po Europejskim Banku Obywatelski przewodnik

po Europejskim Banku Obywatelski przewodnik

Obywatelski przewodnik
po Europejskim Banku
Inwestycyjnym
1
O nas
Wprowadzenie
Counter Balance to nowopowstała koalicja organizacji
pozarządowych zajmujących się polityką rozwoju i środowiskiem, rzucająca wyzwanie dla Europejskiego Banku
Inwestycyjnego (EBI). Zaangażowane organizacje mają
wieloletnie doświadczenie w pracy związanej z finansowaniem rozwoju oraz międzynarodowymi instytucjami finansowymi, jak również w prowadzeniu kampanii zapobiegających negatywnym skutkom realizacji dużych projektów
infrastrukturalnych.
Największa publiczna instytucja kredytowa i jeden z największych podmiotów finansujących projekty rozwojowe
w krajach Globalnego Południa. Instytucja unijna, jednak
prawie w ogóle nie znana politykom ani opinii publicznej
w Unii Europejskiej, w praktyce zwolniona z odpowiedzialności przed innymi instytucjami UE. Działa kierując się
anachroniczną ideologią ‘rosnącego bilansu’ i wspierania
wielkich prywatnych korporacji z Zachodu, co przypomina
najgorsze aspekty działalności Banku Światowego sprzed
trzydziestu lat. Witamy w Europejskim Banku Inwestycyjnym.
Koalicja zamierza zogniskować rosnącą presję – ze strony
instytucji Unii Europejskiej, krajów członkowskich, biorców
pomocy, innych międzynarodowych instytucji finansowych,
a nawet określonych departamentów w samym EBI – na
rzecz zasadniczych zmian w działalności banku. Jesteśmy
rzecznikami przekształcenia Europejskiego Banku Inwestycyjnego w otwartą i progresywną instytucję kierującą
się interesem publicznym oraz stanowiącą ważny instrument dla osiągnięcia Milenijnych Celów Rozwoju i walki
ze zmianami klimatu. Chcemy zbudować świadomość
pośród rozmaitych grup społeczeństwa obywatelskiego na
temat działalności EBI poza granicami UE i jej wpływie na
społeczności lokalne oraz środowisko.
Zachęcamy organizacje walczące o prawa człowieka, równouprawnienie płci, czy też ogólnie zajmujące się problematyką rozwojową i/lub ochroną środowiska do wsparcia
naszych wysiłków. Czekamy na pytania i prośby o pomocy
w dziedzinie projektów finansowanych przez EBI, zwłaszcza od mieszkańców Globalnego Południa potencjalnie
objętych oddziaływaniem tej instytucji.
www.counterbalance-eib.org
Biorąc pod uwagę skalę i rodzaj działalności, jest dosyć
zadziwiające, że EBI od dłuższego czasu umyka uwadze
polityków, opinii publicznej, jak również organizacji pozarządowych zajmujących się rozwojem. Być może jest tak
dlatego, że dotychczas większość działań tej instytucji miał
taki charakter, który nie przyciąga szerokiej uwagi: projekty infrastrukturalne w biedniejszych krajach i regionach
UE. To się jednak zmienia: coraz większy odsetek operacji
EBI ma miejsce poza UE, gdzie na brak wiążących standardów inwestycyjnych nakłada się nieobecność unijnego
prawodawstwa, które wytycza ramy działalności EBI
wyłącznie w Europie.
Europejski Bank Inwestycyjny staje się jedną z głównych
instytucji świadczącą pomoc rozwojową UE. Towarzyszy
jednak temu brak odpowiedniej wiedzy, zdolności instytucjonalnej czy zasad działania, które tego typu agencja
powinna posiadać. Niniejszy przewodnik przeznaczony jest
dla każdego, kto czuje się zaniepokojony jakością świadczonej pomocy rozwojowej.
SPIS TREŚCI
Ś
1.
OBJAŚNIENIE SKRÓTÓW W JĘZYKU ANGIELSKIM
4
PODSTAWOWE FAKTY O EBI
5
1.1. Struktura zarządzania i podejmowania decyzji – fakty i defekty:
6
1.2. EBI poza Unią Europejską
7
1.3. Deficyt demokracji – przed kim EBI odpowiada, komu służy?
7
2.
8
EBI W SYSTEMIE EUROPEJSKIEJ POLITYKI ROZWOJOWEJ
2.1. Zobowiązania EBI wynikające z prawa UE
8
2.2. Zobowiązania EBI w odniesieniu do polityki rozwojowej UE
8
3.
9
DOKĄD DOKŁADNIE TRAFIA TWOJE 50 MLD EURO?
3.1. Gdzie w rzeczywistości inwestuje EBI
9
3.2. Dobro korporacji – jak pomóc bogatym
wzbogacić się jeszcze bardziej
4.
5.
9
REFORMA EBI – PODEJŚCIE ZGODNE Z ZASADAMI
ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
11
KRÓTKI PRZEWODNIK PRAKTYCZNY PO KONTAKTACH Z EBI
12
5.1. Poruszanie się po stronie EBI – gdzie szukać projektów f
inansowanych przez EBI, danych oraz innych użytecznych informacji
12
5.2. Jak występować o informacje – przetestuj EBI
12
5.3. Jak wnosić skargi do/na EBI:
14
5.4. Jak zgłosić defraudację lub korupcję?
15
5.5. Gdzie znaleźć biura EBI
15
Objaśnienie
j
skrótów w języku
ję y angielskim
g
ACP
ALA
CEE
COP
CONT
DG
EC
ECOFIN
ECJ
EIA
EIB
EIF
EMAC
ELM
EO
EP
EU
FI
IFIs
RSFF
SDIs
SFF
SMEs
TENs
WCD
4
Kraje Afryki, basenu Morza Karaibskiego oraz Pacyfiku
Azja i Ameryka Łacińska
Europa Środkowo-Wschodnia
Korporacyjny Plan Operacyjny
Komisja kontroli budżetowej
Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej
Komisja Europejska (KE)
Rada Ministrów Gospodarki i Finansów
Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS)
Ocena oddziaływania na środowisko (OOŚ)
Europejski Bank Inwestycyjny (EBI)
Europejski Fundusz Inewstycyjny (EFI)
Komisja ds. gospodarczych i monetarnych
Mandat na pożyczki zewnętrzne
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich
Parlament Europejski (PE)
Unia Europejska (UE)
FInwestycje zagraniczne
Międzynarodowe instytucje finansowe
Finansowy Instrument Podziału Ryzyka
Wskaźniki zrównoważonego rozwoju
Strukturalny mechanizm finansowy
Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP)
Transeuropejskie sieci transportowe i energetyczne
Światowa Komisja ds. Zapór
1. Podstawowe fakty o EBI
Europejski Bank Inwestycyjny jest instytucją Unii Europejskiej, utworzoną w roku 1958 na mocy Traktatu Rzymskiego, ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą
(późniejszą Unię Europejską). W roku 2006 EBI zatwierdził
p y
pożyczki
na kwotę
ę 53 mld euro, co czyni
y z niego
g największą
j ę ą
międzynarodową
ę y
ą publiczną
p
ą instytucję
y ję finansową
ą działającą
ją ą
w skali globalnej. Centrala EBI mieści się w Luksemburgu, ponadto w ostatnich latach tworzone są kolejne biura
regionalne.
Będąc instytucją unijną, EBI określa swoją misję jako wspieranie realizacji celów UE poprzez ‘udostępnianie długoterminowego finansowania dla ważnych inwestycji’. Sugeruje to,
że u podstaw polityki kredytowej EBI powinny leżeć przynajmniej dwie zasady. Pierwszą z zasad powinno być dążenie
do spełnienia celów UE, które w coraz większym stopniu
koncentrują się na promocji zrównoważonego rozwoju w
obrębie Unii i na zewnątrz. Druga zasada to wartość dodana:
EBI w teorii powinien przeznaczać swoje zasoby na udzielaPodział kapitału EBI - stan na 1 stycznia 2007
70
Niemcy
26 649 532 500
DE
Francja
26 649 532 500
FR
Włochy
26 649 532 500
IT
Wielka Brytania
26 649 532 500
GB
Hiszpania
15 989 719 500
ES
Belgia
7 387 065 000
BE
Holandia
7 387 065 000
NL
Dania
4 900 585 500
SE
Austria
3 740 283 000
DK
Polska
3 666 973 500
AT
Finlandia
3 411 263 500
PL
Grecja
2 106 816 000
FI
Portugalia
2 003 725 500
GR
Czechy
1 291 287 000
PT
Węgry
1 258 785 500
CZ
Irlandia
1 190 868 500
HU
Rumunia
925 070 000
IE
Słowacja
863 514 500
RO
Słowenia
428 490 500
SK
Bułgaria
397 815 000
SI
Litwa
290 917 500
BG
Luksemburg
249 617 500
LT
Cypr
187 015 500
LU
Łotwa
183 382 000
CY
Estonia
152 335 000
LV
Malta
117 640 000
EE
Suma
164 808 169 000
nie pożyczek dla projektów, które są wprawdzie finansowo i
społecznie opłacalne, jednak związane z nimi ryzyko czyni je
nieatrakcyjnymi dla inwestorów komercyjnych.
EBI finansowany jest przez swoich udziałowców – 27 krajów
członkowskich Unii Europejskiej, które wspólnie zapewniają kapitał inwestycyjny, przy czym wkład poszczególnych
krajów odzwierciedla ich gospodarczą wagę w obrębie
Unii. Bezpośredni wkład ze strony krajów członkowskich,
wynoszący 8 miliardów euro, jest istotny, jednak przeważająca część publicznego wsparcia dla EBI ma formę kapitału
subskrybowanego (około 160 mld euro), zabezpieczającego
inwestycje banku.
Z uwagi na fakt, że EBI jest własnością krajów UE, wnoszących
y i gwarantujących
g
ją y jego
j g kapitał,
p
bank ten klasyfi
y kowanyy
jest jako solidny partner finansowy i otrzymuje od agencji
ratingowych
g y najwyższą
j y ą ocenę
ę AAA (Moody’s/Standard
y
and
Poor’s/Fitch). Pozwala to EBI podejmować działania na rynkach finansowych, takie jak pożyczanie i emisję obligacji co
w znacznej mierze zapewnia jego płynność finansową.
10 000 000 000
20 000 000 000
%
16.170
16.170
16.170
16.170
9.702
4.482
4.482
2.974
2.269
2.225
2.070
1.278
1.216
0.784
0.764
0.723
0.567
0.524
0.260
0.241
0.177
0.151
0.113
0.111
0.092
0.071
100.000
Źródło: www.eib.org
5
1.1 Struktura zarządzania i podejmowania decyzji –
fakty i defekty
Decyzje w obrębie EBI podejmowane są przez następujące
organy: Radę Gubernatorów (składającą się z ministrówfinansów, gospodarki oraz skarbu krajów członkowskich),
Radę Dyrektorów (zatwierdzanie udzielanych i zaciąganych
pożyczek), Komitet Zarządzający ( pełnoetatowy organ zarządzający)–skupiający ośmiu wiceprezesów pod zwierzchnictwem prezydenta (aktualnie jest nim Belg, Philippe
Maystadt), oraz Komisja ds. Audytu.
Rada Dyrektorów składa się z 28 dyrektorów i 18 zastępców
nominowanych przez poszczególne kraje członkowskie oraz
Komisję Europejską. Dyrektorzy są wyznaczani zazwyczaj
na pięcioletnią kadencję przez Radę Gubernatorów. Rada
posiada kluczową rolę w zatwierdzaniu projektów, jednak nie
funkcjonuje stale i spotyka się tylko 10 razy w roku w celu
oceny ponad 300 projektów. Dyrektorami nie są pełnoetatowi
pracownicy EBI, lecz urzędnicy, którzy wciąż pełnią służbę
cywilną w swoich ministerstwach. Ich uwaga skupia się
przede wszystkim na sprawach krajowych, co powoduje
że większość inwestycji EBI nie jest dokładnie przez nich
sprawdzana.
6
Priorytety EBI w udzielaniu pożyczek
W obrębie UE oraz krajów kandydujących , EBI ma wyznaczone sześć priorytetowych celów, zdefiniowanych w Korporacyjnym Planie Operacyjnym (COP).
Spójność i konwergencja
Wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP)
Zrównoważone korzystanie ze środowiska
Wdrażanie Innovation 2010 Initiative (i2i)
Rozwój transeuropejskich sieci transportowych i
energetycznych (TEN)
Zrównoważona, konkurencyjna i bezpieczna energetyka
1.2 EBI poza Unią Europejską
Poza UE działalność kredytowa
y
EBI opiera
p
się
ęop
polityki
y
współpracy zewnętrznej i rozwoju UE. W 2006 na działania
p
poza
UE udzielono p
pożyczek
y
na kwotę
ę 5,9 mld euro.
Mandaty Unii Europejskiej:
Przedakcesyjny w ramach nowego mandatu na
udzielanie pożyczek zewnętrznych: kraje kandydujące
i potencjalne kraje kandydujące na obszarze akcesyjnym
Europejskie sąsiedztwo w ramach nowego mandatu
na udzielanie pożyczek zewnętrznych: basen
Morza Śródziemnego, Rosja i sąsiedztwo wschodnie
Rozwojowy – w ramach Porozumienia Cotonou:
Afryka, Pacyfik i Karaiby (ACP) oraz
Republika Południowa Afryki.
Współpraca gospodarcza w ramach nowego
mandatu na udzielanie pożyczek zewnętrznych:
Azja i Ameryka Łacińska (ALA)
Cele pożyczek zewnętrznych EBI koncentrują się głównie
na sektorze prywatnym i wsparciu obecności UE poprzez
zapewnienie bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz
transferu know-how.
1.3 Deficyt demokracji – przed kim EBI odpowiada,
komusłuży?
Przyglądając się bliżej działalności EBI w praktyce, ważne
jest postawienie pytań: przed kim EBI odpowiada i za
pomocą jakich mechanizmów? Czy jest to Komisja Europejska, Parlament Europejski, Rada Europejska, Rzecznik
Praw Obywatelskich, odpowiedzialne władze krajowe, czy
zwykli obywatele? W jaki sposób te podmioty mogą analizować i mieć wpływ na działalność EBI?
Rola Komisji Europejskiej w obecnym systemie instytucjonalnym jest raczej ograniczona, jednak KE może mieć
wgląd w projekty, na które EBI pożycza pieniądze, wykorzystując wewnętrzną procedurę – konsultacje międzyinstytucjonalne – w ramach której EBI dostarcza KE informacji
poprzez poszczególne Dyrekcje Generalne, które mogą
śledzić i komentować realizację projektów, jednak bez
prawa weta. Wkład poszczególnych DG koordynowany jest
przez Dyrekcję Generalną ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN).
Rola Rady Europejskiej
Przedstawiciele EBI obecni są na spotkaniach Rady ECOFIN, służąc wiedzą dotyczącą kwestii gospodarczych. Co do
zasady, Rada Europejska może wnosić do EBI swoje propozycje, nie gwarantuje to jednak w żaden sposób efektywnej
kontroli nad EBI.
Rola Parlamentu Europejskiego
Współpraca między Parlamentem Europejskim (PE) a EBI
jest minimalna. Parlament przygląda się działalności EBI
wyłącznie z własnej inicjatywy, przedstawiając opinię na
temat raportu rocznego EBI. Raport PE zazwyczaj głosowany jest w pierwszej połowie drugiego roku po publikacji raportu EBI (będzie to więc pierwsza połowa 2008 w
przypadku raportu rocznego EBI za 2006). Na podstawie
raportu rocznego EBI, Komisja ds. gospodarczych i monetarnych (EMAC), a ostatnio Komisja ds. kontroli budżetowej
(CONT), przedstawia komentarze i rekomendacje odnośnie
działalności i wyników banku .
Rola władz krajowych
Rządy krajów członkowskich mają ograniczony wpływ na
decyzje EBI. Rada Gubernatorów składa się z ministrów
finansów lub gospodarki z każdego kraju członkowskiego
i odpowiedzialna jest za wyznaczanie ogólnych wskazówek
dla polityki EBI. Jednak ciało to zbiera się tylko raz w roku,
co ewidentnie nie jest wystarczające, aby kontrolować
działania EBI.
Społeczeństwo obywatelskie i ludność, na którą oddziałują projekty
Społeczeństwo obywatelskie odgrywa ważną rolę w reformowaniu EBI. W 2006 roku bank opublikował zrewidowaną politykę dostępu do informacji, która powstała po raz
pierwszy w procesie konsultacji społecznych. W dokumencie tym EBI przyjmuje „odpowiedzialność wobec obywateli
Unii”za pośrednictwem krajów członkowskich UE.
7
2. EBI w systemie
europejskiej polityki
rozwojowej
2.1. Zobowiązania EBI wynikające z prawa UE
Europejski Bank Inwestycyjny ma w tej chwili dwuznaczny
status prawny. Nie jest instytucją z zadaniami legislacyjnymi czy wykonawczymi w rozumieniu Art. 7 Traktatu Rzymskiego, lecz niezależnym podmiotem finansowym z własną
odpowiedzialnością prawną i strukturą administracyjną.
Niezależność ta daje EBI duże pole manewru w interpretacji prawnych zobowiązań. Bank konsekwentnie prowadził taktykę
y ę stosowania p
prawodawstwa UE tak rzadko i w
minimalnym
y stopniu,
p
jak
j to możliwe, do tego
g stopnia,
p
że
w kilku przypadkach
p yp
skierowanowsprawę
p
ę przeciwko
p
EBI
do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS)
(ETS). ETS
konsekwentnie orzekał, że wbrew twierdzeniom EBI „jest
jasne... że EBI ma za zadanie przyczyniać się do osiągnięcia celów Wspólnoty Europejskiej i... [z tego względu]
przekracza swój margines autonomii organizacji” (Komisja
przeciw EBI, 2003). Mimo to, problem braku odpowiedzialności prawnej się pogłębia, wraz z rozszerzaniem się
portfela pożyczkowego EBI.
2.2. Zobowiązania EBI w odniesieniu do polityki
rozwojowej UE
W sytuacji kiedy nie jest jasne, co EBI musi robić zgodnie z
prawem europejskim, może łatwiej można ustalić, co EBI
powinien robić zgodnie z polityką rozwojową UE i innymi
politykami?
EBI twierdzi, że jego “misją jest przyczynić się do realizacji
celów Unii Europejskiej”, a jest absolutnie jasne, że cele
UE w krajach Globalnego Południa są w znacznym stopniu
ukształtowane przez koncepcje rozwojowe. Przykładowo,
Deklaracja ws. polityki rozwoju Wspólnoty Europejskiej
zawiera stwierdzenie, iż „ polityka rozwojowa Wspólnoty
oparta jest o zasadę zrównoważonego rozwoju ludzkiego
i społecznego, dającego równe szanse i udział… Głównym
celem polityki rozwojowej Wspólnoty musi być ograniczenie, a w dalszej perspektywie eliminacja ubóstwa.”
8
Zasady te są ewidentnie zawarte w dwóch głównych porozumieniach, na podstawie których EBI udziela pożyczek
poza Europą. W krajach Afryki, basenu Morza Karaibskiego
oraz Pacyfiku (ACP), EBI działa w oparciu o Porozumienie
Cotonou, do którego bezpośrednich celów należy „ograniczenie ubóstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju”.
Podobnie, zgodnie z nowym mandatem na pożyczki
zewnętrzne (External Lending Mandate, ELM), w oparciu o który EBI działa w Europie Wschodniej oraz krajach
Azji i Ameryki Łacińskiej (ALA), „operacje finansowe EBI
powinny być spójne oraz wspierać zewnętrzną politykę UE,
przy wzięciu pod uwagę specyficznych celów regionalnych,
zapewniając ogólną spójność z działaniami UE.”
Jest zatem dosyć jasne, że EBI zobowiązany jest do udzielania pożyczek zgodnie z celami rozwojowymi UE, natomiast zasadniczym pytaniem pozostaje: czy EBI poprzez
swoje inwestycje faktycznie promuje rozwój, zrównoważony bądź inny, oraz ograniczenie ubóstwa w krajach
Globalnego Południa? Naszym zdaniem, odpowiedź jest
jasna: nie.
Dlaczego więc EBI ma taką skłonność do wspierania projektów takiego rodzaju, które powodują szkody społeczne
i środowiskowe na wielką skalę i jawnie nie spełniają jego
zobowiązań z zakresu polityki rozwojowej? Problem jest
głównie natury ideologicznej. EBI wyznaje anachroniczną ideologię wyniku końcowego rozwoju gospodarczego,
wspierając projekty na dużą skalę realizowane przez
wielkie korporacje. Przykładowo, ponad 80% Funduszu
Inwestycyjnego, głównego źródła pieniędzy na projekty w
krajach ACP, trafia do sektora prywatnego, który często
potrzebuje pieniędzy raczej dla ubezpiezenia ryzyka politycznego niż ze względu na płynność finansową. Przykładowo, o pożyczkę na kopalnię Tenke w Demokratycznej
Republice Kongo starał się jeden z największych światowych konglomeratów górniczych, Freeport McMoran; trudno jest zrozumieć, dlaczego ogromne przedsiębiorstwo
prywatne (z historią szkodliwej społecznie i środowiskowo
działalności) zasługuje na publiczną dotację od EBI, albo
co społeczeństwo zyskuje za te pieniądze.
3. Dokąd dokładnie trafia
twoje 50 mld euro?
W obrębie swojej działalności, EBI oferuje różne pożyczki
– indywidualne
indywidualne, finansujące konkretne projekty i programy
(powyżej 25 mln euro); pożyczki globalne (przez pośredników), rozprowadzone jako linie kredytowe dla banków i
instytucji finansowych w celu wsparcia małych i średnich
przedsiębiorstw (gdzie projekty mają wartość niższą niż
25 mln euro); oraz Strukturalny Mechanizm Finansowy dla
największych pożyczek i gwarancji dla projektów o wysokim ryzyku, głównie infrastrukturalnych.
Odnośnie pożyczek indywidualnych, EBI finansuje projekty
w większości możliwych sektorów, co w teorii powinno być
zgodne z wyznaczonym dla EBI zadaniem przyczyniania się
do realizacji polityki i celów gospodarczych UE, jak również
z mandatami udzielonymi EBI przez Unię na kraje poza
UE, ze wskazaniem na wsparcie unijnych “polityk rozwojowych i współpracy w krajach partnerskich”. Ze względu
na szeroką definicję, interpretacja tych celów bywa raczej
rozmyta i niejednoznaczna, co daje EBI znaczny stopień
swobody w inwestowaniu.
3.1 Gdzie w rzeczywistości inwestuje EBI
EBI udziela pożyczek
p y
w wielu sektorach, przy
p y czym
y przep
ważająca
ją część
ę p
pieniędzy
ę y trafia do sektora prywatnego,
p y
g z
których
y ponad
p
50% rozdzielanych
y jest
j
w formie pożyczek
p y
globalnych, zaś następne w kolejności są wielkoskalowe
p j
projekty
w sektorach transportu,
p
energetyki,
g
p
przemysłu i
telekomunikacji (patrz wykres 1). Tylko niewielki ułamek
pożyczek EBI w ciągu
g ostatnich dziesięciu lat dedykowany
był projektom dotyczącym edukacji, zdrowia czy rolnictwa.
W ostatnich latach, EBI zaangażowany był w projekty, które
można zaliczyć do najbardziej chybionych i destruktywnych
projektów infrastrukturalnych na Ziemi. Rurociąg CzadKamerun, projekt wodny na wyżynach Lesoto, Zapora Nam
Theun II oraz Gazociąg Zachodnioafrykański to tylko niektóre z kontrowersyjnych przedsięwzięć, których realizacja
możliwa była dzięki pożyczkom EBI. Projekty te z jednej
strony spowodowały szeroko zakrojone przesiedlenia i zubożenie lokalnej ludności, poważne szkody środowiskowe,
a z drugiej przyniosły minimalne korzyści wobec olbrzymich zysków które trafiają do zachodnich korporacji..
Lista wątpliwych projektów czekających w kolejce do
wsparcia EBI stale się wydłuża: przykładowo, kopalnia
miedzi Tenke Fungurume w Demokratycznej Republice
Kongo, gdzie robotnicy niedawno wszczęli rozruchy w
proteście przeciw warunkom pracy, natomiast koncesja
została podpisana podczas wojny domowej, a liczne inne
międzynarodowe instytucje finansowe odmówiły wsparcia;
zapora Gilgel Gibe III w Etiopii, obciążona zarzutami korupcyjnymi; czy wreszcie kopalnia miedzi Mopani w Zambii,
która niedawno zatruła 800 osób zanieczyszczając lokalne
ujęcia wody i stale łamie swoje zobowiązania odnośnie
ochrony środowiska.
© Peter Sinkamba
Kanál odvádějící odpadní vodu z měděného dolu Mopani v Zambii
3.2 Dobro korporacji – jak pomóc bogatym wzbogacić się
jeszcze bardziej
EBI udziela pożyczek zarówno sektorowi publicznemu jak i
prywatnemu, jednak priorytet nadawany jest wielkim
korporacjom z Północy, przez co EBI zachowuje się bardziej jak bank zorientowany na klienta niż bank realizujący cele rozwojowe. Statystyki pokazują, że między 1993
a 2004, ponad 90% pożyczek EBI w Ameryce Łacińskiej
trafiło do przedsiębiorstw z centralą w Europie, bądź
do dużych międzynarodowych korporacji. Firmy takiej
jak Gas de France, Respol, British Gas czy Shell dostały
miliony euro w ramach kontraktów w sektorze naftowym
i gazowniczym. W Ameryce Łacińskiej lokalne firmy prywatne otrzymały około 2% kwoty pożyczek EBI na projekty
indywidualne.
Wykres 1. Statystyki dotyczące całkowitej kwoty pożyczek EBI wg sektora, za okres 1995-2006
Nieokreślone 0%
1%
1%
Edukacja 3%
Energia 10%
3%
Środowisko 5%
Transport 28%
Sektor finansowy 30%
Telekomunikacja 5%
Służba zdrowia 2%
Mieszane 1%
Infrastruktura 2%
10
Przemysł 8%
Nieokreślone
Rolnictwo
Odbudowa zniszczeń
Edukacja
Energia
Środowisko
Sektor finansowy
Służba zdrowia
Przemysł
Infrastruktura
Mieszane
Usługi pocztowe
Telekomunikacja
Transport
Rozwój miast
Aby aktywnie promować rozwój, który jest właściwy z
punktu widzenia środowiskowego i społecznego, EBI
musi drastycznie się zmienić i podjąć aktywne działania,
opracowując klarowną „strategię zrównoważonego rozwoju”. Potrzebne jest jedno spójne podejście, które zastąpi
poszczególne mandaty, na podstawie których EBI działa w
krajach rozwijających się. Częścią tego nowego podejścia
byłaby rezygnacja z tradycyjnego myślenia o „nieograniczonym wzroście”. Obecne wskaźniki wykorzystywane przy
podejmowaniu decyzji rozwojowych – krajowe wartości
makroekonomiczne takie jak produkt krajowy brutto
(PKB) – ignorują zużycie zasobów i szkody środowiskowe.
Nowe mierniki dobrobytu, które brałyby pod uwagę zużycie
zasobów i szkody środowiskowe są niezbędne, aby rozwój
gospodarczy był “zrównoważony”. Ponadto, EBI powinien
ponownie rozważyć, czy priorytetem powinno być wsparcie
rozwoju tylko poprzez stymulowanie sektora prywa-tnego. Bank powinien opracować nowe instrumenty, które
wspierałyby również publiczną politykę zorientowaną na
zrównoważony rozwój, będącą dźwignią harmonijnego
rozwoju, zarówno w obrębie jak i poza UE.
Aby zapewnić, że wszystkie przyszłe projekty EBI przyczyniać się będą do zrównoważonego rozwoju, bank ten musi
drastycznie zmienić swoje działania i praktyki związane z
pożyczkami, procedurę zatwierdzania wniosku i zmienić
ukierunkowanie portfela pożyczkowego, poprzez przyjęcie:
najwyższych międzynarodowych standardów społecznych i ekologicznych dotyczących ochrony środowiska,
praw człowieka i ochrony społecznej,
systematycznego i rozszerzonego zastosowania ocen
oddziaływania na środowisko i społeczeństwo, spójnie
łączących poszczególne aspekty zrównoważonego rozwoju,
które muszą stać się obowiązkową częścią procesu decyzyjnego w EBI, przed zatwierdzeniem projektu przez Radę.
Ponadto, EBI musi wypracować cele i wskaźniki zrównoważonego rozwoju oraz system raportowania dla finanso-
wanych projektów, jasne kryteria zawieszania lub odmowy
wsparcia wobec niebezpieczeństwa wzmożenia napięć społecznych albo nawet powodowania konfliktów zbrojnych lub/i
pogwałcenia praw człowieka, przyczyniania się do zmian
klimatu i nieodwracalnych szkód środowiskowych,
EBI wymaga gruntownej reorganizacji instytucjonalnej,
pozwalającej zbudować zdolność tej instytucji do przekształcenia się w bank wspierający zrównoważony rozwój. EBI
musi również zapewnić szeroki udział społeczny w podejmowaniu decyzji, zwłaszcza w odniesieniu do ludności, na
którą bezpośrednio oddziałują projekty, które bank zamierza
finansować. EBI powinien ustanowić efektywne mechanizmy
niezależnego monitoringu i nadzoru, zapewniające zgodność
ze standardami i podejmowanie działań naprawczych.
© Elizabeth Bast
4. Reforma EBI –
p
podejście
j
zgodne
g
z zasadami zrównoważonego
g
rozwoju
j
Spalování zemního plynu v deltě Nigeru
11
5. Krótki przewodnik
praktyczny w kontaktach
z EBI
5.1. Poruszanie się po stronie EBI – gdzie szukać projektów finansowanych przez EBI, danych oraz innych
użytecznych informacji
Jak wszystko co związane z EBI, strona internetowa banku
jest dziwnym zwierzęciem, które trzeba powoli oswajać.
EBI prowadzi swoją stronę w sposób, który uniemożliwia
poleganie na znalezionych linkach, bo zgodnie ze stanowiskiem EBI: „Linki działają do momentu następnej aktualizacji informacji na naszej stronie (codziennie)”...
W momencie, gdy projekt trafia na listę w raporcie rocznym (publikowanym raz w roku, w terminie zbliżonym do
terminu dorocznego spotkania w czerwcu), przechodzi on
do kategorii ‘Projects financed’ (projekty finansowane).
Jeśli nie jesteś pewien, jaki status ma projekt, warto go
poszukać w obydwu kategoriach.
Z tego względu, aby znaleźć informacje, należy kierować
się strukturą strony – poniżej kilka użytecznych
wskazówek:
O ile opisy projektów “do finansowania” zawierają informacje długości jednej strony, to opis projektów już finansowanych zawiera jedynie kraj, tytuł projektu i kwotę.
Adres strony: www.eib.org
‘Capital Markets’ – rynki kapitałowe – dotyczy zagadnień
związanych z EBI jako pożyczkobiorcą na rynkach kapitałowych
Na stronie głównej można również zmienić język na francuski lub niemiecki.
Strona główna zawiera działy:
‘About’ – o banku – tu można znaleźć generalne informacje o misji EBI, jego strukturze organizacyjnej, w tym
organach zarządzających, strategii, kluczowych danych
i najważniejszych kontaktach. Warto przyjrzeć się strukturze, aby zobaczyć, kto pełni funkcje kierownicze i kto
zasiada w Radzie Dyrektorów oraz Radzie Gubernatorów.
Struktura pokazuje również departamenty EBI.
‘Products’ – produkty – sekcja opisuje rodzaje produktów i
usług oferowanych przez EBI
‘Projects’ – projekty – znaleźć tam można opis cyklu projektowego oraz tematy i regiony objęte działalnością EBI.
Można tu również sprawdzić, czy projekt, który nas interesuje, jest w toku postępowania (project pipeline) – należy
wejść w ‘Projects to be financed’ – projekty do finansowania – można tu skorzystać z wyszukiwania według krajów
lub sektorów, jak również wg statusu projektu: rozpatrywany, zatwierdzony lub podpisany.
12
Należy zwrócić uwagę na fakt, że jeśli w bazie nie ma
interesującego nas projektu, nie oznacza to, że EBI go nie
rozpatruje – bank zastrzega sobie prawo do niepublikowania informacji w przypadku, gdy pojawiają się kwestie
tajemnicy handlowej. Co do zasady, powinno to dotyczyć
tylko projektów z sektora prywatnego, jednak w praktyce
może się zdarzyć również w odniesieniu do sektora publicznego.
‘Info Centre’ – centrum informacji – zawiera często
użyteczne rozdziały obejmujące wiadomości, wydarzenia,
notatki prasowe i publikacje.
5.2. Jak występować o informacje – przetestuj EBI
Zgodnie
g
z polityką
p y ą dostępu
ęp do informacji
j EBI, opublikowap
ną
ą 12 kwietnia 2006, możesz występować
y ęp
o informacje
j na
temat projektów.
p j
Rutynowe
y
udostępnianie
ęp
informacji
j o projektach
p j
(zasady)
y
Informacja o planowanych projektach, których finansowanie jest rozważane, powinna być umieszczana na stronie
EBI w formie streszczenia projektu, na około dwa miesiące
przed decyzją Rady. Jednak ten termin często nie jest dotrzymywany. Niektóre projekty z sektora prywatnego mogą
nie zostać opublikowane przed zatwierdzeniem przez
Radę, a w niektórych przypadkach, przed podpisaniem
umowy kredytowej. Zdaniem EBI, sytuacja taka ma miejsce
bardzo rzadko i ma na celu ochronę tajemnicy handlowej.
Z tego względu prosimy o informację za każdym razem,
gdy zauważysz taki przypadek.
Streszczenie w języku niespecjalistycznym oceny oddziaływania na środowisku (OOŚ), jeśli dotyczy, powinno być załączone albo podlinkowane w streszczeniu
projektu opublikowanym na stronie internetowej. Dla
projektów poza UE opublikowany powinien być odpowiednik streszczenia w języku niespecjalistycznym oraz
raport z oceny oddziaływania na środowisko. Również
tutaj nie zawsze obowiązek ten jest przestrzegany.
Omówienia aktualnych projektów przygotowywane i
publikowane są w przypadkach, gdy projekty wzbudzają
istotne zainteresowanie społeczne, jednak dzieje się to
często już po ich zatwierdzeniu.
Informacja o projektach / dokumenty dostępne na
życzenie
y
Aby lepiej zrozumieć proces rozpatrywania projektów
w EBI należy zauważyć, że każdy projekt generuje niżej
wymienione dokumenty, odgrywające kluczową rolę w
dotyczącym go procesie decyzyjnym. Niektóre z nich
utrzymywane są w tajemnicy (obejmują je zapisy ograniczające ich udostępnianie), podczas gdy inne powinny
być udostępniane na życzenie, bądź możliwość ich udostępnienia musi być sprawdzona pod kątem spełniania
zasad EBI dotyczących domniemania jawności (patrz
tabela poniżej).
Nazwa dokumentu
Dostępność
Wstępna nota
informacyjna
Dokument jest poufny, jednak można zażądać od
EBI informacji, czy wnioskodawca ubiega się o
dofinansowanie
Propozycja autory- Dokument jest poufny, jednak można zapytać EBI,
zacji rozpatrywania na jakim etapie jest rozpatrywanie projektu
Wniosek o opinię Dokument jest poufny, jednak można zapytać EBI,
Komisji Eurona jakim etapie jest rozpatrywanie projektu
pejskiej i kraju
(krajów) członkowskich UE
Opinia Komisji
Europejskiej
Uważana jest za dokument zewnętrzny. EBI
konsultuje się ze stroną trzecią w celu oceny, czy
informacja zawarta w dokumencie jest poufna.
Nie zostało jeszcze dostatecznie przetestowane,
czy i co EBI lub Komisja byłyby skłonne ujawnić.
Opinia kraju
Uważana jest za dokument zewnętrzny. EBI
(krajów) członkow- konsultuje się ze stroną trzecią aby ocenić, czy
skich
informacja zawarta w dokumencie jest poufna.
Nie zostało jeszcze dostatecznie przetestowane,
czy i co EBI lub kraje członkowskie byłyby skłonne
ujawnić.
Propozycja nego- Dokument jest poufny, jednak można wystąpić o
cjacji projektu, w
informacje społeczne i środowiskowe z dokumentym opinie różnych tacji EBI. rozpatrzenia wniosku.
agend EBI
Propozycja finansowania projektu
przedkładana
przez Komitet Zarządzający Radzie
Dyrektorów
Propozycje Komitetu Zarządzającego przedkładane Radzie Dyrektorów publikowane są na życzenie
tylko dla projektów publicznych i po ich zatwierdzeniu – jednak w niektórych przypadkach, Rada
może odmówić ujawnienia informacji. Dla prywatnych projektów informacje nie są ujawniane,
jednak wystąpienie o nie może być użyteczne, aby
pokazać zwiększone zainteresowanie społeczne
jawnością działań EBI.
Formalny wniosek Poufny
o dofinansowanie
od wykonawcy
projektu
Kontrakt finasowy EBI nie ma zastrzeżeń, jeśli wykonawcy projektu,
pożyczkobiorcy czy inne kompetentne strony udostępniają informacji odnośnie swoich relacji i ustaleń z EBI. Jednak sam EBI nie udziela informacji
odnośnie kontraktu finansowego.
13
Zasady udzielania informacji na życzenie przez EBI
(zgodnie z polityką EBI)
Krok 1 Wniosek
Wnioski o dostęp do informacji mogą być składane w formie pisemnej lub ustnie.
Powinny one być kierowane do Departamentu Komunikacji
i Informacji albo na adres [email protected]. Oczywiście, można
również kontaktować się z poszczególnymi pracownikami
lub kadrą zarządzającą. Jeśli wniosek trafia do nieodpowiedniej osoby w EBI, pracownik ten powinien bezzwłocznie przekazać go do właściwego departamentu.
Krok 2 Odpowiedź
Rozpatrywanie wniosku przez EBI i udzielenie odpowiedzi
powinno następować bezzwłocznie, a w żadnym wypadku
nie dłużej niż 15 dni roboczych od otrzymania wniosku.
Jeśli jednak poruszona problematyka jest skomplikowana,
a EBI nie jest w stanie dotrzymać wyznaczonego okresu,
powinien poinformować o tym składającego wniosek nie
później niż 10 dni roboczych od otrzymania zapytania.
Odpowiedź na skomplikowany wniosek nie powinna trwać
dłużej niż 30 dni roboczych.
Krok 3 Wniosek potwierdzający,
p
ją y jeśli
j
niezbędny
ę y
W przypadku całkowitej lub częściowej odmowy, albo niedotrzymania przez EBI określonego terminu odpowiedzi na
wniosek, wnioskodawca może, w ciągu 15 dni roboczych
od otrzymania odpowiedzi EBI, złożyć ponowny wniosek
(potwierdzający).
EBI rozpatrzy wniosek potwierdzający najszybciej, jak to
możliwe, jednak nie później niż 15 dni roboczych od jego
otrzymania. W wyjątkowych przypadkach, np. gdy wniosek
dotyczy szczególnie skomplikowanego dokumentu lub
pytania, termin ten może być wydłużony o następne 15 dni
roboczych, przy założeniu, że wnioskodawca powiadomiony jest z góry i podane są przyczyny.
5.3. Jak wnosić skargi do/na EBI:
Skarga do Sekretarza Generalnego
Jeśli Twój wniosek o informację nie jest rozpatrzony przez
pracowników EBI zgodnie ze standardami i procedurami,
możesz wnieść formalną skargę do Sekretarza Generalnego EBI. Uwaga – skargi muszą mieć formę pisemną, w
14
terminie 20 dni od daty korespondencji, która jest przedmiotem skargi. EBI powinien bezzwłocznie potwierdzić
otrzymanie skargi, a odpowiedź Sekretarza Generalnego
powinna być udzielona nie później niż 20 dni roboczych po
otrzymaniu skargi.
Skargi powinny być kierowane do Sekretarza Generalnego:
Secretary General,
100 boulevard Konrad Adenauer, L-2950 Luxembourg.
e-mail: [email protected]
Skarga do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich
W przypadku całkowitej lub częściowej odmowy, albo
nieudzielenia przez EBI odpowiedzi na wniosek, możesz
odwoływać się do Europejskiego Rzecznika Praw Człowieka, który rozpatruje wszelkie możliwe nieprawidłowości w działalności instytucji i organów UE i raportuje je
Parlamentowi Europejskiemu. Możesz wnieść skargę na
każdym etapie; jednak z dotychczasowych doświadczeń
wynika, że Rzecznik preferuje, aby najpierw wykorzystać
wszelkie istniejące procedury w samym EBI.
Strona internetowa Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich: www.ombudsman.europa.eu
Skarga musi być złożona pocztą tradycyjną, pocztą elektroniczną lub umieszczona w formie elektronicznej na stronie
Rzecznika. Formularz skargi dostępny jest pod adresem:
http://www.ombudsman.europa.eu/form/en/default.htm
Dla osób niebędących obywatelami
ani mieszkańcami UE
Zgodnie z Traktatem Europejskim, Europejski Rzecznik
Praw Obywatelskich zajmuje się obywatelami lub mieszkańcami UE. Jednak Rzecznik z własnej inicjatywy zgodził
się zająć skargami przeciwko nieprawidłowościom w EBI
spoza UE.
Sam EBI ustanowił dodatkowy organ odwoławczy dla osób
niebędących obywatelami ani mieszkańcami UE dla przypadków, gdy skarga jest odrzucona przez Rzecznika ‘tylko
ze względu na ich pochodzenie spoza UE’. Skarga może
być wniesiona do Inspektoratu Generalnego EBI w ramach
niezależnego mechanizmu odwoławczego ([email protected]), jednak nie jest jeszcze jasne, na ile wiarygodny jest ten mechanizm.
Inspektor Generalny: Inspector General, 100 boulevard
Konrad Adenauer, L-2950 Luxembourg.
Adres e-mail: [email protected]
5.4. Jak zgłosić defraudację lub korupcję?
Aby zgłosić podejrzenia defraudacji lub korupcji w projektach finansowanych przez EBI, należy kontaktować się z
Inspektoratem Generalnym (IG).
EBI obiecuje, że wszystkie skargi będą traktowane jako
ściśle poufne. Z Inspektoratem można kontaktować się na
wiele sposobów, przekazując swoje domniemania:
e-mailem : [email protected]
faxem: +352 43 79 42 97
pocztą (z adnotacja ‘ściśle tajne’):
Inspectorate General, Fraud Investigations
European Investment Bank
100 boulevard Konrad Adenauer, L-2950 Luxembourg
Można ewentualnie bezpośrednio kontaktować się z OLAF
(antykorupcyjną instytucją UE)
Tel.: +32 2 29 84 940 lub +32 2 29 55 944,
fax: +32 2 99 33 42
Strona internetowa: http://europa.eu.int/comm/anti_
fraud/contact_us/index_en.html
5.5. Gdzie znaleźć biura EBI
Centrala EBI mieści się w Luksemburgu:
100, boulevard Konrad Adenauer
L-2950 Luxembourg
Tel: (+352) 43 79 1 (centrala)
Fax: (+352) 43 77 04
EBI posiada obecnie również biura zewnętrzne zlokalizowane w Wiedniu (Austria), Brukseli (Belgia), Paryżu
(Francja), Berlinie (Niemcy), Atenach (Grecji), Rzymie
(Włochy), Warszawie (Polska), Lizbonie (Portugalia), Bukareszcie (Rumunia), Madrycie (Hiszpania), Londynie (Wielka
Brytania), Fort-de-France (Karaiby), Gizie (Egipt), Nairobi
(Kenia), Rabacie (Maroko), Sydney (Australia), Dakarze
(Senegal), Tshwane (Pretoria, RPA) oraz Tunisie (Tunezja).
Adresy powyższych biur można znaleźć w dziale strony
internetowej ‘Info Centre’ w zakładce ‘Contact’.
EBI nie posiada zasobów umożliwiających
właściwą ocenę projektów – w rezultacie
pieniądze podatników trafiają do prywatnych przedsiębiorstw i finansują rurociągi
ropy naftowej oraz inne projekty infrastrukturalne w krajach gdzie brak łamania praw
pracowniczych, czy zapobieganie dewastacji
środowiska, nie są zagwarantowane.
Richard Howitt,
Poseł Parlamentu Europejskiego
Socialist Group in the European Parliament.
15
Publikacja została przygotowana przez
Counter Balance: Wyzwanie dla Europejskiego Banku
Inwestycyjnego, koalicję europejskich organizacji
zajmujących się problematyką rozwojową i środowiskiem.
Both ENDS
Nieuwe Keizersgracht 45
1018 VC Amsterdam
The Netherlands
www.bothends.org
Bretton Woods Project
c/o Action Aid
Hamlyn House
Macdonald Road
London N19 5PG
United Kingdom
www.brettonwoodsproject.org
Campagna per la Riforma della
Banca Mondiale (CRBM)
Via Tommaso da Celano 15
00179 Roma
Italia
www.crbm.org
Les Amis de la Terre
2B rue Jules Ferry
93100 Montreuil
France
www.amisdelaterre.org
Publikacja została wydana przy
wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Przedstawione w niej poglądy
należą do CEE Bankwatch Network
i w żadnym razie nie mogą być
utożsamiane ze stanowiskiem Unii
Europejskiej.
urgewald
Prenzlauer Allee 230
D-10405 Berlin
Germany
www.urgewald.de
Weltwirtschaft, Ökologie & Entwicklung
(WEED)
Eldenaer Str. 60
D-10247 Berlin
Germany
www.weed-online.org
Wydanie Polskie: Polska Zielona Sieć / Bankwatch
Tłumaczenie: Przemysław Kalinka
Koordynacja: Robert Cyglicki
Polska Zielona Sieć / Bankwatch
Sławkowska 26a, 30-014 Kraków
E-mail: [email protected]
Druk: Grafokon, Prague
Wydrukowano na papierze z recyklingu
Kontakt:
CEE Bankwatch Network
Jicinska 8
Praha 3, 130 00
Czech Republic
www.bankwatch.org