Aleksandra Majnusz

Źródła prawa Unii Europejskiej w problematyce podatkowej
Opracowała Anna Kiersnowska - Drzewiecka
Pojęcie prawa europejskiego
Prawo
europejskie
jest
swoistym
systemem
prawa;
odrębnym
od
prawa
międzynarodowego a także różniącym się od prawa poszczególnych państw członkowskich.
Pod tym pojęciem należy rozumieć dotychczasowe prawo Unii Europejskiej wraz z
ukształtowanymi zasadami, w których kładzie się nacisk na rozumienie i stosowanie norm
prawnych; zwraca się uwagę na politykę wspólnotową, orzecznictwo sądowe, zwyczaje a
także wartości, które tkwią w funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Prawo europejskie jest systemem uporządkowanym ze względu na określone kryteria,
według których jest klasyfikowane. Przyjmując jako kryterium sposób stanowienia prawa,
prawo europejskie dzielimy na:
- prawo pierwotne - stanowione przez państwa członkowskie za pośrednictwem umów
międzynarodowych (np. traktat założycielski),
- prawo wtórne – stanowione przez organy wspólnotowe na podstawie i w granicach prawa
pierwotnego.
Relacje pomiędzy prawem krajowym a prawem unijnym
Zgodnie z Konstytucją źródłem prawa, w tym podatkowego są akty, które pochodzą od
organizacji międzynarodowych. Musi jednak zostać spełniony warunek ratyfikacji przez
Polskę umowy, która konstytuuje organizację międzynarodową. Odnośnie Unii Europejskiej
umową taką jest Traktat Akcesyjny. W związku z tym, iż Polska ratyfikowała Traktat
Akcesyjny prawo wspólnotowe, w tym podatkowe stosuje się bezpośrednio i ma ono
pierwszeństwo w przypadku kolizji z przepisami krajowymi. Polska przyjęła do swojego
porządku prawnego dorobek Unii Europejskiej, w skład którego wchodzą, obok prawa
unijnego, zwyczaje, zasady wykładni i orzecznictwo TS UE. Nadrzędność prawa unijnego
nad prawem krajowym, którą to Polska uznała objawia się pierwszeństwem prawa unijnego
(w przypadku gdy norma prawa krajowego jest sprzeczna z norma wspólnotową
pierwszeństwo ma ta druga), oraz bezpośrednim obowiązywaniem i stosowaniem prawa
unijnego. Jeżeli Polska naruszy przepisy prawa unijnego może zostać pociągnięta do
odpowiedzialności odszkodowawczej.
1
Źródła prawa Unii Europejskiej na gruncie problematyki podatkowej
Dyrektywa
Dyrektywa Unii Europejskiej jest aktem prawa pochodnego Unii Europejskiej, którego
mocą prawodawcy państw członkowskich Unii zostają zobowiązani do wprowadzenia
(implementacji) określonych regulacji prawnych, służących osiągnięciu wskazanego w
dyrektywie oczekiwanego stanu rzeczy.
Dyrektywy przyjęte wspólnie przez Parlament Europejski oraz Radę Unii
Europejskiej, a także dyrektywy skierowane do wszystkich państw członkowskich są
ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i wchodzą w życie w terminie przez
nie wskazanym lub dwudziestego dnia od ogłoszenia.
Dyrektywy w wielu kwestiach pozostawiają krajom członkowskim Unii znaczną
swobodę wyboru rozwiązań.
Jakkolwiek dyrektywa wprost jedynie zobowiązuje państwa członkowskie do
ustanowienia danego porządku prawnego, to w świetle orzecznictwa Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości, jeśli dane państwo nie dokona implementacji, obywatel ma
prawo powoływać się bezpośrednio na dyrektywę wobec wszelkich przepisów prawa
krajowego niezgodnych z dyrektywą. Koniecznym zastrzeżeniem dodanym przez ETS jest
uzależnienie tego bezpośredniego skutku od tego, czy przepisy dyrektywy z punktu widzenia
ich treści wydają się bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne.
harmonizująca system podatku od wartości dodanej, tzw. dyrektywa VAT.
Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Trybunał
Sprawiedliwości
Unii
Europejskiej
jest
sądem
konstytucyjno
–
administracyjnym. Sądzi on we wszystkich sprawach, które dotyczą porządku prawnego
wspólnoty w tym prawa podatkowego. Odnośnie orzecznictwa w sprawach podatkowych
zaobserwować można, iż TSUE optuje za wykładnią celowościową oraz wykładnią
rozszerzającą na korzyść obywateli UE. Orzeczenia TSUE odnośnie spraw podatkowych
mogą być wydawane w dwóch rodzajach postępowań. W przypadku pierwszego trybu TSUE
może stwierdzić, iż przepisy państwa członkowskiego lub praktyka jego organów są
niezgodne z prawem unijnym. Orzeka wtedy na podstawie skargi jednego państwa
członkowskiego na inne lub skargi Komisji. Wyrok wydany w takiej sprawie wiąże państwo
członkowskie i jego organy. Na organach spoczywa obowiązek usunięcia skutków naruszenia
prawa unijnego, który w głównej mierze wiąże się ze zmianą niezgodnych z prawem unijnym
2
przepisów. Innym trybem postępowania jest tryb tzw. pytań prejudycjalnych. TSUE
odpowiada na zapytania sądów krajowych odnoszące się do interpretacji pierwotnego i
wtórnego prawa unijnego oraz co do ważności prawa wtórnego.
Rozporządzenie
Jest najważniejszym aktem prawnym o najszerszym zasięgu. Do wydawania
rozporządzeń upoważnione są dwa organy: Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska.
Podstawą prawną mocy prawnej rozporządzeń jest art. 288 (dawny artykuł 249 TWE)
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) (Traktat rzymski, Traktat lizboński).
Zgodnie z art. 288 TFUE rozporządzenie ma zasięg ogólny, wiąże w całości i jest
bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.
Rozporządzenia mogą być skierowane do nieograniczonej liczby podmiotów, zarówno
do rządów, jak i osób fizycznych.
Rozporządzenia wydawane przez Radę UE można podzielić na dwie grupy: podstawowe i
wykonawcze, przy czym te drugie mają mniejsze znaczenie, nie mogą zmieniać rozporządzeń
podstawowych (chyba że tak zostało zaznaczone), a także mogą orzekać tylko w sprawach
drugorzędnych. Wśród tych zaś, których źródłem jest Komisja Europejska, można wyróżnić
trzy grupy:
- wydawane na podstawie dyspozycji traktatowych
- wydawane na mocy uprawnień udzielonych Komisji przez Radę UE
- wydawane dla realizacji właściwego funkcjonowania Unii Europejskiej i Europejskiej
Wspólnoty Energii Atomowej.
Decyzja
Decyzja jest jednym z aktów prawnych wydawanych przez instytucje Unii
Europejskiej - Radę, Komisję i Parlament Europejski akt stosowania prawa wspólnotowego o
charakterze indywidualnym. Czasami decyzje mają zastosowanie do wszystkich państw
członkowskich UE. Decyzje co do zasady nie posiadają jednak norm będących równocześnie
normami generalnymi i abstrakcyjnymi.
Decyzje podjęte wspólnie przez Parlament Europejski i Radę ogłaszane są w
Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i wchodzą w życie w terminie przez nie wskazanym
lub dwudziestego dnia od ogłoszenia.
3
Wykaz aktualnie obowiązujących przepisów Unii Europejskiej dotyczących
problematyki podatkowej:
Dyrektywy
1. Dyrektywa Rady 2008/7/WE z dnia 12 lutego 2008 r. dotycząca podatków pośrednich
od gromadzenia kapitału
2. Dyrektywa Rady 92/83/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie harmonizacji
struktury podatków akcyzowych od alkoholu i napojów alkoholowych
3. Dyrektywa Rady 92/84/EWG z dnia 19 października 1992 r. w sprawie zbliżenia
stawek podatku akcyzowego dla alkoholu i napojów alkoholowych
4. Dyrektywa Rady 95/60/WE z dnia 27 listopada 1995 r. w sprawie banderolowania
olejów napędowych i nafty
5. Dyrektywa Rady 2008/118/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie ogólnych zasad
dotyczących podatku akcyzowego, uchylająca dyrektywę 92/12/EWG
6. Dyrektywa
Rady
2003/96/WE
z
dnia
27 października
2003 r.
w sprawie
restrukturyzacji wspólnotowych przepisów ramowych dotyczących opodatkowania
produktów energetycznych i energii elektrycznejTekst mający znaczenie dla EOG.
7. Dyrektywa Rady 2011/64/UE z dnia 21 czerwca 2011 r. w sprawie struktury oraz
stawek akcyzy stosowanych do wyrobów tytoniowych
8. Dyrektywa Rady 2008/7/WE z dnia 12 lutego 2008 r. dotycząca podatków pośrednich
od gromadzenia kapitału
9. Dyrektywa Rady 2009/55/WE z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie zwolnień od podatku
stosowanych do sprowadzania na stałe majątku osobistego z państw członkowskich
10. Dyrektywa Rady 2006/79/WE z dnia 5 października 2006 r. w sprawie zwolnienia od
podatku przy przywozie z państw trzecich małych partii towarów o charakterze
niehandlowym
11. Dyrektywa Rady 94/4/WE z dnia 14 lutego 1994 r. zmieniająca dyrektywy
69/169/EWG i 77/388/EWG oraz zwiększająca sumy niepodlegające opodatkowaniu
dla
podróżnych
z
państw
trzecich
i limity
wolnocłowych
zakupów
w wewnątrzwspólnotowym ruchu pasażerskim
12. Dyrektywa Rady z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie zwolnień podatkowych we
Wspólnocie, dotyczących niektórych środków transportu czasowo wwożonych do
jednego Państwa Członkowskiego z innego Państwa Członkowskiego
4
13. Trzecia Dyrektywa Rady z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie harmonizacji
przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do zasad
dotyczących
podatku
obrotowego
i podatku
akcyzowego
stosowanych
w międzynarodowym ruchu pasażerskim
14. Dyrektywa Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego
systemu podatku od wartości dodanej.
15. Dyrektywa Rady 2008/9/WE z dnia 12 lutego 2008 r. określająca szczegółowe zasady
zwrotu podatku od wartości dodanej, przewidzianego w dyrektywie 2006/112/WE,
podatnikom niemającym siedziby w państwie członkowskim zwrotu, lecz mającym
siedzibę w innym państwie członkowskim
16. Dyrektywa Rady 2009/132/WE z dnia 19 października 2009 r. określająca zakres
stosowania art. 143 lit. b) i c) dyrektywy 2006/112/WE w odniesieniu do zwolnienia
z podatku od wartości dodanej przy ostatecznym imporcie niektórych towarów
17. Dyrektywa Rady 2010/45/UE z dnia 13 lipca 2010 r. zmieniająca dyrektywę
2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej
w odniesieniu do przepisów dotyczących fakturowania
18. Dyrektywa Rady 2009/133/WE z dnia 19 października 2009 r. w sprawie wspólnego
systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów,
podziałów przez wydzielenie, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących
spółek różnych państw członkowskich oraz przeniesienia statutowej siedziby SE lub
SCE z jednego państwa członkowskiego do innego państwa członkowskiego
19. Dyrektywa Rady 2011/96/UE z dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie wspólnego
systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku spółek dominujących
i spółek zależnych różnych państw członkowskich
20. Dyrektywa Rady
z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu
opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, wnoszenia
aktywów i wymiany udziałów, dotyczących spółek różnych państwa Członkowskich
90/434/EWG
21. Dyrektywa Rady 2003/48/WE z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie opodatkowania
dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek
22. Dyrektywa Rady 2003/49/WE z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie wspólnego systemu
opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych między
powiązanymi spółkami różnych Państw Członkowskich.
5
23. Dyrektywa Rady 2003/123/WE z dnia 22 grudnia 2003 r. zmieniająca dyrektywę
90/435/EWG
w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w
przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych Państw Członkowskich
24. Dyrektywa Rady z dnia 20 grudnia 2001 r. zmieniająca dyrektywę 77/388/EWG
w celu uproszczenia, modernizacji i harmonizacji ustanowionych warunków
fakturowania w zakresie podatku od wartości dodanej (Dz.U. UE L z 2002 r. Nr 12,
s. 24);
25. Dyrektywa Rady 2008/8/WE – Dyrektywa Rady 2008/8/WE z dnia 12 lutego 2008 r.
zmieniająca dyrektywę 2006/112/WE w odniesieniu do miejsca świadczenia usług,
26. Dyrektywa 2008/117/WE - Dyrektywa Rady 2008/117/WE z dnia 16 grudnia 2008r.
zmieniającą dyrektywę 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od
wartości dodanej w celu zwalczania uchylania się od opodatkowania w związku z
transakcjami wewnątrzwspólnotowymi
27. Dyrektywa Rady z dnia 30 kwietnia 1968 r. w sprawie wspólnej metody obliczania
przeciętnych stawek przewidzianych w art. 97 Traktatu
28. Dyrektywa Rady z dnia 19 grudnia 1977 r. dotycząca wzajemnej pomocy właściwych
władz Państw Członkowskich w dziedzinie podatków bezpośrednich
29. Dyrektywa Rady 2009/132/WE z dnia 19 października 2009 r. określająca zakres
stosowania art. 143 lit. b) i c) dyrektywy 2006/112/WE w odniesieniu do zwolnienia
z podatku od wartości dodanej przy ostatecznym imporcie niektórych towarów
30. Dyrektywa Rady 94/4/WE z dnia 14 lutego 1994 r. zmieniająca dyrektywy
69/169/EWG i 77/388/EWG oraz zwiększająca sumy niepodlegające opodatkowaniu
dla
podróżnych
z
państw
trzecich
i
limity
wolnocłowych
zakupów
w
wewnątrzwspólnotowym ruchu pasażerskim
Rozporządzenia
1. Rozporządzenie Komisji (EWG) nr 3649/92 z dnia 17 grudnia 1992 r. w sprawie
uproszczonego dokumentu towarzyszącego w wewnątrzwspólnotowym przepływie
produktów objętych
podatkiem
akcyzowym,
przeznaczonych
do
konsumpcji
w Państwie Członkowskim wysyłki
2. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 3199/93 z dnia 22 listopada 1993 r. w sprawie
wzajemnego uznawania procedur całkowitego skażenia alkoholu etylowego do
celów zwolnienia z podatku akcyzowego
6
3. Rozporządzenie komisji (WE) NR 31/96 z dnia 10 stycznia 1996 r. w sprawie
świadectwa zwolnienia z podatku akcyzowego
4. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 684/2009 z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie
wykonania dyrektywy Rady 2008/118/WE w odniesieniu do skomputeryzowanych
procedur przemieszczania wyrobów akcyzowych w procedurze zawieszenia poboru
akcyzy
5. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1798/2003 z dnia 7 października 2003 r. w sprawie
współpracy administracyjnej w dziedzinie podatku od wartości dodanej i uchylające
rozporządzenie (EWG) nr 218/92
6. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1925/2004 z dnia 29 października 2004 r.
ustanawiające
szczegółowe
zasady
wykonywania
niektórych
przepisów
rozporządzenia Rady (WE) nr 1798/2003 w sprawie współpracy administracyjnej w
dziedzinie podatku od wartości dodanej
7. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2073/2004 z dnia 16 listopada 2004 r. w sprawie
współpracy administracyjnej w dziedzinie podatków akcyzowych
8.
Rozporządzenie
Komisji
(WE)
nr 1174/2009
z dnia
30 listopada
2009 r.
ustanawiające zasady wykonania art. 34a i 37 rozporządzenia Rady (WE)
nr 1798/2003 w odniesieniu do zwrotu podatku od wartości dodanej zgodnie
z dyrektywą Rady 2008/9/WE
9. Rozporządzenie Rady (UE) nr 904/2010 z dnia 7 października 2010 r. w sprawie
współpracy administracyjnej oraz zwalczania oszustw w dziedzinie podatku od
wartości dodanej
10. Rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011 r.
ustanawiające środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego
systemu podatku od wartości dodanej
11. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r.
ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny
12. rozporządzenie Rady (WE) nr 1777/2005 z dnia 17 października 2005 r. ustanawiające
środki wykonawcze do dyrektywy 77/388/EWG w sprawie wspólnego systemu
podatku od wartości dodanej
13. rozporządzenia Rady (EWG) Nr 3037/90 z dnia 9 października 1990 r. w sprawie
statystycznej klasyfikacji działalności gospodarczej we Wspólnocie Europejskiej
7
Decyzje
1. Decyzja Wykonawcza Rady z dnia 27 września 2010 r. upoważniająca Rzeczpospolitą
Polską do wprowadzenia szczególnego środka stanowiącego odstępstwo od art. 26 ust. 1
lit. a) i art. 168 dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od
wartości dodanej,
2. Decyzja Rady z dnia 12 marca 2001 r. dotycząca obniżonych stawek podatku
akcyzowego oraz zwolnienia od tego podatku niektórych olejów mineralnych
używanych do celów szczególnych
3. 2006/428/WE: Decyzja Komisji z dnia 22 czerwca 2006 r. ustanawiająca wspólny
znacznik skarbowy olejów napędowych i nafty (notyfikowana jako dokument nr
C(2006) 2383)
4.Decyzja wykonawcza Komisji z dnia 28 lipca 2011 r. w sprawie wykazu danych
statystycznych dotyczących struktury i stawek podatku akcyzowego nakładanego na
wyroby tytoniowe, który ma zostać dostarczony przez państwa członkowskie zgodnie
z dyrektywami Rady 92/79/EWG i 92/80/EWG (notyfikowana jako dokument nr
C(2011) 5291)
5. 2011/544/UE: Decyzja wykonawcza Komisji z dnia 16 września 2011 r. ustanawiająca
wspólny znacznik skarbowy olejów napędowych i nafty (notyfikowana jako dokument
nr C(2011) 6422)
6.2011/545/UE: Decyzja wykonawcza Komisji z dnia 16 września 2011 r. w sprawie
stosowania przepisów o kontroli i przemieszczaniu określonych dyrektywą Rady
2008/118/WE w odniesieniu do wyrobów objętych kodem CN 3811 , zgodnie z art. 20
ust. 2 dyrektywy Rady 2003/96/WE (notyfikowana jako dokument nr C(2011) 6423)
7. 2010/581/UE: Decyzja wykonawcza Rady z dnia 27 września 2010 r. upoważniająca
Rzeczpospolitą Polską do wprowadzenia szczególnego środka stanowiącego odstępstwo
od art. 26 ust. 1 lit. a) i art. 168 dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu
podatku od wartości dodanej
Przepisy traktatowe
1.Traktat o Unii Europejskiej (Maastricht , 7 lutego 1992 r.)
2.Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (Rzym 23 marca 1957 r.),
który od momentu przyjęcia traktatu z Maastricht nosi miano Traktatu ustanawiającego
Wspólnotę Europejską („TWE”)
3.Jednolity Akt Europejski ( Luksemburg – Haga 17-28 lutego 1986 r.)
8
4. Traktat zmieniający traktat o Unii Europejskiej i traktaty ustanawiające Wspólnoty
Europejskie (Amsterdam 2 października 1997 r.)
5. Traktat zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i traktaty ustanawiające Wspólnoty
Europejskie (Nicea 26 lutego 2011 r.)
6. Traktat o przystąpieniu do Unii Europejskiej, tzw. traktat Akcesyjny (Ateny 16
kwietnia 2003 r.)
Inne akty prawne
1.Kodeks postępowania wspierającego skuteczne wykonanie Konwencji w sprawie
unikania podwójnego opodatkowania w przypadku korekty zysków przedsiębiorstw
powiązanych.
2.Protokół zmieniający Konwencję z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie eliminowania
podwójnego opodatkowania w przypadku korekty zysków przedsiębiorstw powiązanych
3. Komunikat Dividend taxation of individuals in the Internal Market
4. Komunikat w sprawie prac Wspólnego Forum UE ds Cen Transferowych w dziedzinie
rozstrzygania sporów.
5. Komunikat w sprawie koordynowania systemów podatków bezpośrednich w państwach
członkowskich w ramach wspólnego rynku.
6. Komunikat w sprawie koordynowanie systemów podatków bezpośrednich w państwach
członkowskich w ramach wspólnego rynku.
7.Komunikat w sprawie opodatkowania niezrealizowanych zysków kapitałowych w
przypadku zmiany siedziby.
8. Komunikat w sprawie: Przepisy podatkowe a straty w sytuacjach transgranicznych
9. Komunikat w sprawie stosowania w UE i wobec krajów trzecich środków zwalczania
nadużyć w obszarze podatków bezpośrednich.
10. The elimination of tax obstacles to the cross-border provision of occupational
pensions
9