bankowość - Republika WWW

BANKOWOŚĆ CENTRALNA I KOMERCYJNA
Nowoczesny system bankowy ma budowę dwuszczeblową, na którą składają się:
bank centralny – będący organem państwowym
banki komercyjne – w większości prywatne
Bank centralny spełnia funkcje:
banku emisyjnego, mającego wyłączne prawo do emisji pieniądza gotówkowego. Dzięki
temu zaufanie do pieniądza moŜe być utrzymane, poniewaŜ wyemitowała go jedna z
najbardziej wiarygodnych instytucji w kraju. Pamiętajcie, Ŝe aktualnie pieniądz papierowy nie
jest wymienialny na złoto – co kiedyś mogło stanowić pewne zabezpieczenie. Dzisiaj pieniądz
jest tylko obietnicą siły nabywczej. Ta obietnica mogłaby zostać łatwo złamana – w końcu
pieniądz sam w sobie to tylko bezuŜyteczny świstek papieru. Ponadto bank reguluje ilość
pieniądza w obiegu, a tym samym chroni pieniądz przed nadmierną utratą wartości – gdyby
wyemitować nagle drugie tyle pieniądza, ile jest w obiegu, moŜna się spodziewać spadku
wartości pieniądza o połową, czyli za 2 złote moŜna byłoby kupić tyle, ile przed taką emisją
za złotówkę.
banku banków komercyjnych, w ramach której bank centralny realizuje – za pomocą
odpowiednich narzędzi – załoŜenia polityki monetarnej. Przejawia się to w gromadzeniu
rezerw banków komercyjnych oraz udzielaniu tym bankom poŜyczek w celu zapewnienia
płynności finansowej. Wpływa tym samym na wielkość akcji kredytowej banków
komercyjnych oraz na rozmiary kreowania pieniądza bezgotówkowego. O tym powiem
szerzej za chwilę
banku państwa albo kasjera rządu (obsługa budŜetu państwa) – zwykle na rachunkach
banku centralnego gromadzone są fundusze w ramach budŜetu państwa. Bank centralny
przeprowadza w jego imieniu operacje finansowe w kraju i za granicą, dysponuje rezerwami
złota i dewiz oraz nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą.
Aby bank mógł naleŜycie wykonywać powyŜsze funkcje, musi mieć zapewnioną niezaleŜność.
Autonomia banku musi dotyczyć:
• wytyczania i realizacji celów polityki pienięŜnej,
• dbałości o stabilność systemu bankowego,
• relacji z innymi segmentami polityki gospodarczej,
• trybu powoływania i odwoływania władz banku (powoływanie przez najbardziej
stabilne ośrodki władzy, kilkuletnia kadencja, niemoŜność odwoływania władz w
trakcie kadencji, poza wyjątkowymi sytuacjami)
• gospodarki finansowej.
Dlaczego bank centralny powinien być niezaleŜny? Bo działa na styku finansów i polityki – jest
odpowiedzialny za politykę monetarną. Nierozsądna polityka monetarna moŜe doprowadzić do
nadmiernego wzrostu podaŜy (ilości) pieniądza w obiegu i spowodować silny wzrost inflacji, która
bardzo szkodzi gospodarce. W krótkim terminie moŜe to jednak dać efekt w postaci poprawy
koniunktury, ale jak mówię, jest to tylko efekt krótkoterminowy. Nieodpowiedzialni politycy mogliby
wykorzystać ten mechanizm w celu zyskania popularności. Mogliby na przykład stwarzać presję na
bank centralny, aby finansował dług państwowy, emitując dodatkowy pieniądz. Dlatego bank
centralny powinien być niezaleŜny w aspekcie instytucjonalnym, funkcjonalnym, personalnym i
finansowym.
Do jego zadań naleŜy kształtowanie polityki monetarnej – czyli kreacja pieniądza oraz sterowanie jego
cyrkulacją w gospodarce i podaŜą.
Podstawowym celem polskiego banku centralnego jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeśli nie ogranicza to podstawowego celu
NBP. Nie ma na świecie do końca zgodności, w jakim stopniu bank centralny powinien być
współodpowiedzialny za wspieranie wzrostu gospodarczego – czy moŜe powinien ograniczyć swoje
1
zainteresowanie do cen? Ogólna tendencja na świecie zdaje się skłaniać do tej ostatniej koncepcji.
<<powiedzieć coś o aktualnej sytuacji FEDu>>
Bank centralny musi równieŜ dbać o stabilność i bezpieczeństwo systemu bankowego – poniewaŜ
banki są instytucjami zaufania publicznego („pewne jak w banku”). Konieczna dbałość wynika ze
sposobu funkcjonowania banków – z mechanizmu kreacji pieniądza w bankach komercyjnych – ale o
tym za chwilę.
Istnieją cztery strategie polityki monetarnej banku centralnego:
1. Strategia kontroli podaŜy pieniądza - zakłada cel pośredni w postaci wzrostu określonego
agregatu podaŜy pieniądza. Podstawowe agregaty pienięŜne to: M0 (baza monetarna) –
pieniądz gotówkowy poza systemem bankowym + rezerwy gotówkowe w systemie
bankowym, M1 – M0 + depozyty płatne na Ŝądanie (np. RORy), M2 = M1 + depozyty z
terminem pierwotnym do 2 lat lub okresem wypowiedzenia do 3 miesięcy i M3 – M2 +
bankowe dłuŜne papiery wartościowe o terminie wymagalności do 2 lat oraz operacje repo.
Tutaj często bank koncentruje się na celu operacyjnym w postaci krótkoterminowej stopy
procentowej międzybankowego rynku pienięŜnego. Strategia ta straciła popularność, bo z
czasem okazało się, Ŝe empirycznie trudno jest uchwycić zaleŜność między podaŜą pieniądza
a cenami (mimo, Ŝe na pewno istnieje).
2. Strategia kontroli kursu walutowego - zakłada cel pośredni w postaci poziomu kursu
walutowego, aby stabilizować zewnętrzną cenę pieniądza – po to, aby stabilizować wartość
wewnętrzną (bo import, bo reakcja cen krajowych) – w gospodarkach o wysokich obrotach z
zagranicą w stosunku do PKB.
3. Strategia bezpośredniego celu inflacyjnego (stosowana m.in. przez NBP - aktualnie na
poziomie 2,5% + akceptowalne odchylenia +/- 1%. To pozwala podmiotom gospodarczym
przyjmować sensowne oczekiwania inflacyjne. Jaka jest aktualnie inflacja w Polsce? Bank
centralny w całości koncentruje się na odpowiednim poziomie inflacji, dobierając swobodnie
instrumenty
4. Strategie o charakterze mieszanym
Do pozostałych zadań NBP naleŜą:
organizowanie rozliczeń pienięŜnych
prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi – kaŜdy bank centralny utrzymuje
odpowiedni poziom rezerw dewizowych (głównie walut obcych), w celu zabezpieczenia
stabilności waluty. W momencie, gdyby miała nastąpić nadmierna deprecjacja waluty, bank
centralny moŜe je skupić za rezerwy walutowe, które posiada. Dewizy są wykorzystywane w
sytuacji nierównowagi bilansu płatniczego.
prowadzenie działalności dewizowej w określonych ustawami granicach
prowadzenie bankowej obsługi budŜetu państwa
regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie – do omówienia odpowiednich
instrumentów przejdę za chwilę
kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego
opracowanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów naleŜności i zobowiązań
zagranicznych państwa
wykonywanie innych zadań określonych ustawami
Instrumenty polityki pienięŜnej banku centralnego, których wykorzystanie ustalane jest w
ramach corocznych załoŜeń polityki pienięŜnej państwa przez Radę polityki pienięŜnej (Rada
składa się z 9 osób. Przewodniczącym jest prezes NBP. Kadencja trwa 6 lat. Członkowie nie
mogą wybierani na następną kadencję. Rada jest wybierana przez prezydenta, Sejm i Senat):
• Stopy procentowe NBP,
Mamy 4 rodzaje stóp procentowych NBP:
Stopa referencyjna – po której dokonywane są operacje otwartego rynku
Stopa lombardowa – kredyt udzielany pod zastaw skarbowych papierów wartościowych
2
Stopa redyskontowa – po której redyskontowane są weksle zdyskontowane w bankach
komercyjnych
Stopa depozytowa – po której bank centralny przyjmuje depozyty od banków komercyjnych
Stopa rezerwy obowiązkowej banków,
Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieŜących zmian płynności sektora bankowego
na stopy procentowe na rynku międzybankowym. SłuŜy równieŜ ograniczaniu
nadpłynności banków. Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki
PienięŜnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla
wszystkich rodzajów depozytów. Od niedawna rezerwa obowiązkowa jest oprocentowana.
Jest utrzymywana na rachunku w NBP. Kiedyś słuŜyła ona zabezpieczaniu roszczeń
depozytariuszy banków komercyjnych – aktualnie słuŜy tylko regulacji ilości pieniądza w
obiegu poprzez oddziaływanie na kreację pieniądza bezgotówkowego przez banki
komercyjne.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z
bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaŜ lub kupno
papierów wartościowych lub dewiz, a takŜe emisje własnych papierów dłuŜnych banku
centralnego.
Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają
na emisji własnych papierów dłuŜnych (7-dniowych bonów pienięŜnych), których
minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki
PienięŜnej.
Gdy bank centralny sprzedaje takie papiery, to banki płacą za to pieniądzem i w ten
sposób bank centralny absorbuje pieniądz, zmniejszając jego podaŜ na rynku. Przeciwnie
– gdy kupuje swoje papiery, wtedy zwiększa podaŜ pieniądza.
BANKI KOMERCYJNE
Jak juŜ zostało powiedziane, tylko bank centralny moŜe emitować pieniądz gotówkowy. Ale przecieŜ
oprócz niego istnieje teŜ pieniądz bezgotówkowy – w końcu większość rozliczeń przeprowadzanych
jest bezgotówkowo i nie jest wcale tak, Ŝe tyle, ile pieniądza gotówkowego weszło do banków, tyle
pieniądza bezgotówkowego pomiędzy bankami krąŜy. Jest go o wiele więcej. Prosty przykład:
1. Osoby indywidualne i przedsiębiorstwa wpłacają na depozyt w banku 100 mln zł. Bank
utrzymuje rezerwę obowiązkową w banku centralnym w wysokości 10%, a więc ze 100 mln zł
wkładu bank ma 90 mln zł gotówki i 10 mln zł rezerwy w banku centralnym.
2. Bank rozpoczyna akcję kredytową – udziela 50 mln zł kredytu, z czego połowę kredytobiorcy
deponują z powrotem na rachunkach w banku, a drugą połową (25 mln zł) wykorzystują do
spłaty zobowiązań wobec wierzycieli mających rachunki w innych bankach. Ale równieŜ inne
osoby mogą spłacać swoje zobowiązania wobec klientów rozpatrywanego banku. ZałóŜmy dla
uproszczenia, Ŝe te kwoty są równe. W banku pojawiają się wkłady nazywane pochodnymi w
wysokości 25 mln zł + 25 mln zł = 50 mln zł. Teraz suma wkładów wynosi juŜ 150 mln zł.
Powstał pieniądz bezgotówkowy w wysokości 50 mln zł. 10% wędruje znowu jako rezerwa
obowiązkowa, tak więc w kasie banku jest teraz 90 mln zł – 5 mln zł (nowa rezerwa
obowiązkowa) = 85 mln zł. Bank znowu udziela kredytu na 70 mln zł, sytuacja analogiczna
do poprzedniej – 70 mln zł wkładów pochodnych, odprowadzana rezerwa w wysokości 7 mln
zł (gotówka spada do 78 mln zł), ale razem jest juŜ (wliczając rezerwę) 120 mln zł aktywów.
Itd…
I tu dochodzimy do kwestii, dlaczego zaufanie do banków jest tak waŜne. OtóŜ dlatego, Ŝe gdyby
depozytariusze z jakiegoś powodu utracili zaufanie do banku i chcieli jednocześnie wyciągnąć
3
pieniądze z depozytów, to nie mogliby tego zrobić bo…bank nie miałby dla nich tych pieniędzy –
udzielił przecieŜ kredytów, a niektóre depozyty pochodzą tylko z wkładów pochodnych i nikt nie
zasilał bank w dodatkową gotówkę przy ich tworzeniu. Niewłaściwe gospodarowanie powierzonymi
środkami moŜe prowadzić nie tylko do upadłości banku oraz utraty części kapitału przez
akcjonariuszy i deponentów, lecz takŜe do naruszenia stabilności całego sektora bankowego. W tym
ogniwie gospodarki rynkowej szczególnie silnie działa bowiem tzw. efekt domina, co powoduje
róŜne konsekwencje natury ekonomicznej, społecznej oraz politycznej. Trudności w funkcjonowaniu
czy teŜ upadek jednego banku, na skutek róŜnorakich powiązań, prowadzi do kłopotów, a nawet
upadku innych banków
Banki komercyjne są niezaleŜnymi przedsiębiorstwami zorientowanymi na osiągnięcie zysku, których
przedmiotem działania jest pieniądz (obrót pienięŜny). Ich działalność jest charakteryzowana przez
następujące cechy:
samodzielność
moŜliwość podejmowania decyzji co do struktury organizacyjnej oraz prowadzonej polityki,
w ramach której bank decyduje o zakresie swojej działalności oraz swoich finansach (w
granicach prawa bankowego)
samofinansowanie
działalność banku sprowadza się do maksymalizowania zysku, w sytuacji ponoszenia
wszystkich kosztów prowadzonej działalności; stad istotne jest ustalenie przez bank takiej
polityki depozytowo-kredytowej, która przyniesie zysk (w ramach kontroli przez bank
centralny)
uniwersalizm
działalność wszystkich banków jest uregulowana wg. takich samych zasad tworzenia banków,
likwidacji, kontroli ich działalności
Banki komercyjne są instytucjami depozytowymi. Depozyty stanowią podstawę działalności
poŜyczkowej. Przyjmowane przez banki depozyty dzielą się na:
depozyty bieŜące (wkłady a vista) – słuŜące klientom głównie do dokonywania rozliczeń, a
nie do oszczędzania (aczkolwiek niektórzy mają problem z zorientowaniem się, Ŝe nie warto
utrzymywać oszczędności na RORzie.) Jest to praktycznie darmowy pieniądz dla banków,
dlatego te depozyty są dla banków bardzo istotne.
depozyty, na które moŜna wystawiać czeki (nevermind)
oszczędności i depozyty terminowe (czyli po prostu lokaty bankowe). Banki coraz częściej
przegrywają rywalizację o oszczędności z funduszami inwestycyjnymi. Dlatego muszą
zmieniać swoją ofertę, wprowadzając np. lokatę z funduszem, wyŜej oprocentowaną.
Stąd banki głównie czerpią środki na prowadzenie działalności. Oprócz tego są to
• kapitały własne
• środki pochodzące z emisji obligacji
• Środki poŜyczone z banku centralnego
• Środki przyjęte w depozyt na rynku międzybankowym
Zgromadzone przez banki środki pienięŜne są lokowane w:
rządowe papiery wartościowe (weksle i obligacje skarbowe)
papiery wartościowe banku centralnego
papiery wartościowe emitowane przez władze samorządowe i lokalne
kredyty udzielane przedsiębiorstwom produkcyjnym, usługowym i handlowym
kredyty konsumpcyjne
kredyty udzielane na zakup nieruchomości (kredyty hipoteczne, ostatnio popularne we
frankach szwajcarskich)
Ogólnie rzecz biorąc, bank w swojej działalności depozytowo-kredytowej zajmował się
przyjmowaniem transformacją wartości, czasu i innych charakterystyk strumieni finansowych między
4
wchodzącymi – depozyty – i wychodzącymi – kredyty. Kredyt bankowy polega na oddaniu do
dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kredytowej kwoty środków pienięŜnych z
przeznaczeniem na ustalony cel, kredytobiorca zaś zobowiązuje się do korzystania z niej na
warunkach określonych w umowie, zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami, prowizjami i
opłatami w oznaczonych terminach spłaty.
Segmenty, w jakich banki mogą działać, to:
Bankowość detaliczna –usługi na rzecz osób fizycznych – RORy, lokaty, kredyty hipoteczne i
konsumpcyjne – klienci charakteryzują się wysokim stopniem zróŜnicowania
zapotrzebowania na produkty banków
Bankowość korporacyjna – usługi na rzecz podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw),
samorządów, organizacji, instytucji, fundacji, związków zawodowych, stowarzyszeń,
funduszy inwestycyjnych i emerytalnych – lokaty bankowe oraz lokaty na rynku kapitałowym
i pienięŜnym, kredyty, gwarancje i poręczenia bankowe, rachunki bankowe i związane z nimi
formy rozliczeń obrotów gospodarczych, karty płatnicze, obsługa akcji i obligacji
przedsiębiorstw itp.
Bankowość komunalna – usługi na rzecz jednostek samorządu terytorialnego i
przedsiębiorstw gospodarki komunalnej
Bankowość hipoteczna – kredyty hipoteczne, emisja listów zastawnych i obligacji, wycena
nieruchomości
Bankowość elektroniczna – zastosowanie i wykorzystywanie elektronicznego transferu
środków pienięŜnych oraz bankowych, automatycznych, związanych z techniką elektroniczną
systemów obsługi klienta; do tego celu wykorzystuje się róŜnego typu automaty, sieć
telekomunikacyjną, komputery.
Bankowość ekologiczna – finansowanie przedsięwzięć proekologicznych
5