Planowanie przestrzenne w kontekście ochrony przeciwpowodziowej

KRAJOWE FORUM WODNE
Warszawa, 15-16.11.2010 r.
Podsumowanie dyskusji panelowej:
„Planowanie przestrzenne w kontekście ochrony przeciwpowodziowej”
Moderator:
dr hab. inż. Zbigniew Popek, prof. SGGW
Paneliści:
Anna Ryłko - RZGW w Krakowie
Maria Modzelewska i Katarzyna Salabura – Biuro Urbanistyczne
Krystyna Łazutka – Naczelnik Wydziału, Ministerstwo Infrastruktury
Roman Konieczny – IMGW o/Kraków
1. Uwzględnianie
stref
zalewowych
ze
studiów
ochrony
przeciwpowodziowej
w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.
•
Aktualnie ok. 40 % obszaru zagrożonego ma wyznaczone tereny zalewowe,
natomiast miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (mpzp) są
sporządzone dla ok. 25 % powierzchni kraju. W pierwszej kolejności konieczne
jest sporządzanie map zagrożenia powodziowego i mpzp na terenach, gdzie
najczęściej występują powodzie i powstają duże straty.
•
Na większości obszaru kraju obowiązują decyzjach o warunkach zabudowy –
nowelizacja
Prawa Wodnego spowodowała obowiązek konsultacji z RZGW
planowanych inwestycji na obszarach zagrożonych.
•
Tam, gdzie strefy zalewowe są wyznaczone są one uwzględniane we wszystkich
dokumentach planistycznych (opracowania ekofizjograficzne projekty mpzp), przy
czym korzystanie ze studiów ochrony przeciwpowodziowej jest utrudnione z
powodu różnic w skali map – mapy zagrożenia 1:10000, mpzp – 1:2000
(1:1000).
•
Zagrożenie powodziowe występuje również w dolinach małych cieków, dla
których z pewnością nie zostaną wyznaczone strefy zalewowe – brak jest w tym
zakresie metodyki planowania.
•
W przypadku małych cieków również występują niezgodności stanu faktycznego z
mapami ewidencji gruntów, oraz problemy ustalenia własności cieków.
•
Przeważał pogląd, że dla stref zalewowych należy wprowadzać wszystkie zakazy
wymienione w Prawie Wodnym, a w uzasadnionych przypadkach dyr. RZGW
może stosować zwolnienia dotyczące określonych inwestycji i ich lokalizacji. Przy
czym takie postępowanie jest w praktyce możliwe tylko w przypadku terenów
zagrożonych powodzią, obecnie ekstensywnie użytkowanych gospodarczo.
•
Zgodnie z ustawą o planowaniu przestrzennym – teren zalewowy jest wyłączony
z zabudowy. Problemy pojawia się z planowaniem na terenach potencjalnie
zagrożonych, tj. głównie w dolinach rzek chronionych wałami, które obecnie są
już
zabudowane.
Konieczne
jest
usankcjonowanie
stanu
faktycznego
i
dopuszczenie do zabudowy, przy czym dla nowych obiektów powinny być
określone
wymagania
powodziowych.
przeprowadzonej
konstrukcyjne,
Takie realistyczne
przez
wpływające
podejście
Ministerstwo
na
zmniejszenie
potwierdzają
Infrastruktury,
z
wyniki
których
strat
ankiety
wynika,
że w żadnej z ok. 400 gmin (na 800 zapytanych) nie uchwalono mpzp
w którym wprowadzono całkowity zakaz zabudowy na terenach zagrożonych.
2. Zagospodarowanie terenów zalewowych-rola administracji samorządowej w ochronie
przed powodzią (dlaczego istniejące rozwiązania prawne nie są wystarczające).
•
Administracja
samorządowa
powinna
ponosić
odpowiedzialności
za
podejmowane decyzje, również w zakresie bezpieczeństwa powodziowego,
oraz partycypować w kosztach utrzymania cieków i obiektów ochrony przed
powodzią.
•
Propozycja nowelizacji Prawa Wodnego, rozszerzająca odpowiedzialność za
ochronę przeciwpowodziową na samorządy jest słuszna, konieczne jest
jednak wskazanie źródeł finansowania tej partycypacji.
•
Regułą są protesty samorządów (mieszkańców) w przypadku, gdy w planach
zagospodarowania przewiduje się ograniczenia lub zmiany użytkowania
terenu
na
obszarach
zagrożonych
powodzią.
Wydaje
się,
że
współodpowiedzialność samorządów może zmienić ten stan i spowoduje
bardziej racjonalne działania.
•
Brakuje przepisów dotyczących ponoszenia kosztów i rekompensat dla
właścicieli gruntów z tytułu zmian użytkowania terenu, ograniczeń i wyłączeń
terenów z użytkowania, a także zachęt finansowych do przenoszenia
zabudowy poza teren zagrożony powodzią.
•
W proponowanej nowelizacji Prawa Wodnego nie przewidziano sankcji w
przypadku nie wprowadzenia w ciągu 18 miesięcy do mpzp ustaleń z map
zagrożenia powodziowego. Taka sytuacja może utrudniać egzekwowanie
przepisów.
3. Rola edukacji ekologicznej w zakresie ograniczania presji osadniczej na terenach
zalewowych.
•
Edukacja powodziowa jest bardzo ważnym elementem ograniczania skutków
powodzi i powinna być realizowana przede wszystkim przez samorząd
wojewódzki, który posiada odpowiednie struktury, środki i kadry do
prowadzenia takiej działalności.
•
Edukacja powinna obejmować mieszkańców terenów zagrożonych powodzią
we
wszystkich
grupach
podstawowych
i
wiekowych,
gimnazjów.
Bardzo
począwszy
dobrym
od
uczniów
przykładem,
szkół
godnym
rozpowszechnienia w całym kraju, są działania edukacyjne prowadzone w
szkołach położonych na terenach zagrożonych powodzią w województwie
Zachodniopomorskim.
Jednakże
szkoleniami
w
zakresie
zagrożeń
i
przeciwdziałania skutkom powodzi powinni być również objęci przedsiębiorcy i
pracownicy
firm
prowadzących
działalność
gospodarczą
na
trenach
zagrożonych.
4. Wykorzystanie ubezpieczeń jako narzędzia ograniczającego presję osadniczą
na terenach zalewowych.
•
Od 1990 roku, kiedy uchylono systemu powszechnych i obowiązkowych
ubezpieczeń powodziowych, pomimo powtarzających się powodzi i wciąż
rosnących wielkości strat, problem ubezpieczeń mienia na terenach
zagrożonych nie został rozwiązany. Możliwości zawierania ubezpieczeń
dobrowolnych są coraz bardziej ograniczone ze względu na zbyt wysokie
stawki, a także ze względu na fakt, że firmy ubezpieczeniowe coraz częściej
odmawiają zawierania umów ubezpieczeniowych ze względu na duże ryzyko
ponoszenia strat finansowych.
•
W związku z powyższym należy jak najszybciej wprowadzić system
powszechnych
i
obowiązkowych
ubezpieczeń
powodziowych.
Można
wzorować się na rozwiązaniach stosowanych w różnych państwach. Na
uwagę zasługuje system stosowany w USA, w którym stosunkowo tanie
ubezpieczenia
dla
terenów
zagrożonych
realizuje
specjalna
agencja
państwowa. Ubezpieczenia są między innymi powiązane z systemem
kredytów przeznaczonych na przenoszenie zabudowy poza teren zagrożony,
a wielkość składek ubezpieczeniowych w istotny sposób zależy od aktywności
władz lokalnych w zakresie poprawiania stanu ochrony przed powodzią.
•
Przepisy dotyczące pomocy państwa w usuwaniu skutków powodzi w Polsce
wymagają modyfikacji. Odbudowa zniszczonych obiektów z reguły bowiem
sprowadza się do ich odtwarzania, a tym samym do powielania starych
błędów. Taki sposób usuwania zniszczeń nie eliminuje przyczyn powstawania
strat powodziowych, ani w istotny sposób nie wpływa na ich zmniejszenie lub
całkowite eliminowanie w przyszłości. Obecnie przepisy nie przewidują
możliwości uzyskania pomocy finansowej na budowę nowego budynku poza
terenem zagrożonym, a jedynie na remont lub odbudowę w dotychczasowym
miejscu. W wielu przypadkach celowe byłoby raczej stosowanie preferencji
finansowych dla osób decydujących się na przeniesienie zabudowy z obszaru
zagrożenia powodziowego. Ponadto w aktualnych przepisach nie ma żadnych
wymagań dotyczących konieczności wykonania często niewielkich modyfikacji
konstrukcyjnych w odbudowywanych budynkach, które poprawiłyby stan
bezpieczeństwa mieszkańców i zmniejszały straty w przypadku ponownej
powodzi.
5. Wytyczne
budowlane
dotyczące
zabezpieczenia
i
posadowienia
budynków
na terenach zagrożonych powodzią – uwzględnienie tematu w programie studiów
z zakresu architektury i budownictwa.
•
Brakuje szczegółowych przepisów co można, gdzie i jak lokalizować na
terenach zalewowych. Stosowanie wyłącznie zakazów nie wydaje się dobrym
rozwiązaniem, zwłaszcza na terenach zagrożonych chronionych wałami, które
obecnie są zabudowane. Dla nowych obiektów lokalizowanych na takich
obszarach należy określać wymagania dotyczące konstrukcji, stosowanych
materiałów i różnego rodzaju zabezpieczeń w celu wzrostu bezpieczeństwa i
minimalizowania strat powodziowych. Należy jednak liczyć się ze wzrostem
kosztu budowy takich obiektów, dlatego wydaje się celowe stosowanie
różnego rodzaju rekompensat finansowych, bo w ostatecznym rachunku
powinno to przynieść istotne zmniejszenie wydatków państwa na usuwanie
skutków powodzi.
•
W SGGW w/w tematyka jest realizowana w ramach studiów na kierunkach
budownictwo i inżynieria środowiska. W dyskusji przedstawiciele innych
uczelni nie zabierali głosu, więc trudno stwierdzić na ile tematyka
zabezpieczenia i posadowienia budynków na terenach zagrożonych powodzią
znajduje się w programach studiów.
6. Ochrona przeciwpowodziowa w planach zagospodarowania przestrzennego.
•
Brakuje przepisów dotyczących konieczności zachowania odpowiedniego
poziomu retencji wód, która może być realizowana w różnej formie, a która
jest niezbędna zwłaszcza w małych zlewniach zurbanizowanych. W celu
minimalizowania wpływu zabudowy i uszczelniania powierzchni terenu na
przyspieszanie odpływu i wzrost przepływów wezbraniowych, konieczne są
działania
w
celu
utrzymania
w
możliwie
maksymalnym
stopniu
dotychczasowych zdolności retencyjnych zlewni, a także budowy nowych
obiektów małej retencji, sztucznych mokradeł, zbiorników, studni chłonnych
itp. obiektów do oczyszczania i retencjonowania ścieków opadowych, a także
stosowania drogowych nawierzchni przepuszczalnych.
•
Strefy zalewowe są uwzględniane we wszystkich dokumentach planistycznych
takich jak opracowania ekofizjograficzne, projekty i opracowania miejscowych
planów zagospodarowania przestrzennego. Należy jednak podkreślić, że
zagrożenie powodziowe mogą również stwarzać małe cieki, zwłaszcza na
terenach zurbanizowanych oraz w obszarach o dużym stopniu przekształceń
antropogenicznych. Planiści nie mają dostatecznej wiedzy w tym zakresie,
dlatego wydaje się konieczne wprowadzenie obowiązku uzgadniania
projektów mpzp ze służbami RZGW i WZMiUW nie tylko na terenach objętych
mapami zagrożenia powodziowego.