docPodstawowe wymogi sprzedaży bezpośredniej
download 
Reklamacja Transkrypt
Podstawowe wymogi sprzedaży bezpośredniej
Aktualne uwarunkowania prawne i organizacyjne w zakresie tzw. sprzedaży bezpośredniej Stan prawny na dzień 1 stycznia 2017 r. Katowice, 13-02-2017 mgr inż. Roman Włodarz Co to jest sprzedaż bezpośrednia ? • W potocznym rozumieniu i w przekazie medialnym: • Rolnik może sprzedawać konsumentowi bezpośrednio tj. bez rejestrowania działalności gospodarczej i płacenia podatków - produkty produkcji pierwotnej pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. • W pojęciu prawnym: • Wyłącznie sprzedaż nieprzetworzonych produktów pochodzenia zwierzęcego Podstawowe pojęcia związane ze sprzedażą bezpośrednią -produkcja pierwotna - produkcja, uprawa lub hodowla produktów podstawowych, w tym zbiory, dojenie i hodowlę zwierząt gospodarskich przed ubojem, oznacza także łowiectwo i rybołówstwo oraz zbieranie runa leśnego; -dostawca bezpośredni – producent małych ilości żywności nieprzetworzonej, sprzedawanej konsumentowi finalnemu na targowiskach, placach targowych, w bramach własnych gospodarstw rolnych, handlu obwoźnym, jak również lokalnym sklepom i zakładom gastronomicznym; -konsument finalny - ostateczny konsument środka spożywczego, który nie wykorzystuje żywności w ramach działalności przedsiębiorstwa sektora żywnościowego. Odbiorca – konsument finalny • Warunkiem dostaw bezpośrednich jest bezpośrednia sprzedaż produktów rolnych przez rolników konsumentowi finalnemu. • Dostawy bezpośrednie nie dotyczą produktów wprowadzanych do obrotu za pośrednictwem przedsiębiorstwa. Ważny jest również fakt, że dany rolnik nie może sprzedać większej ilości produktów rolnych od tej jaką wytworzył samodzielnie we własnym gospodarstwie rolnym. Co się mieści w bezpośredniej sprzedaży? • W obowiązującym stanie prawnym rolnicy mogą wytwarzać i następnie sprzedawać, bez konieczności rejestrowania działalności gospodarczej i płacenia podatku dochodowego od osób fizycznych, jedynie nieprzetworzone produkty roślinne i zwierzęce, a sprzedaż przetworzonej żywności odbywa się obecnie poza legalnym obrotem, w tzw. szarej strefie lub w formie rolniczego handlu detalicznego Korzyści z rozwoju produktów lokalnych • Rozwój produktów lokalnych jest korzystny zarówno ze względów środowiskowych (wykorzystywane są naturalne zasoby środowiska), gospodarczych (nowe firmy, dochód dla mieszkańców, podatki dla gminy, rozruch lokalnej gospodarki), jak i społecznych (miejsca pracy, ciekawe zajęcie, realizacja celów życiowych, wzrost poziomu życia i przywiązania do regionu). • Produkt lokalny stwarza szansę poprawy sytuacji ekonomicznej w regionie, zapewniając jednocześnie pozytywne efekty środowiskowe i społeczne. • Jest więc regionalnym sposobem na realizację zrównoważonego rozwoju. Rodzaje sprzedaży bezpośredniej • model klasyczny bezpośredni, • model klasyczny wysyłkowy (pocztą) • model nieklasyczny wysyłkowy (sprzedaż internetowa) – niedozwolona w Polsce Schemat poglądowy sprzedaży produktów rolnych Gospodarstw o rolne Produkty pierwotne Produkty przetworzone w gospodarstwie Produkty roślinne Zakład przetwórczy Dostawy bezpośrednie Sprzedaż bezpośrednia Do 50% surowców z zakupu Świeże, suszone, kiszone Rolniczy handel detaliczny Na terenie województwa Na terenie województw przyległych W gospodarstwie lub na targowiskach Wszyscy odbiorcy bez ograniczeń ilościowych Konsumenci końcowi lub handel detaliczny Produkty zwierzęce Wyłącznie konsumenci końcowi Tuszki drobiowe, jaja, mleko, śmietana, siara, ryby, pr. pszczele, zwierzęta łowne konsumentowi końcowemu na targowiskach, do sklepów, ze specjalistycznych środków transportu,` MOL Zakład przetwórczy Mięso z rozbioru, produkty mleczne, obrobione lub przetworzone ryby, surowe wyroby mięsne, mięso mielone, produkty mięsne, gotowe posiłki (potrawy) - limity produkcyjne poza sprzedażą detaliczną konsumentowi końcowemu, zakłady przetwórcze, gastronomia, handel Na terenie województwa i województw przyległych Wszyscy odbiorcy bez ograniczeń ilościowych Zmiany systemu podatkowego dla rozwoju sprzedaży bezpośredniej 1 stycznia 2016 roku weszła w życie nowelizacja kilku ustaw mających znaczenie dla tzw. sprzedaży bezpośredniej • Nowelizacja wprowadza zmiany do pięciu ustaw, tj.: • ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.), • ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 849), • ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.), • ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930, z późn. zm.) • ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z późn. zm.). Zmiana Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych od 1 stycznia 2017 r. [rolniczy handel detaliczny] • • • • • • • • [art.. 20] 1c. ) Za przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9, uważa się również przychody ze sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem prze-tworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produk-cji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym na podstawie odrębnych przepisów, jeżeli: 1) sprzedaż nie jest wykonywana na rzecz osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej lub na rzecz osób fizycznych na potrzeby prowadzonej przez nie pozarolniczej działalności gospodarczej; 2) przetwarzanie produktów roślinnych i zwierzęcych i ich sprzedaż nie odbywa się przy zatrudnieniu osób na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze, z wyłączeniem uboju zwierząt rzeźnych i obróbki poubojowej tych zwierząt, w tym również rozbioru, podziału i klasyfikacji mięsa, przemiału zbóż, wytłoczenia oleju lub soku oraz sprzedaży podczas wystaw, festynów, targów przez rolnika prowadzącego działalność w ramach rolniczego handlu detalicznego; 3) sprzedaż odbywa się wyłącznie w miejscach: a) w których produkty te zostały wytworzone, lub b) przeznaczonych do prowadzenia handlu; 4) jest prowadzona ewidencja sprzedaży, o której mowa w ust. 1e; 5) ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu, z wyłączeniem wody. Zmiana Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych od 1 stycznia 2017 r. [rolniczy handel detaliczny] • 1d. Za produkt roślinny pochodzący z własnej uprawy uważa się również mąkę, kaszę, płatki, otręby, oleje i soki wytworzone z surowców pochodzących z własnej uprawy. • 1e. Podatnicy osiągający przychody, o których mowa w ust. 1c, są obowiązani prowadzić odrębnie za każdy rok podatkowy ewidencję sprzedaży produktów roślinnych i zwierzęcych zawierającą co najmniej: numer kolejnego wpisu, datę uzyskania przychodu, kwotę przychodu, przychód narastająco od początku roku oraz ilość i rodzaj przetworzonych produktów. Dzienne przychody są ewidencjonowane w dniu sprzedaży. • 1ea. W ramach rolniczego handlu detalicznego dopuszcza się sprzedaż na rzecz podmiotów, o których mowa w ust. 1c pkt 1, do wysokości ilości żywności określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 44a ust. 3 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2015 r. poz. 594, z późn. zm.108)). • 1f. Ewidencję sprzedaży, o której mowa w ust. 1e, należy posiadać w miejscu sprzedaży przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej • <Art. 3. Przepisów ustawy nie stosuje się do: • 1) działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego; • 2) wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów; • 3) wyrobu wina przez producentów będących rolnikami wyrabiającymi mniej niż 100 hektolitrów wina w ciągu roku gospodarczego, o których mowa w art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina (Dz. U. z 2014 r. poz. 1104); • 4) działalności rolników w zakresie sprzedaży, o której mowa w art. 20 ust. 1c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.2)).> • Nowe przepisy umożliwią rolnikom opodatkowanie na preferencyjnych zasadach sprzedawanych przez nich osobiście, przetworzonych produktów rolnych. • Istota wprowadzanych zmian podlega na zaliczeniu przychodów ze. sprzedaży bezpośredniej do przychodów z innych źródeł w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych • Zwolnienie z podatku dochodowego przychodów z rolniczego handlu detalicznego do kwoty 20 tys. zł w roku; • opodatkowania w formie uproszczonej, tj. ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych, przy zastosowaniu stawki w wysokości 2% przychodów na podstawie ustawy z 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne – rolniczego handlu detalicznego powyżej kwoty 20 tys. zł rocznie, • Opodatkowanie ryczałtem będzie możliwe, jeżeli przychody w roku poprzednim nie przekroczyły równowartości 150 000 euro. • Limit ten nie będzie obowiązywał w roku, w którym nastąpi rozpoczęcie działalności. • Producenci rolni, którzy wybiorą opodatkowanie ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych będą obowiązani złożyć w urzędzie skarbowym zeznanie o wysokości uzyskanego przychodu, wysokości dokonanych odliczeń i należnego ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, w terminie do 31 stycznia następnego roku. • Odliczeniu od przychodu opodatkowanego ryczałtem podlegają wydatki np. składki na ubezpieczenie społeczne określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wydatki na cele rehabilitacyjne, wydatki z tytułu dokonanych darowizn. • Warunkiem korzystania z tej formy opodatkowania będzie prowadzenie ewidencji sprzedaży oraz sprzedawanie produktów wyłącznie w miejscu ich wytworzenia lub na targowiskach. • Zasady te nie obejmą sprzedaży produktów przetworzonych w ramach produkcji przemysłowej, uzyskanych z działów specjalnych produkcji rolnej, objętych akcyzą (np. napojów alkoholowych), a także produktów, do których przetwarzania i sprzedaży będą zatrudniani pracownicy bądź podwykonawcy. • Uchwalone przepisy nie przewidują sprzedaży, nawet niewielkich ilości, przetworzonych surowców rolnych bez opodatkowania. • Jeżeli rolnik nie zdecyduje się na opodatkowanie ryczałtem od przychodu ze sprzedaży przetworzonych, w sposób inny niż przemysłowy, produktów roślinnych i zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu będzie opodatkowany na zasadach ogólnych według skali podatkowej 18% lub 32%, po przekroczeniu kwoty tzw. "dochodu wolnego od podatku". • Ustawa wprowadza także zmiany w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej – w Art.3 zwalniając ze stosowania przepisów ustawy działalność rolników w zakresie sprzedaży, o której mowa w art. 20 ust. 1c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych tj.: • - działalność rolników w zakresie sprzedaży przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym na podstawie odrębnych przepisów, jeżeli: 1) sprzedaż nie jest wykonywana na rzecz osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej lub na rzecz osób fizycznych na potrzeby prowadzonej przez nie pozarolniczej działalności gospodarczej; 2) przetwarzanie produktów roślinnych i zwierzęcych i ich sprzedaż nie odbywa się przy zatrudnieniu osób na podstawie umów o pracę, umów zlecenia, umów o dzieło oraz innych umów o podobnym charakterze; 3) sprzedaż następuje wyłącznie: - w miejscach, w których produkty te zostały wytworzone, - na targowiskach, przez które rozumie się wszelkie miejsca przeznaczone do prowadzenia handlu, 4) prowadzona jest ewidencja sprzedaży. • • Ustawa w zmienionym kształcie daje nowe szanse, istotne przede wszystkim dla mniejszych gospodarstw rolnych. Niestety sama w sobie niewiele zmienia. Po jej wejściu w życie od 1 stycznia 2016r. bez opracowania i określenia przepisów sanitarnych dostosowanych do uwarunkowań ,skali produkcji, potrzeb i możliwości rolników pozostanie zapewne przepisem martwym. Niezbędne są dalsze konsekwentne działania i rozstrzygnięcia na poziomie szczególnie Ministerstwa Zdrowia. Opracowanie rozporządzeń na poziomie krajowym, które pozwoliłyby wzbogacić ofertę w zakresie sprzedaży bezpośredniej własnych produktów wytworzonych w gospodarstwie oraz określenie wymagań formalnych i sanitarnych dostosowanych do skali prowadzonej produkcji umożliwi i ułatwi rolnikowi prowadzenie tej działalności. • • • • • • W obecnym kształcie, ustawa w dużej mierze ogranicza możliwości kupowania produktów żywnościowych od rolników z małych gospodarstw, ponieważ: nie określono, czy po jej wprowadzeniu konsument będzie mógł kupić masło, ser, wędliny czy dżem od rolnika, ponieważ nie wymieniono w niej żadnego katalogu produktów. Jedynie za produkt roślinny uważa się mąkę, jeśli pochodzi ze zboża z własnej uprawy, ale nie uwzględniono szeregu innych produktów takich jak kasza, płatki zbożowe czy otręby, których technologia produkcji jest bardzo zbliżona do produkcji mąki, osoby prawne, np. szkoły, samorządy, restauracje, sklepy, szpitale, stołówki, przedszkola nie będą mogły kupować bezpośrednio od rolników. Jest to niezrozumiałe ograniczenie, które raczej nie występuje w innych krajach Unii Europejskiej, konsumenci będą mogli kupować produkty żywnościowe jedynie w miejscu ich produkcji, czyli w gospodarstwie albo na targu, pod warunkiem, że nie będzie zadaszony. W związku z tym, wyklucza to np. hale targowe, których wiele powstało w ostatnich latach z myślą o ułatwieniu handlu dla konsumentów i rolników, zapewniając warunki sanitarne i higieniczne, paczki i przesyłki żywności dostarczane prosto od rolnika nie będą dozwolone. Jest to krok ograniczający konsumentom dostęp do zdrowej, często tradycyjnej żywności prosto od rolnika. Taka forma dostarczania żywności już obecnie z powodzeniem działa w wielu regionach Polski. Wykluczono również sprzedaż za pośrednictwem internetu, którą obecnie się promuje, nie przewiduje się sprzedaży zbiorowej przez producentów rolnych, w formie zbiorowych punktów sprzedaży czy sklepów organizowanych przez rolników w miastach i na wsi bardzo popularnych w krajach europejskich. Zasady opodatkowania sprzedaży bezpośredniej Rolnik ryczałtowy Wyszczególnienie Rolnik - czynny podatnik VAT Dział specjalny produkcji rolnej Osoba prawna Podatek dochodowy VAT Podatek dochodowy VAT Podatek dochodowy VAT Podatek dochodowy Nieprzetworzone produkty pochodzenia roślinnego [dostawy bezpośrednie] NIE NIE NIE TAK TAK TAK/NIE NIE Nieprzetworzone produkty pochodzenia zwierzęcego [sprzedaż bezpośrednia] NIE NIE NIE TAK TAK TAK/NIE NIE Sprzedaż w ramach agroturystyki NIE TAK/NIE NIE TAK TAK TAK/NIE NIE DOTYCZY Sprzedaż mięsa z rozbioru oraz produktów roślinnych kiszonych NIE NIE NIE TAK TAK TAK TAK Sprzedaż produktów przetworzonych w ramach MOL Sprzedaż w ramach rolniczego handlu detalicznego do 20 tys. zł rocznie Sprzedaż w ramach rolniczego handlu detalicznego powyżej 20 tys. zł rocznie, do kwoty 150 tys. € [ok.. 640 tys. zł] Sprzedaż produktów przetworzonych poza kryteriami rolniczego handlu detalicznego nie dotyczy - opodatkowanie w ramach działalności gospodarczej NIE NIE NIE TAK NIE DOTYCZY TAK, 2% ryczałtu NIE TAK, 2% ryczałtu TAK NIE DOTYCZY nie dotyczy - opodatkowanie w ramach działalności gospodarczej PODATEK DOCHODOWY USTAWA z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych Dz.U. 1991 Nr 80 poz. 350 ze zm., art. 21 ust.1: [zwolnienia z podatku] 71) dochody ze sprzedaży produktów roślinnych i zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy lub hodowli, niestanowiących działów specjalnych produkcji rolnej, przerobionych sposobem przemysłowym, jeżeli przerób polega na kiszeniu produktów roślinnych lub przetwórstwie mleka albo na uboju zwierząt rzeźnych i obróbce poubojowej tych zwierząt, w tym również na rozbiorze, podziale i klasyfikacji mięsa; PODATEK DOCHODOWY a inne przepisy 1. Obowiązuje zwolnienie od podatku dochodowego od osób fizycznych i prawnych produktów pierwotnych wyłącznie w „zwykłych” gospodarstwach rolnych do wielkości produkcji własnej, 2. Dopuszcza się w ramach sprzedaży nieopodatkowanej sprzedaż mięsa z uboju i rozbioru tuszy oraz przetworów mlecznych jednak jest to w sprzeczności z przepisami sanitarno-weterynaryjnymi [problemy: ubój trzody i bydła w gospodarstwie z przeznaczeniem mięsa na sprzedaż; ograniczenia ilościowe w uboju i sprzedaży produktów zwierzęcych; przepisy pozapodatkowe nie dopuszczają sprzedaży przetworów w ramach sprzedaży bezpośredniej], 3. Niedookreślone zasady zwolnienia od podatku dochodowego sprzedaży ryb i ich przetworów, mogące rodzić poważne wątpliwości prawne, 4. „dyskryminacja” działów specjalnych produkcji rolnej, jednak jeśli produkcja nie spełnia kryteriów DSPR [wielkość produkcji; okres przetrzymywania w gospodarstwie, rodzaj produkcji], zwolnienia obowiązują, PODATEK DOCHODOWY a inne przepisy c.d. 5.Dopuszcza się wyłącznie zwolnienie przetwórstwa produktów roślinnych polegającego na kiszeniu [brak korzystnych i jednoznacznych regulacji np. dla suszenia, mycia, krojenia] 6.Kryterium dopuszczalnej wielkości sprzedaży bezpośredniej jest proste do weryfikacji wyłącznie w gospodarstwach, które zrezygnowały ze zwolnienia z VAT [zasady ogólne], 7.Każda sprzedaż produktów rolnych przetworzonych [za wyjątkiem rozbioru tusz zwierząt rzeźnych oraz przetworów mleka] co do zasady staje się działalnością gospodarczą w rozumieniu Ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i jako taka podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym (w różnych formach), 8.Wielkość produkcji (sprzedaży) produktów rolnych i przetworów opodatkowanych nie ma istotnego wpływu na sposób opodatkowania,[przepisy są nieadekwatne do ograniczeń ilościowych dla MOL], USTAWA z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług VAT Dz.U. 2004 Nr 54 poz. 535 ze zm., art. 2 [pojęcie działalności rolniczej] 15) działalności rolniczej – rozumie się przez to produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym również produkcję materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, gruntową, szklarniową i pod folią, produkcję roślin ozdobnych, grzybów uprawnych i sadowniczą, chów, hodowlę i produkcję materiału zarodowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego lub fermowego oraz chów i hodowlę ryb i innych organizmów żyjących w wodzie, a także uprawy w szklarniach i ogrzewanych tunelach foliowych, uprawy grzybów i ich grzybni, uprawy roślin „in vitro”, fermową hodowlę i chów drobiu rzeźnego i nieśnego, wylęgarnie drobiu, hodowlę i chów zwierząt futerkowych i laboratoryjnych, chów i hodowlę dżdżownic, entomofagów i jedwabników, prowadzenie pasiek oraz chów i hodowlę innych zwierząt poza gospodarstwem rolnym oraz sprzedaż produktów gospodarki leśnej i łowieckiej, z wyjątkiem drewna okrągłego z drzew tropikalnych (PKWiU 02.20.13.0) oraz bambusa (PKWiU ex 01.29.30.0), a także świadczenie usług rolniczych; PODATEK VAT a inne przepisy 1. System podatku VAT w ogóle pomija specyfikę sprzedaży bezpośredniej, każda sprzedaż z gospodarstwa jest „sprzedażą opodatkowaną” w rozumieniu art. 5 Ustawy 2. Działalność rolnicza wg definicji Ustawy o VAT nie obejmuje jakiegokolwiek przetwórstwa, co jest w niezgodności z ustawą o podatku dochodowym, 3. Tylko rolnik ryczałtowy korzysta ze zwolnienia z VAT przy sprzedaży bezpośredniej nieprzetworzonych produktów rolnych, 4. Sprzedaż produktów rolnych w ramach agroturystyki podlega VAT na zasadach ogólnych [można korzystać ze zwolnienia podmiotowego zgodnie z art. 113 Ustawy, do wartości sprzedaży 150 tys. zł,] 5. Każda sprzedaż produktów przetworzonych podlega VAT na zasadach ogólnych, niezalenie od faktu prowadzenia działalności gospodarczej [zgodnie z Ustawą o VAT, działalność rolnicza jest działalnością gospodarczą], 6. Rolnik – podatnik VAT ma obowiązek instalacji kasy fiskalnej po przekroczeniu wartości sprzedaży produktów rolnych dla osób fizycznych = 20 tys. Zł, 7. Każda sprzedaż produktów rolnych niezależnie od stanu ich przetworzenia, przez osoby niebędące rolnikami, dla osób fizycznych [np. rolnicy ryczałtowi, KGW], podlega w pełni przepisom VAT, Bariery systemu bezpieczeństwa żywności dla rozwoju sprzedaży bezpośredniej Regulacje prawne Sprzedaż bezpośrednia [produkty zwierzęce] Rozporządzenie MRiRW z dnia z 1 października 2015 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej MOL Rozporządzenie MRiRW z dnia 8 czerwca 2010 r. w sprawie szczegółowych warunków uznania działalności marginalnej, lokalnej i ograniczonej (Dz.U.2010.113.753). Dostawy bezpośrednie [produkty roślinne] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 czerwca 2007 r. w sprawie dostaw bezpośrednich środków spożywczych (Dz. U. Nr 112, poz. 774). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2007 r. w sprawie wzorów dokumentów dotyczących rejestracji i zatwierdzania zakładów produkujących lub wprowadzających do obrotu żywność podlegających urzędowej kontroli Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. Nr 106, poz. 730). Przepisy sanitarne: Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz.Urz. UE L 139 z 30 kwietnia 2004 r., ). Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 178/2002 z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. Nr 171, poz.1225 z późn. zm.). Regulacje prawne Rolniczy handel detaliczny Obowiązek oznakowania. „W miejscu zbywania żywności w ramach rolniczego handlu detalicznego umieszcza się w sposób czytelny i widoczny dla konsumenta: 1) napis <rolniczy handel detaliczny>; 2) dane obejmujące: a) imię i nazwisko albo nazwę i siedzibę podmiotu prowadzącego rolniczy handel detaliczny, b) adres miejsca prowadzenia produkcji tej żywności, c) weterynaryjny numer identyfikacyjny podmiotu prowadzącego rolniczy handel detaliczny, o ile taki numer został nadany.” prowadzący rolniczy handel detaliczny będą podlegać jedynie rejestracji u ww. organów, zgodnie z właściwością, a nie zatwierdzeniu, jak ma to miejsce w przypadku „zwykłego” handlu detalicznego. Regulacje prawne Rolniczy handel detaliczny W Dzienniku Ustaw zostały ogłoszone niezbędne do rozpoczęcia procesu rejestracji rolniczego handlu detalicznego rozporządzenia wykonawcze do ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia sprzedaży żywności przez rolników: rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie maksymalnej ilości żywności zbywanej w ramach rolniczego handlu detalicznego oraz zakresu i sposobu jej dokumentowania (Dz. U. poz. 2159), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie rejestru zakładów produkujących produkty pochodzenia zwierzęcego lub wprowadzających na rynek te produkty oraz wykazów takich zakładów (Dz. U. poz. 2192) oraz rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 grudnia 2016 r. w sprawie sposobu ustalania weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego (Dz. U. poz. 2161). Regulacje prawne Rolniczy handel detaliczny W celu dokonania takiej rejestracji należy złożyć, w przypadku zamiaru prowadzenia produkcji i sprzedaży: produktów pochodzenia zwierzęcego lub żywności zawierającej jednocześnie środki spożywcze pochodzenia niezwierzęcego i produkty pochodzenia zwierzęcego (żywności złożonej) – do właściwego powiatowego lekarza weterynarii – wniosek o wpis zakładu do rejestru zakładów w formie pisemnej, w terminie co najmniej 30 dni przed dniem rozpoczęcia planowanej działalności lub żywności pochodzenia niezwierzęcego – do właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego– wniosek o wpis zakładu do rejestru zakładów podlegających urzędowej kontroli organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Podmioty zamierzające prowadzić działalność w zakresie rolniczego handlu detalicznego produktami pochodzenia zwierzęcego lub żywnością złożoną nie są ponadto zobowiązane do sporządzania projektu technologicznego. Szczegółowe informacje na temat procesu rejestracji rolniczego handlu detalicznego można uzyskać u właściwego ze względu na siedzibę zakładu lub miejsce prowadzenia działalności powiatowego lekarza weterynarii lub państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Regulacje prawne Rolniczy handel detaliczny Podjęcie działalności rolniczy handel detaliczny nie jest uzależnione od wejścia w życie rozporządzenia wydanego na podstawie art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. z 2015 r. poz. 594, z późn. zm.) określającego wymagania higieniczne. Regulacje prawne Rolniczy handel detaliczny Przy prowadzeniu produkcji i zbywaniu żywności w ramach działalności rolniczy handel detaliczny należy spełnić przede wszystkim wymagania rozporządzenia (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1, z późn. zm. – Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319) oraz przepisów wydanych w trybie tego rozporządzenia. Przepisy tego rozporządzenia obowiązują wprost i nie wymagają wdrożenia do polskiego porządku prawnego, niemniej jednak powinny być stosowane w sposób elastyczny biorąc pod uwagę zakres prowadzonej działalności, wielkość zakładu i jego specyfikę. Przepisy te przewidują między innymi, że w przypadku gdy produkcja prowadzona jest przy wykorzystaniu pomieszczeń używanych głównie jako prywatne domy mieszkalne (np. przy wykorzystaniu sprzętu i urządzeń gospodarstwa domowego w kuchni domowej), zamiast wymogów określonych w załączniku II w rozdziale II ww. rozporządzenia, obowiązują wymogi określone w jego załączniku II w rozdziale III (uproszczone wymagania higieniczne). Należy przy tym podkreślić, że są to wymagania podstawowe, określające wymogi ogólne, pozostawiające dużą swobodę w ich spełnianiu – określają kryteria, które muszą być spełnione, aby został osiągnięty cel jakim jest bezpieczeństwo żywności. Regulacje prawne Rolniczy handel detaliczny ROZDZIAŁ 111 [wyciąg z rozporządzenia 852/2004 PE] WYMAGANIA DOTYCZĄCE RUCHOMYCH I/LUB TYMCZASOWYCH POMIESZCZEŃ (JAK DUŻE NAMIOTY, STRAGANY, RUCHOME PUNKTY SPRZEDAŻY), POMIESZCZEŃ UŻYWANYCH GŁÓWNIE JAKO PRYWATNE DOMY MIESZKALNE, ALE GDZIE REGULARNIE PRZYGOTOWUJE SIĘ Żywność W CELU WPROWADZANIA DO OBROTU, I AUTOMATÓW ULICZNYCH L Pomieszczenia i automaty uliczne, na tyle, na ile jest to rozsądnie praktykowane, będą tak usytuowane, zaprojektowane i skonstruowane oraz utrzymywane w czystości i dobrym stanie i kondycji technicznej, aby uniknąć ryzyka zanieczyszczenia, w szczególności przez zwierzęta i szkodniki. 2. W szczególności i w miarę potrzeby: a) muszą być dostępne odpowiednie urządzenia, aby utrzymać właściwą higienę personelu (włącznie ze sprzętem do higienicznego mycia i suszenia rąk, higienicznymi urządzeniami sanitarnymi i przebieralniami); b) powierzchnie w kontakcie z żywnością muszą być w dobrym stanic, łatwe do czyszczenia , w miarę potrzeby, dezynfekcji. Będzie to wymagać stosowania gładkich, zmywalnych, odpornych na korozję i nietoksycznych materiałów, chyba że przedsiębiorstwa sektora spożywczego mogą zapewnić właściwe organy, że inne użyte materiały są odpowiednie; c) należy zapewnić warunki do czyszczenia L W miarę potrzeby, dezynfekcji narzędzi do pracy i sprzętu; d) w przypadku gdy, jako część działań przedsiębiorstwa sektora spożywczego, czyszczone Są środki spożywcze, należy ustanowić odpowiednie przepisy, aby dokonywać tego w sposób higieniczny; e) należy zapewnić odpowiednią ilość gorącej i/lub zimnej wody pitnej: f należy zapewnić odpowiednie warunki i/lub udogodnienia dla higienicznego składowania i usuwania niebezpiecznych i/lub niejadalnych substancji i odpadów (zarówno płynnych, jak i stałych); g) należy zapewnić odpowiednie udogodnienia i/lub warunki dla utrzymywania i monitorowania właściwych warunków termicznych żywności; h) środki spożywcze milszą być tak umieszczone, aby unikać, na tyle, na ile jest to rozsądnie praktykowane, ryzyka zanieczyszczenia. Zakres sprzedaży bezpośredniej dopuszczony w Polsce Produkty pochodzenia roślinnego -zboża -owoce -warzywa -zioła -grzyby hodowlane Produkty produkcji pierwotnej pochodzenia zwierzęcego: -drób -zajęczaki -zwierzęta łowne -produkty rybołówstwa -żywe ślimaki lądowe -mleko surowe, siara i surową śmietanę -jaja konsumpcyjne -produkty pszczele Zakres dostaw bezpośrednich dopuszczony w Polsce Dostawy bezpośrednie obejmują również środki spożywcze pochodzące z produktów lub surowców, o których mowa w ust. 1, w postaci kiszonej lub suszonej. Wielkości obrotu w ramach dostaw bezpośrednich nie mogą przekraczać: wielkości plonów w skali roku poszczególnych surowców uzyskanych przez producentów produkcji pierwotnej z gospodarstw rolnych, których są oni właścicielami lub użytkownikami na podstawie innych niż własność tytułów prawnych użytkowania gruntów rolnych, ilości surowców pochodzących z dokonywanych osobiście zbiorów ziół i runa leśnego osoby dostarczającej środki spożywcze w ramach dostaw bezpośrednich. W ramach dostaw bezpośrednich dopuszcza się stosowanie takich czynności, jak: mycie warzyw, kiszenie usuwanie liści, suszenie ziół, zabijanie, wykrawanie, patroszenie, usuwanie płetw, schładzanie i pakowanie ryb. Do produkcji pierwotnej nie zalicza się takich czynności, jak: obieranie ziemniaków, krojenie marchewek, pakowanie sałaty w woreczki, stosowanie gazów konserwujących. Działania te muszą spełniać wymagania określone w załączniku II do rozporządzenia nr 852/2004 w sprawie higieny środków spożywczych. Dostawa bezpośrednia nie może być działalnością, w rozumieniu działalności gospodarczej, w systemie pośrednictwa i dalszej odsprzedaży. Działalność może odbywać się bezpośrednio pomiędzy producentem surowców (płodów rolnych) i: - konsumentem finalnym, lub - lokalnym sklepem detalicznym lub lokalną restauracją bądź stołówką, nie w celu dalszej odsprzedaży innemu podmiotowi gospodarczemu, lecz w celu zaopatrzenia konsumentów finalnych. Działalność w ramach dostaw bezpośrednich może być prowadzona na terenie województwa, w którym prowadzona jest produkcja pierwotna lub na terenie województw przyległych. Jeżeli działalność w ramach dostaw bezpośrednich prowadzona jest na terenie kilku powiatów, państwowy powiatowy inspektor sanitarny właściwy dla miejsca prowadzenia produkcji pierwotnej, powiadamia państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych o wpisie do rejestru działalności w zakresie dostaw bezpośrednich. Dostawy bezpośrednie pochodzenia roślinnego • Dostawy bezpośrednie, zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych, nie są regulowane tymi przepisami – regulują to nasze przepisy krajowe, wg których mogą obejmować produkty produkcji pierwotnej pochodzenia roślinnego w postaci surowej tj. zebrane prosto z pola/lasu lub w postaci suszonej lub w postaci kiszonej [jest tu niekonsekwencja w stosowaniu definicji „surowiec”, „przetwarzanie”, „produkty przetworzone”, „produkty nieprzetworzone” ww. Rozporządzenia] Produkty te muszą pochodzić z własnej produkcji lub zbiorów danego producenta rolnego. Zakres sprzedaży bezpośredniej dopuszczony w Polsce [produkty zwierzęce nieprzetworzone] Limity i ograniczenia Wielkość produkcji i sprzedaży bezpośredniej wynosi w przypadku : tuszek indyków do 50 szt. tygodniowo Tuszek gęsi – do 500 szt. tygodniowo [max. 10000 szt. rocznie] tuszek innych gatunków drobiu – do 200 szt. tygodniowo [max. 10000 szt. rocznie] tuszek zajęczaków – do 100 szt. tygodniowo [max 5000 szt. rocznie] Dziczyzna tusze 10 ton rocznie; tusze zwierzyny drobnej 10 ton rocznie Żywe ślimaki 1000 kg rocznie mleka surowego i siara – do 1000 litrów tygodniowo [max. 52 tys. l. rocznie] surowej śmietany – do 200 litrów tygodniowo [max. 10400 l. rocznie] jaja drobiowe – do 2450 sztuk tygodniowo [max. 127400 sz. Rocznie] Jaja ptaków bezgrzebieniowych 500 szt rocznie W przypadku pozostałych produktów tj. produktów pszczelich, produktów rybołówstwa, maksymalne wielkości produkcji nie zostały określone, [nie określono limitów sprzedaży ryb] Podstawowe wymogi sprzedaży bezpośredniej • Sprzedaż bezpośrednia z gospodarstwa rolnego do konsumenta finalnego (końcowego) wymaga dostosowania warunków w tym gospodarstwie tak, by żywność była produkowana zdrowo i nie miała kontaktu ze źródłami zanieczyszczeń. Unijna zasada kompleksowego podejścia do jakości żywności - już nie uważa się, że zależy ona wyłącznie od warunków sanitarno-higienicznych w jakich jest wytwarzana, lecz także od m.in. jakości użytych surowców, a szerzej nawet - od warunków, w jakich uprawia się rośliny czy hoduje zwierzęta, czym się je żywi, jakie mają warunki bytowania, od stanu środowiska w rolnictwie czy od sposobu przetwarzania i dystrybucji. Wymogi sprzedaży bezpośredniej • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Pomieszczenia, w których produkuje lub sprzedaje się produkty podstawowe pochodzenia roślinnego lub pochodzenia zwierzęcego przeznaczone do sprzedaży bezpośredniej, powinny: 1) być skonstruowane w sposób zapewniający przestrzeganie zasad higieny; 2) być wyposażone w: a) sprzęt i urządzenia zapewniające ochronę przed gromadzeniem się zanieczyszczeń i przestrzeganie zasad higieny, b) wentylację wykluczającą powstawanie skroplin na ścianach i sufitach oraz na powierzchni urządzeń, c) naturalne lub sztuczne oświetlenie nie powodujące zmiany barw produktów, d) bieżącą ciepłą i zimną wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi, w ilości wystarczającej do celów produkcyjnych i sanitarnych; lód używany do produkcji lub przechowywania produktów powinien być pozyskany wyłącznie z takiej wody; 3) być zabezpieczone przed dostępem zwierząt, w szczególności owadów, ptaków i gryzoni; 4) mieć ściany, posadzki, sufity, drzwi i okna w dobrym stanie technicznym oraz łatwe do czyszczenia i dezynfekcji; okna i drzwi powinny być szczelne. W pomieszczeniach zapewnia się możliwość zmiany odzieży własnej na odzież roboczą lub ochronną, zmiany obuwia oraz oddzielnego przechowywania odzieży własnej. W miejscach prowadzenia sprzedaży bezpośredniej zapewnia się: - miejsce na sprzęt i środki do czyszczenia i dezynfekcji, - jedną umywalkę przeznaczoną do mycia rąk, z ciepłą i zimną wodą, zaopatrzoną w środki do mycia rąk i ich higienicznego suszenia, - toaletę spłukiwaną wodą, której drzwi wejściowe nie otwierają się bezpośrednio do pomieszczenia, w którym znajdują się produkty pochodzenia zwierzęcego, wyposażoną w naturalną lub mechaniczną wentylację. Miejsca prowadzenia sprzedaży bezpośredniej utrzymuje się w czystości poprzez właściwe czyszczenie i dezynfekcję. Instalacje, urządzenia i sprzęt powinny być: a) wykonane z materiałów wykluczających możliwość zanieczyszczenia tych produktów, b) utrzymywane w dobrym stanie technicznym. Wymogi sprzedaży bezpośredniej • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Osoby mające kontakt z produktami do sprzedaży bezpośredniej powinny: - przestrzegać zasad higieny w procesie produkcji i sprzedaży, - posiadać orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy wymagającej kontaktu z żywnością, - używać czystej, w jasnym kolorze, odzieży roboczej, nakrycia głowy zasłaniającego włosy oraz obuwia roboczego, - myć ręce przed każdym przystąpieniem do pracy lub po ich zabrudzeniu. . Produkty przeznaczone do sprzedaży bezpośredniej: - powinny być świeże, o cechach organoleptycznych charakterystycznych dla danego produktu, - przechowuje się w sposób uniemożliwiający ich psucie się, namnażanie się chorobotwórczych mikroorganizmów lub tworzenie się toksyn. Temperatura przechowywanych lub transportowanych produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej nie może być wyższa niż: - 4 °C - dla tuszek drobiowych, zajęczaków i drobnej zwierzyny łownej nie wypatroszonej; - 6 °C - dla mleka surowego i surowej śmietany; - 2 °C - dla produktów rybołówstwa, z wyłączeniem żywych produktów rybołówstwa; - 4 -20°C -temperatura przechowania produktów pszczelarskich, chronić przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych. Opakowania produktów przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej powinny spełniać wymagania określone w przepisach: -Rozporządzenia (WE) nr.1935/2004 z 27 października 2004r w sprawie materiałów i wyrobów do kontaktu z żywnością -Ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dział III) Pakowanie produktów przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej powinno odbywać się w miejscu sprzedaży w obecności konsumenta końcowego. Materiały opakowaniowe przechowuje się w oddzielnych pomieszczeniach lub w wydzielonych miejscach, w zamknięciu, albo w zamykanych pojemnikach. Na opakowaniach zbiorczych lub transportowych produktów przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej poza terenem gospodarstwa rolnego lub miejscem przyległym do miejsca produkcji, jeżeli zostały opakowane w opakowania jednostkowe w miejscu produkcji umieszcza się imię i nazwisko albo nazwę producenta oraz adres miejsca prowadzenia działalności. Wymogi sprzedaży bezpośredniej • W miejscu sprzedaży w sposób czytelny i widoczny dla konsumenta końcowego umieszcza się informację : • imię i nazwisko albo nazwę producenta oraz adres miejsca prowadzenia działalności. • Sprzedażą bezpośrednią mogą być objęte wyłącznie produkty własne, wyprodukowane przez podmiot prowadzący działalność w zakresie produkcji produktów pochodzenia roślinnego czy zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej. • • Podmioty zamierzające prowadzić działalność w zakresie produkcji produktów pochodzenia roślinnego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej powiadamiają właściwego ze względu na miejsce państwowego powiatowego inspektora sanitarnego o planowanej produkcji, zakresie i wielkości produkcji oraz rodzaju produktów, a w zakresie produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej powiadamiają powiatowego lekarza weterynarii właściwego ze względu na miejsce planowanej produkcji o zakresie i wielkości produkcji oraz rodzaju produktów pochodzenia zwierzęcego, które mają być produkowane w zakładzie, co najmniej na 30 dni przed dniem rozpoczęcia prowadzenia tej działalności. Wymogi sprzedaży MOL • • • • • • • • • • • • • W ramach MOL rolnicy i mali przedsiębiorcy mogą produkować i bezpośrednio sprzedawać konsumentom lub lokalnym sklepom czy restauracjom, wytwarzane przez siebie mięso i wyroby mięsne albo produkty mleczne. Zgodnie z nowymi przepisami w ramach działalności MOL zniesiono limit w odniesieniu do produkcji i sprzedaży produktów pochodzenia zwierzęcego w miejscu produkcji konsumentowi końcowemu. Limitowane są jedynie dostawy do innych zakładów prowadzących handel detaliczny (w tym należących do tego samego podmiotu) z przeznaczeniem do konsumenta końcowego. Zakres przedmiotowy MOL Działalność uznana jest jako MOL, jeżeli: zakład prowadzi: – rozbiór świeżego mięsa wołowego, wieprzowego, baraniego, koziego, końskiego, drobiowego lub zajęczego, lub – rozbiór świeżego mięsa zwierząt łownych, lub – świeżego mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, lub – produkcję mięsa mielonego, surowych wyrobów mięsnych, lub – produkcję produktów mięsnych, w tym gotowych posiłków (potraw) wyprodukowanych z mięsa, lub – produkcję obrobionych lub przetworzonych produktów rybołówstwa, oraz – produkcję i sprzedaż produktów mlecznych, wyprodukowanych z mleka pozyskanego w gospodarstwie produkcji mleka, w rozumieniu przepisów rozporządzenia (WE) nr 853/2004 lub w gospodarstwie rolnym, w którym jest prowadzona działalność w zakresie produkcji mleka surowego lub surowej śmietany, przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej; zakład prowadzi sprzedaż produktów pochodzenia zwierzęcego konsumentowi końcowemu oraz dostawy tych produktów do innych zakładów prowadzących handel detaliczny z przeznaczeniem do konsumenta końcowego; Wielkość dostaw w ramach MOL nie może przekraczać wagowo: 1 tony tygodniowo – w przypadku świeżego mięsa wołowego, wieprzowego, baraniego, koziego, końskiego lub produkowanych z tego mięsa surowych wyrobów mięsnych lub mięsa mielonego, 0,5 tony tygodniowo – w przypadku świeżego mięsa drobiowego lub zajęczaków lub produkowanych z tego mięsa surowych wyrobów mięsnych lub mięsa mielonego, 1,5 tony tygodniowo – w przypadku produktów mięsnych, 0,5 tony miesięcznie – w przypadku świeżego mięsa zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych lub produkowanych z tego mięsa surowych wyrobów mięsnych lub mięsa mielonego, 0,5 tony miesięcznie – w przypadku świeżego mięsa zwierząt łownych, odstrzelonych zgodnie z przepisami prawa łowieckiego lub produkowanych z tego mięsa surowych wyrobów mięsnych lub mięsa mielonego, 0,15 tony tygodniowo – w przypadku produktów rybołówstwa. 0,3 tony tygodniowo – w przypadku produktów mlecznych. Schemat poglądowy zasad uboju zwierząt, przetwórstwa i kierowania do spożycia z punktu widzenia gospodarstwa rolnego • Dziękuję za uwagę !
