Przeszczepianie komórek krwiotwórczych w

Przeszczepianie komórek krwiotwórczych w

PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK
KRWIOTWÓRCZYCH W POLSCE
– 25 LAT PÓŹNIEJ
Warszawa, dn. 27 11 2009 r.
Komunikat prasowy
„PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH
W POLSCE – 25 LAT PÓŹNIEJ”
Pierwsze na świecie próby przeszczepiania szpiku kostnego zostały podjęte w 1938 roku
przez Jana Raszka i Franciszka Groera na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie.
Podobne próby były kontynuowane w Warszawie w latach pięćdziesiątych XX wieku przez
Zofię Migdalską. Próby te wyprzedzały ówczesną wiedzę o biologii przeszczepiania więc nie
mogły się skończyć powodzeniem, ale pokazały narodziny idei, która zaowocowała
powodzeniem leczniczym.
W dniu 27 listopada w Centrum Dydaktycznym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
miała miejsce konferencja prasowa pt.: „Przeszczepianie komórek krwiotwórczych
w Polsce – 25 lat później”. Konferencja zorganizowana została z okazji 25 rocznicy
pierwszego udanego przeszczepienia szpiku kostnego w Polsce przez zespół
pod kierunkiem prof. dr hab. med. Wiesława Wiktora Jędrzejczaka. Była to również
10 rocznica transplantacji w Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego kierowanej przez prof. dr hab. med.
Wiesława Wiktora Jędrzejczaka. W tym okresie w ww. Klinice dokonano ponad
500 przeszczepień szpiku kostnego.
Również w tym dniu, po raz pierwszy w Polsce, miało miejsce uroczyste wręczenie
tytułu „Zasłużony Dawca Przeszczepu” przez Minister Zdrowia – Ewę Kopacz.
Podczas konferencji został wyemitowany film z 1984 roku, nakręcony amatorską kamerą
i przedstawiający relację z pierwszego przeszczepienia szpiku w Polsce. Pacjentka
przeszczepiona wówczas – Pani Aleksandra Przybylska, wraz z rodziną była gościem
na konferencji.
W spotkaniu udział wzięli: Ewa Kopacz – Minister Zdrowia; Jacek Paszkiewicz – Prezes
Narodowego Funduszu Zdrowia; prof. dr hab. med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak –
Konsultant Krajowy ds. Hematologii, Kierownik Katedry i Kliniki Hematologii, Onkologii
i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie; prof. dr
hab. med. Jerzy Hołowiecki – Członek Krajowej Rady Transplantacyjnej, Konsultant
Pododdziału Transplantacji Szpiku i Leczenia Chłoniaków, Oddział w Gliwicach, Centrum
Onkologii Instytut Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie; prof dr hab. med. Jacek
Wachowiak – Kierownik II Katedry Pediatrii i Kliniki Onkologii, Hematologii i Transplantologii
Pediatrycznej, II Katedra Pediatrii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu; prof. dr hab. med. Andrzej Lange – Konsultant Krajowy w Dziedzinie
Immunologii Kinicznej, Kierownik Dolnośląskiego Centrum Transplantacji Komórkowych
z Krajowym Bankiem Dawców Szpiku.
Podczas konferencji podsumowane zostały dotychczasowe polskie osiągnięcia w dziedzinie
przeszczepiania komórek krwiotwórczych w kontekście sytuacji światowej.
W Polsce przeszczepianie szpiku prowadzone jest obecnie w 18 ośrodkach,
wykonujących rocznie około 800 transplantacji. W ciągu 25 lat przeszczepiania
komórek krwiotwórczych wykonanych zostało blisko 9000 zabiegów. Biorąc
pod uwagę przeciętne wyniki tych zabiegów można sądzić, że w Polsce jest w tej chwili
ponad 5000 osób, które są rekonwalescentami po różnych zabiegach przeszczepiania
komórek krwiotwórczych i które dzięki nim mają darowane życie. Wiele spośród tych
osób powróciło do normalnej aktywności zawodowej, a także zaangażowało się w aktywność
społeczną. W Polsce żyje więc całe miasteczko przeszczepowe i co roku przybywa mu
kilkuset nowych obywateli.
Obecnie w Polsce wykonuje się wszystkie rodzaje przeszczepień komórek krwiotwórczych.
Należy również wspomnieć o kolejnych milowych krokach w rozwoju polskiej transplantologii.
Jest to choćby udostępnienie przeszczepiania dzieciom chorym na nowotwory krwi,
wykonanie pierwszego przeszczepienia od dawcy niespokrewnionego, uruchomienie
pierwszego rejestru dawców szpiku, a także wykonanie pierwszego przeszczepienia krwi
pępowinowej.
Przez ostatnie 25 lat przeszczepienie szpiku, z metody absolutnie awangardowej, stało się
metodą w niektórych przypadkach rutynową, aczkolwiek będacą zbiorem metod leczniczych.
Niemniej w Polsce ciągle wykonujemy jedynie około 50% tej liczby zabiegów, której
w przeliczeniu na liczbę ludności wykonuje się w innych dużych krajach europejskich.
Ponadto, od 2002 roku liczba wykonywanych zabiegów w Polsce nie zwiększa się i tym
samym dystans do tych krajów nie maleje. Można powiedzieć, że polski chory na białaczkę
lub chłoniaka ma o połowę mniejszą szansę skorzystania z tej metody leczniczej niż chory
w Niemczech, Francji, czy Wielkiej Brytanii.
Więcej informacji:
Katedra i Klinika Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
tel.: 0(22) 599 28 18
D&D Communication
tel.: 0 516 033 577, 0(22) 639 43 66, [email protected]
HISTORYCZNE PRÓBY PRZESZCZEPIANIA SZPIKU W POLSCE
(LATA 1938-1960)
prof. dr hab. med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak
Konsultant Krajowy ds. Hematologii, Kierownik Katedry i Kliniki Hematologii,
Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
w Warszawie
Początki myślenia o tym, że szpik może zostać wykorzystany do leczenia chorób krwi powstały w końcu lat trzydziestych dwudziestego wieku we Lwowie, wtedy w Polsce. Kierownik Kliniki
Pediatrii Uniwersytetu im. Jana Kazimierza prof. Franciszek Groer miał wrócić ze zjazdu we
Włoszech i przywieść wiadomość, że można dokonywać infuzji nie tylko dożylnie, ale także doszpikowo. W sytuacji, w której nie było centralnych cewników żylnych było to możliwością przełamania bariery dostępu leczniczego u chorego „bez żył”. W klinice Groera pracował wtedy młody
asystent Jan Rosenbusch, który wysunął hipotezę, że skoro białaczka jest de facto chorobą
szpiku to można ją leczyć podaniem szpiku doszpikowo. Pierwsze próby podjęto na królikach i
zdjęcie tych zabiegów się zachowało (foto na nast. str.). Dwa króliki leżały unieruchomione po
przeciwnych stronach stołu zabiegowego. Jednemu z nich przez wkłucie do kości udowej z końca dalszego pobierano szpik, a drugiemu w podobny sposób ten szpik wstrzykiwano.
W 1938 roku podobne próby zaczęto wykonywać u dzieci obserwując pewną poprawę. Oczywiście, nie znano wtedy problemu zgodności tkankowej ani nie wiedziano, że przed przeszczepieniem trzeba chorego poddać chemioterapii lub radiochemioterapii. Nie było metod śledzenia
losu przeszczepianych komórek. Co ciekawe nie zorientowano się odnośnie możliwości pobierania szpiku z kolców biodrowych tylnych i robiono bardzo dokładne badania mostka pod kątem wyboru najlepszego miejsca zarówno do pobrania, jak i podania szpiku. Nie zdążono
opublikować pierwszych wyników przed wybuchem wojny, która zaprowadziła Groera do celi
śmierci (ale w odróżnieniu od pozostałych profesorów lwowskich nie został rozstrzelany, prawdopodobnie dlatego, że Niemcy uważali go za Niemca). Tymczasem Groer pochodził ze starej warszawskiej rodziny spolszczonej kilka pokoleń wcześniej i jego dziadek założył w
Warszawie nieistniejący już Szpital Świętego Ducha. Charakterystyczny grobowiec rodziny Groerów zbudowany z czerwonego piaskowca znajduje się w centralnej części starych Powązek.
Rosenbusch, który po wybuchu wojny zmienił nazwisko na matczyne Raszek zaangażował się
tymczasem w konspiracji i życie uratował mu ukraiński współpracownik Gestapo, ojciec dziecka, które Raszek leczył. Przyjechał on pewnego dnia do Kliniki z biletem w ręku i zakomunikował Raszkowi: „uratował Pan życie mojemu dziecku: życie za życie; Gestapo jedzie po Pana;
oto jest bilet do Warszawy, pociąg odchodzi za piętnaście minut. Raszek wziął bilet, wsiadł do
pociągu i nigdy więcej nie zobaczył Lwowa. W Warszawie był członkiem AK, brał udział w Powstaniu Warszawskim w pułku „Baszta”: pseudonim „Jar”, dostał się do niewoli, został wyzwolony przez Amerykanów na godzinę przed egzekucją i wrócił do Polski (Rycina 2). Początkowo
pracował w szpitalu w Kamiennej Górze, a następnie został przez swojego byłego szefa prof.
Groera ściągnięty do Warszawy. W Warszawie prof. Groer tworzył Instytut Matki i Dziecka i w
tym Instytucie Raszek został profesorem i kierownikiem Kliniki. Nie znam dość dokładnie ponurych podobno okoliczności zwolnienia ich obu w 1965 roku z tego Instytutu. Groer miał po-
dobno niedługo potem wypadek samochodowy i zmarł, a Raszek przeniósł się do Gdańska,
gdzie został kierownikiem kliniki pediatrii. Podobno zachorował tam na nowotwór i zmarł po
operacji, ale zgodnie z tym, czego dowiedziałem się od innego wybitnego lwowianina prof.
Tadeusza Kielanowskiego, który znał Raszka sprzed wojny, Raszek był załamany sytuacją i nie
chciał już walczyć z chorobą. Pochowany został na tych samych starych Powązkach, co jego
Szef.
Jednak po wojnie Raszek ograniczył się jedynie do publikacji swoich lwowskich doświadczeń
(Ann Pediatr. 1949;173 – foto poniźej) i nie podjął ponownych prób przeszczepiania szpiku.
Podjęła je za to w Warszawie wykorzystując podobną technikę Zofia Migdalska, wykonując
łącznie kilkadziesiąt prób, które jednak zakończyły się bez trwałych pozytywnych wyników
leczniczych.
Zespół Przeszczepiania Komórek Krwiotwórczych Zakładu Immunologii
i Klinicznego Oddziału Izotopowego Centralnego Szpitala Klinicznego
Wojskowej Akademii Medycznej w Warszawie
(pierwszy zabieg 28 listopada 1984 roku – przeszczepienie alogeniczne)
Adres:
ul. Szaserów 128, 00-909 Warszawa
(w/w jednostki organizacyjne już nie istnieją)
Kierownik ośrodka:
ppłk dr hab. med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak
Data rozpoczęcia działalności: 10.11.1984 (data zgody Komisji Doświadczeń
na Ludziach Rady Naukowej CSK WAM na rozpoczęcie
wykonywania zabiegów przeszczepienia szpiku)
Data zakończenia działalności: 16 czerwca 1997 roku
Historia i osiągnięcia ośrodka:
Bezpośrednie przygotowywanie do działalności w zakresie przeszczepiania szpiku rozpoczęto
w roku 1981, kiedy w bezpośredniej bliskości Klinicznego Oddziału Izotopowego CSK WAM
(gdzie pierwotnie pracował kierownik ośrodka) utworzono Zakład Immunologii, który de facto
był laboratorium komórek macierzystych. Wcześniej w Oddziale Izotopowym wdrożono szereg
metod prowadzenia chorych z uszkodzonym układem krwiotwórczym (kierownik zespołu habilitował się w roku 1978 na podstawie pracy, dotyczącej skutków ubocznych chemioterapii nowotworów). Natomiast w Zakładzie Immunologii zaczęto opracowywać i wdrażać metody
preparatyki komórek krwiotwórczych do przeszczepienia i niezbędne metody uzupełniające, takie jak mieszana hodowla limfocytów (stosowana w tych czasach metoda oceny zgodności w zakresie antygenów HLA klasy II). Część tych prac była finansowana przez Centralny Program
Badawczo-Rozwojowy PR6 „Zwalczanie chorób nowotworowych”. Bezpośrednim impulsem
do rozpoczęcia wykonywania zabiegów była dyskusja z prof. Janem A. Steffenem, koordynatorem programu, w trakcie sesji sprawozdawczej w październiku 1983 roku, który zarzucił sprawozdającemu dr hab. med. Wiesławowi W. Jędrzejczakowi, że ten „kunktatorsko” opóźnia
rozpoczęcie praktycznej działalności. Odpowiedź brzmiała: „W ciągu roku zostanie to zrobione”.
Zespół opracował kompletny protokół przeszczepiania szpiku dostosowany do polskich warunków, który po naniesieniu niezbędnych poprawek został opublikowany w 1987 roku, już po zakończeniu działalności zespołu (patrz niżej). Obejmowało to opracowanie zasad doboru dawców
alogenicznych, wdrożenie (jako drugi zespół na świecie) kondycjonowania z wykorzystaniem
busulfanu i cyklofosfamidu, przy czym stosowano polski busulfan po raz pierwszy w megadawkach, opracowanie metody pobierania szpiku do przeszczepienia (opracowano oryginalną tzw.
zamkniętą metodę pobierania szpiku, różną od metody otwartej wprowadzonej przez E. D. Thomasa), opracowanie oryginalnej metody usuwania krwinek czerwonych ze szpiku przy przeszczepieniach w warunkach dużej niezgodności grup krwi (pierwszy taki zabieg wykonano
2 października 1986 roku), zasady prowadzenia chorych po przeszczepieniu, w tym zasady stosowania preparatów krwi (wdrożono też po raz pierwszy w Polsce przetaczanie preparatów napromienionych), zasady zwalczania zakażeń, zasady profilaktyki i leczenia choroby przeszczep
przeciw gospodarzowi, zasady opieki potransplantacyjnej nad rekonwalescentami.
Początkowo zakładano, że zespół będzie przygotowywał materiał do przeszczepienia w różnych ośrodkach klinicznych. Jedna z takich prób podania komórek krwiotwórczych uzyskanych
z wątroby płodowej została bez powodzenia (w sensie wszczepienia) wykonana w Centrum
Zdrowia Dziecka na początku 1984 roku. Wtedy stało się jasne, że dla powodzenia zabiegu niezbędne jest przejęcie całej odpowiedzialności (również za całość prowadzenia chorego) przez
kierownika zespołu i to spowodowało ograniczenie działalności do chorych w Klinicznym Oddziale Izotopowym. Pierwsi dwaj chorzy brani pod uwagę nie dożyli do wykonania zabiegu
(rozważano tylko chorych w bardzo zaawansowanych stadiach choroby, aby nie narazić na utratę życia tych, którzy mogli długo żyć bez przeszczepienia). We wrześniu 1984 roku prof. Urszula Radwańska skierowała do zespołu parę sióstr, z których jedna miała chorobę
Diamonda-Blackfana i rozwiniętą hemosyderozę, a druga była zdrowa. Siostry były zgodne
w HLA klasy I, a wykonana mieszana hodowla limfocytów wykazała nieobecność pobudzenia,
czyli zgodność w klasie II. Na podstawie opracowanego protokołu zespół wykonał pierwsze
przeszczepienie alogeniczne (28.11.1984 roku) u wspomnianej 6-letniej chorej z wrodzonym
niedoborem krwinek czerwonych spowodowanym chorobą Diamonda-Blackfana i z rozwiniętą
hemosyderozą. Dawczynią była siostra identyczna w HLA. Był to jednocześnie drugi udany zabieg przeszczepienia szpiku w tej jednostce chorobowej wykonany na świecie, a pierwszy bez
napromieniania na całe ciało (co następnie stało się standardem w tej jednostce chorobowej).
Następnie do marca 1987 roku zespół wykonał jeszcze 8 takich zabiegów wyłącznie w zaawansowanych stadiach nowotworowych i nienowotworowych chorób krwi. Łącznie wszczepienie
uzyskano u sześciu chorych, u trojga z nich wystąpiły późne powikłania i chorzy zmarli, a troje
chorych żyje nadal bez nawrotu choroby, w tym pierwsza chora. Pozostali żyjący chorzy byli
przeszczepieni z powodu choroby Diamonda-Blackfana (w październiku 1986 roku) oraz przewlekłej białaczki szpikowej w fazie akceleracji (w styczniu 1987 roku). W 1985 roku (15 maja) zespół wykonał też zabieg przeszczepiania autologicznego szpiku u chorej w czwartej remisji
całkowitej ostrej białaczki limfoblastycznej połączony z oczyszczaniem szpiku z komórek nowotworowych in vitro. U tej chorej dwa lata po zabiegu wystąpił nawrót mózgowy białaczki i z tego
powodu chora pół roku później zmarła. Ponadto, zespół podjął dwie próby przeszczepienia komórek krwiotwórczych alogenicznej wątroby płodowej (w 1984 i 1985 roku), które nie doprowadziły do ustanowienia hematopoezy dawcy (chorzy zmarli w późniejszym okresie z powodu
choroby zasadniczej), oraz jedną próbę (w 1986 roku) przeszczepienia szpiku od matki częściowo (5/6) zgodnej w HLA. Ta chora zmarła 12 dni po zabiegu. Większość biorców stanowiły dzieci, gdyż ośrodki hematologii dziecięcej były znacznie bardziej aktywne w kierowaniu chorych.
Pierwsza chora została skierowana przez prof. Urszulę Radwańską, a następni chorzy przez
prof. Romę Rokicką-Milewską, prof. Janinę Bogusławską-Jaworską oraz przez prof. Marię
Ochocką. Dobór tkankowy dawcy i biorcy był realizowany przez współpracujący z nami zespół
prof. Henryka Mateja z Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu. Zespół został zlikwidowany w trybie administracyjnym 16 czerwca 2007 roku. Już po zakończeniu
pracy Zespołu w ramach Zakładu Immunologii opracowano metodę pobierania krwi pępowinowej do przeszczepienia, która następnie została wdrożona w Klinice Hematologii i Onkologii AM
w Warszawie.
Dane o ośrodku:
Zespół: Ppłk dr hab. med. Wiesław W. Jędrzejczak (Kierownik Zakładu Immunologii – przewodniczący), płk dr hab. med. Maksymilian Siekierzyński (Kierownik Klinicznego Oddziału Izotopowego – wiceprzewodniczący). Członkowie: kpt. dr med. Cezary Szczylik, mjr dr med. Zygmunt
Pojda, lek. Mariusz Z. Ratajczak, dr n. przyr. Elżbieta Urbanowska, ppłk dr hab. farm. Mirosław
Kłos, płk dr med. Jerzy Kansy, por. lek. Andrzej Krupienicz, mgr Dariusz Jaskulski, lek. Ryszard
Isakiewicz, dr med. Paweł Górnaś, mgr Krzysztof Machaj. Oprócz tych osób w pierwszym pobraniu szpiku do pierwszego przeszczepienia gościnnie wziął udział dr Jerzy Pejcz z Kliniki Pediatrii, Hematologii i Onkologii AM we Wrocławiu. Ponadto bardzo istotną rolę odegrały
pielęgniarki Klinicznego Oddziału Izotopowego na czele z pielęgniarką oddziałową Lucyną Bieniek i pielęgniarką zabiegową Marią Jesionowską.
Liczba łóżek: 1 separatka z toaletą. Do separatki wstawiono dwa łóżka i hospitalizowano chorego wraz z opiekunem (ojcem, matką, siostrą, żoną). Opiekun był przeszkalany w zakresie wykonywania wszystkich czynności pomocniczych. Takie rozwiązanie przyjęto z powodu braku
pielęgniarek (na oddziale dyżurowała jedna pielęgniarka, która miała jeszcze pod opieką 24 chorych).
Wyposażenie: Komora laminarna, cieplarka z CO2, wirówka Janetzki C23, osmometr (wszystkie pożywki wykonywano we własnym zakresie), mikroskopy Docuval i NU2.
Zaplecze laboratoryjne stanowił Zakład Immunologii CSK WAM.
Łączna liczba wykonanych zabiegów i leczonych chorych: 9 alogenicznych od rodzeństwa
identycznego w HLA, 1 alogeniczne od częściowo zgodnej w HLA, 2 próby przeszczepienia komórek krwiotwórczych alogenicznej wątroby płodowej, 1 autologiczny.
Liczba zabiegów wykonanych w 2008 roku: Zespół zakończył działalność w 1987 roku.
Akredytacje: IBMTR (zespół nr 163).
Ważniejsze publikacje:
Jędrzejczak W. W., Pojda Z.: Technique of preparation of hemopoietic cells of human fetal liver for transplantation. Arch Immunol Ther Exp 1987, 35, 71-78.
Jędrzejczak W. W., Pojda Z.: Bone marrow transplantation in Polish conditions. a modified method of marrow collection and preparation for transplantation. Arch Immunol Ther Exp 1987,35,79-86.
Jędrzejczak W. W., Szczylik C., Pojda Z., Siekierzynski M., Kansy K., Klos M., Ratajczak M. Z., Pejcz J.,
Jaskulski D., Gornas P.: Success of bone marrow transplantation in congenital Diamond-Blackfan anemia.
Eur J Haematol 1987, 38, 204-206.
Wiktor-Jędrzejczak W., Szczylik C., Matej H., Pojda Z., Ratajczak M. Z., Myc A. i wsp.: Allogeneic bone
marrow transplantation from HLA identical siblings following conditioning with busulphan and cyclophosphamide. First results. Folia Haematol 1989, 116, 403-408.
Jędrzejczak W. W., Rokicka-Milewska R., Siekierzynski M., Szczylik C. i wsp.: Autologiczny przeszczep
szpiku jako próba podtrzymania całkowitej remisji u dziecka chorego na ostrą białaczkę limfoblastyczną.
Ped. Pol. 1986, 61, 177-180.
Jędrzejczak W. W., Siekierzyński M., Szczylik C., Pojda Z.: Protokół metodyczny przeszczepiania szpiku.
Acta Hematol Pol 1987, 18, 197-239.
Specjalizacje: Choroba Diamonda-Blackfana: wykonane zabiegi w tej chorobie należały
do pierwszych na świecie i przyczyniły się do ustalenia wskazań.
Katedra i Klinika Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM
w Warszawie (pierwszy zabieg 2 września 1999 roku
– przeszczepienie autologiczne) CIC954
Adres:
SP CSK, ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa,
tel. 22 599 28 18, fax 22 599 14 18,
e-mail: [email protected]
Kierownik ośrodka:
prof. dr hab. med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak
Data rozpoczęcia:
2.09.1999 (data pierwszego przeszczepienia
autologicznego)
Krótka historia i dorobek pod obecnym kierownictwem:
Tworzenie ośrodka rozpoczęto w 1998 roku po objęciu kierownictwa kliniki przez prof. W. W.
Jędrzejczaka. Ponieważ nie uzyskano na ten cel żadnych środków z Ministerstwa Zdrowia,
część kliniczną wyremontowano za pieniądze charytatywne, przede wszystkim za fundusze uzyskane z Fundacji „Przyjaciele Szpitala przy ul. Litewskiej”, zgromadzone przez Małgorzatę Niemczycką dzięki koncertowi José Carrerasa (który został patronem ośrodka i przyjechał na jego
otwarcie) i Edyty Górniak. Dodatkowe fundusze pochodziły z Fundacji na rzecz Nauki Polskiej,
Fundacji „Polmarrow”, PZU i firmy Roche-Polska. Część laboratoryjną wyremontowano dzięki
Fundacji „Polsat” (która stała się patronem Banku Komórek Krwiotwórczych) oraz gminie Warszawa-Centrum, a wyposażono dzięki uzyskaniu Programu Badawczego Zamawianego z ówczesnego Komitetu Badań Naukowych na utworzenie banku krwi pępowinowej. Prace
przygotowawcze zakończono w lipcu 1999 roku, a pierwsze przeszczepienie autologiczne wykonano we wrześniu 1999. Z kolei pierwsze przeszczepienie alogeniczne od dawcy rodzinnego wykonano w październiku roku 1999, z tym, że był to zabieg ratunkowy u chorej na ostrą
białaczkę bez remisji, za zgodą Komisji Bioetycznej AM w Warszawie. Zabieg zakończył się powodzeniem. Pierwsze przeszczepienie od dawcy niespokrewnionego: 13.08.2002; pierwsze
przeszczepienie komórek krwi pępowinowej: 15.05.2003.
Dane o ośrodku:
Zespół lekarski: prof. dr hab. med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak (przewodniczący zespołu).
Część kliniczna: prof. dr hab. med. Jadwiga Dwilewicz-Trojaczek (zastępca przewodniczącego), członkowie: dr hab. med. Andrzej Deptała (do 2005 roku), dr med. Małgorzata Rokicka (do
2007 roku), dr med. Monika Paluszewska, dr med. Jolanta Wieczorek, lek. Agnieszka Tomaszewska (do 2006 roku), lek. Tigran Torosjan, dr med. Piotr Boguradzki, dr med. Kazimierz Hałaburda, dr med. Emilian Snarski, dr med. Grzegorz Basak, lek. Grzegorz Charliński, lek.
Krzysztof Mądry, lek. Magdalena Tormanowska, lek. Anna Waszczak-Gajda, lek. Joanna DrozdSokołowska, lek. Wojciech Sachs. Dr med. Urszula Nowicka (do 2006 roku), lek. Joanna
Niesiobędzka-Krężel, lek. Ewa Karakulska-Prystupiuk, lek. Agata Swinarska-Kluska (do 2003
roku), lek. Ewa Ulrych, lek. Grzegorz Hensler (do 2008 roku), lek. Magdalena Glaser, lek.
Magdalena Witkowska. Zespół pielęgniarski: pielęgniarka oddziałowa: inż. Ewa Żuczkowska;
część laboratoryjna: dr n. przyr. Elzbieta Urbanowska, dr n. przyr. Anna Gronkowska, dr med.
Maciej Gontarewicz, dr med. Maria Król, mgr Małgorzata Król, mgr Urszula Wilkowojska, mgr Elżbieta Graczyk-Pol; pielęgniarki Banku Komórek Krwiotwórczych: Małgorzata Zdziebłowska, Ewa
Łowkiewicz, Katarzyna Cieplik; pielęgniarki OIOH-u: Ewa Bajek, Danuta Bąk, Agnieszka Bednarczyk, Beata Cabaj, Anna Kiljan, Anna Kopczyńska, Anna Klotz, Danuta Kraśkiewicz, Barbara Kuchnio, Jolanta Jędral, Renata Mędza, Iwona Nagot, Krystyna Olewnikowska, Irmina
Opozda, Olga Wierzbicka, Marzena Zielińska, Agata Wieśniak; pielęgniarki Oddziału Interny Hematologiczno-Onkologicznej: Janina Bielawska-Kozłowicz, Zofia Ciarka, Małgorzata Dębiec, Irmina Gierszewska, Edyta Janiszewska, Agata Kielak, Anna Kierkowska, Elżbieta Komar, Anna
Kozłowska, Iwona Nasiłowska, Ewa Nowacka-Toure, Renata Papierska, Danuta Pietrzak, Małgorzata Resiak, Aneta Rybicka, Małgorzata Sobiecka, Dorota Szymanowska, Katarzyna Usydus,
Jolanta Zawada, Anna Zielak, Edyta Kamińska; pielęgniarki Oddziału Hematologii: Teresa Bielska, Iwona Ciężczyk, Wiktoria Dąbkowska, Lidia Hałasa, Mariola Janicka, Urszula Jastrzębska,
Beata Jędrzejewska, Małgorzata Kowalczyk, Barbara Kośla, Dorota Langanki, Barbara Latosińska, Dorota Sachs; pielęgniarki Oddziału Dziennego: Beata Boczkowska, Henryka Grodecka, Halina Kamienicka, Małgorzata Kostrzewa, Barbara Lewicka, Zuzanna Mierzejewska,
Małgorzata Wierzbicka, Agnieszka Banaszyńska. Sekretariat: Alicja Gil-Olkusznik (do 2008 roku), Elżbieta Lewandowska, Beata Krakowiak.
Liczba łóżek: 4 w komorach laminarnych + dodatkowo 8 w salach z urządzeniami oczyszczającymi powietrze.
Wyposażenie:
Respirator Bennet, 5 zamrażarek na -80°C, 4 wielkogabarytowe zbiorniki na ciekły azot, komory laminarne, cytometry przepływowe: FACS Calipur i FACS Vento, 3 separatory Cobe Spectra,
1 separator Optia.
Bank komórek krwiotwórczych: kierownik: dr n. przyr. Elżbieta Urbanowska, kierownik medyczny: dr med. Maciej Gontarewicz; członkowie: dr med. Maria Król, mgr Małgorzata Król, lek.
wet. Małgorzata Paszkowska-Kowalewska, mgr Urszula Wilkowojska, mgr Albert
Moskowicz, lek. Teresa Mroczek-Babiasz, mgr Elżbieta Graczyk-Pol (do 2005 roku),
mgr Beata Blajer.
Pracownia Dawców Szpiku: kierownik dr n. przyr. Anna Gronkowska, inż. Beata Kaczmarek:
zajmuje się poszukiwaniem niespokrewnionych dawców szpiku (za pośrednictwem BMDW), typowaniem antygenów zgodności tkankowej i oceną chimeryzmu poprzeszczepowego oraz rekrutacją dawców szpiku dla Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi
Pępowinowej.
Dotychczas wykonana liczba zabiegów i liczba leczonych chorych:
Chorych ogółem
454
Żyje obecnie:
275
Auto
311
Żyje obecnie:
211
Allo
157 (w tym 109 MRD, 48 MUD)
(60,5%)
(68%)
Żyje obecnie
78
(50%)
W tym Auto/Allo
14 (w tym zgony Auto/Allo – 10
Zabiegów ogółem
636
Auto
465
Allo
172 (w tym MRD 123, 49 MUD)
Chorzy wg rozpoznań
ALLO
AML (w tym 1 chloroma)
ALL
CML
SAA (w tym 1 BDA, 1 RCA, 1 PNH)
MDS
CLL
MM
NHL
HL
CIMF
Rak nerki
Rak jelita grubego
Łącznie
AUTO (nie licząc Auto/Allo)
Razem
63
26
20
13
7
6
6
5
5
2
2
2
157
Razem
MM
186
NHL
32
HL
28
AML
21
ALL
9
Amyloidoza
8
Cukrzyca
9
Inne (guzy lite)
4
Łącznie
297
MRD
41
16
16
10
5
5
4
5
4
1
2
2
109
MUD
22
10
6
3
2
1
2
0
1
1
0
0
48
Liczba zabiegów z rozdziałem na rodzaje w roku 2008: łącznie 72 zabiegi, w tym 54 autologiczne, 10 alogenicznych od rodzeństwa identycznego w HLA i 8 alogenicznych od dawców
niespokrewnionych.
Akredytacje:
1. Ministerstwo Zdrowia,
2. EBMT,
3. CIBMTR,
4. Krajowe Centrum Bankowania Komórek i Tkanek.
Ważniejsze publikacje:
1. Jędrzejczak W. W., Urbanowska E.: Isolation and cryopreservation of haematopoietic stem and progenitor cells from peripheral blood and cord blood. In Phillips GO (ed.) Advances in tissue banking. Vol.
6, World Scientific Publ., Singapore, New Jersey, 2002, pp. 201-231.
2. Dwilewicz-Trojaczek J., Torosian T., Rokicka M., Sachs W., Madry K., Nowicka U., Pol E., Krol M, W.W.
Jędrzejczak: High dose etoposide phosphate and G-CSF as an effective second line PBSC mobilization regimen. In; Proceedings of the 7th Annual EHA Meeting. Monduzzi Editore, Bologna 2002, 25-28.
3. Rokicka M., Urbanowska E., Torosian T., Dwilewicz-Trojaczek J., Awedan A., Paluszewska M.,
Jędrzejczak W. W.: Triple transplantation of autologous peripheral blood stem cells each time following
conditioning with 100 mg/m(2) of melphalan for multiple myeloma patients in poor performance status.
Transplant Proc 2003; 35:2352-4.
4. Awedan A., Krol M., Blajer B., Rokicka M., Torosian T., Urbanowska E., Jędrzejczak W. W.: Evaluation
of relative anti-myeloma activity of highdose melphalan followed by the first peripheral blood stem cell
transplantation, as compared with the second transplantation and to VAD chemotherapy. Transplant
Proc 2003; 35:2349-51.
5. Basak G.W., Rokicka M., Stanczak H., Wasiutynski A., Jędrzejczak W. W.: Robertsonian translocations
in stem cell recipients as a possible indication for cytogenetic analysis of family donors. Cancer Genet
Cytogenet. 2007;177:75-7.
6. Dreger P., Corradini P., Kimby E., Michallet M., Milligan D., Schetelig J., Jędrzejczak W. W., Niederwieser D., Hallek M., Montserrat E.: Chronic Leukemia Working Party of the EBMT.Indications for allogeneic stem cell transplantation in chronic lymphocytic leukemia: the EBMT transplant consensus.
Leukemia. 2007; 21:12-7.
7. Snarski E., Torosian T., Paluszewska M., Urbanowska E., Milczarczyk A., Jedynasty K., Franek E.,
Jędrzejczak W.W.: Alleviation of exogenous insulin requirement in type 1 diabetes mellitus after immunoablation and transplantation of autologous hematopoietic stem cells. Pol. Arch. Med. Wewn. 2009;
119:422-6.
Specjalizacje w obrębie przeszczepiania: przeszczepianie alogenicznej krwi pępowinowej, w
tym przeszczepienia dwóch i trzech jednostek jednocześnie, autologiczne przeszczepienia komórek krwiotwórczych w leczeniu cukrzycy typu I.
WSKAZANIA DO TRANSPLANTACJI KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH
W BIAŁACZKACH, ZŁOŚLIWYCH CHŁONIAKACH I SZPICZAKU PLAZMOCYTOWYM
prof. dr hab. med. Jerzy Hołowiecki
Konsultant Pododdziału Transplantacji Szpiku i Leczenia Chłoniaków, Oddział w Gliwicach,
Centrum Onkologii Instytut Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Leczenie z zastosowaniem transplantacji komórek krwiotwórczych (Haematopoetic Stem
Cell Transplantation HSCT) zwane potocznie transplantacją szpiku, jest uznaną metodą
umożliwiającą wyleczenie niektórych nieuleczalnych w inny sposób chorób. Potwierdza to
rosnąca liczba zabiegów zgłaszanych do europejskiego rejestru EBMT, która w 2007 roku
wyniosła 23 536, w tym 14 524 przeszczepień autologicznych i 9 012 allogenicznych.
Jednostki wykonujące takie zabiegi muszą uzyskiwać odpowiednie akredytacje i podlegają
kontroli zarówno na szczeblu kraju (w Polsce MZ) jak i kontroli międzynarodowej (w Europie;
European Group for Blond and Marrow Transplantation - EBMT i Joint Accreditation
Committee ISCT-EBMT (JACIE).
Transplantacja własnych komórek krwiotwórczych (przeszczep autologiczny- AHCT), jak
również przeszczepienie komórek krwiotwórczych od innej osoby (przeszczep komórek
alogenicznych – alloHSCT) są częścią procesu leczenia i mają swoje miejsce w algorytmie
postępowania przewidzianego dla leczenia określonych typów białaczek, chłoniaków i innych
rzadszych chorób.
Wśród allo HSCT przeszczepienia od niespokrewnionych dawców stają się coraz częstsze
dzięki rozwojowi rejestrów niespokrewnionych dawców. Wobec uwarunkowań biologicznych
tylko co czwarty pacjent ma szansę mieć dawcę wśród rodzeństwa, więc docelowo liczba
przeszczepień od zgodnych w HLA dawców niespokrewnionych MUD-HSCT winna być
znacznie wyższa niż przeszczepów od rodzeństwa. Polskie rejestry rozwijają się w ostatnich
latach szybciej i liczą już ponad 75 tysięcy wolontariuszy.
Wskaźnik częstości zabiegów HCT w niektórych wysoko rozwiniętych krajach wynosił
w 2007 roku ponad 400/10 milionów mieszkańców/rok, w Polsce jest w ostatnich latach
rzędu 200/10 milionów mieszkańców/rok, jest więc ponad dwukrotnie niższy. Podobnie
znacznie niższa jest liczba ośrodków przeszczepiających szpik. Dalsza poprawa wymaga
zarówno zwiększenia finansowania jak również udoskonalenia całego systemu służby
zdrowia. Przeszczepienie jest bowiem elementem algorytmu postępowania, w którym ważne
jest właściwe postępowanie lekarza rodzinnego, terenowego szpitala, do którego trafi pacjent,
oraz ośrodka specjalistycznego, który przeprowadzi podstawowe leczenie.
Klasyfikacja wskazań do HSCT wg EBMT
1) Kategoria „standardowe postępowanie” – S, co oznacza, że dla określonej choroby
i sytuacji klinicznej leczenie przeszczepem zostało uznane za korzystniejsze niż inne
leczenia. W takich sytuacjach zabieg może być wykonany w akredytowanym ośrodku
przeszczepowym o odpowiednim wyposażeniu i doświadczeniu, który potwierdzi
możliwość wykonanie zabiegu.
2) Kategoria „opcja kliniczna” – CO (clinical option) dotyczy sytuacji, w której według aktualnej
wiedzy, HSCT stanowi dobre rozwiązanie, przewyższające związane z tym ryzyko. Zabieg
taki winien być wykonywany w ośrodkach o dużym doświadczeniu.
4) Kategoria „rozwojowa” - D (od developmental) dotyczy zastosowań, w których jak dotąd
doświadczanie jest jeszcze zbyt małe i potrzebne jest gromadzenie obserwacji o przebiegu
leczenia. Zaleca się aby takie zabiegi były wykonywane w ramach badań klinicznych.
5) Kategoria „na ogół nie zalecane” - NR (generally not recomended) oznacza brak wskazań
do HSCT z dwóch powodów: 1) gdy inne leczenie daje dobre wyniki, 2) gdy choroba jest
bardzo zaawansowana i / lub stan chorego zbyt ciężki, aby zastosować transplantację.
Znaczenie przygotowania do transplantacji (kondycjonowania)
Sposoby przygotowania do transplantacji są bardzo różne i opierają się na użyciu kombinacji
leków (środki alkilujące, antymetabolity, przeciwciała monoklonalne) lub na napromienieniu
całego ciała (TBI) w połączeniu z lekami. Podstawowe sposoby powodują całkowite
zniszczenie szpiku biorcy i nazywane są mieloablacyjnymi. Istotną ich wadą jest toksyczność,
co jest główną przyczyną tzw. „bariery wieku” dla transplantacji.
Duże znaczenie miało wprowadzenie kondycjonowania o zredukowanej intensywności tzw.
RIC - od reduced intensity conditioning (1,4). Było ono określane różnymi nazwami np.
minitransplantacja. Procedura taka wymaga przeszczepienia dużej liczby komórek, jest
obarczona mniejszą śmiertelnością zależną od przeszczepu, ale większym
prawdopodobieństwem nawrotu choroby (relapse incidence-RI). Główną zaletą tej metody
jest możliwość leczenia ludzi znacznie starszych lub mających współistniejące choroby. Są
doniesienia o wykonaniu przeszczepienia od rodzeństwa u ludzi w wieku do 75 lat i od
niespokrewnionych dawców i biorców w wielu do 70 lat (4).
Zastosowanie i efektywność
Ostra białaczka szpikowa-AML wyróżnia się pod względem częstości zastosowania. W 2007
roku transplantacje w tej chorobie stanowiły 33% wśród 8289 przeszczepów alogenicznych
i 15,6% wśród wszystkich 20 517 transplantacji u nowo zgłoszonych chorych (3).
Wyleczalność tej białaczki z zastosowaniem alloHSCT wynosi około 50% u dorosłych i 70%
u dzieci. U chorych z wysokim i średnim stopniem ryzyka określonego na podstawie badań
cytogenetycznych i molekularnych zabieg należy wykonać możliwie szybko. Alotransplantacja
jest tu skuteczna nawet przy niepełnej remisji dzięki silnemu mechanizmowi GVL (przeszczep
przeciw białaczce). W przypadku braku dawcy wśród rodzeństwa u osób z wyższym ryzykiem
i młodych, należy dążyć do przeszczepienia od niespokrewnionego dawcy, przy czym u
starszych z kondycjonowaniem RIC, w innych sytuacjach skuteczny okazuje się
autoprzeszczep. W 2006 roku w Polsce wskazania do transpalantacji autologicznych,
allogenicznych od rodzeństwa i od dawców niespokrewnionych w ostrej białaczce szpikowej
przedstawiały się następująco: 6,5%/39%/29,7%.
W zespołach mielodysplastycznych – MDS alloHSCT jest skuteczna, jeśli leczenie jest
zastosowane wcześnie. Ze względu na to, że są to chorzy w starszym wieku stosuje się tu
przeszczepy z wykorzystaniem RIC.
W ostrej białaczce limfoblastycznej – ALL o wysokim ryzyku, alloHSCT po konsolidacji
stanowi najlepszą opcję, szczególnie, jeśli jest dawca rodzinny (długoletnie przeżycia > 60%).
W przypadki ALL z chromosomem Ph leczenie kojarzy się z blokerami kinazy tyrozynowej.
W ALL mechanizm GVL jest słabszy i dlatego przy przeszczepieniu od dawców
niespokrewnionych ryzyko związane z zabiegiem nie jest zrównoważone wystarczająco
niskim wskaźnikiem nawrotów, z kolei auto HSCT ma bardzo niską częstość wczesnych
powikłań, ale wobec możliwości nawrotów wyleczalność u dorosłych ocenia się na 40%.
W 2006 roku w Polsce wskazania do transpalantacji autologicznych, allogenicznych
od rodzeństwa i od dawców niespokrewnionych w ostrej białaczce limfoblastycznej wynosiły
odpowiednio 1.3%/25%/22.5%.
W przewlekłej białaczce szpikowej alloHSCT jest jak dotąd jedyną metodą umożliwiającą
wyleczenie ok. 80% chorych, jeśli zabieg wykonany jest w fazie przewlekłej, w ciągu roku
od rozpoznania. Pomimo tego, wprowadzenie łatwych w stosowaniu i wysoce skutecznych
inhibitorów kinazy tyrozynowej -TKB (imatinib, dasatinib, nilotinib) spowodowało, że leczenie
HSCT stało się opcją, która jest brana pod uwagę u chorych wykazujących oporność lub
nietolerancję TKB.
W chłoniakach złośliwych zaleca się autologiczny HSCT jako postępowanie standardowe
w postaciach nawrotowych, w kolejnych remisjach po nawrocie. Leczenie w pierwszej remisji
jest rozważane u chorych z wysokimi wskaźnikami ryzyka i mieści się w pojęciu wskazań
klasy CO lub D. W opornych postaciach, szczególnie gdy zajęty był szpik, uzasadnione jest
zastosowanie alloHSCT. W 2006 roku w Polsce wskazania do transpalantacji autologicznych,
allogenicznych od rodzeństwa i od dawców niespokrewnionych w chłoniakach nieziarniczych
wynosiły odpowiednio: 22,9%/6%/2,9%.
Aktualnie największą liczbę autologicznych HSCT wykonuje się w szpiczaku plazmocytowym,
w którym uznano ją jako element leczenia konsolidującego po uzyskaniu remisji. U osób
młodych należy rozważyć alotransplantację jako jedyną opcję dającą szansę wyleczenia.
W 2006 roku w Polsce wskazania do transpalantacji autologicznych, allogenicznych
od rodzeństwa i od dawców niespokrewnionych w szpiczaku plazmocytowym stanowiły
odpowiednio: 33,1%/2%/2,2%.
e-mail: [email protected]
Piśmiennictwo:
1. Apperley J., Carreras E., Gluckman E., Grathwohl A., Masszi T.: Haematopoetic Stem Cell
Transplantation. ESH, Forum Sernice Editore, 2008.
2. Dreger P., Corradini P., Kimby E. et al. Indications for allogeneic stem cell transplantation
in CLL. The EBMT transplant consensus. Leukemia 2007, 21, 12-27.
3. Gratwohl A., Baldomero H., Fraudorfer K. et al. The EBMT activity survey 2006 on
haematopoetic stem cell transplantation; focus on the use of blood products. Bone Marrow
Transplantation, 2007, 38, 1-19.
4. Ljungman P., Urbano Ispizua A., Cavazzana-Calvo M. et al Allogeneic and autologous
transplantations for haematological diseases, solid tumors and immune disorders;
Definition and current practice in Europe. Bone Marrow Transplantation, 2006,37, 439449.
DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM TRANSPLANTACJI KOMÓRKOWYCH Z KRAJOWYM
BANKIEM DAWCÓW SZPIKU
prof. dr hab. med. Andrzej Lange
Konsultant Krajowy w dziedzinie Immunologii Klinicznej, Kierownik
Dolnośląskiego Centrum Transplantacji Komórkowych z Krajowym
Bankiem Dawców Szpiku
Dolnośląskie Centrum Transplantacji Komórkowych z Krajowym Bankiem Dawców Szpiku jest placówką o wysokim standardzie usług medycznych w obszarze hematologii, immunologii i transplantologii
(trzykrotnie w pierwszej dziesiątce szpitali monospecjalistycznych
w rankingu Rzeczpospolitej, drugie miejsce w rankingu Newsweeka,
brązowa Perła Medycyny), jak również we wdrażaniu innowacyjnych
sposobów leczenia z wykorzystaniem komórek macierzystych (szereg
priorytetów światowych w zakresie przeszczepiania komórek krwiotwórczych, transplantologii rekonstrukcyjnej – skrajnie niedokrwione
kończyny i programie komórkowych przeszczepień wątroby). Centrum ma akredytację Narodowego Programu Dawstwa Szpiku
(National Marrow Donor Program) – od 2002 roku, Europejskiej
Federacji Immunogenetyki i Europejskiej Grupy Przeszczepiania
Szpiku (European Bone Marrow Transplantation Group) uprawniające do wykonywania przeszczepów międzynarodowych (EBMT –
CIC 538, od 1991 roku).
Placówka prowadzi sprawne i ekonomiczne poszukiwanie niespokrewnionych dawców szpiku (patrz rysunki 1-5).
Rys. 1. Algorytm postępowania w trakcie doboru dawcy niespokrewnionego wdrożony
w KBDSz wg standardów StemNet (FP 5)
Rys. 2. Procentowy udział poszczególnych krajów w dostarczeniu próbek krwi
W 2008 roku wysłano 233 prośby o próbki krwi
do
typowania
potwierdzającego,
z
czego
zrealizowano 79% (185 próbek). 15% (31 próbek)
próśb skierowano do rejestrów polskich, z czego
zrealizowano 27. 57% (103 próśb) próbek krwi
pochodziła z rejestru niemieckiego ZKRD. Pozostałe
próbki krwi pochodziły ze Stanów Zjednoczonych (20
próbek krwi), z Włoch (5 próbek krwi), z Izraela (4 próbki
krwi) oraz z innych europejskich rejestrów.
Dane te potwierdzają obserwacje, z których wynika, że
najwięcej dawców, od których pobrano materiał
przeszczepowy pochodzi z rejestru niemieckiego ZKRD.
Rys. 3. Pochodzenie dawców zaakceptowanych do przeszczepu podczas realizacji
procedur doborowych w DCTK z KBDSz w latach 2006-2008
Rys. 4. Dynamika realizacji procedury doborowej
w KBDSz
W latach 2007-2008 98 procedur zostało
zakończonych akceptacją dawcy do przeszczepu,
z czego 30,6% zostało zakończonych po typowaniu
jednego dawcy, 33,7% po typowaniu dwóch
dawców, 11,2% po typowaniu trzech dawców, 15,3% po typowaniu czterech dawców i 9,2%
po przebadaniu pięciu i więcej niespokrewnionych dawców.
Średni czas doboru dawcy niespokrewnionego wynosi: 3 miesiące, najkrótszy 4 tygodnie,
zaś najdłuższy 6 miesięcy. W 2008 roku 30 procedur doborowych zostało zamkniętych
w ciągu trzech miesięcy, 19 procedur zakończono po upływie jednego miesiąca,
zaś 3 procedury po upływie 6 miesięcy.
Rys. 5. Realizacja procedury doboru
dawcy niespokrewnionego w DCTK
z KBDSz
W latach 2006-2008 w DCTK z KBDSz,
Poltransplant zlecił realizację 303 procedur
doborowych dla 286 pacjentów. Dla 144
pacjentów został zaakceptowany dawca
do przeszczepu, w tym przeprowadzono 85 procedury przeszczepu szpiku
od dawcy niespokrewnionego.
W 63 przypadkach pacjenci otrzymali materiał przeszczepowy od w pełni zgodnego
dawcy, w 20 od dawcy z jedną niezgodnością zaś w 2 przypadkach od dawcy
z dwiema niezgodnościami.
Dynamika realizacji procedury doborowej w DCTK z KBDSz
• Czas oczekiwania na potwierdzenie i szczegóły dotyczące potencjalnych dawców wynosi
najczęściej dla rejestrów polskich i rejestru niemieckiego ZKRD: 1 dzień, dla pozostałych
rejestrów europejskich i światowych 2–3 dni.
• Z przesłanych przez rejestry danych na podstawie zgodności HLA, płci, wieku, statusu CMV,
wybierani są optymalni dla danego pacjenta dawcy w celu wykonania typowania
potwierdzającego (confirmatory typing – CT). Prośby o próbki krwi kierowane są
do odpowiednich rejestrów. Średni czas oczekiwania na próbki krwi dawcy wynosi 14 dni,
najszybciej otrzymywane są próbki z rejestrów polskich: 3–4 dni.
• Czas potrzebny do uzyskania wyników typowania potwierdzającego na niskim poziomie
rozdzielczości wynosi od 4 do 14 dni (mediana 7), na wysokim poziomie rozdzielczości
od 5 do 20 dni (mediana 14).
• Próbki krwi dostarczane są pocztą kurierską, w Polsce w ciągu 1 dnia, z Niemiec
w ciągu 1–2 dni, z pozostałych rejestrów europejskich 3 dni, z NMDP 5 dni.
• Średni czas doboru dawcy niespokrewnionego wynosi: 3 miesiące, najkrótszy 4 tygodnie,
zaś najdłuższy 6 miesięcy.
W latach 1994–2008 poszukiwania pary dawca-biorca przeprowadzono dla 669 pacjentów.
Dawca został znaleziony dla 403 pacjentów, z czego 275 zostało przeszczepionych
w różnych ośrodkach w Polsce w tym 145 w DCTK.
Naukowym wsparciem działalności klinicznej DCTK z KBDSz jest Instytut Immunologii
i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu. Prof. Lange jest kierownikiem Laboratorium
(rok 1980) i Zakładu (rok 1992) Immunologii Klinicznej. Instytut jest centrum doskonałości
i miejscem powstania szeregu pionierskich prac naukowych w obszarze immunologii
transplantacyjnej i immunogenetyki.
Podstawowa działalność kliniczna to przeszczepianie komórek krwiotwórczych.
Wykonano 909 przeszczepień komórek krwiotwórczych, w tym 14 zabiegów
rewaskularyzacji. Aktywność Krajowego Banku Dawców Szpiku oddaje zaangażowanie
w okresie ostatnich dwóch lat.
Krzywa przeżycia wszystkich chorych poddanych przeszczepiono autologicznym
pokazana jest na Rys. 1 i allogenicznych na Rys 2.
Rys. 1
Rys. 2
[email protected]
www.dctk.wroc.pl
+ 48 71 78 313 75
PRZESZCZEPIANIE KOMÓREK KRWIOTWÓRCZYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY
prof. dr hab. med. Jacek Wachowiak
Przewodniczący Polskiej Pediatrycznej Grupy ds. Transplantacji Komórek Krwiotwórczych
U dzieci i młodzieży allogeniczna transplantacja komórek krwiotwórczych (allo-HSCT), tj.
od dawcy rodzinnego lub niespokrewnionego, znajduje zastosowanie w leczeniu chorób
nowotworowych, przede wszystkim białaczek oraz w terapii wrodzonych i nabytych chorób
nienowotworowych, tj. niewydolności szpiku, niedoborów odporności, niektórych zaburzeń
przemiany materii i hemoglobinopatii, natomiast transplantacja własnych komórek
krwiotwórczych chorego (auto-HSCT) stosowana jest wyłącznie w leczeniu chorób
nowotworowych i podejmowane są próby jej wykorzystania w terapii chorób
autoimmunologicznych. Wskazania do HSCT w chorobach nowotworowych oraz we wrodzonych
i nabytych chorobach nierozrostowych u dzieci ustalane są w kontekście wyników leczenia
konwencjonalnego, a zabieg jest uzasadniony tylko wtedy, gdy znamiennie zwiększa szansę
chorego na wyleczenie. Szczegółowe wskazania do HSCT u dzieci określone są w aktualnie
obowiązujących protokołach terapeutycznych oraz przez European Group for Blood and Bone
Marrow Transplantation.
Wynik HSCT zależy od rodzaju transplantacji, rozpoznania i fazy choroby oraz od sposobu
przygotowania chorego do transplantacji, a w przypadku allo-HSCT także od rodzaju dawcy
(rodzinny, niespokrewniony), stopnia zgodności w zakresie HLA, źródła komórek krwiotwórczych
(szpik, krew obwodowa, krew pępowinowa) i ich dawki oraz składu materiału przeszczepowego.
Dzięki coraz większej dostępności i coraz doskonalszemu doborowi dawców niespokrewnionych
i niespokrewnionej krwi pępowinowej oraz optymalizacji procedury HSCT, która uczyniła ją
wystarczająco bezpieczną, także dla biorców z wysokim ryzykiem zagrażających życiu powikłań,
liczba i skuteczność allo-HSCT wykonywanej u biorców ≤18 r. ż. systematycznie wzrasta.
Do poprawy bezpieczeństwa i skuteczności HSCT szczególnie przyczyniło się zastosowanie
na wszystkich etapach procedury allo-HSCT metod biologii molekularnej oraz wyników
molekularnych badań diagnostycznych. Dzięki ww. osiągnięciom HSCT stała się lepiej dostępną
i bezpieczniejszą, a tym samym skuteczniejszą procedurą terapeutyczną.
W Polsce działa obecnie 5 pediatrycznych ośrodków transplantacyjnych, a mianowicie
w Poznaniu (od 1989 r.), we Wrocławiu (od 1994 r.), w Lublinie (od 1998 r.), w Krakowie (od 2002
r.) i w Bydgoszczy (od 2003 r.). Liczba stanowisk transplantacyjnych w tych ośrodkach wzrosła
od jednego w 1989 r. (w Poznaniu) do obecnie ogółem 35, w tym 12 we Wrocławiu, 8
w Poznaniu, 6 w Krakowie, 5 w Bydgoszczy i 4 w Lublinie i jest to liczba, która w pełni
zabezpiecza wszystkie potrzeby liczącej około 8 milionów populacji dzieci i młodzieży w Polsce
w zakresie transplantacji komórek krwiotwórczych.
W ośrodkach pediatrycznych allo-HSCT u dzieci zaczęto systematycznie przeprowadzać w 1989
r. w Klinice Onkologii, Hematologii i Transplantologii Pediatrycznej w Poznaniu. Początkowo
rocznie allo-HSCT przeprowadzano u 4-6 biorców do 18 r. ż., a obecnie około 90.
Auto-HSCT jako pierwsza spośród klinik pediatrycznych przeprowadziła w 1994 r. Klinika
Hematologii i Onkologii Dziecięcej we Wrocławiu, a ich liczba wzrosła z 5 wykonanych w 1994
r. do obecnie około 40/rok.
Ogółem od 1989 r. do końca 2008 r. w pediatrycznych ośrodkach transplantacyjnych
wykonano 1299 przeszczepień komórek krwiotwórczych, w tym 823 (63%) allogeniczne i 476
autologiczne (37%). U 657 (79.8%) dzieci wskazaniem do allo-HSCT była choroba
nowotworowa, a u 169 (20.2%) wrodzona lub nabyta choroba nienowotworowa. Spośród chorób
nowotworowych najczęstszym wskazaniem do allo-HSCT była ostra białaczka limfoblastyczna
(47%), a następnie ostra białaczka szpikowa (23%), przewlekła białaczka szpikowa (10.5%)
i zespół mielodysplastyczny (8.5%). Natomiast spośród chorób nierozrostowych allogeniczną
transplantację przeprowadzano najczęściej u dzieci z ciężką nabytą niedokrwistością aplastyczną
(48.5%), wrodzonymi niedoborami odporności (30%), wrodzonymi zaburzeniami przemiany
materii (11.2%) oraz wrodzoną niedokrwistością hipo- i aplastyczną (10.9%).
Wśród 476 dzieci poddanych auto-HSCT u 195 (41%) wskazaniem do zabiegu była choroba
nowotworowa układu krwiotwórczego – najczęściej chłoniak nieziarniczy (40%) oraz ostra
białaczka szpikowa (30%). Pozostałe 281 transplantacji autologicznych (59%) przeprowadzono
u dzieci z nowotworowymi guzami litymi. Spośród nich zabieg najczęściej przeprowadzano
u dzieci ze zwojakiem zarodkowym (51.6%) oraz u dzieci z mięsakiem Ewinga (nowotwór kości)
(20.6%).
Komórki krwiotwórcze do transplantacji pochodzić mogą ze szpiku lub krwi obwodowej,
a w przypadku allo-HSCT także coraz częściej z krwi pępowinowej. W Polsce w ośrodkach
pediatrycznych przeprowadzono dotąd tylko 7 takich zabiegów (pierwszy w 2000 r. w ośrodku
poznańskim), jednak spośród nich aż 3 w 2008 r.
Do końca 2008 r. spośród 823 biorców allogenicznych komórek krwiotwórczych 52% otrzymało
je od rodzeństwa zgodnego w HLA, 7.7% od dawcy rodzinnego częściowo zgodnego i aż 40.2%
od dawców niespokrewnionych. Na uwagę zasługuje przede wszystkim bardzo szybki wzrost
liczby przeszczepień od dawców niespokrewnionych obserwowany od 2000 r., w którym
wykonywanie takich zabiegów w ośrodkach pediatrycznych zainicjowała Klinika Hematologii
i Onkologii Dziecięcej we Wrocławiu (w Klinikach w Poznaniu i w Lublinie przeszczepienia
od dawców niespokrewnionych wykonuje się od 2001 r., a w Bydgoszczy od 2007 r.). Do
1999 r. transplantacji od dawców niespokrewnionych w pediatrycznych ośrodkach
transplantacyjnych nie przeprowadzano. W 2000 r. wykonano 6 transplantacji od dawców
niespokrewnionych i stanowiły one 13,6% spośród 44 allo-HSCT przeprowadzonych
w ośrodkach pediatrycznych. Już w 2003 r. ich odsetek wzrósł do 44%, a w 2008 r. aż do 63%.
*****
W ostatniej dekadzie XX wieku i w pierwszych latach XXI wieku w Polsce nastąpił bardzo
dynamiczny rozwój zaplecza niezbędnego do przeprowadzania transplantacji komórek
krwiotwórczych u dzieci, któremu towarzyszył wzrost liczby wykonywanych transplantacji,
w ostatnich latach zwłaszcza transplantacji od dawców niespokrewnionych, oraz szybkie
wdrażanie najnowszych osiągnięć w dziedzinie transplantacji komórek krwiotwórczych.
Wziąwszy pod uwagę liczbę posiadanych pediatrycznych stanowisk obecnie każde polskie
dziecko wymagające transplantacji komórek krwiotwórczych może mieć wykonaną optymalną
formę tego zabiegu, w optymalnym czasie i w odpowiednich warunkach. Wyniki leczenia
uzyskiwane w polskich pediatrycznych ośrodkach transplantacyjnych nie ustępują wynikom
uzyskiwanym w wiodących ośrodkach zagranicznych. Problem w transplantacji komórek
krwiotwórczych u dzieci – nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach – jest brak rejestracji
innowacyjnych leków i technologii medycznych do stosowania u biorców komórek
krwiotwórczych poniżej 18 roku życia.
ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ZDROWIA1)
z dnia 29 sierpnia 2008 r.
W SPRAWIE ODZNAK „DAWCA PRZESZCZEPU”
I „ZASŁUŻONY DAWCA PRZESZCZEPU”
(Dz. U. z dnia 18 września 2008 r.)
Na podstawie art. 22 ust. 6 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu
i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411) zarządza się, co
następuje:
§ 1. Rozporządzenie określa:
1) wzory legitymacji i odznak „Dawca Przeszczepu” i „Zasłużony Dawca Przeszczepu”;
2) sposób i tryb nadawania odznak, o których mowa w pkt 1;
3) sposób dokumentowania ilości pobrań dla celów nadania odznak, o których mowa
w pkt 1.
§ 2. 1. Kierownik zakładu opieki zdrowotnej, w którym dokonano pobrania szpiku lub innych
regenerujących się komórek i tkanek, zawiadamia listem poleconym dawcę szpiku lub innych
regenerujących się komórek i tkanek o terminie i miejscu wręczenia odznaki „Dawca
Przeszczepu” wraz z legitymacją.
2. Zawiadomienie, o którym mowa w ust. 1, wysyła się nie później niż na 30 dni
przed terminem wręczenia odznaki „Dawca Przeszczepu” wraz z legitymacją.
3. Kierownik zakładu opieki zdrowotnej, o którym mowa w ust. 1, lub osoba przez niego
upoważniona dokonuje wręczenia odznaki „Dawca Przeszczepu” wraz z legitymacją.
§ 3. 1. Wniosek Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji
„Poltransplant” o nadanie odznaki „Zasłużony Dawca Przeszczepu” powinien zawierać
następujące dane dotyczące pobrania od żywego dawcy:
1) imię i nazwisko;
2) datę i miejsce urodzenia;
3) adres miejsca zamieszkania lub adres do korespondencji;
4) numer PESEL, jeżeli posiada;
5) datę i miejsce pobrania;
6) określenie narządu, szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek, które
pobrano;
7) nazwę i adres zakładu opieki zdrowotnej, w którym dokonano pobrania;
8) imię i nazwisko lekarza, który dokonał pobrania.
2. Do wniosku, o którym mowa w ust. 1, dołącza się dokument wystawiony na podstawie
dokumentacji medycznej osoby, której dotyczy wniosek, przez kierownika zakładu opieki
zdrowotnej, w którym dokonano pobrania szpiku lub innych regenerujących się komórek
i tkanek albo narządu, określający datę i miejsce pobrania.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia zawiadamia listem poleconym osobę, której dotyczy
wniosek, o którym mowa w ust. 1, o terminie i miejscu uroczystego wręczenia odznaki
„Zasłużony Dawca Przeszczepu” wraz z legitymacją.
4. Zawiadomienie, o którym mowa w ust. 3, wysyła się nie później niż na 30 dni
przed terminem uroczystego wręczenia odznaki „Zasłużony Dawca Przeszczepu” wraz
z legitymacją.
5. Minister właściwy do spraw zdrowia lub osoba przez niego upoważniona dokonuje
uroczystego wręczenia odznaki „Zasłużony Dawca Przeszczepu” wraz z legitymacją.
6. Ewidencję osób, którym nadano odznakę „Zasłużony Dawca Przeszczepu”, prowadzi
urząd obsługujący ministra właściwego do spraw zdrowia.
§ 4. 1. Odznaka „Dawca Przeszczepu” ma kształt koła o średnicy 20 mm i jest wykonana
z metalu, w kolorze srebrnym. Na awersie odznaki znajduje się symboliczny wizerunek serca
otoczony kolistym napisem „Dawca Przeszczepu”. Symboliczny wizerunek serca jest
wypukły. Na rewersie odznaki jest umocowana agrafka.
2. Wzór odznaki jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
3. Wzór legitymacji jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia.
§ 5. 1. Odznaka „Zasłużony Dawca Przeszczepu” ma kształt koła o średnicy 20 mm
i jest wykonana z metalu, w kolorze złotym. Na awersie odznaki znajduje się
symboliczny wizerunek serca otoczony kolistym napisem „Zasłużony Dawca
Przeszczepu”. Symboliczny wizerunek serca jest wypukły. Na rewersie odznaki jest
umocowana agrafka.
2. Wzór odznaki jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia.
3. Wzór legitymacji jest określony w załączniku nr 4 do rozporządzenia.
§ 6. Odznaki, o których mowa w § 4 i 5, mogą być nadane tej samej osobie tylko raz.
§ 7. 1. W razie zgubienia lub zniszczenia odznaki, o której mowa w § 4 lub 5, organ, który ją
nadał, może, na wniosek osoby, której nadano odznakę, lub osoby przez nią upoważnionej,
ponownie wydać odznakę za zwrotem kosztów jej wytworzenia.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio w przypadku zgubienia lub zniszczenia legitymacji
stwierdzającej nadanie odznaki, z tym że wydanie wtórnego egzemplarza legitymacji
następuje nieodpłatnie.
§ 8. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
______
1)
Minister Zdrowia kieruje działem administracji rządowej – zdrowie, na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia
Prezesa Rady Ministrów z dnia 16 listopada 2007 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Zdrowia
(Dz. U. Nr 216, poz. 1607).
Wzór odznaki
Wzór legitymacji
prof. dr hab. med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak
Specjalizacje: Choroby wewnętrzne st II, Hematologia st II, Onkologia kliniczna st II, Transplantologia kliniczna st II, w 1971 r.
ukończył z wyróżnieniem i Nagrodą Ministra Obrony Narodowej
Wydział Lekarski Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi i od tego czasu do 1998 roku pracował na różnych stanowiskach
w Centralnym Szpitalu Klinicznym WAM w Warszawie, ostatnio
jako kierownik Zakładu Immunologii i profesor zwyczajny.
Od 1998 roku jest Kierownikiem Katedry i Kliniki Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Akademii Medycznej w Warszawie i profesorem zwyczajnym tej Uczelni.
Doktoryzował się w 1974 roku, habilitował w 1978, a tytuł profesora nauk medycznych uzyskał w 1990 roku. Posiada specjalizacje z chorób wewnętrznych, hematologii, onkologii klinicznej i transplantologii klinicznej. Sześciu jego współpracowników uzyskało stopień doktora
habilitowanego i kierują oni własnymi zespołami badawczymi, w tym dwóch jest kierownikami klinik. Był promotorem 11 zakończonych przewodów doktorskich. Opublikował ponad 170
prac naukowych, w tym ponad 100 w czasopismach o międzynarodowym zasięgu, włączając w to najbardziej prestiżowe, takie, jak Science, Journal of Experimental Medicine, Blood,
British Medical Journal i inne. Jest autorem lub współautorem 25 książek naukowych oraz
wielu artykułów popularnonaukowych. Jego największe osiągnięcia obejmują opracowanie
oryginalnych metod chemioterapii nowotworów, metod kontroli skutków ubocznych leków
przeciwnowotworowych, współudział w dkryciu regulacyjnej roli limfocytów T w krwiotworzeniu, opracowanie metody ilościowego badania komórek ustanawiających krwiotworzenie,
opracowanie metod hodowli komórek podścieliska krwiotwórczego, a także opracowanie
oryginalnych modyfikacji metod przeszczepiania szpiku u ludzi.
W 1984 roku wykonał, wraz z zorganizowanym przez siebie zespołem, pierwszy udany zabieg przeszczepienia allogenicznego szpiku w Polsce, a w 1985 roku pierwszy udany zabieg przeszczepienia autologicznego szpiku w Polsce.
W przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych zajmował się głównie badaniami
na odkrytym przez siebie modelu nieznanych wcześniej chorób polegających na wrodzonym
braku czynników krwiotwórczych, w tym wypadku tzw. makrofagopoetyny. Badania te pozwoliły ustalić przyczynę choroby na poziomie cząsteczkowym, opracować metody diagnozowania i leczenia podobnych chorób, a także umożliwiły uzyskanie dowodów na słuszność
własnej hipotezy dotyczącej istnienia dwóch różnych subpopulacji kluczowych komórek odpornościowych: makrofagów. Wyniki te mogą mieć istotne znaczenie dla rozwoju metod immunoterapii nowotworów, zwalczania zakażeń oraz sterowania i gojeniem tkanek po urazie.
Zostały one zaliczone do trzech najważniejszych osiągnieć w tej dziedzinie na świecie w dziesięcioleciu 1981–1990 i w 1993 roku zostały uhonorowane Nagrodą Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, którą później otrzymało jeszcze dwóch jego wychowanków (prof. Leszek
Kaczmarek i prof. Mariusz Ratajczak). W ostatnich latach zajmuje się głównie hematologią
kliniczną, w tym wdrażaniem nowych metod przeszczepiania komórek krwiotwórczych, ze
szczególnym uwzględnieniem krwi pępowinowej.
Jest Konsultantem Krajowym w dziedzinie hematologii, Przewodniczącym Rady Naukowej
Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu, członkiem Komitetu Patologii Komórki Polskiej Akademii Nauk, członkiem Komitetu Immunologii PAN, przewodniczącym Komisji Hematologii, członkiem Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk i oraz
członkiem wielu towarzystw naukowych krajowych i zagranicznych, w tym Międzynarodowego Towarzystwa Hematologów. Przez dwie kadencje był Przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów.
prof. dr hab. med. Jerzy Hołowiecki
Członek Polskiej Akademii Umiejętności, dr HC Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego, Przewodniczący Rady Naukowej
Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie, założyciel
i wieloletni kierownik Kliniki Hematologii i Transplantacji Szpiku
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, kierownik Wojewódzkiej
Poradni Hematologicznej, Przewodniczący Polskiej Grupy
Leczenia Białaczek PALG, członek Krajowej Rady
Transplantacyjnej Ministerstwa Zdrowia, krajowy przedstawiciel
w komitecie badania jakości procedur transplantacyjnych i akredytacji JACIE, członek
Komitetu Nominacyjnego EBMT i członek Honorowy EBMT, PTHiT, TIP, PTT, PLRG. Autor
ponad 450 publikacji naukowych, w tym opracowania oryginalnych programów leczenia
białaczek oraz nowych metod transplantacji szpiku, oraz rozdziały w kilkunastu książkach.
Doświadczenie zdobyte głównie w zakresie hematologii, szczególnie onkohematologii,
transplantologii szpiku kostnego oraz chorób wewnętrznych, oparte na pracy klinicznej,
nauczaniu studentów i lekarzy oraz szkoleniach odbytych w kraju i zagranicą. Główny badacz
w ponad 30-tu wieloośrodkowych próbach klinicznych krajowych i międzynarodowych. Ich
wynikiem jest poprawa efektów leczenia białaczek i złośliwych chłoniaków, udoskonalenie
metod transplantacji szpiku oraz metod profilaktyki i leczenia zakażeń w tej grupie chorych.
Ważniejsze osiągnięcia organizacyjne: utworzenie Katedry i Kliniki Hematologii
i Transplantacji Szpiku w Katowicach, zorganizowanie Polskiej Grupy Białaczkowej dla
Dorosłych PALG w 1980 (grupa ta skupia 20 polskich ośrodków hematologicznych
i przyczyniła się do ponad dwukrotnej poprawy wyników leczenia bialaczek), zorganizowanie
i prowadzenie od 1996 Polskiej Szkoły Hematologii, zorganizowanie największego w kraju
ośrodka transplantacji szpiku, w którym wykonuje się rocznie ponad 165 różnego typu
transplantacji szpiku – łącznie ponad 1800 do 2007 roku, wykonanie pierwszego w kraju
przeszczepu szpiku od dawcy niespokrewnionego i zarazem pierwszego przeszczepu
od dawcy zagranicznego oraz pierwszego przeszczepu od dawcy niespokrewnionego
z polskiego rejestru; uzyskanie 1996 akredytacji europejskiej EBMT i w 1999 akredytacji
amerykańskiej National Marrow Donor Program. Organizacja licznych konferencji
i kongresów. Od 2008 pracuje w nowo utworzonym Pododdziale Transplantacji Szpiku
Centrum Onkologii Instytut M. Skłodowskiej-Curie w Warszawie – Oddział Gliwice.
prof. dr hab. med. Andrzej Lange
Kierownik Zakładu Immunologii Klinicznej Instytutu Immunologii
i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu, dyrektor Dolnośląskiego Centrum Transplantacji Komórkowych z Krajowym Bankiem Dawców Szpiku, specjalista w dziedzinie chorób
wewnętrznych, hematologii, transplantologii i immunologii klinicznej, konsultant krajowy w dziedzinie immunologii klinicznej, laureat licznych krajowych i międzynarodowych nagród naukowych,
członek rzeczywisty Collegium Ramazzini (Carpi), wyróżniony
medalami Polskiego Towarzystwa Hematologicznego, Polskiego Towarzystwa Immunogenetycznego, Polskiego Towarzystwa Internistów Polskich i Polskiego Towarzystwa Chirurgów, koordynator krajowych i międzynarodowych programów badawczych.
Obszar zainteresowań naukowych: Immunogenetyka (HLA a odpowiedź immunologiczna,
typowanie genomowego DNA w badaniach nad związkiem z chorobami i poszukiwaniem
dawcy szpiku kostnego, standaryzacja i kontrola jakości typowania HLA), immunologia
komórkowa (cytokino-zależna i pierwotnie komórkowa regulacja odporności), immunologia
transplantacyjna. Autor szeregu pionierskich prac, szczególnie w zakresie leukemiogenezy
u narażonych na rozpuszczalniki organiczne, genetyki zaburzeń immunologicznych
i rakotworzenia u narażonych na azbest. Od 25 lat czynny transplantolog komórek
krwiotwórczych zarówno w odniesieniu do genetyki doboru pary dawca i biorca jak i kliniki.
Autor szeregu opracowań prowadzących do pionierskich zabiegów wykorzystania
przeszczepienia szpiku we wrodzonych niedoborach odporności i komórek krwiotwórczych
krwi w układzie wielokrotnych przeszczepień autologicznych i przeszczepów allogenicznych.
Założyciel ośrodka transplantacji szpiku (1987 rok) i Krajowego Banku Dawców Szpiku (1993
rok). Autor i współautor ponad 200 prac naukowych w większości o międzynarodowym
oddziaływaniu.
prof. dr hab. med. Jacek Wachowiak
Od 1977 r., tj. od chwili ukończenia studiów na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego
w Poznaniu, pracuje w Klinice Onkologii, Hematologii i Transplantologii Pediatrycznej w Poznaniu, którą kieruje od 2001 r. Ponadto, od 2003 r. jest kierownikiem II Katedry Pediatrii UM
w Poznaniu.
Stopień naukowy doktora uzyskał w roku 1982, doktora habilitowanego w 1998 r., a tytuł profesora nauk medycznych w 2003 r.
Jest specjalistą w dziedzinie pediatrii, w dziedzinie onkologii i hematologii dziecięcej oraz
w dziedzinie transplantologii klinicznej.
Doświadczenie zawodowe i naukowe poszerzał także zagranicą, m.in. w Villejuif (Francja) –
1984-1985 (stypendium Rządu Francuskiego), w Klinice Hematologii i Onkologii Dziecięcej
w Hanowerze (Niemcy) w 1987 r. oraz w latach 1991 – 1995 (stypendium Fundacji
Humboldta).
W latach 1986-1989 tworzył od podstaw w Klinice Hematologii i Onkologii Dziecięcej
w Poznaniu, kierowanej wówczas przez Prof. Urszulę Radwańską, pierwszy w Polsce
Dziecięcy Oddział Transplantacji Szpiku. Oddziałem tym kieruje i systematycznie go
rozbudowuje od chwili jego uruchomienia w 1989 r. W dziedzinie hematologii i onkologii oraz
transplantologii dziecięcej prowadzi współpracę z wieloma ośrodkami w kraju i za granicą.
Jest autorem lub współautorem 128 publikacji oraz 247 komunikatów zjazdowych, które
w formie streszczeń ukazały się w zagranicznych i krajowych czasopismach recenzowanych.
Ponadto jest redaktorem 5 monografii.
Jest członkiem wielu polskich i międzynarodowych towarzystw naukowych, m.in. członkiem
Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej, w ramach którego przewodniczy
Polskiej Pediatrycznej Grupie ds. Transplantacji Komórek Krwiotwórczych, jest
wiceprzewodniczącym Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów, członkiem
Międzynarodowego Towarzystwa Onkologii Dziecięcej oraz członkiem European Group for
Blood and Marrow Transplantation, w ramach której od 2005 r. jest członkiem prezydium
Grupy Pediatrycznej.
Systematycznie organizuje międzynarodowe konferencje naukowe z dziedziny transplantacji
komórek krwiotwórczych u dzieci. W latach 1999, 2001, 2004 i 2006 przewodniczył
Komitetowi Organizacyjnemu Międzynarodowych Sympozjów Naukowych „Hematopoietic
stem cell transplantation in children”. W 2006 r. European Group for Blood and Bone Marrow
Transplantation (EBMT) powierzyła mu organizację 6th Meeting of EBMT Pediatric Diseases
Working Party and 1st Meeting of EBMT Pediatric Nurses. Konferencja, która jest
największym międzynarodowym forum lekarzy i innych specjalistów zajmujących się
transplantacją komórek krwiotwórczych u dzieci odbyła się w dniach 2-4 czerwca 2008 r.
w Poznaniu.