PDF - ORPEG

Transkrypt

PDF - ORPEG

SŁOWNICTWO –
wzbogacamy naszą wiedzę
o nowe pojęcia.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Treść i zakres
znaczeniowy wyrazu
(Zofia Czarniecka-Rodzik „Gramatyka i stylistyka”, s. 92-94)
Treścią wyrazu nazywamy zespół
charakterystycznych cech przedmiotu
oznaczonego przez ten wyraz, mianowicie
cechę łączącą dany przedmiot z innymi
przedmiotami, należącymi do tej samej
klasy, oraz cechy różniące go od
przedmiotów oznaczanych innymi
wyrazami.
Jeśli porównamy ze sobą treść wyrazów: sportowiec,
lekkoatleta, biegacz, sprinter, stwierdzimy, że
najbogatszą treść ma wyraz ostatni, bo sprinter to
biegacz specjalizujący się w wyścigach na tzw. krótkich
dystansach (100 – 400 m). Wyraz biegacz ma treść
uboższą od wyrazu sprinter, ale bogatszą od wyrazu
lekkoatleta, oznacza bowiem lekkoatletę uprawiającego
biegi. Z kolei wyraz lekkoatleta jest treściowo bogatszy
od wyrazu sportowiec.
Zakresem wyrazu nazywamy ogół przedmiotów
nazywanych tym wyrazem. Jeśli chodzi o
podane wyżej przykłady, to najszerszy zakres
ma wyraz sportowiec, bo nazwa ta obejmuje
wszystkich ludzi uprawiających zawodniczo
sport, a więc zarówno lekkoatletów, jak też
piłkarzy, kolarzy, bokserów i in. Najwęższy
natomiast zakres ma wyraz sprinter.
Pojęcia treści i zakresu wyrazu
są odwrotnie proporcjonalne: im
treść jest bogatsza, tym jego zakres
jest węższy, im treść jest uboższa,
tym jego zakres jest szerszy.
 Uzupełnij notatkę odpowiednimi wyrazami
spośród podanych. Wskaż wyraz o najbogatszej
treści.
impreza, koncert, festiwal, recital
W naszym mieście odbędzie się … z udziałem
laureatów międzynarodowych … . Z osobnym
… wystąpi znana piosenkarka. To już kolejna …
artystyczna w tym roku.
 Do każdego z podanych wyrazów dopisz po
trzy słowa o bogatszej treści.
 napój –
 pomieszczenie –
 droga –
 kwiat –
 wiatr –
 kolor –
 Podane niżej czasowniki uporządkuj w kolejności od
wyrazu mającego najwęższy zakres znaczeniowy do
mającego zakres najszerszy. W każdym zestawie wskaż
wyraz o najbogatszej treści.
 iść, poruszać się, stąpać
 jeść, chrupać, odżywiać się
 rozmawiać, dyskutować, oponować
 tańczyć, bawić się, stepować
SYNONIMY
Synonimy to wyrazy o podobnym znaczeniu,
inaczej wyrazy bliskoznaczne. Dzięki stosowaniu
synonimów unikamy błędów językowych,
wyrażamy się precyzyjniej, czynimy naszą
wypowiedź bogatszą. Na przykład zamiast
wyrazu droga możemy użyć słów szosa, trakt,
aleja, trasa, szlak.
 Wskaż pary wyrazów, które znaczą to samo.
 dwutygodnik – czasopismo
 opowiadanie – nowela
 przedstawienie – inscenizacja
 bohater – heros
 prolog – zakończenie
 autor – twórca
 opera – operetka
 chociaż - aczkolwiek
 Dopisz po dwa synonimy, także rzeczowniki.
Pamiętaj, by używać ich w swoich
wypowiedziach – ustnych i pisemnych!
 książka –
 pisarz –
 inscenizacja –
 problem –
 losy –
 Do podanych spójników podaj po dwa synonimy.
 albo  żeby  jednak –
 pomimo –
 ponieważ –
 jeśli –
i–
 więc -
 Z podanych wyrazów wybierz pary synonimów.
profesjonalizm
konsumpcja
oponent
los
błahy
aforyzm
antrakt
trzpiot
filantropia
dysputa
nostalgia
suwerenność
predyspozycje
spożycie
przeciwnik
sentencja
tęsknota
fatum
lekkoduch
zawodowstwo
nieistotny
niepodległość
zdolności
dyskusja
przerwa
dobroczynność
 Popraw podany tekst, zastępując „modne” wyrazy
synonimami właściwymi dla języka literackiego.
Tadek to kompletny oszołom. Poszliśmy razem do
kina na extra film. Fantastyczni aktorzy, muzyka
super, odlotowe zdjęcia – po prostu odjazd. A ten
beznadziejny koleś najzwyczajniej w świecie
zasnął! Zaszokował mnie. Rozumiem, że się
wyluzował, ale żeby do tego stopnia?
 Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrażeniami
bliskoznacznymi. Następnie podaj ich znaczenie, używając
jednego – wspólnego dla wszystkich – przysłówka.
z kopyta, jak z bicza strzelił, lotem błyskawicy, w
okamgnieniu, pełnym gazem
 Samochód ruszył … .
 … zabraliśmy się do pracy.
 Spakowaliśmy się … .
 Wieść rozeszła się … .
 Wakacje minęły … .
HOMONIMY
Homonimy to wyrazy o identycznym brzmieniu,
ale całkowicie odmiennym znaczeniu.
Na przykład para wodna i para butów, pensja
dla panien i pensja miesięczna.
 Wstaw wyrazy, które odpowiadają
znaczeniom podanym w lewej i w prawej
rubryce.
środek wybuchowy
granat
owoc południowy
mały Jan
mała poduszka
hebluje
mała rzeczka, potoczek
wysoka budowla
sprzęt grający
kołysać
zmyślać
instrument Wojskiego
kartka ma cztery
trafny
związany z cłem
pojazd kosmiczny
do gry w tenisa
podrzeć
uprowadzić
kłoda
zabawa taneczna
 Udowodnij, że podane wyrazy mają homonimy.
W tym celu ułóż z każdym z nich po dwa zdania
wykazujące różnicę znaczeń. Jakie słowniki mogą Ci
pomóc w wykonaniu tego ćwiczenia?
BABKA
BOKS
STAW
ŚMIEĆ
DOJRZEĆ
CERA
ROLA
SERWIS
 słownik języka polskiego
 słownik polszczyzny potocznej
 słownik frazeologiczny
 słownik wyrazów bliskoznacznych
 słownik wyrazów obcych
 Podane wyrazy mają homonimy. Podaj po
trzy znaczenia każdego z nich. Skorzystaj z
odpowiedniego słownika.
 ZAMEK –
 STOPA –
 WYWIAD -
ANTONIMY
Antonimy to wyrazy o znaczeniu
przeciwstawnym, np. prawda – kłamstwo,
jasny – ciemny, zwyciężyć – przegrać.
 Dopisz antonimy do podanych wyrazów.
Jakie to części mowy?
głupio - …
łagodnie - …
cicho - …
smutno - …
śmiało - …
rzadko - …
góra - …
dziś - …
dzień - …
entuzjazm - …
bohaterstwo - …
kobieta - …
śpiący - …
rozgrzany - …
przyjęty - …
zapamiętany - …
błyszczący - …
grzejący - …
kochać - …
nakryć - …
szyć - …
mówić - …
spaść - …
zasypiać - …
 Twoje zadanie polega na napisaniu 2 wymyślonych relacji z
urodzin Anki. W pierwszej z nich wystąpisz jako gość
zachwycony przyjęciem, w drugiej – wręcz przeciwnie. W tym
celu do podanych rzeczowników dopisz 2 przymiotniki o
znaczeniu przeciwstawnym i wykorzystaj powstałe wyrażenia.
Możesz oczywiście użyć ich w dowolnej kolejności.
muzyka
jedzenie
koledzy
koleżanki
Anka
mój prezent
atmosfera
zabawa
 Z podanych fragmentów zdań
utwórz przysłowia. Wskaż w nich
antonimy i wyjaśnij, dlaczego tak
często pojawiają się w przysłowiach.
Zgoda buduje,
tym na starość trąci.
Lepiej być zdrowym i bogatym,
że głupi mądrego przegada.
Mowa jest srebrem,
niźli w niewoli przysmaki.
Lepszy na wolności kąsek lada jaki,
niż niewinnego ukarać.
Czym skorupka za młodu nasiąknie,
niż chorym i biednym.
Miłe złego początki,
niż słodkie kłamstwo.
Syty
a milczenie złotem.
Nie nowina,
głodnego nie zrozumie.
Lepiej winnemu przepuścić
niezgoda rujnuje.
Lepsza gorzka prawda
lecz koniec żałosny.
NEOLOGIZMY
Neologizm – wyraz nowy, niedawno utworzony.
Rodzaje neologizmów:
słowotwórcze – utworzone od wyrazów już
istniejących za pomocą odpowiednich
formantów, np. zmywać
zmyw-arka,
program
program-ista;
znaczeniowe – powstają przez nadanie już
istniejącym wyrazom nowych znaczęń, np. wieża
– wysoka budowla i wieża – zestaw do
odtwarzania muzyki;
frazeologiczne – powstają przez połączenie już
istniejących wyrazów w związki, które mają
nowe znaczenie, np. dziura ozonowa, ulga
podatkowa;
zapożyczenia – wyrazy zaczerpnięte z języków
obcych, np. komputer, hit.
Neologizmy artystyczne – wyrazy wymyślone
przez poetę lub pisarza, zazwyczaj stosowane
jako środek artystyczny w danym utworze,
np. odejrzał
od wejrzał, odpowiedział
spojrzeniem na spojrzenie. (C.K. Norwid
„Fatum”)
ARCHAIZMY I ARCHAIZACJA JĘZYKA
Archaizm – wyraz przestarzały, używany
dawniej, który we współczesnym języku wyszedł
z użycia albo zmienił formę gramatyczną lub
znaczenie, np. ochędóstwo – ubranie, dziewka –
dziewczynka, zamkniona – zamknięta (Jan
Kochanowski „Treny”).
Archaizacja języka – celowe użycie przez
autora archaizmów, najczęściej dla odtworzenia
kolorytu przedstawianej epoki, zwłaszcza w
powieści historycznej (np. w „Krzyżakach” lub
„Trylogii” H. Sienkiewicza).
Bibliografia
1. Zofia Czarniecka-Rodzik
„Gramatyka i stylistyka”,
WSiP, Warszawa 2009, s. 92-127
Dziękuję za uwagę
Aniela Ignaszak

PDF - ORPEG

Transkrypt

Podobne dokumenty

Projekt Leonardo da Vinci - Zespół Szkół Ekonomiczno

Zapytanie ofertowe na zakup sprzętu w ramach projektu

Formuła projektu pn. „Odkrywamy planety