Nieodmienne części mowy

Transkrypt

Części mowy - powtórzenie
Język polski
Klasa I Gim
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Plan
Nieodmienne części mowy:
1.
2.
3.
4.
5.
przysłówek
przyimek
spójnik
partykuła
wykrzyknik
Odmienne części mowy:
1.
2.
3.
4.
5.
rzeczownik
przymiotnik
liczebnik
czasownik
zaimki
Części mowy – odmienne
i nieodmienne
 Części
mowy to wyrazy, którymi posługujemy się w mowie, oznaczają
przedmioty, czynności, cechy przedmiotów lub czynności.
ODMIENNE
1.
2.
3.
4.
5.
NIEODMIENNE
rzeczownik
przymiotnik
liczebnik
czasownik
zaimki
1.
2.
3.
4.
5.
przysłówek
przyimek
spójnik
partykuła
wykrzyknik
Rzeczownik
•
•
•
•
•
•
•
Rzeczowniki to inaczej nazwy istot (Krzyś, zjawisk (deszcz), stanów (smutek) i pojęć
(kapitalizm).
Odpowiadają na pytania kto? co?
Odmieniają się przez przypadki i liczby.
Występują w zdaniu w funkcji podmiotu lub dopełnienia, orzecznika.
Występują w jednym z trzech rodzajów: męskim, żeńskim i nijakim.
Rzeczowniki dzielą się na żywotne (człowiek, pies, dziecko) i nieżywotne (stół,
drzewo, rzeka). Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego mają w liczbie
pojedynczej biernik równy mianownikowi.
Rzeczownik odmienia się przez przypadki. Nazywamy to deklinacją.
Nazwy przypadków:
Mianownik kto? co? kot
Dopełniacz kogo? czego nie ma? kota
Celownik komu? czemu się przyglądam? kotu
Biernik kogo? co widzę? kota
Narzędnik z kim? z czym? kotem
Miejscownik o kim? o czym? kocie
Wołacz o! kocie!
Przymiotnik
•
•
•
•
•
•
•
•
Przymiotnik oznacza cechy i właściwości rzeczowników,
np. ciemny, wielkie.
Odpowiadają na pytania jaki? jaka? jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje?
W zdaniu pełnią funkcję przydawek lub orzeczników.
Odmieniają się przez przypadki, liczby, a także rodzaje.
Przymiotniki stopniują się. W ten sposób mogą wyrażać różne stopnie natężenia
jakiejś cechy.
stopień równy: krótki
stopień wyższy: krótszy
stopień najwyższy: najkrótszy
Liczebnik
• Liczebniki to wyrazy, które oznaczają liczbę
lub kolejność osób, zwierząt i rzeczy,
np. dwa, drugi.
• Ze względu na różnice w znaczeniu
i zastosowaniu rozróżniamy liczebniki:
• główne: dwa
• ułamkowe: półtora
• zbiorowe: sześcioro
• porządkowe: trzeci, dwudziesty czwarty
nieokreślone: kilka
Zaimek
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zaimki zastępują w zdaniu inne części mowy (rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki,
przysłówki).
Za pomocą zaimków wskazujemy osoby, przedmioty, ich cechy, okoliczności
czynności i stanów.
Ze względu na znaczenie zaimki dzielimy na:
osobowe: ja, ty, my, wy
zwrotny: się (siebie, sobie)
dzierżawcze: mój, twój, nasz, wasz
wskazujące: ten, ta, to, tamten, ów
pytające: kto? co? który? jaki?
względne, czyli łączące zdanie podrzędne z nadrzędnym, np. kto, co, który, jaki,
gdzie
nieokreślone: ktoś, coś, jakiś
Ze względu na znaczenie zaimki dzielimy na: rzeczowne (ja, ty, kto, co, nikt),
przymiotne (ten, tamten, taki, mój, twój), liczebne (ile, tyle), przysłowne (tak, tu,
tam, wtedy, jak, gdzie, kiedy).
Czasownik
•
•
•
•
a)
b)
c)
d)
e)
Czasowniki to wyrazy, które oznaczają czynność
lub stan osób, zwierząt i rzeczy.
Odmieniają się przez osoby.
W zdaniu pełnią najczęściej funkcję orzeczenia.
Funkcję orzeczenia pełnią osobowe formy czasownika,
np. ja chodzę, ty chodzisz. Formy osobowe czasownika występują:
w trzech osobach: widzę, widzisz, widzi,
w dwu liczbach: pojedynczej i mnogiej,
w trzech czasach: teraźniejszym, przeszłym i przyszłym, np. robię,
robiłem, będę robił,
w trzech trybach - orzekającym, rozkazującym
i przypuszczającym: kochasz, kochaj, kochałbyś,
w trzech stronach - czynnej, biernej i zwrotnej: myję (kogoś), jestem
myty, myję się.
Czasownik
•
•
a)
b)
•
a)
b)
•
•
•
Czasowniki mają też formy nieosobowe:
imiesłów przymiotnikowy
czynny (-ący), np. śpiący
bierny (-ny, -ty), np. znany, zaklęty
imiesłów przysłówkowy
współrzędny (-ąc), np. czytając
uprzedni (-łszy, -wszy), np. przyszedłszy, wziąwszy
bezokolicznik, nieodmienny, np. mówić, jeździć;
formy czasowników zakończone na -no,
-to, np. znaleziono, odkryto.
Rozróżniamy czasowniki niedokonane (skakać, łapać, pisać) i dokonane
(skoczyć, złapać, napisać).
Znaczenie i pytanie przysłówka
Przysłówek to nieodmienna część mowy .
Określa czasownik, nazywając miejsce,
czas, sposób czynności.
Przysłówek odpowiada na pytanie :
jak?
gdzie?
kiedy?
Marek skoczył daleko, ale po miesiącu
ćwiczeń skoczył jeszcze dalej.
Rodzaje
przysłówków
Przysłówki
odprzymiotnikowe
ładny - ładnie
czysty - czysto
nieodprzymiotnikowe
teraz
zawsze
•
•
•
•
•
Przyimek
Przyimek to nieodmienna i niesamodzielna
część mowy.
Przyimek sygnalizuje zależności:
przestrzenne np. w domu
czasowe np. przed feriami
przyczynowe np. z radości
celowościowe np.. po zakupy
materialne np. na mleku
Spójnik
• Spójnik to nieodmienna i niesamodzielna
część mowy.
• Łączy wyrazy w zdaniu pojedynczym.
• Polskimi barwami narodowymi są biel i
czerwień.
Wykrzyknik – najstarszy wyraz świata
•
•
•
Wykrzyknik to nieodmienna i niesamodzielna część mowy.
Wykrzykniku, jeśli wola
Wkrzyczże się: Hej! Hop! Hola!
•
•
•
•
•
•
Wykrzyknik służy do:
wyrażenia uczuć i wrażeń, np. ach, och, oj, brr
przywołania kogoś, np. ej, hej, halo
wywołania czyjeś reakcji, np. pst, cii
wydawania poleceń szczególnie zwierzętom, np. a sio, prr, wio
naśladowania dźwięków otoczenia, np. muu, bęc, trach, bzz
Partykuła
Partykuła to nieodmienna i niesamodzielna część mowy.
Partykuła służy do:



wzmacniania znaczenia wyrazów i zdań, np. Mówże głośniej. Chodź
no tutaj.
lekkiej modyfikacji sensu wypowiedzi, np. Może pójdę do teatru.
Oby grali „Hamleta”. Chyba się spóźnimy. On jeszcze jest w
garderobie.
zmianie sensu wypowiedzi, np. Nie podobało mi się. Czy znasz tę
sztukę?
Partykuły: nie, tak, czy, no, niech, -by, -że, -li, może, jeszcze.
Bibliografia
1.
Witold Gawdzik, Ortografia i gramatyka na wesoło, Instytut Wydawniczy PAX 1990.
2.
Maciej Szulc, Agnieszka Gorzałczyńska –Mróz, Język polski, nauka o języku, Wydawnictwo
M. Bożak, Gdańsk 2001.
Słowa Na czasie , Podręcznik do kształcenia językowego z ćwiczeniami, Nowa Era 2008 .
Gramatyka opisowa współczesnego języka polskiego. Morfologia”, pod red. R.
Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, wyd. 2 zmienione, Warszawa 1998.
„Słowa na start! 5”, Wydawnictwo Rożak, Gdańsk 2005; 6. „Słowa na start!
6”,Wydawnictwo Rożak, Gdańsk 2006.
3.
4.
5.
Dziękuję za uwagę
M. Podlodowska

Nieodmienne części mowy

Transkrypt

Podobne dokumenty

Projekt Leonardo da Vinci - Zespół Szkół Ekonomiczno

Zapytanie ofertowe na zakup sprzętu w ramach projektu