Sławomir Anusz Wykup ziemi rolniczej przez cudzoziemców

Sławomir Anusz
Wykup ziemi rolniczej przez cudzoziemców
Streszczenie:
Ziemia rolnicza jest obecnie traktowana w Polsce jako jedno z dóbr rynkowych, a jej obrót
podlega procesom równoważenia podaży i popytu. W opinii społecznej rolników noszących
się z zamiarem powiększenia areału każde pomniejszenie podaży związane z nabyciem lub
dzierżawą ziemi przez konkurencyjne gospodarstwa jest odbierane jako blokada planów na
własny rozwój. Każdy zakup ziemi i jej dzierżawa z klauzulą pierwokupu są więc
traktowane jako wykup. W omawianej pracy oceniono skalę obrotu ziemią rolniczą należącą
do skarbu państwa, w tym tę część, która znalazła się w kręgu zainteresowań kapitału
zagranicznego. Badany proces osadzony został w kontekście stanu zagospodarowania
obszarów wiejskich widzianego z perspektywy badań naukowych, polityki rolnej
przyjmowanej w kolejnych dokumentach państwowych, a wreszcie na tle danych
statystycznych GUS – spisu powszechnego i rolniczego. Podjęto również próbę
zidentyfikowania sposobu podejścia do problematyki zagospodarowania obszarów
wiejskich zapisanego w planach zagospodarowania przestrzennego i strategiach rozwoju
województw, w których jednym z głównych problemów była restrukturyzacja byłych PGR.
Dzięki badaniu ankietowemu gmin, które w 70% aktywnie włączyły się do rozpoznania
problemu, możliwe było opisanie sposobu funkcjonowania własności ziemskiej z kapitałem
zagranicznym w środowisku lokalnym.
Zaobserwowano między innymi, że większość gmin, w których inwestują cudzoziemscy
rolnicy, tworzy złożone organizmy społeczno-gospodarcze, w których wielkoobszarowe
rolnictwo funkcjonowało jakby równolegle z pozostałymi funkcjami, a dotychczasowy
rozwój był w większym stopniu związany z nierolniczą sferą produkcji i usług.
Prawdopodobnie z tego powodu można obserwować w gminach popegeerowskich łagodny
proces restrukturyzacji, pomimo gospodarczego wykluczenia grupy ludności związanej
wcześniej z zatrudnieniem w rolnictwie uspołecznionym. Stwierdzono, że do chwili obecnej
inwestycje zagraniczne w gospodarstwa rolne nie pomagają w rozwoju gmin, lecz
konserwują negatywne skutki likwidacji rolnictwa państwowego. Stwierdzono również brak
przestrzennej koordynacji pomiędzy deklarowanymi w programach rządowych i planach
zagospodarowania przestrzennego kierunkami polityki rozwoju i zagospodarowania
obszarów wiejskich i rolnictwa, a skalą oraz strukturą zrealizowanej pomocy państwa w
postaci kredytów preferencyjnych dla rolnictwa. Z uwagi na skromny wymiar tej pomocy
uważamy, że przyspieszenie procesu restrukturyzacji można by osiągnąć poprzez
rozbudowanie instrumentów polityki regionalnej o system uregulowań prawnych
różnicujących takie kwestie, jak wielkość obciążeń podatkowych, ulg w opłatach za zmianę
rolniczego przeznaczenia ziemi na inne cele, uproszczeń, a co za tym idzie i kosztów
planowania przestrzennego
W artykule opisano model wykupu ziemi i określono stymulanty i destymulanty procesu. W
celu zobiektywizowania wyników posłużono się analizą statystyczną. Modelu nie należy
odczytywać jako determinantę, lecz jako informację o hipotetycznym przebiegu procesu
wykupu ziemi w sytuacji, gdyby dotychczasowe uwarunkowania nie ulegały zmianom.
Uzyskane wyniki wskazują dobitnie, że proces wykupu ziemi jest ściśle powiązany z
zasięgiem rolnictwa wielkoprzestrzennego i szczątkowym występowaniem osadnictwa
opartego o gospodarstwa rodzinne. Tam, gdzie główną tkankę w zagospodarowaniu
rolniczej sfery obszarów wiejskich stanowią gospodarstwa chłopskie, zjawisko wykupu
ziemi przez inwestorów zagranicznych nie występuje, lub posiada znaczenie marginalne.