KGB (Komitiet Gosudarstwiennoj Biezopasnosti

KGB
KGB (Komitiet Gosudarstwiennoj Biezopasnosti - Komitet Bezpieczeństwa Państwowego) główny urząd radzieckiego (rosyjskiego) systemu wywiadu wewnętrznego i zewnętrznego.
Powstał po śmierci Stalina w wyniku reorganizacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego.
KGB był przedłużeniem istniejących organizacji wywiadowczych i ich spadkobiercą. Nawiązywał
do tradycji i dorobku CZEKA - Komisji Nadzwyczajnej, działającej w latach 1917-1922 (WCzK)
pod nazwą Wszechrosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem. Na
jej czele stał Feliks Dzierżyński. Działała poza wszelką kontrolą i ponad prawem, a jej ofiarami
padły miliony ludzi. W 1922 WCzK zreorganizowano w GPU (Państwowy Urząd Polityczny)
działający nadal pod kierownictwem F. Dzierżyńskiego. GPU założono w każdej z republik
radzieckich. Do GPU należał również organ pod nazwą INO (Wydział Wywiadu Zagranicznego).
W Armii Czerwonej powstał wywiad wojskowy (GRU - Główne Kierownictwo Wywiadu). GPU
został zreorganizowany w nową organizację - NKWD (Ludowy Komisariat Spraw
Wewnętrznych). Na jego czele stanął Jagoda. Organ ten zyskał szczególnie ponurą sławę,
szerzył terror i bezprawie. Kierował aresztowaniami i skazywaniem milionów ludzi, jest
odpowiedzialny za śmierć dziesiątków milionów ludzi. Zarządzał "Archipelagiem Gułag" (znane
dzieło Sołżenicyna o łagrach w ZSRR). Zesłania i łagry na Dalekiej Północy i Wschodzie, w
najbardziej surowych warunkach klimatycznych były codziennością. W1936 na czele NKWD
stanął Jeżów, a w 1938 zamienił go Ł. Beria. Były to lata szczególnie wielkich "czystek" i
procesów działaczy ZSRR. W 1946 podzielono NKWD na MWD (Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych) i MGB (Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego). Szefowie KGB zmieniali
się, zmieniano nazwy, reorganizowano aparat, ale zasadniczy kierunek działania pozostawał,
raz był ostrzejszy, a raz łagodniał. Rozwinięto działalność wywiadowczą poza granicami ZSRR.
Organy bezpieczeństwa stały ponad partią, państwem, wymiarem sprawiedliwości.
KGB-Gorbaczow rozwiązał w 1991 powołując Federalną Służbę Bezpieczeństwa. W ostatnich
latach wywiad rosyjski i kontrwywiad podlegał stałym reorganizacjom, ale poprzednio istniejące
KGB nic uległo zbyt głębokim zmianom. Jego ludzie pracują w nowych strukturach Rosji. Nadal
działa też GRU - radziecki wywiad wojskowy, który też był reorganizowany stosownie do zadań
i sytuacji. Utrzymuje on daleko idącą współpracę z innymi organami wywiadu i kontrwywiadu
cywilnego. Działalność wywiadu Federacji Rosyjskiej, tak jak uprzednio ZSRR, swoim
zasięgiem działania obejmuje cały świat.
Źródło: C. Mojsiewicz (red.), Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków
politycznych
, Wrocław 1998.
1/1