Niemcy nie powinni udzielać Grecji kolejnego pakietu pomocy
Transkrypt
Niemcy nie powinni udzielać Grecji kolejnego pakietu pomocy
Pomoc bez granic Czy Niemcy powinny udzielać Grecji kolejnego pakietu pomocy? Kraków 2013 Kiedy pod koniec sierpnia 2013 roku na partyjnym wiecu w Ahrensburgu koło Hamburga Wolfgang Schäuble, minister finansów Niemiec, powiedział, że Grecja będzie potrzebować kolejnego, trzeciego już pakietu pomocy finansowej, w kraju wybuchło ogromne oburzenie. Wzbudziło to kontrowersje wśród opinii publicznej oraz polityków do tego stopnia, że rząd wraz z Angelą Merkel zostali oskarżeni o kłamstwa dotyczące następnej transzy pomocy dla Grecji. Pomimo faktu, iż następnego dnia zarówno Angela Merkel, jak i Ministerstwo Finansów sprostowali te informacje, zapewniając iż jakiekolwiek decyzje zapadną najwcześniej w połowie przyszłego roku, opozycja, na czele z byłym Kanclerzem Niemiec Gerhardem Schroederem, zaczęła atakować CDU mówiąc, że dopiero po wyborach na światło dzienne wypłyną oszustwa związane z udzielaniem Grecji kolejnych wielomiliardowych pożyczek. Oskarżenia te nie były zupełnie bezpodstawne. Der Spiegel pisał wcześniej w jednym ze swoich artykułów, powołując się na dokument pochodzący z niemieckiego Banku Federalnego, że reformy szefa greckiego rządu Antonisa Samarasa są nieskuteczne. Dodatkowo, aby uchronić Grecję przed dalszymi konsekwencjami kryzysu finansowego, należy wdrożyć kolejny plan ratowania państwa. 1 Niemcy są największym wierzycielem Grecji, więc to na nich po raz kolejny spoczywał będzie ciężar udzielenia pomocy dla kraju, który nie daje sobie rady z wewnętrznymi problemami. Co więcej nie spełnia on obietnic złożonych przy poprzedniej pożyczce. Jak w takim razie po raz kolejny mu zaufać i wierzyć w to, że teraz to już ten ostatni raz? Pisząc o kryzysie w Grecji, należy zacząć od sytuacji gospodarczej w kraju przed wejściem do strefy euro, czyli przed 2001 rokiem. Genezy greckiego kryzysu trzeba doszukiwać się już w zbyt szybkim przyjęciu wspólnej waluty i niedostatecznym przygotowaniu do tak znaczącej zmiany. Każdy kraj wyrażający chęć wstąpienia do strefy euro musi spełnić tzw. kryteria konwergencji (zwane również kryteriami z Maastricht), które zostały zapisane w Traktacie o Unii Europejskiej. Kryteria te dotyczą: 1. Inflacji - kraj musi osiągnąć wysoką stabilność cen, zbliżoną do trzech najlepszych pod tym względem członków unii walutowej, 2. Sytuacji fiskalnej - kraj nie może posiadać nadmiernego deficytu budżetowego. Wskaźnikami są: 3% PKB w odniesieniu do deficytu oraz 60% PKB w odniesieniu do zadłużenia, 1 M. Kokot, Grecja potrzebuje kolejnego pakietu pomocy. Niemcy wzburzeni , 22.08.2013, http://wyborcza.biz/Waluty/1,111132,14473434,Grecja_potrzebuje_kolejnego_pakietu_pomocy__Niemcy.htm l 2 3. Kursu walutowego - przez co najmniej dwa lata kraj musi uczestniczyć w europejskim mechanizmie kursowym bez poważnych wahań. Oznacza to, iż maksymalne dopuszczalne odchylenia od wyznaczonego kursu centralnego wynoszą 15%. Oceny dokonuje Europejski Bank Centralny, 4. Stóp procentowych - w ciągu roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać stopy procentowej trzech państw wspomnianych przy kryterium inflacji o więcej niż 2 pkt. procentowe. Przy ocenie brane są pod uwagę obligacje skarbowe. 2 Narodowy Bank Polski podaje, iż kryteria konwergencji stosuje się po to, aby wcześniej zweryfikować, czy dany kraj na pewno poradzi sobie ze zmianą waluty i, co więcej, będzie mógł bez problemów funkcjonować w strefie euro. W przypadku Grecji zbyt optymistycznie oraz zbyt pospiesznie założono, że spełnia ona wymienione kryteria. Założenia te zostały oparte na doraźnych reformach rządu dotyczących przede wszystkim walki z inflacją oraz poprawie stanu finansów publicznych. Reformom tym sprzyjała dodatkowo dobra koniunktura. Jeszcze przed przystąpieniem do strefy, grecka gospodarka borykała się z problemem niskiej konkurencyjności, której powodami były m.in. niewłaściwa struktura systemu ubezpieczeń społecznych, sztywny rynek pracy, nieefektywny sektor publiczny (w dużej mierze problemem była korupcja), brak przejrzystości legislacyjnej, czy preferencyjne traktowanie przedsiębiorstw państwowych, w stosunku do przedsiębiorstw prywatnych. Poważnym błędem władz greckich, co ujawnił właśnie kryzys, był brak reform strukturalnych, które mogły przynieść poprawę w długim okresie czasu. Spowodowało to narastanie nierównowagi w gospodarce. Nierównowaga ta która pogłębiała się przez następne lata. Reformami, jakie przeprowadzono, były zmiany w systemie podatkowym np. podwyżka stawek podatku VAT, akcyzy, uproszczenie przepisów, likwidacja większości ulg podatkowych, oprocentowanie zysków z oszczędności m.in. depozytów bankowych, co przyniosło większe dochody z podatków, ale także zwiększenie wpływów z prywatyzacji oraz ograniczenie tempa wzrostu inwestycji ze środków publicznych. Dodatkowym czynnikiem działającym na korzyść poprawy finansów publicznych w Grec ji był odnotowany, wyższy od prognozowanego, wzrost gospodarczy. Wprowadzono także restrykcje monetarne i pomimo nadmiernej aprecjacji drachmy i rewaluacji kursu centralnego udało się utrzymać walutę w przedziale wahań. Konsekwencją zaś tego było przyjęcie euro po przewartościowanym kursie w stosunku do kursu równowagi. 2 Europejski Bank Centralny – Eurosystem, http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/escb/html/convergence criteria.pl.html 3 Aby utrzymać stabilne ceny, ograniczano podaż kredytów bankowych, a także podpisywano umowy z organizacjami pracowniczymi dotyczące uwzględnienia stopy inflacji przy podwyżce płac. Wymienione, w większości tymczasowe zmiany poprawiły stan greckiej gospodarki na tyle, że wzrosła wiarygodność państwa na tle innych członków rynków finansowych. Zaufanie do Grecji także wzrosło. Nie rozwiązano natomiast kwestii kluczowych dla zreformowania gospodarki: systemu ubezpieczeń społecznych, zbyt sztywnego rynku pracy, czy wysokich płac w administracji publicznej. W 1998 roku Komisja Europejska uznała wstępnie, że Grecja nie wypełnia wszystkich kryteriów konwergencji. Po dwóch latach uznano jednak, że sytuacja ekonomiczna Grecji poprawiła się w stopniu wystarczającym do uchylenia derogacji. Z dużą pewnością można stwierdzić jednak, że Grecja nie była przygotowana na przyjęcie wspólnej waluty, a decyzja o uchyleniu derogacji została podjęta zbyt pochopnie, na podstawie dyskusyjnych przesłanek makroekonomicznych. Przykładem może być chociażby p rzedstawienie błędnych danych statystycznych, jak np. danych dotyczących deficytu, który znacznie przewyższał poziom 3% PKB. Warto wspomnieć także nietrwałe reformy prowadzące do zaledwie kilkuletniego utrzymania stabilności cen, czy też brak interwencji na rynku pracy. Jesienią 2009 roku, gdy kryzys był już obecny w Europie, postanowiono przeprowadzić rewizję danych statystycznych. Wykazała ona, że greckie władze przekazywały do Eurostatu błędne informacje. Poddano także w wątpliwość zdolność rządu greckiego do obsługi długu. Powszechnym stało się stwierdzenie, że Grecja z premedytacją, przez wiele lat fałszowała dane dotyczące swoich finansów publicznych. 3 W raportach wykazano iż Grecja posiada zadłużenie wobec wierzycieli w wysokości około 300 mld euro. Dodatkowo greckie zobowiązania z tytułu spłaty rat długu oraz ich oprocentowania w maju 2010 roku wynosiły ok. 25 mld euro Ta ogromna kwota była spowodowana przede wszystkim korupcją oraz licznymi przywilejami dla ludzi pracy, akceptowanymi przez kolejne greckie rządy. Agencje ratingowe, takie jak Moody’s Investor, Standard&Poor, czy Fit Rarings natychmiast obniżyły wiarygodność kredytową Grecji. Automatycznie spowodowało to spadek wartości aktywów finansowych, które otrzymały miano „obligacji śmieciowych” i przestały cieszyć się zainteresowaniem instytucji finansowych. Tym samym „zamknięto” Grecji drogę do zagranicznych banków komercyjnych, które nie chciały udzielać jej pożyczek na bardziej korzystnych warunkach. Zmusiło to władze do zwrócenia się o pomoc Brukseli oraz 3 A. Prusek, Ocena skuteczności modelu kreowania innowacyjności w Unii Europejskiej i w Polsce oraz jego konsekwencje ekonomiczno-społeczne [w:] Wyzwania dla polityki rozwoju gospodarczego i społecznego w warunkach in tegracji europejskiej i świato wego kryzysu gospodarczego , pod red. Z. Mikołajewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 2011, s. 93. 4 najsilniejszych państw strefy euro. 4 Poziom deficytu w kraju kształtował się rokrocznie powyżej referencyjnego poziomu 3% PKB. Pożyczki kapitału zagranicznego były przeznaczane na konsumpcję prywatną i publiczną, zamiast zwiększać atrakcyjność eksportu, co pozwoliłoby je spłacić w przyszłości. Nagle zauważono, że sytuacja w Grecji jest bardziej niż niepokojąca, a do tej pory skutecznie przesłaniał ją wzrost gospodarczy większy od unijnej średniej. Z jednej strony globalny kryzys odsłonił skutki beztroskiego rządzenia w Grecji, a z drugiej powstałą skalę nierównowagi fiskalnej. Pojawiło się pytanie, czy takie potężne zawirowania w gospodarce greckiej nie przeniosą się na gospodarki innych państw członkowskich strefy euro i jak reagować na narastające problemy jednego z nich. Na spotkaniach przywódców krajów strefy euro rozważano przeróżne opcje rozwiązania sytuacji, w jakiej znalazła się Grecja. Mimo proponowanych radykalnych rozwiązań, jak wystąpienie lub wykluczenie Grecji ze strefy euro (w zapisach traktatowych wiąże się to z jednoczesnym wystąpieniem/wykluczeniem z UE), czy dyskutowane również bankructwo państwa, zdecydowano się udzielić Grecji pomocy finansowej. Kanclerz Niemiec Angela Merkel przekonywała, że to najlepsze z dostępnych rozwiązań. Niemcy wzięły na siebie duży ciężar udzielonej pożyczki. Warto jednak w tym miejscu wspomnieć o odmiennym zdaniu międzynarodowego filantropa, finansisty i miliardera Georga Sorosa oraz jego argumentacji. W artykule dla New York Review of Books, a także w wypowiedzi dla Financial Timesa Soros wyraził opinię, że to właśnie Niemcy powinny stymulować Europę do wzrostu, zgodzić się na wyższą inflację, aby pobudzić gospodarkę. Powinny także odstąpić od przedsięwzięć oszczędnościowych, tak mocno przez nich forsowanych. W wywiadzie George Soros dosadnie wyraził się na temat przywództwa Niemiec w Unii Europejskiej. Zauważył, że na ich barkach spoczywają losy innych państw Europy. W związku z tym Niemcy mają dwa wyjścia: wzięcie odpowiedzialności za inne kraje, albo wystąpienie z unii walutowej. 5 George Soros ocenił także skupowanie obligacji zadłużonych państw przez Europejski Bank Centralny z jednej strony jako krok w stronę ratowania strefy, a z drugiej czynnik, który może spowodować trwałe podziały na pastwa-dłużników i państwawierzycieli. Rozbieżności będą tym głębsze, im bardziej kraje zadłużone będą poddawane nadzorowi Europejskiego Banku Centralnego, Komisji Europejskiej oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Władze w Niemczech wciąż jednak utrzymywały politykę 4 E. Cziomer, Polityka zagraniczna Niemiec w dobie nowych wyzwao globalizacji, b ezpieczeo stwa międzynarodowego oraz integracji europejskiej po 2005 roku, Dom Wydawniczy ELIPSA i Krakowska Aka demia im. Frycza Modrzewskiego, Warszawa-Kraków, 2010, s. 200-201. 5 Wprost, „Strefę euro powinny opuścid Niemcy nie Grecja ”, 10.09.2012 http://www.wprost.pl/ar/346938/Strefe-euro-powinny-opuscic-Niemcy-nie-Grecja/?pg=0 5 „zaciskania pasa” i odpowiedzialności każdego kraju za swoje zadłużenie. W przeciwieństwie do Sorosa, nie chciały pozwolić na zbyt szybki wzrost, aby nie wywołać wysokiej inflacji. Miliarder stwierdził również, że opuszczenie strefy euro przez Niemcy wywołałoby mniej inwazyjne skutki, niż wykluczanie z niej na początku Grecji, a następnie, w prawdopodobnym efekcie domina, innych zadłużonych krajów. Wyjście ze strefy euro mogłoby zaszkodzić Niemcom w kwestii eksportu. Powrót do marki oznaczałby bowiem wyższe ceny niemieckich artykułów za granicą. Mimo wstrzymywania się z decyzją przez rząd Angeli Merkel ze względu na obawy dotyczące reakcji opinii publicznej, wypracowano w Unii Europejskiej kompromisowe rozwiązanie kwestii greckiej. To właśnie Pani Kanclerz przeforsowała na unijnym szczycie pomoc dla Grecji z udziałem Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Dodatkowo opracowano system przyznania kredytów na zasadach komercyjnych 5%. 6 Jej upór nie pozwolił na pogorszenie i tak już nie najlepszych nastrojów społecznych w Niemczech. Pierwszy pakiet pomocy przyznano na trzy lata. Łączna kwota wyniosła 110 mld euro. Pakiet obejmował bilateralne pożyczki od krajów strefy oraz promesę Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Niemcy zainwestowały w ten pakiet 15,17 mld euro. Grecja zobowiązała się przeprowadzić reformy mające na celu zredukowanie zadłużenia, poprawienie sytuacji finansów publicznych, a także zwiększenie konkurencyjności swojej gospodarki. Reformy dotyczyć miały m.in. reorganizacji działania ad ministracji publicznej, uelastycznienia rynku pracy, poprawienia klimatu dla przedsiębiorczości oraz zwiększenia poziomu konkurencji i racjonalizacji działalności przedsiębiorstw państwowych. Utworzono również Fundusz Stabilności Finansowej. Instytucja ta jest niezależna od administracji publicznej i ściśle współpracuje z Komisją Europejską, Europejskim Bankiem Centralnym oraz Międzynarodowym Funduszem Walutowym. Ma też obowiązek raportowania (także przed greckim parlamentem) o wynikach swoich prac. W 2012 roku Grecja stanęła jednak w obliczu bankructwa i postanowiono przyznać jej kolejny pakiet ratunkowy w wysokości ok. 130 mld euro. Po raz kolejny największą odpowiedzialność wzięły na siebie Niemcy. Kraj ten poręczył kredyt opiewający na 67,8 mld euro dla zadłużonych państw strefy. Transze pomocy wyniosły łącznie ok. 240 mld euro. Przy pierwszej redukcji długu prywatni wierzyciele 6 A. Zięba, Rola Niemiec w rozszerzaniu Unii Europ ejskiej, Wyd. Poltex t, Warszawa, 2010, s. 236. 6 zrezygnowali z 53% roszczeń, czyli ponad 100 mld euro. 7 Gdyby nie pakiety, pomocy już od 2010 roku Grecja nie byłaby w stanie obsługiwać swojego długu. 8 Tak wielkie poświęcenie Niemiec wywoływało i wciąż wywołuje sprzeciw społeczny. Przy drugim pakiecie pomocy tygodnik Bild am Sonntag opublikował sondaż, w którym aż 62% mieszkańców RFN nie wyrażało zgody na dalszą pomoc Atenom. 9 Najważniejszą przyczyną takich wyników jest nieudolne wprowadzanie reform przez grecki rząd i niekończące się widmo utraty płynności finansowej. Społeczeństwo niemieckie nie rozumie protestów społeczeństwa greckiego przeciwko zbyt drastycznym cięciom wydatków. W Grecji plagą jest uchylanie się od płacenia podatków, zarówno przez firmy, jak i osoby prywatne (szacuje się, że podatków nie płaci ok. 40% Greków). Zachowanie takie zwiększa deficyt, a dla mieszkańca Niemiec jest nie do przyjęcia. Grecja miała także za zadanie ograniczyć zatrudnienie w sektorze administracji publicznej. Niestety z tego również się nie wywiązała. Takie działania, a raczej ich brak, powodują tylko narastanie frustracji społecznych i sprzeciwu wobec wspierania „nieudaczników”. Patrząc jednak z perspektywy Greka, to Angela Merkel uchodzi za dyktatora. Jej polityka zaciskania pasa postrzegana jest z kolei jako zamach na całkiem nieźle prosperujące do tej pory państwo, z wieloma przywilejami dla swoich obywateli. Każda reforma wywołuje ogromne manifestacje na ulicach greckich miast, a sami Grecy nie kryją nienawiści do Pani Kanclerz. W sondażu opublikowanym przez ateński tygodnik Epikaira, 76% ankietowanych Greków uważa Niemcy za wrogi kraj. Gazety zarówno jednej, jak i drugiej strony nie szczędzą sobie docinków i niewybrednych żartów kierowanych pod adresem strony przeciwnej. 10 Nie można jednak zapomnieć o tym, że widmo bankructwa puka do greckich, a nie do niemieckich drzwi. Oczywiście, kryzys zasiał pewne spustoszenie także w niemieckiej gospodarce i zmusił rząd do znacznych interwencji, a nawet doprowadził do kilku bankructw. Dla Niemiec, będących piątą gospodarką na świecie pod względem PKB liczonego według parytetu siły 7 B. Cöllen, Nowy pakiet pomo cowy dla Grecji pewny. Kontro wersje wokół umorzenia długu , 25.08.2013, http://www.dw.de/nowy-pakiet-pomocowy-dla-grecji-pewny-kontrowersje-wok%C3%B3 %C5%82-umorzeniad%C5%82ugu/a-17043293 8 W. M. Orłowski, Świat, do przeróbki. Spekulanci, bankruci, giganci i ich rywale , Agora SA, Warszawa, 2011, s. 153. 9 Forbes, Bundestag przyjął drugi program po mocy dla Grecji, http://www.forbes.pl/artykuly/sekcje/Wydarzenia/bundestag-przyjal-drugi-program-pomocy-dlagrecji,24648,1 10 M. Matzke, J. Papadimitriou, Fatalny wizerunek Niemiec we Włoszech i Grecji, 9.08.2012, http://wiadomosci.onet.pl/fatalny-wizerunek-niemiec-we-wloszech-i-grecji/4pjmk 7 nabywczej, 11 skutki kryzysu nie były jednak tak dotkliwie, jak dla krajów tzw. „południa”. Pod koniec 2009 roku Deka Bank opublikował dokument przedstawiający rozwój 31 najważniejszych światowych gospodarek. Dokument ten wykazał, że Niemcy zanotowały ósmy pod względem wielkości spadek PKB, mierzony od „najlepszego” kwartału przed kryzysem w 2008 roku, do „najgorszego” kwartału już w trakcie trwania kryzysu w 2009 roku. 12 Nawet niemiecki sektor finansowy nie uniknął bankructw. Przykładem może być ogłoszenie upadłości przez IKB Deutsche Industriebank oraz Hypo Real Estate. Największe banki Deutsche Bank oraz Commerzbank, które uważane są za ostoję niemieckich finansów, jak również banki landowe, popadły w duże kłopoty. Poszukiwano rozwiązań pomocowych, mających zapobiec utracie płynności finansowej, nawet poprzez częściową nacjonalizację banków. W ciągu pierwszych dwóch lat od rozpoczęcia kryzysu rząd niemiecki przyjął dwa pakiety ratunkowe, pierwszy dla ratowania sektora finansowego, a drugi dla wsparcia konsumpcji, inwestycji i eksportu. Przy drugim pakiecie płacono firmom za rezygnację z redukcji etatów w firmie na rzecz skracania czasu pracy. Wypłacano także premię ekologiczną obowiązującą do jesieni 2009 roku. Premię w wysokości 2500 euro wypłacano osobom decydującym się na utylizację dziewięcioletniego lub starszego samochodu i zakup nowego modelu. Łącznie na programy mające na celu pobudzenie koniunktury przeznaczono w Niemczech ok. 200 mld euro. 13 Jednocześnie wcale nie oznacza to, że mają kolejny raz wychodzić z inicjatywą próbując wyciągnąć zadłużoną Grecję z kłopotów. Podsumowując, program pomocy dla Grecji i związane z nim niemieckie inwestycje okazały się przedsięwzięciem zakrojonym na niezwykle wielką skalę. Trzeba jednak zdać sobie sprawę z faktu, iż wraz z pogłoskami o wprowadzeniu trzeciego pakietu pomocy możemy usłyszeć coraz więcej głosów pytających, czy przedsięwzięcie to tak naprawdę ma jeszcze sens. Warto wspomnieć, że na przełomie lipca i sierpnia bieżącego roku Międzynarodowy Fundusz Walutowy opublikował raport, w k tórym pochwalił Grecję za przeprowadzone do tej pory reformy. Spodziewano się szybszego tempa wprowadzania zmian, zaznaczono jednak, że Grecja powoli zbliża się do przywrócenia równowagi w kraju i uspokojenia sytuacji gospodarczej. Potwierdzono poprawę w zakresie ściągania podatków a także reform przeprowadzonych w administracji publicznej – znacząco ograniczono 11 Central Intelligence Agency (US), The World Factbook, 2012, https://www.cia.gov/library/publications/theworld-factbook/rankorder/2001rank.html 12 S. Płóciennik, Prymus w lidze średniaków? Konsekwencje kryzysu finansowego i gospodarczego dla Niemiec, „Biuletyn Niemiecki”, 10 lutego 2010r. nr 3 s. 4. 13 Ibidem, s. 4-5. 8 zatrudnianie nowych osób. Ustabilizowano również poziom inwestycji. 14 Niezwykle interesującą formą pobudzenia konsumpcji oraz walki z oszustwami podatkowymi było obniżenie podatku VAT w sektorze hotelarskim i restauracjach z 23 do 13 procent. W ten sposób rząd grecki chciał wywrzeć presję na przedsiębiorstwach tego sektora do obniżenia cen. 15 Kilka miesięcy temu szef eurogrupy, minister finansów Holandii Jeroen Dijsselbloem powiedział, że spodziewa się, iż wprowadzone reformy już w przyszłym roku przyniosą Grecji ożywienie gospodarcze. 16 Mimo tego, że Grecja powoli doprowadza kraj do porządku, Niemcy jako największa potęga gospodarcza całej Unii Europejskiej, nie mają obowiązku (mimo, że mają poczucie odpowiedzialności) udzielania niekończących się kredytów państwom, które przez własną ignorancję, powtarzanie tych samych błędów, a nawet uciekanie się do oszustw doprowadziły się na skraj bankructwa. Trzecia transza wydaje się być zupełnym utopieniem pieniędzy, skoro tak ogromne dwie poprzednie niewiele pomogły, PKB spadł o 30% i wciąż spada, bezrobocie wynosi 27% (wśród młodzieży 57%), a tempo wzrostu gospodarczego to ok. -5,5.17 Trudno jednak wytłumaczyć 50- letniemu mieszkańcowi Aten, który być może zapomniał już o istnieniu obowiązku podatkowego, że nagle przyszedł dzień, kiedy będzie on musiał ten podatek zapłacić. Grecja otrzymała już tak ogromną pulę pieniędzy, że prawdopodobnie nigdy jej nie spłaci. Niemcy, będące jednym z najbardziej rozwiniętych krajów świata są natomiast zagrożone najcięższą od co najmniej 25 lat recesją.18 Pieniądze przeznaczone na ratowanie Grecji, która z trudem wprowadza jakiekolwiek reformy, mogłyby posłużyć na złagodzenie skutków kryzysu w Niemczech i pobudzenie dobrze funkcjonującej gospodarki. Aby uzyskać dalszy przyrost eksportu i jeszcze lepszy bilans handlowy, Niemcy muszą pamiętać, że ich partnerzy również muszą poprawić własne bilanse handlowe. 19 Nie można zapominać, że kryzys dotyczy Unię Europejskiej jako całości, a nie tylko krajów południa i strefy euro. Najtrudniejszym problemem do rozwiązania jest znalezienie sposobu porozumienia i wspólnego podejmowania decyzji. Aby unijna 14 Forbes, MFW: Grecja na drodze do przywrócenia równowagi, http://www.forbes.pl/mfw-grecja-na-drodzedo-przywrocenia-rownowagi,artykuly,159310,1,1.html 15 Forbes, Grecja tymczasowo obniża VAT by pobudzid konsumpcję, http://www.forbes.pl/grecja-tymczasowoobniza-vat-by-pobudzic-konsumpcje,artykuly,159386,1,1.html 16 Forbes, Grecka gospodarka rozkręci się w 2014 roku, http://www.forbes.pl/grecka-gospodarka-rozkreci-siew-2014-roku-,artykuly,156267,1,1.html 17 Obserwator finansowy, Czy niemiecka gospodarka rzeczywiście jest potężna, http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/czy-niemiecka-gospodarka-rzeczywiscie-jest-potezna/ 18 W.M. Orłowski, Świat, Któ ry oszalał, czyli poradnik na ciekawe czasy, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2008, s. 137. 19 E. Cziomer, Polityka zagraniczna Niemiec w dobie nowych wyzwao globalizacji, b ezpieczeo stwa międzynarodowego oraz integracji europejskiej po 2005 roku, Dom Wydawniczy ELIPSA i Krakowska Akademia im. Frycza Modrzewskiego, Warszawa-Kraków, 2010, s. 207. 9 gospodarka stała się znów światową potęgą, potrzeba reform instytucji państwa, zmierzenia się z problemami demograficznymi oraz zakończenia procesu tworzenia wspólnego rynku.20 Dla Niemiec jest to potężne wyzwanie, któremu muszą stawić czoło jako jedno z najsilniejszych państw członkowskich. Pomimo tego, że bankructwo Grecji wywołałoby daleko idące konsekwencje dla wszystkich państw strefy, Niemcy powinny intensywniej myśleć o swojej wewnętrznej sytuacji i starać się utrzymać pozycję w gospodarczej, światowej czołówce. Mogą pomagać, doradzać, ale nie „matkować” każdemu państwu w strefie. Das Röslein 20 W. M. Orłowski, Świat, do przeróbki. Spekulan ci, bankruci, giganci i ich rywale , Agora SA, Warszawa, 2011, s. 201. 10 Bibliografia Central Intelligence Agency (US). (2012). Pobrano Grudzień 7, 2013 z lokalizacji The World Factbook: https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/rankorder/2001rank.html Cöllen, B. (2013, Sierpień 25). Deutsche Welle. (I. D. Metzner, Redaktor) Pobrano Listopad 22, 2012 z lokalizacji http://www.dw.de/nowy-pakiet-pomocowy-dla- grecji-pewnykontrowersje-wok%C3%B3%C5%82-umorzenia-d%C5%82ugu/a-17043293 Cziomer, E. (2010). Polityka zagraniczna Niemiec w dobie nowych wyzwań globalizacji, bezpieczeństwa międzynarodowego oraz integracji europejskiej po 2005 roku. WarszawaKraków: Dom Wydawniczy ELIPSA i Krakowska Akademia im. Frycza Modrzewskiego. Europejski Bank Centralny - Eurosystem. (brak daty). Pobrano Listopad 22, 2013 z lokalizacji http://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/escb/html/convergence-criteria.pl.html Forbes. (2012, luty 27). Pobrano z lokalizacji http://www.forbes.pl/artykuly/sekcje/Wydarzenia/bundestag-przyjal-drugi-program-pomocydla-grecji,24648,1 Forbes. (2013, Maj 31). Pobrano listopad 30, 2013 z lokalizacji http://www.forbes.pl/greckagospodarka-rozkreci-sie-w-2014-roku-,artykuly,156267,1,1.html Forbes. (2013, Sierpień 2013). Pobrano Grudzień 1, 2013 z lokalizacji http://www.forbes.pl/grecja-tymczasowo-obniza- vat-by-pobudzickonsumpcje,artykuly,159386,1,1.html Forbes. (2013, Lipca 31). Pobrano Grudzień 5, 2013 z lokalizacji http://www.forbes.pl/mfwgrecja-na-drodze-do-przywrocenia-rownowagi,artykuly,159310,1,1.html Kokot, M. (2013, Sierpień 22). Grecja potrzebuje kolejnego pakietu pomocy. Niemcy wzburzeni. Matzke, M., & Papadimitriou, J. (2012, Sierpień 9). Fatalny wizerunek Niemiec we Włoszech i Grecji. (I. D. Metzner, Red.) Obserwator Finansowy. (2013, Maj 29). Pobrano Listopad 22, 2013 z lokalizacji http://www.obserwatorfinansowy.pl/forma/analizy/czy- niemiecka- gospodarka-rzeczywisciejest-potezna/ Orłowski, W. M. (2011). Świat, do przeróbki. Spekulanci, bankruci, giganci i ich rywale. Warszawa: Agora SA. Orłowski, W. M. (2008). Świat, który oszalał, czyli poradnik na ciekawe czasy. Warszawa: Biblioteka Gazety Wyborczej. Płóciennik, S. (2010, Luty 10). Prymus w lidze średniaków? Konsekwencje kryzysu finansowego i gospodarczego dla Niemiec. Biuletyn Niemiecki , strony 4-5. Prusek, A. (2011). Ocena skuteczności modelu kreowania innowacyjności w Unii Europejskiej i w Polsce oraz jego konsekwencje ekonomiczno-społeczne. W Z. Mikołajewicz (Red.), Wyzwania dla polityki rozwoju gospodarczego i społecznego w warunkach integracji europejskiej i światowego kryzysu gospodarczego (str. 93). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego. 11 Wprost. (2012, Wrzesień 10). Pobrano Listopad 22, 2012 z lokalizacji http://www.wprost.pl/ar/346938/Strefe-euro-powinny-opuscic-Niemcy- nie-Grecja/?pg=0 Zięba, A. (2010). Rola Niemiec w rozszerzaniu Unii Europejskiej. Warszawa: Wydawnictwo Poltext. 12