Raport "Opakuj to! - rola designu w projektowaniu

Raport "Opakuj to! - rola designu w projektowaniu

SPIS TREŚCI
DLACZEGO RAPORT
O OPAKOWANIACH?
Opakowanie jest nieodłącznym towarzyszem
naszego konsumpcyjnego jestestwa.
2 oTo!
3
SŁOWEM WSTĘPU / Agnieszka Zamojska-Sroka
4
DESIGN OPAKOWAŃ – DWIE PERSPEKTYWY / Monika Hajdas
9
O TRENDACH, PROJEKTOWANIU I WŁOCHATYCH PAJĄKACH / Monika Mikołajczak
16 OPAKOWANIA W OCZACH POLSKIEGO KONSUMENTA / Alicja Krzepicka
22 TRENDY W PROJEKTOWANIU OPAKOWAŃ / Magdalena Tyrka
26 FARMACEUTYKI DOBRZE OPAKOWANE / Katarzyna Drecka
29 OKAZJA CZYNI OPAKOWANIE / Katarzyna Drecka
33
RELACJA Z GALI ART OF PACKAGING / Monika Mikołajczak
39 OPAKOWANIE A ŚWIADOMOŚĆ I WIZERUNEK MARKI / Katarzyna Drecka
46
PUDEŁKO PEŁNE TAJEMNIC / Łukasz Musiał
50 JAK POBUDZIĆ SWOJĄ KREATYWNOŚĆ / Magdalena Tyrka
52 PUBLIKACJE O OPAKOWANIACH / Katarzyna Pietroń
52 PODZIĘKOWANIA
53 RAPORT WSPIERAJĄ
Jego wartość i znaczenie doceniają
zarówno specjaliści z zakresu marketingu i reklamy, jak również zdezorientowani klienci błądzący po hipermarkecie
z listą zakupów i telefonem przy uchu.
Dobrze zaprojektowane opakowanie jest
kluczem do sukcesu marki.
Cytując jedną z naszych ekspertek,
Alicję Krzepicką, „opakowanie jest czymś,
co daje klientowi szczególną satysfakcję,
czymś, co może być źródłem lojalności
samym w sobie, jak i wobec produktu.
P rz yw i ą z u j ą c s i ę d o o p a kowa n i a ,
klient wyraża jednocześnie, choć w nie
całkiem zamierzony sposób, przywiązanie do produktu”. Wydaje się jednak,
że sukces ten jest coraz trudniejszy
do osiągnięcia. Kreowanie wartości
marki za pomocą opakowania stało się
w dzisiejszych czasach prawdziwym
wyzwaniem nie tylko dla grafików, ale
dla całego sztabu specjalistów związanych z szeroko pojętym marketingiem.
Realia rynkowe, jak również wymagania
klientów, są bardzo wysokie, a kolejne
debiuty na rynku okazują się coraz
trudniejsze. W centrum tej całej skomplikowanej i przemyślanej z niezwykłą
starannością strategii pojawiają się
w końcu konsumenci. I w zależności od
tego, po której staniemy stronie (czy po
stronie konsumentów czy też specjalistów od wizerunku marki), perspektywy
i oczekiwania wobec opakowań mogą być
skrajnie różne. W tym kontekście rodzi się
pytanie: czy istnieje opakowanie idealne?
Pomijając filozoficzne aspekty tak postawionego pytania, odpowiedź jest bardzo
prosta – NIE.
W raporcie spróbujemy poddać analizie
różne aspekty związane z opakowaniami.
Nasi eksperci skomentują zagadnienia
związane z prawdziwą wartością opakowania dla klienta, producenta i projektanta. Zwrócą uwagę na funkcje, cechy,
sposoby projektowania, jak również na
metody przyciągnięcia uwagi konsumenta.
Zaprezentują wyniki badań dotyczące
preferencji polskich nabywców względem
opakowań produktów, innowacje i trendy
w projektowaniu. Spróbują udowodnić,
że opakowanie jest wspaniałym instrumentem zarówno w rękach projektanta,
stratega, marketera, jak i klienta.
Życzę ciekawej lektury!
Agnieszka Zamojska-Sroka
Marketing & PR Manager AB S.A.
kontakt: [email protected]
oTo! 3
Monika Hajdas
DESIGN
OPAKOWAŃ
- DWIE
PERSPEKTYWY
Opakowanie jest jednym z narzędzi realizacji biznesowych i marketingowych celów
firmy. Powszechnie uważa się, że szczególne znaczenie ma w sektorze FMCG, choć
sukces Apple pokazuje, do jakiego stopnia opakowanie może wspierać pozycjonowanie marki i wyróżniać ją na tle konkurencji (Apple vs. Microsoft) także w tych branżach, gdzie nie jest ono uważane za kluczowy driver zakupu. W zachodnich mediach
branżowych raz na jakiś czas powraca temat estetyzacji życia poprzez design opakowań w tzw. użytkowych kategoriach produktów, takich jak baterie, żarówki czy papier
toaletowy.
Wydaje się, że dziś design opakowań
wkracza na ścieżkę, na którą branding
wkroczył ponad pół wieku temu. Ponad
pół wieku temu kolejne firmy, z różnych
sektorów i branż, zaczęły obalać mit, iż
pewne produkty sprzedają się ze względu na niską cenę, a nie na markę: woda,
kawa, aspiryna, mydło, banany, kurczaki…
Dziś zaś to w kwestii designu opakowań
coraz więcej firm z różnych branż wychodzi z ciasnych ram i sztywnych konwencji
kategorii. Na Zachodzie w designerskie
perełki pakowane są chusteczki higieniczne, sztućce czy pasty do butów… Tak
jak nie ma powodu, by jakaś branża nie
korzystała z dobrodziejstw brandingu,
tak nie ma powodu, by jakaś branża nie
mogła korzystać z oferowania dobrego, przemyślanego i ciekawego designu
opakowań.
Żyjemy w kulturze obrazkowej.
Myślimy obrazami, nie słowami.
Zaltman
4 oTo!
Ze względu na strategiczną rolę opakowania, w proces jego tworzenia powinni
być zaangażowani zarówno pragmatyczni stratedzy, jak i kreatywni graficy. Każdy
oTo! 5
Tworząc design opakowania pod uwagę
należy wziąć dwie perspektywy: mikro
i makro. Perspektywa mikro obejmuje
kwestie dotyczące kategorii
produktu, grupy docelowej,
pozycjonowania marki,
pozycjonowania cenowego,
architektury marki.
Kategoria produktu
w jakiej kategorii konkuruje marka? Jak
wyglądają opakowania konkurencyjnych
produktów należących do tej samej kategorii? Czy są jakieś elementy wspólne,
podobne? Na czym polega kod wizualny całej kategorii? Jakie zasady tworzą
ów kod? Jakie kolory, ikony, materiały, kształty i formy? Czy marka powinna
spełniać te kryteria i opakowaniem czytelnie zaznaczać przynależność do
kategorii? Czy przeciwnie – opakowanie ma sugerować przynależność do
innej kategorii? Sukces Method, amerykańskiej marki płynów do mycia naczyń,
tkwi m.in. w rezygnacji z kodów wizualnych charakterystycznych dla kategorii
6 oTo!
domem? W pojedynkę czy w gronie rodziny? Tradycyjny czy nowoczesny?
Rozmiar i forma opakowania mogą
wspierać komunikat o okazji konsumpcji:
dużą bombonierkę kupujemy na prezent
i spożywamy raczej w gronie rodziny,
małe poręczne opakowanie czekoladek
sprzyja zaś konsumpcji w pojedynkę,
w tym jako przekąski poza domem. Typografia stylizowana na ręczne pismo,
czy rustykalne elementy graficzne będą
tworzyły wrażenie tradycji. Ikonki i infografika będą z kolei odbierane jako
bardziej nowoczesne.
źródło: xaviergraphics.com
z nich ma w tym procesie do odegrania nieco inną, ale równie ważną rolę.
Rolą stratega jest przygotowanie założeń do projektowania, na podstawie
analiz produktu, rynku, konkurencji
i otoczenia. Z punktu widzenia stratega największe wyzwanie stanowi jednak
to, co jest później: zainspirowanie grafików, nakreślenie ram i wytyczenie
kierunku prac na tyle wąsko, by ostateczny projekt gwarantował osiągnięcie
celów biznesowych stawianych przed
marką, ale jednocześnie na tyle szeroko, by stworzyć grafikom przestrzeń
do kreatywnej interpretacji i chęci poszukiwania nieoczywistych koncepcji.
Założenia strategiczne i dobry briefing to
zatem połowa sukcesu. Reszta to talent,
doświadczenie i zapał projektantów.
* Specjalna wkładka układa
makaron w kształt budynku
i sięgnięcia po design przypominający
kosmetyki. Design Method mówi: kto powiedział, że w kuchni musi być nudno?
Kto powiedział, że nie może być ładnie,
zmysłowo i pachnąco, jak w damskim buduarze?
Grupa docelowa
kto będzie użytkownikiem produktu?
Kto będzie decydentem, już przy półce?
Do kogo opakowanie ma dotrzeć?
Do niedawna uważano, że 70% decyzji zakupowych w sektorze FMCG
podejmują kobiety, do nich też kierowano opakowania. Zmieniają się jednak role
społeczne kobiet i mężczyzn, zmieniają się modele rodziny i co za tym idzie
– wzorce zakupowe. Philips wprowadza żelazko dla mężczyzn (czarny kolor,
więcej mocy, więcej pary), a na zdominowanym niegdyś przez marki „męskie”
rynku piwa pojawiają się marki „kobiece”
lub unisex. Każe to poszukiwać odpowiedzi na kwestie gender w projektowaniu
opakowań.
Pozycjonowanie cenowe
na jakiej półce cenowej ma znaleźć się
marka? W każdej kategorii produktu poszczególne segmenty cenowe
rządzą się pewnymi prawami jeśli
chodzi o design. Oszczędność lub bogactwo kolorów, hiperrealistyczne
fotografie lub pragmatyczna infografika, złocenia, tłoczenia, typografia,
kompozycja – wszystko to narzędzia,
za pomocą których tworzy się percepcję ceny, czyli wyobrażenie w głowie
konsumenta, ile produkt jest wart.
Design tym samym wspiera strategię
cenową marki.
W ciągu ostatnich paru lat wiele marek,
na czele z Coca-Colą i Pepsi uprościło
grafikę swoich opakowań, czyszcząc ją
z tego co zbędne, komunikując powrót
do klasyki i prostolinijność.
Pozycjonowanie marki
jakie kluczowe wyróżniki opakowanie powinno podkreślać? Czy produkt będzie
pozycjonowany jako na co dzień czy na
określoną okazję? Na prezent czy dla
siebie? Do konsumpcji w domu czy poza
Architektura marki
jeśli firma oferuje więcej
marek, linii produktów
lub wariantów produktu
w linii, jak pokazać te
zależności poprzez
pakowanie? Jak kształtować grafikę nie tylko
pojedynczego opakowania, ale całego portfela w
taki sposób, by ograniczyć wewnętrzną
konkurencję między produktami? Jak
sprawić, by cała oferta była dla klienta czytelna i klarowna, gdy stanie przed
półką w sklepie?
oTo! 7
źródło: blingh2o.com
Poza przesądzeniem tych kwes t i i wa r t o t a k ż e w k a ż d y m
projekcie włączyć długie świat ł a : s p o j r ze ć s ze r ze j , d a l e j ,
w perspektywie makro. Czasem
inspiracje dla marki i jej designu
znaleźć można w długookresowych trendach wynikających ze
zmian w stylu życia, wartościach,
kulturze, oczekiwaniach, technologii, czy demografii. Jednym
z wielkich trendów jest dziś ekologia, która ma ogromny wpływ
na design opakowań. Ekologia to
z jednej strony biodegradowalne
materiały, czy opakowania nadające się do ponownego użycia
lub recyclingu, a z drugiej strony
to charakterystyczny kod wizualny, po który może sięgnąć marka,
której bliskie są kwestie ekologiczne. Innym wielkim trendem
jest prostota. Żyjemy w świecie
przeładowanym informacjami,
komunikatami, wyborami. Wiele
badań wskazuje, że ludzie oczekują drogowskazów - ludzi, firm
i marek, które uporządkują im
cały ten chaos. Badania wskazują
także, że konsumenci za prostotę (proste korzyści, autentyczne
komunikaty, nieskomplikowany
design) są gotowi płacić więcej.
W ciągu ostatnich paru lat wiele
marek, na czele z Coca-Colą
* Woda mineralna marki
BLING h2o kosztuje 37$
(750 ml)
i Pepsi uprościło grafikę swoich opakowań, czyszcząc ją z tego, co zbędne,
komunikując powrót do klasyki
i prostolinijność. Kolejnym wielkim wyzwaniem nie tylko dla firm i marek, ale
dla całych społeczeństw i narodów, są
zmiany w strukturze demograficznej
ludności. W kontekście opakowań aktualne i ważne są pytania o to jak myśleć
o projektowaniu dla starzejącego się
społeczeństwa? Kilkanaście lat temu
uważano, że w przypadku opakowań
wystarczy większa czcionka, jaskrawe
kolory, wyraźne logo i poręczna forma,
wygodna dla niemłodej już dłoni. Choć
dziś wielu firmom oferującym produkty
dla seniorów wciąż nie udało się spełnić choćby tych kryteriów, stratedzy
i projektanci już patrzą dalej, stawiają
pytania o design uniwersalny, taki który
nie stygmatyzuje osób starszych, przyjazny dla wszystkich i niewykluczający
osób z jakimikolwiek niesprawnościami
z grona użytkowników.
Żyjemy w kulturze obrazkowej. Myślimy obrazami, nie słowami (Zaltman).
Opakowanie marki jest narzędziem
o dużym potencjale wizerunkowym
i biznesowym. Jego znaczenie jest jeszcze większe dla tych firm i marek, które
z różnych powodów (budżetowych,
prawnych) muszą zrezygnować z innych
narzędzi i form komunikacji z rynkiem.
Warto pamiętać, że kolor, detal, kształt,
kompozycja i typografia to nie tylko
warsztat artysty, ale i nośniki przekazu.
I że w dobrym, skutecznym opakowaniu jest miejsce na kreatywność, ale nie
ma miejsca na przypadek.
Monika Mikołajczak
O TRENDACH,
PROJEKTOWANIU
I WŁOCHATYCH
PAJĄKACH
Pragnienie jest najważniejsze
Monika Hajdas
Monika Hajdas jest adiunktem w Katedrze Zarządzania Marketingowego Instytutu Marketingu na Uniwersytecie Ekonomicznym we
Wrocławiu oraz Dyrektorem Strategicznym w agencji doradztwa
strategicznego INSPIRE smarter branding. Specjalizuje się w zagadnieniach związanych z tożsamością i strategią marki.
Kontakt: [email protected]
8 oTo!
oTo! 9
Węgrzy z firmy Schwinn-Csepel twierdzą,
że właśnie dobiega końca epoka… łańcucha rowerowego. Zastąpił go zespół
bloczków napinających oraz dwie mocne
struny, umieszczone po obu stronach
ramy. Twórcy nowego rozwiązania są
przekonani, że ich stringbike ma wielką
przyszłość, bo nie wymaga
częstego serwisu, gwarantuje bardzo płynne pedałowanie,
a owe struny – wyprodukowane ze specjalnego tworzywa
– są odporne na błoto, piasek
i sól, dzięki czemu umożliwiają płynną jazdę w terenie, po
plaży, śniegu etc. Zasada działania roweru pozostała taka
sama. W dalszym ciągu najważniejsze są pedały! Projektantom
nie chodziło również
o zmianę wyglądu jednośladu – design nie był inspiracją.
Oni zapragnęli zmiany. I owo
pragnienie jest najważniejsze!
Także w przemyśle opakowaniowym, gdzie
innowacje decydują o dalszym jestestwie
nas wszystkich. Nie ogranicza nas wyobraźnia, ale respekt przed Matką Naturą
– powinien. Obok pragnienia rodzi się
również trend – potencjał czasu, w którym
żyjemy i możliwości, jakimi dysponujemy.
To efekt rzeczonej wyobraźni, ale również
zuchwałości i potrzeby innowacji.
w końcu by pękły. Działoby się to w specjalnych boksach (takich niby-stołówkach). Po
pęknięciu bowiem stanowiłyby wspaniałe,
organiczne tworzywo wykorzystywane do
produkcji naprawdę ekologicznych opakowań
− w pełni biodegradowalnych i kompostowalnych. Skoro hoduje się bakterie, żeby
Skoro hoduje się bakterie, żeby
tkały celulozowy materiał do produkcji
ubrań (...) to czemu nie miałoby się hodować pająków do zarządzania domową
logistyką odzysku? Już nawet grzyby są
wykorzystywane przy produkcji opakowań.”
Bo kto wie, jaki potencjał mają…
pająki?
Może ich ślina to najznakomitsza substancja do rozkładu polipropylenowych etykiet?
A „chude” pająki może w końcu dożywiłyby
się nie jakąś tam marną muchą, ale pachnącą, prawdziwą offsetową farbą z pudełka
po czekoladkach. Jadłyby tak i jadły, aż
tkały celulozowy materiał do produkcji ubrań (do wywaru z zielonej herbaty
dodaje się cukier, drożdże i bakterie, które
przetwarzając cukier z roztworu produkują włókienka celulozy, po 2-3 tygodniach
tworzące nieco galaretowaty kożuch na
powierzchni; taką celulozę trzeba wypłukać, wysuszyć i wyprawić – by następnie
móc z niej szyć), to czemu nie miałoby
się hodować pająków do zarządzania
domową logistyką odzysku? Już nawet
grzyby są wykorzystywane przy produkcji
opakowań. „Zatrudnia” je firma Ecovative
Design, produkująca ekologiczne zamienniki dla styropianowych opakowań
i poliuretanowych izolacji. Opracowana
technologia nie jest skomplikowana. Do
biodegradowalnego materiału np. zmielonych wiór drewna, otrąb owsianych bądź
łusek nasion (uważanych za odpady) czy
odpadków z pól ryżowych dodaje się
grzybnię, która zachowuje się jak silnie
wiążące spoiwo – niczym klej spaja drobiny
materiału. Wytwarzane w ten sposób wodoi ognioodporne tworzywo (à la plastik)
można dowolnie formować. Jest ono
w 100 proc. biodegradowalne i kompostowalne. Zamiast więc jeść larwy
w czekoladzie, pierożki z robaczkami, lody
ze świerszcza, sushi z larwy pazia królowej
i popijać whisky z motyla (istnieje ponad
1200 gatunków owadów nadających się
do spożycia, a Unia Europejska przeznaczyła trzy miliony euro na projekt „Insekty
jako nowe źródło protein”, w ramach
którego popularyzowane jest jedzenie
insektów i robaków), lepiej całe to robactwo zatrudnić przy produkcji prawdziwie
ekologicznych opakowań! Niezależnie od
trendu na BugFood czy China Exotic Food
ani też nie będąc pod wpływem kuchni
przetrwania według Beara Gryllsa i tak co
roku zjadamy NIEŚWIADOMIE pół kilograma insektów. (Podobno w nocy pająki
same wchodzą nam do otwartych ust.
Ohyda. A jednak). Tak czy inaczej, robaków
wystarczy, żeby najeść się nimi na miejscu
i jeszcze zapakować na wynos…
i myśli zaprzątać sobie nie będą. Niewielu
też wyrazi swój podziw dla zmagającego się nocą projektanta, dla którego
ma znaczenie kolor, font, konstrukcja,
a każdy kolejny autorski wzór stanowi
zapowiedź stworzenia swoistego dzieła
Źródło: www.creoflick.net
Z każdym rokiem i dekadą pojawiają się innowacyjne produkty i rozwiązania kształtujące dalszy dobrobyt na Ziemi, kończące i zarazem rozpoczynające poszczególne
ery wynalazków.
Bo kto powiedział, że tylko
opakowanie jest innowacyjne?
Wszak to tylko odpowiednio wymodelowany i poskładany twór. Wystarczy, aby choć
jeden z jego elementów nie zadziałał tak,
jak należy i będzie po nim. Ważniak jeden!
To dla niego, na przykład, Kodak stworzył
system NX, żeby rastra w druku flekso nie
było widać. Ha! Czy ktokolwiek – mniej
czy bardziej wtajemniczony – podczas kupowania np. kawy (zwłaszcza w miękkim
opakowaniu), będzie się zastanawiać nad
jakimś rastrem? No fakt, są tacy, co będą.
Jest ich nawet całkiem sporo. Abstrahując
jednak od przedstawicieli przygotowalni, drukarzy i ich dostawców, to miliony
pozostałych „kawoszy”, rastrem, liniaturą tudzież płytą fleksograficzną głowy
* Niestandardowe opakowania
i flakony perfum ZEN
10 oTo!
oTo! 11
czy osoby zajmujące się brandingiem potrafią kreować i odczytywać społeczne
upodobania o siedem, cztery czy choćby
dwa lata naprzód, jedno jest pewne: to
właśnie projektanci potrafią uchwycić niesamowite historie w niepowtarzalne znaki
i symbole graficzne, dzięki czemu tworzą
marki, z którymi konsumenci mogą się
utożsamiać. Co ważne jednak – dobry
projektant powinien być jednocześnie rzemieślnikiem, zwłaszcza w aspekcie użycia
materiałów, wyrażającym idee recyklingu
Źródło: www.creoflick.net
sztuki użytkowej. Nie wspomnę o laminacie, maszynie drukującej czy urządzeniach
pakujących – ich wynalazcy powinni wzbudzać wielkie uczucia (z patriotycznymi na
czele!) i szacunek zarówno kupującego,
ale przede wszystkim rzeczonego opakowania-WAŻNIAKA! Pewnego siebie, że
to tylko dzięki niemu ktoś tę kawę kupił.
Zrodzonego z innowacyjnej wyobraźni
i pożądania, zaadoptowanego przez odważnego szaleńca (zazwyczaj stojącego
na czele firmy), będącego po trosze i czarownikiem i Gepettem (tym
od Pinokia) jednocześnie, ale
zd ecyd owa nego poświęcić
mu się bez reszty. Uformować,
jeśli trzeba – wystrugać, poskładać, dopasować elementy.
Zresztą nie od dziś wiadomo, że
diabeł tkwi w szczegółach. Na
przykład w bezfoliowej technologii holograficznej; w przekonstruowanych
właściwościach fizycznych makaronu, aby
umożliwić stworzenie projektu mniejszego
i tym samym bardziej oszczędnego opakowania kartonowego; w opatentowanej
technologii „wentylacji bez otworu” czy też
w mikrowarstwowej folii Katan-Ex… Ważne
jest natomiast, aby wszystkie szczegóły,
choćby nie wiem jak innowacyjne, pasowały do siebie i do przyszłej zawartości.
A wspomniany „kawosz” nie tyle pokłonił
się przed opakowaniem, ale, aby naszła
go chociaż myśl: Jak ono jest zrobione?
Bo nieważne, czy jest to krążek do hokeja,
ser z dziurami, wieczne pióro czy opona.
Wszystko w efekcie końcowym musi mieć
swoje opakowanie. Dlatego też uważam,
że odwieczne pytanie ludzkości powinno
brzmieć: „Jak to jest zapakowane?”!
dobry projektant powinien być
jednocześnie rzemieślnikiem...
Bo kto wie, kim jest projektant?
oraz hołdującym zdobyczom technologii. I powinien umieć komunikować się ze
światem – tym na zewnątrz i tym wewnątrz
opakowania. Bo w co zapakować najdroższą, trudno dostępną i najsmaczniejszą
(ponoć!) kawę Kopi Luwak otrzymywaną
z odchodów cywety –zwierzęcia zamieszkującego Półwysep Indonezyjski?
(Kilogram tej kawy kosztuje ok. 1200
dolarów, a rocznie do sprzedaży trafia
jedynie 400 kg); albo brokuła, którego
młodzi obywatele jednej z najbardziej
rozwiniętych technologicznie cywilizacji, nie odróżniają od kalafiora czy nawet
marchewki?; albo świeży krem fridge serwowany z lodówki, który nie zawiera
alkoholu oraz substancji syntetycznych,
a jego okres ważności wynosi 2,5 miesiąca?
Bo kto wie, że rośnie zapotrzebowanie na
pudełka dla… trzmieli? Grafika natomiast
jest wisienką na torcie i trzeba go najpierw
przede wszystkim dobrze upiec!
* Niestandardowe opakowania
i flakony perfum ZEN
Perfumy Zen, naturalnie inne
Moda na to, co naturalne na dobre zagościła w branży kosmetycznej. Opakowania Igora
Mitina z agencji projektowej Good z Kazachstanu zaskakują niepowtarzalnymi kształtami,
gdzie w muszli, bambusie i kamieniach ukryte są buteleczki z perfumami Zen. Tak podkreślone naturalne właściwości kosmetyku wydają się być autentyczne. Projekt zaskakuje
niespotykaną formą, która zdecydowanie zwraca na siebie uwagę. Tylko pytanie – co jest
ekologiczne? Granulat można przetwarzać nieskończoną ilość razy, szkło – niekoniecznie;
karton – kto wie, że drzewo osiągając pewien wiek bardziej szkodzi (zabiera więcej tlenu)
niż pomaga środowisku? Oszczędzając na jednym aspekcie – lepiej wziąć pod lupę cały cykl
życia produktu. Ku przestrodze dla projektanta.
David Hyde z agencji Hyde powiedział:
„Przeczytałem kiedyś, że gust projektanta
o siedem lat wyprzedza gust opinii publicznej, a projektant, który chce odnieść
sukces, powinien wyprzedzać gusta społeczne o cztery lata”. Niezależnie od tego,
Monika Mikołajczak
12 oTo!
Redaktor Naczelna miesięcznika PACKAGING POLSKA,
manager konkursu ART OF PACKAGING,
członkini Rady Polskiej Izby Opakowań
oTo! 13
WIELKA MOC BUTELKI
Iluminowana butelka z wkładką z diodą LED, która sprawia, że wnętrze polietylenowego pojemnika rozjaśnia kolorowe światło. Kolorowy blask LEDowej butelki ma
zwiększyć jej sprzedaż zwłaszcza w klubach, gdzie fotokomórka miałaby się włączać
w momencie jej podniesienia z alkoholem, aby przygotować drinka. (Światło może
zostać włączone manualnie przez zdjęcie taśmy izolującej lub aktywowanie przełącznika u podstawy butelki). Moc jest także w butelce prawdopodobnie najdroższego
piwa na świecie, która skrywa trunek za 150 dolarów; tudzież w jej rywalce - butelce
z ręcznie naklejoną etykietą zawierającą również piwo - ekskluzywne Vintage 3 za
cenę – bagatela - 1050 zł (za butelkę). To już moc ekonomiczna ukryta w czeluściach
designu! Po co jest jednak butelka? Po nic, dopóki jej nie użyjemy! Największa moc
butelki tkwi w gaszeniu PRAGNIENIA!
W TŁUMIE NICZEGO
Mujirushi Ryohin w języku japońskim oznacza „wysokiej jakości produkty bez marki”,
w skrócie – Muji. Brak oznakowania – no brand – to główna zasada Muji. Żadnych
ozdób, nadruku, ekscentryzmu czy puszczania oka do klienta. Najważniejszą cechą
jest brak cech.
Beże, ecru i brązy są dominującymi barwami; segregatory, pojemniki, proste
w konstrukcji meble wykonane z półprzezroczystego plastiku; kosmetyki w ergonomicznych opakowaniach; łatwe w obsłudze sprzęty elektroniczne, np. kolumny
14 oTo!
z kartonu składane jak pudła.
Funkcjonalnie, prosto, anonimowo.
Choć dla Muji projektują dziś sławy,
to głośno się o nich nie mówi. Bo Muji
z założenia ma być antytezą statusu
i posiadania. „Początki były skromne”
– pisze Lidia Pańków w swoim artykule o stylu życia by Muji. – „W 1980 roku
produkty żywieniowe firmy Muji pojawiły się w japońskiej sieci sklepów
Seiyu odrzucone przez innych dostawców jako nieatrakcyjne odpady: pogięte
makarony, które zostają po odcięciu spaghetti; części grzybów shitake
zazwyczaj lądujące w koszu. Od początku pakowane najprościej i najtaniej
– w przezroczysty celofan, gładki
brązowy papier. Skierowane do
klienta wrażliwego, ale nieskorego
do wydawania dużych pieniędzy. Dziś
ideologia firmy wymaga, by surowce
przetwarzane były wyłącznie w stopniu
niezbędnym. Jak głosi jedno z haseł
PR-owych marki: „Pozwalamy sobie
na wygląd, który gdzie indziej nie spełniałby standardów”. Dziesięć lat po
otwarciu pierwszego firmowego sklepu
Muji w Tokio w 1983 roku (obecnie
największe salony Muji w tokijskich
dzielnicach mają ponad 3 tys. metrów
kw. powierzchni), rozpoczęła się ekspansja tej marki, wbrew pozorom coraz
lepiej znanej i rozpoznawalnej, na globalny rynek (skromnie wyposażony
sklep Muji od marca działa także w warszawskiej Arkadii). Rozprzestrzenianiu
się stylowi życia pod hasłem „no logo”
pomogła również zachodnia moda na
wszystko, co japońskie.
W Polsce, bezpretensjonalny „styl Muji”
naturalnie dominował w latach PRL-u
i dziś - szczególnie w aspekcie sklepowych półek i znajdujących się na
nich towarów - nadruk, ekscentryzm
i puszczanie oka do klienta jest wręcz
niezbędne. Funkcjonalnie, prosto, ale
w żadnym wypadku anonimowo! Bo
kto i jak długo chciałby poruszać się
w tłumie niczego?
Monika Mikołajczak
oTo! 15
Zacznijmy od tego, czym jest
opakowanie?
Alicja Krzepicka
OPAKOWANIA
W OCZACH
POLSKIEGO
KONSUMENTA
Każdy produkt posiada opakowanie, niezależnie od tego, czy mieści się to w tradycyjnym znaczeniu opakowanie, czy nie. Według Słownika Języka Polskiego opakowanie
to „to, czym dana rzecz jest opakowana, czasem również z zawartością”.
Współcześnie, w dobie rozwoju samoobsługi i konkurencji substytutami, opakowanie nabrało znaczenia marketingowego
i tak, z marketingowego punktu widzenia,
opakowanie jest tym czymś, co „sprzedaje” produkt – opakowanie przejęło funkcję sprzedawcy i motywatora zakupu.
Opakowanie pełni wiele funkcji przy sprzedaży: przyciąga uwagę, opisuje cechy produktu, wzbudza zaufanie i wywołuje ogólnie korzystne wrażenie. Czy taką opinię
o opakowaniach podzielają współcześni
polscy konsumenci?
Ponieważ opakowanie jest pierwszą
rzeczą, jaką zauważa potencjalny nabywca, powinno działać na adresata
oferty szczególnie przekonywająco,
a także harmonizować z produktem. Opakowanie powinno ponadto odzwierciedlać tożsamość zawartości. Raporty wskazują, że klienci średnio spędzają około 10
sekund patrząc na produkt
w sklepie przed dokonaniem
wyboru. Opakowań konkurujących i odwracających uwagę
często jest kilkanaście, a czasami nawet kilkaset, tak więc
średni czas spoglądania na
jedno opakowanie przed zdecydowaniem o wyborze może
być małym ułamkiem sekundy.
Podejście współczesnych
konsumentów do opakowań
Według przeprowadzonych badań ankietowych, mających na celu poznanie opinii współczesnych konsumentów na temat
opakowań produktów i ich wpływu na decyzje zakupowe, można powiedzieć, że
Dla ludzi młodych w przedziale
wiekowym 18-25 lat opakowanie jest
decydującym czynnikiem w zakupie
kosmetyków, zwłaszcza perfum.
* Przykład opakowań i etykiet polskiej marki
Krakowski Kredens, która pozycjonuje się poprzez
odniesienie do galicyjskiego pochodzenia
16 oTo!
żródło: zsah.blox.pl
zdecydowanie polscy konsumenci przywiązują uwagę do opakowań produktów
(stwierdzenia: 63% kobiet i 47% mężczyzn
biorących udział w badaniu). Dla ludzi mło-
opakowaniu: termin przydatności do spożycia – 77% wskazań; skład produktu – 69%
wskazań; cena – 66% wskazań; informacje
o producencie – 51% wskazań.
Bez względu na wiek oraz płeć polscy konsumenci preferują opakowania
wielokrotnego użytku...
dych w przedziale wiekowym 18-25 lat
opakowanie jest decydującym czynnikiem
w zakupie kosmetyków, zwłaszcza perfum. Tylko 3% badanych konsumentów
stwierdziło, że nie zdarzyło im się kupić
produktu ze względu na jego opakowanie.
Największe znaczenie ma dla polskiego
konsumenta ochrona wartości użytkowej, jaką daje opakowanie (65% respondentów) oraz identyfikacja produktu (55%
respondentów). Wśród kobiet większą
popularnością cieszą się opakowania
pojedyncze – 93% wskazań, natomiast
mężczyźni preferują w 78% opakowania
zbiorcze. Bez względu na wiek oraz płeć,
polscy konsumenci preferują opakowania
wielokrotnego użytku, głównie ze względu
na możliwość ich ponownego wykorzystania. Wyniki badań wyraźnie wskazały,
iż zwłaszcza konsumenci o niższych dochodach wybierają tego typu opakowania.
Znaczna część ankietowanych jest zdania, że opakowanie powinno: „umożliwiać
dostarczenie produktu w nienaruszonym
stanie” - 53% wskazań; „utrzymać walory zdrowotne i jakościowe” – 47% wskazań; „przedłużać trwałość produktu”
– 44% wskazań; „umożliwiać
bezpieczne i łatwe użytkowanie produktu – 33% wskazań.
Największą wagę konsumenci
przywiązują do następujących
informacji znajdujących się na
18 oTo!
Mimo tak - wydawałoby się
- dużej różnorodności opakowań, konsumenci (w większości kobiety – 63%) twierdzą, iż opakowania produktów
dostępnych na polskim rynku
niczym się nie wyróżniają.
Preferowane przez
konsumentów rodzaje
i formy opakowań
Najbardziej preferowane przez konsumentów są opakowania sztywne (34%
ankietowanych), może to wynikać z tego,
że lepiej chronią one zawartość i przeważnie są też bardziej poręczne. Ponadto
mogą być ponownie wykorzystane.
Jeżeli chodzi o rodzaj materiałów, z których wykonywane są współcześnie
opakowania, to: opakowania papierowe
- 43% konsumentów; opakowania kartonowe – 41%; opakowania tekturowe preferuje 40% konsumentów; opakowania
szklane (zwłaszcza butelki) – 26%; metalowe puszki -12% ankietowanych oraz
butelki z tworzyw sztucznych 8%. Taki
wybór nie powinien dziwić, bowiem opakowania papierowe są lekkie, łatwo je
po użyciu wyrzucić, są ekologiczne. Opakowania takie jak metalowe puszki czy
opakowania szklane w postaci butelek
w większości są preferowane przez ludzi
młodych (grupa wiekowa 18-25 lat). Warto
..konsumenci (w większości kobiety – 63%) twierdzą, iż opakowania
produktów dostępnych na polskim rynku niczym się nie wyróżniają.
zwrócić uwagę na fakt, że w dużej mierze
wskazywane przez respondentów opakowania papierowe, tekturowe i szklane odnoszą się do produktów spożywczych. Jeżeli chodzi o artykuły chemiczne oraz kosmetyczne, najwięcej wskazań dotyczyło
z kolei opakowań sztucznych – 36%.
Z jednej strony może być zaskoczeniem
blisko stuprocentowa (96%) zgodność
respondowanych ze stwierdzeniem „Opakowanie powinno zachęcać do zakupu”,
z drugiej zaś strony potwierdza to, co zostało napisane we wstępie, że opakowanie
jest tym czymś co „sprzedaje” produkt.
Wśród respondentów biorących udział
w badaniu wyłoniła się znaczna grupa
osób, które szczególną uwagę zwracają
na opakowania w kształcie serca – 68%
ankietowanych. Dużym powodzeniem
cieszy się też „butelka z długą szyjką”
– 47%, 30% respondentów wybiera opakowania okrągłe, natomiast 27% opakowania
kwadratowe.
Odnośnie takich cech jak: estetyka, szata
graficzna, kolor, kształt oraz styl więcej
wskazań było ze strony kobiet. Mężczyźni
natomiast bardziej cenią sobie: poręczność, wytrzymałość, łatwość zamykania
/otwierania.
NAJBARDZIEJ CENIONE CECHY OPAKOWANIA
TO, WEDŁUG POLSKICH KONSUMENTÓW
*77
*35
*29
*22
%
Forma
%
Estetyka
%
Kolor
%
*58 *21 *10
*12
*37
*18
*28
*12
*24
%
%
%
%
%
Styl
%
%
%
%
*
procent wskazań
oTo! 19
Nie zawsze jest jednak ładnie
i kolorowo – jakich opakowań
nie lubią konsumenci
Niektóre rodzaje opakowań zyskują, a niektóre tracą na znaczeniu wraz z rozwojem
spożycia dóbr konsumpcyjnych.
Na koniec kilka wskazówek dotyczących
wyboru i projektu opakowania uwzględniających wymagania współczesnych
konsumentów:
nakłoniony do pewnego zachowania,
zakupu
• efektowne opakowanie zwiększa
znacząco atrakcyjność produktu
w oczach klientów, wzbudzając w ten
sposób chęć posiadania
• opakowanie nie powinno być trudnym do utylizacji odpadem kolory?
– owszem, ale uwaga: jaskrawe kolory
lub zygzaki mogą symbolizować podekscytowanie; linie pionowe lub neutralne kolory symbolizują spokój; ciemne kolory, ciężkie linie
oraz duże masy symbolizują
siłę; pastele i cienkie linie symbolizują delikatność
Opakowania takie, jak metalowe
puszki czy opakowania szklane w postaci butelek, w większości są preferowane przez ludzi młodych.
• opakowanie powinno wyraźnie
określać, jaki zawiera produkt
– odpowiedni kształt opakowania,
rodzaj wykorzystanego materiału,
mogą wytwarzać u nabywcy
pożądane wyobrażenie o produkcie
• opakowanie powinno być dostosowane do rodzaju i charakteru produktu
- droga zawartość nie powinna być
opakowana tak, żeby wyglądała na
tanią
• ważne informacje! – powinny znajdować się na przodzie opakowania i być
widoczne (jest to warunek tego, aby
klient wziął opakowanie z półki
i włożył je do koszyka)
• konsumenci preferują krótkie, zwięzłe,
łatwe i zrozumiałe informacje
• opakowanie powinno wyraźnie eksponować cechy przyciągające uwagę
• opakowanie powinno spowodować,
że klient na nie spojrzy i zostanie
WSPÓŁCZEŚNI
KONSUMENCI NIE LUBIĄ
I NIE ZWRACAJĄ UWAGI
NA OPAKOWANIA:
-szareismutne
!
i
• opakowanie powinno być
zgodne z przepisami obowiązującymi w kraju, w którym
sprzedawany jest (będzie) produkt – w krajach UE rozwiązania prawne w zakresie opakowań oparte są na dyrektywach
• warto postarać się o dopasowanie
opakowania do obecnie panujących
trendów
Zdaniem polskiego współczesnego
klienta: Idealne opakowanie dla produktu
to takie, które jest poręczne, trwałe i łatwo
się otwiera, chroni produkt, jest estetyczne, zapada w pamięć oraz jest wizytówką produktu. Zatem, twórcy opakowań,
do dzieła!
Rozważania oparto na wynikach badania
ankietowego przeprowadzonego przez autorkę
w okresie listopad-grudzień 2012 r., w największych miastach wybranych 12 województw.
Próba badawcza została dobrana w sposób
losowy. Badanie przeprowadzono łącznie na
grupie 1650 respondentów, wśród których znaleźli się przedstawiciele o zróżnicowanym
profilu. Badanie miało na celu poznanie opinii współczesnych konsumentów na temat opakowań produktów i ich wpływu na decyzje
zakupowe.
* Opakowania, oprócz kolorów identyfikujących markę, coraz częściej konkurują także
swoim kształtem czy ergonomią. Ważnymi elementami stają się tłoczenia, zdobienia lub
np. dodatek innych tworzyw - gumy, czy ekologicznego papieru
dr Alicja Krzepicka
Wojskowa Akademia Techniczna Wydział Cybernetyki
Instytut Organizacji i Zarządzania
Ul. Gen. Sylwestra Kaliskiego 2
00-908 Warszawa
20 oTo!
kontakt:
[email protected]
tel.: 0 602 659 167
oTo! 21
http://www.4prm.com/trendy/design_trend_guide.html
Magdalena Tyrka
TRENDY
W PROJEKTOWANIU
OPAKOWAŃ
22 oTo!
oTo! 23
Trendy w projektowaniu opakowań, podobnie jak trendy odnoszące się do designu, architektury, czy mody, mają jedną wspólną cechę – powracają cyklicznie. Tym samym jednoznaczne stwierdzenie, że linie graficzne, kolorystyka, które dominują w jakimś okresie,
nazwać można niepodważalną nowością byłoby przesadą. Nie zmienia to jednak faktu,
że pewne schematy (choć znane już z przeszłości) będą bardziej popularnei chętniej wykorzystywane przez projektantów w kolejnych latach, od 2013 począwszy.
Według raportu Design Trend Guide 2012/2013
stworzonego przez 4P Research Mix wspólnie
z Czteryczwarte Brand Design oraz w toku interdyscyplinarnych badań przeprowadzonych przez
socjologów, designerów i teoretyków, wyróżniono
siedem istotnych aspektów, które zauważyć można na opakowaniach na całym świecie i w Polsce.
Niektóre z nich przenikają się, wzajemnie na siebie
oddziałują, jednak dają się swobodnie wydzielić
z form badanych przez specjalistów.
EKO
Trendem, o którym nie sposób nie wspomnieć,
jest bycie eko. Postawa ta staje się coraz bardziej
modna w każdej dziedzinie życia (konsumenci)
oraz produkcji (przedsiębiorstwa wytwórcze, ale
i firmy usługowe). Nie powinien dziwić zatem
fakt, że wykorzystanie ekologicznych materiałów,
czy naturalnej ergonomii, definiowane są jako jeden z najważniejszych trendów. Idąc dalej - założenie eko-przyjazności wpisuje się tym samym
w szerszą postawę zrównoważonego rozwoju.
Podstawowym założeniem będzie w tym przypadku minimalizacja efektów ubocznych konsumpcji,
masowej produkcji, jak i ciągłe prace rozwojowe
w zakresie stosowanych materiałów. Preferowaną
ścieżką będzie zatem odejście od plastyku, mieszanek różnych surowców (trudno biodegradowalnych), a przejście na materiały dające się łatwo przetworzyć oraz pochodzących z recyklingu.
Z pożytkiem dla natury i nas samych.
KONSUMENT
Jest pierwszym i ostatnim ogniwem procesu projektowania. Jego codzienne działania, przyzwycza-
24 oTo!
jenia, wygoda determinować będą kształt,
materiał, litraż, czy ergonomię opakowania.
Najważniejsze to atrakcyjność i wygoda. Elementem kończącym proces tworzenia opakowania jest takie „ubranie” produktu finalnego
w treść, aby został on możliwie pozytywnie
i jednoznacznie zapamiętany. Szczególnie
w dobie social media, kiedy odbiorcy związani są ze sobą siecią portali dostępnych
on-line w czasie rzeczywistym. Tam wymiana doświadczeń i sentymentu wobec marki
trwa nieprzerwanie - 24/7. Produkt w oczach
odbiorcy nie będzie już jedynie produktem.
Musi być i będzie nośnikiem treści i wartości
- opowiadać historię, którą „kupimy” razem
z samym opakowaniem, marką i jego zawartością. „Wciąganie” konsumenta w przygodę
z marką możliwe będzie także dzięki grafice
digital i rozszerzonej rzeczywistości. Opakowanie zdaje się mieć w całym procesie niebagatelne znaczenie.
RETRO
Zupełnie odrębnym trendem jest coraz częściej spotykana retro – nowoczesność, czyli
powrót do dawnych czasów, ale we współczesnym wydaniu. Coraz chętniej projektanci
sięgają do wzornictwa z lat 50-tych lub 60tych, łączą je z nowoczesną, pełną ostrych
cięć formą. Stosowane czcionki, sposób
przedstawiania postaci, kolorystyka czy całościowy koncept wyraźnie sugerują powrót
do przeszłości, nierzadko pozycjonując w ten
sposób produkt jako ciekawszy, lepszy, bardziej luksusowy. Nie jest to trend nowy, lecz
dynamicznie się rozwijający. Od lat bowiem
możemy obserwować powrót do tej stylisty-
ki. Przeważnie zmieniają się jedynie czasy,
stanowiące bezpośrednią inspirację - wspomniana już wcześniej cykliczność.
WBREW ZASADOM
„Na przekór konwenansom” – tak najprościej
można opisać inny zabieg stosowany przez
designerów. Podobny sposób projektowania
można zaobserwować w kampaniach prasowych, spotach telewizyjnych czy na billboardach. Konsumenci, przyzwyczajeni do
marketingowego szumu, jak i ugrzecznionej
formy, reagują na elementy wyraziste, sprawiające, że na chwilę przystaną i zastanowią
się nad danym komunikatem. Ten moment
zastanowienia jest czymś niezmiernie pożądanym, gdyż przeważnie zwiększa szansę na
zapamiętanie i rozpoznanie pośród wielu innych produktów dostępnych na tym samym
rynku. Kontrowersje, poruszanie tematów
tabu, niecodzienne rozwiązania – teraz również coraz chętniej wykorzystywane na opakowaniach.
FUTURYZM
Odpowiedź na pytanie „co będzie w przyszłości”, przyświecać będzie projektantom
jeszcze mocniej. Trend ten słabszy będzie
w Polsce niż zagranicą, niemniej jednak zauważalny. Obszarami, w których futuryzm
odciśnie piętno, są m.in. zmodyfikowany proces produkcji, zastosowanie materiałów zarezerwowanych do tej pory dla zupełnie innych
dziedzin, niestandardowe łączenie surowców,
czy nowe formuły i kształty. Projektowanie
z uwzględnieniem rozwoju, jak i rozwoju zrównoważonego (nawiązanie do trendu
eko) będą jedną z tendencji obecnych na
rynku w 2013 roku i latach kolejnych.
UKRYTA WIEDZA
mentu. Obcowanie konsumenta z produktem na
zasadzie tajemniczości, odkrywania. Obecnie klienci nierzadko nie wymagają od producentów jedynie finalnego produktu, co zestawu „zrób to sam”.
Przywiązanie do marki, czy produktu budowane
jest na zaangażowaniu odbiorcy, który np. odczyta
przekaz, najpierw przyswajając przemyślanie przygotowaną porcję wiedzy.
FOLK
Powrót do korzeni staje się coraz bardziej widoczny. W obliczu narastającej globalizacji coraz trudniej
utożsamiać się z całym światem, a znacznie łatwiej
z najbliższym regionem. Zauważalne jest także mieszanie się styli (stąd np. popularność połączenia
koronek z ostrymi cięciami w przypadku mody, czy
w przypadku muzyki elektronicznych brzmień z folkowymi instrumentami). Zjawisko to jest związane
z coraz popularniejszym trendem slow life. Tym samym folklorystyczne kolory, wzornictwo, powrót
do produktów lokalnych czy design bazujący na
kulturze regionu będą coraz wyraźniej eksponowane również przez same opakowania - łącząc się
i oddziałując na siebie.
MINIMALIZM
Niezmiennie od lat, niezależnie od pojawiających
się tendencji, minimalizm jest zawsze w cenie. Zasada „mniej znaczy więcej” działa również w przypadku opakowań. Dotyczy to zarówno ilości wykorzystywanych kolorów, rodzajów fontów czy
stosowania grafik. Miniony rok pokazał wyraźnie,
że doskonale radzi sobie nawet skrajny minimalizm,
często ograniczony jedynie do napisu na jednolitym
tle - zauważalne zwłaszcza w przypadku opakowań produktów czerpiących ze Skandynawii. Nic
nie zapowiada, aby rok 2013 i lata kolejne, przyniosły w tym obszarze jakiekolwiek zmiany. Tym
bardziej w dobie tzw. „pokolenia Ikei” - rozwiązań
smart - szybkich, mało angażujących, ergonomicznych, ciekawych w formie, a jednocześnie przyjaznych środowisku.
Ukryta wiedza, czyli coś na pograniczu transparentności, „samodzieła”, jak i ekspery-
oTo! 25
Katarzyna Drecka
FARMACEUTYKI
DOBRZE
OPAKOWANE
Projektowanie opakowań dla leków wymaga znajomości i rygorystycznego przestrzegania przepisów, które narzuca prawo farmaceutyczne. To zasady, których grafik
musi bezwzględnie przestrzegać w procesie kreacji pod rygorem niedopuszczenia
produktu na rynek.
Wszystkie wyroby farmaceutyczne, które
pojawiają się na rynku, dzielimy na trzy
kategorie: RX, OTC oraz preparaty nie
będące lekami (m.in. suplementy diety,
dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego oraz
wyroby medyczne). Leki RX dostępne są
wyłącznie na receptę – w tym przypadku
opakowanie ma drugorzędne znaczenie,
ponieważ design opakowania nie wpływa
na decyzję zakupową klienta. Inaczej
sprawa wygląda w przypadku leków
wydawanych bez recepty (OTC) oraz
preparatów niebędących lekami. W obu
przypadkach konsumenci widzą je wyeksponowane na półce i mogą sugerować się
wyglądem opakowania przy dokonywaniu
wyboru.
We wszystkich trzech kategoriach leków
grafik musi przy projektowaniu opakowań
uwzględniać szczegółowe wytyczne regulowane rozporządzeniami Ministerstwa
Zdrowia oraz Ministerstwa Gospodarki: dotyczy to m. in. minimalnej wielkości
czcionki i odstępów między wierszami,
wielkości cyfr i liter w oznakowaniu ilości
nominalnej towaru paczkowanego, a także
informacji, które bezwzględnie muszą
pojawić się w jednym polu widzenia.
Suplementy diety muszą mieć wkom-
26 oTo!
ponowane w miejscu nabijania numeru
serii i daty ważności także nazwę, zawartość (oznakowanie jednostki miary) oraz
informację, że jest to suplement diety.
W przypadku leków, zarówno wydawanych na receptę, jak i bez, narzucony jest
ustawowo minimalny rozmiar czcionki (7
punktów), jak również wymóg umieszczenia na opakowaniu nazwy produktu
w języku Breille’a specjalnie dla osób
niewidomych oraz unikalnego numeru
pozwolenia nadanego przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów
Medycznych i Produktów Biobójczych
(UR).
Na rynku farmaceutycznym jest duża konkurencja, dlatego też musimy wiedzieć,
co chcemy pokazać na opakowaniu. Czy
opakowanie ma nas mocno odróżnić od
konkurencji, czy do niej upodobnić. To
dość kontrowersyjne podejście, ale zdarzają się przypadki, w których opakowania
produktu mają bardzo podobne opakowanie do konkurencyjnego produktu, po
to by np. konsument się pomylił lub by
„zawłaszczyć” cechy konkurencyjnego produktu. Musimy zdecydować, czy
chcemy eksponować na opakowaniu
nasze przewagi konkurencyjne, czy może
tylko podawać najważniejsze informacje
oTo! 27
i ułatwiać skojarzenia z kategorią produktu,
etc. Ponadto opakowanie przygotowane
według najnowocześniejszych wzorców
graficznych, uwzględniających aktualne
trendy w projektowaniu, może sprawić,
że lek jest postrzegany jako
n owo c ze s ny i s ku te c z ny
preparat przygotowany w
oparciu o najnowocześniejsze technologie produkcji
leków. Projektanci coraz
c h ę t n i e j u m i e szc z a j ą n a
opakowaniach sugestywną grafikę i piktogramy – ten
element pozwala na skuteczne informowanie o działaniu
i dozowaniu leku. Nowoczesny package design to nie
tylko atrakcyjna forma budowania wizerunku firmy
farmaceutycznej wśród kontrahentów i klientów, ale także dobry
sposób na nietypową komunikację wizualną z pacjentem.
go lub marki usługowej. Dlatego własna
sesja zdjęciowa z pełnymi prawami do
wykorzystania fotografii również na opakowaniach to najlepsze zabezpieczenie
interesów firmy farmaceutycznej.
W przypadku leków, zarówno
wydawanych na receptę, jak i bez, narzucony jest ustawowo minimalny rozmiar czcionki (7 punktów), jak również
wymóg umieszczenia na opakowaniu
nazwy produktu w języku Breille’a...
Zdjęcia na opakowaniach
Firmy farmaceutyczne dość często decydują się na wykorzystywanie zdjęć
w projekcie opakowania. Część z nich organizuje sesje we własnym zakresie, ale
gros kupuje je w bankach zdjęć. Ważne
jest, by pamiętać, że kupno fotografii
w banku wiąże się z opłaceniem licencji na wyłączność do niej: opakowanie
leku musi być unikalne i niedopuszczalna jest sytuacja, kiedy konkurencyjne
firmy umieściłyby na pudełku to samo
zdjęcie. Konsekwencje multiplikowania tej samej fotografii mogą być bardzo
dotkliwe w skutkach - od zakazu rejestracji leku, po zarzut wprowadzania
pacjenta w błąd. Warto również pamiętać, że
w większości umów licencyjnych można
znaleźć zastrzeżenie, że dane zdjęcie nie
może być wcielane do znaku towarowe-
Katarzyna Drecka
OKAZJA
CZYNI
OPAKOWANIE
Ciekawostki, pozwalające wyróżnić opakowanie:
- opakowanie większe niż wymaga tego
produkt
- Hot Stamping, czyli termodruk:
to specjalna technika uszlachetniania
i ozdabiania druku, wykorzystująca
metaliczną folię
- Cold Stamping – pozwala na drukowanie farbą i jednoczesne uszlachetnianie
druku folią; ta technika pozwala drukować
przejścia tonalne na naniesionej wcześniej
folii, co daje ciekawe efekty kolorystyczne
- wytłaczanie na opakowaniu różnych
elementów graficznych ( np. liter, czy
piktogramów), np. imitujących efekt 3D
- folia Soft Touch - uzyskanie efektu
matowej, gumowanej powierzchni
sprawia, że tak uszlachetniony projekt
wpływa na doznania dotykowe klienta
Katarzyna Drecka
28 oTo!
Specjalista ds. marketingu i PR w AB S.A.
zajmująca się marketingiem marek TB Print, TB Energy i TB Clean;
doktorantka w Instytucie Marketingu Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu;
pasjonatka marketingu
kontakt: [email protected]
oTo! 29
• zbliżenie użytkowników do marki,
zbudowanie miłych skojarzeń
i wzmocnienie dotychczasowego
wizerunku
• wykorzystanie czasu intensywnych
zakupów by zwiększyć sprzedaż
• wyróżnienie produktu, który na
co dzień jest homogeniczny (np.
cukier, mąka, chusteczki higieniczne,
zapałki)
Przy projektowaniu opakowania okazjonalnego musimy pamiętać, by było ono
spójne z dotychczasowym pozycjonowaniem marki i jej tożsamością, niosło
ten sam przekaz. W zależności od tego,
do kogo kierujemy produkt, stosować
będziemy inne rozwiązania graficzne
i komunikaty. Produkty do zbiorowego
konsumowania muszą przemówić opakowaniem do szerokiej grupy
odbiorców, często o zróżnicowanych gustach i w różnym
wieku (np. do całej rodziny).
Natomiast produkty do konsumowania indywidualnego,
adresowane do węższych
grup odbiorców (np. nastolatków), muszą opakowaniem
przemawiać do specyficznych, precyzyjniej określonych
gustów i potrzeb. W obu przypadkach opakowania powinny
Ciekawym przykładem wykorzystania
potencjału opakowania okazjonalnego
jest marka M&M’s.
Z jednej strony opakowania są ciekawe,
zabawne i wyróżniają się na półce,
z drugiej - spójne z charakterem produktu (przyjemność, zabawa) i komunikacją
marki (zabawowe i psotne M&M’sy dobre
są na każdą okazję, zarówno do konsu-
Przy projektowaniu opakowania okazjonalnego musimy pamiętać,
by było ono spójne z dotychczasowym
pozycjonowaniem marki i jej tożsamością.
Opakowanie bożonarodzeniowe
Źródło: www.candyrific.com
Opakowanie wakacyjne
Źródło: www.sweet-usa.pl
• pozyskanie nowej grupy odbiorców
Projektując opakowanie okazjonalne
należy także uwzględnić charakter produktu. Przykładowo: klasyczne motywy
bożonarodzeniowe jak śnieg, choinki
czy bombki nie będą pasowały do opakowania egzotycznych produktów (np.
soku bananowego, czekolady koksowej
czy herbaty z opuncją). Motyw opakowania okazjonalnego w ich przypadku
powinien być delikatny, bez nadmiernego ingerowania w design opakowania
całorocznego. Za to bardziej inwazyjne
projekty okazjonalne dla tego typu produktów świetnie sprawdzą się w sezonie
letnim, wakacyjnym.
• zbudowanie wizerunku marki bliskiej
odbiorom, towarzyszącej im w ważnych
chwilach, stającej się elementem ich
życia na co dzień i od święta (np. coca-cola)
• podkreślenie wartości emocjonalnych
marki lub wzbogacenie jej o nie (ponownie Coca-Cola)
Opakowanie walentynkowe
Źródło: www.romashka.org
• zaakcentowanie korzyści emocjonalnych i funkcjonalnych produktu
zawierać elementy rozpoznawalne przez
daną grupę docelową i kojarzone z kategorią produktu.
Korzyści płynące z wykorzystywania opakowań okazjonalnych:
• „ulokalnienie” globalnej marki, tzn.
dostosowanie jej do wymogów lokalnego
rynku i lokalnych odbiorców (np. opakowania cukierków M&M’s w kolorach polskiej flagi narodowej z okazji UEFA Euro
2012 – w tym przypadku nawet sam produkt miał barwy czarowną i białą, a w innych krajach przybrał odpowiednie kolory
narodowe)
Opakowanie wielkanocne
Źródło: www.candyrific.com
Celem opakowania
okazjonalnego jest:
mowania w grupie, jak i w pojedynkę),
a także adresowane do szerokiej grupy
o d b i o rców ( m ł o d z i eż , m ężc z yź n i ,
kobiety, pary, rodziny).
• wzrost sprzedaży w danym okresie
• poszerzenie grupy nabywców
• pozycjonowanie opakowania jako
prezentu
• wyróżnienie homogenicznych produktów
Opakowanie lokalne
Źródło: www.thegrocer.co.uk
Opakowania okazjonalne to nie nowość. Mnogość różnego rodzaju świąt i wydarzeń
powoduje, że coraz więcej produktów jest przystrojonych w okazjonalne „ubranka”.
Przybierają one różne formy, od tradycyjnych rękawów i nakładek na całoroczne opakowanie, przez wyróżniające się tłoczenia, aż po najbardziej innowacyjne rozwiązania.
Katarzyna Drecka
30 oTo!
Specjalista ds. marketingu i PR w AB S.A.
zajmująca się marketingiem marek TB Print, TB Energy i TB Clean;
doktorantka w Instytucie Marketingu Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu;
pasjonatka marketingu
oTo! 31
Monika Mikołajczak
ART OF PACKAGING
KONKURS
NA NAJLEPSZE
OPAKOWANIE ROKU
Perły wśród Opakowań
BIZNES, SZTUKA, MIASTO POZNAŃ, PROJEKTOWANIE, DESIGN, KNOW HOW, TECHNOLOGIA, PRODUKCJA, SPRZEDAŻ. To hasła, z którymi wiąże się ogólnopolski konkursu na
najlepsze opakowanie roku ART OF PACKAGING – Perły wśród Opakowań.
Jego ideą, niezmiennie od siedmiu lat,
jest promowanie innowacyjności, kreatywności oraz konkurencyjności polskich opakowań na rynku krajowym oraz
rynkach zagranicznych. Szukamy pereł
zarówno wśród młodych artystów, projektantów, studentów i absolwen -
którzy raz w roku mają okazję spotkać
się w Poznaniu na uroczystej Gali Finałowej, podczas której przyznajemy wyróżnienia i nagrody w obecności osobistości
ze świata biznesu, przemysłu, nauki
i kultury. Ale najważniejsze są OPAKOWANIA – swoiste dzieła sztuki o niebagatelnym i nieocenionym na
rynku znaczeniu. To one stanowią clou całego wydarzenia.
ART OF PACKAGING odbywa
się pod honorowym patronatem Ministerstwa Gospodarki oraz patronatem Marszałka
Województwa Wielkopolskiego. Współorganizatorem jest
Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa
w P oz n a n i u . O rg a n i z a to rem jest EUROPEAN MEDIA GROUP,
wydawca m.in. miesięcznika PACKAGING
POLSKA.
ART OF PACKAGING odbywa się pod
honorowym patronatem Ministerstwa
Gospodarki oraz patronatem Marszałka
Województwa Wielkopolskiego.
tów uczelni – w ramach ART OF PACKAGING DEBIUTY, jak i profesjonalnych
znawców sektora przemysłu opakowaniowego: projektantów, producentów,
właścicieli marek – w ramach ART OF
PACKAGING PROFESSIONAL. Wyławiamy również Opakowanie z Szuflady – już
nie Debiut, ale jeszcze nie Professional:
opakowanie – jego projekt lub prototyp –
stworzone przez profesjonalistów, które
z różnych względów nie ujrzało jeszcze
światła rynkowego i nie zostało wdrożone do produkcji. Promujemy twórców,
32 oTo!
Edycja 2012
Butelka na wodę mineralną Cisowianka
Perlage zgłoszona przez firmę Polskie
Zdroje uzyskała miano Perła wśród Opakowań w konkursie ART OF PACKAGING
Professional, natomiast seria etykiet
i opakowań na spożywcze produkty
oTo! 33
regionalne – Kujawska Tradycja autorstwa Mai Drążkowskiej z Akademii
Sztuk Pięknych w Łodzi uznana została
Perłą wśród Opakowań ART OF PACKAGING Debiuty! W kategorii „Opakowanie
z Szuflady“ wyciągnięto wspaniały
projekt opakowania na wino PianoKEY,
którego twórcą jest firma TFP Grafika.
Przyznano również nagrodę specjalną –
wyróżnienie marki Rosenthal, która oceniała prace młodego pokolenia projektantów rozpoczynających dopiero swoją
drogę w projektowaniu opakowań.
Ogłoszenie wyników siódmej edycji prestiżowego konkursu na najlepsze opakowanie roku miało miejsce 18 marca
2013 roku w Poznaniu podczas uroczystej Gali Finałowej, na którą przybyło wiele osobistości ze świata biznesu
i sztuki.
O ZWYCIĘZCACH
Zwycięzca
ART OF PACKAGING
PROFESSIONAL
Cisowianka Perlage w butelce
Butelka na wodę Cisowianka Perlage
Zgłaszający, projektant i użytkownik:
Polskie Zdroje
Producent: Owens-Illinois (butelka); JDA
Łomża (etykieta)
Butelka została stworzona z myślą o najbardziej wymagających konsumentach,
którzy poszukują nie tylko wyjątkowego smaku, ale chcą otaczać się pięknymi,
wyszukanymi przedmiotami. Precyzyjne,
ozdobne tłoczenia, papierowa etykieta,
głęboki, stworzony na indywidualne zamówienie niebieski kolor, srebrne, aluminiowe zamknięcie i smukły kształt sprawiają, że butelka jest prawdziwą ozdobą
stołu i z powodzeniem pełni funkcję ele-
34 oTo!
ganckiej karafki. Butelka (poj. 0,7 litra)
wykonana jest ze szkła produkowanego
przez firmę O-I. Niebieski kolor stworzony został na indywidualne zamówienie
Polskich Zdrojów. Butelka posiada specjalne tłoczenia, w których umieszcza się
etykietę. Podobnie jak w innych produktach Polskich Zdrojów, zastosowano tu
papierowe etykiety, dodatkowo wyposażone w srebrne elementy dekoracyjne.
Zamknięcie to wykonana z aluminium zakrętka z plastikowym pierścieniem gwarancyjnym. Butelka należy do kategorii
cienkościennych butelek bezzwrotnych,
które posiadają wszystkie zalety szkła,
przy czym proces ich recyklingu jest
jeszcze bardziej efektywny i ekologiczny, m.in. ze względu na wagę opakowania oraz kwestie transportu.
Zwycięzca
ART OF PACKAGING DEBIUTY
Kujawska Tradycja
* Zwycięzca ART OF PACKAGING
PROFESSIONAL
Seria etykiet i opakowań na spożywcze
produkty regionalne Maja Drążkowska
Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi
Kujawska Tradycja to linia etykiet i opakowań na produkty regionalne zamieszczone na listach produktów tradycyjnych. To spójny, rozpoznawalny pomysł
na promowanie tradycji województwa,
zarówno w Polsce, jak i za granicą. Produkty dobrano w taki sposób, by pochodziły z całego województwa kujawsko–pomorskiego oraz by można było
zaprezentować różne formy opakowań.
Dziś wiele z tych produktów nie posiada
opakowań, co w dużej mierze ogranicza wprowadzenie ich na rynek oraz
przyczynia się do słabej rozpoznawalności. Seria zawiera: etykiety na słoiki
(trzy rodzaje miodów i powidła śliwkowe), etykiety na butelki (dwie nalewki,
księżycówkę, miodek majowy, sok
* Zwycięzca ART OF PACKAGING
DEBIUTY
oTo! 35
z kapusty), banderolkę na chleb, puszkę
na kawę, kajmak i amoniaczki oraz opakowanie kartonowe na mace borowiackie. Ważne, by materiały zastosowane w projekcie były ekologiczne,
ponieważ projekt promuje produkty naturalne. Motywy użyte na opakowaniach
inspirowane są haftem kujawskim,
pojawiającym się na fartuszku kujawskiego stroju. Użyta grafika ma więc również
swoje zakotwiczenie w tradycji. Cały
projekt jest spójny, ten sam układ etykiet
pojawia się bowiem na wszystkich opakowaniach. Po przyjrzeniu się wychodzi na jaw, że etykiety nie są identyczne.
Każdemu opakowaniu indywidualnego
charakteru dodaje znak kwiatu rośliny lub
koronki, który góruje na etykiecie lub
dominuje na pudełku. Naturalnie utworzyły się trzy grupy znaków. W pierwszej symbole wskazują na to, z czego wy-
* Zwycięzca ART OF PACKAGING
OPAKOWANIE z SZUFLADY
tworzony został dany produkt np. dla
miodu klonowego znakiem stał się kwiat
klonu. Druga grupa znaków przeznaczona jest dla produktów roślinno-zbożowych, takich jak kawa zbożowa czy chleb
ze słonecznikiem. Pojawia się na nich
odpowiedni symbol, np. kwiat słonecznika ujęty w kłosy zboża. Trzecia grupa
została utworzona dla produktów cukierniczych, w których jednoznaczne określenie rośliny jest niemożliwe. Jako symbolu
użyto koronki, która także występuje
w tradycyjnych haftach ludowych.
Ważne jest to, że w ujednoliconych opakowaniach symbol produktu przypomina
o różnych wytwórcach, którzy mogą
tego znaku używać jako logo ich produktu. Gwarancją wiarygodności produktu
i jego wyjątkowego charakteru jest
podpis wytwórcy na tylnej etykiecie.
* Zwycięzca ART OF PACKAGING DEBIUTY
źródło:
www.marketing-news.pl
* Wyróżnienie marki Rosenthal
Zwycięzca kategorii
OPAKOWANIE z SZUFLADY
PianoKey
Opakowanie na wino
Zgłaszający: TFP Grafika
Inspiracją do zaprojektowania opakowania na wino stał się fortepian. Jest on
w pewnym stopniu ekskluzywnym
meblem, który wewnątrz skrywa mechanizmy odpowiadające za perfekcyjne wydobycie dźwięku. Ten właśnie
dźwięk działa na naszą podświadomość
i czujemy pewien rodzaj ukojenia. Podobnie wino oddziałuje na nasze ciało
i pozwala nam oddać się chwili relaksu,
odszukać nowe myśli. Te właśnie czynniki przemawiały za umieszczeniem butelki
– opatulonej w wygłuszającą warstwową tekturę – w drewnianej bryle. Biel
i czerń – dwa światy opakowania odsłaniają częściowo strukturę tektury, by zachęcić odbiorcę do spojrzenia w głąb
i sięgnięcia po wytrawny trunek. Materiałem wyjściowym do wykonania opakowania PianoKey jest tektura falista pięciowarstwowa, która została przyozdobiona litym drewnem. Bryła jest polakierowana na wysoki połysk z zachowaniem
naturalnej jego struktury. Na klapce zmykającej wykonano zadruk cyfrowy, ukazujący przyszłą markę produktu.
Wyróżnienie marki Rosenthal
Farbki!
Opakowanie na farby dla dzieci
Aleksandra Guz
Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi
Farbki! to opakowanie na farby dla dzieci
o ciekawej i innowacyjnej formie. Składa
się ono z dwóch elementów: pojemników
z farbą oraz wielofunkcyjnego stojaka.
Pojemniki działają na zasadzie strzykawki – naciskając tłoczek, dziecko może
precyzyjnie dozować farbę nie brudząc
się przy tym. Po zakończeniu malowania farbki można odłożyć na stojak, który
służy także do przechowywania pędzli
oraz jako pojemnik na wodę. Opakowanie wykonane jest z tworzywa sztucznego, pozyskanego z recyclingu i możliwego do ponownego przetworzenia.
Każdy pojemnik na farbę ma silikonowy
zaworek, który zapobiega jej wysychaniu.
Stojaki-moduły można w prosty sposób
łączyć ze sobą (poprzez przyłożenie do
siebie i przekręcenie). Opakowanie jest
bezpieczne dla dzieci i łatwe w użytkowaniu. Opakowanie Farbki! jest doskonałą alternatywą dla tego typu produktów
dostępnych na rynku.
Monika Mikołajczak
36 oTo!
Redaktor Naczelna miesięcznika PACKAGING POLSKA,
manager konkursu ART OF PACKAGING,
członkini Rady Polskiej Izby Opakowań
oTo! 37
Katarzyna Drecka
OPAKOWANIE
A ŚWIADOMOŚĆ
I WIZERUNEK
MARKI
Opakowanie jest jednym z najbardziej niedocenianych punktów styczności z marką. A to błąd. Traktowanie opakowania jedynie jako pojemnika
ochronnego albo – co gorsza – reklamy produktu, to wyrzucanie w błoto
wielu okazji do zaangażowania klienta. W internecie popularne są tzw.
unboxing videos, czyli filmiki pokazujące rozpakowywanie długo wyczekiwanego produktu. Dobrze zaprojektowane opakowanie staje się wtedy dla
klienta elementem doświadczania marki i produktu. Takie doświadczenie
– dokładnie tak samo jak opakowanie – można projektować, grać na emocjach, tworzyć poszczególne warstwy albo…zastępować instrukcję obsługi. Ten przykład – http://bit.ly/OpakowanieTelefonu – pokazuje, że przed
producentami opakowań jeszcze wiele do odkrycia.
Paweł Tkaczyk
Prezes Zarządu Midea,
autor książek „Zakamarki marki” i „Grywalizacja”,
wykładowca
Opakowanie to punkt styczności konsumenta z marką i jeden z nośników komunikatów o niej, dlatego warto wykorzystać jego potencjał do budowania wśród odbiorców skojarzeń brandu z docelową kategorią produktu przez pokazanie podobieństw
w danej kategorii (Point of Parity) oraz z docelowym wizerunkiem marki, poprzez
odróżnienie produktu od innych w kategorii, wyeksponowanie jego unikalnych cech
(Point of Difference).
Opakowanie a świadomości
- w poszukiwaniu kodu
wizualnego kategorii produktu
By opakowania mogły budować opisane wyżej asocjacje, musimy znaleźć kod
wizualny interesującej nas kategorii produktu. Pomoże nam w tym tzw. analiza
półki. Jest to badanie kategorii produktowej, określające rozwiązania graficzne
opakowań w danej kategorii: estetykę,
symbole, formy.
Podczas analizy zwróćmy
szczególną uwagę na:
• wygląd opakowań produktów
w interesującej nas kategorii,
• wspólne elementy sygnalizujące daną
kategorię produktu,
• dominujące kolory, kształty,
symbole, rozwiązania graficzne w całej kategorii,
• co opakowanie eksponuje,
np. produkt, jego składniki,
specyfikację, pochodzenie.
38 oTo!
Dlaczego warto uwzględnić w projekcie opakowania elementy wspólne dla
całej kategorii produktowej? Ponieważ
w prosty sposób przyporządkowują
do niej produkt (także w świadomości
nabywców). Jeśli różni się on zbytnio
od innych w danej kategorii, konsument
może zwątpić w jego cechy i od razu
odrzucić (zdarzają się wyjątki, które
celowo są odróżniane opakowaniem od
kategorii produktu - dobrym przykładem
jest płyn do mycia naczyń marki Method,
wspomniany wcześniej w raporcie przez
Monikę Hajdas). Wykorzystanie kodu wizualnego kategorii komunikuje korzyści,
które są charakterystyczne dla wszystkich jej produktów.
Opakowanie to punkt styczności
konsumenta z marką i jeden z nośników komunikatów o niej
oTo! 39
Najczęściej komunikowane elementy to:
• tradycja lub nowoczesność,
• składniki i receptury,
• pochodzenie,
• ikona marki (postać komunikująca swoimi cechami pozycjonowanie produktu),
• logotypy.
Znalezienie odpowiedniego kodu wizualnego kategorii produktu, czyli wspólnych
elementów graficznych, to początek
i podstawa procesu projektowania
opakowania, które pomoże budować świadomość marki.
By opakowanie mogło sku-
40 oTo!
Podstawowe elementy to:
• płeć nabywcy
• dochody nabywcy
Dobrym przykładem są leki przeciwbólowe, które na opakowaniach mają
najczęściej wyeksponowane pochylone
logotypy lub teksty oraz pochylone i ostre
kształty sugerujące szybkość, wyraziste
kolory kojarzące się ze skutecznością,
sytuacje użycia wymienione w punktach.
Z kolei wody mineralne na etykietach często nawiązują do przyrody,
natury (kolor zielony i niebieski), podkreślając swoje pochodzenie ( na większości
etykiet widnieją góry). Pochodzenie
wody często jest dodatkowo akcentowane ich nazwą (Ustronianka, Muszynianka,
Nałęczowianka, etc.) oraz umieszczoną
na etykiecie ilustracją przedstawiającą
miejscowość/budynek. Logotypy najczęściej zajmują ponad 50% powierzchni
etykiety.
O p a kowa n i e a w i ze runek – planowanie
przemyślanej strategii
tecznie kształtować wizerunek marki,
żaden element projektu nie może być
przypadkowy. Jego zaprojektowanie
wymaga precyzyjnej wiedzy o grupie docelowej i jej zachowaniach w odniesieniu
do wybranej kategorii produktowej.
• wiek nabywcy
Płeć nabywcy
Jak pisze Ewa Wasilewska w artykule
„Płeć kulturowa a zachowania konsumenckie”, „męskie zakupy są z reguły
przemyślane i poprzedzone analizą faktów i parametrów. Wsparcie i pomoc
innych jest zatem zbędne, a nawet przeszkadza. Kobiece podejście jest wprost
przeciwne. Interesujące i cenne są opinie i wrażenia związane z produktem,
a do tego często niezbędna okazuje się
komunikacja z innymi. Męskość zadowoli się produktem „wystarczającym”,
kobiecość poszukuje „ideału” i dlatego
rzadko w tym drugim przypadku decyzje
podejmowane są szybko. Istotne jest także
to, że kobiety chętnie dzielą się opiniami
o użytkowanych produktach i wypróbowanych usługach oraz są doskonałymi
liderkami opinii, co w przypadku mężczyzn zdarza się rzadko.” Ma to swoje
By opakowanie mogło skutecz nie kształtować wizerunek marki, żaden element projektu nie może być
przypadkowy.
odzwierciedlenie w projektach opakowań: dla oczekujących konkretów
mężczyzn opakowania projektuje się
zupełnie inaczej niż dla poszukujących
ideału kobiet.
Projekty opakowań kierowanych do mężczyzn charakteryzują się surowością,
oszczędnością graficzną, są bardziej
„kanciaste”, „twarde” w odbiorze. Często
widnieją na nich proste, geometryczne
kształty, linie, ciemne lub zdecydowane
kolory, proste, nieozdobne kroje czcionek, jasno sprecyzowane zastosowanie
produktu.
Z kolei opakowania produktów dla kobiet
często mają wiele elementów ozdobnych i przejść tonalnych jednego koloru.
Charakterystyczne dla nich są miękkie
kształty i fale, większa niż w przypadku
„męskich” dbałość o detale, pastelowe
lub soczyste kolory. Kroje czcionek są
miękkie, ozdobne, często stylizowane na
pismo ręczne.
* Opakowanie papierosów dla mężczyzn Lucky Strike
Źródło: www.seven24.nq.pl
* Opakowanie papierosów dla kobiet SHE
Źródło: www.itabak.pl
Najlepszym przykładem zróżnicowania opakowań pod względem płci są
papierosy. Produkty kierowane do
męskiej grupy odbiorców obfitują w zdecydowane kolory, proste, grube czcionki
i brak elementów ozdobnych, podczas
gdy kobiece odpowiedniki są smukłe,
złocone, srebrzone, zdobione, z czcionką
stylizowaną na pismo ręczne. Podobne różnicowanie widać na opakowaniach
kosmetyków (np. żele pod prysznic Dove
dla kobiet i mężczyzn) czy napojów (np.
Coca-Cola Light i Coca-Cola Zero).
Dochody nabywcy
Półka cenowa produktu powinna być
jedną z wytycznych przy projektowaniu opakowania. Produktów premium
(luksusowych, prestiżowych) jest zazwyczaj mniej niż produktów typu standard,
* Opakowanie kobiece żelu pod prysznic Dove
Źródło: www.idoveyou.pl
* Opakowanie męskie żelu pod prysznic Dove
Źródło: http://www.idoveyou.pl
oTo! 41
a co za tym idzie nie walczą one ze sobą
o uwagę konsumenta tak intensywnie.
Można zatem pozwolić sobie na stonowane, minimalistyczne opakowanie.
Charakterystyczne dla luksusowych opakowań są złocenia, tłoczenia, stylizacja
vintage, minimalizm, jeden kolor, grawer,
nietypowy materiał opakowania czy jego
niestandardowy kształt (wykrojnik).
Wiek nabywcy
To kolejna ważna determinanta wyglądu opakowania. W przypadku opakowań
* Opakowanie butów tenisowych Mizuno
- sztabka złota
Źródło:
www.ibelieveinadv.com
* Opakowanie kaloszy Fisherman
Źródło: www.ibelieveinadv.com
42 oTo!
dla seniorów, widać dwa trendy. Z jednej
strony opakowania mają czytelne napisy,
jasno sprecyzowane przeznaczenie produktu, często nadają się do powtórnego
wykorzystania. Z drugiej strony, firmy
dążą do unifikacji, nie chcą podkreślać,
że produkt jest dla seniora, ponieważ
w dobie starzejącego się społeczeństwa
seniorzy stają się coraz bardziej aktywni,
korzystają z życia i są otwarci na nowości technologiczne (skype, facebook,
smartfon, tablet, zakupy przez internet,
etc.). Wszystko to sprawia, że nie chcą
być stygmatyzowani opakowaniami „dla
osób starszych”.
W przypadku dzieci sytuacja jest bardziej
skomplikowana. Możemy opakowania
dziecięcych produktów podzielić na trzy
kategorie: produkty dla noworodków
i niemowląt, produkty dla kilkulatków oraz produkty dla dzieci starszych,
w przedziale wiekowych 10-14 lat.
Przede wszystkim musimy wiedzieć
kto jest użytkownikiem produktu,
a kto jego nabywcą. Produkty dla
noworodków i niemowląt kupują rodzice. Widać na nich pastelowe
kolory, zdjęcia uśmiechniętych dzieci lub rysunkowe postaci (najczęściej
misie). Kody wizualne opakowań
produktów dla niemowląt często bardziej apelują do kobiet (jasne, pastelowe
kolory, delikatne lub zabawne czcionki,
ilustracje). Jeśli kierujemy opakowanie
do kilkulatka, który sam decyduje o nabyciu produktu (np. będąc z rodzicami
w sklepie sam wybiera produkt), wówczas musimy czymś go zaciekawić,
rozbawić, wprowadzić do projektu
opakowania dynamiczne elementy, kojarzące się z ruchem, zabawą, np. psocące,
roześmiane rysunkowe postaci w ruchu,
wpadające do jogurtu owoce, rozchlapujące go wokół, unoszące się bąbelki
na bluetce płynu do kąpieli. Często na
takich opakowaniach widać ikony marki
– rysunkowe postaci, pojawiają się także
w kampaniach telewizyjnych oraz jako
zabawki dodawane do produktów stojących na półkach sklepowych.
Jednak w przypadku dzieci starszych
(10-14 lat) opakowania projektujemy
uwzględniając przede wszystkim upodobania dzieci w górnej granicy wieku (14
lat), ponieważ są one grupą aspiracyjną dla młodszych. Dzięki zastosowaniu
się do tej zasady, opakowanie zaprojektowane dla 14-latków trafi także w gusta
młodszych dzieci, które chcą być jak ich
starsi koledzy.
Opakowania produktów dla dzieci czasem są także zabawkami, np. kubeczki
Danonków mogą stać się zwierzątkami,
karton po obuwiu sportowym, po rozłożeniu, staje się małym boiskiem, a po
obuwiu dziewczęcym - domkiem dla lalki.
Przede wszystkim musimy wiedzieć kto jest użytkownikiem produktu, a kto jego nabywcą.
* Opakowanie dla kilkulatka -Danonki Zoo
Źródło: www.danonki.pl
oTo! 43
ODDZIAŁYWANIE
ELEMENTÓW PLASTYCZNYCH
NA PERCEPCJĘ NABYWCY
• Podkreślenie nazwy lub wizerunku marki
Kolor i krój czcionki wzmacniają wizerunek produktu, np.: stylizowany krój czcionki
na puszce ciemnego piwa podkreśla skojarzania z „tradycyjną metodą” warzenia.
• Wzbudzenie zainteresowania
* Opakowanie butów sportowych Nike - boisko
Wyraziste wzornictwo opakowania wyróżnia produkt wśród innych i przyciąga wzrok
nabywcy, zwłaszcza gdy środki plastyczne harmonizują z wizerunkiem produktu.
Źródło: ibelieveinadv.com
• Podniesienie walorów estetycznych
Atrakcyjne opakowania służą później jako pojemniki.
• Pobudzenie aspiracji
Na zdjęciach lub rysunkach ilustrujących użytkowanie produktu przedstawia się
interesujących ludzi w ciekawym otoczeniu (w górach, na plaży, w luksusowej
rezydencji).
• Dodanie wartości
Na świątecznych opakowaniach słodyczy drukuje się gry lub układanki. Francuscy
producenci musztardy ozdabiają pojemniki rysunkami bohaterów kreskówek,
na pudełkach zapałek drukuje się pytania quizowe, itd. Produkt ma wówczas większą wartość dla nabywcy przy nieznacznie wyższym koszcie produkcji opakowania.
* Opakowanie butów dziewczęcych Elephanten pokoik dla lalki
• Zamieszczenie wskazówek i symboli
Źródło: adsoftheworld.com
Drewniana łyżka dołączona do butelki oliwy przekonuje nabywcę o zdrowotnych
walorach produktu powszechnie stosowanego w niezawodnej, tradycyjnej kuchni.
• Zachęta do dotknięcia produktu
Niektóre firmy umieszczają napisy dookoła buteleczki – aby je przeczytać,
trzeba wziąć opakowanie do ręki.
Katarzyna Drecka
44 oTo!
Specjalista ds. marketingu i PR w AB S.A.
zajmująca się marketingiem marek TB Print, TB Energy i TB Clean;
doktorantka w Instytucie Marketingu Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu;
pasjonatka marketingu
oTo! 45
M.Hajdas, M.Sobocińska, R.Kłeczek, Kreacja w reklamie, Wolters Kluwer Business, Kraków 2008, s. 135-136
Łukasz Musiał
PUDEŁKO
PEŁNE TAJEMNIC
Co sprawia, że niektóre produkty zdają się mówić konsumentom: „Kup mnie!
Musisz mnie mieć - teraz!”, a inne pozostają niezauważone, giną gdzieś w labiryncie
sklepowych półek? Z pewnością cena, skuteczność kampanii promocyjnej, miejsce
i sposób prezentacji w sklepie oraz... opakowanie. Ale pudełko, oprócz atrakcyjności,
musi spełniać też szereg innych funkcji, jak choćby trwałość. Przed projektantami
opakowań stoi o wiele więcej wyzwań niż mogłoby się wydawać. To złożony proces,
na który składa się mnóstwo czynników.
Wyróżnij się albo...
Opakowanie musi przyciągać wzrok. Pewien duński fizyk, Torr Norretranders, dla
zobrazowania różnic pomiędzy prędkościami zmysłów przełożył je na prędkości
komputerów. Wzrok to najszybszy ze
zmysłów: jest niczym prędkość sieci komputerowej (1250 MB/s). Następny
w kolejności, ale już znacznie wolniejszy,
jest dotyk o prędkości USB (125 MB/s).
Dalej słuch i węch prędkości twardego dysku (12,5 MB/s) i wreszcie smak.
Co ciekawe, ogromna większość tych
procesów związanych z odbieraniem bodźców przez zmysły
odbywa się bez udziału świadomości. Podobnie jak nie
myślimy o poszczególnych ruchach wykonywanych podczas
podnoszenia szklanki, tak nie
zastanawiamy się nad każdym
przedmiotem czy obrazem,
które pojawiają się przed naszymi oczami. A jednak
obrazy trafiają do mózgu bezustannie
i, co więcej, są przez niego analizowane
i przetwarzane. Jeśli zostaną powtórzone odpowiednią ilość razy, mogą wręcz
doprowadzić do spełnienia marzenia
każdego marketera - wytworzenia nawyku kupowania danego produktu.
Nie myślę, a jednak kupuję
Dowodów na poparcie tej tezy dostarczył Larry Squire - psychiatra i neurolog
badający powstawanie nawyków. Jeden
z jego pacjentów, Eugene Pauly, po
poważnej infekcji i operacji mózgu, stracił wszystkie swoje wspomnienia sprzed
20 lat i umiejętność zapamiętywania.
Wzrok to najszybszy ze zmysłów: jest niczym prędkość sieci komputerowej (1250 MB/s)
46 oTo!
Nie poznawał osoby, z którą przywitał
się kilka minut temu, kilka razy dziennie
jadł śniadanie, nie potrafił powiedzieć
gdzie mieszka, ani gdzie w jego miesz-
oTo! 47
Wyniki wskazują ponadto,
że jeśli chodzi o podejmowanie decyzji
zakupowych, opakowanie produktu ma
niemal równe znaczenie, co sama marka...
uwagi żony, Eugene wyszedł na spacer
sam. Żona wpadła w panikę, okazało się
jednak, że niepotrzebnie. Pauly bez najmniejszego problemu przeszedł trasę
spaceru i bezpiecznie wrócił. Mimo
tego, że nadal nie potrafił odpowiedzieć
na pytanie: „Gdzie mieszkasz?”, nawet
jeśli zadano mu je na ulicy tuż przed
domem, jego mózg potrafił odtworzyć
trasę codziennego spaceru właśnie dzięki wytworzeniu nawyku. Pauly oglądając
codziennie te same drzewa, płoty i domy,
zapamiętywał je nieświadomie i potrafił wykorzystać tę wiedzę w praktyce,
choć nie był świadomy jej posiadania.
Opakowanie to klucz
do sukcesu
D l a p ro j e kt a n tów o p a ko wań oznacza to konieczność
wyróżnienia się i utrwalenia
w świadomości odbiorców.
Ze względu na stale rosnącą
liczbę produktów i informacji, a co za tym idzie bodźców
odbieranych przez zmysły, zadanie staje
się coraz trudniejsze. Clutter komunikacyjny sprawia, że poprzeczka jest stawiana
coraz wyżej, a jednak warto próbować
przezwyciężać te trudności. Według
48 oTo!
Briana Richarda z firmy Mead Westvaco
Corporation (MWV), która przeprowadziła badania dotyczące wpływu opakowania
na wybór klienta, aż 64% konsumentów kupuje dany produkt nie posiadając
o nim żadnej wiedzy. Z badania wynika, że opakowanie wpływa na dokonanie
zakupu, ogólne zadowolenie z produktów i powtarzalność. Wyniki wskazują
ponadto, że jeśli chodzi o podejmowanie
decyzji zakupowych, opakowanie produktu ma niemal równe znaczenie, co
sama marka (10% w porównaniu do 12%)
Nie tylko obrazki
Oprócz atrakcyjnego projektu graficznego, opakowanie musi spełniać cały szereg
innych założeń. Wiele z nich wiąże się
z logistyką, jak na przykład maksymalne
wykorzystanie przestrzeni magazynowej.
Pod tym względem preferowane są opakowania, które po ułożeniu na palecie nie
będą pozostawiały pustych przestrzeni,
a wiec nie będą marnowały miejsca,
a co za tym idzie - pieniędzy. Kolejny problem to trwałość w zestawieniu z wagą
i ekologią. Opakowanie musi wytrzymać
określone naprężenia, transport, czas eksploatacji, ale jednocześnie powinno być
lekkie, aby minimalizować koszty transportu. Trwałość nie powinna też wpływać
na możliwość przetworzenia opakowania, a nawet jego ponownego użycia.
Dobre opakowanie to wreszcie
wymierne korzyści dla marki.
Szalenie ważny jest więc tutaj wybór odpowiedniego materiału, który oczywiście
zagwarantuje też odpowiednią relację jakości do ceny. Jednym z trendów obecnych
na rynku opakowań jest też kwestiono-
Zmiana projektów opakowań,
która miała za zadanie nawiązanie do angielskiej tradycji herbacianej
sprawiła, że w ciągu roku sprzedaż wzrosła o 60%...
wany etycznie downsizing,
czyli optyczne powiększanie
opakowania produktu przy jednoczesnym zmniejszeniu jego
rzeczywistej zawartości. Butelki PET o pojemności 1,75 litra
są na przykład projektowane tak, aby ich wysokość była
identyczna z butelkami o pojemności 2
litrów. Utrudnia to konsumentowi porównanie rzeczywistej ceny produktów
i często sprawia, że wybiera produkt
tańszy, chociaż niższa cena jest spowodowana mniejszą ilością.
ostateczny dowód na to, że opakowanie
w ogromny sposób wpływa na kondycję
produktu. Warto mieć ten fakt na uwadze
i starać się go jak najlepiej wykorzystać.
źródło: www.packagingoftheworld.com
kaniu znajduje się łazienka. Jego żona
każdego wieczora zabierała go na spacer - zawsze o tej samej porze i tą samą
drogą. Pewnego razu, z powodu nie-
Pudełko, które robi różnicę
Dobre opakowanie to wreszcie wymierne
korzyści dla marki. Potwierdza to organizowany co roku konkurs DBA Design
Effectiveness Awards, na którym nagradzane są projekty, które przełożyły się na
podniesienie wyników sprzedażowych.
Jednym z doskonałych przykładów może
być przypadek marki Babington’s - sklepów z herbatą prowadzonych w Rzymie.
Zmiana projektów opakowań, która miała
za zadanie nawiązanie do angielskiej tradycji herbacianej sprawiła, że w ciągu
roku sprzedaż wzrosła o 60%, a liczba
osób odwiedzających o 40%. To chyba
Łukasz Musiał
Creative Director
Head of Communication Design
oTo! 49
JAK POBUDZIĆ
SWOJĄ KREATYWNOŚĆ
Kim jest dobry designer? Artystą czy może rzemieślnikiem? Czy tym, co liczy się
przede wszystkim, jest tempo pracy, a może wyczucie najnowszych trendów? Choć
ciężako o jednoznaczną odpowiedź, jedno jest pewne – kreatywność liczy się ponad
wszystko.
Znajomość trendów czy programy graficzne opanowane do perfekcji czasami zwyczajnie nie wystarczą. Bowiem tym, co liczy się przede wszystkim, jest ta trudna umiejętność robienia rzeczy nietypowych, ciekawych. Po prostu – kreatywnych. Niektórzy mówią, że z tym trzeba się urodzić. Jest jednak kilka relatywnie prostych sposobów, które
pomogą obudzić nasze umiejętności niesztampowego myślenia.
[ ..? ]
Zapomnij wszystko to, co wiedziałeś
Sposób w jaki postrzegamy i rozumiemy
świat bazuje przede wszystkim na gotowych, utartych i wpajanych nam przez
całe życie konstruktach – gotowych sposobach myślenia. To często największa
przeszkoda, uniemożliwiająca nam wyjście poza schemat. Rozwiązaniem może
okazać się podejście preferowane przez
agencję TBWA, tzw. disruption. Działając
zgodnie z tą ideą pierwszą rzeczą, którą
musimy zrobić to zapoznać się trendami
panującymi na rynku (co, kto, dla kogo
i jak robi), a następnie zrobić coś zupełnie innego.
50 oTo!
[
]
Burza mózgów, ale na pewnych warunkach
Ten sposób pracy, choć często zaskakująco efektywny, ma również swoje wady.
Nierzadko podczas zażartych dyskusji padają takie zdania jak już to robiliśmy, to nigdy nie zadziała, tego nie ma
w budżecie, etc. Podobnych fraz można
wymienić jeszcze wiele. Podczas burzy
mózgów są one jednak kategorycznie
zabronione. Dlaczego? Zabijają kreatywność. Usłyszane kilka razy hamują naszą
odwagę, odbierając tym samym chęć zabrania głosu.
[
]
[
]
Rozgrzej swój umysł
Daj sobie czas
Choć może to zabrzmieć śmiesznie, proste łamigłówki lub gry zmuszające nas
do wymyślenia czegoś stanowią dobrą
rozgrzewkę przed próbą stworzenia koncepcji. Mogą to być proste zadania, typu
wymyśl jak najwięcej rzeczowników na
literę „f” lub jak najwięcej wersji zakończenia zdania „Ludzie przeważnie…”.
Alternatywą może być wymyślanie nietypowych zastosowań produktów codziennego użytku.
Przeważnie pracujemy pod presją czasu, a nasze projekty robione są na tzw.
ASAP. Ten styl pracy nie służy jednak
kreatywnemu myśleniu. Jeżeli wiesz, że
do wykonania masz zadanie wymagające
większego zaangażowanie i niestandardowych rozwiązań zaplanuj swoją pracę tak, aby móc chociaż przez dwie godziny posiedzieć w ciszy, bez rozmów
i szumów drukarek w tle. Większość
z nas szybciej koncentruje się w ciszy.
[
]
[
]
Nie bądź surowym krytykiem
Myśl wielokierunkowo
Rada ta odnosi się przede wszystkim do
początkowej fazy prac, kiedy to nie jakość, a ilość wygenerowanych pomysłów
jest najważniejsza. Co do zasady pierwsze idee często są najgorsze. Jednak
z czasem nasz umysł nabiera rozpędu
i każde kolejne rozwiązanie jest lepsze
od poprzedniego.
Nie należy bać się pomysłów z pozoru absurdalnych. Czasami te, które
na początku wydają się całkiem szalone, po drobnych przeróbkach z powodzeniem mogą zostać wprowadzone
w życie. Trzymanie się procedur ułatwia
co prawda codzienną pracę, ale nie zawsze jest pomocne. Zwłaszcza w sytuacjach, gdy w grę wchodzi stworzenie
czegoś, co wprost powali naszego klienta na kolana.
oTo! 51
POLECAMY
PUBLIKACJE
Packaging Polska
- miesięcznik
www.brandpackaging.com
– elektroniczny magazyn w języku angielskim
Luke Herriott, Opakowania. Gotowe szablony. Projekty trójwymiarowe. Techniki składania,
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008
Bill Stewart, Projektowanie opakowań,
Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009
Calver Giles, Czym jest projektowanie opakowań? Podręcznik projektowania,
ABE Marketing, 2009
M.Hajdas, M.Sobocińska, R.Kłeczek, Kreacja w reklamie,
Wolters Kluwer Business, Kraków 2008
Kołakowska D., Opakowania: jak pracować z projektantem?
„Opakowania” 06/05/02
Walden-Kozłowska A., Promocyjna funkcja opakowań,
„Przemysł Spożywczy” nr 8, 1
Hales Colin F., Funkcje opakowań a strategie marketingowe producenta,
Pierwszy Ogólnopolski Program Promocji Opakowań PAKOSFERA, Warszawa 25-26.05.2000
Hales Colin F., Rola koloru i kształtu w strategii opakowaniowej,
„Opakowanie” nr 2, 2002
Jankowski S., Wzornictwo opakowań,
„Opakowanie” nr 2,2000
Karłowska D., Opakowanie między półką a reklamą,
„Marketing w praktyce” nr 2, 2002
Mruk H., Opakowanie jako element strategii marketingowej,
„Opakowanie” nr 6, 2000
Roszkowska J. Napakowane opakowania, „Marketing w praktyce”
nr 4, 2010
52 oTo!
oTo! 53
RAPORT
WSPIERAJĄ
OfficeWarriors.pl to serwis dedykowany designowi materiałów biurowych, sztuce tworzenia
jak i wygłaszania prezentacji oraz szeroko rozumianemu pojęciu Corporate Identity. Serwis
funkcjonuje dzięki wsparciu TB Print. Office
Warriors można znaleźć również na Facebooku http://www.facebook.com/officewarriors
TB Clean - To szeroki asortyment produktów
czyszczących przeznaczonych do sprzętu elektronicznego. Solidne wykonanie i sprawdzona
formuła gwarantują najwyższą jakość na rynku.
Wszystkie produkty spełniają wymagania REACH
i pozostałe normy Unii Europejskiej.
TB Energy - To bogata oferta nowoczesnych
rozwiązań oświetleniowych, bazujących na
technologii XXI wieku, czyli diodach LED – najtrwalszym i najbardziej energooszczędnym źródle światła IV generacji. Co więcej, trwałość
diod szacuje się na blisko 50.000 godzin czyli
prawie 9 lat świecenia bez przerwy.
TB Print (dawniej TB) od ponad 15 lat zapewnia klientom szeroki wybór tuszów oraz tonerów do wszystkich popularnych drukarek, zaś doświadczony zespół czuwa, aby
portfolio było systematycznie poszerzane
i jak najlepiej dopasowane do potrzeb rynku,
a przede wszystkim wymagań klienta.
PODZIĘKOWANIA
Raport powstał dzięki wparciu marki TB Print oraz pomocy:
Moniki Hajdas, Moniki Mikołajczak, Alicji Krzepickiej,
Agnieszki Zamojskiej-Sroki, Pawła Tkaczyka, Łukasza Musiała,
DZIĘKUJEMY!
54 oTo!
oTo! 55
56 oTo!