Otwarte modele komunikacji naukowej w Polsce i na świecie (Jakub

Otwarte modele komunikacji
naukowej w Polsce i na świecie
Jakub Szprot, Centrum Otwartej Nauki, ICM UW
[email protected]
Seminarium podsumowujące projekt pt.: „Leśne Centrum Informacji – platforma informacyjna monitoringu
środowiska przyrodniczego”, 9 kwietnia 2014 r., Instytut Badawczy Leśnictwa
Otwarta nauka
✔
Otwarty dostęp
✔
Otwarte dane badawcze
✔
Open notebook science
✔
Otwarty proces peer review
✔
Nauka obywatelska
Otwarty dostęp
✔
Słabości tradycyjnego systemu dystrybucji publikacji
naukowych
✔
Nowe technologie
✔
Specyfika publikacji naukowych
Otwarty dostęp
„Przez „otwarty dostęp” rozumiemy dostępność treści za darmo i w publicznym internecie, co
pozwala każdemu czytać, ściągać, kopiować, rozprowadzać, drukować, przeszukiwać, zamieszczać
odnośniki do pełnych wersji tekstów, indeksować, przekazywać jako dane do oprogramowania oraz
używać w dowolnym innym, zgodnym z prawem celu – bez barier fi nansowych, legalnych czy
technicznych innych niż te związane z uzyskaniem dostępu do samego internetu. Jedynym ograniczeniem
kopiowania i dystrybucji treści, oraz jedyną rolą, jaką w tym obszarze odgrywa prawo autorskie, powinno
być zapewnienie autorom kontroli nad integralnością ich utworów oraz prawa do odpowiedniego uznania
ich autorstwa i cytowania ich prac”
Budapest Open Access Initiative, 2002
Otwarty dostęp gratis
„Darmowy i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu
lub przedmiotu prawa pokrewnego w taki sposób, aby
każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie
przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i
nieograniczonego technicznie korzystania z nich zgodnie z
właściwymi przepisami o dozwolonym użytku lub o
innych wyjątkach przewidzianych w przepisach prawa.”
Wdrożenie otwartego dostępu do treści naukowych i edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfka polska.
Przewidywane koszty, narzędzia, zalety i wady, Warszawa: ICM, 2011
Otwarty dostęp libre
„Wolny i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu lub przedmiotu
prawa pokrewnego w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w
miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu
licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z nich
oraz z ich ewentualnych opracowań; licencja może zawierać postanowienia
nakładające na korzystającego zobowiązania nie naruszające istoty
uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego
korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy,
producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach,
lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego
opracowania na takiej samej licencji.”
Wdrożenie otwartego dostępu do treści naukowych i edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfka polska.
Przewidywane koszty, narzędzia, zalety i wady, Warszawa: ICM, 2011
Otwarty dostęp
✔
Zwiększenie dostępności, widoczności i łatwości wyszukiwania publikacji
naukowych
✔
Zwiększenie liczby cytowań i oddziaływania publikacji naukowych
✔
Ułatwienie i przyśpieszenie procesu komunikacji naukowej
✔
Ułatwienie współpracy między różnymi podmiotami
✔
✔
Umożliwienie dostępu do treści naukowych osobom i instytucjom spoza środowiska
naukowego
Realizacja zasady publicznej dostępności zasobów finansowanych ze środków
publicznych
✔
Zwiększenie zwrotu z inwestycji w badania naukowe
✔
Ułatwienie procedur zarządzania wiedzą i jej ewaluacji
✔
Promocja instytucji prowadzących i finansujących badania naukowe
✔
Archiwizacja i długoterminowe przechowywanie treści w postaci cyfrowej
Złota droga - czasopisma w otwartym
dostępie
✔
Directory of Open Access Journals: 9 709 czasopism ze 133
krajów, 1 599 869 artykułów (nie są to wszystkie otwarte
czasopisma!)
Zielona droga - otwarte repozytoria
✔
Repozytoria dziedzinowe i instytucjonalne
✔
Registry of Open Access Repositories: 3623 repozytoria
✔
Directory of Open Access Repositories: 2624 repozytoria
Otwarte repozytoria na świecie
Źródło: Repository66.org Repository Maps, http://maps.repository66.org/
Otwarte mandaty
✔
✔
✔
✔
Instytucje przyjmujące mandat: jednostki naukowe i badawcze,
instytucje finansujące badania (w tym instytucje rządowe)
Osoby zobowiązane mandatem: pracownicy naukowi,
beneficjenci grantów
Treści, których dotyczy mandat: recenzowane artykuły
naukowe, prace dyplomowe, inne utwory naukowe, dane
badawcze
Zobowiązanie: umieszczanie i udostępnianie treści w otwartych
repozytoriach (instytucjonalnych lub dziedzinowych)
Otwarte mandaty
ROARMAP (Registry of Open Access Repositories Mandatory Archiving Policies):
✔
207 mandatów przyjętych przez instytucje
✔
44 mandaty przyjęte przez części instytucji
✔
9 mandatów przyjęty przez grupę instytucji
✔
89 mandatów przyjęte przez instytucje finansujące badania
✔
110 mandatów dotyczących prac dyplomowych
Otwarte mandaty - przykłady
✔
Uniwersytet Harvarda
✔
Massachussetts Institute of Technology
✔
Princeton University
✔
Eidgenössische Technische Hochschule Zürich
✔
National Institutes of Health
✔
Wellcome Trust
✔
UK Research Councils
✔
European Research Council
✔
Komisja Europejska
Otwarty dostęp na szczeblu krajowym przykłady
✔
✔
Stany Zjednoczone: (1) NIH Public Access Policy; (2) zobowiązanie agencji
federalnych zajmujących się sprawami pracy, edukacji, zdrowia i pomocy
humanitarnej, posiadających budżety na badania naukowe przekraczające
100 milionów dolarów, do zapewnienia otwartego dostępu do wyników
badań finansowanych z budżetu federalnego (Consolidated Appropriations
Act, 2014)
Agentyna: wszystkie instytucje działające w ramach argentyńskiego
systemu nauki są zobowiązane do stworzenia repozytoriów
umożliwiających otwarty dostęp do prac naukowych i danych badawczych;
badacze korzystający z państwowych funduszy są zobligowani do
zdeponowania w tych repozytoriach (lub do wyrażenia zgody na
zdeponowanie) końcowych wersji swoich prac najpóźniej sześć miesięcy po
publikacji i danych badawczych najpóźniej pięc lat od ich zgromadzenia
(Ley 26899: Creación de Repositorios Digitales Institucionales de Acceso Abierto,
Propios o Compartidos, 13 listopada 2013 r.)
Polityka otwartego dostępu Komisji
Europejskiej

Wytyczne European Research Council (2007)

Pilotaż Open Access w ramach Siódmego Programu Ramowego
(od 2008)

Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do
informacji naukowej i jej ochrony

Otwarty dostęp jako ogólna zasada w programie ramowym w
zakresie badań i innowacji na lata 2014-2020 Horizon 2020
Pilotaż Open Access w 7PR
✔
✔
✔
✔
✔
✔
Od 2008 roku
Siedem obszarów nauki: energetyka, środowisko (łącznie ze zmianami klimatycznymi),
zdrowie, techniki informatyczne i komunikacyjne (systemy poznawcze, systemy interakcyjne,
robotyka), infrastruktura badawcza (e-infrastruktura), nauka w społeczeństwie, nauki
socjologiczno - ekonomiczne oraz nauki humanistyczne
20% budżetu 7PR
Zobowiązanie do do umieszczania zrecenzowanych artykułów naukowych albo ostatecznych
wersji autorskich artykułów, będących rezultatem projektów finansowanych z 7PR, w
dostępnych on-line repozytoriach
Otwarty dostęp do publikacji ma być zapewniony po upływie sześciu (dla pierwszych pięciu
obszarów) lub dwunastu (dla pozostałych dwóch obszarów) miesięcy od daty publikacji
Koszty publikacji w otwartym dostępie (tzw. złota droga) kwalifikowane od początku 7PR we
wszystkich projektach (w czasie trwania projektu)
Dokumenty Komisji Europejskiej z 17
lipca 2012 r.
✔
✔
✔
Komunikat „Wzmocnione partnerstwo w ramach europejskiej
przestrzeni badawczej na rzecz doskonałości i wzrostu
gospodarczego”
Komunikat „W stronę lepszego dostępu do informacji
naukowej. Zwiększanie korzyści z inwestowania środków
publicznych w badania naukowe”
Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie dostępu do
informacji naukowej i jej ochrony
Zalecenie Komisji z dnia 17 lipca 2012 r.
w sprawie dostępu do informacji
naukowej i jej ochrony
Horizon 2020
✔
✔
Otwarty dostęp jako ogólna zasada
Pilotaż dotyczący otwartych danych (Open
Research Data Pilot)
Horizon 2020
„Open access to scientific publications
Each beneficiary must ensure open access (free of charge, online access for any user) to all peer-reviewed
scientific publications relating to its results.
In particular, it must:
(a) as soon as possible and at the latest on publication, deposit a machine-readable electronic copy of the
published version or final peer-reviewed manuscript accepted for publication in a repository for scientific
publications;
Moreover, the beneficiary must aim to deposit at the same time the research data needed to validate the
results presented in the deposited scientific publications.
(b) ensure open access to the deposited publication — via the repository — at the latest:
(i) on publication, if an electronic version is available for free via the publisher, or
(ii) within six months of publication (twelve months for publications in the social sciences and humanities)
in any other case.
(c) ensure open access — via the repository — to the bibliographic metadata that identify the deposited
publication.”
(Horizon 2020 Model Grant Agreement)
Otwarty dostęp w Polsce - repozytoria
✔
✔
Directory of Open Access Repositories http://www.opendoar.org/: 85 polskich repozytoriów
Registry of Open Access Repositories - http://roar.eprints.org/:
113 polskich repozytoriów
✔
W większości są to biblioteki cyfrowe
✔
Agregator CeON - http://agregator.ceon.pl/: 14 repozytoriów
✔
Badanie CeON: 23 repozytoria (nie wszystkie i nie w pełni
otwarte)
Otwarty dostęp w Polsce - czasopisma
✔
✔
✔
✔
✔
Badanie CeON obejmujące polskie czasopisma punktowane według wykazu
czasopism naukowych z dnia 20 grudnia 2012 r. (1925 czasopism)
947 czasopism, czyli ok. 49%, udostępnia w sposób otwarty swój ostatni
numer
212 czasopism, czyli ok. 11%, stosuje embargo
1304 czasopisma, czyli ok. 68%, udostępnia w sposób otwarty przynajmniej
jeden cały numer podlegający ochronie prawnoautorskiej (majątkowej)
319 czasopism w otwartym dostępie w prowadzonej przez CeON Bibliotece
Nauki (http://bibliotekanauki.ceon.pl)
Otwarty dostęp w Polsce – działania na
szczeblu krajowym
✔
✔
✔
✔
2004: podpisanie przez Polskę deklaracji OECD Declaration on
Access to Research Data from Public Funding
2010: program Springer Open Choice dla polskich autorów
2011: zamówienie przez MNiSW przygotowanej w ICM
ekspertyzy Wdrożenie otwartego dostępu do treści naukowych i
edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfka polska. Przewidywane
koszty, narzędzia, zalety i wady
Deklaracje dotyczące priorytetów MNiSW
Dziękuję za uwagę