Mapa Kultury

Pobrano z portalu Mapa Kultury
24.01.2012
Maciej Słomczyński. Tłumacząc życie
____________________________
autor: Andrzej
Jako jedyny na świecie przełożył całego Szekspira. Przez 11 lat pracował nad Ulissesem. A w
międzyczasie pisał kryminały pod pseudonimem Joe Alex. To tylko niektóre z dokonań Macieja
Słomczyńskiego.
Przekład wszystkich dramatów Szekspira – wydaje się, że to karkołomne zadanie na wiele lat,
benedyktyńska praca, językowa dłubanina z pewnością wymagająca metodycznego i skrupulatnego
podejścia.
Do tej pracy Słomczyńskiego namówił Konrad Swinarski, który najpierw wystawił Wszystko dobre, co
się dobrze kończy w jego przekładzie, a potem zamówił tłumaczenie Hamleta. Słomczyński
przygotowywał sobie tabele z poszczególnymi komórkami pomalowanymi na różne kolory. Rząd
oznaczał jeden dzień pracy. Obok daty wstawiał liczbę przetłumaczonych stron. Kolejna kolumna to
liczba stron, które jeszcze zostały do przetłumaczenia. Następna – jaki procent całości został już
zrobiony, dalej – ile procent zostało. Wiersze wykonane i wiersze do zrobienia również policzone. Na
koniec średnia dzienna. I podsumowanie, na przykład: „Robiłem to 17 dni”.
Tak skrupulatnie Słomczyński kontrolował swoje postępy. Pracował jak maszyna. Makbet – 17 dni,
Romeo i Julia – 21 dni. Pozostałe dramaty w podobnym tempie. Jaka była jakość przekładów
powstających z taką szybkością? Opinie są różne. Jedni byli zachwyceni, wskazywali na ogromną
językową wrażliwość i matematyczną wierność wobec mistrza ze Stradfordu (Słomczyński rezygnował
nawet z utrwalonych w tradycji fraz i tytułów, by lepiej oddać ducha utworów). Inni nie zostawiali na nich
suchej nitki, oskarżali Słomczyńskiego o brak znajomości realiów XVI-wiecznej Anglii, słabe
zrozumienie Szekspirowskiej angielszczyzny i toporną polszczyznę (wynikającą często z rezygnacji z
utartych fraz i tytułów). Ale warto też pamiętać, że Słomczyński przywrócił do sztuk Szekspira
obsceniczne wyrażenia i wulgaryzmy, które wcześniej zastępowano eufemizmami.
Dla odmiany nad Ulissesem Jamesa Joyce’a tłumacz pracował 11 lat. Dłużej niż powstawał oryginał.
Słomczyński przełożył też między innymi Chaucera, Miltona, Stevensona, Faulknera i Lewisa Carrolla.
Mierzył się z nieprzetłumaczalnym Finnegans Wake Joyce’a, ale nie dał rady.
Każdy rok pracy znajdował swoje podsumowanie w odpowiedniej tabeli. Na zielono Słomczyński
oznaczał swoje przekłady z angielskiego na polski, na czerwono – sztuki wystawione na podstawie jego
tekstów, na żółto – własne dzieła przetłumaczone na inne języki.
Maciej Słomczyński urodził się w 1922 roku (albo w 1920, to wcale nie takie oczywiste), w Warszawie
przy ulicy Wareckiej. Dzieciństwo spędził w podwarszawskim Milanówku. Jego matka pochodziła z
Anglii. Biologicznym ojcem był prawdopodobnie Amerykanin Merian C. Cooper, jako ochotnik wziął on
udział w wojnie polsko-bolszewickiej. A później zrobił karierę jako filmowiec, był twórcą między innymi
King Konga. W 1952 roku został uhonorowany Oscarem za całokształt twórczości. Ale czy Cooper na
pewno był ojcem Słomczyńskiego? Kwestionował to starszy brat Wojciech. Uważał, że matka ujawniła
ten fakt w czasie drugiej wojny światowej, by zapewnić Maciejowi lepszy byt na Zachodzie.
Było to po ucieczce z Pawiaka, w którym Słomczyński został osadzony w 1944 roku. Po trzech latach
strona 1 / 2
Pobrano z portalu Mapa Kultury
emigracji tłumacz wrócił do Polski. W latach 50. na miejsce życia wybrał Kraków. Ze względu na
pochodzenie interesowały się nim służby bezpieczeństwa PRL. Ale zazwyczaj agentów udawało mu się
zbyć mało przydatnymi informacjami w stylu: „Poeta Przyboś podczas zwiedzania Nowej Huty notował
dane liczbowe. Ponieważ nie jest on poetą realistycznym, nie są mu one do niczego potrzebne”.
Był samotnikiem. Rzadko wychodził z domu. Jego świat tworzyły duży stół i maszyna do pisania
Olivetti. I oczywiście półka za słownikami i encyklopediami. A nieodłącznym atrybutem była fajka.
Często pracował w nocy, do świtu. Kładł się spać, gdy domownicy wstawali. Porozumiewali się za
pomocą karteczek. Rzeczy ważne zawsze pisał ręcznie, te mniej ważne – na maszynie. Ale wszystko
przerywał w czasie olimpiady czy mistrzostw świata i zasiadał przed telewizorem – dla dobrego sportu
był gotów przerwać każdą pracę.
A pisał… kryminały. Publikował je pod pseudonimem Joe Alex. To było jego „drugie życie literackie”. W
powieści Cichym ścigałam go lotem (tytuł zaczerpnięty z Eumenid Ajschylosa) zawarł takie
stwierdzenie: „Tragedii część pierwsza polega na tym, że ludzie o wiele chętniej dają artystom
szacunek niż pieniądze, tragedii część druga na tym, że bez pieniędzy jest niesłychanie trudno na
dłuższy dystans utrzymać szacunek dla samego siebie”.
Do tego rysował. Ale podobno fatalnie. I grał w ping-ponga.
Zmarł w 1998 roku. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W
jednym z listów pisanych pod koniec życia umieścił takie słowa: „Jestem coraz bliższy myśli, że życie
nie jest warte całej tej walki. W śmierci jest spokój, największy spokój i wspaniała melodia, która płynie
jak wielkie fale, i myślę... ale nie wiem na pewno”.
Napisał 45 własnych utworów, 28 sztuk i scenariuszy, 81 przetłumaczył z angielskiego na polski, 52
jego utwory przełożono na języki obce. Jego nazwisko widnieje na blisko 10 milionach egzemplarzy
różnych książek.
strona 2 / 2