tytoń zapomniany?

Machorka – tytoń zapomniany?
Anna Czubacka, Anna Depta
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Hodowli i Biotechnologii Roślin,
ul. Krańcowa 8, Puławy, [email protected]
Gatunek Nicotiana rustica L. znany także jako machorka
lub bakun, należy do rodziny psiankowatych (Solanaceae). Pochodzi
z Ameryki Południowej, znaleziony w zachodnich Andach,
w południowo-zachodnim Ekwadorze, w Peru i w północnej Boliwii
(1700 – 3600 m n.p.m.). Uważany jest za amfidiploid powstały
na skutek naturalnego przekrzyżowania dwóch gatunków Nicotiana
paniculata L. i Nicotiana undulata Ruiz et Pav. (1).
Nasiona
Nicotiana rustica
Obszar naturalnego występowania
W Polsce uprawa machorki miała duże znaczenie w okresie
międzywojennym. Uprawiano odmiany Machorka Pomorska
i Machorka Brazylijska (Selvaggio). Na początku lat 80-tych XX
wieku uprawiano już tylko jedną odmianę na powierzchni dwóch
tysięcy hektarów (3).
Odmiany machorki charakteryzują się krótkim okresem
wegetacji, dlatego można je uprawiać w rejonach o późnej wiośnie
i wczesnej jesieni. W Polsce plantacje znajdowały się w Okręgu
Mazurskim i Grudziądzkim, a w ZSRR znaczna część areału uprawy
tego gatunku znajdowała się w zachodniej Syberii. Surowca
używano do wyrobu tańszych papierosów, tytoniu fajkowego
i
tabaki
(3).
Obecnie
machorka
znajduje
się
poza
zainteresowaniem plantatorów, jednak wciąż jest uprawiana
niekomercyjnie na własne potrzeby.
Chromosomy
mitotyczne
N. rustica 2n=48
Nicotiana rustica
W kolekcji Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa –
Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach znajduje się
12 odmian botanicznych - Nicotiana rustica var.: brasilia, pavonii,
pumila, argentea, eischfeldii, cerinthoides, chlorotica, humilis,
neuchestii, ovata, oviformis, texana (1).
Machorka Brazylijska (Selvaggio)
Machorka Pomorska
Wysuszone liście machorki zawierają znacznie więcej nikotyny
niż tytoń, bo do 10%. Ze względu na to machorka służyła do
produkcji środków owadobójczych. Ponadto otrzymywano z niej
kwas nikotynowy oraz kwas cytrynowy dla celów spożywczych.
Najpoważniejszymi producentami machorki w latach 70-tych były
Indie, ZSRR, Iran i Pakistan (3). Wysuszone liście stanowią główny
składnik wyrobów tytoniowych takich jak tombak oraz tureckiego
proszku Maraş (2).
N. rustica var. chlorotica
N. rustica var. pumila
Pierwotnie machorka stosowana była przez Indian jako środek
leczniczy, a także podczas obrzędów religijnych ze względu na
oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy. Ponadto stosowano ją
także jako używkę do palenia i żucia (2).
Źródła:
Wyroby
z wysuszonych liści
Nicotiana rustica
1. Doroszewska T., Depta A., Czubacka A., Album gatunków z rodzaju Nicotiana / Album of Nicotiana species, IUNG-PIB, Puławy, 2009, ISBN 978-83-7562-035-1
2. Modnicki D., Tytoń bakun (Nicotiana rustica L.) niedostrzegalne zagrożenie?, Przegl. Lek., 2007, 64(10): 906-907
3. Bawolska M., Masiak D., Charakterystyka odmian machorki (Nicotiana rustica L.) z kolekcji Zakładu Uprawy i Hodowli Tytoniu IUNG w Puławach, Biul. IHAR, 1982,
147: 125-146
4. Strony inernetowe: http://visionaryherbs.com; история-вещей.рф/category/tabak; www.tobacco-facts.net; myvimu.com; http://o-kalyane.ru/
Prezentacja opracowana w ramach zadania 1.2 Programu Wieloletniego IHAR-PIB na lata 2015-2020