socjologia nauki

Marta Grodner
Społeczny kontekst nauki
Socjologia wiedzy
SOCJOLOGIA WIEDZY
 Zajmuje się związkami wiedzy z bazą społeczną.
 Wiązana często z marksizmem : społeczne źródła wiedzy uważa się za
powiązane ze zdolnością rozumienia prawdy. Treść wiedzy zależy od pozycji
społecznej lub ekonomicznej.
 Lukács (Historia i świadomość klasowa; 1923): bardziej subtelny nurt; ważna jest
forma wiedzy nie jej treść.
 Klasyczna niemarksistowska wykładnia: Mannheim ( Ideologia i utopia; 1936)
Formy wiedzy są uwarunkowane nie tylko przez klasę lecz przez pozycję
społeczną jednostki w różnych innych wymiarach. Nie jest możliwe
przypisania jednemu punktowi widzenia większego stopnia prawdziwości niż
innemu.
Problem relatywizmu: Jak możliwe jest twierdzenie, że wszelka wiedza zależna jest od
pozycji społecznej skoro samo to twierdzenie uwikłane jest w kontekst społeczny?
SOCJOLOGIA NAUKI
Specjalizacja narodziła się w Stanach Zjednocznych.
Ma na celu badanie normatywnych i instytucjonalnych warunków
umożliwiających funkcjonowanie nauki
R.K. Merton (Teoria socjologiczna i struktura społeczna, 1949) Definicja:
„ dziedzina
badań, którą można uznać za podklasę socjologii
wiedzy. Traktuje ona o społecznym środowisku tego szczególnego
rodzaju
wiedzy,
która
wywodzi
się
z
kontrolowanego
eksperymentu lub kontrolowanej obserwacji i do nich powraca
”
R.K. Merton

Podejście Mertona zakłada uniwersalne wzorce logiki i racjonalności oraz stałe punkty w świecie
fizycznym i natury.

Brytyjska socjologia wiedzy naukowej ( lata 70te) skupia się na społecznej konstrukcji wiedzy .
SOCJOLOGIA NAUKI
Socjologia nauki nie jest odmianą filozofii nauki ze
względu na jej empiryczny, nie epistemologiczny,
charakter
Bada społeczne determinanty instytucji naukowych,
określa etos uczonych
Mertona interesowało badanie instytucji nauki w ich
otoczeniu społecznym; opisanie zależności
wewnętrznych i zewnętrznych czynników stanowiących
o rozwoju wiedzy
SOCJOLOGIA NAUKI
Obrona autonomii nauki
Etos zawodowy uczonych broni naukę przed wpływami
zewnętrznymi.
Etos nauki to zabarwiony emocjonalnie zespół zasad,
norm, przekonań i wartości, które uczony uznaje za
obowiązujące go moralnie.
Etos A
/=
Etos B
wynik
uczeni A przejmują poglądy B
wynik
uczeni A stawiają opór
Czystość nauki: nauka nie może pełnić służebnej roli wobec teologii,
ekonomii czy państwa.
SOCJOLOGIA NAUKI
Szerokie oraz wąskie ujęcie
Szerokie ujęcie: Socjologia nauki bada funkcje,
które nauka jako całość spełnia wobec
społeczeństwa w obrębie jednej kultury.
Relacja NAUKA – SPOŁECZEŃSTWO
Przedmiot badań: wiedza.
„Przedmiotem socjologii nauki
w najszerszym ujęciu jest
dynamiczna współzależność między
nauką jako trwałą działalnością
społeczną (…) a strukturą
społeczną.”
R.K. Merton
SOCJOLOGIA NAUKI
Szerokie oraz wąskie ujęcie
Ujęcie węższe: Kładzie nacisk na badanie
konkretnych zdarzeń zachodzących w nauce
rozumianych jako zespół określonych instytucji
funkcjonujących w danym społeczeństwie
Bada: ZBIOROWĄ ŚWIADOMOŚĆ
UCZONYCH, społeczne determinanty
powstawania specyficznych produktów tej
grupy
Najwłaściwsze ujęcie zadań socjologii
nauki zdaniem R.K. Mertona.
Uwaga: świadomość zbiorowa podejmuje
i rozwiązuje problemy o charakterze
bezpośrednio praktycznym , świadomość
społeczna korzysta z gruntu teoretycznego.
SOCJOLOGIA NAUKI
Szerokie oraz wąskie ujęcie
Ujęcie najwęższe: Bada z pomocą metod
właściwych socjologii pojedyncze zachowania
i procesy wewnątrz grup uczonych.
Bada świadomość grupy poprzez badanie
świadomości jej uczestników.
Psychologia grupowa.
Badacz powinien zachować wysoką
samoświadomość i znać możliwości
i ograniczenia w obszarach
zainteresowania. Zaraz poznacie moje
trzy zasady!
SOCJOLOGIA NAUKI
TRZY ZAKAZY MERTONA
1) Zakaz utożsamiania osobistych motywacji czynów uczonych ze
strukturalnymi determinantami ich badań
2) Zakaz domniemania, że czynniki społeczne mogą wyjaśnić
wyczerpująco całą złożoność działalności naukowej
3) Zakaz wynajdowania potrzeb społecznych tam, gdzie ich nie ma, a
działają inne czynniki rozwoju nauki
 Trzeba trzymać się empirycznego obszaru.
 Są w nauce obszary/problemy, które należy pomijać, bo socjologia
nie jest w stanie ich wytłumaczyć.
 Socjologia nauki powinna się skupić na badaniu funkcjonowania
instytucji nauki.
SOCJOLOGIA NAUKI
Czyli co właściwie badamy?
Np. Badania nad losami nauki w ZSRR, gdzie oddziaływania osiągnęły
najdrastyczniejsze formy
SOCJOLOGIA NAUKI
Etos XVII wiecznego purytanizmu a rozwój nauki
Badanie natury dla chwały bożej w celu
uzyskania kontroli nad zepsutym światem
doczesnym
wpływ
Rozkwit nauki w Anglii w XVII wieku. Pewne
elementy etyki protestanckiej przeniknęły do
świata badań naukowych i pozostawiły trwałe
piętno na uczonych
Etos: utylitaryzm, empiryzm, racjonalizm
Richard Baxter, purytański teolog
SOCJOLOGIA NAUKI
Etos XVII wiecznego purytanizmu a rozwój nauki
Szczęśliwy zbieg okoliczności:
Etos jej społecznego otoczenia „duch epoki” zgodny był z etosem
samej nauki > rozwój nauki
„Być może etos purytański nie wywarł bezpośredniego wpływu
na metodę naukową; być może był to po prostu równoległy
rozwój w wewnętrznej historii nauki. Nie ulega jednak
wątpliwości, że poprzez psychologiczny przymus skłaniający do
pewnych sposobów myślenia i zachowania ów system wartości
uczynił naukę opartą na zasadach empirycznych zajęciem godnym
zalecenia. „
R.K. Merton , „Nauka i gospodarka w siedemnastowiecznej Anglii”
Krytyczny nurt w badaniach nad nauką i wiedzą
MOCNY PROGRAM SOCJOLOGII WIEDZY
•Szkoła Edynburska: D. Bloor, B.Barnes.
•D.Bloor „Mocny program socjologii wiedzy” : kwestionuje możliwości
socjologii w obszarze badania oraz wyjaśniania treści i natury wiedzy
naukowej.
•To nie społeczności akademickie, ale społeczeństwo jako takie jest
twórcą wszelkich zasad racjonalności w tym racjonalności poznawczej
•Wiedza – wszystko to, co społecznie za wiedzę uchodzi.
•MPSW odbiera rację bytu klasycznej epistemologii. Epistemologia to
rodzaj fałszywej świadomości.
•Koniec z autonomią nauki!
MOCNY PROGRAM SOCJOLOGII WIEDZY
Cóż jest wielkiego w nauce?
Feyerabend
Nic!
{mocny program}
MOCNY PROGRAM SOCJOLOGII WIEDZY
D. Bloor:
•Człowiek nie posiada gatunkowej potrzeby wiarygodnego
tworzenia naukowego, jeżeli coś nie jest naturalne to stanowi to
wytwór społeczno-kulturowy.
•Nauka nie posiada uprzywilejowanej pozycji poznawczej.
•Wiedza = kolektywne wizje rzeczywistości
•4 zasady MPSW ( przyczynowość, bezstronność, symetria,
samozwrotność)
•Nauka = fałszywa świadomość!
D.Barnes
•Nauka to zespół przekonań
•Teorie (nawet ścisłe) powstają w strukturze społecznej.
•Każda z nauk stanowi składnik KULTURY
MOCNY PROGRAM SOCJOLOGII WIEDZY
Powstanie teorii
Shapin: Socjologia wiedzy może wykazać dlaczego stworzono
konkretne wyjaśnienia naukowe, odsłaniając:
•Historyczne uwarunkowania
•Interesy grup społecznych
•Układy intelektualne i społeczne
•Shapin nie pochwala „modelu zniewalającego” socjologii wiedzy, bo wszystko
tłumaczy społecznymi uwarunkowaniami. Za właściwy uważa „instrumentalny
model”
•Instrumentalny model: Stan wiedzy w danej chwili stanowi podstawę do
zmiany kulturowej, ludzie wytwarzają wiedzę na tle swojej kulturowo
dziedziczonej wiedzy, swoich zbiorowych celów i informacji, które uzyskują od
rzeczywistości przyrodniczej.
To prawdopodobnie koniec referatu
Społeczny kontekst nauki: Socjologia wiedzy
Dziękuję za uwagę!