböző hosszúságúak lehetnek. A
leggyakoribb
ilyen
ruhadarabok:
a
hosszúnadrág, a tornanadrág, az alsónadrág
és az úszónadrág.]
spodobać się [przypaść komuś do gustu] –
megtetszeni; sikert aratni
spodobać się (komu) – megnyeri vkinek a tetszését
spodobanie się – megtetszés
spodziać się – (dawno) észrevenni
spodziewać się + B. od (kogo) (spodziwam, -asz, ają) [1. przewidywać, że coś nastąpi;
2. czekać na kogoś lub na coś] – (czego)
remélni, várni (vmit); számítani vmire;
(kogo) várni, elvárni vkit; (po kim)
feltételezni vkiről; várni, remélni vkitől; úgy
gondolni
6507
spodziewać się czego złego – vmi rosszra, vmi
rosszat várni v. sejteni
spodziewać się dziecka (spodziewałam się
dziecka) – gyereket v. gyermeket várni
(gyereket vártam); anyai örömök elé nézni
spodziewać się gości – vendégeket várni
spodziewać się listu – levelet várni
spodziewać się, że… – feltételezni, hogy …
spodziewałem się wszystkiego, tylko nie tego –
mindenre elkészültem, csak erre nem
spodziewam się – remélem, várom
spodziewam się go – várom őt
spodziewam się, że… – remélem v. feltételezem v.
úgy gondolom, hogy…
spodziewanie się – remélés; várás
spodziewany, -a, -e – várt, remélt, várható
spodziewana jest ostra walka – szoros küzdelem
várható
spodziewane są znaczne zmiany – lényeges
változás várható
spoetyzować – költőien megénekelni, versbeönteni
spoganić – elpogányosítani, pogánnyá tenni
spoganić się, spoganieć – elpogányosodni,
pogánnyá válni
spoganienie – elpogányosítás; elpogányosodás
spoglądać [zob. spojrzeć], spoglądnąć – pillantani,
tekinteni (nézni); nézni, ránézni, rátekinteni;
(ciągle) tekintgetni
spogląda jak zbój – olyan a tekintete, mint a rablóé
spoglądać komuś prosto w oczy – egyenesen
vkinek a szeme közé nézni; szembenézni
vkivel
spoglądać na kogo – kutató szemmel nézni vkire
spoglądać na kogo/co kosym okiem – ferde
szemmel nézni vkire/vmire
spoglądać a. spojrzeć wstecz – visszapillantani
spoglądać zalotnie – kacéran néz ki, kacér
tekintetet vetni
spoglądający wstecz – visszatekintő
spoglądanie – nézés, tekintés, nézegetés,
nézelődés, tekintgetés
spogodnieć
–
kiderülni,
kivilágosodni,
megszelídülni, megenyhül (az idő)
spoić1 — spajać [1. połączyć ze sobą trwale różne
przedmioty lub ich elementy; 2.
zjednoczyć kogoś lub coś] – egyesíteni,
összekapcsolni, összekötni; összeragasztani,
összecsatolni; összeereszteni, hegeszteni;
forrasztani, összeforrasztani
spoić ankrami – összekapcsolni v. összehúzni
kötővassal/falkötővassal
2
spoić (spoję, spoi) — spajać [pot. upić kogoś] –
leitatni, megittasítani; megrészegíteni
spoić kogo – leitatni v. berúgatni vkit
-
Wersja 01 01 2017.
spoić się1 — spajać się [połączyć się trwale ze
sobą] – egyesülni, összekapcsolódni,
összecsatolódni
spoić się2 [pot. upić się] – leittasulni,
megrészegülni
spoidło [coś, co spaja, łączy] – összetartó kapocs;
összeforrasztó
v.
összekapcsoló
v.
egybekovácsoló, kötőanyag
spoiler1 [jest niepożądaną informacją o
szczegółach
zakończenia
utworu
literackiego, teatralnego, telewizyjnego
lub filmowego] – (ang.) spoiler; elrontó [A
spoiler
irodalmi
művekre,
filmekre,
videojátékokra stb.
vonatkozó olyan
információ, amelynek idő előtti közlése
elrontja, tönkreteszi a befogadás élményét.
Leggyakrabban a végkifejlet elárulását
jelenti, de kulcsfontosságú információk
(főleg hosszabb alkotások esetén) nem csak a
mű végén találhatók.]
spoiler2, spojler [1. klapa na skrzydle samolotu
służąca do sterowania poprzecznego;
2. osłona przy nadwoziu samochodu
zmniejszająca opór powietrza; też:
element
nadwozia
zwiększający
przyczepność pojazdu] – (rep., gépk.)
légterelő, spoiler, szpoiler
spoina [1. miejsce zetknięcia się w murach
poszczególnych cegieł, kamieni itp. wraz z
materiałem łączącym te elementy 2.
miejsce zespawane; spaw; 3. miejsce
spojenia części składowych jakiejś całości;
4. ślad po stopieniu i zastygnięciu
spawanego metalu] – ereszték, csapolás,
fuga, kapcsolódás; hegesztési varrat
spoinowy, -a, -e – kapcsolódási; hegesztési varratspoistość – összefüggés, tömörség
spoisty, -a, -e [1. tworzący harmonijną całość;
2. składający się z cząstek ściśle
przylegających do siebie] – összefüggő,
tömör, szoros
spoiwo [1. czynnik spajający jakąś grupę,
społeczność itp.; 2. materiał spajający
składniki jakiejś całości] – kötőanyag
spoiwo skalne [substancja zlepiająca okruchy
skał i minerałów w scementowanych
skałach okruchowych] – szikla kötőanyag
spojenie, spój [miejsce połączenia dwu
elementów
czegoś]
–
egyesítés,
összekapcsolás,
összetartás,
forrasztás;
összeolvasztás; ereszték, csukló
spojówka
[błona
śluzowa
pokrywająca
wewnętrzną powierzchnię powiek i
częściowo przednią część gałki ocznej] –
(bonc) kötőhártya
spojówkowy, -a, -e – kötőhártya-; kötőhártyával
kapcsolatos
6508
spojrzał surowo – szigorú pillantást vetett
spojrzał z ironią – gúnyos tekintettel végigmérni,
tekintete gúnyos volt
spojrzeć (spojrzę, spojrzy) — spoglądać
[1. skierować wzrok w stronę kogoś,
czegoś; też o wzroku: skierować się na
kogoś, na coś; 2. potraktować coś w
pewien sposób] – pillantani, tekinteni
(nézni), ránézni, rátekinteni, megnézni,
megtekinteni
spojrzeć krzywym okiem – ferde szemmel nézni
spojrzeć koso – sandán nézni, sandítani, ferde
szemmel nézni
spojrzeć na kogo/co – ránézni, rátekinteni v.
rápillantani vkire/vmire; megnézni vkit/vmit
spojrzeć na kogo kochająco – szerelmesen nézni
vkit v. vkire
spojrzeć pożądliwym okiem – sóvárgó szemmel
tekinteni v. nézni
spojrzeć przed siebie – maga elé néz v. tekint
spojrzeć spod oka – barátságtalanul, bizalmatlanul
nézni v. tekinteni
spojrzeć ukradkiem – lopva nézni, sandítani,
kukucskálni
spojrzeć a. spoglądać wstecz – visszafelé nézni,
hátrapillantani; visszatekinteni
spojrzeć z ukosa – ferdén tekinteni
spojrzeć za siebie – hátranézni, maga mögé tekint
spojrzeć się — spoglądać się [pot.; zob. spojrzeć]
– megtekinteni
spoglądać się a. spojrzeć się wstecz – visszanézni
spojrzenie [1. wzrok w chwili patrzenia; 2.
sposób widzenia i oceny czegoś] – tekintet,
pillantás, nézés; látás, nézés, szemlélés
spojrzenie nakazujące – parancsoló tekintet
spojrzenie wstecz – visszapillantás, visszatekintés
spojrzenie z profilu – oldalnézet
spoko! – (biz.) nyugi!
spokojnie – nyugodtan, nyugton; csendesen,
békésen
spokojnie żyć – békésen v. nyugodtan élni
spokojniuchny, -a, -e; spokojniusieńki, -a, -ie;
spokojniutki, -a, -ie – nyugodtka
spokojność (spokój) – csend, nyugalom, békesség
spokojny, -a, -e [1. niedoznający i niepokazujący
silnych uczuć; też: świadczący o czyimś
spokoju;
2. pełen
ciszy,
spokoju;
3. upływający w zgodzie, bez kłopotów;
4. przebiegający bez większych emocji;
5. umiarkowany, nierzucający się w oczy]
– nyugodt, zavartalan, csendes, békés,
nyugalmas, békeszerető, jó
spokojna czaszka – csigavér (nyugodt koponya)
spokojna okolica – nyugodt, csendes vidék v.
környék
-
Wersja 01 01 2017.
spokojna przystań – (átv.) csöndes menedék
spokojne czasy – nyugodt v. nyugalmas v. békés
idők
spokojne morze – csendes tenger
spokojne usposobienie – nyugodt természet
spokojny człowiek – jó ember
spokojny głos – nyugodt hang
spokojny kącik – csendes v. nyugodt sarok
spokojny zakątek – csendes zug v. sarok
spokopić [zrozumieć] [Teatr Śląski im Stanisława
Wyspiańskiego w Katowicach] – érteni,
megérteni, felfogni, belátni, átlátni
spokorniały, -a, -e – megalázkodott
spokornieć [stać się pokornym] – megalázkodni,
meghunászkodni, megjuhászkodni, enged a
hangjából
spokornienie – megalázkodás, meghunyászkodás
spokój
[1. stan
równowagi
psychicznej;
2. spokojne życie; 3. stan, w którym nie
ma wojny, konfliktów; 4. cisza, bezruch
charakterystyczne zwłaszcza dla miejsc
słabo zaludnionych] – csend, nyugalom,
békesség; nyugodalom
spokój! – nyugalom!; (dla psa) kuss!
spokój duchowy, spokój ducha – lelkinyugalom
spokój filozoficzny – filozófusi nyugalom
spokój kamienny – rendíthetetlen v. szilárd
nyugalom, hidegvér
spokój sumienia – nyugodt lelkiismeret, lelki béke
spokój umysłu – lelki nyugalom, higgadtság
spokrewnić
(spokrewnie)
–
rokonsági
kapcsolatokat
teremteni,
rokonsági
kötelékekkel fűzni v. kötni össze
spokrewnić się – rokonságba kerülni; rokoni
kapcsolatba kerülni
spokrewnić się duchowo z tą poezją – lelki
rokonságba kerülni ezzel a poézissel v.
költőiséggel
spokrewnienie [relacja pokrewieństwa] –
rokonság, rokoni kapcsolat
spokrewniony, -a, -e [będący czyimś krewnym] –
rokon, rokonságban álló
spolaczały, -a, -e;
spolaczony, -a, -e –
ellengyelesedett, lengyellé vált
spolaczeć – ellengyelesedni, lengyellé lenni v. válni
spolaczenie – ellengyelesítés, lengyellé tevés
spolaczenie się – ellengyelesedés, lengyellé válás
spolaczyć się – ellengyelesedni, lengyellé lenni v.
válni
spolaryzacja (bipolarna) – kétpólusú polarizáció
spolaryzować
[1. uwydatnić
maksymalne
różnice;
2. spowodować
powstanie
zjawiska polaryzacji] – polarizálni,
sarkítani
6509
spolaryzowanie – polarizálás, sarkítás
spolaryzowany, -a, -e – polarizált, sarkított
spolaryzowana fala dźwięku – polarizált
hanghullám
spoliczkować [uderzyć kogoś całą dłonią po
twarzy] – (kogoś) megpofozni, felpofozni,
pofon vágni vkit; pofont adni, lekenni vkinek;
arcul ütni vkit
spoliczkować kogo – arcul ütni, felpofozni vkit
spoliczkowanie
–
felpofozás,
felképelés,
arculcsapkodás
spolimeryzować – (vegyt.) polimerizálni
spolimeryzować lampą polimeryzacyjną polarizált
fényt
kibocsátó
lámpával
polarizálni
spolonizować [1. narzucić komuś kulturę polską;
2. nadać czemuś cechy polskie] –
ellengyelesíteni, lengyellé tenni
spolonizować
się
[ulec
polonizacji]
–
ellengyelesedni, lengyellé lenni v. válni
spolaszczeć (spolszczyć się) – ellengyelesedni
spolaszczenie – ellengyelesítés
spolszczyć — spolszczać [1. nadać czemuś cechy
polskie; 2. narzucić komuś kulturę polską;
3. przełożyć
na
język
polski]
–
ellengyelesíteni, lengyellé tenni; lengyelre
fordítani v. lefordítani
spolszczyć ludność – a lakosságot ellengyelesíteni
v. lengyellé tenni
spolszczyć utwory Byrona – Byron műveit
lengyelre fordítani
spolszczyć się — spolszczać się [nabrać cech
polskich] – ellengyelesedni; lengyellé lenni
v. válni
społeczeństwo (społ.) [1. ogół ludzi pozostających
we wzajemnych stosunkach wynikających
z warunków życia, podziału pracy i
udziału w życiu kulturalnym; też: ogół
obywateli danego okręgu, miasta itp.; 2.
oznacza osobę lub osoby fizyczne lub
prawne i, zgodnie z ustawodawstwem
krajowym lub praktyką, ich związki,
organizacje i ugrupowania; 3. to
podstawowe
pojęcie
socjologiczne,
jednakże niejednoznacznie definiowane.
Terminem tym tradycyjnie ujmuje się
dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą
dane terytorium, posiadające wspólną
kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć
wzajemnych
stosunków
społecznych.
Społeczeństwo ponadto posiada własne
instytucje
pozwalające
mu
na
funkcjonowanie oraz formę organizacyjną
w postaci państwa, plemienia czy narodu.]
– társadalom (társ.) [a közös lakóterületen
élő emberek összessége, akiket a közös
-
Wersja 01 01 2017.
viszonyrendszerük és intézményeik –
gyakran
a
közös
érdeklődésük,
ismertetőjegyeik,
kultúrájuk
–
megkülönböztet más csoportok tagjaitól.]
Typy społeczeństw - Społeczeństwo tradycyjne
społeczeństwo
acefaliczne
(inaczej:
społeczeństwo
najprostsze)
[Formy
zorganizowania:
społeczeństwo
bezpaństwowe – spójna grupa o znacznym
rozproszeniu, nie posiadająca stałych
ośrodków
decyzyjnych.
Najczęściej
spotykane wśród społeczeństw małych w
których istnieje
bezpośredni kontakt
jednostki z pozostałymi członkami grupy.
Społeczeństwo acefaliczne przeciwstawia się
ludom, które wykształciły scentralizowaną
władzę (zob. wodzostwo).] – acephalikus
társadalom (vezetés v. irányítás nélküli
társadalom; állam nélküli társadalom)
społeczeństwo arystokratyczne – arisztrokratikus
társadalom
społeczeństwo
bezkastowy
–
kasztnélküli
társadalom
społeczeństwo bezklasowe – osztálynélküli
társadalom
społeczeństwo burżuazyjne – polgári társadalom
społeczeństwo burżuazyjno-kapitalistyczne –
polgári tőkés társadalom
społeczeństwo demokratyczne – demokratikus
társadalom
społeczeństwo dobrobytu – jóléti társadalom
społeczeństwo feudalne [Społeczeństwo feudalne
ukształtowało się między X i XII w. na
starym kontynencie. Społeczeństwo to
cechował sposób
organizacji
życia
gospodarczego, politycznego i społecznego,
który opierał się na bezpośrednich
zależnościach między ludźmi. System
feudalny charakteryzował się tym, że
niewielka grupa feudałów, czyli ludzi
posiadających
olbrzymie
majątki,
uzależniła od siebie dużo liczniejsze
chłopstwo. Podstaw ukształtowania się
feudalnego społeczeństwa należy szukać w
charakterystycznym dla niego podziale
pracy między tych, którzy zajmowali się
uprawą ziemi (chłopi) i tych, którzy ziemię
zdobywali (rycerze). Wykształcił się
specyficzny układ, w którym rycerze w
zamian za wzięcie na siebie obowiązków
wojskowych oraz zapewnienie opieki,
pobierali od chłopa opłatę w postaci
plonów.] – hűbéri v. feudális társadalom
[feudalizmus
(vagy
hűbéri rendszer,
hűbériség) olyan társadalmi, jogi, gazdasági
és politikai berendezkedés, amely a
hűbérurak, vazallusok és szolgák közötti
6510
kölcsönös
magánjogi
kapcsolatok
rendszerére épül. Maga a szó a latin feudum
(föld) szóból ered. A feudalizmus klasszikus
formájában a középkori Európában létezett.
Ugyanakkor a feudalizmussal sok hasonló
vonást mutatnak a világ más tájai, például a
Közel-Kelet, Afrika, India, a Távol-Kelet
múltjából ismert társadalmi rendszerek is,
ezért gyakran ezeknél is alkalmazzuk a
feudalizmus jellegzetes kifejezéseit; hűbérúr
(senior),
hűbéres
(vazallus),
lovag,
hűbéreskü. A hűbéri hierarchia csúcsán
általában az uralkodó, többnyire király vagy
herceg állt. Megjegyzendő, hogy mivel a
hűbériség alapvetően magánjogi jellegű
intézmény, külön kell választani az
uralkodók államfői és hűbérúri szerepét. A
feudalizmus az évszázadok során, illetve a
különböző országokban nem alkotott
egységes rendszert. A különféle feudális
berendezkedések közötti különbség jól
magyarázható a népsűrűséggel, mivel a
rendszer gazdasági alapját a mezőgazdaság,
illetve a földhasználati jogok bonyolult
rendszere képezte.]
społeczeństwo globalne [Formy zorganizowania:
globalna wioska, społeczeństwo ukryte,
społeczeństwo
aktywne,
społeczeństwo
alternatywne.
to typ
społeczeństwa
posiadający pewne charakterystyczne i
powtarzalne formy życia społecznego,
które występują jedne po drugich, np. w
określonych państwach lub narodach.
Najbardziej do społeczeństwa globalnego
zbliżają się państwa i narody.] – globális
társadalom
społeczeństwo industrialne – ipari társadalom
społeczeństwo informacyjne [terminem określa
się społeczeństwo, w którym towarem
staje się informacja traktowana jako
szczególne
dobro
niematerialne,
równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr
materialnych. Przewiduje się rozwój usług
związanych
z
3P
(przesyłanie,
przetwarzanie,
przechowywanie
informacji). Termin został wprowadzony
w 1963 roku przez Japończyka T. Umesao
(wersja oryginalna "jōhōka shakai") w
artykule o teorii ewolucji społeczeństwa
opartego
na
technologiach
informatycznych, a spopularyzowany
przez K. Koyama w 1968 roku w
rozprawie pt. "Wprowadzenie do Teorii
Informacji" (Introduction to Information
Theory). W Japonii powstał również
"Plan
utworzenia
społeczeństwa
informacyjnego, jako cel narodowy na rok
2000".
Była
to
realna
strategia
zakładająca
informatyzację
kraju,
-
Wersja 01 01 2017.
prowadzącą do rozwoju intelektualnego
kraju oraz tworzenia wiedzy, a nie dalsze
uprzemysławianie kraju i wzrost dóbr
materialnych.
Społeczeństwo
informacyjne odnosi się do technicznych
narzędzi komunikacji, magazynowania i
przekształcania informacji.] – információs
társadalom (angolul information society) [1.
egyes szociológusok és politikusok által
használt elnevezés a fejlett információtároló
és -továbbító rendszerekkel rendelkező
társadalmakra, ahol a gazdaság fő
"nyersanyaga" az információ és az emberek
többsége információs iparágakban dolgozik;
az információs társadalom veszélyei között
az elidegenedést és az (információban)
szegények és gazdagok közötti szakadék
növekedését, előnyei között pedig a
környezetkímélő gazdaságot és a társadalom
demokratikusabb
működését
szokták
említeni. 2. elmélete szerint a társadalomban
az
információ
előállítása,
elosztása,
terjesztése, használata és kezelése jelentős
gazdasági,
politikai
és
kulturális
tevékenység.
Ennek
közgazdasági
társfogalma a tudásgazdaság, amely szerint
az értelem gazdasági hasznosításán keresztül
érték jön létre. Ennek a társadalomtípusnak a
sajátossága
az
információ-technológia
központi szerepe a termelésben, a
gazdaságban és általában a társadalomban.
Az információs társadalmat az ipari
társadalom örökösének is tekintik. Szorosan
kapcsolódik a posztindusztriális társadalom
(Daniel Bell), a posztfordizmus, a
posztmodern társadalom, a tudástársadalom
és a hálózati társadalom (Manuel Castells)
fogalmaihoz. 3. [szociológiai kifejezés az
információ egyszerű, gyors és széleskörű
terjedése nyomán kiala- kuló társadalomra;
következményei ma még beláthatatlanok:
pozitív, hogy elvben mindenki hozzáférhet a
médiumhoz és publikálhat, így egyre
nehezebb lesz bárkinek valótlanságokat
állítani, mert mindenki, aki ismeri az
igazságot, nyilvánosan bizonyíthatja a
tényeket; negatief, mert a gyakorlatban a
szegények és gazdagok közötti űr növekszik,
lévén ennek a fejlődésnek egy olyan
infrastruktúra az alapja, amely a szegény
régiókban és a harmadik világban még
hiányzik; negatív annyiból is, hogy a
publikált tartalomban a szólásszabadság
jegyében az emberi gyarlóság teljes
spektruma is burjánzik]
społeczeństwo
innowacyjne
–
innovatív
társadalom
społeczeństwo kapitalistyczne – kapitalista
társadalom
6511
społeczeństwo klasowe – osztálytársadalom
społeczeństwo komunistyczne; komunizm (z
łaciny communis – wspólny, powszechny)
[zbiór
poglądów
ideologicznych
i
zbudowany na tej podstawie program
polityczny
dążący
do
stworzenia
bezklasowego
społeczeństwa,
wprowadzenia zasad egalitaryzmu i
zniesienia
własności
prywatnej.
Społeczeństwo komunistyczne miało być
ujednolicone pod względem przekonań i
zachowań politycznych.] – kommunista
társadalom
społeczeństwo konsumpcyjne (konsumpcjonizm)
[choć trudno tu o jednoznaczną definicję,
z powodu wielości opinii i ekstensywności
tematu, to można przyjąć, że jest to
społeczeństwo nowoczesne, w którym
nadrzędnym celem - ze względu na
zwiększenie się jakości życia względem
czasów dawniejszych, jest konsumpcja,
zaś polityka, moralność społeczna i
obyczaje, podporządkowują się jej.] –
fogyasztói társadalom [a kifejezés a 20., 21.
századi
társadalomfilozófiai,
etikai,
szociológiai, antropológiai (és részben
közgazdasági) írásokban elterjedt népszerű
kifejezés. A kifejezés nem szigorú
tudományos fogalom, nincs egyértelmű
definíciója vagy teljesen egységes jelentése,
különböző szerzők kissé mást és mást
értenek rajta. Általánosságban talán azt
mondhatjuk, a fogyasztói társadalom olyan
társadalmat jelöl, ahol (az egyre növekvő
számú) javak és szolgáltatások fogyasztása
az emberi élet (egyik) társadalmilag
elfogadott célja, s egyszersmind sokak
legfontosabb személyes motivációja, továbbá
ahol a társadalmi struktúrák, mechanizmusok
jelentős része a fogyasztói viselkedésben,
fogyasztói struktúrákban nyilvánul meg.]
społeczeństwo ludzkie – emberi társadalom
społeczeństwo masowe [typ współczesnego
społeczeństwa
biernych
odbiorców
kultury masowej. Powstaje jako skutek
oddziaływania negatywnych procesów
związanych
z
industrializacją
i
urbanizacją. Następuje dezintegracja
tradycyjnych struktur społecznych wraz z
ich wartościami, normami i kontrolą
społeczną, upadek religii, zmiana stylu
pracy na zmechanizowaną i monotonną.
Społeczeństwo
masowe
jest
zatomizowane.] – tömegtársadalom
społeczeństwo mądrości – tudástársadalom
społeczeństwo miejskie – városi társadalom
społeczeństwo militarne [to społeczeństwo,
którego struktura społeczna, system
-
Wersja 01 01 2017.
wartości, charakter społeczny jednostek
kształtowane
są
przez
działalność
antagonistyczną
i
podporządkowane
wymogom
skutecznego
prowadzenia
wojny tak obronnej, jak zaczepnej.] –
militáris
szervezetű
társadalom
(militarizmus)
społeczeństwo niewolnicze [W państwach
niewolniczych
np.
starożytna
Mezopotamia, czy Rzym wykształcił się
typ
społeczeństwa
niewolniczego.
Niewolników pozyskiwano z trzech źródeł:
niewola za długi, handel lub wojny.
Społeczeństwo
było
podzielone
na
kapłanów,
urzędników,
chłopów,
niewolników i ich właścicieli. Niewolnicy
byli pozbawieni wszelkich praw. Źródłem
ich utrzymania była ciężka praca, bardzo
słabo wynagradzana.
Pracowali
w
rolnictwie i rzemiośle oraz jako służba
domowa.
Kres
społeczeństwa
niewolniczego związany była z upadkiem
Rzymu oraz rozwojem chrześcijaństwa,
które zmieniło podziały społeczne] –
rabszolgatartó
társadalom;
rabszolgatársadalom
społeczeństwo nowoczesne (ang. modern society)
[określenie stosowane w odniesieniu do
cech
idealnych
społeczeństw,
kształtujących się wraz z transformacją
zacofanych systemów społecznych w
kierunku
systemów
realizujących
wielorakie i złożone funkcje w sposób
planowany, zorganizowany i celowy.] –
modern társadalom [A modernizációs
folyamat – az iparosodás, a városiasodás, a
mezőgazdaság
jelentőségének
visszaszorulása, a halálozási és születési
arányszámok csökkenése, a tudomány és a
technika gyors fejlődése, a szekularizáció, az
életmód hirtelen változásai, az iskolázottság
emelkedése, a tömegkommunikáció, a
nagyobb társadalmi mobilitás, a társadalmak
növekvő differenciáltsága – gyökeresen
átalakította a hagyományos társadalmakat.]
społeczeństwo
obywatelskie
[Formy
zorganizowania: naród, państwo narodowe,
społeczeństwo organizacji, społeczeństwo
korporacyjne, społeczeństwo asymetryczne,
społeczeństwo technologiczne, społeczeństwo
merytokratyczne.
1.
Społeczeństwo
charakteryzujące się aktywnością i
zdolnością do samoorganizacji oraz
określania i osiągania wyznaczonych
celów bez impulsu ze strony władzy
państwowej. 2. (społeczeństwo cywilne),
społeczeństwo, w którym działalność
niezależnych od państwa różnego typu
instytucji,
organizacji,
związków i
6512
stowarzyszeń jest podstawą samodzielnego
rozwoju obywateli oraz stanowi wyraz ich
osobistej aktywności.] – civil társadalom
[egy olyan elméleti színtér, ahol az egyéni
érdekek, célok és értékek megosztása
kollektív módon történik és ahol az egyes
szervezetek az államtól, a családtól vagy a
piactól elkülönülnek. A civil társadalom az
állam
és
a
piac
intézményeinek
háttérstruktúráin túl működő társadalom
alapjait képező önkéntes szociális és polgári
szervezetek és intézmények összességéből
áll.]
społeczeństwo ogrodnicze – kertész-társadalom
społeczeństwo otwarte [pojęcie wprowadzone
przez
francuskiego
filozofa
Henri
Bergsona. W społeczeństwie otwartym
polityka rządu podlega ocenie społecznej i
zmienia się pod jej wpływem. U podstaw
społeczeństwa leżą prawa jednostki i
wolność stowarzyszeń, sprawy dotyczące
społeczności nie są skrywane, a wiedza na
ich temat jest ogólnie dostępna.] – nyílt v.
nyitott társadalom
społeczeństwo owadów [grupa owadów jednego
gatunku
zamieszkujących
wspólne
gniazdo] – rovartársadalom
społeczeństwo
permisywne
–
permisszív
(megengedő) társadalom
społeczeństwo pierwotne (ang. primitive society)
[termin stosowany w odniesieniu zarówno
do najdawniejszych społeczeństw, jak i do
społeczeństw o prostej technologii,
istniejących współcześnie. Jako narzędzie
opisu społeczeństw przeszłości jest ono
oceniane negatywnie, gdyż żadne z nich
nie jest pozostałością wcześniejszego
stadium ewolucyjnego, każde ma swą
własną historię i drogę rozwoju. Ponadto
improwizacja na podstawie materiałów
pozostałych z przeszłości nie jest rzeczą
łatwą i wymaga wielkiej przenikliwości.] –
ősközösségi társadalom [Az emberré válással
kezdődő első nagy társadalmi-gazdasági
alakulat, melyben az emberek kezdetleges
közösségekben éltek és dolgoztak. A
közösségben végzett munkát és a közös
elsajátítást
a
termelőerők
alacsony
színvonala tette szükségessé. Az ősközösség
első korszakában a természet által nyújtoit
javakat
halászattal,
vadászattal
és
gyűjtögetéssel sajátították el.]
społeczeństwo
pluralistyczne
–
pluralista
társadalom
społeczeństwo ponowoczesne (ang. post-modern
society)
[określenie
stosowane
w
odniesieniu
do
cech
idealnych
społeczeństw kształtujących się wraz z
-
Wersja 01 01 2017.
transformacją nowoczesnych struktur
organizacyjnych
i
przemian
osobowościowych.]
–
posztmodern
társadalom
społeczeństwo poprzemysłowe – posztipari
társadalom; információs társadalom
społeczeństwo
postindustrialne
(inaczej
społeczeństwo
poprzemysłowe)
[społeczeństwo, którego głównym źródłem
utrzymania
nie
jest
produkcja
przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu
przedmiotów,
lecz
wytwarzanie
i
przetwarzanie
informacji.]
–
postindustriális
társadalomban;
ipari
társadalmat követő társadalmi forma
[legnagyobb értékalkotó erő a tudás alapon
működő szolgáltatás, az ipar és a
mezőgazdaság szerepe háttérbe szorul –
szolgáltató gazdaság.]
społeczeństwo produkcyjne [to społeczeństwo,
którego struktura społeczna, system
wartości, charakter społeczny jednostek
kształtowane
są
przez
działalność
nieantagonistyczną: produkcję i handel] –
termelő társadalom
społeczeństwo
przemysłowe
(inaczej:
społeczeństwo
industrialne)
[to
specyficzny rodzaj społeczeństwa, który
wykształcił się w okresie nowoczesności po rewolucji przemysłowej (wcześniejsze
społeczeństwa
są
określane
jako
społeczeństwa tradycyjne).] – ipari
társadalom
społeczeństwo rolnicze [Formy zorganizowania:
państwo, państwo-miasto, społeczeństwo
feudalne,
społeczeństwo
rodowe,
społeczeństwo kastowe. Rozwinęło się
dzięki "rewolucji rolniczej" (uprawa
ziemi na dużą skalę za pomocą zwierząt
pociągowych i pługa), która dokonała się
około 5 - 6 tysięcy lat temu.] –
mezőgazdasági társadalom
społeczeństwo rozwinięte – fejlett társadalom
społeczeństwo ryzyka [to określenie autorstwa
niemieckiego socjologa Ulricha Becka na
opisanie konsekwencji wynikających z
rozwoju społeczeństwa przemysłowego,
spowodowanych
rozwojem
cywilizacyjnym i technologii, których
skutkami są nieodwracalne zmiany, nad
którymi nie można zapanować. Skażenie
środowiska,
globalne
ocieplenie
spowodowane emisją CO2 i metanu,
zagrożenia zewnętrzne (na przykład susze)
będą
uzupełniane
sytuacjami
spowodowanymi
przez
działania
człowieka.] – kockázatok társadalma
6513
(környezetszennyezés, környezetkárosítás)
[Beck, Ulrich (2003[1986]) Kockázattársadalom . Út egy másik modernitásba.
Budapest: Századvég – Beck kockázattársadalom elmélete a hetvenes évek végétől
a nyolcvanas évek közepéig NyugatNémetországban végbement változások
következtében megjelenő szerinte (is)
újszerű társadalmi problémákra való reakció
nyomán
keletkezett.
Beck
három
kulcsfogalom
mentén
bontja
ki
mondanivalóját. Ezek a következők: a
kockázatok, az individualizáció és a reflexív
modernizáció. A változásokat és a
változások irányát a következőképpen
strukturálja: korának társadalomszervezési
formáit összeveti a modern társadalom
jellemvonásaival, meghatározza az új
koncepciók (individualizáció, kockázati
társadalom és reflexív modernizáció)
jelentését, valamint pontszerűen vázolja a
bekövetkezett változást és a lehetséges
orvoslási irányokat. Elmélete lényegében a
késői modern társadalom empirikus képét
adja, amelyben a reflexív modernizáció
fogalma
rokonítható
ugyan
a
posztmodernizációval,
a
kockázati
társadalom fogalma pedig a posztmodern
társadalommal, de azokkal nem azonosak (a
rizikótársadalom nála inkább a modernség
modernizációja, mintsem annak egyértelmű
meghaladása).]
społeczeństwo sieciowe [to jeden z typów
społeczeństwa, którego istotą jest sieć
relacji społecznych oraz swobodny dostęp
do
uczestniczenia
w
różnych
organizacjach i grupach społecznych czy
kręgach zainteresowań przez jednostkę.] –
hálózat-társadalom [Jan Van Dijk holland
professzor (2006) a hálózattársadalmat úgy
írja le, mint egy „társas formáció a
társadalmi és médiahálózatokkal, amelyek
lehetővé
teszik
annak
elsőrangú
szerveződését minden lehetséges szinten
(egyéni,
csoportos/szervezeti
vagy
társadalmi). Továbbá ezek a hálózatok ennek
a formációnak minden egységéhez és
részéhez növekvő mértékben kapcsolódnak
(Van Dijk 2006: 20). Van Dijk számára a
hálózatok a társadalom idegrendszerévé
váltak, ahogyan Castells a hálózattársadalom
fogalmát
a
kapitalista
átalakuláshoz
kapcsolta, Van Dijk úgy tekintett arra, mint a
szélesedő és szűkülő hálózatok logikai
eredményére
a
természetben és
a
társadalomban.]
społeczeństwo socjalistyczne [Szczególne zmiany
polityczne po 1945 roku spowodowały
rozwój
społeczeństwa
typu
-
Wersja 01 01 2017.
socjalistycznego. Zmianie uległa struktura
klasowa, pojawiło się określenie "klasy
pracującej" lub "ludu pracującego miast i
wsi" do której teoretycznie należała
władza. Faktycznie ster rządów przejęła
elita partyjna. Wszystkie warstwy i grypy
były podporządkowane jednej ideologii
narzuconej przez partię dominującą. W
społeczeństwie
socjalistycznym
obserwujemy migrację z wsi do miasta w
celu poszukiwania pracy, likwidację
analfabetyzmu, oraz szeroki dostęp do
kultury masowej. Wszelkie oddolne
inicjatywy jednostek były ostro zwalczane
i nie tolerowane, upowszechniła się
unifikacja w sposobie myślenia, a nawet w
modzie.]
–
szocialista
társadalom;
szocializmus (latin socius = 'társ') [olyan
eszmei áramlatok, politikai ideológiák
összessége, melyek először a 19. század
folyamán jelentek meg, közös elemük az
individualizmusnak,
a
magánérdek
elsődlegességének elvetése, a kollektivizmus
a társadalmi egyenlőség, a szolidaritás
előtérbe helyezése. A szocializmus magában
foglal egy gazdasági programot – a termelési
eszközök fölötti társadalmi ellenőrzés
valamilyen
formáját
–,
szociális
követeléseket – társadalmi egyenlőséget, az
anyagi javak igazságos elosztását – és
politikai
célokat
–
a
demokrácia
megvalósítását,
kiszélesítését
akár
hagyományos parlamenti, vagy közvetlen
formájában.]
społeczeństwo totalitarne – totalitárius társadalom
społeczeństwo
tradycyjne
(inaczej:
społeczeństwo
preindustrialne,
społeczeństwo kopieniackie, społeczeństwo
pasterskie) [każde społeczeństwo, które
nie osiągnęło jeszcze etapu społeczeństwa
przemysłowego,
a
więc
zarówno
społeczeństwo rolnicze jak i społeczeństwo
pierwotne, charakteryzujące się dużym
odsetkiem ludności zamieszkałej na
wsiach;
wysokim
analfabetyzmem;
dominacja
grup
pierwotnych
nad
wtórnymi; brakiem instytucji formalnej
kontroli lub niewielką ilością tego typu
instytucji;
gospodarką
opartą
na
rolnictwie i rzemiośle, gdzie podstawową
jednostką gospodarczą jest gospodarstwo
domowe;
brakiem
indywidualizmu
jednostek; niewielka rolą pieniądza w
handlu.] – tradicionális v. hagyományos
társadalom (ősközösség)
społeczeństwo transgresyjne – transzgresszív
társadalom
6514
społeczeństwo wiedzy – tudományos társadalom;
ismeretterjesztő társadalom
społeczeństwo wiejskie – falusi v. népi társadalom
społeczeństwo wielokulturowe – sokkultúrájú
társadalom
społeczeństwo
zbieracko
myśliwskie
(społeczeństwo łowców - zbieraczy)
[pierwotny typ społeczeństwa ludzkiego,
który dominował na Ziemi do około 10
000 lat p.n.e., a następnie zdominowany
został przez społeczeństwa rolnicze i
przemysłowe.
Obecnie
szczątkowo
występuje ono jeszcze na trudnych do
kolonizacji obszarach dżungli w Ameryce
Południowej, Afryce czy Nowej Gwinei.] –
gyűjtögető-vadászó társadalom
społeczeństwo zwierzęce – állati társadalom
społecznica, społeczniczka – társnő; társadalmi
munkát végző nő, női társadalmi munkás
społecznictwo – társadalmi tevékenység
społecznie – közösen társadalmi úton v. módon
społecznik [człowiek bezinteresownie działający
dla dobra jakiejś społeczności] – társ;
társadalmi munkát végző ffi, társadalmi
munkás
społeczno-ekonomiczny
[związany
ze
społeczeństwem i ekonomią] – társadalmigazdasági
społeczno-gospodarczy – társadalmi és gazdasági
społeczno-polityczny – társadalmi és politikai;
társadalmi-politikai
społeczno-wychowawczy
[związany
ze
społeczeństwem
i
działalnością
wychowawczą] – társadalmi és nevelési
społeczność [1. ludzie mieszkający na jakimś
terenie lub należący do jakiejś grupy
zawodowej, społecznej; 2. połączony ze
sobą więziami zbiór należący do danego
środowiska społecznego lub zawodowego,
zbiorowość osób związanych ze sobą na
przykład wspólnym terenem zamieszkania
(społeczność
lokalna),
sposobem
wzajemnej komunikacji (społeczność
użytkowników
Internetu)
lub
wyznawanymi wartościami (społeczność
chrześcijańska). Jej istnienie służy
zaspokajaniu potrzeb jej członków. U
zwierząt także występuje społeczność,
polega ona na wspólnym życiu i
przydziałach dla poszczególnej grupy. Są
to między innymi pszczoły i mrówki. U
tych dwóch gatunków występuje królowa
najważniejsza w "stadzie" jej służy reszta
(robotnice).] – közösség, társadalom
Społeczność (grec. kojnonia - wspólna,
posiadłość) [podstawą społeczności dla
chrześcijan jest sam Chrystus. Objawia
-
Wersja 01 01 2017.
się to w tym, że jest wszystkich
Zbawicielem; a ponieważ On jest Głową, a
oni ciałem, dlatego tworzą z Nim jedną
nierozłączną całość. Główna ta więż
objawia się we wspólnej miłości. Można
mieć społeczność z Bogiem, społeczność z
Synem, społeczność w Duchu, społeczność
między sobą. Ale Pismo Święte także
wyraźnie napomina, aby nie mieć
społeczności z tymi, co służą diabłu, co są
w ciemności, z niewiernymi.] – közösség
[Biblikus ismertetőjelei: a megváltottak közt
világosságban járás (1Jn 1,7; Jak 5,16),
szeretet (1Jn 2,10), békesség (Róm 12,18) és
szellemi egység (Ef 2,14-18). Társadalmi
vagy üzleti részvétel (2Kor 6,14-18); helyi
gyülekezethez tartozás (ApCsel 2,42);
részvétel az evangélium szolgálatában (2Kor
8,4).]
społeczność internetowa, społeczność wirtualna
(z ang. virtual community, e-community,
online community) [jest to zbiorowość
ludzi, w której interakcje odbywają się za
pośrednictwem Internetu] – virtuális
társadalom
społeczny, -a, -e (społ.) [1. odnoszący się do
społeczeństwa
lub
jego
części;
2. wytworzony przez społeczeństwo i
będący
jego
wspólną
własnością;
3. przeznaczony
do
obsługiwania
społeczeństwa;
4.
pracujący
bezinteresownie
dla
dobra
jakiejś
społeczności; 5. dotyczący postaw lub
działań
większości
członków
społeczeństwa; 6. zorganizowany przez
jakąś społeczność samodzielnie, bez
udziału państwa] – társadalmi (társ.),
társadalom-, szociális
Społeczna odpowiedzialność biznesu (z ang. CSR
– Corporate Social Responsibility) – a
Vállalatok Társadalmi Felelősségvállalása;
vállalati felelősségvállalás); (ang.) Corporate
Social Responsibility (CSR)
Społeczna Organizacja Samoobrony (SOS)
[porozumienie
organizacji
konspiracyjnych powołane X 1942 w
Warszawie przez przedstawicieli m.in.:
Frontu Odrodzenia Polski, "Pobudki",
Pol. Związku Wolności, "Racławic", SD,
"Unii",
"Zbrojnego
Wyzwolenia",
Związku Odbudowy Rzeczypospolitej,
Konwentu
Organizacji
Niepodległościowych; współpracowała z
Kierownictwem Walki Cywilnej; przew.:
M. Bilek, J. Krasowski; organ prasowy
"Komunikat SOS"; działała do wybuchu
powstania warszawskiego.] – (tört.)
Társadalmi Önvédelmi Szervezet
6515
społeczne choroby – népbetegségek
społeczna higiena – társadalmi higénia
Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy (skrót:
SFOS) [utworzony w 1945 roku, miał na
celu wspomóc odbudowanie wojennych
zniszczeń w Warszawie] – (dawno) A
Főváros Újjáépítésének Társadalmi Alapja
Społeczny Komitet Antykomunistyczny (Antyk)
[Społeczny komitet antykomunistyczny
powstał 26 października 1943 jako organ
Polskiego państwa podziemnego w
związku ze zbliżającą się Armią Czerwona
i rosnącymi wpływami komunistów oraz
PPR, którym miało się przeciwstawić.
Przewodniczącym
został
Franciszek
Białas] – Társadalmi Antikomunista
Bizottság
społem [daw. wspólnie] – (dawno) együtt,
együttesen, közösen
„Społem” Warszawska Spółdzielnia Spożywców
Śródmieście - „Społem” Varsói Fogyasztók
Szövetkezete
spomiędzy, -a, -e [1. przyimek informujący, że z
miejsca położonego między jakimiś
obiektami wysunęła się, wyjrzała lub
wyszła rzecz lub osoba, o której mowa w
zdaniu, np. Spomiędzy kamieni ciekła
woda.; 2. przyimek informujący, że to, o
czym
mowa
w
zdaniu,
dotyczy
wyróżnionej części zbioru, np. Spomiędzy
setek listów wylosowano trzy.] – vmik/vkik
közül
sponad [przyimek informujący o ruchu z
miejsca położonego wyżej niż obiekt lub
obszar nazywany przez rzeczownik, np.
Sponad gór wiał wiatr.] – felől, túlról; -ról, ről
spondaiczny, -a, -e; spondeiczny, -a, -e – (ir.)
spondeuszban írt v. megírt, spondeuszi
Spondej [1. (łac. spondeus, z gr. spondeíos) to
stopa metryczna złożona z dwóch sylab
długich (w wierszach iloczasowych) lub
akcentowanych
(w
wierszach
akcentuacyjnych). Nazwa pochodzi od
greckiego wyrazu sponde (oznaczającego
libację) mającego ten właśnie układ sylab;
ponadto śpiewane podczas libacji pieśni
składały się właśnie ze spondejów, przez
co miały powolny i uroczysty charakter; 2
rodzaj stopy wierszowej] – (gör) spondeus,
spondeus, spondeusz; (irod) két hosszú
szótagból álló versláb az időmértékes
verselésben (― ―)
sponiewierać
[1. bardzo
kogoś
zgnębić,
upokorzyć, znieważyć; 2. spowodować, że
ktoś lub coś jest w bardzo złym stanie] –
hűtlenül kezelni, rosszul bánni
-
Wersja 01 01 2017.
sponka [polska nazwa haftki drucianej,
składającej się z konika i kobyłki, tak
nazwanych przez pewną analogję do
funkcyi płciowych.] – kapocs, ruhakapocs;
csat
sponsor [instytucja lub osoba prywatna
finansująca
jakieś
przedsięwzięcie
kulturalne] – szponzor, támogató [Sport-,
művészeti intézvényt, rendezményt, (civil)
szervezetet, es. sportoló(ka)t, művész(eke)t
stb.
(reklámozási
lehetőség
fejében)
anyagilag támogató cég vagy személy]
sponsorski, -a, -ie – szponzori
sponsorka [kobieta wręczająca pieniądze na cel
charytatywny
lub
kobieta
płacąca
utrzymankowi] – szponzor, szponzoráló nő
sponsoring
[finansowanie
jakiegoś
przedsięwzięcia przez postronną osobę lub
instytucję] – szponzorálás; támogatás
sponsorować – szponzorálni
sponsorować coś – szponzorálni vmit
spontanicznie – (lat.) spontán, önként, magától,
szabadon, önszántából, saját jószántából,
önkéntesen,
önkéntelenül;
közvetlenül,
magától, ösztönösen
spontaniczność
–
(lat.)
spontaneitás;
önkéntelenség, közvetlenség; önkéntesség,
szabad elhatározás; ösztönösség, készség
spontaniczny, -a, -e [1. samorzutny, (dokonany)
z własnej ochoty, z własnego popędu;
działający impulsywnie, bez premedytacji;
dobrowolny; 2. będący odruchową,
nieprzemyślaną wcześniej reakcją na coś;
3. reagujący odruchowo i emocjonalnie] –
(lat.) spontán; kitörő, közvetlen, önként v.
magától történő; önkéntes, szabad; ösztönös,
önkéntelen; őszinte, közvetlenül kitörő;
természetes, lényegéből folyó; önként,
magától, saját elhatározásából
spontaniczna radość – kitörő öröm
spontaniczne oklaski – kitörő taps
sponurzeć – beborulni, elborulni, elfelhősödni,
elkomorodni
spony jastrzębiwe – saskarmok
Spooling (simultaneous peripheral operations online) [jest trybem zarządzania pracą
pewnego urządzenia. Dane wymagające
przetworzenia
przez
konkretne
urządzenie są umieszczane w buforze na
dysku lub w pamięci komputera. Po
umieszczeniu,
urządzenie
może
je
pobierać i przetwarzać z dowolną
prędkością. CPU nie musi nadzorować
tego procesu, więc może zająć się innymi
zadaniami.
Najpopularniejszy
jest
spooling związany z drukowaniem. Dane
do drukowania umieszczane są w buforze,
6516
po czym dany proces kontynuuje
normalne działanie. W tym czasie
drukarka pobiera sekwencyjnie dane z
bufora i drukuje wybrane elementy na
bieżąco. Takie rozwiązanie zapobiega
niechcianemu czekaniu komputera na
zakończenie drukowania.] - spooling-olás
[Ilyenkor egy átmeneti pufferbe helyezzük el
a nyomtatandó anyagot, és ezek egy batch
folyamat segítségével használják fel az
erőforrást]
spopielały, -a, -e [1. taki, który zamienił się w
popiół; 2. podobny do popiołu] –
elhamvadt, elhamvasztott, hamuvá égett
spopieleć [1. zamienić się w popiół; 2. przybrać
wygląd, barwę popiołu] – elhamvadni
spopielić — spopielać [1. paląc, zamienić coś w
popiół; 2. uczynić coś podobnym do
popiołu] – hamvasztani, elhamvasztani;
hamuvá változtatni
spopielić się — spopielać się [zamienić się w
popiół] – elhamvadni, hamuvá változni
spopularyzować [uczynić popularnym] –
népszerűsíteni, elterjeszteni
spopularyzować się [stać się popularnym] –
népszerűsödni, elterjedni
spopularyzowanie – népszerűsítés, elterjesztés
spora [n.łac. z gr. spóros 'nasienie; siew'] – (gör.)
spóra; (növ.) a virágtalan növények nemi
jelleg nélküli szaporító sejtje; ivartalan
szaporodási szerv, mely a spóralétrehozó
növényről leválik, s hosszabb v. rövidebb idő
múlva kicsírázik; (elav.) harc
sporadycznie – (gör.) sporadikusan; szórványosan,
elszórtan, elszigetelten jelentkezve
sporadycznie spotkany – szórványosan előforduló
sporadyczność
–
(gör.)
sporadikusság;
szórványosság
sporadyczny, -a, -e [1. gr. sporadikós
'rozproszony' od sporás 'jp.' zdarzający
się, występujący czasami, nieregularnie,
nieczęsto, przypadkowo, trafiający się tu i
ówdzie, pojedynczo 2. występujący
rzadko, nieregularnie] – (gör.) sporadikus;
szórványos, elszigetelten v. elszórtan
jelentkező, elszigetelt; elszórt
sporadyczne wypadki – szórványos esetek
sporawy, -a, -e [dosyć duży] – meglehetősen nagy,
jókora
Sporek
(Spergula
L.)
[rodzaj
roślin
jednorocznych z rodziny goździkowatych
(Caryophyllaceae). Należy tu 5 gatunków
występujących w Eurazji.] – (növ.)
spergula; csibehúr, tyúkhúr (a szegfűfélékhez
tartozó egyéves fű)
-
Wersja 01 01 2017.
sporny, -a, -e [1. będący przedmiotem sporu;
2. będący w sporze z kimś] – számos;
(jeszcze nie ustalony) peres, vitás, vitatható;
(szóbanforgó) kérdéses; (kłótliwy) vitatkozó,
veszekedő
sporny / zmierzły (czowiek) [gderliwy, kłótliwy] – zsémbelődő, zsörtölődő; veszekedő,
veszekedős, kötekedő, civakodó, perlekedő,
házsártos (ember)
sporo1 [niemało, dość dużo] – sok, számos, nem
kevés, elég sok, bőséges, elegendő
2
sporo [zaimek informujący o dość dużej liczbie
rzeczy, osób lub zjawisk] – bőven,
bőségesen, jócskán; (dawno) szaporán,
élénken, fürgén
sporo było jedzenia – volt ennivaló bőven
sporo czasu – meglehetősen hosszú idő
sporo gotówki – készpénz van bőven
sporofil [liść, na którym tworzą się zarodnie z
zarodnikami. U paproci zarodnie mogą
powstawać albo na wszystkich liściach,
albo tylko na niektórych, zwanych liśćmi
zarodnionośnymi.
U
widłaków
różnozarodnikowych (np. u widliczki)
sporofile
zebrane
są
na
osi
zarodnionośnego pędu w sporofilostany,
zwane strobilami; w dolnej części kłosa
znajdują się l. z. z makrosporangiami, a w
górnej z mikrosporangiami. Sporofile u
skrzypów mają kształt wielokątnych
tarczek, zarodnie powstają na ich spodniej
stronie. U okrytozalążkowych l. z. uległy
przekształceniom i są nimi pręciki i
owocolistki] – termékeny (spórás) levelek;
spóratermő levelek
sport [ćwiczenia i gry mające na celu rozwijanie
sprawności fizycznej i dążenie we
współzawodnictwie do uzyskania jak
najlepszych wyników] – (ang.) sport (sp.),
sportolás; mulatság, játék (testedző játékok,
gyakorlatok összefoglaló neve)
sport balonowy – repülősport; léghajósport
sport gokartowy – gokart-sport
sport halowy – teremsport
sport jeździecki – (jeździectwo) lósport [„Hodowla
Koni i Sport Jeździecki w Galicji pod
zaborem austriackim i w okresie międzywojennym
w Małopolsce”
autorstwa
Zygmunta Jabłeckiego: „Lótenyésztés és
lósport Galiciában az osztrák uralom idején
6517
és Kis-Lengyelországban a két világháború
között”, szerző: Zygmunt Jabłecki]
sport kajakowy – kajaksport
sport kolarski – kerékpársport
sport kwalifikowany [sport mający na celu
osiąganie rekordowych wyników] –
minősítő sport; versenysport
sport łowiecki – vadászsport
sport łyżwiarski – korcsolyasport, korcsolyázás
sport masowy – tömegsport
sport motocyklowy – motorkerékpársport,
motorsport
sport na wolnym powietrzu – szabadtéri sport
sport narciarski – sísport
sport pięściarski – ökölvívósport
sport rekreacyjny, masowy [sport będący jedną
z form czynnego wypoczynku] –
tömegsport
sport siłowa – erősport
sport szybowcowy – vitorlázórepülés
sport umysłowy – szellemi sport
sport wodny – vízisport
sport wyczynowy – versenysport
sport zapaśniczy – birkózósport
sport zawodowy – profi sport
sport zręcznościowy – ügyességi sport
sport żużlowy – salakmotorozás
sportex [elastyczne, o średniej wadze wełniana
tkanina, która jest szorstka w dotyku i
posiada porowatą powierzchnię na której
jest dobrze widoczny splot a płócienny.
Tkany z czystej, zgrzeblonej, ostroskręconej przędzy z elastycznej wełny,
często w melanżu zgodnie z modnymi
wzorami. Stosowany do męskich i
damskich dresów. Jest zarejestrowanym
znakiem
towarowym
dla
tkanin
produkowanych przez brytyjską firmę
Dormeuil.] – sportex [Közepes súlyú,
rugalmas, érdes fogású, porózus felületű
gyapjú
típusú
szövet,
jól
látható
vászonkötésű szerkezettel. Finom kártolt,
erősen sodrott gyapjúfonalból készül,
gyakran melanzs kivitelben vagy divatos
mintákkal. Sportos férfi- és női ruhákhoz
használják. Az elnevezés a brit Dormeuil cég
védett márkaneve.]
sportsmenka [kobieta uprawiająca jakiś sport] –
sportolónő
sportowiec, sportsmen [człowiek uprawiający
sport] – sportoló, sportember; játékos
sportowcy stratujący w danej konkurencji –
mezőny; az adott versenyben induló
versenyzők
sportowo – sportszerűen
-
Wersja 01 01 2017.
sportowy, -a, -e [1. dotyczący sportu lub
sportowców; 2. o ubraniu: mający prosty
krój] – sport-, sportszerű, sportos
sportowa kurtka do talii [Wygodna sportowa
marynarka z guzikami lub zamkiem
błyskawicznym z przodu; noszona
powyżej spodni lub spodenek. Ma różną
długość, na wysokości tali lub bioder
znajduje się zwężenie i pasek, pasek z
dzianiny lub elastyczny ściągacz/taśma.
Posiada nakładane kieszenie i ”siedzenie”.
Produkowane z bawełny i wełnianych
tkanin.
Często
ma
podszewkę.
Najpopularniejsza była w latach 60.] –
bluzon (fr. blouson) [1. Kényelmes, sportos
kabát, gombolással vagy húzózárral záródik.
A nadrágon vagy szoknyán kívül hordják.
Különböző hosszúságú lehet, érhet a derékig
vagy a csípőig. Alul övszalagban, kötött
szegélyben vagy gumizásban végződik.
Rátett zsebek díszítik. Pamut- vagy
gyapjúszövetből készül, gyakran bélelik is.
Az 1960-as években különösen nagy divat
volt. 2. 2. Sportos, kb. csípőig érő, bő blúz
vagy dzseki. Az alja anyagbőségét passzéval
vagy szűkítőpánttal fogják össze; az ötvenes
évek óta kedvelt forma.]
sportowa linia [męskiego kształtu odzież,
charakterystyczna dzięki szerokim i
prostym
rękawom
i
zastosowaniu
poduszek rękawowych. Nie ma paska,
albo jest on nie widoczny; zapięcie jest
umiejscowione gdzieś nisko wyrobu
włóienniczego; biodra są wąskie.] –
atletikus szabásvonal [Férias, széles, egyenes
vállú, válltöméssel ellátott, keskeny csípőjű
ruhadarab kialakítás, amit öv nélkül, vagy
legalábbis nem feltűnő övvel viselnek,
rögzítése valahol alul történik.]; sportos
vonal
sportowe spodnie elastyczne [ich niższa krawędź
jest dopasowana paskiem do spodni.
Najczęściej wytwarzane z dzianiny lub
elastycznej tkaniny.] – talpas nadrág [
Lefelé szűkülő hosszúnadrág, amelyet alul a
talp
alatt
átvezetett
talpallóval
(nadrágkengyellel) rögzítenek. Leginkább
kötött kelméből, vagy rugalmas szövetből
készítik. Tornanadrágként, sínadrágként, de
divatnadrág gyanánt is használják. Lásd még:
sínadrág.]
sportowe życie – sportélet
sportowy kombinezon [Bieliźniany kombinezon
z dzianiny z guzikami na froncie.] alsóruházati
kezeslábas
[Sportoláshoz
alsóruhaként viselt kezeslábas, mely kötött
kelméből, gombolás nélkül készült.]
-
Wersja 01 01 2017.
Sportswear [1. Ubranie sportowe (Odzież
sportowa); 2. Pojęcie obejmujące wygodne,
„niedbale sportowe” ubrania ulicy. Dziś
całodzienne, początkowo weekendowe,
inspirowane strojami reprezentantów
wszystkich dziedzin sportu.] – (ang.)
Sportswear v. activewear; sportruházat,
szabadidőruházat
6518
sportowy płaszcz w stylu Montgomery [długi,
luźny płaszcz o sportowym wyglądzie.
Wyróżniający się szeroka, wierzchnią
warstwą klap, luźne nakładane patki,
szerokie kieszenie i pasek. Jego tylnia
część ma odwrócone fałdy; jego rękawy są
udekorowane klamrami. Jego brzegi mają
kryte szwy. Zrobiony z bawełny lub
lnianego cienkiego płótna żaglowego lub
bawełny splotem rypsowym . Swój kształt
wziął
od
oryginalnego
płaszcza
Montgomery, który był bardzo popularny
po Drugiej Wojnie Światowej.] –
Montgomery stílusú sportkabát [Dufflecoat
jellegű hosszú, bő szabású, sportos kabát,
hangsúlyozott vállal, nagy rávarrt zsebekkel,
övvel, a hátán szembehajtással, pánttal
díszített ujjakkal. Erős pamut- vagy féllenvászonból vagy -ripszből készítik. Formája a
Montgomery-kabátból származik, ami nagy
divat volt a II. világháború után.]
sportretować
[1. wykonać
czyjś
portret;
2. przedstawić kogoś lub coś w utworze
literackim, filmie itp.] – megmintázza v.
megfesti v. elkészíti vki portréját
sportsman, sportsmen – (ang.) sportsman;
sportoló, sportember
sportsmanka, sportsmenka – sportolónő
sporty
ekstremalne [sporty uprawiane w
trudnych warunkach] – exsztrém sport
sporty siłowe [grupa dyscyplin sportowych, w
których o sukcesie decyduje siła] –
küzdősport v. küzdősportok
sporty walki – küzdő sportok
sporty wodne – vízisport v. vízisportok
sporty zimowe – téli sportok
spory1, -a, -e [duży] – elég nagy, jókora,
meglehetősen nagy v. sok, elegendő; tetemes
spory kawał drogi – jókora v. meglehetősen
hosszú út
spory2 – (növ.) spórák
spory3 (od spór) – veszekedések, torzsalkodások,
villongások; viszály, széthúzás stb.
spory wewnątrz partii – pártviszályok
spory sąsiedzkie – szomszédi veszekedések v.
torzsalkodások
sporysz [grzyb pasożytujący w kłosach żyta] –
anyarozs nevű tömlősgomba (Claviceps
purpurea)
sporządnieć [stać się porządnym, uczciwym] –
megjavulni, rendes lesz; tisztességessé válni
sporządniał w nowym środowisku – megjavult az
új környezetben
sporządzać – elkészíteni; (zestawiać) összeállítani
sporządzać inwentarz – leltárt felvenni v. készíteni
sporządzać ksero a. kserokopię – másolni vmit;
fénymásolatot készíteni
sporządzać odbitkę czego – lenyomni, lemásolni
vmit; lenyomatot, másolatot készíteni vmiről
sporządzający, -a, -e – összeállító, elkészítő
sporządzenie
–
elkészítés,
elrendezés,
megrendezés,
szervezés;
létrehozás,
összeállítás
sporządzanie
mapy
hałasu
[oznacza
przedstawianie,
w
kategoriach
wskaźnika hałasu, danych dotyczących
6519
aktualnej lub przewidywanej sytuacji w
zakresie
hałasu,
ze
wskazaniem
przypadków
naruszenia
odnośnej
obowiązującej
wartości
granicznej,
liczby dotkniętych osób na określonym
obszarze lub liczby lokali mieszkalnych
poddanych działaniu pewnej wartości
wskaźnika hałasu na pewnym obszarze]
– zajtérkép készítés
sporządzić
—
sporządzać
[wykonać,
przygotować coś] – készíteni, elkészíteni,
rendezni,
szervezni,
összeállítani;
szerkeszteni
sporządzić akt – aktát intézni
sporządzić bilans – mérleget készíteni v. felállítani
sporządzić fakturę – számlát kiállítani
sporządzić kosztorys – kalkulációt készíteni
sporządzić mapę – térképet szerkeszteni
sporządzić na prędce – hevenyészni
sporządzić plan – tervet készíteni v. elkészíteni v.
összeállítani; tervet felfektetni
sporządzić protokół – jegyzőkönyvet felvenni
sporządzić statystykę – statisztikát készíteni
sporządzić umowę – szerződést előkészíteni
sporządzić zapis erekcyjny – alapítványt tenni
sporządzić zestawienie – összeállítást, kimutatást
készíteni el
sposępniały, -a, -e [bardzo zasmucony,
przygnębiony] – elkomorult, elborult
elméjű, kedélybeteg
sposępnieć [stać się posępnym] – elkomorulni,
elbúsulni, elszomorodni
sposobem najmu – bérletképpen
sposobem gospodarczym – házilagos módon
sposobić [1. urządzać, przygotowywać; 2. uczyć,
przysposabiać kogoś do czegoś] –
előkészíteni, kitanítani
sposobić kogo do czego – vkit vmire előkészíteni
sposobić się [1. przygotowywać się do czegoś;
2. uczyć się, przysposabiać się do czegoś] –
felkészülni vmire, tanulni
sposobność [sprzyjająca okoliczność, okazja do
zrobienia czegoś] – alkalom, mód, módozat,
körülmény; lehetőség, képesség, tehetség
sposobny, -a, -e [daw. odpowiedni, stosowny] –
alkalmas, megfelelő, képes
sposób [1. określony tryb postępowania, forma
wykonania
czegoś;
2. zespół
cech
charakterystycznych
dla
czyjegoś
zachowania;
3. to,
co
umożliwia
osiągnięcie lub wykonanie czegoś] – (tryb)
útmód, modor, út, mód; módszer, stílus;
(środek) eszköz
sposób badania – kutatási módszer
sposób drgań – módus, csomópont, rezgési mód
-
Wersja 01 01 2017.
sposób drgań własnych – sajátrezgésalak
sposób lecznia – gyógymód
sposób mnemoniczny – emlékezet-erősítő v.
mnomonikus eljárás
sposób mówienia – beszédmód, beszédmodor
sposób
myślenia
–
gondolkodásmód,
gondolkozásmód, felfogás; észjárás
sposób nauczania – oktatási módszer
sposób odżywiania się – táplálkozási mód
sposób postępowania – viselkedés, viselkedésmód;
modor; eljárási mód, eljárásmód
sposób pracy – munkamódszer
sposób produkcji – termelési mód
sposób przedstawienia – ábrázolásmód
sposób przyrządzania – az elkészítés módja
sposób rozchodzenia się fal – terjedési mód
sposób użycia – használati utasítás; felhasználási
mód
sposób wykładania (zob. dykcja) – előadásmód
sposób wyrabiania cukru – a cukorgyártás
módszere
sposób wysławiania się – kifejezési mód
sposób wywabiania plam – folttisztítási eljárás v.
módszer
sposób wyrażania się – kifejezési mód, a kifejezés
módja
sposób zakłócania – zavarómódus
sposób życia – életforma, életmód
spospolitować się [1. spoufalić się z kimś
stojącym niżej w hierarchii społecznej;
2. stać się pospolitym, banalnym] –
közönségessé,
közismertté
válni;
általánosulni, elterjedni
spostponować [potraktować kogoś z pogardą] –
elhanyagolni,
nem
törődik
vmivel;
könnyelműen eltaszítani v. félredobni
spostrzec (spostrzegę, spostrzeże) — spostrzegać
[1. patrząc, uświadomić sobie coś; 2. zdać
sobie z czegoś sprawę] – észrevenni,
meglátni, megpillantani; felfigyelni (vmire)
spostrzec kogoś znajomego w tłumie – ismerőst
vesz észre a tömegben
spostrzec w porę grożące niebezpieczeństwo –
idejében észreveszi a fenyegető veszedelmet
spostrzec się — spostrzegać się [zob. spostrzec w
zn. 2.] – észrevenni, megtudni, tájékozódni,
rajtakapja magát vmin, azon veszi észre
magát
spostrzeganie
–
észrevétel,
megfigyelés,
megjegyzés
spostrzegawczość – figyelmesség, szemfülesség,
gyors
tájékozódás,
jó
megfigyelés,
éleseszűség
6520
spostrzegawczy, -a, -e [1. taki, który szybko i
łatwo spostrzega wiele rzeczy, szczegółów;
2. ułatwiający szybkie spostrzeganie] –
figyelmes, jó megfigyelő, szemfüles, gyorsan
tájékozódó
spostrzeżenie [1. uwaga na jakiś temat,
obserwacja; 2. psych. uświadomienie sobie
przedmiotu, zjawiska spostrzeganego] –
megpillantás,
meglátás;
megjegyzés;
észrevétel, megfigyelés
spostrzeżenie się – felismerés, tájékozódás, a
helyzet felismerése
spostrzeżeniowy, -a, -e – megjegyzési; észrevételi,
megjegyzési
spośród [1. przyimek komunikujący, że to, o
czym
mowa
w
zdaniu,
dotyczy
wyróżnionej części jakiegoś zbioru, np.
Wybrano
go
spośród
zebranych.;
2. przyimek komunikujący, że z miejsca
położonego między jakimiś obiektami
wysunęła się, wyjrzała lub wyszła rzecz
lub osoba, o której mowa w zdaniu, np.
Spośród zarośli wyłaniała się zabytkowa
wieża.] – (kogo/czego) (vki/vmi) közül; kettő
közül; között
spośród nas – közülünk
spot [krótki film reklamowy; też: krótka
reklama radiowa] – spot; rövid reklámfilm;
rövid rádióreklám
spotęgować [uczynić bardziej intensywnym pod
jakimś względem] – fokozni, felfokozni,
erősíteni, megerősíteni; (mat.) hatványozni,
hatványra emelni
spotęgować czyją ciekawość – fokozni vkinek az
érdeklődését v. kíváncsiságát
spotęgować zapał – fokozza a lelkesedést v. a
buzgalmat
spotęgować się [nabrać intensywności, siły] –
fokozódni,
felfokozódni,
erősödni,
felerősödni, megerősödni, hatalmas lesz;
hatványozódik
spotęgowanie – erősítés, felerősítés, felfokozás
spotęgowanie się – erősödés, felfokozódás
spotęgowany, -a, -e – fokozott
spotężniały, -a, -e [1. taki, który przybrał na sile,
stał się intensywniejszy; 2. taki, który
urósł, stał się silniejszy fizycznie] –
hatalmassá
vált,
hatalomra
jutott,
megerősödött
spotężnieć [1. stać się potężniejszym, silniejszym
pod jakimś względem; 2. stać się
większym,
silniejszym
fizycznie]
–
hatalmassá
válni,
elhatalmasodni,
megerősödni
spotkać (spotkam, -asz, -ają) — spotykać
(spotykam, -asz, -ają) [1. natknąć się na
-
Wersja 01 01 2017.
kogoś, na coś; 2. poznać kogoś; 3. stać się
czyimś udziałem; 4. znaleźć coś gdzieś] +
T. – (kogo) találkozni (vkivel), fogad vkit
vhol; (co) találni; beleütközni vmibe;
(zaznać)
érni
(vkit/vmit);
(spotykać)
előfordulni
spotkać a. spotykać (z kim/czym); spotkać a.
spotykać (kogo/co) – találkozni (találkozik)
(vkivel/vmivel)
spotkał go afront – megsértették, megbántották;
hátat fordítottak neki
spotkał go nieszczęśliwy wypadek – baleset érte
spotkał go/ją wielki zaszczyt – nagy
megtiszteltetés érte; nagy megtiszteltetésben
volt része
spotkał go zawód – csalódás érte
spotkała go klęska – vereség érte; megverték,
kudarcot vallott
spotkała go wielka niespodzianka – nagy
meglepetés érte
spotkał mnię zawód – csalódás ért engem
spotkała mnię niespodzianka – meglepetés ért
engem
spotkała nas zabawna przygoda – mulatságos
kalandban volt részünk
spotkało kogo wielkie nieszczęście – nagy baj ért
vkit
spotkać się (spotkam, spotkasz) — spotykać się z
(kim/czym) [1. spotkać jeden drugiego;
2. doświadczyć czegoś, być obiektem
czyjejś reakcji; 3. połączyć się, zetknąć się;
4. spotykać się: widywać się, umawiać się
na randki] – találkozni, összetalálkozni
(vkivel/vmivel), összekerülni; (zdarzać się)
akadni, előfordulni
spotkać się na gruncie neutralnym – semleges
területen találkozni
spotkać się z chłodnym przyjęciem – hideg
fogadtatásra lelni
spotkać się z kim – találkozni vkivel
spotkać się z kim nos w nos – szembetalálkozni
vkivel
spotkać się z niepowodzeniem – kudarcot vallani
spotkać się ze sprzeciwem ze strony... –
ellenkezésre talál ... részéről
spotkajmy się na dworzcu o czwartej
czterdzieści! – találkozzunk az állomáson
négy óra negyven perckor (4:40-kor)
spotkaliśmy się trafem u sąsiada – véletlenül
találkoztunk
v.
összetalálkoztunk
a
szomszédnál
spotkał się z obojętnością ogółu – általános
közömbösséggel találkozott
spotkamy się jeszcze w tym miasiącu – még
ebben a hónapban találkozunk
6521
spotkamy się o wpół do dziewiątej – találkozunk
fél kilenckor
spotkamy się wieczorem, jeżeli bedziesz u nas –
találkozunk este, hogyha nálunk leszel
spotkamy się za piętnaście ósma – háromnegyed
nyolckor találkozunk
spotkanie [1. umówione zejście się lub zjazd w
celu zobaczenia się z kimś; 2. rozgrywka,
zawody sportowe] – találkozás, találka,
találkozó
(összejövetel),
öszejövetel;
randevú; fogadás
spotkanie klasowe (po ukończeniu szkoły) –
osztálytalálkozó
spotkanie
na
najwyższym
szczeblu
–
csúcsértekezlet; elnöki v. kormányfői
találkozó
spotkanie na szczycie – csúcstalálkozó
Spotkanie Pańskie (wprowadzenie Chrystusa do
świątyni); Ofiarowanie Pańskie [jedno z
dwunastu wielkich świąt, wypadające 2
lutego i ustanowione na pamiątkę
przyniesienia
Jezusa
do
świątyni
jerozolimskiej
zgodnie
ze
starotestamentowym
zwyczajem,
czterdziestego dnia po Jego narodzeniu; w
świątyni ujrzał Go starzec Symeon, który
rozpoznał
w Jezusie Mesjasza i
prorokował o Jego przyszłej posłudze (Łk
2,22-39). Główną ideą tego święta jest
spotkanie Starego i Nowego Testamentu,
prawa i łaski; poza tym rytualne
przyniesienie Dzieciątka do świątyni jest
znaczeniowo zbliżone do złożenia ofiary i
może być traktowane jako praobraz
przyszłej Jego Ofiary. Święto jest
obchodzone od IV w. Kanon święta został
ułożony w VIII w. przez Kosmę z
Maiumy. Ikona „Spotkanie Pańskie"
znajduje się w rzędzie ikon świąt w
ikonostasie.] – Február 2.: Gyertyaszentelő
Boldogasszony ünnepe
spotkanie specjalistów – szakmai találkozó
spotkanie sportowe [gra, mecz, pojedynek,
rozgrywka, turniej, zawody, rozgrywki,
walka] – sporttalálkozó; meccs; turné;
verseny
spotkanie
towarzyskie
(pucharowe,
eliminacyjne) – (sp.) barátságos (kupa- v.
válogató) mérkőzés v. találkozó
spotkanie z czytelnikami – író-olvasó találkozó
spotkanie zakochanych – pásztoróra
spotnieć [1. pokryć się potem; 2. pokryć się parą
lub rosą] – izzadni; (o szybach) bepárásodni
spotniały, -a, -e [1. pokryty potem; 2. pokryty
parą lub rosą] – izzadt, megizzadt, átizzadt;
bepárásodott
-
Wersja 01 01 2017.
spotnieć [1. pokryć się potem; 2. pokryć się parą
lub rosą] – megizzadni, átizzadni, izzasztja
magát
spotulniały, -a, -e [taki, który stał się potulny] –
elcsendesedett, elcsendesült, megnyugodott
spotulnieć [stać się potulnym] – elhallgatni,
elcsendesedni, megnyugodni
spotwarzanie – rágalmazás, ócsárlás
spotwarzyć — spotwarzać [zniesławić, oczernić
kogoś] – rágalmazni, megrágalmazni,
ócsárolni (vkit/vmit); hazugságokat mondani
vkiről
spotwarzyć się — spotwarzać się [znieważyć się
wzajemnie] – kölcsönösen megrágalmazzák
egymást
spotworniały, -a, -e – szörnnyé vált; gyalázatossá
lett
spotwornieć – szörnnyé válni v. lenni; gyalázatossá
válni
spoufalić się — spoufalać się [stać się poufałym
w stosunkach z kimś] – bizalmaskodni;
bizalmas helyzetbe kerülni vkivel; bizalmas
barátságban lenni vkivel
spowalniacz [zob. moderator w zn. 1] –
(részecske) gyorsító
spoważnieć [1. stać się poważnym albo
poważniejszym niż poprzednio; 2. nadać
twarzy poważny wyraz] – megkomolyodni,
komolyabb lesz
spoważniały, -a, -e [1. poważniejszy niż
poprzednio; 2. taki, który stał się
poważny] – megkomolyodott
spowiadać [1. o księdzu: słuchać spowiedzi;
2. pot.
wypytywać
kogoś
o
coś
szczegółowo] – gyóntatni
spowiadać kogoś – gyóntatni vkit
spowiadać się [1. odbywać spowiedź; 2. pot.
opowiadać komuś o osobistych sprawach,
przeżyciach] – gyónni, meggyónni; átv.
személyes dolgokat elmondani vkinek;
élménybeszámolót tartani
spowiadać się w konfesjonale – a gyóntatószékben
gyónni
spowiadanie – gyóntatás
spowiadanie się – gyónás
spowić, spowinąć — spowijać [1. owinąć czymś
dokładnie; 2. otoczyć ze wszystkich stron]
– becsavarni, pelenkába csavarni; eltakarni,
elfedni
spowić się, spowinąć się — spowijać się
[1. owinąć dokładnie samego siebie;
2. zostać otoczonym dużą ilością czegoś] –
becsavarodni; eltakarja magát, elfedi magát
spowiednik [ksiądz słuchający spowiedzi] –
gyóntató, gyóntatóatya; lelkiatya
6522
spowiedź [1. w niektórych religiach: wyznanie
grzechów; 2. zwierzenie się komuś z
osobistych spraw; 3. wyrazu tego nie ma w
Biblii, ale jest mowa o wyznawaniu
grzechów. Nie ma także mowy o tym, że
należy
to
czynić
specjalnym,
licencjowanym
osobom.
Spowiedź
''uszna'' została wprowadzona do kościoła
rzymsko-katolickiego w roku 1215.] –
gyónás
spowiedź generalna – általános gyónás
spowiedź powszechna [w Kościele katolickim:
ogólne, powszechne wyznanie win przez
wiernych na początku mszy] – egyetemes
gyónás; közgyónás
spowinowacenie – rokonság, rokoni kapcsolat
spowinowacić — spowinowacać [uczynić
powinowatym] – rokonságot kialakítani v.
létrehozni v. létesíteni
spowinowacić się — spowinowacać się [stać się
czyimś powinowatym] – rokonságba kerülni
v. keveredni
spowinowacony z kim – rokonságban van v. rokon
vkivel
spowity, -a, -e – becsavart, pelenkába csavart;
eltakart, elfedett, lefátyolozott, gyászoló
spowity kirem – lefátyolozott, gyászoló
spowodować [stać się przyczyną czegoś, wywołać
coś] – okozni, eredményezni, előidézni;
(okot) szolgáltatni
spowodować coś – kiváltani vmit
spowodować
awarię
–
gépet
elrontani;
meghibásodást előidézni
spowodować fiasko – meghiúsítani
spowodować (komu) uwięzienie – börtönbe juttat
(vkit)
spowodować nieszczęście – baj balesetet okoz
spowodować obrażenia cielesne (u ludzi) –
személyi sérülést okozni
spowodować odrętwienie – megdermeszteni;
zsibbasztani
spowodować panikę – pánikot kelteni
spowodować rozgłos – visszhangot kelteni
spowodować stratę – veszteséget okozni
spowodować szkodę – kárt okozni
spowodować wybuch a. eksplozję – kirobbantani
spowodować wypadek – balesetet okozni
spowodować zgromadzenie (na ulicy) –
odacsődíteni
spowodować zjawisko – jelenséget kiváltani v.
előidézni
spowodowanie szkody – kártevés
spowodowany, -a, -e – okozott, eredményezett,
előidézett
spowszechnieć – elterjedni, általánossá válni
-
Wersja 01 01 2017.
spowszedniały, -a, -e [taki, który spowszedniał,
przestał być atrakcyjny] – mindennapivá-,
általánossá vált v. lett
spowszednieć [stać się powszednim, zwyczajnym,
stracić urok nowości] – mindennapossá v.
általánosá válni
spoza [1. przyimek informujący, że ktoś nie
należy do grupy osób, instytucji lub
organizacji, o której jest mowa, np.
Zabiegali o poparcie posłów spoza koalicji.;
2. przyimek informujący, że ktoś lub coś
pochodzi z miejsca położonego poza
danym
obszarem,
np.
Powołano
recenzentów spoza Warszawy.; 3. przyimek
informujący, że obiekt, o którym mowa,
przestał być zasłonięty przedmiotem
nazwanym przez rzeczownik, np. Słońce
wyjrzało spoza chmur.] – mögül
spoza czego – vmi mögül
spozierać (spojrzeć) [daw. spoglądać, patrzeć] –
ránézni, nézegetni
spozierać (na kogo/co) – nézegetni (vkit/vmit)
spożycie [zużytkowanie zakupionych towarów
na własne potrzeby] – fogyasztás (fogy.)
spożycie alkoholu – alkoholfogysztás
spożycie dóbr materialnych – anyagi javak
fogyasztása
spożycie globalne – teljes fogyasztás
spożycie indywidualne – egyéni fogyasztás
spożycie krajowe – hazai v. belső fogyasztás
spożycie materialne – anyagi fogyasztás
spożycie mięsa – húsfogyasztás
spożycie na głowę – fejenkénti fogyasztás
spożycie na głowę ludności – egy főre eső
fogyasztás
spożycie nieprodukcyjne – nem termelő
felhasználás
spożycie prądu – áramfogyasztás
spożycie produkcyjne – termelő felhasználás
spożycie przemysłowe – ipari felhasználás
spożycie rynkowe – piaci fogysztás
spożycie społeczne – társadalmi fogyasztás
spożycie wewnętrzne – hazai v. belső fogyasztás
spożycie zbiorowe – tömegfogyasztás
spożyć — spożywać [wprowadzić pokarm, napój
przez jamę ustną do żołądka] –
fogyasztani, elfogyasztani, felemészteni
spożywać coś – fogyasztani vmit
spożytkować — spożytkowywać [wykorzystać
coś, zwłaszcza z pożytkiem dla siebie] –
felhasználni, kihasználni, hasznára van
spożywanie – fogyasztás, használás, felhasználás
6523
spożywanie
niezbędnych
składników
odżywczych – létfontosságú tápanyagok
fogyasztása
spożywca [nabywca towarów] – fogyasztó
spożywczy, -a, -e (spoż.) [1. przeznaczony do
spożycia;
2. dotyczący
produkcji,
przechowywania i sprzedaży artykułów
żywnościowych] – élelmiszer-, fogyasztói-,
fogyasztási (fogy.), élelmi
spożywczy
[pot.
sklep
z
artykułami
spożywczymi] – bolt fogyasztási cikkekkel;
fogyasztási cikkeket kínáló bolt v. üzlet
spód [1. dolna część czegoś stanowiąca podstawę
lub dno; 2. dolna lub odwrotna strona
czegoś;
3. rodzaj
koszuli
noszonej
bezpośrednio pod suknią] – alsórész, alj,
alsó rész, fenék; alsószoknya, alsóruha; (tort)
tortalap
spód okrętu – hajófenék
spódnica, spódniczka [1. część wierzchniego
stroju kobiecego od pasa w dół; 2.
damskie ubranie, które pokrywa sylwetkę
od talii w dół; praktycznie niezbędna część
damskiej garderoby. Noszona z bluzką lub
z swetrem, może być także częścią
garsonki. Zmiany w długości i szerokości
s. są uzależnione od mody w damskim
odzieżownictwie. S. występuje w wielu
kształtach, które są określone za pomocą
cięcia. Wyróżniamy: s. zapinaną na guzki.,
spódnico-spodnie,
s. kopertową,
s.
plisowaną, prostą s., rozkloszowaną s.,
plisowaną s., sukienka na szerokich
ramiączkach, kopertowa s. i s. o kroju
dzwonowym. 3. ubiór wierzchni bez
wyodrębnionych nogawek okrywający
dolną część ciała. W Europie noszona
przede wszystkim przez kobiety i
dziewczęta. Dawniej również element
stroju męskiego, w tej formie zachował się
np. tradycyjny strój szkocki – kilt. W
zależności od kroju wyróżnia się wiele
rodzajów spódnic: między innymi:
kopertówkę, mini, kloszową, z godetami,
typu swing, balerinę, skrzynkową, z
klinów, plisowaną lub bombkę.] – szoknya
alj; szoknya [Női felsőruha, amely a deréktól
lefelé takarja a testet. A nők ruhatárának
nélkülözhetetlen darabja. Blúzzal vagy
pulóverrel hordják, vagy a kosztüm részét
alkotja. Hossza, bősége és formája a
mindenkori divat függvénye és igazodik a
vele egyidejűleg viselt más ruhadarabokhoz,
azokkal harmonikus egységet alkot. Sokféle
formája van, pl.: végiggombolt szoknya,
nadrágszoknya, lapszoknya, pliszírozott
szoknya,
egyenes
vonalú
szoknya,
-
Wersja 01 01 2017.
swingszoknya, rakott szoknya,
szoknya, harangszoknya stb.]
átkötős
spódnica (sięgająca) do kolan – térdig érő szoknya
spódnica (sięgająca) do kostek – bokáig érő
szoknya
spódnica (sięgająca) do ziemi – földig érő szoknya
spódnica fałdowana a. z fałdami (plisy łaskie,
zszyte od góry) – rakott szoknya, női v.
lányszoknya hajtásokkal [A hajtásokat a
derékpántba befogják, szakaszosan vagy
körben behajtogatják, levasalják, illetve
pliszírozzák, vagy vasalatlanul hagyják. Az
elnevezés egy rakott szoknyarészre is utal,
amelyet a sima felsőrészhez dolgoznak, kilt,
pliszészoknya]
spódnica kloszowa [młodzieżowy i modny kształt
spódnicy, która się rozszerza ku dołowi,
środkowa część ubioru jest wąska,
tworząc sylwetkę przypominającą balon
lub jajko.] – gloknis szoknya (harang alakú
szoknya); (dawno) bő v. bokorugró szoknya;
ballonszoknya [Fiatalos, divatos szoknya, a
közepén kialakított kiöblösödés lefelé
szűkül, ezáltal a ruhadarab formája egy
felfújt ballonhoz hasonlít.]
6524
gloknis szoknya
spódnica kopertowa – árhajtós szoknya
spódnica kopertowa (1) [1. owinięta naokoło
figury i zabezpieczona. Może być
zapinana na guziki lub zawijana; zwykle o
prostym kroju; 2. nazywana także
spódnicą portfelową; szyta z jednej
szerokości rozłożonego materiału w ten
sposób, iż jego krawędzie nachodzą na
siebie. Założenie może być umieszczone z
tyłu lub z przodu, zapinane na guzik, lub
związywane wstążką przyszytą na obydwu
krańcach spódnicy.] – lapszoknya [Olyan
egyszerű szabású szoknya, amelynek eleje
két rétegből áll, és a felső rétegét az alsón
áthajtva a derékon rögzítik. Lehet
végiggombolós vagy csak az övrészen
megkötős kivitelű.]
spódnica kopertowa (2) [charakterystyczna ze
względu na swoją szerokość, wykonana
prostopadle; zapięcia jedynie w talii.] –
átkötős szoknya [Olyan lapszoknya, amely
csak derékban van összekötve.]
spódnica marszczona – húzott, ráncolt szoknya
-
Wersja 01 01 2017.
spódnica na szelkach – vállpántos szoknya
spódnica nim rządzi – szoknyauralom alatt él;
(tréf.) papucs
spódnica o kroju dzwonowym [od lini side do jej
niższej części, jest w znacznym sposób
przedłuzona, w ten sposób, że tworzy
zagięciaw kształcie dzwona; zwykle
z więcej niż jednego kawałka, i czasami
cieta pod kątem.] – harangszoknya [Széles,
lefelé erősen bővülő szoknya kerek szabással
(a szabásmintája teljes kör), vagy egymás
mellé helyezett, körcikk alakú részekből
összeállítva.]
spódnica od kostiumu – kosztümszoknya
spódnica ogrodniczka – kertészszoknya
spódnica ołówkowa – Ceruzaszoknya [Szűk, térdig
vagy vádliig érő szoknya, amelynek vonala
egyenes vagy az alja felé szűkül.]
-
Wersja 01 01 2017.
6525
spódnica plisowana – pliszészoknya [rakott
szoknyarészre utal, amelyet a sima
felsőrészhez dolgoznak, kilt, pliszészoknya]
spódnica plisowana (1) [wzdłuż jej całej
powierzchni występują fałdy lub zakładki
(plisy),
tworzone
za
pomocą
karbikowania] – pliszírozott szoknya
[Olyan szoknya, amelynek teljes felületén
vagy bizonyos helyein pliszé eljárással
(pliszírozással) tartós hajtásokat alakítanak
ki díszítő céllal. A szoknyán az övből
kiinduló, sugárirányban lefutó hajtások neve:
sugárpliszé.]
spódnica plisowana (2) [nad jej obwodem i
wzdłuż całej długości posiada równe, w
jedną stronę, poziome fałdy lub zakładki.
Popularnie używana w odzieży dziecięcej.]
– rakott szoknya [Teljes kerületén hosszában
húzódó hajtásokkal vagy pliszírozással
díszített szoknya, nők és kislányok hordják.]
spódnica portfelowa – lapszoknya
spódnica prosta – egyenes vonalú szoknya,
egyenes szabású szoknya
spódnica rozkloszowana [rozszerza się ku
dołowi, obwód jej dolnej krawędzi jest
większy niż górnej. Zwykle składa się z
więcej niż jednej części.] – swingszoknya
[A csípőtől lefelé először kissé, majd egyre
nagyobb mértékben kiszélesedő, így
haranghoz hasonló formájú szoknya.
Rendszerint több darabból állítják össze.]
spódnica-spodnie [spodnie damskie z bardzo
szerokimi nogawkami] – szélesszárú női
dadrág, szoknyanadrág
spódnica sportowa – sportszoknya
spódnica szeroka – bőszoknya
spódnica szkocka – skótszoknya
spódnica układana – rakottszoknya
spódnica wąska – szűk szoknya
spódnica w kliny – eresztékes v. betétes szoknya
spódnica z fałdami – rakott v. berakásos szoknya
-
Wersja 01 01 2017.
spódnica z klinów – cviklis szoknya; deréknál
keskenyebbre, lefelé bővülően több darabból
kiszabott női szoknya
6526
spódnica z kontrafałdami – szembehajtásos
szoknya
spódnico-spodnie [1. szerokie spodnie, które
sięgają do kolan. Przód i tył odzieży jest
tak skonstruowany, że tworzą literę „s“
podczas chodzenia. W zależności od kroju
spódnico-spodnie mogą być marszczone,
plisowane i fałdowane. Długość podąża za
bieżącymi wymaganiami mody. Ten typ
odzieży po raz pierwszy był założony w
1930. 2. rodzaj spódnicy z szerokimi
nogawkami ukrytymi za kontrafałdami z
tyłu i z przodu. Ten typ stroju był bardzo
popularny w latach 80 ubiegłego stulecia,
obecnie moda na nie powraca, choć już w
nieco
zmienionej
formie,
przede
wszystkim dużo krótszej.] – nadrágszoknya
[Bő szárú, rendszerint a térdig érő nadrág.
Elöl és hátul középen hajtások vannak rajta,
ezért szoknyának hat. Hossza a mindenkori
divattól függ. Különösen az 1930-as években
lett divatos sportos öltözékként.]
spódnica z rozcięciem, spódnica z rozporkiem –
oldalt hasított szoknya, sliccelt v. felsliccelt
szoknya
spódnica zapinana na guziki [owijana spódnica
z wąską fałdą, która przymocowana jest
wzdłuż całej długości. Może mieć różne
kształty i długości.] – végiggombolt
szoknya [Lapszoknya keskeny áthajtással,
amelyet teljes hosszában végig gombolnak.
Különböző fazonú és hosszúságú lehet.]
spódniczka mini – miniszoknya
spójnia [to, co łączy, jednoczy] – összetartozás,
kapcsolat
spójnia ekonomiczna – gazdasági kapcsolat
spójnia handlowa – kereskedelmi kapcsolat
6527
spójnia miasta ze wsią – a falu és a város
összetartozása
spójnia produkcyjna – termelési kapcsolat
spójnik
[1.
nieodmienna
część
mowy.
Spójnikami są wyrazy łączące słowa, dwie
jednorodne części zdania lub wyrażenia;
2.
wyraz
łączący
dwa
zdania,
równoważniki zdań lub wyrażenia w
jedno zdanie złożone lub wyrażenie
złożone. W języku polskim spójniki
wyróżniane są zwykle jako osobna,
nieodmienna część mowy. Przeważnie
występują
na
granicy
pomiędzy
wypowiedziami
składowymi,
choć
niektóre spójniki mogą być używane
wewnątrz drugiej z nich. W funkcji
spójników mogą także występować dwulub kilkuwyrazowe połączenia zawierające
inne części mowy (są to tzw. spójniki
zestawione)] – (gram) kötőszó (ksz.) (latin
szóval conjuctio) [olyan viszonyszó, ami
tagmondatokat köt össze egymással. A
kötőszavak a magyar nyelvben lehetnek
egyszavasak (minthogy; azonban; habár)
vagy többszavasak (annak ellenére, hogy
stb.).]
A mellérendelések egyes fajtáinál más-más
fajta kötőszavak használatosak.
 Kapcsolatos (és, sem…sem, hanem…is, sőt)
 Ellentétes (de, ámde, viszont, azonban,
ellenben, dacára)
 Választó (vagy)
 Következtető (így, tehát, ezért, úgyhogy)
 Magyarázó (mert, mivel, ugyanis, hiszen)
W języku polskim wyróżniamy:
 spójniki współrzędne (parataktyczne):
o łączne, np. a, i, oraz, tudzież
o rozłączne, np. albo, bądź, czy, lub
o wykluczające, np. ani, ni
o przeciwstawne, np. a, aczkolwiek, ale,
jednak, lecz, natomiast, zaś
o wyjaśniające, np. czyli, mianowicie
o wynikowe, np. dlatego, i, przeto, tedy, więc,
zatem
 spójniki podrzędne (hipotaktyczne), np. aby,
bo, choć, czy, jeżeli, ponieważ, że.
Zdania współrzędne i części wyrażeń złożonych
oddzielamy przecinkiem, gdy są połączone
spójnikiem przeciwstawnym, wyjaśniającym
lub wynikowym oraz gdy są połączone
bezspójnikowo. W pozostałych przypadkach
przecinek
jest
potrzebny,
gdy
człon
występujący po spójniku ma charakter
wtrącenia lub dopowiedzenia (typowymi
przykładami są wyrażenia wprowadzane
przez: a nawet, albo i, czy raczej, i to, lub też
itp.) oraz gdy ten sam spójnik występuje przed
obydwoma członami (np. i ten, i tamten vs. ten i
tamten).
-
Wersja 01 01 2017.
spójnik łączny [spójnik łączący dwa zdania lub
ich części, pozostające względem siebie w
związku
łączności
czasowej
lub
przestrzennej, np. i, oraz] – kötőszó
spójnik przeciwstawny [spójnik łączący dwa
zdania lub ich części, których treści
przeciwstawiają się sobie, np. ale, lecz] –
ellentétes kötőszó (de, viszont, azonban)
spójniki podrzędne – alárendelő kötőszavak
- Alanyi mellékmondatban: hogy.
- Állapothatározói mellékmondatban: abban
hogy, ahelyett hogy, amellett hogy, anélkül
hogy, azon hogy, azonkívül hogy, azzal hogy.
- Célhatározói mellékmondatban: arra hogy,
avégett hogy, avégre hogy, azért hogy,
nehogy.
- Eredethatározói mellékmondatban: abból
hogy, arról hogy, attól hogy.
- Feltételes mellékmondatban: amennyiben,
amíg, mielőtt, míg, mihelyt, mire, ha, ha
csak, ha egyébként, ha egyszer, ha is, ha
különben, ha ugyan, hogyha.
- Helyhatározó mondatban: ahol, ahonnan,
ahová, ameddig, amerről, hol, holott,
honnan, hová, meddig, merre.
- Időhatározói mellékmondatban: ahányszor,
ahogy, alig, alighogy, ameddig, amennyiszer,
amíg, amikor, amikorra, amióta, amire, attól
fogva hogy, azelőtt hogy, azóta hogy, azután
hogy, ha, hányszor, hol hol, mennyiszer,
midőn, mielőtt, míg, mihelyt, mikor,
mikorra, mióta, mire, miután.
- Módhatározói mellékmondatban: akként
hogy, amennyiben, amennyire, hogy sem,
hogy sem mint, mennél, miként, miképp,
minél, mint, mint sem, mint sem hogy,
mintha, oly módon hogy, sem hogy, úgy
hogy, úgy mint.
- Okhatározói
mellékmondatban:
amennyiben, amiatt hogy, hogy, holott, mert,
merthogy, mert különben, mikor, minthogy,
miután, mivel, mivelhogy.
- Tárgyi mellékmondatban: hogy.
- Véghatározói mellékmondatban: abba hogy,
afelé hogy, ahhoz hogy, arra hogy, az ellen
hogy, az iránt hogy, oda hogy.
spójniki współrzędne [spójniki łączące zdania
współrzędne] – mellérendelő kötőszók
- Elválasztó kötőszók: avagy, avagy-avagy, és,
illetve, vagy, vagy-vagy.
- Ellentétes kötőszók: azért, azonban, ám,
csakhogy, de, ellenben, hanem, maga, mégis,
mégsem, míg, mindamellett, pedig, viszont.
- Kapcsolatos kötőszók: aztán, aztán pedig, és,
is, meg, még, mind mind, se, sem, sőt,
szintén.
- Következményes kötőszók: addig hogy,
addig míg, akkor, akkora hogy, annak
okáért, annyi hogy, annyira hogy, azért,
ekképpen, ennek folytán, ennélfogva,
eszerint,
hát,
így,
így
tehát,
következésképpen, tehát, úgy, úgyhogy.
- Magyarázó kötőszók: azaz, tudniillik,
ugyanis, vagyis.
- Megengedő kötőszók: akár, azért hogy, ám,
ámbár, ámde, bár, ha, ha - is, ha egyszer,
habár, hiába, holott, holott pedig, igaz hogy,
jóllehet, még ha, mikor, noha, pedig, ugyan.
6528
spójność
[1. ścisła
łączność,
zwartość;
2. wzajemne przyciąganie się cząsteczek
lub atomów danej substancji wskutek
działania sił międzycząsteczkowych] –
összetartás
spójny, -a, -e [1. ściśle spojony; 2. logicznie
powiązany, harmonijny, konsekwentny] –
szoros, összefüggő
spójrz! – idenézz! idesüss!; nézd csak!
spójrz tylko! – no nézd csak!
spójrzmy! – lássuk csak!
spójrzmy prawdzie w oczy! – nézzünk szembe az
igazsággal!
spólniczka – társnő; női társ
spólnik
[Słowo
spólnik
było
znane
staropolszczyźnie, notuje je np. słownik
Lindego. Dziś jednak o zgromadzeniu
spólników (a nie wspólników) można by
mówić tylko żartem.] – társ, üzlettárs
spólnota (wspólnota) – közösség, egyesülés
spólny, -a, -e (spoleczny, wspólny) – közös,
együttes, általános, egyetemleges, közspółczynnik – együttható v. koeficiens
spółczynnik tarcia – súrlódási együttható v.
koefficiens
spółdzielca [członek spółdzielni] – szövetkezeti
tag
spółdzielczość, kooperacja [ruch społecznogospodarczy obejmujący organizacje i
instytucje
spółdzielcze
oraz
ich
oddziaływanie na społeczeństwo] –
szövetkezés,
szövetkezeti
v.
termelőszövetkezeti mozgalom
spółdzielczość pracy – munkaszövetkezet (kisipari
termelőszövetkezet)
spółdzielczość
produkcyjna
[Spółdzielczość
produkcyjna działa w sferze wytwórczości
przemysłowej oraz organizowania pracy,
spółdzielczość
rzemieślnicza
—
w dziedzinie kredytu, wspólnych zakupów
i zbytu; istotne znaczenie w niektórych
krajach ma spółdzielczość mieszkaniowa
i mieszkaniowo-budowlana,
zdrowia,
turystyczna, rybacka, ubezpieczeniowa
i wydawnicza.]
–
termelőszövetkezet,
termelőszövetkezeti mozgalom; szövetkezeti
gazdálkodás
spółdzielczy, -a, -e – szövetkezeti
Spółdzielczy Ośrodek Maszynowy (SOM) –
(dawno)
Szövetkezeti
Gépállomás
(Lengyelországban)
-
Wersja 01 01 2017.
spółdzielczy zespół uprawowy – (dawno) termelő
szövetkezeti csoport (tszcs.)
spółdzielnia [1. zrzeszenie prowadzące określoną
działalność gospodarczą w interesie swych
członków zobowiązanych do wpłacenia
udziałów; 2. pot. lokal użytkowy, sklep
będący własnością członków zrzeszenia
spółdzielczego] – szövetkezet
spółdzielnia budowlana – építőipari szövetkezet,
építőszövetkezet
spółdzielnia budownictwa mieszkaniowego –
lakásépítő szövetkezet
spółdzielnia chałupnicza – háziipari szövetkezet
spółdzielnia handlowa – kereskedelmi szövetkezet
spółdzielnia
handlowo-przetwórcza
–
kereskedelmi és kisipari szövetkezet
spółdzielnia krawiecka (Spółdzielnia Krawiecka
"Pokój"
w Poznaniu)
–
(dawno)
szabószövetkezet, szabók szövetkezete,
szövetkezeti szabóság
spółdzielnia kredytowa – hitelszövetkezet
spółdzielnia
mieszkaniowa
–
lakásépítőszövetkezet, lakásszövetkezet [Spółdzielnia
Mieszkaniowa "Piast" w Katowicach] – a
Katowicei „Piast” Lakásépítőszövetkezet
spółdzielnia mleczarska – tejipari szövetkezet
spółdzielnia oszczędnościowo- kredytowa –
takarék-hitelszövetkezet
spółdzielnia pracy – kisipari termelőszövetkezet
(KTSZ)
spółdzielnia
produkcyjna
[w
krajach
socjalistycznych: zrzeszenie rolników
wspólnie
prowadzących
duże
gospodarstwo rolne] – termelőszövetkezet
[Rolnicza
Spółdzielnia
Produkcyjna
Jelenica w Ustroniu , RSP Jelenica]
spółdzielnia
przetwórcza
–
kisipari
munkaszövetkezet
spółdzielnia
rolnicza
–
mezőgazdasági
termelőszövetkezet; földművesszövetkezet
spółdzielnia rzemieślnicza – kisipari szövetkezet
spółdzielnia
spożywcza
a.
spółdzielnia
spożywców
[forma
współpracy
ekonomicznej, której celem nie jest zysk
pieniężny, a zapewnienie uczestnikom
tanich i dobrej jakości towarów lub usług.
Choć zysk z działalności może zostać
przeznaczony na fundusz gromadzki,
poprzez który członkowie spółdzielni
mogą finansować różne rzeczy np.
otworzenie nowego sklepu, otwarcie
piekarni czy budowa placu zabaw.
Spółdzielnie przybierają często formę
punktów sprzedaży detalicznej, będących
własnością i zarządzanych przez klientów.
Klientami są zazwyczaj jednostki, które
dostarczyły
kapitał
potrzebny
do
6529
uruchomienia
lub
nabycia
danego
przedsiębiorstwa
spółdzielczego.]
–
fogyasztási szövetkezet
spółdzielnia wytwórcza – termelőszövetekezet;
kisipari termelőszövetekezet
spółdzielnia zbytu – értékesítési szövetkezet
spółgłoska [1. głoska, której artykulacja polega
na zwarciu lub zbliżeniu narządów mowy;
2.
to dźwięk
języka
mówionego
powstający w wyniku całkowitego lub
częściowego zablokowania przepływu
powietrza przez aparat mowy (kanał
głosowy).
W
czasie
wymawiania
spółgłosek powstaje szmer, gdy powietrze
natrafia
na
przeszkodę
(zwarcie,
zbliżenie)]
–
mássalhangzó
[A
mássalhangzók (latinul consonantes) olyan
beszédhangok, amelyek kiejtése csak egy
magánhangzóval együtt lehetséges, és
képzésükkor a tüdőből kiáramló levegő a
hangképző szervek útján valamilyen
akadályba (fog, íny, ajak stb.) ütközik. Az
alábbiakban bemutatjuk magyarban, illetve
az idegen nyelvekben meglévő leggyakoribb
mássalhangzókat.]
Csoportosításuk: A mássalhangzókat a képzés
helye, módja, valamint a hangszalagok
működése
(zöngésség)
szerint
csoportosíthatjuk.
A mássalhangzó kapcsolódási törvényei:
Részleges hasonulás:Azt a jelenséget, amikor
az egymás mellett álló két mássalhangzó
közül az egyik a másikhoz zöngésség
tekintetében hasonlóvá válik, zöngésség
szerinti részleges hasonulásnak nevezzük.
Keletkezése: A tüdőből kiáramló levegő vagy
megrezegteti a hangszálakat vagy nem és
akadály nélkül távozik.
A képzés módja szerint a mássalhangzó lehet:
 zárhang (okkluzíva vagy plozíva): ejtésekor a
hangképző szervek a levegő útját teljesen
elzárják, majd hirtelen kiengedésével
képződik a hang (zárhangok: p, t, k, b, d, g,
gy, ty);
 réshang (frikatíva): képzésekor a levegő
kiáramlása a hangképző szerveken keresztül
folyamatos (réshangok: f, v, sz, z, s, zs, h, j
stb.);
 zár-rés hang (affrikáta): összetett hang,
amelynek képzésekor egy zárhang után
közvetlenül egy réshangot ejtünk (zárréshangok: cs, dzs, c, dz);
 folyékony hangok (likvidák): speciális
réshangok, amelyek a következő csoportokra
bonthatók:
o oldalréshang: a nyelv hegye a
szájpadlást érinti, miközben a két
oldalán a levegő kiáramlik; ide tartozik
az l hang;
-
Wersja 01 01 2017.
o pergőhangok
(tremulánsok):
a
nyelvhegy pergetésével képezzük őket;
ide tartoznak az r-szerű hangok:
 egyperdületű
vagy
egyszerű
pergőhang, újabban legyintőhang
(flap): az egyszerű rövid r hang,
mint az ember szóban;
 többperdületű vagy többszörös
pergőhang (trill): hosszú pergetett r
hang, mint az arra szóban.
 orrhang (nazális): olyan zárhang, amelynek
ejtése közben a levegő az orron át áramlik ki
(orrhangok: m, n, ny).
 közelítőhang (approximáns): a zárhang és a
réshang közötti hang; a hangképző szervek
nem zárják el teljesen a kiáramló levegő
útját,
csak
közelítenek
egymáshoz;
tulajdonképpen
lazán
ejtett
zárhang/réshang. A magyarban ilyen
mássalhangzó nincs, de például ilyen az
angol w, vagy a spanyolban a szóközi b vagy
v.
A képzés helye szerint a következő
mássalhangzókat különböztetjük meg:
 labiális (ajakhang): ejtésében az ajkak
működnek közre. Ezen belül lehet:
o labiodentális (fog-ajak hang): képzése a
felső fogsorral és az alsó ajakkal történik
(f, v);
o bilabiális (ajak-ajak hang): képzése az
alsó és a felső ajkakkal történik (p, b,
m);
 dentális (foghang): képzésében a nyelv és a
fogak vesznek részt (pl. t, d, sz);
 interdentális (fogközi hang): képzése a két
fogsor között történik. A magyarban ilyen
nincs, de nagyon sok indoeurópai nyelvben
létezik (pl. angol, spanyol, görög stb.);
 alveoláris (fogmederhang): képzése a nyelv a
felső fogínyhez történő érintésével történik
(pl. n, l);
 posztalveoláris (vagy prepalatális): a
fogmeder és a szájpadlás között képzett
mássalhangzó (s, zs);
 palatális: a szájpadlás legmasabb részén
képzett mássalhangzó (j, ny, ty, gy, cs, dzs);
 veláris (hátsó ínyhang): a hátsó szájpadláson
képzett hang (k, g, ch);
 faringális (garathang): az előbbinél még
hátrább képzett mássalhangzó (pl. a német
ch-t így ejtik a nacht szóban);
 uvuláris: a nyelvcsap pergetésével képzett
hang (pl. a francia „raccsoló” r);
 glottális (hangszalagréshang): egyetlen ilyen
mássalhangzó van, a h.
A hangszalagok működése szerint – A
hangszalagoknak a képzésben való részvétele
alapján a mássalhangzó lehet:
 zöngés:
képzésekor
a
hangszalagok
rezegnek, például m, n, ny, j (és ly), l, r, b, d,
g, gy, dz, dzs, z, zs, v
 zöngétlen: ejtésükkor a hangszalagok nem
rezegnek, például p, t, k, ty, c, cs, s, sz, f, h
6530
spółgłoska bezdźwięczna – zöngétlen
mássalhangzó
spółgłoska dentalna [zob. spółgłoska
zębowa] – foghang
spółgłoska
drżąca
[to
spółgłoska
dźwięczna, która powstaje przez
szybkie następstwo zwarć i rozwarć
narządu artykulacji (dolnej wargi,
końca języka lub języczka) i miejsca
artykulacji w kanale głosowym. Ruch
narządu artykulacji następuje w
wyniku
wzmożonego
prądu
powietrza, czyli narząd artykulacji
wykonuje ten ruch jedynie biernie.] –
pergő hang [A hangtanban, a
pergőhangok (idegen szóval trillárisok
vagy tremulánsok) olyan rotacizáló
mássalhangzók, amelyeket a hangképző
szerv és a hangképzés helye közti
vibráció hoz létre. A standard spanyol
<rr> hangja a perro szóban egy
fogmedri
pergőhang
(alveoláris
tremuláns), míg a párizsi francia
nyelvben szinte mindig nyelvcsapi
pergőhangot
(uvuláris
tremuláns)
használnak.]
spółgłoska drżąca dwuwargowa [rodzaj
dźwięku spółgłoskowego występujący
w
językach
naturalnych.
W
międzynarodowej
transkrypcji
fonetycznej
IPA
oznaczanej
symbolem: [ʙ].] – két ajakkal képzett
pergőhang
spółgłoska dwuwargowa [spółgłoska, przy
której wymawianiu powstaje zwarcie
lub szczelina między wargami] –
bilabiális mássalhangzó
spółgłoska
dziąsłowa,
alweolarna
[spółgłoska, której głównym miejscem
artykulacji są dziąsła] – alveoláris
(latin:
alveolum
’fogmeder’)
v.
fogmederhang [olyan mássalhangzó,
amely a nyelvnek a felső metszőfogak
mögötti fogmederhez történő érintésével
képződik. Alveoláris mássalhangzó
például az sz (zöngétlen alveoláris
réshang) és a z (zöngés alveoláris
réshang).]
-
apikoalveoláris (latin: apex, -icis
’[nyelv]hegy’ és alveolum ’fogmeder’)
mássalhangzó [a nyelv hegyét érintjük a
fogmederhez;
a
fogmederhangok
képzési módjának egyik alfaja, amikor a
nyelv a hegyével érinti a felső
metszőfogak mögötti fogmedert. A
magyarban nincs ilyen mássalhangzóképzési mód.
-
Wersja 01 01 2017.
-
dorzoalveoláris
(latin:
dorsum
’[nyelv]hát’ és alveolum ’fogmeder’) [a
nyelv hátát érintjük a fogmederhez; a
fogmederhangok képzési módjának
egyik fajtája, amikor a nyelv a hátával
érinti a fogmedert. A magyarban és a
legtöbb ismert nyelvben így képzik az
[s] (sz) és [z] hangokat.]
spółgłoska
dźwięczna
–
zöngés
mássalhangzó
spółgłoska frykatywna, szczelinowa [zob.
spirant]
–
réshang
(frikatíva):
képzésekor a levegő kiáramlása a
hangképző
szerveken
keresztül
folyamatos
spółgłoska gardłowa – torokhang
spółgłoska języczkowa, uwalarna [to
spółgłoska
atrykułowana
przez
uniesienie tylnej części języka tak by
zetknął się on z języczkiem. Spółgłoski
języczkowe są o wiele rzadsze od
miękkopodniebiennych. Akustycznie
są podobne, ale charakteryzują się
niższą częstotliwością dźwięku.] uvuláris: a nyelvcsap pergetésével
képzett hang
spółgłoska krtaniowa lub laryngalna [to
spółgłoska artykułowana w głośni] –
gégehang
spółgłoska labialna [zob. głoska wargowa]
– labiális (ajakhang): ejtésében az ajkak
működnek közre
spółgłoska lateralna – folyékonyhang,
likvida (az l, r n, ny, m mássalhangzók)
spółgłoska miękka – lágy mássalhangzó
spółgłoska
mocna
–
zöngétlen
mássalhangzó
spółgłoska
nagłosowa
–
szókezdő
mássalhangzó
spółgłoska nosowa [zob. głoska nosowa] –
orrhang v. orrhangú v. nazális
mássalhangzó
spółgłoska palatalne – ínnyel képzett v.
palatális mássalhangzók
spółgłoska podniebienna, palatalna –
palatális hang (a szájpadlás legmasabb
részén képzett mássalhangzó)
spółgłoska
półotwarta,
sonorna
[spółgłoska dźwięczna wymawiana
przy znacznym otwarciu narządów
mowy] – félig nyitott, szonor
mássalhangzó
spółgłoska przedniojęzykowa [spółgłoska,
przy której wymawianiu następuje
zbliżenie lub zwarcie przedniej części
języka z dziąsłami lub zębami] –
„elülső nyelvállású” mássalhangzó
6531
-
Wersja 01 01 2017.
spółgłoska przedniojęzykowo-dziąsłowa
[spółgłoska, przy której wymawianiu
czubek języka dotyka górnych
dziąseł] – „elülső nyelvállású” ,
fogmeder mássalhangzó
spółgłoska
przedniojęzykowo-zębowa
czubek języka dotyka górnych zębów]
– „elülső nyelvállású” foghang
spółgłoska przydechowa [zob. aspirata]–
hehezetes mássalhangzó
spółgłoska sycząca [spółgłoska s i z] –
sziszegő mássalhangzó
spółgłoska
szczelinowa
języczkowa
bezdźwięczna
[rodzaj
dźwięku
spółgłoskowego
występujący
w
językach naturalnych, oznaczany w
międzynarodowej
transkrypcji
fonetycznej IPA symbolem [χ].] –
zöngétlen réshang
spółgłoska szczelinowa podniebienna
dźwięczna
[rodzaj
dźwięku
spółgłoskowego
występujący
w
językach
naturalnych.
W
międzynarodowej
transkrypcji
fonetycznej IPA oznaczana jest
symbolem: [ʝ]] – palatális, zöngés
réshang [egyes beszélt nyelvekben
használt mássalhangzó. A nemzetközi
spółgłoska
tematowa
–
a
szótő
mássalhangzója
spółgłoska
twarda,
niepalatalna
środek języka nie wznosi się ku
podniebieniu twardemu] – kemény
mássalhangzó
spółgłoska tylnojęzykowa, welarna [1. to
odnosi się do sposobu artykulacji
spółgłosek polegającego na zbliżeniu
tylnej części języka do podniebienia
miękkiego (łac. velum). W ten sposób
wymawia się np. /k/, /g/, /x/ (= polskie
ch) oraz /N/ (welarną spółgłoskę
nosową jak w angielskim thing). 2.
spółgłoska, przy której wymawianiu
następuje zbliżenie lub zwarcie tylnej
części języka z podniebieniem miękki]
– veláris mássalhangzók [képzési helye
a
lágyszájpadlás
(nyelvészeti
szakirodalomban ezt ínynek is nevezik,
azonban ez megtévesztő lehet, ugyanis a
fogíny is íny). A magyarban mindössze
két veláris zárhangot találunk, ezek a k
és a g. Idegen nyelvekben (pl. német,
görög, spanyol, szláv nyelvek stb.)
fonetikai ábécé (IPA) e hangot a ʝ
(áthúzott szárú j) jellel jelöli, XSAMPA-jele pedig j\. Koartikuláció
során a természetes magyar beszédben is
előfordul a /j/ hang allofónjaként, pl. a
dobj be kifejezésben, illetve a gy
(palatális, zöngés zárhang) elnyújtott
ejtésével is közelíthető.]
spółgłoska
środkowojęzykowa,
średniojęzykowa, miękka, palatalna
środek języka unosi się ku górze] –
középnyelvállású mással hangzó
spółgłoska
szczelinowa,
frykatywna
[(spółgłoski
trące,
frykatywne)
powstają, gdy narządy mowy w czasie
artykulacji tworzą dostatecznie wąską
szczelinę, by powstał szum, tarcie.
Brzmienie/barwę
spółgłosek
szczelinowych determinuje ponadto
kształt i pozycja ust oraz języka.] –
réshang (frikatíva): más néven frikatíva
a fonetikában olyan mássalhangzóképzési mód, melynek során a
hangképző szervek valamilyen rést
képeznek, amelyen keresztül a levegő
kiáramlása folyamatos. A leggyakoribb
réshangok az f, j, s, sz, v, z, zs.
spółgłoska
tylnojęzykowa,
welarna
następuje zbliżenie lub zwarcie tylnej
części
języka
z podniebieniem
miękkim]
–
hátsó
nyelvállású
mássalhangzó; veláris (hátsó ínyhang): a
hátsó szájpadláson képzett hang
spółgłoska ustna [zob. głoska ustna] –
szájhang
spółgłoska wargowa [Termin spółgłoska
wargowa odnosi się do sposobu
artykulacji spółgłosek polegającego na
zbliżeniu warg do siebie (spółgłoska
dwuwargowa) lub górnych zębów do
dolnej wargi (spółgłoska wargowozębowa). Dwuwargowo wymawia się
na przykład /p/, /b/ i /m/. Spółgłoski
wargowo-zębowe to między innymi /f/
i /v/ (polskie w). Głoska /w/ (polskie ł)
to spółgłoska półotwarta wargowomiękkopodniebienna.] – ajakhang,
ajakkal képzett mássalhangzó
spółgłoska wargowo-zębowa [spółgłoska,
przy której wymawianiu powstaje
szczelina między dolną wargą a
krawędzią górnych siekaczy] – ajakfog hang (mássalhangzó)
gyakori még az [x] (ch), illetve néhány
nyelvben (pl. görög, spanyol) előfordul
még a g lazább változata, a [ɣ] is.]
6532
spółgłoska zębowa (przedniojęzykowozębowe) [to rodzaj spółgłosek,
wyróżniony ze względu na miejsce
artykulacji, które znajduje się przy
górnych zębach – siekaczach, u ich
szczytu, tuż za ich tylną ścianą lub u
ich nasady na granicy z dziąsłami. W
międzynarodowej
transkrypcji
fonetycznej
artykulację
zębową
(apikalno-dentalną)
oznacza
się
symbolem [ ̪] np. [t̪], [d̪]. W praktyce
zarówno w transkrypcji fonologicznej
jako i fonetyczne, o ile cecha ta nie
kontrastuje
z
artykulacją
(za)dziąsłową,
znak
jest
ten
pomijany.] – foghang
spółgłoska zwarta – zárhang
spółgłoska zwarto-szczelinowa (afrykaty)
[powstają, gdy w pierwszej fazie
artykulacji dochodzi do blokady
przepływu przez jamę ustną i nosową
(zwarcia), po czym tworzy się
dostatecznie wąska szczelina, by
powstał szum, tarcie. Różnicą między
spółgłoską
zwarto-szczelinową
a
sekwencją spółgłoski zwartej i
szczelinowej polega na tym, że w
spółgłosce
zwarto-szczelinowej
element
szczelinowy
całkowicie
zastępuje plozję.] – (lat.) affrikáta; zárréshang (pl. c, dzs stb.)
spółgłoska
zwarto-wybuchowa
powstaje zwarcie narządów mowy, a
następnie gwałtowne ich rozwarcie] –
felpattanó zárthang
spółgłoski
bezdźwięczne
–
zöngétlen
mássalhangzók
spółgłoski boczne (spółgłoski lateralne, sonanty
boczne) [ustne spółgłoski, najczęściej
zwarto-otwarte, których artykulacyjną
cechą jest utworzenie zwarcia w
środkowej części jamy ustnej i przepływ
powietrza bokami, z jednej lub obu stron
języka.] – folyékonyhangok (lat. liquida,
likvida), az l, r n, ny, m mássalhangzók
[Átmenetet képeznek a mássalhangzók és
magánhangzók között; tiszta zöngehangok,
mint a magánhangzók, de mig ezeknek
kiejtésekor a szájüreg teljesen nyilt,
amazoknál egy-egy helyen el van zárva. Az
orrhangok (n, m, ny) kiejtésekor a szájüreg
teljesen el van zárva s a hangzó levegő
tüdőnkből orrunkon át jön ki; az l-nél a
szájüregnek középső része van zárva, az rnél pedig éppen csak ez van nyitva.]
spółgłoski dźwięczne – zöngés mássalhangzók
-
Wersja 01 01 2017.
spółgłoski
eksplozywne
(wybuchowe)
–
explozívák; (nyelvtan) zárhangok
spółgłoski
faryngalne
(spółgłoski
gardłowe) [spółgłoski szczelinowe
artykułowane poprzez silne cofnięcie
nasady języka, tak że powstaje
szczelina między nagłośnią a tylną
ścianką jamy gardłowej. Występują w
językach semickich (np. w arabskim i
sefardyjskiej
wymowie
języka
hebrajskiego), północnokaukaskich i
niektórych
językach
indiańskich
(zwłaszcza salisz i wakaskich).
Zgodnie z teorią laryngalną język
praindoeuropejski
mógł
również
zawierać spółgłoski faryngalne.] faringális (garathang): az előbbinél még
hátrább képzett mássalhangzó
spółgłoski nosowe (sonanty nosowe) [to nosowe
spółgłoski
zwarto-otwarte,
których
artyklucyjną cechą jest utworzenie
zwarcia w jamie ustnej, jednak w
odróżniu
od
spółgłosek
zwartych
otworzony zostaje równocześnie tor
nosowy, tj. podniebiennie miękkie zostaje
opuszczone. Wśród spółgłosek zwartych
występują spółgłoski, które różnią się
tylko opozycją ustna vs. nosowa.Również
przy artykulacji innych spółgłosek niż
zwarte może być dodatkowo otwarty tor
nosowy, np. w niektórych dialektach
semickich występuje [z]̃ . Głoski, które nie
są nosowe nazywamy ustnymi.] –
orrhangok
spółgłoski podniebienne – ínyhangzók
spółgłoski półotwarte (spółgłoski półotwarte,
półsamogłoski) [powstają, gdy w czasie ich
wymawiania w jednym miejscu powstaje
zwarcie, ale w innym otwarcie, lub gdy
dochodzi do zbliżenia narządów mowy, ale
nie do powstania szczeliny. Spółgłoski
pierwszej
grupy
nazywa
się
półspółgłoskami (spółgłoskami zwartootwartymi, spółgłoskami sonornymi), a
drugiej - półsamogłoskami (glajdami).Ze
względu na sposób artykulacji, spółgłoski
półotwarte leżą na granicy spółgłosek i
samogłosek. Półspółgłoski, np. /l/, /r/, /m/,
/n/, mogą w niektórych językach tworzyć
sylaby. Półsamogłoski są natomiast
niezgłoskotwórczymi
odpowiednikami
samogłosek, np. /j/ jest artykulacyjnie
spółgłoskowym
odpowiednikiem
samogłoski /i/. Spółgłoski półotwarte
należą do kontynuantów, czyli do głosek,
których wymowę można przedłużać.] –
félig nyitott mássalhangzó
6533
spółgłoski
przedniojęzykowe
[to
rodzaj
spółgłosek wyróżniony ze względu na
narząd artykulacji, przy tworzeniu
których aktywny udział bierze przednia
część języka w szczególności jego czubek
i brzeg (krawędź)] – „elülső nyelvállású”
mássalhangzó
spółgłoski szczelinowe – (nyelvt.) réshangok,
frikatívák, spiránsok
spółgłoski twarde – kemény mássalhangzók
spółgłoski ubezdźwięcznione – zöngétlenült
mássalhangzók
spółgłoski
zgłoskotwórcze
–
szótagképző
mássalhangzók
spółka [umowny związek dwu lub więcej osób
założony dla osiągnięcia wspólnego celu,
zwykle gospodarczego] – közösség,
egyesület, társulat, (gazdasági) társaság;
társa; szövetkezet; részvétel, részesedés
vmiben; (mt.) hármasszabály (regula de tri),
[A közönséges számtanban alkalmazott
eljárás, mellyel igen sok esetben 3 ismeretes
mennyiségből egy negyedket számítunk ki
(egyszerü H.), vagy 5 adott mennyiségből a
hatodikat, 7-ből a nyolcadikat stb. számítjuk
ki (összetett H.).]
spółka
agencyjno-handlowa
–
ügynökikereskedelmi társaság
Spółka Akcyjna (SA) [1. spółka, której podstawą
działalności jest kapitał wniesiony przez
wspólników w formie akcji; 2. rodzaj
spółki kapitałowej posiadająca w nazwie
skrót S.A. Kapitał akcyjny spółek
akcyjnych podzielony jest na akcje. W
Polsce minimalny kapitał akcyjny wynosi
500 000 PLN, a wartość nominalna akcji
to min. 1 grosz.] – részvénytársaság (Rt.)
Spółka Akcyjna Turystyczno-Transportowa i
Biuro
Podróży
–
Idegenforgalmi,
Beszerzési,
Utazási
és
Szállítási
Részvénytársaság
spółka bez osobowości prawnej – nem jogi
személyiségű társaság; jogi személyiséggel
nem rendelkező társaság
spółka cicha – csendes társaság
spółka cywilna (s.c.) [1. spółka, w której wkład
może polegać na wniesieniu do spółki
własności lub na świadczeniu usług; 2.
tworzona na podstawie umowy forma
spółki o charakterze osobowym; ma
określony cel gospodarczy, do którego
osiągnięcia wspólnicy zobowiązują się
dążyć; 3. także spółka prawa cywilnego –
jeden z rodzajów umów znanych
polskiemu prawu cywilnemu.] – polgári
társaság
spółka finansowa – pénzügyi társaság
-
Wersja 01 01 2017.
spółka
handlowa
[to
prawna
forma
współdziałania w celu zarobkowym co
najmniej dwóch podmiotów w rozumieniu
prawa cywilnego powstająca na skutek
zawarcia właściwej umowy uregulowanej
przepisami prawa handlowego (w Polsce
ustawy Kodeks spółek handlowych).
Rozróżniamy osobowe i kapitałowe spółki
prawa handlowego.] – kereskedelmi
társaság
spółka handlowa pod firmą – X X név alatt
szereplő kereskedelmi társaság
spółka holdingowa [spółka, która jako wspólnik
w innej spółce, podporządkowuje ją
poprzez objęcie tzw. kontrolnego pakietu
udziałów, co oznacza decydujący wpływ
na obsadę stanowisk w jej organach] –
holding
spółka inwestycyjna – beruházási társaság
spółka jawna [spółka handlowa zwykle z
niewielką liczbą wspólników; mimo braku
osobowości
prawnej
działa
jako
samodzielny podmiot prawa] – közkereseti
társaság (Kkt.); nyilvános társaság
spółka joint venture – közös vállalat
spółka komandytowa [spółka osobowa, w której
przynajmniej jeden wspólnik odpowiada
za zobowiązania spółki do wysokości sumy
ustalonej w umowie] – betéti társaság (Bt.)
spółka lokacyjna – beruházási társaság
spółka mieaszana – vegyes társaság
spółka prawa handlowego – kereskedelmi társaság
spółka prawa cywilnego – polgári jogi társaság
(rövidítése: pjt. vagy Pjt. ) [önkéntes
tömörülés egy engedélyezett cél eléréséért, a
Polgári Törvénykönyvben megfogalmazott
forma szerint, amely nem rendelkezik
különösebb vagyoni tőkével és tagjai
megőrzik függetlenségüket.]
spółka przedstawicielska – képviseleti társaság
spółka woda – víztársulat
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z.
o.o.) [1. spółka, w której odpowiedzialność
finansowa wspólników jest ograniczona do
wysokości
wniesionych
przez
nich
wkładów; 2. spółka handlowa o
charakterze kapitałowym, w której
wspólnicy odpowiadają wobec wierzycieli
tylko do wysokości swoich udziałów w
spółce] – Korlátolt felelősségű társaság
(Kft.) [a gazdasági társaságok (külföldön a
kereskedelmi társaságok) egyik típusa, jogi
személy. A kis- és középvállalkozások
kedvelt társasági formája bel- és külföldön.]
spółka z osobowością prawną – jogi személyiségű
társaság
6534
spółkować [1. wspólnie działać, łączyć się z kimś;
2. mieć stosunek płciowy] – egyesülni,
társulni, (kochać się, kopulować) közösülni;
viszonya van
spółkowanie, stosunek seksualny, płciowy,
współżycie seksualne (z łaciny coitus) [akt
polegający na wprowadzeniu prącia do
pochwy (immissio). Członek męski
znajduje się w stanie wzwodu (erekcja),
pochwa zaś jest zwiotczała i rozluźniona.]
– társulás; nemi érintkezés, közösülés [a
közösülés v. nemi aktus (latin nyelvű,
biológiai kifejezéssel koitusz) a párosodás
(kopuláció) emberekre vonatkozó általános
elnevezése. A közösülés fogalma alatt
általában a nemi egyesüléssel kapcsolatos
szexuális tevékenységek tágabb körét értik,
míg a koitusz kifejezetten a nemi szervek
egyesülését jelenti. A közösülés szó
szeretetet, szerelmet kifejező szinonimája a
szeretkezés.]; együttélés, viszony folytatása
spółkowanie – siedzenie w kucki – guggoló
helyzetben
spółkowy, -a, -e – egyesületi, részvénytársasági
spółrówny, -a, -e – egyenrangú, egyenlő
spółrzędność – egyenrangúság, mellérendeltség
spółrzędny, -a, -e – egyenrangú, mellérendelt
spółśrodkowy, -a, -e – koncentrikusm közös
középpontú
spółtowarzysz – munkatárs, kolléga
spółubiegać się – versengeni, versenyezni,
vetélkedni
spółubolewać – részvéttel van; fájdalomban
együttérezni
spółubolewanie
–
részvét,
együttérzés
(fájdalomban)
spór [spieranie się z kimś] – vita, viszály,
vitatkozás, villongás, viaskodás; cívódás,
civakodás, torzsalkodás; összecsapás; vitás
kérdés, harc, ellentét; válság; vitás kérdés
spór akademicki – (merőben) akadémikus vita
spór arbitrażowy – döntőbírósági vita
spór bezprzedmiotowy – haszontalan cívódás, üres
cívódás
spór graniczny – határvita
spór między partiami – pártviszály
spór między pracownikami a pracodawcą o
warunki pracy – munkaügyi vita
spór nierostrzygnięty – el nem döntött vita
spór o koronę – trónviszály, küzdelem v. harc a
koronáért
spór prawny – jogi vita
spór się zaognił – (átv.) az ellenkezés v. vita
elmérgesedett
spór teologiczny – teológiai vita
-
Wersja 01 01 2017.
spór zbiorowy [zgodna z przepisami procedura
wyjaśniania i rozwiązywania konfliktów
między pracobiorcami a pracodawcą] –
kollektív v. közvita
spóźnialski, -a, -ie [pot. ten, kto się spóźnia] –
későn járó, folyton késő
spóźnialskie autobusy – folyton késő buszok
spóźnić się (spóźnię się) — spóźniać się
[1. przybyć za późno; 2. odbyć się z
opóźnieniem; 3. o zegarze: wskazywać
czas późniejszy, niż jest w rzeczywistości]
– késni, elkésni, lekésni, lemaradni
spóźnić się do pracy – elkésik a munkájából; későn
ér a munkahelyére
spóźnić się a. spóźniać się do szkoły – elkésni az
iskolából
spóźnić się na pociąg – lekésni, lemaradni a
vonatról; lekési a vonatat
spóźnić się o minutę – egy percet késni (egy percet
késik); egy perccel késni
spóźniłem się, ponieważ komunikacja nie była
dobra - elkéstem, mivel nem volt jó a
közlekedés
spóźniłem się (spóżniłam się) na pociąg –
lekéstem a vonatot
spóźnienie (się) – késés, késedelem
spóźniony, -a, -e – elkésett, kései; késő [Spóźniony
bohater ― amerykański dramat wojenny
z 1970 roku]: (Too Late the Hero) [színes,
amerikai akciófilm, 144 perc, 1970]
spóźniony żał – késő bánat
spożyć – elfogyasztani
spożywczy – élelmiszer
S.P.Q.R. [skrót łacińskiej formuły Senatus
Populusque Romanus (senat i naród <albo
lud> rzymski). Formuła ta stanowiła w
starożytności oficjalną nazwę Imperium
Rzymskiego, a skrót S.P.Q.R., do czasu
rozpowszechnienia się na to miejsce
wizerunku orła, spełniał funkcję godła
państwowego.
Skrót
S.P.Q.R.
był
tatuowany na ramionach rzymskich
legionistów. Pojawiał się na monetach
okresu republiki, na sztandarach legionów
senackich,
oraz
monumentach
i
pomnikach fundowanych przez senat
rzymski. Skrót S.P.Q.R. jest w samym
Rzymie używany do dziś.] - S. P. Q. R. a
latin Senatus Populusque Romanus (a római
szenátus és nép) rövidítése. [I. e. 287-ben a
római
plebejusok
kiharcolták,
hogy
megszűnjön
a
Szenátus
népgyűlési
határozatokat jóváhagyó jogköre. Létrejött a
harmadik, lakóhely szerinti népgyűlés, a
Comitia Tributa. A plebejusok elérték, hogy
teljes jogegyenlőség legyen a római nép és
köztük. A Szenátus és a római nép együttes
6535
uralma: S. P. Q. R. a latin Senatus
Populusque Romanus (a római szenátus és
nép) rövidítése. Használata a Római
Birodalom idején volt a legelterjedtebb. A
rövidítés pontos jelentésére többféle változat
is ismert, ám Traianus oszlopán a fenti
változat áll. Róma városának címerében
napjainkban is szerepel a rövidítés és
megtalálható a középületek falán valamint a
római csatornafedelekbe, oszlopokba és
síremlékekbe vésve.]
spracować się [zmęczyć się pracą] –
agyondolgozza magát; haszolja magát (a
munkában)
spracowany, -a, -e [1. taki, który zmęczył się
pracą; 2. świadczący o wykonywaniu
przez długi czas ciężkiej, męczącej pracy]
– agyondolgozott, elcsigázott, agyonhajszolt
spracowane ręce – kidolgozott kezek
sprać (spiorę, spierze) — spierać [1. piorąc,
usunąć brud z materiału; 2. piorąc,
usunąć farbę z tkaniny; 3. zbić kogoś
dotkliwie] – kimosni, átmosni; megverni,
elverni, helybenhagyni, elpáholni
sprać bieliznę z pierwszego brudu – átmossa a
fehérneműt az első vízben
sprać kogo kijem – elnáspángolni vkit; bottal
elverni
sprać się — spierać się [1. o brudzie, plamach:
zostać usuniętym za pomocą prania; 2. o
materiale: stracić apreturę, kolor wskutek
prania;
3. zbić
siebie
wzajemnie;
4. spierać się: toczyć z kimś spór] –
kimosódni, átmosodóni; vitatkozni, vitázni
spragniony, -a, -e [1. odczuwający pragnienie;
2. o ziemi, roślinach itp.: wyschnięty;
3. pragnący czegoś, stęskniony do czegoś,
do kogoś] – (picia) szomjas, tikkadt; epedő,
epekedő; (átv.) mohó, sóvárgó
spragniony czego – vmire vágyó v. sóvárgó
spragniony pociechy – vigasz után sóvárgó v.
vágyó
sprasować — sprasowywać [ścisnąć coś w
prasie] – préselni, vasalni; sajtolni
spraszać [zob. sprosić] – meghívni
sprawa [1. zespół okoliczności, które są
przedmiotem czyjegoś zainteresowania;
2. interes, rzecz do załatwienia; 3. wielkie
zadanie, wzniosły cel; 4. postępowanie
toczące się przed sądem] – dolog, ügy,
kérdés; (robota) dolog
sprawa bierże pomyślny v. niepomyślny – az ügy
kedvező v. kedvezőtlen fordulatot vesz
sprawa bytowa – létkérdés
sprawa coraz bardziej się komplikuje – az ügy
mindinkább bonyolódik
-
Wersja 01 01 2017.
sprawa cywilna – polgári ügy
sprawa diabelnie źle idzie – pocsékul v. átkozottul
megy az ügy v. dolog
sprawa do załatwienia – teendő; tennivaló
sprawa gardłowa – bűntett; főbenjáró ügy
sprawa handlowa – üzleti ügy
sprawa honorowa – becsületbeli ügy, becsületügy
sprawa idzie dobrze – az ügy jól halad
sprawa idzie gładko – a dolog könnyen megy
sprawa idzie kulawo – az ügy nem jut v. megy
előre v. előbbre; az ügy v. dolog nehezen
megy
sprawa idzie swoim ładem – az ügy saját rendjén
megy v. halad
sprawa jest bardzo pilna – átv. a körmére ég a
dolog
sprawa jest na wokandzie – az ügy soron
(napirenden) van; (jog) az ügy v. tárgyalás ki
van tűzve; az ügy ki van tűzve tárgyalásra
sprawa jest zakończona – az ügy befejeződött; az
ügy elinzést nyert
sprawa jest załatwiona – az ügy el van intézve
sprawa już zdecydowana – az ügy már eldőlt,
döntést hoztak már az ügyben
sprawa karna – bűnügy
sparawa kryminalna – bűnügy, büntető ügy,
bűnvádi ügy, bűntett
sprawa kwterunkowa – lakásügy
sprawa ma taka zabarwienie, jakby… - olyan
színezete van a dolognak, mintha…
sprawa materialna – anyagias ügy
sprawa mieszkaniowa – lakásügy
sparawa nagląca – sürgős ügy
sparawa należy do niego – rátartozik az ügy
sparawa nie należy do niego – az ügy nem tartozik
rá
sprawa niezbyt doniosła – nem nagyon fontos,
nem nagy jelentőségű, jelentéktelen ügy
sprawa osobista – magánügy, személyes ügy
sprawa oświatowa - tanügy
sprawa pokutuje od kilku lat – az ügy évek óta
fekszik v. húzódik v. elintézésre vár
sprawa poważna – fontos v. komoly ügy
sprawa prywatna – magánügy
sprawa przedstawia się następojąco – az ügy v.
dolog a következőképpen áll
sprawa przyschła – elült, elcsitult dolog
sprawa publiczna – közügy
sprawa sądowa – bírósági ügy; per; peres ügy
sprawa sercowa – szívügy
sprawa służbowa – hivatalos v. szolgálati ügy
sprawa staje na ostrzu noża – kenyértörésre kerül
a dolog
6536
sprawa się klaruje – az ügy tisztázódik
sprawa się toczy – az ügy folyik v. folyamatban
van
sprawa się wikła – az ügy bonyolódik
sprawa ta ma swoje plusy i minusy – ennek az
ügynek van jó (pozitív) és rossz (negatív)
oldala
sprawa urosła do niepokojących rozmiarów – az
ügy nyugtalanító méreteket öltött
sprawa urzędowa – hivatalos ügy
sprawa w zawieszeniu – függő ügy, függőben levő
ügy
sprawa wielkiej doniosłości – nagy fontosságú ügy
sprawa wisi – az ügy függőben van
sprawa wyszła na jaw – az ügy, a dolog kitudódott
v. kiderült v. napfényre került
sprawa wzięła w łeb – az ügy el van ejtve,
elveszett
sprawa zagmatwana – bonyolult, összekuszált v.
zavaros ügy
sprawa znalazła się przed właściwym forum – az
ügy az illetékes fórum elé került
sprawca [ten, kto coś sprawił, dokonał czegoś,
był przyczyną czegoś]; sprawczyni –
okozó, szerző, intéző (ffi/nő), (winowajca)
tettes, elkövető
sprawca zbrodni – tettes, a bűn elkövetője
sprawdzalność – ellenőrizhetőség
sprawdzalny, -a, -e [1. taki, który daje się
sprawdzić; 2. taki, który się sprawdza,
sprawdzający się, znaczący] – ellenőrizhető
sprawdzanie – ellenőrzés, helyesbítés, utánajárás;
felülvizsgálat; vizsgálat
sprawdzanie dokumentów – okmányok
v.
dokumentumok felülvizsgálása
sprawdzanie otrzymanego towaru – a megkapott
v. megérkezett áru ellenőrzése
sprawdzanie listy obecności – a jelenlévők
listájának ellenőrzése; (w szkole) a tanulók
jelenlétének ellenőrzése
sprawdzanie obecności – katalógus
sprawdzanie pracy domowej; sprawdzanie
zadania domowego – házi feladat
ellenőrzése
sprawdzenie – ellenőrzés, vizsgálat, megvizsgálás,
beigazolódás, hitelesítés
sprawdzenie ilościowe – mennyiségi ellenőrzés
sprawdzenie jakościowe – minőségi ellenőrzés
sprawdzian [1. sposób sprawdzania czegoś;
2. ćwiczenie sprawdzające wiadomości
uczniów; 3. narzędzie pomiarowe służące
do stwierdzenia, czy wymiar, kształt lub
działanie sprawdzanego przedmiotu są
prawidłowe] – próbakő, dolgozat, ismérv;
(műsz.) sablon, kaliber; határidomszer
-
Wersja 01 01 2017.
sprawdzian czystości – a tisztaság próbaköve
sprawdzian gwintu – menetmérő, menetkaliber
sprawdzian końcowy – záródolgozat
sprawdzian pisenny – zárthelyi dolgozat
sprawdzian wzorcowy – főkaliber, mesterkaliber,
mestermérő, idomszer
sprawdziany pierścieniowe (przechodnie) –
gyűrűs sablonok
sprawdzić (sprawdzie, sprawdzasz) — sprawdzać
(sprawdzam, sprawdzasz) [skontrolować,
zbadać, czy coś jest zgodne z prawdą, czy
coś zostało zrobione prawidłowo] + Ac.=T.
– egyeztetni, összevetni,
ellenőrizni,
megvizsgálni; behozni, bevezetni, elhozni
sprawdzić a. sprawdzać bilet – jegyet ellenőrizni
sprawdzić coś w aktach – utánanézni az iratokban
vminek
sprawdzić coś w kalendarzu – naptárban
utánanézni vminek
sprawdzać ciśnienie oleju – olajnyomást
ellenőrizni
sprawdzić co z oryginałem – egyeztetni vmit az
eredetivel
sprawdzić coś w przewodniku – az útikalaúzban
utánanézni vminek
sprawdzić a. sprawdzać jakość – minőséget
ellenőrizni
sprawdzić kasę – rovancsolni, pénztárt ellenőrizni
sprawdzić a. sprawdzać pisownię – helyesírást
ellenőrizni
sprawdzić a. sprawdzać program – programot
tesztelni
sprawdzić rachunki – ellenőrizni a számlákat
sprawdzić wiadomości – ellenőrizni a híreket
sprawdzić a. sprawdzać wyniki – ellenőrizni az
eredményeket
sprawdź swoją skrzynkę, właśnie posłałem ci
maila/wiadmość – nézd meg a postádat (emailedet), az előbb küldtem egy üzenetet
sprawdzić się — sprawdzać się [1. stać się
rzeczywistym, realnym; 2. o człowieku:
okazać się przydatnym do czegoś; 3. o
urządzeniu: okazać się sprawnym] –
beigazolódni;
teljesülni,
beteljesülni,
megvalósulni; teljesedni
sprawdziły się czyje słowa – vkinek a szavai
megvalósultak v. beteljesültek
spraweczka – ügyecske
sprawić — sprawiać [1. stać się przyczyną
czegoś, spowodować coś; 2. kupić coś;
3. daw. urządzić imprezę, zabawę; 4. daw.
przygotować coś] – (spowodować) okozni,
szerezni, csinálni, gyakorolni; (kupować)
vásárolni; csináltatni; (dawno) adni; okozni,
6537
eszközölni;
készíteni,
megrendezni;
kizsigerelni, kibelezni, kitisztítani
sprawiać ból komuś – fájdalmat okozni vkinek
sprawiać komu ambaras – vkinek zavart okozni,
vkit zavarba hozni
sprawiać dobre wrażenie na kimś – jó benyomást
kelteni vkiben
sprawiać mdłości – émelygést, rosszullétet,
hányingert, gyomorémelygést okozni
sprawiać na kim dodatnie wrażenie – jó, előnyös
benyomást tenni vkire
sprawiać ulgę komu – vkinek enyhülést szerezni;
enyhíteni vkinek vmijét
sprawiać wrażenie – benyomást tenni, hatást
kelteni
sprawić baty – elverni, megverni; elpáholni
sprawić ból (komu) – fájdalmat okozni (vkinek)
sprawić (komu) kłopot– gondot, bajt okozni
sprawić a. sprawiać komuś smutek –
szomorúságot okozni vkinek
sprawić (komu) – gondot okozni (vkinek)
sprawić (komu) bal – megszidni vkit; elhúzni
vkinek a nótáját; megtanítani vkit kesztyűbe
dudálni
sprawić (komu) basarunek – elverni vkit
sprawić (komu) kłopot – kellemetlenséget v.
gondokat okozni vkinek; zavarni vkit
sprawić (komu) lanie – elverni, elpáholni, elrakni,
megrakni, korholni, szidni vkit
sprawić (komu) łażnię – (átv.) megmosni (vkinek) a
fejét; vkit elverni
sprawić (komu) niespodziankę – meglepetést
okozni v. szerezni vkinek
sprawić komu pogrzeb – temetést rendezni vkinek
sprawić komu przyjemność – örömet okozni
vkinek
sprawić komu przykrość – kellemetlenséget,
bosszúságot okozni v. szerezni vkinek
sprawić komu radość – örömet szerezni v. okozni
vkinek
sprawić komu rżnięcie – megverni, megütni vkit
sprawić komu wesele – örömet okozni vkinek
sprawić komuś ból – fájdalmat okozni vkinek
sprawić komuś chrzciny kijem – vkit jól elverni,
megbotozni
sprawić komuś lanie – megverni vkit
sprawić komuś rozkosz – kéjjel tölt el vkit
sprawić kurę – tyúkot kibelezni
sprawić lanie – elverni, megverni; elpáholni
sprawić przyjemność a. radość – örömet szerezni
sprawić radość – örömet szerezni v. okozni
sprawić rybę – halat tisztítani
-
Wersja 01 01 2017.
sprawić sobie coś – csináltat v. szerez magának
vmit
sprawić sobie suknię – ruhát csináltat magának
sprawić sobie drewnianą jesionkę/drewniany
szlafrok/drewnianą skrzynię – (szó szerint:
vett
magának
egy
fakabátot/faköntöst/fadobozt) meghalt
sprawić wesele synowi – fia mennyegzőjét
megrendezi
sprawić wrażenie – benyomást gyakorolni, hatást
kelteni
sprawić wrażenie (na kim) – hatást tenni, hatást
gyakorolni (vkire)
sprawić zająca – nyulat kizsigerelni
sprawić żonie nową suknię – új ruhát csináltat a
feleségének
sprawić się — sprawiać się [daw. postąpić w
pewien sposób, wywiązać się z zadania] –
viselkedni, vmilyen magatartást tanúsítani
sprawiedliwie – igazságosan
sprawiedliwość
["uczciwe,
prawe
postępowanie". Jedno z podstawowych
pojęć etycznych i prawnych, oznaczające
cechę przypisywaną jednostkom (osoba
sprawiedliwa), działaniom (sprawiedliwe
postępowanie)
czy
instytucjom
społecznym
(sprawiedliwe
prawa,
sprawiedliwy ustrój, sprawiedliwy wyrok),
wiązaną najczęściej z odpowiednim
rozdziałem dóbr lub bezstronnością] –
igazság, igazságosság, igaz; igazságügy (i.
ü.)
sprawiedliwość
[przeciwieństwem
do
sprawiedliwości jest grzech (bezprawie).
Każdy człowiek zgrzeszył i nie może
usprawiedliwić się sam; uczynić to może
dla człowieka tylko Jezus Chrystus. On
stał się dla nas grzechem, chociaż w Nim
nie było grzechu. Chrystus jest dla nas
Sprawiedliwością.
Usprawiedliwienie
można otrzymać tylko z łaski. Przy
osiąganiu zbawienia bywamy także
usprawiedliwieni.
Otrzymujemy
przebaczenie i usprawiedliwienie.] – I.
IGAZSÁG
[A
megismert
tények
megegyezése Isten teljes létezésével: mindez
általánosságban és Isten különös kijelentése
útján ismerhető fel; de mindig csak annyi
belőle, amennyit Isten ki akar jelenteni; Isten
mindazt kijelentette, ami a megismeréshez és
az üdvösséghez szükséges; az igazság
legnagyobb mértékben Jézus Krisztusban
jelent meg (Jn 1,14-17; 14,6), akik
elfordulnak Tőle, azok önmaguk döntenek
egy tévelygő és Istentől örökre távol maradó
élet mellett.] — II. IGAZSÁGOSSÁG
(IGAZ ÁLLAPOT) [Az igazak jellemzője,
6538
kivált Isten elválaszthatatlan tulajdonsága; a
bűneset következtében az ember megromlott,
és nincs benne az az igazságosság, amelyet
Isten elvár tőle (Róm 3,23); képtelen
önmagát igazzá tenni (Róm 3,19-20); a
megigazítás által az ember Krisztus neki
tulajdonított igazságossága és szentsége által
Isten előtt igazzá lesz, ha ezt hitben elfogadja
(2Kor 5,21); a megszenteltetésben Isten Igéje
iránti engedelmesség és a Szent Szellem
benne való munkálkodása által az ember
jelleme és magatartása egyre inkább
megváltozik. Ugyanakkor igénybe veszi a
teljes megigazulást, amelyet Krisztus
kereszthalálával már megszerzett a számára.]
sprawiedliwy1, -a, -e [1. postępujący wobec
innych zgodnie z nakazami etycznymi;
2. uzasadniony, słuszny] – igazságos, igaz
sprawiedliwy człowiek – igazságos ember
sprawiedliwy uczynek – igazságos tett v.
cselekedet
sprawiedliwy2 [człowiek
sprawiedliwy]
–
igazságos ember
sprawienie – beszerzés, rendezés, szervezés
sprawienie pogrzebu – temetés rendezés
sprawka [1. pot. niewielki, drobny występek;
2. pot. wybryk, figiel, psota] – csíny, ügy,
eset
sprawki – ügyes-bajos dolgok
(czyje) sprawki – átv. (vkinek) a viselt dolgai
sprawnie – ügyesen, helyesen
sprawnościowy, -a, -e – ügyességi, jártassági
sprawność
[1. zdolność
organizmu
do
wykonywania określonych czynności;
2. sprawna organizacja jakichś działań,
czynności; 3. praktyczna umiejętność
wykonywania
czegoś;
4. sprawne
działanie,
funkcjonowanie
jakiegoś
urządzenia;
5. zasób
wiadomości,
umiejętności w jakimś zakresie, zdobytych
przez harcerza; 6. odznaka na mundurze
harcerskim, będąca symbolem zdobycia
określonej umiejętności] – hatásfok [1. a
befektetett és a hasznosuló energia aránya,
százalékban. 2. a felvett teljes teljesítmény és
a leadott hasznos teljesítmény aránya
(Például: a közhasználatú hangsugárzók a
beléjük táplált elektromos teljesítménynek 110 százalékát alakítják át akusztikai
energiává, hatásfokuk tehát 1-10%)];
ügyesség, jártasság, gyakorlottság; (elért)
fokozat, próba
sprawność (skuteczność) prostowania – irányítás
hatásfoka
sprawność akustyczna – akusztikai hatásfok
sprawność całkowita – összhatásfok
-
Wersja 01 01 2017.
sprawność energetyczna – hatásfok
sprawność harcerska – cserkész-próba
sprawność mechaniczna – mechanikai hatásfok
sprawny, -a, -e [1. dobrze wyćwiczony fizycznie,
zręczny w ruchach, w wykonywaniu
czegoś; też: będący objawem, dowodem
czyjejś zręczności; 2. świadczący o
dobrym opanowaniu przez kogoś jakiejś
umiejętności; 3. właściwie urządzony,
zorganizowany; 4. o urządzeniu: dobrze
działający, funkcjonujący] – gyakorlott,
ügyes, jártas
sprawny do pracy i obrony – munkára, harcra
kész
sprawować [1. spełniać obowiązki, wykonywać
zadania wynikające z zajmowanego
stanowiska, wykonywanego zawodu itp.;
2. pełnić jakąś funkcję, wykonywać coś]–
gyakorolni; (urząd) betölteni; teljesíteni
sprawować jurysdykcję nad kim – joghatóságot
gyakorolni vki felett
sprawować kontrolę – ellenőrzést gyakorolni
sprawować nadzór – felügyeletet gyakorolni
sprawować ofiarę – misét mondani
sprawować rządy – kormányzati tevékenységet
végezni
sprawować rządy w państwie – államot irányítani
sprawować urząd – tisztséget v. hivatalt betölteni
sprawować urząd sędziego – bíráskodni
sprawować władzę – kormányozni, uralkodni;
hatalmat gyakorolni; uralmon van
sprawować się [postępować w określony sposób]
– viselkedni, viseli magát
sprawowanie [zachowanie się ucznia w szkole,
podlegające ocenie] – (wykonywanie)
gyakorlás; hivatal betöltése; (zachowanie się)
magaviselet, viselkedés
sprawowanie naganne – kifogásolható viselkedés
sprawowanie rządów – kormányzás
sprawowanie władzy ustawodawczej przez
parlament – országgyűlés megbizatása
sprawowanie się – magaviselet, magatartás
sprawozdanie [przedstawienie przebiegu jakiejś
działalności, szczegółowe zdanie sprawy z
czegoś] – jelentés, beszámoló, számadás,
tudósítás
sprawozdanie bilansowe – mérlegbeszámoló
sprawozdanie finansowe – pénzügyi jelentés
sprawozdanie kwartalne – negyedévi jelentés v.
beszámoló
sprawozdanie o czymś – vmiről szóló jelentés
sprawozdanie rachunkowe – számlaigazolás v.
kivonat
sprawozdanie roczne – évi jelentés, beszámoló
6539
sprawozdanie statystyczne – statisztikai jelentés
sprawozdanie targowe – piaci helyzetjelentés
sprawozdanie tygodniowe – heti jelentés v.
beszámoló
sprawozdanie z czegoś – vmiről szóló jelentés
sprawozdanie z działań wojennych – hadijelentés
sprawozdanie z działań wojskowych –
haditudósítás
sprawozdanie z działalności kapelana Wojsk
Lądowych – tudósítás a Szárazföldi Haderők
tábori lelkészének tevékenységéről
sprawozdanie z działalności przedsiębiorstwa –
üzleti jelentés
sprawozdanie z podróży – útibeszámoló,
élménybeszámoló
sprawozdanie z przebiegu uroczystości – az
ünnepély lefolyásáról szóló beszámoló
sprawozdanko – rövid jelentés, beszámolócska,
kisebb tudósítás
sprawozdawca – beszámoló, előadó ffi; ismertető,
jelentéskészítő v. adó ffi; hírmagyarázó,
riporter
sprawozdawca Polskiego Radia – a lengyel rádió
hírmagyarázója v. riportere
sprawozdawca sportowy – sporttudósító
sprawozdawczo-wyborczy,
-a,
-e
–
vezetőségválasztó
sprawozdawczość
[1. opracowywanie
sprawozdań,
całokoształt
prac
sprawozdawczych;
2. dział
instytucji
zajmujący
się
sporządzaniem
sprawozdań] – jelentés, beszámoló;
számvitel
sprawozdawczość budżetowa – költségvetési
beszámoló
sprawozdawczość dzienna – napi beszámoló
sprawozdawczość
finansowa
–
pénzügyi
beszámoló
sprawozdawczość inwestycyjna – beruházási
beszámoló
sprawozdawczość kwartalna – negyedévi
beszámoló
sprawozdawczość miesięczna – havi beszámoló
sprawozdawczość periodyczna – periodikus
beszámoló
sprawozdawczość roczna – éves beszámoló
sprawozdawczość statystyczna – statisztikai
beszámoló
sprawozdawczość syntetysczna – szintetikus
beszámoló
sprawozdawczość tygodniowa – heti beszámoló
sprawozdawczy, -a, -e – beszámoló, jelentéssel
kapcsolatos
-
Wersja 01 01 2017.
sprawunek
[1. przedmiot
kupowany
lub
zakupiony; 2. robienie zakupów, kupno
czegoś] – vásárlás, bevásárlás, beszerzés,
vétel, szerzemény (tulajdon); komisszió
sprawy bieżące – időszerű kérdések, ügyek
sprawy finansowe – pénzügyek
sprawy materialne – anyagiak, anyagi ügyek v.
dolgok
sprawy odwołują go do Warszawy – ügyei
Varsóba szólítják őt
sprawy publiczne – közügyek
sprawy spadkowe a. związane z spadkiem ―
örökségi v. örökösödési ügyek
sprawy wewnętrzne – belügyek
sprawy zagraniczne – külügy
sprawy zewnętrzne – külügy
spray [wym. sprej] [płyn znajdujący się pod
ciśnieniem w specjalnym pojemniku,
przeznaczony
do
rozpylania;
też:
pojemnik z takim płynem] – (ang.) spray
spray art [wym. sprej art] [zob. graffiti w zn. 1.] –
(ang.) graffiti
spray do dezynfekowania skóry – bőrfertőtlenítő
spray
sprecyzować [dokładnie, ściśle określić, uściślić
coś] – meghatározni, leszögezni; pontosan
meghatározni, precizírozni
sprecyzować bliżej swoje zarzuty – közelebbről
meghatározza ellenvetését
sprecyzowanie – pontos meghatározás
spreparować [1. przygotować, sporządzić coś w
określony sposób; 2. dobrać celowo
sfałszowane fakty, dokumenty itp., by
kogoś oskarżyć lub osiągnąć korzyść;
3. zrobić
preparat
anatomiczny,
zoologiczny itp.] – preparátumot v.
gyógyszerpreparátumot
készíteni;
kipreparálni, kikészíteni
spreparowany, -a, -e – kipreparált; kikészített
sprezentować [1. potocznie: zrobić komuś
prezent; 2. dać komuś prezent; 3. daw.
przedstawić kogoś; 4. daw. zaprezentować
coś; 5. wojskowe: sprezentować broń oddać honory wojskowe, stojąc na
baczność,
trzymając
broń
w
regulaminowej
pozycji]
–
(dawno)
bemutatni, megismertetni, átadni; (wojsk)
tisztelegni
sprezentować broń – puskával tisztelegni
sprezentuj broń! – fegyverrel tisztelegj!
sprężanie – tömörítés, sűrítés, kompresszió
sprężarka [maszyna do zwiększania ciśnienia i
gęstości gazów] – kompresszor, sűrítő
sprężarkowy, -a, -e – kompresszor-; sűrítő;
kompresszoros
6540
sprężenie – sűrítés
sprężony, -a, -e – (fiz) sűrített; cseppfolyósított
sprężone powietrze – sűrített levegő
sprężony gaz ziemny – sűrített földgáz
sprężyć — sprężać [1. napiąć, naciągnąć coś
sztywno; 2. zmniejszyć objętość gazu,
powietrza, materiałów w celu osiągnięcia
większego ciśnienia tych gazów lub
zwiększenia
wytrzymałości
danego
materiału] – összesűríteni, összenyomni,
komprimálni
sprężyć się — sprężać się [1. napiąć mięśnie,
przygotowując je do wysiłku; 2. pot.
zmobilizować się do czegoś; 3. zmniejszyć
pod ciśnieniem objętość] – összenyomódni,
sajtolódni, komprimálódni, összesűrűsödni,
tömörülni; cseppfolyósodni
sprężyna [1. kawałek drutu lub blachy spiralnie
zwinięty, mający tendencję do rozprężania
się; 2. czynnik sprawczy jakiegoś procesu]
– rugó; éltető elem, rugó, motor
sprężyna nie działa – a rugó elromlott v. nem
működik
sprężyna płaska – lapos rugó
sprężyna resorowa – réteges rugó
sprężyna się odpręża – a rúgó meglazul
sprężyna spiralna – spirálrugó
sprężyna ślimakowa – spirálrugó, csigarugó
sprężyna śrubowa – csavarrugó, spirálrugó
sprężyna taśmowa – szalagrugó
sprężynka – rugócska, kis rugó
sprężynować [1. uginać się i rozprostowywać;
2. spulchniać rolę kultywatorem lub broną
sprężynową] – rugózni
sprężynowanie – rugózás
sprężynowy, -a, -e – rugós
sprężynujący materac – rugózó matrac
sprężyście – rugalmasan; erélyesen, energikusan
sprężystość
[fizyczna
właściwość
ciał
materialnych odzyskiwania pierwotnego
kształtu i wymiarów po usunięciu sił
zewnętrznych
wywołujących
zniekształcenie – czyli zmianie tensora
naprężeń towarzyszy zmiana tensora
odkształceń i odwrotnie, przy czym
zmiany te są w pełni odwracalne. Istotną
cechą sprężystości jest zachowanie
energii.] – rugalmasság, ruganyosság,
hajlékonyság
sprężysty, -a, -e [1. odznaczający się lekkością,
łatwością ruchów; 2. działający sprawnie,
energicznie;
3. mający
zdolność
powracania do pierwotnego kształtu i
pierwotnych wymiarów po ustaniu
-
Wersja 01 01 2017.
działania sił odkształcających] – rugalmas,
hajlékony; erélyes, energikus
sprężysta organizacja – rugalmas szervezés
sprężyste łóżko – ruganyos ágy
sprężyste
przytwierdzenie
szyn
[System
Sprężystego Przytwierdzenia Szyn do
Podkładów Strunobetonowych oznaczany w
polsce skrótem SB jest technologicznie
polskim systemem przytwierdzeń szeroko
stosowanym na sieci trakcji polskiej kolei
od lat 80. Jego zadaniem jest tłumienie
drgań szyn (potwierdzono ponad 50%
skuteczności), co poprawia zarówno
komfort jak bezpieczeństwo jazdy. Do
niedawna
system
ten
pomimo
powszechnego zastosowania w Polsce
(SB3) był uważany za niepewny przez inne
kraje
Europejskie,
gdyż
badania
obejmowały
jedynie
poszczególne
elementy tego przytwierdzenia. System
stosowany był jedynie w Polsce i niedawno
wdrożony na Ukrainie. Na przełomie roku
2005/2006 system SB7 przeszedł pomyślnie
badania Centrum Naukowo-Techniczne
Kolejnictwa, co zezwala na jego
stosowanie w innych krajach Unii
Europejskiej.] – rugalmas sínleerősítés A
rugalmas sínleerősítések kifejlesztése során,
a rugalmasság növelésének szem előtt
tartásával, a szétválasztott leerősítések nagy
acéligényét igyekeztek csökkenteni, az
előnyös tulajdonságok, a nehezen lazuló,
erős szorító hatás megtartása mellett. Ezért a
vasutak
visszatértek
a
közvetlen
leerősítéshez, ahol a leerősítő-elemek, a
lazulásmentes
szorítóhatás
érdekében
minőségi rugóacélból készülnek. Egyes
típusoknál megtartották az acélból készült
alátétlemezt, másoknál ezt is elhagyva a
síntalp és a keresztalj közé gumilemezt
helyeztek. A gumilemezes megoldásnál a sín
kettős szorítást kap, ezt a fajtát kettősen
rugalmas leerősítésnek nevezzük. Újabban
az SNCF bevezette Nabla nevű sínleerősítést.
A francia RN – típusú betonaljas
leerősítéshez hasonló a Japán Vasutak
200…210 km/h sebesség Tokaidovonalának
bevált
sínleerősítése.
A
rugalmas
sínleerősítés előnyeit figyelembe véve
számos vasút korszerűsíti a meglévő Georendszerű sínleerősítést oly módon, hogy a
merev szorítólemez helyett – egyébként a
sínleerősítés megtartásával – rugóacélból
készül rugalmas leszorítóelemet alkalmaz.
Ilyen megoldás az Skl-2 jelű, illetve az Skl-3
jelű rugóacél, szorítólemez felhasználásával.
A Német Vasutak nyíltvonalain a
VOSSLOH Skl-1 mellett a VOSSLOH Skl-3
szorítóelemet szabványosították. A DB
fokozatosan áttért a VOSSLOH Skl-14
típusú szorítóelem alkalmazásra, amelynek
előnye a nagyobb szorítóerő és a még
kedvezőbb rugódiagram mellett a kedvező
építési előszerelhetőség.]
6541
sprężyste przytwierdzenie szyn
sprężysty krok – rugalmas, energikus lépés
sprint [1. ang., sport. bieg płaski na krótkim
dystansie; 2. bieg, wyścig rozgrywany na
krótkich dystansach] – (ang) sprint; (sport)
rövid távú gyorsasági verseny; rövidtávú
futás 100-400 m-ig, gyorsfutás; vágta;
gyorsúszás
sprinter [ang., biegacz specjalizujący się w
sprintach] – (ang.) sprinter; rövid távú
versenyző; rövidtávfutó; (úszás) gyorsúszó
sprinterka – rövidtávú futónő v. versenyzőnő; női
sprinter
Michelle Jenneke (Ausztrália)
sprinterski, -a, -e – sprinteri; rövid távú versenyzői
sprintować – (ang) sprintelni; (sp) rövid távot nagy
gyorsasággal futni; (biz) nekieredni,
rákapcsolni
sprofanować [znieważyć to, co dla kogoś jest
przedmiotem
czci,
szacunku]
–
meggyalázni,
megszentségteleníteni;
profanizálni
sprokurować [1. tendencyjnie dobrać fakty, by
komuś coś zarzucić; 2. pot. przygotować,
sporządzić, zorganizować coś] – (tréf.)
elkészíteni,
összedobni,
megszervezni,
elintézni vmit
sprokurować na prędce obiad – gyorsan összedob
egy ebédet
-
Wersja 01 01 2017.
sproletaryzować – elproletarizálni,
elproletárosítani
sproletaryzować się – elproletárosodni
sprolongować [przedłużyć, odroczyć termin
ważności, płatności, wykonania czegoś] –
meghosszabbítani, prolongálni
sprolongować weksel – váltót prolongálni
sprosić (sproszę, sprosi) — spraszać
[zaprosiwszy, zebrać wiele osób w jednym
miejscu] – meghívni
sprosić gości – vendégeket hívni
sprostać [1. dać sobie radę z czymś; 2. dorównać
komuś lub czemuś] – (czemu) megfelelni,
eleget tenni (vminek); (komu/czemu) felérni
(vkivel/vmivel), egyenértékű; felvenni v.
kiállni a versenyt (vkivel)
sprostać komu/czemu – megfelelni vkinek/vminek
sprostać obowiązkom – eleget tesz kötelességének
sprostać swemu zadaniu – megállja a helyét;
helytállni
sprostać
wymaganiom
–
megfelel
a
követelményeknek
sprostać wymaganiom rynku – a piaci
követelményeknek megfelelni
sprostać wymaganiom klienta – kliens, ügyfél v.
vevő, üzletfél, vásárló követelményeinek
megfelelni
sprostać zadaniu – megfelel a feladatnak
sprostować [dokonać naprawy, korekty jakiejś
informacji] – helyreigazítani, kijavítani,
kiigazítani, korrektúrázni, helyesbíteni,
helyrehozni
sprostować omyłkę – tévedést v. hibát
helyreigazítani v. kijavítani
sprostować powiedzenie – kijelentését helyesbíti v.
módosítja
sprostować swój sąd o czym – vmiről szóló ítéletét
v. véleményét megváltoztatja v. módosítja
sprostowania – sajtóhibák jegyzéke, helyreigazítás
v. helyreigazítások
sprostowanie [zdanie, notatka, artykuł itp.
prostujące jakiś błąd, niedokładność] –
helyesbítés, kijavítás, helyreigazítás,
módosítás
sprostytuować [1. uczynić kogoś prostytutką;
2. sprowadzić kogoś lub coś do niskiego
poziomu moralnego] – elrontani,
lezülleszteni, prostituálni vkit
sprostytuować się [1. stać się prostytutką;
2. sprowadzić swoją moralność na bardzo
niski poziom; 3. stracić wcześniej
posiadaną wartość, godność] –
prostituálódni, megvásárolhatóvá válni (pl.
politikus)
sproszenie – sok ember meghívása
6542
sproszkować — sproszkowywać [zetrzeć na
proszek, wyprodukować coś w postaci
proszku] – porrá törni, elporlasztani
sproszkować się — sproszkowywać się [zostać
sproszkowanym] – porrá válni, elporladni
sproszkowanie – porlasztás
sproszkowany, -a, -e – porrá tört, porlasztott,
porított
sproszkowane mleko – tejpor
sprośna anegdota – sikamlós elbeszélés, pajzán
történet
sprośnie – szeméremsértően, trágár módon,
ocsmányul, sikamlósan
sprośność – trágárság, ocsmányság, sikamlósság,
fajtalanság
sprośny, -a, -e [nieprzyzwoity, rozpustny] –
fajtalan, trágár, sikamlós, illetlen, ledér,
kéjenc;
erkölcstelen,
szabadszájú;
szeméremsértő
sprowadzić — sprowadzać [1. spowodować
przybycie kogoś, znalezienie się czegoś w
jakimś miejscu; 2. sprawić, wywołać coś,
spowodować
jakieś
konsekwencje;
3. skierować coś na inne miejsce, zawrócić
kogoś, coś z jakiegoś miejsca, z jakiejś
drogi; 4. pomóc komuś zejść z góry na dół;
5. zmienić temat rozmowy; 6. ograniczyć
coś do czegoś] – behozni, bevezetni, elhozni;
(z góry) levezetni; (importować) behozni,
importálni;
(z
zagranicy)
behozatni;
eltéríteni,
letéríteni,
elterelni;
hozni,
összehozni; elővezetni, előhozni, hívni;
levezetni, elvezetni, elkísérni, hozni; (mt)
levezetni, hozni
sprowadzać ułamki do wspólnego mianownika –
törteket közös nevezőre hozni
sprowadzić co do absurdu – lehetetlenségig v. ad
absurdum vinni vmit
sprowadzić co do wspólnego mianownika – (átv.)
közös nevezőre hozni vmit
sprowadzić a. sprowadzać coś – behozni v.
importálni vmit
sprowadzić do minimum – a minimumra
csökkenteni (vmit)
sprowadzić do współnego mianownika – (mt)
közös nevezőre hozni
sprowadzić doktora, księdza do chorego – a
beteghez orvost, papot hívni
sprowadzić kogo – elővezetni, előhozni vkit
sprowadzić kogo ze świecą ze schodów –
gyertyával vezetni v. kísérni vkit a lépcsőkön
sprowadzić na kogo co – vkire vmit rászabadítani
sprowadzić na kogo/co nieszczęście – bajt hozni
vkire/vmire
sprowadzić na manowce – tévútra vezetni
-
Wersja 01 01 2017.
sprowadzić a. sprowadzać na złą drogę – bűnre
visz; rossz útra vezet
sprowadzić rozmowę na inne tematy – másra
terelni a szót; más témára v. tárgykörre
terelni a beszélgetést
sprowadzić towary skąd wodą, koleją – árukat
hozatni v. szállítani vhonnan vízi úton v.
vasúton
sprowadzić a. sprowadzać w jedno miejsce –
összehozni
sprowadzić więżniów do sądu – a foglyokat v.
fegyenceket a bíróság elé vezetni v. állítani
sprowadzić wojsko dla przywrócenia porządku –
a
rend
helyreállítására
katonaságot
kivezényelni
sprowadzić z dobrej drogi – vkit eltéríteni a jó
útról
sprowadzić z drogi cnoty – letéríteni az erény
útjáról
sprowadzić się — sprowadzać się [1. przybyć do
jakiegoś miejsca z zamiarem osiedlenia
się; 2. stać się czymś, przestać różnić się od
czegoś, ograniczyć się do czegoś] –
költözködni, beköltözni, beköltözködni;
hurcolkodni, áthurcolkodni; (do czego)
kiterjedni, korlátozódni (vmire); irányulni,
eredményezni
sprowadziło się to do tego, że... – ez mind arra
irányult, ez mind azt eredményezte, hogy...
sprowokować [wywołać czyjąś nieopanowaną,
nieprzemyślaną reakcję, spowodować coś]
– kihívni, provokálni
sprowokować do dyskusji – vitára kihívni v.
kényszeríteni
spróbować (sprobuję, -esz) [1. zjeść lub wypić
trochę czegoś w celu zbadania smaku;
2. postarać się coś zrobić; 3. pot. ośmielić
się, poważyć się na coś; 4. sprawdzić
wartość,
jakość,
stan
czegoś]
–
megpróbálni,
kipróbálni,
megkísérelni;
kísérletet tenni; merni, merészelni; (potrawę)
megkóstolni, megízlelni
spróbować (co) – megpróbálkozni (vmivel);
megpróbálni (vmit)
spróbować czegoś – megkóstolni, ízlelni v.
megízlelni vmit
spróbować potrawy – megkóstolni v. megízlelni
az ételeket
spróbuj szczęścia! – próbáld meg a szerencsédet!
spróbujemy! spróbujmy! – próbáljuk meg!
spróbuję – megpróbálom
spróbuję jeszcze tego sposobu v. tego środka –
megpróbálom még ezt a módszert v. ezt az
eszközt
spróbuję to zrobić – megpróbálom megcsinálni
6543
spróbować się [zmierzyć swoje siły, walcząc z
kimś, mocując się z kimś] – összeméri
erejét; megmérkőzni
spróbować się z kim – mérkőzni, harcra v. birokra
kelni vkivel
spróbowanie
–
megpróbálás,
kipróbálás;
megkóstolás
spróchniałość – rothadás, korhadás
spróchniały, -a, -e [1. o drzewie lub drewnianych
przedmiotach:
rozkładający
się,
rozsypujący się w próchno; 2. o zębie:
zniszczony przez próchnicę] – odvas,
szuvas, korhadt, korhadó, rothadó, pudvás,
redves
spróchniałe drzewo – korhadt, pudvás, odvas fa
spróchniały ząb – odvas, szuvas, redves fog
spróchnieć [1. o drzewie lub drewnianych
przedmiotach: rozsypać się w próchno;
2. o zębie: zostać zniszczonym przez
próchnicę] – megrothadni, korhadni,
megredvesedni; (fog) megszuvasodni
sprucie – (varrás) felbontása, felfejtése
spruć [1. rozciąć nici szwów czegoś zszytego;
2. zmienić dzianinę z powrotem w nić] –
felbontani, felfejteni, szétfejteni
spruć się – szétfejtődni, felbomlani, kifesleni,
felfesleni
spruty, -a, -e – felbontott, felfejtett
spryciara, spryciarz [pot. człowiek sprytny,
umiejący sobie radzić w życiu]; spryciarka
– ravasz, fifikus, furfangos (ffi/nő); (zsarg.)
vagány
spryskać — spryskiwać [1. pryskając wodą,
płynem, zrosić, zmoczyć kogoś, coś; 2. o
wodzie, płynie itp.: wylatując w postaci
kropel, opaść na kogoś, na coś] –
befröcskölni, vízzel befújni v. permetezni
spryskać kwiaty wodą – vízzel permetezni a
virágokat
spryskał mię błotem – befröcskölt engem sárral,
besározott
spryskać się — spryskiwać się [1. spryskać
samego siebie; 2. spryskać wzajemnie
jeden drugiego] – befröcsköli,
vízzel
befújja v. permetezi magát; befröcskölik
egymást
spryskanie – befröcskölés, permetezés
spryt
[zdolność szybkiego,
praktycznego
radzenia sobie w trudnych sytuacjach] –
(spiritusz)
találékonyság,
lelemény,
ügyesség, talpraesettség,
élelmesség,
szemfülesség, könnyedség, szellemesség,
ravaszság; ötletesség
sprytnie – ügyesen, talpraesetten, élelmesen,
szemfülesen, szellemesen, okosan; ravaszul
-
Wersja 01 01 2017.
sprytny, -a, -e [1. taki, który umie sobie radzić;
też: wyrażający, znamionujący spryt;
2. pot. pomysłowo zrobiony] – leleményes,
ügyes, talpraesett, agyafúrt, élelmes, ötletes,
ravasz, találékony, szemfüles, szellemes,
fürge, gyors; szemes
sprytny do czego – vmihez van érzéke, vmiben
ügyes
sprywatyzować coś – (lat.) privatizálni vmit
sprzączka [zapięcie w formie metalowej ramki
przytrzymującej przesunięty przez nią
pasek] – kapocs, csat
sprząc, sprzęgnąć — sprzęgać [1. złączyć,
zetknąć coś z czymś; 2. skorelować ze sobą
jakieś działania, czynności; 3. złączyć w
jednym zaprzęgu parę, czwórkę lub więcej
zwierząt
pociągowych]
–
csatolni,
összecsatolni
sprząc się, sprzęgnąć się — sprzęgać się
[połączyć się, wejść w ścisły związek] –
csatolódni, összecsatolódni
sprząg – iga, fogat; igás állat
sprząść (sprzędę, sprzędzie) [przerobić włókno na
nici] – megfonni, felfonni, összefonni,
befejezni; (fonást) összeerősíteni v. kötni
sprząść się – összefonódni, összekapcsolódni,
összekötődni
sprzątacz [1. mężczyzna, który zajmuje się
zawodowo
sprzątaniem;
2.
osoba
zajmująca się zawodowo sprzątaniem,
czyli utrzymaniem czystości i porządku –
w
biurach,
hotelach,
placówkach
handlowych, obiektach przemysłowych
lub w domach prywatnych] – takarító
sprzątaczka – takarítónő
sprzątać ze stołu – leszedni az asztalt
sprzątanie – takarítás
sprzątnąć — sprzątać [1. doprowadzić coś do
porządku; 2. usunąć coś z miejsca, na
6544
którym nie powinno się znajdować; 3. pot.
zabrać komuś kogoś lub coś, co ten ktoś
już uważał za swoje; 4. pot. zjeść coś
bardzo szybko; 5. posp. zabić; 6. zebrać
plony z pola] – takarítani, kitakarítani;
rendet
csinálni,
eltakarítani;
(zboże)
betakarítani, learatni, begyűjteni; eltüntetni,
biz. eltenni láb alól
sprzątać ze stołu – leszedni az asztalt
sprzątnąć kogoś – megölni, eltenni láb alól vkit
sprzątnąć koniczynę – lekaszálja, levágja és
behordja a lóherét
sprzątnąć pokój, mieszkanie – kitakarítja a szobát,
lakást
sprzątnąć pszenicę – learatja és begyűjti a búzát
sprzątnąć urodzaje – betakarítja a termést
sprzątnąć z pola – betakarítani v. behordani v.
begyűjteni a mezőről
sprzątnąć ze stołu – leszedi az asztalt
sprzątnie – takarítás; aratás [sprzątnie terenu
zielonego wokół pomnika pomordowanych:
zöldterület takarítása a mártírok emlékműve
körül]
sprzątnie pomieszczeń – helyiség kitarakítása
sprzeciw [1. niezgadzanie się, protest; 2. żądanie
ponownego rozpoznania sprawy przez
stronę, w której sprawie zapadło
orzeczenie podczas jej nieobecności] –
nemtetszés, tiltakozás, ellenkezés, ellenvetés,
ellenzés; feleselés
sprzeciwiający(, -a, -e) się – ellentmondó,
ellenálló, ellenszegülő
sprzeciwiający się czemu – vminek ellenálló v.
ellenszegülő
sprzeciwić się — sprzeciwiać się [1. wystąpić
przeciw komuś lub czemuś; 2. nie zgodzić
się na coś; 3. być niezgodnym z czymś] –
(przeczyć) (czemu) ellenezni (vmit); (opierać
się) ellenkezni, tiltakozni, ellenállni;
(komu/czemu) dacolni (vkivel/vmivel)
sprzeciwić się czemuś – ellenezni vmit; megvétózni
sprzeciwić się komu – kötekedni v. ingerkedni
vkivel
sprzeciwić się komu/czemu – ellenkezni v.
szembeszállni vkivel/vmivel; ellenezni vmit
sprzeciwiam się (protestuję)! – tiltakozom!
sprzeczać się [prowadzić z kimś sprzeczkę] –
perlekedni, vitatkozni, feleselni, ellenkezni,
veszekedni, vitázni; nyelvelni; villongani
sprzeczać się o co – veszekedni, vitázni vmiért
sprzeczanie się – ellenkezés, veszekedés, vita
sprzeczka [ostra wymiana słów między osobami
niezgadzającymi
się
pod
jakimś
względem] – szóváltás, villongás, viszály,
-
Wersja 01 01 2017.
perpatvar, vita, ellenkezés, veszekedés,
civakodás; villongás; zenebona
sprzecznie – ellenkezőleg, ellentmondóan
sprzeczności ustroju kapitalistycznego – a
kapitalista v. tőkés rendszer ellentmondásai
sprzeczności wewnętrznę – belső ellentmondások
sprzeczność [1. stosunek zachodzący między
zjawiskami,
myślami,
poglądami,
interesami sprzecznymi względem siebie;
2. rzecz sprzeczna z czymś; 3. log.
stosunek między dwoma zdaniami lub
nazwami, z których jedno jest negacją
drugiego]
–
ellentét,
ellentmondás,
ellentétesség; feleselés
sprzeczność antagonistyczna – antagonisztikus
ellentmondás
sprzeczność klasowa [stosunki zachodzące
między klasami społecznymi o różnych lub
przeciwstawnych
interesach]
–
osztályellentét
sprzeczność nierozwiązalna – feloldhatatlan,
kibékíthetetlen ellentmondás
sprzeczność z konstytucją – alkotmányellenesség
sprzeczność z naturą – természetellenesség
sprzeczność z prawem – jogellenesség,
törvényellenesség
sprzeczny, -a, -e [wykluczający się wzajemnie,
niezgodny z czymś] – (z czym) (vmivel)
ellentétes, (vminek) ellentmondó; sértő,
ellenes
sprzeczne twierdzenie – ellenkező állítás,
ellentmondás, ellenkező tantétel v. vélemény
sprzeczny z czymś – vmivel ellenkező, vminek
ellentmondó
sprzeczny z ustawą – törvényellenes
sprzeczny z konstytucją – alkotmánysérő,
alkotmányellenes
sprzeczny z prawem – törvénybe ütköző, jogsértő,
jogellenes, jogszerűtlen, törényellenes
sprzed [1. przyimek komunikujący, że to, o czym
mowa w zdaniu, pochodzi z okresu
wcześniejszego niż wydarzenie nazywane
rzeczownikiem, np. Pieśń ta pochodzi
sprzed
powstania
listopadowego.;
2. przyimek przyłączający rzeczownik,
który określa, ile czasu upłynęło od
danego zdarzenia do momentu mówienia,
np. To fotografia sprzed pięciu lat.;
3. przyimek komunikujący, że dana osoba
lub rzecz przestała być w miejscu
znajdującym
się
przed
obiektem
nazywanym przez rzeczownik, np.
Samochód odjechał sprzed domu.] – (czego)
(vmi) elől;
 uciekaj sprzed moich oczu: takarodj a
szemem elől
6545
sprzedać (sprzeda) — sprzedawać (sprzedaje)
[1. odstąpić komuś coś za pieniądze,
2. zdradzić kogoś lub coś za jakieś
korzyści materialne; 3. pot. wydać kogoś
za mąż lub ożenić kogoś dla korzyści
materialnych;
4. sprzedawać:
być
sprzedawcą] – eladni; árusítani, elárusítani,
árulni; tulajdont értékesíteni; (bort) kimérni
sprzedać co za marne pieniądze – potom áron
eladni (vmit)
sprzedać a. sprzedawać coś – eladni, értékesíteni
vmit
sprzedać a. sprzedawać coś na kredyt – hitelre
árulni v. eladni vmit
sprzedać coś bez zarobku – haszon nélkül eladni
vmit
sprzedać coś na marnie pieniądze – potom áron
adni el vmit
sprzedać a. sprzedawać coś z zyskiem –
nyereséggel v. haszonnal adni el vmit
sprzedać druków – nyomtatványok eladása
sprzedać hurtem – nagyban eladni
sprzedać korzystnie – előnyösen eladni vmit
sprzedać na aukcji – árverésen eladni
sprzedać na lewo – zugban eladni, feketén
kereskedni, feketézni
sprzedać na licytacji – árverésen eladni
sprzedać na łom – törmeléknek, ócskavasnak
eladni
sprzedać obligacje – kötvényeket átruházni v.
eladni
sprzedać ostatnią koszulę – (átv.) eladja az utolsó
ingjét is
sprzedać po zniżonej cenie – csökkentett áron adni
el v. értékesíteni
sprzedać przez licytację – elárverezni, árverésen
eladni
sprzedać samochód – autót eladni
sprzedać swój interes – eladja a saját üzletét
sprzedać a. sprzedawać towar – árut eladni v.
értékesíteni
sprzedać a. sprzedawać usługę – szolgáltatást
értékesíteni
sprzedać własność – tulajdont értékesíteni
sprzedać z rabatem – árengedménnyel árusítani
sprzedać za byle co – potom áron adni el;
elkótyavetyélni
sprzedać za pół darmo – félig ingyen adni el vmit
sprzedać ze stratą – veszteséggel adni el
sprzedać zboże na pniu – lábon álló gabonát
eladni
sprzedawać – árusítani, eladni
sprzedawać coś – árulni, árusítani vmit
-
Wersja 01 01 2017.
sprzedawać coś na wagę – súlyra, kimérve árulni
vmit
sprzedawać na licytacji – árverezni
sprzedawać na metry – méterre árulni vmit
sprzedawać na rynku – piacon árulni; piacozni
sprzedawać na tandecie – zsibvásáron eladni
sprzedawać na wagę złota – aranyértékben adni el
sprzedawać pietruszkę – petrezselymet árulni
sprzedawać po cenie kosztów własnych –
önköltségi áron árusítani
sprzedawać po domach – házalni
sprzedawać w detalu – detail v. kicsinyben eladni
sprzedać się — sprzedawać się [1. pot.
podporządkować się komuś dla korzyści
materialnych; 2. pot. zostać prostytutką;
3. pot.
umieć
korzystnie
się
zaprezentować; 4. pot. być sprzedawanym
w dużych ilościach, szybko] – eladja magát
sprzedał się wrogom – eladta magát az ellenségnek
sprzedajność – megvesztegethetőség
sprzedajny, -a, -e [taki, którego można
przekupić; też: świadczący o takich
cechach]
–
megvesztegethető,
megvásárolható
sprzedanie – eladás, árulás, elárusítás
sprzedany, -a, -e – eladott, értékesített
sprzedawanie – árusítás, eladás, árubabocsátás
sprzedawca [ten, kto zajmuje się zawodowo
sprzedawaniem towarów] – árus, eladó,
elárusító
sprzedawca gazet – újságárus
sprzedawca instrumentów muzycznych –
hangszerkereskedő
sprzedawca kwiatów – virágárus; virágkereskedő
sprzedawca papierosów – trafikos
sprzedawca rynkowy a. na rynku – piaci árus
sprzedawca towarów korzennych – fűszeres
sprzedawca warzyw – zöldségárus
sprzedawca warzyw i owoców – zöldséges
sprzedawca a. sprzedawczyni kwiatów –
virágárus
sprzedawczyk [pogard. ten, kto zdradza swój
kraj, swoje przekonania itp. dla korzyści
materialnych] – kis v. jelentéktelen árus v.
elárusító ffi
sprzedawczyni – elárúsítónő, eladónő
sprzedawczyni gazet – újságárusnő
sprzedawczyni papierosów – trafikosnő
sprzedawczyni warzyw i owoców – zöldséges (nő)
sprzedaż [1. odstępowanie czegoś przez
sprzedawcę na własność kupującemu za
określoną sumę; 2. (Jak czytamy u
Zygmunta Glogera) Sprzedaż, venditio,
nazywana była „donacją” i „rezygnacją” i
6546
zapisywana w księgach wieczystych.
Sprzedaż dóbr ziemskich musiała być
zapisana w aktach właściwych coram acłis
perpetuis. Zeznana przed niewłaściwymi,
winna była być przeniesioną czyli
oblatowaną do właściwych przed upływem
roku i 6-u niedziel. Oprócz inskrypcyi
potrzebna
była
„intromisja”
czyli
„wwiązanie”, co właściwie przenosiło fakt
prawnej własności z osoby sprzedawcy na
nabywcę. Inskrypcja mogła być zrobiona i
w kancelaryi królewskiej, w Metryce
koronnej lub litewskiej i z niej nie
potrzebowała być przenoszona ale zupełne
dokonanie miała wtedy, kiedy we
właściwych aktach ziemskich zeznana
została relacja woźnego o dokonanej
intromisyi na gruncie. Tym sposobem
prowadzona była urzędownie kontrola
tytułu własności, co nie było rzeczą
obojętną, kiedy do posiadania dóbr
przywiązane było prawo obywatelstwa i
tym sposobem zaciągało się właściwe
forum sądowe.] – eladás (ért.), árusítás,
elárusítás [eladás (lat. venditio) adásvétel
(lat. emptio-venditio)]; (szeszesitalé) kimérés
sprzedaż akwizycyjna – akvizíciós eladás
sprzedaż alkoholu – szeszesital-árusítás
sprzedaż aukcyjna – aukciós eladás
sprzedaż detaliczna – kiskereskedelmi eladás;
kicsinybeni eladás
sprzedaż giełdowa – tőzsdei eladás
sprzedaż hurtowa – eladás nagyban; nagybani
eladás
sprzedaż komisowa – bizományi eladás
sprzedaż konsygnacyjna – konszignációs eladás
sprzedaż kredytowa – hitelre törtnő eladás
sprzedaż na cele rynkowe – piacra történő eladás
sprzedaż na raty – részletre történő eladás; eladás
részletre
sprzedaż od ręki – eladás kéz alatt
sprzedaż okazyjna – alkalmi eladás
sprzedaż po obniżonej cenie – eladás csökkentett
áron
sprzedaż
pokątna
–
zugforgalom,
zugkereskedelem
sprzedaż poniżej kosztów własnych – eladás
önköltség alatt
sprzedaż publiczna – árverés; nyilvános árverés
sprzedaż ratalna – részletre történő eladás; eladás
részletfizetésre
sprzedaż rynkowa – piaci eladás
sprzedaż sklepowa – üzleti eladás
sprzedaż słaba – gyenge eladás
-
Wersja 01 01 2017.
sprzedaż towarów wybrakowanych – selejt v.
kiselejtezett áruk eladása
sprzedaż tylko za gotówkę – eladás csak készpénz
ellenében v. készpénz fizetés mellett
sprzedaż wolnorynkowa – szabadpiaci eladás
sprzedaż wódki z wyszynkiem – vodka v.
pálinkamérés helyben való fogyasztással
sprzedażny, -a, -e – eladási
sprzeniewierca – sikkasztó ffi
sprzeniewierczy, -a, -e – sikkasztó, sikkasztási
sprzeniewierstwo – sikkasztás, hűtlen kezelés
sprzeniewierzenie – csalás, sikkasztás; hűtlen
kezelés
sprzeniewierzenie się – hűtlenség, elpártolás
sprzeniewierzyć
—
sprzeniewierzać
[przywłaszczyć powierzone sobie cudze
pieniądze, cudze mienie] – csalni,
sikkasztani, elsikkasztani, ellopni, elkezelni
sprzeniewierzyć się — sprzeniewierzać się
[dopuścić się zdrady, odstępstwa] –
elpártolni, hűtlen lesz
sprzęg [1. zob. interfejs; 2. układ urządzeń lub
program umożliwiający współpracę i
wymianę
informacji
między
poszczególnymi elementami określonego
systemu komputerowego; interfejs, złącze]
– járom, fogat; (számítástechnika) interface;
illesztő, csatoló; csatlakozási felület
sprzegacz manuałów – manuálkapcsoló
sprzęgło [urządzenie do łączenia dwu elementów
w celu przeniesienia ruchu z jednego na
drugi] – kapcsoló, kuplung (gépkocsin)
sprzęgło
bezpieczeństwa
–
biztonsági
tengelykapcsoló
sprzęgło cierne – dörzskapcsoló
sprzęgło kłowe – körmös v. fogas tengelykapcsoló
sprzęgło przegubowe – csuklós v. tagolt
tengelykapcsoló
sprzęgło stóżkowe – kúpkapcsoló
sprzęgłowy, -a, -e – kapcsolósprzęgnąć (sprzęgnę, sprzęgnie) [zob. sprząc] –
befogni,
összekapcsolni,
egymáshoz
erősíteni, csatolni, összecsatolni
sprzęt [1. przedmiot użytkowy; 2. przedmioty
używane do jakichś prac lub w jakichś
okolicznościach;
3. koszenie
zboża,
kopanie warzyw, zrywanie owoców itp. i
zwożenie z pola, z ogrodu] – bútor; tárgy,
eszköz, felszerelés, műszer; anyag, szer;
háztartási cikkek, berendezés; betakarítás
sprzęt biblioteczny – könyvtári felszerelés
sprzęt biurowy – irodafelszerelés
sprzęt budowlany – építési felszerelés és kellékek
6547
sprzęt do transmisji danych – (kat.: informatyka)
DCE Data Communication Equipment
(adatátviteli berendezés)
sprzęt domowy – háztartási cikkek; holmi,
ingóságok
sprzęt elektrotechniczny – elektrotechnikai
műszer
sprzęt filtracyjny – szűrési eszköz
sprzęt gimnastyczny – tornaszer
sprzęt gospodarstwa domowego – háztartási
gépek
sprzęt hi-fi – hifi-berendezés
sprzęt inwestycyjny – beruházási eszközök
sprzęt komputerowy (ang. hardware) [materialna
część komputera. Ogólnie hardwarem
nazywa się sprzęt komputerowy jako taki
i odróżnia się go od software'u – czyli
oprogramowania.] – hardver (angolul:
hardware)
[a
számítógép
fizikailag
megfogható részeinek összessége. A
számítógép működéséhez alapvetőn hardver
és szoftver szükséges, a kettő közötti
kapcsolatot a firmware hozza létre, ami a
hardverekbe a gyártók által „beépített”
szoftvernek tekinthető.]
sprzęt
kuchenny
–
konyhai
eszközök,
konyhaberendezés
sprzęt łowieckie – vadászfelszerelés
sprzęt narciarski – sífelszerelés
sprzęt nasłuchowy – hallgatókészülék
sprzęt okrętu – hajófelszerelés, kötélzet, vitorlázat
sprzęt płetwonurka – búvárkészülék
sprzęt przeciwpożarowy – tűzoltófelszerelés
sprzęt pszczelarski – méhészeti felszerelés v.
eszközök
sprzęt radiowy – rádiófelszerelés, rádióberendezés
sprzęt rentgenowski – röntgenkészülék
sprzęt rybacki – halászeszközök, halászfelszerelés
sprzęt siana – szénabetakarítás; szénagyűjtés
sprzęt sportowy – sportfelszerelés, sportszer,
sporteszközök
sprzęt stereo – sztereó berendezés
sprzęt strażacki – tűzoltósági felszerelés
-
Wersja 01 01 2017.
sprzęt taborowy – tábori felszerelés
sprzęt techniczny – műszaki felszerelés
sprzęt wędkarski – horgászfelszerelés
sprzęt wideo – videokészülék
sprzęt wojenny – hadi felszerelés, hadianyag
sprzęt zmechanizowany [sprzęt poruszany za
pomocą urządzeń mechanicznych] –
gépesített eszközök
sprzęt zbóż – gabonabetakarítás
sprzęty gospodarcze; sprzęty gospodarskie –
gazdasági felszerelés v. eszköz
sprzęty kościelne – templomi kegyszerek
sprzęty pokojowe – szobaberendezés, szobabútor
sprzęty rolnicze – mezőgazdasági eszközök
sprzęty zalegają pokój – a szerszámok elfoglalják
a szobát
sprzężaj [daw. konie, bydło zaprzęgane do wozu,
pługa itp.] – igásállat (ló, ökör, bivaly)
sprzężajny, -a, -e – igás, iga-; igával kapcsolatos
sprzężenie – bekötés, bekapcsolás
sprzęzenie luźne (słabe) – laza (gyenge) csatolás
sprzężenie mieszane – vegyes csatolás
sprzężenie mikrofonu – mikrofoncsatlakoztatás
sprzężenie niepożądane – szórt csatolás
sprzężenie przez filtr – szűrőcsatolás
sprzężenie przez rozproszenie – szórt csatolás
sprzężenie rozproszeniowe – szórt csatolás
sprzężenie rzeczywiste – ohmos (nem reaktív)
csatolás
sprzężenie
zwrotne
(ang.
feedback)
[oddziaływanie sygnałów stanu końcowego
(wyjściowego) procesu (systemu, układu),
na jego sygnały referencyjne (wejściowe).
Polega na otrzymywaniu przez układ
(proces, system) informacji o własnym
działaniu
(o
wartości
wyjściowej).
Matematycznym, jednoznacznym opisem
bloku gałezi zwrotnej jest transmitancja.
Informacja ta jest modyfikowana przez
transmitancję bloku gałęzi zwrotnej lub
też nie (w szczególnym idealnym
przypadku). Wyróżnia się sprzężenie
zwrotne dodatnie, DSZ - gdy sygnał z
gałęzi zwrotnej dodaje się do wartości
referencyjnej w węźle sumacyjnym oraz
sprzężenie zwrotne ujemne, USZ - gdy
sygnał z gałęzi zwrotnej odejmuje się w
węźle
sumacyjnym
od
wartości
referencyjnej.]
–
FEED-BACK;
visszacsatolás,
gerjedés
[fülmögötti
hallókészülékek esetén a nem megfelelő
egyéni illeszték, hallójárati készülékek
esetén a nem megfelelő hallójárati "ház"
gerjedéshez, sípoláshoz vezethet. Ma ezek a
problémák már kiküszöbölhetőek. Okklúzió:
6548
külső fül, hallójárat elzárása (fejhallgató,
egyéni illeszték, hallójárati hallókészülék)
következtében hangérzékelésre reagált torz
hangok keletkezését értjük. (hordószerű,
visszhangos,
orrhangzós
saját
hang
felerősödése
torzulása
hallókészüléken
keresztül. A hangérzékelés egészséges
hallású embereken is tesztelhető. (tenyerével
lezárja a fülkagylót.)]
sprzężenie zwrotne akustyczne – akusztikai
visszacsatolás (a hangátviteli lánc –
közvetítőlánc – egyes tagjai között fellépő
káros egymásrahatás)
sprzężenie zwrotowe – ellenirányú feszültség
beiktatása
sprzężone mody drgań – csatolt sajátrezgés
sprzężony bezpośrednio (galwanicznie) –
galvanikusan (közvetlen) csatolt
sprężystość – rugalmasság; ruganyosság
sprzężysty, -a, -e [1. odznaczający się lekkością,
łatwością ruchów; 2. działający sprawnie,
energicznie;
3. mający
zdolność
powracania do pierwotnego kształtu i
pierwotnych wymiarów po ustaniu
działania sił odkształcających] – rugalmas,
ruganyos
sprężyście – rugalmasan; ruganyosan
sprzyjać [1. być usposobionym przychylnie do
kogoś lub czegoś; 2. tworzyć dobre
warunki dla czegoś] – kedvezni (vki vkinek)
sprzyjający, -a, -e – kedvező
sprzyjający warunek – kedvező feltétel
sprzyjający wiatr – menetszél
sprzyjanie – kedvezés
sprzykrzyć się [znudzić się komuś] –
megundorodni, megcsömörleni, megelégelni;
megunni
vkit;
elveszíti
a
kedvét;
megcsömörödni
sprzymierzenie – szövetkezés, frigy
sprzymierzeniec [1. ten, kto się z kimś
sprzymierzył; 2. ten, który pomaga
komuś, popiera kogoś, działa wspólnie z
kimś; też: coś, co pomaga komuś lub
czemuś] – szövetséges, frigytárs
sprzymierzeńczyni – női szövetséges, frigytárs
sprzymierzony, -a, -e – szövetséges, szövetkezett
sprzymierzyć
—
sprzymierzać
[złączyć
przymierzem kogoś, coś z kimś lub z
czymś] – szövetkezni
sprzymierzyć się — sprzymierzać się [zawrzeć
przymierze,
sojusz]
–
szövetkezni,
szövetséget kötni, szövetségre lépni,
csatlakozni
sprzymierzyć się przeciw czemu – szövetkezni
vmi ellen
-
Wersja 01 01 2017.
sprzysiąc się (sprzysięgnę się sprzysięgnie się),
sprzysięgnąć się — sprzysięgać się
[zjednoczyć się pod przysięgą przeciw
komuś] – összeesküdni, együttműködni,
összebeszélni (vki ellen)
sprzysiężenie [I. 1. tajna organizacja; też:
członkowie tej organizacji; 2. tajna
organizacja;
II.
członkowie
tajnej
organizacji] – összeesküvés; összeesküvők
sprzysiężeniec – (spiskowiec) összeesküvő ffi
sprzysiężony, -a, -e – összeesküvő
SPS Standard Positioning Service – SPS Standard
Positioning Service (általánosan használható
helymeghatárotási szolgáltatás)
spsocić [dopuścić się psoty] – megtréfálni,
pajkoskodni
spuchlizna – daganat
spuchła mi ręka (noga) – megdagadt a kezem
(lábam)
spuchły, -a, -e – dagadt
spuchnąć (spuchnie) [1. obrzęknąć, nabrzmieć;
2. pot. stracić siły, osłabnąć] – duzzadni,
feldagadni,
dagadni,
megdagadni,
megduzzadni
spuchnięcie – duzzadás; daganat, megdagadás
spuchnięty, -a, -e [obrzmiały, nienaturalnie
powiększony, opuchły] – dagadt, megdagat,
bedagadt
spuchnięty od płaczu – sírástól dagadt v.
megdagadt
spuchnięty palec – megdagadt ujj
spudłować [pot. strzeliwszy, nie trafić do celu] –
nem talál, nem ért célt
spuentować, spointować [wym. spuentować]
[trafnie, często dowcipnie lub zaskakująco
podsumować coś] – poentírozni; poénokat
csattogtatni
spulchniacz [1. ręczne narzędzie do spulchniania
gleby; 2. substancja wykorzystywana do
spulchniania
ciasta]
–
(kultywator)
kultivátor
spulchnieć – megpuhulni
spulchnić — spulchniać [1. uczynić pulchnym,
miękkim; 2. dodać do ciasta specjalne
środki spulchniające] – megpuhítani,
porlasztani; (földet) lazítani; porhanyítani
spurpurowiały, -a, -e [bardzo zaczerwieniony] –
bíborszínűvé vált; elpirult, elvörösödött
spurpurowieć [stać się purpurowym –
bíborszínűvé válni; elpirulni, elvörösödni
spust [1. metalowy języczek uruchamiający
mechanizm broni palnej; 2. urządzenie
umożliwiające opróżnienie zbiornika z
cieczą lub materiałami sypkimi; 3. wylanie
ciekłego produktu z pieca hutniczego;
4. zasuwka w zamku przesuwana za
pomocą przekręcania klucza] – (lőf.)
ravasz, elsütőbillentyű; (wody) lefolyás;
folyatás; (stali) csapolás, lecsapolás;
levezetőcsatorna;
(koh.)
csapolónyílás;
leeresztés, lejtő, fausztatás; zár, kiálló rész;
(csatorna) kifolyó; lefolyó
6549
spust do Gdańska [Tak nazywano spław zboża z
dóbr szlacheckich na sprzedaż do
Gdańska po Wiśle i rzekach do niej
wpadających.] – (daw) gabonaszállítás; a
gabona leúsztatása Visztulán Gdanskba
spust strzelny – lőfegyver kakasa v. ravasza
spustoszeć – elpusztulni, tönkremenni
spustoszenie [1. stan tego, co zostało spustoszone,
ruina, zniszczenie; 2. zniszczenie w sferze
moralności, kultury itp.] – pusztítás,
elpusztítás, feldúlás
spustoszony, -a, -e – feldúlt; elpusztított
spustoszyć [1. obrócić w ruinę, rabując, ogołocić;
2. wyniszczyć,
wyczerpać,
odebrać
zdrowie]
–
feldúlni,
elpusztítani,
tönkretenni; (erdőt) letarolni
spustowy, -a, -e – levezetéssel, leeresztéssel,
lebocsátással
kapcsolatos;
csapolási,
lecsapolási; csapoló-, lecsapolóspuszczać wodę – leengedi v. leereszti a vizet;
levezetni a vizet
spuszczać się z góry – leereszkedni, leszállni a
hegyről
spuszczanie – lebocsátás; kanca v. tehén
fedeztetése
spuszczanie okrętu – a hajó vízrebocsátása
spuszczony z łańcucha pies hasa na swobodzie –
a láncától megszabadított kutya szabadon
ugrándozik
spuścić (spuszczę, spuści) — spuszczać [1. puścić
coś z góry w dół; 2. odprowadzić z czegoś
jakiś płyn; 3. pot. sprzedać coś po
niewysokiej cenie; 4. pot. zniżyć cenę] –
-
Wersja 01 01 2017.
leereszteni, leengedni, leejteni; lehajtani,
lesütni, lelógatni; szabadon bocsátani v.
engedni; utánaengedni; (átv.) elveszteni;
lecsapolni, leengedni, leereszteni, levezetni,
lebocsátani; letolni; bízni; (koh.) csapolni
spuścić co po linie – kötélen leereszteni vmit
spuścić głowę – lehajtja a fejét
spuścić (komu) lanie – elverni, elpáholni, elrakni,
megrakni, korholni, szidni vkit
spuścić kurtynę – lemegy a függöny
spuścić na kogo – bízni vkiben, vkire hagyja v.
bazza magát
spuścić nos na kwintę – (átv.) lógatja az orrát
spuścić oczy – lesüti a szemét
spuścić parę – kiereszti v. kiengedi a gőzt
spuścić psa ze snyczy – eloldja v. elengedi a kutyát
a pórázról
spuścić roletę – leereszteni v. lehúzni a redőnyt
spuścić statek na wodę – hajót vízre bocsátani
spuścić staw – tavat lecsapolni
spuścić wodę – lecsapolni, leengedni a vizet
spuścić wzrok – lesütni a tekintetet
spuścić psa z łańcucha – elengedni a kutyát a
láncról
spuścić wodę ze stawu – lecsapolni a tavat
spuścić z ceny – engedni az árból
spuścić z tonu – enged a hangjából, alább adja,
lejjebb száll a lóról; megalázza magát
spuścić zasłonę – leengedni a függönyt
spuścić żagle – lereszteni v. lekötni a vitorlát; (átv.)
engedményeket tenni
spuścić a. spuszczać żaluzję – leereszteni a
redőnyt
spuścić się — spuszczać się [1. zjechać w dół,
zsunąć się albo zostać opuszczonym w dół;
2. pot. o oczku w dzianinie: spruć się;
3. wulg. o mężczyźnie: mieć wytrysk] –
leeresztődni,
felbomlani;
ereszkedni,
leereszkedni; (na kogo) hagyatkozni,
ráhagyatkozni (vkire);
ráhagyja magát;
(vulg) magömlése van
spuścić się po linie – kötélen ereszkedni le v. alá
spuścizna [1. to, co zostaje w spadku po kimś;
2. utwory, dzieła autora, który już nie
żyje] – örökség, hagyaték
spuścizna literacka – irodalmi örökség
spuścizna po prozdkach – az elődök öröksége
spuścizna przeszłości – a múlt öröksége v.
hagyatéka
sputnik [ros. (iskússtwiennyj) spútnik 'jw.';
iskússtwiennyj 'sztuczny' od iskússtwo
'sztuka; kunszt'; spútnik 'towarzysz
podróży; kompan; satelita' od put' 'droga;
podróż'. Pierwsze dwa (w paźdz. i list.
6550
1957)
wystrzelono
w
byłym
ZSRR.sztuczny satelita (Ziemi)] – (or)
szputnyik; mesterséges hold
SPX (Sequenced Packet Exchange) - (sekwencyjna
wymiana pakietów) [Jest zastrzeżonym
zestawem protokołów warstwy transportu
opracowanym przez firmę Novell.] – SPX
(Sequenced Packet Exchange) - SPX
(sorszámozott csomagkicserélő protokoll)
spychacz, spycharka [1. ciągnik służący do
wyrównywania
powierzchni
terenu,
robienia
płytkich
wykopów
itp.;
2. dźwignik do poruszania z miejsca
wodowanego statku] – talajegyengetőgép;
talajgyalu, úthenger
spychać [1. pchnięciem powodować zmianę
położenia czegoś, pchając, zrzucać, zsuwać
kogoś, coś w dół; 2. nacierając, zmuszać
do wycofania się, ustąpienia; 3. pozbawiać
kogoś,
coś
należnego
znaczenia,
odpowiedniej rangi; 4. obarczać kogoś
własnymi
obowiązkami]
–
lekötni,
letaszítani, lelökni; (átv.) eltolni
spychać kogo ze stopni tramwaju – lelökni vkit a
villamos lépcsőjéről
spychać robotę – elrontani v. elügyetlenkedni v.
elkontárkodni a munkát
spychać winę na kogo – rátolja, áthárítja a hibát
vkire
spysznieć – büszkévé, gőgössé válni
spytać, spytać się [zwrócić się do kogoś z
pytaniem] – (kogo o co) megkérdezni,
megérdeklődni (vkitől vmit)
spyta cię luty, czy masz dobre buty – [február
megkérdi tőled, jó cipőd van-e] eső előtt kell
a köpönyegről gondoskodni
spytam się ciebie – megkérdezlek
Spytek [Spytek, t. j. Spicymierz Jordan,
kasztelan krakowski, czyli, jak dawniej
nazywano, „pan krakowski”, mówiąc o
doległościach wysokich urzędów, wyrażał
się: „Co sobie Spytek nagotuje, to mu pan
krakowski zje”. Wyrażenie to stało się
przysłowiowem i spotykamy je u Jana
Kochanowskiego w XVI-ym i u
Opalińskiego w XVII-ym wieku.] – (daw)
kérdés
-
Wersja 01 01 2017.
sp.
użytkownika.] – Spyware [(magyarul
kémszoftver) az általánosan elfogadott
meghatározás szerint "olyan szoftver,
melynek az a célja, hogy demográfiai és
használói
adatokat
gyűjtsön
a
számítógépünkről rendszerint azért, hogy az
így szerzett információkat /internetes/
hirdetések értékesítésénél használja fel",
olvasható az internetes visszaélésekkel
foglalkozó cexx.org (Counterexploitation)
weblapján. Ugyanis ha tudni lehet rólunk,
hogy rendszeresen látogatunk régi autókkal
kapcsolatos oldalakat, akkor az is
valószínűnek látszik, hogy szívesebben
ráklikkelünk majd egy ilyen témájú
hirdetésre az interneten és ebből mind a
hirdetést elhelyező cégnek, mind a
hirdetőnek csak haszna származhat.]
z.
o.o.
(spółka
z
ograniczoną
odpowiedzialnością) – kft. (korlátolt
felelősségű társaság)
[przestarzałe:
przepytywanie,
dopytywanie kogoś w celu poznania
prawdy; indagacja * współcześnie tylko w
związku frazeologicznym: wziąć (brać)
kogoś na spytki] – vizsga, kikérdezés,
faggatás
spytlować [przesiać mąkę przez pytel] –
átszitálni, megszitálni
Spyware [to programy komputerowe, których
celem
jest
szpiegowanie
działań
spytki

szótár 1 - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

Rejs statkiem po Dunaju - Biuro Turystyczne Jaworzyna

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év