Reagowanie w sytuacjach trudnych

SCENARIUSZ ZAJĘĆ
Moduł II – Reagowanie w sytuacjach trudnych
Autor scenariusza: Aneta Gąsiewska
SCENARIUSZ ZAJĘĆ
Moduł II – Reagowanie w sytuacjach trudnych
Autor scenariusza: Aneta Gąsiewska
Cel zajęć:
Zwiększenie kompetencji ucznia w zakresie korzystania z postaw asertywnych w sytuacjach
trudnych.
Uczestnicy: uczniowie biorący udział w projekcie.
Realizatorzy: nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy z poszczególnych szkół biorących udział
w projekcie.
Metody: ćwiczenia, dyskusja.
Czas trwania zajęć: 2 x 45 min.
Materiały: kartki flipchart, flamastry kolorowe, wydrukowane materiały
Wprowadzenie teoretyczne do tematu – informacje dla prowadzącego
Głównym tematem zajęć jest pojęcie asertywności, czyli jak pozostać sobą w każdej
sytuacji, nawet w tej najbardziej trudnej. Podczas warsztatów uczniowie powinni dowiedzieć
się czym tak naprawdę jest asertywność, jak budować poczucie własnej wartości i
skuteczności, w jaki sposób być w zgodzie z sobą i jak z szacunkiem odnosić się do innych,
jak dbać o swoje prawa szanując prawa innych.
Warsztaty
I. Ćwiczenie
Prowadzący zadaje pytanie: Jakie zachowanie uważasz za asertywne? i zapisuje propozycje,
analizując każdą z klasą. Zapisuje to ich słowami, uzgadniając zmiany np. „Czy masz na
myśli…..?, Czy chodzi o ………?, Dobrze rozumiem, że….?
1. Partnerskie traktowanie innych i siebie.
2. Stanowczość połączona ze zrozumieniem i byciem skutecznym.
3. To prawo do bycia sobą w sposób nieraniący umyślnie innych.
Prowadzący zadaje kolejne pytanie: Jak każdy z was ocenia własną asertywność?
Korzysta z pytań poniżej a następnie rozdaje uczniom Mapę Asertywności (załącznik 1), którą
wypełniają i zatrzymują dla siebie.
1. Czy potrafisz szczerze i otwarcie mówić to co myślisz i czujesz w każdej sytuacji?
2. Czy umiesz wyrażać swoje uczucia nawet te trudne, jak złość czy gniew, w taki
sposób by inni nie czuli się dotknięci, skrytykowani, oceniani?
3. Czy potrafisz odmówić kiedy naprawdę nie chcesz czegoś zrobić?
4. Czy bronisz swoich praw i przekonań tak aby nie naruszyć godności innych z
zachowaniem szacunku do siebie samego?
Po wypełnieniu przez uczestników mapy prowadzący omawia zadanie.
Które z obszarów stanowiły trudność? W których obszarach radzimy sobie dobrze w relacjach
z innymi? Co mamy a co tracimy w wyniku naszych zachowań?
Następnie robi podsumowanie:
1. Nie ma jednego wzorca zachowania asertywnego. Każdy buduje własne zachowanie,
korzystając z zasobów w jakie jest wyposażony.
2. Pamiętaj, że masz pełne prawo pozostać przy swoich sposobach zachowania, jeśli są
tym, czego naprawdę chcesz i nie ranią innych.
II. Ćwiczenie
Prowadzący zapisuje słowo asertywność na środku tablicy. Następnie prosi by każdy z
uczestników zastanowił się, co może osiągnąć zachowując się w taki sposób w sferze:
niezależności, szacunku dla siebie, uczciwości wobec siebie, szczerości w stosunku do
innych, poczucia wewnętrznego spokoju, jasności sytuacji? Zapisuje te stwierdzenia wokół
słowa asertywność – tworzy mapę pojęciową skojarzoną ze słowem asertywność.
Przykład:
III. Ćwiczenie (załączniki 2 i 3 do wydrukowania)
Prowadzący prosi o ustawienie 6 krzeseł naprzeciwko jednego. Na krzesłach siada 6 osób
wybranych z klasy i otrzymuje karteczki z informacją o Piotrze. Wybrane osoby czytają po
cichu informacje o Piotrze i przygotowują się do wypowiedzi (2,3 zdania): Co zrobią aby
Piotr zmienił zdanie i nie wracał po alkoholu samochodem.
Na pojedynczym krześle siada jeden uczeń, który będzie odgrywał rolę Piotra.
„Informacja o Piotrze (xero 6 razy - załącznik 2)
Na ostatnią imprezę Piotr, mój dobry kumpel przyjechał samochodem o 18.00. Przywiózł
Aśkę i Jacka. Zapowiedział wszystkim, że pije drinki do 23.00, potem już nic, żeby móc ok.
3.00 wrócić do domu samochodem. O 3.00 założył kurtkę i z kieszeni wyjął kluczyki do auta.
Wiedziałam/łem, że jego zachowanie było Wiem, że powinnam/powinienem przekonać Piotra
do zmiany planów.
Mówię „…………………………………………………………………………………”
Informacja (xero 1 raz - załącznik 3), którą otrzymuje Piotr – wybrany uczeń – siada
naprzeciwko 6 kolegów.
Piotr: Przyjechałem o 18.00 na imprezę samochodem, przywiozłem przyjaciół. Piłem drinki,
piwo do 23.00, potem dużo jadłem, piłem wodę i kawę. Nad ranem, około 3.00 mówię do Aśki
i Jacka „Zbierać się ,odwiozę Was do chaty”. Wziąłem kurtkę i z kieszeni wyjąłem kluczyki do
auta. Czekam aż się zbiorą.
Uczniowie, którzy maja zatrzymać Piotra odczytują zdania jakie powiedzieliby w takiej
sytuacji. Można je oddać „Piotrowi” do przeczytania.
Zdania jakie wypowiadają zostają zapisane na tablicy.
Następnie prowadzący pyta osoby interweniujące, jak się czuli w tej roli, co było trudne,
czego potrzebowali, żeby namówić Piotra na zmianę planów? Pyta „Piotra”, które zdanie
usłyszał, które było ważne, co działało na niego, co było skuteczne i mogło go zatrzymać?
Które interwencje były w ogóle nieskuteczne, dlaczego? Jak działa krytyka i ocena?
Następnie prowadzący pyta wszystkich uczniów:
Jakie zachowania znane im, ludzie prezentują w takiej sytuacji, jak sobie radzą? Co robią?
Czy czują, że wszystko co mówią i robią jest zgodne z tym jak chcieliby postąpić?
Przykłady zachowań oraz towarzyszące uczucia podawane przez uczniów zapisywane są na
tablicy. Jeżeli ilość przykładów pochodzących od uczniów jest zbyt mała prowadzący sam
uzupełnia listę i podaje znane mu sposoby zachowań.
IV. Ćwiczenie
Prowadzący dzieli klasę na 3 grupy. Każda z grup otrzymuje jedną z opisanych poniżej
sytuacji nawiązujących do historii „ o Piotrze”. Grupa określa rodzaj zachowania. Odpowiada
na pytania w stosunku do każdej opisanej sytuacji i robi tabelę zysków i strat dla „Ani”
wynikających z zaprezentowanego zachowania.
1. Anka wiedziała, że powinna była zwrócić Piotrowi uwagę. Czuła się źle, pozwalając
przyjacielowi niepotrzebnie narażać się na niebezpieczeństwo. Wiedziała, że nie ma
problemu z noclegiem dla Piotra w domu znajomych. Bała się, że po kłótni o picie i
jazdę po alkoholu straci przyjaźń Piotra, przestanie z nią rozmawiać i ich znajomość
się skończy. Nie zareagowała w żaden sposób.
2. Ania zdecydowała się powiedzieć co myśli o pomyśle Piotra „Piotr, jeśli masz wracać
do domu samochodem to w ogóle nie powinieneś pić, to niebezpieczne, to głupi plan”.
Na imprezie Ania rozpoczęła temat nieodpowiedzialnego zachowania Piotra,
oceniając je jako głupie. Piotr usłyszał jej krytykę, wściekł się na nią, powiedział, żeby
się nie wtrącała w jego życie i od czasu imprezy przestał się odzywać.
3. Ania widzi, że Piotr wypił drinka. Na wszelki wypadek podchodzi do Jacka i Aśki
których na imprezę przywiózł Piotr. Proponuje im przeniesienie imprezy do klubu w
którym ma być dużo dobrej muzyki. Zamówi znajome taxi. Chce zapobiec
odwiezieniu ich przez Piotra. Nie mówi im wprost o co chodzi.
Pytania dla każdej z grup:
1.
2.
3.
4.
Co czuje Ania w tej sytuacji?
Czy jest zadowolona z własnej reakcji na trudną sytuację?
Co takie zachowanie mówi o Ani?
Jakie będą konsekwencje dla Ani, jeśli takie zachowanie będzie jej strategią radzenia
sobie w trudnych sytuacjach?
Podsumowanie zadania:
Każda grupa omawia wybraną sytuację. Na koniec prowadzący prosi o ułożenie asertywnego
komunikatu od „Ani”. Odwołuje się do informacji czym jest asertywność. Zachęca do
budowania własnych zdań, szczerych wypowiedzi. Zdań nie krytykuje i nie ocenia. Dopytuje
co inni myślą o tej wypowiedzi, co można zmienić, jak się słucha takiej wypowiedzi?
Informacja dla prowadzącego: rodzaje zachowań – do omówienia po wykonaniu ćwiczenia.
uległe – cechuje łagodność i uległość wobec innych ale rezygnacja z własnych spraw, ciągle
robimy coś dla innych, sami czujemy się wykorzystywani, mamy poczucie braku szacunku ze
strony innych, własne cele osiągamy znacznie później lub z nich rezygnujemy, ludzie mogą z
nami nawiązywać relację dlatego, że maja na nas wpływ i robimy co oni chcą.
agresywne – skuteczność, pewność siebie ale brak szacunku dla potrzeb innych, wzbudzamy
strach w innych, ludzie nie chcą z nami współpracować, bo jesteśmy nieobliczalni, dbamy o
własne interesy, osiągamy to co chcemy nie licząc się z potrzebami innych ludzi.
manipulacyjne - czasem cechuje się skutecznością (do czasu aż inni zorientują się, że mamy
ukryte motywy działania). Charakteryzuje się nieszczerością i brakiem szacunku dla potrzeb
innych w celu realizacji własnych celów, ludzi traktujemy przedmiotowo, wykorzystujemy
ich, nie jesteśmy szczerzy, ukrywamy intencje, używamy innych ludzi do realizacji własnych
celów.
V. Omówienie i podsumowanie warsztatów.
Zachowania asertywne to zespół zachowań interpersonalnych wyrażających uczucia,
postawy, życzenia, opinie i prawa danej osoby w sposób bezpośredni, stanowczy, uczciwy i
jednocześnie respektujący uczucia, postawy, życzenia, opinie i prawa innej osoby. Tylko od
nas zależy jak chcemy żyć, pracować, kontaktować się z ludźmi. Mamy prawo żyć tak jak
chcemy – o ile nie krzywdzimy innych (rodziców, innych dorosłych, rówieśników….).
Asertywność daje poczucie wolności, niezależności, dumy z siebie. Można wykorzystać ją w
wielu życiowych sytuacjach:
przy odmawianiu, nie zgadzaniu się;
krytykowaniu;
wyrażaniu własnych przekonań i opinii;
wyrażaniu uczuć (pozytywnych i negatywnych);
nawiązywaniu kontaktów;
przyjmowaniu krytyki i pochwał (zasłużonych lub niezasłużonych).
Załącznik nr 1
MAPA ASERTYWNOŚCI
Mapa asertywności pomoże Ci sprawdzić, w jakich sytuacjach korzystasz ze swego prawa do
asertywnego zachowania, a w jakich masz z tym kłopot. Jak – w różnych sytuacjach - radzisz
sobie z wyrażaniem siebie i uwzględnianiem praw innych osób.
Chodzi o to, żeby znaleźć sytuacje, które pogarszają Twój nastrój, zmniejszają Twoją wiarę w
siebie, których się boisz, unikasz, w których czujesz własną bezradność. Albo też
zachowujesz się w sposób, który zupełnie Cię nie zadowala. Zacienione kratki wskazują
obszary Twoich trudności.
Wstaw krzyżyk do odpowiedniej kratki, przyjmując, że pierwsza oznacza Tak - raczej tak, a
druga Nie - raczej nie.
OBRONA SWOICH PRAW POZA SFERĄ OSOBISTĄ
Tak,
Nie,
raczej tak raczej nie
1. Czy zdarza Ci się kupić rzecz , na którą właściwie nie masz ochoty, tylko dlatego,
że trudno Ci było odmówić sprzedawcy?
2. Czy wahasz się przed zwróceniem towaru do sklepu, nawet jeśli jest on wadliwy i
nieużyteczny?
3. Jeśli ktoś rozmawia głośno podczas filmu, koncertu, sztuki – czy prosisz go, aby
był cicho?
4. Jeżeli ktoś potrąca lub stuka w Twoje krzesło w kinie czy teatrze – czy prosisz tę
osobę, aby przestała?
5. Jeżeli przeszkadza Ci, że ktoś pali papierosa blisko Ciebie – czy potrafisz to
powiedzieć?
6. Jeżeli sprzedawca niesłusznie obsługuje kogoś bez kolejki – czy zwracasz głośno
uwagę?
7. W przypadku awarii w Twoim mieszkaniu - czy nalegasz, aby pracownik
administracji dokonał naprawy, do której jest zobowiązany?
8. Jeżeli taksówkarz – wbrew Twoim intencjom traktuje resztę jako napiwek- czy
upominasz się o swoje pieniądze, choć są one nieduże?
INICJATYWA I KONTAKTY TOWARZYSKIE
1. Czy jesteś w stanie rozpocząć rozmowę z obcą osobą?
2. Czy często odczuwasz trudności w podtrzymywaniu rozmowy towarzyskiej?
3. Czy sprawia Ci trudność podtrzymywanie kontaktu wzrokowego z osobą, z którą
rozmawiasz?
4. Czy swobodnie uczestniczysz w spotkaniu towarzyskim, na którym nie znasz
nikogo oprócz gospodarza?
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
OBRONA SWOICH PRAW W KONTAKTACH OSOBISTYCH.
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
1. Jeżeli ktoś zachowuje się wobec Ciebie w sposób niesprawiedliwy lub krzywdzący
– czy zwracasz mu uwagę?
2. Jeżeli ktoś pożyczył od Ciebie pieniądze lub jakąś rzecz i zwleka z oddaniem – czy
wspominasz mu o tym?
3. Jeżeli ktoś prosi Cię o przysługę, której spełnienie wydaje Ci się trudne lub
niewygodne – czy odmawiasz?
4. Czy masz wrażenie, że inni ludzie mają tendencje do wykorzystywania Ciebie lub
rządzenia Tobą?
5. Czy często zdarza Ci się robić coś, na co nie masz ochoty, tylko dlatego, że nie
potrafisz przeciwstawić się otoczeniu?
WYRAŻANIE I PRZYJMOWANIE KRYTYKI I POCHWAŁ
1. Gdy ktoś Cię chwali – czy wiesz jak się zachować?
2. Czy zdarza Ci się chwalić znajomych, przyjaciół, członków rodziny?
3. Gdy ktoś Cię krytykuje – czy wiesz jak się zachować?
4. Czy masz trudności w krytykowaniu znajomych, członków rodziny?
WYRAŻANIE PRÓŚB
1. Czy potrafisz zwrócić się do nieznajomej osoby z prośbą o pomoc?
2. Czy potrafisz prosić znajomych, przyjaciół, członków rodziny o przysługi lub
pomoc?
WYRAŻANIE UCZUĆ
1. Czy potrafisz otwarcie i szczerze wyrażać ciepło, sympatię, zaangażowanie wobec
mężczyzn?
2. Czy potrafisz otwarcie i szczerze wyrażać złość, niezadowolenie wobec mężczyzn?
3. Czy potrafisz otwarcie i szczerze wyrażać ciepło, sympatię, zaangażowanie wobec
kobiet?
4. Czy potrafisz otwarcie i szczerze wyrażać niezadowolenie i złość wobec kobiet?
5. Czy często zdarza Ci się unikać pewnych ludzi lub sytuacji z obawy przed własnym
zakłopotaniem?
6. Czy zdarza Ci się dzielić swoimi odczuciami z inną osobą?
WYRAŻANIE OPINII
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
Tak,
raczej tak
Nie,
raczej nie
1. Jeżeli rozmawiając z kimś, uświadomisz sobie, że masz odmienne zdanie – czy
zwykle wyrażasz swój pogląd?
2. Czy często unikasz wypowiadania prawdziwej opinii na jakiś temat z obawy,
aby rozmówca nie nabrał o Tobie błędnego wyobrażenia?
3. Czy często przeżywasz taką sytuację, że inni atakują Twoje zdanie, a Ty masz
kłopot z jego obroną?
4. Czy masz zwyczaj reagować niepokojem i napięciem, gdy Twój rozmówca ma
odmienne zdanie od Twojego?
KONTAKT Z AUTORYTETEM
1. Jeżeli masz odmienne zdanie, niż ktoś, kto jest dla Ciebie autorytetem- czy
otwarcie wyrażasz swoje stanowisko?
2. Czy podczas kontaktu z osobą, która jest dla Ciebie autorytetem, zdarza Ci się
rezygnować ze swoich interesów, na korzyść interesów tej osoby?
WYSTĄPIENIA PUBLICZNE
1. Czy sprawia Ci trudność zabranie głosu przed dużą publicznością?
2. Czy odczuwasz trudności podczas wystąpień publicznych (przemówienie,
pogadanka) wobec szerszego forum?
NARUSZENIE CUDZEGO TERYTORIUM
1. Czy zdarza Ci się kończyć zdania za inne osoby?
2. Czy masz zwyczaj używać krzyku jako sposobu zmuszania innych do zrobienia
tego, czego Ty chcesz?
3. Czy złoszcząc się, masz zwyczaj używania wyzwisk i niecenzuralnych wyrazów?
4. Czy kontynuujesz prowadzenie sprzeczki, mimo że druga osoba od dłuższego
czasu ma jej dosyć?
5. Czy masz zwyczaj podejmować decyzje za inne osoby dorosłe?
Wróć teraz do tych punktów Mapy, przy których Twój krzyżyk znalazł się w zacienionej
kratce. Przypomnij sobie, o jakich sytuacjach z Twojego życia myślałeś, odpowiadając na
dane pytanie. Spisz na kartce te sytuacje, z którymi masz kłopot, uwzględniając nie tylko te
okoliczności , ale przede wszystkim osoby, których dotyczy ta trudność. Teraz zaplanuj
zmianę.
Załącznik 2
Informacja o Piotrze
Na ostatnią imprezę Piotr, mój dobry kumpel przyjechał samochodem o 18.00.
Przywiózł Aśkę i Jacka. Zapowiedział wszystkim, że pije drinki do 23.00, potem już
nic, żeby móc ok. 3.00 wrócić do domu samochodem. O 3.00 założył kurtkę i z
kieszeni wyjął kluczyki do auta. Wiedziałam/łem, że jego zachowanie było
nieodpowiedzialne. Wiem, że powinnam/powinienem przekonać Piotra do zmiany
planów.
Mówię:
„…………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………….”
Załącznik 3
Informacja którą otrzymuje Piotr – wybrany uczeń – siada naprzeciwko 6 kolegów.
Piotr: Przyjechałem o 18.00 na imprezę samochodem, przywiozłem przyjaciół. Piłem
drinki, piwo do 23.00, potem dużo jadłem, piłem wodę i kawę. Nad ranem, około 3.00
mówię do Aśki i Jacka „Zbierać się ,odwiozę Was do chaty”. Wziąłem kurtkę i z
kieszeni wyjąłem kluczyki do auta. Czekam aż się zbiorą. Nagle słyszę jak mój
kumpel mówi do mnie….