AKTUALNE PROBLEMY OCHRONY LASU – 2016
Transkrypt
AKTUALNE PROBLEMY OCHRONY LASU – 2016
AKTUALNE PROBLEMY OCHRONY LASU – 2016 „CURRENT PROBLEMS OF FOREST PROTECTION – 2016” Będlewo 17-20 października/October 2016 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 Konferencja zorganizowana przez Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękocinie Starym oraz Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Poznaniu Conference organized by the Forest Research Institute in Sękocin Stary and Regional Directorate of State Forests in Poznań Komitet organizacyjny/Organizing Committee: Dr hab. Lidia Sukovata - IBL Dr hab. Iwona Skrzecz - IBL Prof. dr hab. Andrzej Kolk - IBL Małgorzata Lissy - IBL Mgr inż. Tomasz Markiewicz – RDLP w Poznaniu Edycja/Editors: Dr hab. Iwona Skrzecz - IBL Dr hab. Lidia Sukovata - IBL Streszczenia zostały opublikowane w tych materiałach po drobnych edytorskich korektach. Organizatorzy nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za treść streszczeń. Autorzy streszczeń są odpowiedzialni za wszelkie kwestie dotyczące prawa własności intelektualnej. Materiały Konferencji zostały przygotowane w postaci cyfrowej (plik .pdf) i umieszczone na stronie internetowej (https://www.ibles.pl/web/konfochr/published) The abstracts were published herein with minor editorial changes. The organizers do not take any responsibility for the content of the abstracts. The authors of the submitted abstracts are responsible for any Intellectual Property issues related to their abstract. The book of abstracts has been prepared as .pdf file and published on the website of the conference (https://www.ibles.pl/web/konfochr/published). Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 PROGRAM KONFERENCJI / CONFERENCE PROGRAM Dzień 1 (poniedziałek, 17.10.2016) – Day 1 (Monday, 17.10.2016) przyjazd i zakwaterowanie uczestników / arrival and accommodation 18:00 – 22:00 Kolacja / Dinner Dzień 2 (wtorek, 18.10.2016) – Day 2 (Tuesday, 18.10.2016) 7:30 – 8:30 Śniadanie / Breakfest 8:30 – 9:00 Otwarcie Konferencji i powitanie uczestników Welcome and opening remarks Prezentacja Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu 9:00 –11:00 Sesja referatowa I / Presentation session I „Problemy ochrony lasu w Polsce i krajach ościennych” „Problems of forest protection in Poland and neighbouring countries” 9:00 – 9:20 Milan Zúbrik, Roman Leontovyč, Andrej Gubka, Andrej Kunca, Juraj Galko, Jozef Vakula, Christo Nikolov, Slavomir Rell − Occurrence of the most important injurious factors in the forests of Slovakia in 2015 9:20 – 9:40 Volodymyr Kramarets, Iryna Matsiakh, Ivan Yasinovskyy − Cięcia sanitarne w lasach Ukrainy − stan obecny i problemy 9:40 – 9:55 Kamil Szpakowski − Zamieranie drzewostanów sosnowych i świerkowych w lasach 9:55 – 10:10 Zbigniew Filipek − Prognoza zagrożenia drzewostanów przez brudnicę mniszkę w 2017 roku 10:10 – 10:30 Marek Tomalak − Czy powinniśmy obawiać się węgorka sosnowca (Bursaphelenchus xylophilus) w Polsce? 10:30 – 10:50 Katarzyna Sikora, Hanna Szmidla, Tomasz Jabłoński, Cezary Bystrowski − Biotyczne i abiotyczne czynniki wpływające na zamieranie drzewostanów modrzewiowych w północno-wschodniej Polsce 10:50 – 11:00 Dyskusja / Discussion 11:00 – 11:30 Przerwa na kawę / Coffee break Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 11:30 –14:00 Sesja referatowa II / Presentation session II „Problemy ochrony lasu w Polsce i krajach ościennych” c.d. „Problems of forest protection in Poland and neighbouring countries” cont. 11:30 – 11:50 Jarosław Góral, Katarzyna Nowik, Grzegorz Rogowski, Katarzyna Skałecka − Skutki długotrwałej suszy dla stanu zdrowotnego i sanitarnego drzewostanów na terenie Dolnego Śląska 11:50 – 12:05 Bogusław Gliński − Problemy ochrony lasu po huraganie z 17 czerwca 2016 r. w Puszczy Knyszyńskiej 12:05 – 12:25 Artur Rutkiewicz − Strefowe zagrożenie w drzewostanach silnie uszkodzonych przez wiatr 12:25 – 12:45 Petr Zahradník − Národní Park Šumava a lýkožrout smrkový – historie, současnost a budoucnost 12:45 – 13:00 Wojciech Grodzki, Wojciech Gąsienica-Fronek − Występowanie kornika drukarza po wiatrołomie z 2013 r. w Dolinie Kościeliskiej w Tatrzańskim Parku Narodowym 13:00 – 13:20 Tomasz Wanic, Maciej Zwydak, Marek Pająk, Sławomir Piątkowski, Tadeusz Lewandowski – Glebowe aspekty zamierania drzewostanu na obszarze dawnej składnicy drewna w Nadleśnictwie Warcino (LKP Lasy Środkowopomorskie, RDLP w Szczecinku) 13:20 – 13:40 Rafał Zapłata, Krzysztof Stereńczak − Ochrona lasu a ochrona dziedzictwa kulturowego w Polsce − problemy i wyzwania 13:40 – 14:00 Dyskusja / Discussion 14:00 – 15:00 Przerwa obiadowa / Lunch 15:00 – 17:05 Sesja referatowa III / Presentation session III od kambiofagów sosny „Monitoring występowania szkodliwych owadów leśnych” „Monitoring of forest insect pests” 15:00 – 15:20 Tomasz Miśkiewicz − Nowe formy pułapek i dyspenserów feromonowych 15:20 – 15:35 Alicja Sowińska, Radosław Plewa, Wojciech Janiszewski − Próby monitoringu liczebności przypłaszczka granatka i kornika ostrozębnego przy użyciu pułapek feromonowych 15:35 – 15:55 Otto Lutz-Florian, Kerstin Roediger, Franz Matschulla, Jarosław Góral, Katarzyna Nowik, Katarzyna Skałecka, Grzegorz Rogowski, Radosław Witkowski, Andrzej Mazur − Monitoring kornika zrosłozębnego (Ips duplicatus Sahlb.) w Saksonii, Sudetach i na Dolnym Śląsku Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 15:55 – 16:15 Krzysztof Rudziński, Dorota Staszek, Monika Asztemborska, Rafał Szmigielski, Lidia Sukovata, Andrzej Kolk, Marek Cieślak, Jerzy Raczko − Jak zwabić samca barczatki sosnówki − badania neurofizjologiczne i behawioralne 16:15 – 16:35 Lidia Sukovata, Dorota Staszek, Krzysztof Rudziński, Andrzej Kolk, Rafał Szmigielski, Wojciech Janiszewski, Monika Asztemborska, Marek Cieślak, Jerzy Raczko − Pierwsze próby wykorzystania feromonu barczatki sosnówki do monitoringu rójki motyli w Polsce 16:35 – 16:55 Tomasz Jaworski, Andrzej Kolk, Lidia Sukovata, Tomasz Jabłoński, Radosław Plewa, Grzegorz Tarwacki, Sławomir Ślusarski, Wojciech Janiszewski − Wykorzystanie pułapek kołnierzowych do oceny zagęszczenia populacji miernikowcowatych (Geometridae) w drzewostanach dębowych 16:55 – 17:05 Dyskusja / Discussion 17:05 – 17:35 Przerwa na kawę / Coffee break 17:35 – 18:45 Sesja posterowa IV / Poster session IV Jolana Hubáčková − Methods for assessing a proportion of reemerging Ips typographus and Ips amitinus (Coleoptera: Curculionidae) beetles Vasyl Khodzinskyi, Volodymyr Rizun − Szkodliwe owady w diecie kreta (Talpa europaea) Ignacy Korczyński, Piotr Łakomy, Iwona Skrzecz, Alicja Sierpińska, Andrzej Mazur − Drapieżność dużych kusakowatych (Col., Staphylinidae) w stosunku do foliofagów sosny − rzeczywistość czy fikcja? Piotr Łakomy, Radosław Cieślak, Katarzyna Nowik − Grzyby występujące na drzewach rosnących w warunkach deficytu wodnego Piotr Łakomy, Tomasz Raźny, Jolanta Behnke-Borowczyk − Aktywność opieniek w drzewostanach dębowych Nadleśnictwa Krotoszyn Zbigniew Sierota, Anna Żółciak, Monika Małecka − Uwalnianie CO2 w wyniku rozkładu drewna świerka przez Heterobasidion parviporum Dorota Staszek, Krzysztof Rudziński, Monika Asztemborska, Rafał Szmigielski, Lidia Sukovata, Andrzej Kolk, Marek Cieślak, Jerzy Raczko − Rozpoznawanie komunikacji chemicznej owadów na przykładzie barczatki sosnówki Hana Vanická − The effect of pathogens and parasitoids on populations of bark beetles in managed and unmanaged zones of spruce stands after wind disturbance Ivan Yasinovskyy, Yurij Kramarets − Inwazyjne patogeny w lasach na obszarach chronionych Anna Żółciak, Katarzyna Sikora, Monika Małecka, Zbigniew Sierota − Dlaczego Phlebiopsis gigantea nie zawsze hamuje rozwój huby korzeni – wstępne wyniki badań laboratoryjnych 19:00 Uroczysta kolacja / Conference Dinner Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 Dzień 3 (środa, 19.10.2016) – Day 3 (Wednesday, 19.10.2016) 7:30 – 8:30 Śniadanie / Breakfest 8:45 – 13:30 Wycieczka terenowa / Field excursion 13:30 – 14:30 Przerwa obiadowa / Lunch 14:30 – 18:00 Wycieczka terenowa / Field excursion 19:00 Kolacja z niespodzianką/ Dinner with a surprise Dzień 4 (czwartek, 20.10.2016) – Day 4 (Thursday, 20.10.2016) 8:00 – 9:00 Śniadanie / Breakfest 9:00 – 11:00 Sesja referatowa V / Presentation session V „Metody ochrony lasu” „Methods of forest protection” 9:00 – 9:20 Iwona Skrzecz, Aleksandra Prokocka, Alicja Sowińska, Tomasz Jabłoński, Hanna Szmidla, Robert Wolski, Wojciech Janiszewski, Sławomir Lipiński − Integrowana ochrona upraw przed owadami i patogenami grzybowymi − wyniki 2-letnich badań 9:20 – 9:35 Aldona Perlińska − Informacja o środkach ochrony roślin – Mospilan 20 SP, Dursban 480 EC – do ograniczania chrabąszczowatych w lasach 9:35 – 9:50 Stefan Perz − Zakładanie i prowadzenie upraw w uporczywych pędraczyskach 9:50 – 10:10 Marek Kamola, Przemysław Jakubiński, Sławomir Michalewski − Monitoring i ograniczanie liczebności kornika ostrozębnego (Ips acuminatus Gyll.) na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie 10:10 – 10:30 Andrzej Kolk − Nowa metoda ochrony drzewostanów świerkowych przed kornikiem drukarzem Ips typographus L. 10:30 – 10:50 Grzegorz Rogowski, Grzegorz Pacek – Próba oceny skuteczności pułapek feromonowych Trinet 10:50 – 11:00 Dyskusja / Discussion 11:00 – 11:30 Przerwa na kawę / Coffee break Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 11:30 – 13:00 Sesja referatowa VI / Presentation session VI „Metody ochrony lasu” c.d. „Methods of forest protection” cont. 11:30 – 11:50 Cezary Bystrowski, Witold Wasylków, Arkadiusz Senyszyn − Integrowana ochrona plantacji nasiennych modrzewia europejskiego (Larix decidua Mill.) przed śmietkami modrzewiowymi Strobilomyia sp. na przykładzie Nadleśnictwa Sulęcin 11:50 – 12:05 Alicja Sierpińska, Marta Tischer, Andrzej Sierpiński − Maczużnik bojowy Cordyceps militaris (l.) Link – rezultaty pierwszego sezonu badań 12:05 – 12:20 Barbara Głowacka, Cezary Bystrowski − Skuteczność insektycydu Mimic 240LV w ochronie sosny Pinus sylvestris przed brudnicą mniszką Lymantria monacha i barczatką sosnówką Dendrolimus pini 12:20 – 12:40 Lyubov Andruszko − Koszty ochrony lasu w rachunku ekonomicznym nadleśnictw Lasów Państwowych w Polsce 12:40 – 13:00 Dyskusja i podsumowanie konferencji / Discussion and Summary 13:00 – 14:00 Obiad / Lunch wyjazd uczestników / departure Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 REFERATY Strona 1 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 OCCURRENCE OF THE MOST IMPORTANT INJURIOUS FACTORS IN THE FORESTS OF SLOVAKIA IN 2015 Milan Zúbrik, Roman Leontovyč, Andrej Gubka, Andrej Kunca, Juraj Galko, Jozef Vakula, Christo Nikolov, Slavomir Rell National Forest Centre – Forest Research Institute, Forest Protection and Game Management, Banská Štiavnica, Slovakia; [email protected] The systematic evidence of forest pest´s occurrence in Slovakia started in 1960. Since that time, an annual statistical report named L116 has been used and it was in practice with just little adjustments up to 2011, when a new law on forest evidence has come into force. Data from official statistical reports were completed by own authors experiences obtained in the frame of consultancy service 'Forest Protection Service' provided by the National Forest Centre - Forest Research Institute Zvolen. All data were processed and analyzed to determine the occurrence of injurious factors in Slovak forests in 2015. Results were compared with the previous trends. Future development in the forest injurious agents was estimated. The total felling over 55 years was 334 mil. m3, the total salvage felling reached 128 mil. 3 m which is 38.3 % from total felling. Averaged annual salvage felling was 2.3 mil. m3. The total annual salvage felling in 2015 was 5.21 mil. m3. Separating the reason of the salvage felling into damaging agents, the abiotic pest agents (mostly wind) were the most important, followed by biotic and anthropogenic pest agents. Comparing the previous trends it was the third worst year in the last decade. As in 2014 the second most large scale windstorm occurred in Slovak forests and the following year 2015 was extremely dry in Central Europe, the prognosis for annual salvage felling is not very promising. Mostly bark beetles on spruce (mainly Ips typographus) as a secondary pest agent is supposed to spread over the mountainous regions and might increase the annual salvage felling in Slovakia for the next 3 – 5 years. From biotic pest agent the main role except I. typographus play Pityogenes chalcographus, bark beetles on pinus (Ips spp., Tomicus ssp.), leaf-eating insect on oak (Geometridae, Noctuidae etc.) and pinus (Diprion spp.), etc. Ash dieback symptoms are also widely distributed. Occurrence and spread out of some invasive species was recently confirmed (Aproceros leucopoda, Xylosandrus germanus etc.). Notatki: Strona 2 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 CIĘCIA SANITARNE W LASACH UKRAINY – STAN OBECNY I PROBLEMY Volodymyr Kramarets, Iryna Matsiakh, Ivan Yasinovskyy Narodowy Uniwersytet Leśno-techniczny Ukrainy, ul. Generała Czuprynki 103, 79057 Lviv, Ukraina; [email protected] Zgonie z "Sanitarnymi przepisami w lasach Ukrainy", w zamierających drzewostanach dozwolone są selektywne i zupełne cięcia sanitarne oraz usuwanie nagromadzenia martwego drewna, złomów i wywrotów. Jednak właśnie te działania są najbardziej krytykowane przez ekologów, społeczeństwo oraz media. Społeczny niepokój powodowany jest zwiększeniem rozmiaru cięć sanitarnych, w tym także zupełnych. Badania przeprowadzone w lasach górskich w obwodzie Lwowskim wykazały jednak, że obszar objęty cięciami sanitarnymi stanowi średnio mniej niż 3-4% całkowitej powierzchni zamierających drzewostanów świerkowych. Podczas selektywnych cięć sanitarnych usuwane są drzewa uszkodzone, zamierające oraz martwe, jeśli zadrzewienie nie spadnie poniżej 0,4 (0,5 w dojrzałych drzewostanach). Zupełne cięcia sanitarne wykonywane są w przypadku konieczności usunięcia wszystkich uszkodzonych drzew na obszarze przekraczającym 0,1 ha lub jeśli po usunięciu uszkodzonych drzew zadrzewienie spadnie poniżej obowiązujących standardów. W nowym projekcie "Sanitarnych przepisów w lasach Ukrainy" proponuje się wykonywanie selektywnych cięć sanitarnych dopóki zadrzewienie nie zmniejszy się do 0,1. W rzeczywistości, problem cięć sanitarnych polega nie na skali, lecz na sposobie ich realizacji, m.in.: • długi okres oczekiwania na zatwierdzenie planu i uzyskania zezwolenia na cięcia sanitarne; • prowadzenie cięć sanitarnych bez uwzględnienia okresu rójki i rozwoju szkodliwych kambiofagów (szczególnie korników); • niedokładne prowadzenie cięć w ogniskach chorobowych o dużym potencjale rozprzestrzeniania się, np. mikozy naczyniowej dębu, choroby holenderskiej wiązu; • zgodnie z przepisami prawa, od 2015 roku wykonywanie cięć sanitarnych jest zabronione w okresie od 1 kwietnia do 15 czerwca (w czasie rozrodu zwierząt), podczas gdy zwykłe cięcia zupełne są dozwolone; • niewystarczająco opracowane zasady prowadzenia cięć sanitarnych na obszarach chronionych. Notatki: Strona 3 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 PROGNOZA ZAGROŻENIA DRZEWOSTANÓW PRZEZ BRUDNICĘ MNISZKĘ W 2017 ROKU Zbigniew Filipek Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Grójecka 127, 02-124 Warszawa, Polska, [email protected] Na podstawie prowadzonych, zgodnie z obowiązującą Instrukcją Ochrony Lasu, prac dotyczących opracowania prognozy zagrożenia drzewostanów iglastych przez brudnicę mniszkę (Lymantria monacha) stwierdzono wzmożony wzrost powierzchni zagrożonej. Dane do opracowania prognozy uzyskuje się poprzez jednorazowe zarejestrowanie liczby samic siedzących na drzewach w okresie kulminacji rójki, metodą transektu lub metodą dwudziestu drzew. Na podstawie tych wyników zostało opracowane zagrożenie dla poszczególnych nadleśnictw i RDLP. Z otrzymanych wyników stwierdzono, że w 2017 roku powierzchnia zagrożonych (+, ++, +++) przez brudnicę mniszkę drzewostanów wystąpi na obszarze 101 nadleśnictw i wyniesie 71 tys. ha. Największa powierzchnia zagrożona występuje na terenach regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych w: Pile (18,6 tys. ha), Toruniu (14,7 tys. ha) oraz Szczecinku (13,8 tys. ha). Zagrożenie w stopniu ostrzegawczym (0/+) stwierdzono na powierzchni 171 tys. ha. Łączna powierzchnia potencjalnego wystąpienia zagrożenia od brudnicy mniszki w 2017 roku (stopnie zagrożenia od ostrzegawczego do silnego) szacowana jest 242 tys. ha. Notatki: Strona 4 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 CZY POWINNIŚMY OBAWIAĆ SIĘ WĘGORKA SOSNOWCA (BURSAPHELENCHUS XYLOPHILUS) W POLSCE? Marek Tomalak Zakład Biologicznych Metod, Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, ul. W. Węgorka 20, 60-318 Poznań, Polska; [email protected] W ostatnich latach kwarantannowy nicień – węgorek sosnowiec (Bursaphelenchus xylophilus) stał się jednym z najgroźniejszych na świecie szkodników sosny. Naturalnie występuje on w Ameryce Północnej, lecz od początku XX wieku stopniowo opanował nowe obszary w Azji (Japonia, Taiwan, Chiny, Korea Pd.), a od 1999 pojawił się również w Europie (Portugalia). Jego szybkie rozprzestrzenienie się na prawie całe terytorium Portugalii i dalej do Hiszpanii postawiły służby fitosanitarne tych państw w najwyższej gotowości interwencyjnej, a w wyniku podjętej przez Komisję Europejską aktywności legislacyjnej wszystkie pozostałe państwa członkowskie zostały zobligowane do prowadzenia działań zapobiegawczych. Dla służb fitosanitarnych i leśnych części państw nadal wolnych od tego szkodnika działania takie nie wydają się konieczne w kontekście dotychczasowej wiedzy o bionomii węgorka sosnowca oraz jego wektora - żerdzianki sosnówki (Monochamus galloprovincialis) w Europie. Jednakże, nowe doświadczenia z obszarów opanowanych przez węgorka sosnowca, dynamiczny rozwój badań nad tym szkodnikiem oraz postępujące zmiany środowiskowe nadały wielu aspektom dotychczasowej wiedzy nowy wymiar. Niezmienne dla naszego kraju pozostają: stałe zagrożenie przypadkowym zawleczeniem węgorka sosnowca wraz z importowanym drewnem i materiałem opakowaniowym, zakres panujących temperatur umożliwiający rozwój populacji tego nicienia przez cały okres wegetacyjny, szeroka dostępność wrażliwych drzew i drzewostanów sosnowych oraz powszechna (???) obecność żerdzianki sosnówki – europejskiego wektora tego nicienia. Nowe odniesienia to zaś znacznie większa niż wcześniej poznana różnorodność gatunkowa nicieni rodzaju Bursaphelenchus z grupy ‘xylophilus’ komplikująca prawidłową identyfikację taksonomiczną szkodnika, powszechne i szczególnie ważne dla obszarów chłodniejszych zjawisko opóźnionego ujawniania się symptomów chorobowych istotnie utrudniające powstrzymanie rozprzestrzeniania się choroby, ograniczona skuteczność metod monitorowania obecności nicienia w drzewach żywych i martwych, nowe aspekty zachowania i znacznie większa niż uważano do tej pory zdolności dyspersji żerdzianki w środowisku, higiena drzewostanów – nowe spojrzenie na martwe drzewa i resztki pozrębowe, oraz ostatnio notowane (np. 2010, 2015) okresowe wzrosty średnich temperatur letnich stawiające Polskę w kategorii obszarów wysokiego ryzyka, zagrożonych szybkim rozwojem choroby. Ze względu na status szkodnika kwarantannowego nie tylko obecność symptomów chorobowych, lecz również samego węgorka sosnowca w drzewostanie pociąga za sobą szereg niekorzystnych konsekwencji fitosanitarnych, w tym usunięcie ogromnej liczby drzew otaczających ognisko infekcji oraz utrudnienia w przemieszczaniu i sprzedaży drewna z tego terenu. Dlatego, poważne działania zapobiegawcze uwzgledniające wyniki aktualnych badań nad węgorkiem sosnowcem i jego wektorem żerdzianką sosnówką są w pełni uzasadnione i powinny być wprowadzone do szerokiej praktyki leśnej w Polsce. Notatki: Strona 5 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 BIOTYCZNE I ABIOTYCZNE CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZAMIERANIE DRZEWOSTANÓW MODRZEWIOWYCH W PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ POLSCE Katarzyna Sikora, Hanna Szmidla, Tomasz Jabłoński, Cezary Bystrowski Zakład Ochrony Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska; [email protected] Modrzew europejski (Larix decidua Mill.) jest jednym z ważniejszych gatunków lasotwórczych w Polsce. Zazwyczaj wykorzystywany jest jako gatunek domieszkowy lub tzw. przedplon na gruntach porolnych, jednak tworzy również lite drzewostany. W ostatnich latach, na terenie północno-wschodniej Polski, notowane jest coraz intensywniejsze zjawisko wzmożonego zamieranie drzew i silne osłabienie drzewostanów modrzewia europejskiego. Szczególnie intensywnie zjawisko to wystąpiło na terenie nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku. Wobec istotnej roli modrzewia na tych obszarach, a także poniesionych i nadal ponoszonych kosztów związanych z jego wprowadzaniem i hodowlą, konieczne jest ograniczanie powstających szkód drogą odpowiednio ukierunkowanego postępowania ochronnego. Celem rozpoczętych w 2015 r. badań jest określenie przyczyn zamierania modrzewia w północno-wschodniej Polsce w aspekcie jakościowym (sprawcy: patogeny, owady; szkodliwość) i ilościowym (nasilenie i przestrzenne rozmieszczenie problemu). W ramach realizacji powyższego celu założono 13 powierzchni badawczych zlokalizowanych w trzech nadleśnictwach RDLP w Białymstoku. Wybór powierzchni podyktowany był przede wszystkim występowaniem na terenie wymienionych nadleśnictw zamierających lub silnie osłabionych drzewostanów modrzewiowych. Ocenie podlegało łącznie 650 drzew, po 50 na każdej powierzchni badawczej. Zjawisko zamierania charakteryzowało się głównie przedwczesnym żółknięciem i opadaniem igieł, a w konsekwencji zamieraniem korony drzew. W trakcie badań wykazano obecność grzybowych patogenów aparatu asymilacyjnego, m.in. Mycosphaerella laricina (Hartig) Neg. oraz pni modrzewi (Lachnellula willkommii (Hartig) Dennis). Pierwszy jest sprawcą dolnoreglowej osutki modrzewia, którego szkodliwość wynika głównie z uszkodzenia powierzchni asymilacyjnej i transpiracyjnej igieł, natomiast drugi to pasożytniczy grzyb wywołujący chorobę zwaną rakiem modrzewia, wyrządzającą znaczne straty gospodarcze. Na powierzchniach badawczych stwierdzono również występowanie krobika modrzewiowca (Coleophora laricella Hübner), mszyc podkorowych z rodzaju Adelges i żywiczaneczki modrzewiówki (Cydia zebeana Ratz.). Gatunki te pojawiają się szczególnie licznie w drzewostanach osłabionych, pogłębiając proces zamierania modrzewi. Gleby na powierzchniach badawczych w Nadleśnictwach Czerwony Dwór i Olecko odznaczały się wyższą zawartością przyswajalnych dla roślin form potasu i fosforu (K2O, P2O5), w porównaniu do gleb powierzchni w Nadleśnictwie Krynki. Stosunkowo niską zawartość magnezu przyswajalnego (MgO) stwierdzono w glebach z drzewostanów na kilku powierzchnia badawczych w nadleśnictwach: Krynki i Czerwony Dwór. Należy jednak podkreślić, iż pomimo zidentyfikowania szeregu czynników osłabiających żywotność drzewostanów modrzewiowych, pierwotna przyczyna obserwowanego procesu zamierania pozostaje niewyjaśniona i prawdopodobnie jest związana z czynnikami klimatycznymi. Badania przeprowadzono w ramach projektu finansowanego przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych (nr projektu 500422). Notatki: Strona 6 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 SKUTKI DŁUGOTRWAŁEJ SUSZY DLA STANU ZDROWOTNEGO I SANITARNEGO DRZEWOSTANÓW NA TERENIE DOLNEGO ŚLĄSKA Jarosław Góral, Katarzyna Nowik, Grzegorz Rogowski, Katarzyna Skałecka Zespół Ochrony Lasu we Wrocławiu, ul. Grunwaldzka 90, 50-357 Wrocław, Polska; [email protected] Zjawiska atmosferyczne o charakterze ekstremalnym, często powodują szkody przyrodnicze i gospodarcze. Wiatrołomy czy śniegołomy to stały obraz szkód związanych z gospodarką leśną. Szkody związane z deficytem wody w drzewostanach, tak silne jak w roku 2015, notowane są niezwykle rzadko. Zjawisko posuchy występujące na terenie Polski w 2015 r. znacząco wpłynęło na stan zdrowotny i sanitarny lasów, a w konsekwencji na gospodarkę leśną na Dolnym Śląsku. W wyniku posuchy zamierają w pierwszej kolejności drzewa będące w słabej kondycji, a skutki zjawiska są odłożone w czasie. Drzewostany stają się podatne na działanie czynników biotycznych, obserwuje się narastanie wydzielania posuszu zasiedlanego przez patogeny grzybowe i korniki. Nieodłączną konsekwencją jest między innymi narastanie populacji szkodników kambio i ksylofagicznych. Celem referatu jest przedstawienie wpływu suszy na stan zdrowotny i sanitarny drzewostanów. Określono go na podstawie obserwacji terenowych i analizy danych dotyczących cięć sanitarnych. Obserwacje terenowe w latach 2015/2016 wykazały bezpośredni związek wzrostu tempa wydzielania się posuszu z długotrwałym deficytem wody. Najsilniej na zjawisko posuchy zareagowały świerk, sosna i brzoza. Silny wpływ stresu wodnego obserwowany jest również w przypadku drzewostanów dębowych i bukowych. Lista gatunków drzew, które ucierpiały w wyniku niedostatku wody nie jest zamknięta. Reakcja różnych gatunków drzew następuje w różnym czasie od zadziałania stresu. Analiza rozmiaru cięć sanitarnych potwierdza znaczny wpływ opisywanego zjawiska na rozmiar pozyskania posuszu, który w 2016 roku wyniósł około 40% pozyskania ogółem podczas gdy w latach ubiegłych utrzymywał się na poziomie kilku procent. Wystąpienie zjawiska posuchy wymusza zmiany w dotychczasowym podejściu do gospodarki leśnej. Priorytetem staje się utrzymanie dobrego stanu sanitarnego lasu oraz poprawa stanu zdrowotnego drzewostanów. Obydwa te cele można uzyskać poprzez działania związane z uprzątaniem drzew zamierających, zasiedlanych przez patogeny, ale również potrzebne są długofalowe działania związane z poprawą warunków hodowlanych różnych gatunków drzew. Notatki: Strona 7 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 PROBLEMY OCHRONY LASU PO HURAGANIE Z 17 CZERWCA 2016 R. W PUSZCZY KNYSZYŃSKIEJ Bogusław Gliński Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku, ul. Lipowa 51, 15-424 Białystok, Polska;bogusł[email protected] Huraganowe wiatry towarzyszące burzom z 17 czerwca 2016 r. spowodowały szkody w lasach na terenie 28 nadleśnictw RDLP w Białymstoku w rozmiarze 661,3 tys. m³, w tym w 9 jednostkach powyżej 5 tys. m³. Największe szkody wystąpiły w 3 nadleśnictwach Puszczy Knyszyńskiej w ilości 556 tys. m³ (Supraśl –246 tys. m³, Żednia – 185 tys. m³ i Dojlidy – 125 tys. m³). W uszkodzonych drzewostanach dominują gatunki iglaste: sosna – 56% i świerk –31%. Obszar Puszczy Knyszyńskiej, gdzie wystąpiły szkody, historycznie zaliczany jest do strefy dominujących zagrożeń od szkodników wtórnych świerka, ze względu na powszechne jego występowanie na głównych siedliskach BMśw oraz lasowych. Likwidację szkód ułatwia Decyzja nr 441 z 30 czerwca 2016 r. Dyrektora Generalnego LP o wprowadzeniu tzw. stanu siły wyższej o zasięgu ponadlokalnym. W RDLP powołano zespół kryzysowy z udziałem nadleśniczych nadleśnictw poklęskowych, który zajmuje się koordynacją i organizacją działań zmierzających do likwidacji szkód. Po 3 miesiącach, pilne prace usuwania szkód (wywrotów i złomów) zostały zakończone na terenie Puszczy z wyjątkiem Nadleśnictw: Dojlidy, Żednia i Supraśl, które miały szkody powyżej 100 tys. m3 drewna. Tu zaawansowanie likwidacji uszkodzeń wynosi średnio pond 50%, a w Nadleśnictwie Supraśl 30%. Na obecnym etapie istotnym problemem jest słaby zbyt drewna. Wymusza to konieczność stosowania na składnicach przejściowych następujących metod ochrony surowca: rotacji drewna, zraszania, zabezpieczania siatką Storanet. Na terenie Puszczy Knyszyńskiej obserwuje się narastanie populacji korników świerka w wyniku suszy. Powstanie powierzchni otwartych po huraganie oraz ograniczenia w usuwaniu szkód w rezerwatach przyrody w ilości 25 tys. m³, w tym świerka około 11 tys. m³, będą sprzyjać wzrostowi populacji szkodników wtórnych: kornika drukarza – Ips typographus, kornika drukarczyka – I. amitinus, rytownika pospolitego – Pityogenes chalcographus, czterooczaka świerkowca – Polygraphus poligraphus i drwalnika paskowanego – Xyloterus lineatus, a lokalnie również ścigi lśniącej – Tetropium castaneum, ścigi matowej – Tetropium fuscum i kornika zrosłozębnego – Ips duplicatus. Nadleśnictwa zaplanowały w 2017 roku wzrost zadań, polegających m.in. na intensywnym ograniczaniu I generacji kornika metodą wyszukiwania i usuwania drzew trocinkowych, kontroli odławianych chrząszczy w pułapki feromonowe i klasyczne. Istotne będzie ograniczanie rozprzestrzeniania się korników zasiedlających surowiec, poprzez korowanie, stosowanie siatek Storanet, metody rotacyjnej i wystawiania pułapek feromonowych w miejscach składowania drewna. Notatki: Strona 8 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 STREFOWE ZAGROŻENIE OD KAMBIOFAGÓW SOSNY W DRZEWOSTANACH SILNIE USZKODZONYCH PRZEZ WIATR Artur Rutkiewicz Katedra Ochrony Lasu i Ekologii, Wydział Leśny SGGW, 02-776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 159, Polska; [email protected] Celem pracy była analiza zagrożenia drzewostanów uszkodzonych przez wiatr oraz sąsiadujących powodowanego przez chrząszcze kambiofagiczne. Miejscem obserwacji były powierzchnie monitoringu chrząszczy zasiedlających pnie sosen, prowadzonego na terenie Lasu Referencyjnego Szast w nadleśnictwie Pisz w latach 2002-2006. Założono, że zagrożenie ze strony owadów uznawanych za szkodliwe w drzewostanach zaburzonych przez wiatr oraz w sąsiadujących jest uwarunkowane ich składem gatunkowym, stanem sanitarnym oraz rodzajem uszkodzeń. Jako hipotezy robocze przyjęto, że uszkodzenia drzewostanów przez huraganowe wiatry powodują duże przestrzenne zróżnicowanie warunków makro i mikro środowiskowych, na które reagują kambiofagi tworzące specyficzne, przestrzennie zróżnicowane zespoły gatunków zasiedlających pnie drzew. Sytuacja ta dotyczy zarówno drzewostanów bezpośrednio uszkadzanych, jak też sąsiadujących i trwa w czasie. Zagrożenie ustalano na podstawie występowania, składów gatunkowych i zagęszczenia żerowisk kambio- i ksylofagów sosny różnych rodzajów i stref uszkodzeń drzewostanów w stosunku do drzewostanów nie uszkodzonych przez wiatr. Drzewostany lustrowano kilka krotnie od wiosny do późnej jesieni. Każdorazowo ustalano liczbę drzew posuszu czynnego oraz analizowano występowanie i zagęszczenie żerowisk. Zagęszczenia żerowisk określano oddzielnie dla każdego gatunku. Analizie poddano parametry charakteryzujące zespoły gatunków: frekwencję i stałość występowania oraz średnie zagęszczenia żerowisk dla wariantów uszkodzeń i wieku drzewostanów. Zebrany materiał umożliwił analizy w układzie klas wieku drzewostanu i nasilenia uszkodzeń. Wykazano, iż gradient warunków środowiskowych od skrajnych dla drzew pozostających na terenie otwartym (strefy najsilniejszych uszkodzeń), przez zmienne u drzew należących do wysp lub stojących na ścianie drzewostanu, w sposób jednoznaczny nie różnicuje składów gatunkowych wyróżnianych zespołów kambiofagów, natomiast ma wpływ na zagęszczenia żerowisk poszczególnych gatunków. Ustalono, że podarz ilościowa i jakościowa drzew zamierających i uszkodzonych trwa w drzewostanach przez kilka lat po uszkodzeniu przez wiatr i charakteryzuje się udziałem wszystkich typów uszkodzeń, jakie wcześniej spowodował huragan. Gatunki o najwyższej stałości występowania są wspólne dla większości wariantów wiekowych i uszkodzeń drzewostanu. Notowane różnice są wynikiem zmienności warunków środowiskowych, których głównym operatorem jest stopień zadrzewienia oraz rodzaj i skala uszkodzeń. Notatki: Strona 9 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 NÁRODNÍ PARK ŠUMAVA A LÝKOŽROUT SMRKOVÝ – HISTORIE, SOUČASNOST A BUDOUCNOST Petr Zahradník Výzkumný Ústav Lesního Hospodářství a Myslivosti, v. v. i., Strnady 136, CZ-156 00 Praha 5Zbraslav, Česká Republika; [email protected] NP Šumava byl zřízen v roce 1991 na ploše cca 68 tis. ha (cca 54 tis. ha lesů), avšak novodobé problémy s Ips typographus započaly již v roce 1983-1984, kdy byl v NP Bavorský les vyhlášen na části území bezzásahový režim ve vztahu k Ips typographus, a současně celé území bylo postiženo polomy. První gradace vrcholila v letech 1996 – 1997 v důsledku předchozího nedůsledného zpracovávání napadeného dříví. Intenzivními těžebními zásahy se ji však podařilo utlumit. Následovalo delší období, kdy se na velké části nejvíce ohroženého území proti Ips typographus nezasahovalo, což odstartovalo další velkou gradaci (2008 – 2011), umocněnou ještě orkánem Kyrill z roku 2007, kdy většina polomů nebyla zpracována. V současné době je Ips typographus v NP Šumava na ústupu. Bezzásahové území je však více než z 1/3 v důsledku napadení Ips typographus odumřelé, na velké části se pak vyskytují biotopy pro tohoto škůdce nevhodné (rašeliniště, jezera, louky). Příčiny neutěšeného stavu smrkových porostů v NP Šumava spočívají především v absenci dlouhodobé koncepce, zejména ve vztahu k zásahům proti Ips typographus. Je to více politický problém než odborný. Nejsou dodržována zákonná opatření, veřejnost je klamána a je to i problém mediální, kdy jsou prezentovány pouze názory ortodoxních ochránců přírody. Přináší to i nemalé socioekonomické problémy pro místní občany (v NP Šumava leží 22 obcí), kteří jsou obecně chápáni jako „nepřátelé ochrany přírody“. Východiskem je stanovení dlouhodobé koncepce a změna platné legislativy, která by sladila zájmy ochrany přírody (reálně stanovené, odborně podložené) se zájmy místních obyvatel, kteří přes značnou diskriminaci národní park podporují a věří v jeho budoucnost. Notatki: Strona 10 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 WYSTĘPOWANIE KORNIKA DRUKARZA PO WIATROŁOMIE Z 2013 R. W DOLINIE KOŚCIELISKIEJ W TATRZAŃSKIM PARKU NARODOWYM Wojciech Grodzki1, Wojciech Gąsienica Fronek2 1 Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Fredry 39, [email protected] 2 ul. Jana Pawła II 225A, 34-425 Biały Dunajec, Polska 30-605 Kraków, Polska; Pod koniec 2013 r. wskutek gwałtownego wiatru halnego powstały rozległe zniszczenia w drzewostanach, głównie świerkowych, na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego, szczególnie w rejonie Doliny Kościeliskiej. Od wiosny 2014 roku podjęto obserwacje występowania kornika drukarza Ips typographus (L.), których głównym celem było określenie dynamiki jego rozrodu w następstwie wiatrołomu, w odniesieniu do sposobu postępowania w uszkodzonych drzewostanach. Na 10 powierzchniach założonych w strefie ochrony czynnej (5), gdzie drewno z wiatrołomów zostało usunięte oraz biernej (5), gdzie nie prowadzono żadnych działań, śledzono tempo wydzielania się drzew stojących zasiedlonych przez kornika oraz wybrane parametry charakteryzujące jego populacje (zagęszczenie żerowisk, struktura płciowa, rozrodczość). Stosowano metodę sekcyjnych analiz entomologicznych, pobierając płaty kory o wymiarach 25 × 25 cm z czterech (ochrona czynna – możliwość ścinki drzew) lub dwóch (ochrona bierna – próbki pobierane z drzew stojących) sekcji strzał. W pierwszym roku badań (2014) nie stwierdzono wydzielania się posuszu czynnego na powierzchniach, a zasiedlenie drzew powalonych i złamanych było bardzo nikłe. W drugim roku (2015) na powierzchniach pojawiły się drzewa zasiedlone przez kornika drukarza, przy czym ich liczba była wyższa w strefie ochrony biernej, przy mniejszym nasileniu ataku wyrażonym zagęszczeniem żerowisk. W trzecim roku (2016) większość pozostałych drzew na powierzchniach została zasiedlona, przeżyły jedynie świerki na 1 powierzchni w strefie ochrony czynnej. W 2015 r. udział samic w populacji wynosił ok. 66% i był nieznacznie wyższy w strefie ochrony czynnej, natomiast w 2016 r. – ok. 63% i był nieznacznie wyższy w strefie ochrony biernej. Uzyskane wyniki są zbieżne z prawidłowościami znanymi z drzewostanów świerkowych uszkodzonych przez wiatr w innych rejonach Polski i Europy, a równocześnie potwierdzają celowość prowadzenia zabiegów ochrony czynnej, które przyczyniają się do ograniczenia dynamiki rozrodu kornika drukarza. Badania zostały sfinansowane ze środków przyznanych Tatrzańskiemu Parkowi Narodowemu z Funduszu Leśnego Lasów Państwowych. Notatki: Strona 11 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 GLEBOWE ASPEKTY ZAMIERANIA DRZEWOSTANU NA OBSZARZE DAWNEJ SKŁADNICY DREWNA W NADLEŚNICTWIE WARCINO (LKP LASY ŚRODKOWOPOMORSKIE, RDLP W SZCZECINKU) Tomasz Wanic1, Maciej Zwydak1, Marek Pająk1, Sławomir Piątkowski2, Tadeusz Lewandowski2 1 Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, Wydział Leśny, Al.29 Listopada 46, 31-425 Kraków, Polska; [email protected] 2 Nadleśnictwo Warcino, ul. Gen. Władysława Sikorskiego 11 A, 77-230 Kępice, Polska Celem badań była ocena właściwości gleb w miejscach, w których od lat obserwowano słaby wzrost drzewostanu sosnowego lub zalesianie nie udawało się. W pobranych próbkach glebowych oznaczono standardowe właściwości chemicznofizyczne: uziarnienie, odczyn, zawartość węgla organicznego i azotu, właściwości sorpcyjne, gęstość objętościowa. Ponadto wykonano oznaczenia zawartości metali po ekstrakcji w wodzie królewskiej przy użyciu spektrometru ICP-OES. Wszystkie mineralne próbki gleby z poziomów powierzchniowych charakteryzowały się silnie kwaśnym odczynem i uziarnieniem piasku luźnego, bądź słabo gliniastego. W związku z niewielką zawartością węgla organicznego i lekkim uziarnieniem, gleby posiadały słabe zdolności sorpcyjne. We wszystkich próbkach zawartość miedzi (Cu) była wyższa od naturalnego tła. W glebie pod drzewostanem sosnowym o słabym wzroście średnia zawartość miedzi wynosiła 175 mg/kg gleby, a w glebie na której zalesianie nie powiodło się średnia zawartość przekraczała 500 mg Cu/kg gleby. Tak duże zawartości miedzi w glebach badanego obiektu najprawdopodobniej są efektem wcześniejszego użytkowania terenu jako składnicy drewna, wskazując na pozostałości środków służących ochronie surowca drzewnego. W literaturze podaje się, że zawartość miedzi większa niż 100 mg/kg gleby może oddziaływać toksycznie na roślinność. Notatki: Strona 12 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 OCHRONA LASU A OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W POLSCE PROBLEMY I WYZWANIA Rafał Zapłata1, Krzysztof Stereńczak2 1 Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Zakład Konserwacji Zabytków i Ochrony Krajobrazu, Polska, ul. Wóycickiego 1/3, bud. 23, 01-938 Warszawa, Polska; [email protected] 2 Zakład Zarządzania Zasobami Leśnymi, Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn; Polska W ostatnich latach tereny leśne stały się w Polsce obszarem szczególnie interesującym dla środowisk zajmujących się dziedzictwem kulturowym, zwłaszcza archeologicznym, dzięki technologii lotniczego skanowania laserowego (ALS). Wiele dotychczasowych przedsięwzięć, jak i aktualnie realizowanych projektów potwierdza skuteczność oraz potencjał technik LiDARowych w rozpoznawaniu obiektów zabytkowych. Co istotne, wyniki licznych prac pozwoliły uświadomić zarówno środowiskom leśników, jak i archeologów, że zasób zabytkowy na terenach leśnych jest na tyle pokaźny, że wymaga ogólnokrajowych i zintegrowanych działań. W szczególności tereny intensywnie użytkowane w przeszłości, związane z eksploatacją surowców naturalnych, ukazują skalę problemu, jakim jest nie tylko badanie i inwentaryzacja zasobów zabytkowych, ale również ich wpływ na ochronę i bieżącą gospodarkę na obszarach leśnych w Polsce. Prezentacja ma na celu przybliżenie problematyki dotyczącej ochrony zarówno lasów, jak i dziedzictwa kulturowego, z perspektywy nowych technologii. Drugim celem wystąpienia, jest zwrócenie uwagi na konieczność podjęcia prac inwentaryzacyjnych zabytków, co w sposób jednoznaczny i pozytywny może wpłynąć na same działania związane z ochroną lasu. Podziemne pozostałości antropogeniczne, ich skład itp. w wielu sytuacjach nie pozostają bez znaczenia i bez wpływu na elementy przyrodnicze. Pytaniem prowokującym do dyskusji, a zarazem wyznaczającym ramy referatu, jest pytanie o to, co i w jaki sposób chronić, w sytuacjach „konfliktowych”, gdy współistnieją ze sobą dobra przyrody i kultury, nie zawsze charakteryzując się „pozytywną” koegzystencją. Zagadnieniem zbliżonym i równie dyskusyjnym, jak i wymagającym szczególnej uwagi, jest podjęcie takich działań, które pozwolą chronić oraz zarządzać (gospodarować) zasobami leśnymi, bez uszczerbku dla zabytków. Wystąpienie kieruje się w stronę przedstawienia koncepcji wychodzącej naprzeciw sygnalizowanym wyżej problemom, z uwzględnieniem ochrony dóbr kultury i środowiska oraz innowacyjnych rozwiązań analitycznych. Teza przewodnią dla wystąpienia jest twierdzenie, iż współcześnie ochrona lasów powinna brać pod uwagę zasoby zabytkowe, aby uwzględniać wpływ „niedostrzeganego” często dziedzictwa na las, jak również, aby chroniąc przyrodę, nie szkodzić dobrom kultury. Wystąpienie jest także wkładem w dyskusję na temat interakcji zachodzących pomiędzy gospodarką leśną, a dziedzictwem kulturowym. Sprawa ta jest o tyle istotna, że dane ALS-ISOK pokrywają aktualnie ponad 90% powierzchni kraju. Referat w części zamykającej przedstawia wnioski końcowe i postulaty badawcze, skierowane zarówno do środowisk związanych z ochroną przyrody – lasu, jak i tych związanych z dziedzictwem kulturowym. Notatki: Strona 13 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 NOWE FORMY PUŁAPEK I DYSPENSERÓW FEROMONOWYCH Tomasz Miśkiewicz Zakład Doświadczalny „Chemipan” Instytutu Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk, ul. Kasprzaka 44/52, 01-224 Warszawa, Polska; [email protected] W referacie zostaną omówione obecnie stosowane formy pułapek i dyspenserów feromonowych oraz porównane zostaną wyniki testów nowej pułapki IBL 4 BIS w stosunku do IBL 4, a także pułapek PL1, PL2 i nowych wkładów lepowych. Ponadto zaprezentowane zostaną wyniki nowych dyspenserów feromonowych opartych na mikroporowatym nośniku. Dzięki nowej konstrukcji pułapka IBL 4 BIS na szeliniaka jest bardziej funkcjonalna i łatwiejsza w stosowaniu oraz zdecydowanie mniej narażona na uszkodzenia mechaniczne. Wszystkie elementy tej pułapki są wymienne, co pozwala samodzielnie naprawić ewentualne uszkodzenia i przywrócić jej funkcjonalność. Testy pułapek przeprowadzone przez IBL od czerwca do września 2016, potwierdzają niemal dwukrotnie większą efektywność nowej wersji IBL 4 BIS w porównaniu do oryginału. Ujednolicona wersja PL1/PL2 dzięki zastosowaniu nowych wkładów lepowych znacząco skraca czas montażu oraz zapewnienia uniwersalność stosowania w zależności od potrzeb. Nowe dyspensery feromonowe oparte na mikroporowatym nośniku zapewniają długotrwałe uwalnianie stałej ilości substancji aktywnej, co skutkuje zwiększeniem ilości odławianych szkodników poprzez wydłużenie czasu efektywnej ekspozycji. Notatki: Strona 14 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 PRÓBY MONITORINGU LICZEBNOŚCI PRZYPŁASZCZKA GRANATKA I KORNIKA OSTROZĘBNEGO PRZY UŻYCIU PUŁAPEK FEROMONOWYCH Alicja Sowińska, Radosław Plewa, Wojciech Janiszewski Zakład Ochrony Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska; [email protected] W wyniku ocieplenia klimatu oraz coraz częściej notowanych długotrwałych okresów suszy wzrasta liczebność populacji przypłaszczka granatka Phaenops cyanea (Fabr.) oraz kornika ostrozębnego Ips acuminatus (Gyll.) w osłabionych drzewostanach sosnowych. Celem badań nad przypłaszczkiem granatkiem było wytypowanie najskuteczniejszej pułapki i opracowanie metody jej stosowania do monitoringu populacji tego szkodnika. Badania rozpoczęto od przetestowania w olfaktometrze atrakcyjności dla przypłaszczka granatka preparatu feromonowego (skład: gwajakol, α-pinen i olejek sosnowy) przygotowanego przez ZD Chemipan. Następnie w Nadleśnictwie Garwolin (RDLP w Warszawie) w drzewostanach uszkodzonych przez gradobicie w 2013 r. sprawdzono wpływ zastosowania tego preparatu na efektywność odłowu szkodnika do 3 rodzajów pułapek. W eksperymencie zastosowano opaskę lepową z czarnej folii, fioletową pułapkę segmentową oraz czarną pułapkę segmentową. W Nadleśnictwie Krynki (RDLP w Białymstoku) w 60 letnim drzewostanie na gruntach porolnych testowano efektywność dwóch preparatów feromonowych zawierających olejki sosnowe różnego pochodzenia oraz sprawdzono wpływ wysokości umieszczenia pułapek fioletowej i czarnej segmentowej na wielkość odłowu przypłaszczka. W testach olfaktometrycznych, 53% chrząszczy przypłaszczka granatka zareagowało pozytywnie na zapach preparatu feromonowego. Ze wstępnych analiz wynika, że opaska lepowa z preparatem odłowiła średnio prawie 3 razy więcej przypłaszczka granatka niż fioletowa pułapka segmentowa. Czarna pułapka segmentowa okazała się nieskuteczna do odłowu przypłaszczka granatka, a preparat feromonowy nie podniósł istotnie odłowów do żadnego typu pułapki. Celem pierwszego etapu badań nad kornikiem ostrozębnym było wytypowanie najlepszego modelu pułapki, spośród najczęściej stosowanych na terenie Lasów Państwowych do odłowu korników (pułapki typu: IBL-2, IBL-3, szczelinowo-skrzyniowa i Theysona). Do zwabiania osobników tego gatunku kornika użyto dostępnego na polskim rynku feromonu agregacyjnego o nazwie Acumodor. Doświadczenie przeprowadzono na terenie nadleśnictw Lubartów i Sobibór (RDLP w Lublinie), gdzie zainstalowano po 30 pułapek. Dodatkowo część pułapek typu IBL-3 zawieszano w połowie długości strzał drzew sosnowych i w połowie długości koron drzew, określając w ten sposób liczebność populacji tego gatunku w pobliżu miejsc jego rozwoju. Na podstawie uzyskanych wyników wykazano, że najefektywniejszym typem pułapki do odłowu kornika ostrozębnego okazała się pułapka typu IBL-3 (Nadl. Lubartów) i IBL-2 (Nadl. Sobibór). Zdecydowanie więcej osobników obu płci odławiano do pułapek zainstalowanych w wyższych partiach drzew. Zastosowany w niniejszych badaniach feromon, cechuje się bardzo niską skutecznością działania w porównaniu z innymi wykorzystywanymi do monitoringu różnych gatunków korników w Polsce. Badania sfinansowane zostały przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych (nr projektu 500 437) Notatki: Strona 15 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 MONITORING KORNIKA ZROSŁOZĘBNEGO (IPS DUPLICATUS SAHLB.) W SAKSONII, SUDETACH I NA DOLNYM ŚLĄSKU Lutz-Florian Otto1, Karstin Rödiger1, Franz Matschula1, Jarosław Góral2, Katarzyna Nowik2, Katarzyna Skałecka2, Grzegorz Rogowski2, Radosław Witkowski3, Andrzej Mazur3 1 Staatsbetrieb Sachsenforst, Referat Waldbau/Waldschutz, OT Graupa, Bonnewitzer Str.3, 01796 Pirma, Niemcy 2 Zespół Ochrony Lasu we Wrocławiu, ul. Grunwaldzka 94, 50-357 Wrocław, Polska 3 Katedra Entomologii Leśnej, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 71C, 60-625 Poznań, Polska; [email protected] W 2014 roku w 18 nadleśnictwach RDLP we Wrocławiu rozpoczęto monitoring kornika zrosłozębnego (Ips duplicatus). Obszar monitoringu obejmował nadleśnictwa Sudetów i Przedgórza Sudeckiego oraz Nadleśnictwa Milicz i Żmigród, a także Karkonoski Park Narodowy i Park Narodowy Gór Stołowych. W roku 2015 monitoring rozszerzono o obszar Saksonii. Do odłowu chrząszczy zastosowano barierowe pułapki feromonowe z feromonem ID Ecolure®, po dwie pułapki w nadleśnictwie. Kontrola pułapek odbywała się co 10 dni w okresie od końca kwietnia do pierwszej połowy października. Ips duplicatus został stwierdzony we wszystkich obiektach RDLP we Wrocławiu, natomiast nie stwierdzono go w lasach Saksonii. Najliczniej kornika zrosłozębnego odławiano w lasach Sudetów Środkowych. Porównanie odłowów z roku 2014 i 2015 wskazuje, że populacja nie zajmuje nowych terytoriów, jednak jej liczebność podwoiła się (2 700 korników w 2014 roku w porównaniu do 4 704 korników odłowionych w 2015 roku). Stwierdzono, że w porównaniu do danych historycznych i monitoringu z roku 2002, kiedy nie odnotowano tego gatunku, jest to sytuacja wyjątkowa. Obserwacje z dwóch kolejnych lat potwierdzają tendencje do szybkiego (wykładniczego) wzrostu liczebności populacji tego gatunku kornika w lasach dolnośląskich i sudeckich. Notatki: Strona 16 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 JAK ZWABIĆ SAMCA BARCZATKI SOSNÓWKI BADANIA NEUROFIZJOLOGICZNE I BEHAWIORALNE Krzysztof Rudziński1, Dorota Staszek1, Monika Asztemborska1, Rafał Szmigielski1, Lidia Sukovata2, Andrzej Kolk2, Marek Cieślak1, Jerzy Raczko1 1 Instytut Chemii Fizycznej PAN, ul. Kasprzaka 44/52, 01-224 Warszawa, Polska; [email protected] 2 Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska Praca przedstawia wykorzystanie tradycyjnych metod neurofizjologicznych (elektroantenografia, EAG) i behawioralnych (tunel wiatrowy) do badania skuteczności atraktantów wabiących samce motyli barczatki sosnówki Dendrolimus pini, gatunku stanowiącego aktualne zagrożenie dla polskich lasów sosnowych (vide prezentacja Lidii Sukovatej). Atraktanty stosowane dotychczas w próbach monitoringu występowania szkodnika zawodziły z powodu niewielkiej skuteczności, co uzasadniło podjęcie prób ich udoskonalenia. Składniki atraktantów zostały wybrane spośród związków chemicznych wykrytych w emisji samic barczatki sosnówki wabiących samce (vide poster Doroty Staszek). Siła oddziaływania poszczególnych związków na samce barczatki sosnówki szacowana była metodą elektroantenograficzną (aparatura EAG firmy Syntech), mierząc wielkość impulsu elektrycznego generowanego w odciętym czułku samca pod wpływem danego związku podanego impulsowo w strumieniu powietrza omywającego czułek. Motyle używane do badań pochodziły z laboratoryjnej hodowli owadów. Związki wywołujące znaczącą reakcję EAG łączyliśmy w kompozycje, które badano w tunelu wiatrowym (konstrukcja własna, wyposażona w czerwone oświetlenie, 3 kamery wideo oraz rejestratory szybkości przepływu, wilgotności i temperatury powietrza). Na jednym końcu tunelu umieszczano samce, a na przeciwnym końcu zawieszano dyspenser badanej kompozycji i uruchamiano przepływ powietrza przez tunel w kierunku owadów. Na podstawie obserwacji i nagrań wideo oceniono zachowanie owadów w określonych kategoriach – brak reakcji, machanie skrzydłami, latanie, zainteresowanie dyspenserem kompozycji, przysiadanie obok dyspensera, atakowanie dyspensera – którym przypisano narastające wartości liczbowe jako wskaźniki efektywności. Eksperyment powtarzano wielokrotnie dla każdej kompozycji i obliczano średni wskaźnik efektywności kompozycji. Badania umożliwiły wyselekcjonowanie 6 składników emisji samic barczatki sosnówki, które tworzyły skuteczny atraktant samców: Z5,E7-C12Ald, Z5,E7-C12OH, Z5-C12Ald, Z5-C12OH, Z5-C10OH, Z5-C14OAc. Bardziej efektywna okazała się kompozycja pozbawiona Z5-C14OAc. W emisji samic zaobserwowano obecność kilku terpenów i seskwiterpenów, które nie są wytwarzane przez owady, ale prawdopodobnie pochodzą z roślin żywicielskich. Ponieważ substancje te zawarte są także w olejku sosnowym, sprawdzono efekty dodawania olejku do zbadanych wcześniej kompozycji, uzyskując zwiększenie ich skuteczności w przypadku kompozycji sześcioskładnikowej i pięcioskładnikowej (bez Z5-C10OH). Wyniki badań laboratoryjnych zostały potwierdzone w badaniach terenowych przeprowadzonych w drzewostanach Puszczy Noteckiej, w których najskuteczniejsze były kompozycje: sześcioskładnikowa z olejkiem sosnowym i pięcioskładnikowa bez Z5-C10OH. Zbadane kompozycje stały się przedmiotem zgłoszenia patentowego. Obecnie prowadzone są dalsze badania nad zastosowaniem opracowanych kompozycji w ochronie lasu. Badania przeprowadzono w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (nr umowy PBS2/A9/25/2013). Notatki: Strona 17 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 PIERWSZE PRÓBY WYKORZYSTANIA FEROMONU BARCZATKI SOSNÓWKI DO MONITORINGU RÓJKI MOTYLI W POLSCE Lidia Sukovata1, Dorota Staszek2, Krzysztof Rudziński2, Andrzej Kolk1, Rafał Szmigielski2, Wojciech Janiszewski1, Monika Asztemborska2, Marek Cieślak2, Jerzy Raczko2 1 Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska; e-mail: [email protected] 2 Instytut Chemii Fizycznej PAN, ul. Kasprzaka 44/52, 01-224 Warszawa, Polska Barczatka sosnówka Dendrolimus pini L. (Lepidoptera, Lasiocampidae) jest jednym z głównych foliofagów sosny w Polsce. W ostatnich latach znaczenie gospodarcze tego owada wzrasta. Do planowania zabiegów ochronnych konieczne jest wczesne i dokładne określenie powierzchni występowania szkodnika, co jest utrudnione ze względu na mały rozmiar i maskujący kolor młodocianych gąsienic zimujących w ściółce. Celem przeprowadzonych badań było wstępne określenie możliwości wykorzystania pułapek z udoskonalonym feromonem (vide poster D. Staszek i prezentacja K.J. Rudzińskiego) do oceny przebiegu rójki motyli oraz nasilenia występowania barczatki. Badania przeprowadzono w 23 drzewostanach sosnowych na terenie Nadleśnictwa Sława Śląska (RDLP w Zielonej Górze) i w 9 drzewostanach na terenie Nadleśnictwa Krucz (RDLP w Pile) w 2016 r. Drzewostany wybrano z uwzględnieniem warunków siedliskowych, wieku i poziomu zagrożenia (od braku do zagrożenia w stopniu średnim) przez barczatkę sosnówkę określonego metodą opasek lepowych. Zmodyfikowane pułapki IBL-5 produkcji ZD Chemipan (po 2 w każdym drzewostanie) wyłożono w połowie lipca i kontrolowano z reguły co 3-4 dni. W części drzewostanów w trakcie każdej kontroli (oprócz pierwszej) określano jednocześnie zagęszczenie samic barczatki na pniach drzew metodą 20 drzew. Wszystkie obserwacje zakończono w połowie sierpnia. Uzyskane wyniki wskazują, że: 1) podobnie jak u innych gatunków motyli, u barczatki sosnówki po kulminacji odłowów samców następuje kulminacja wylegania się samic, 2) na liczbę samców odłowionych do pułapek, jako wskaźnika aktywności motyli, ma wpływ wiele czynników, m.in. zbyt wysokie temperatury (z maksymalną temperaturą około lub ponad 30°C), intensywne i trwałe opady deszczu, poziom uwalniania feromonu z dyspenserów i in., 3) istnieje dodatnia korelacja między odłowami samców do pułapek a liczebnością gąsienic tej samej generacji pod opaskami lepowymi (wiosną), chociaż nie we wszystkich przypadkach, co mogło wynikać z różnic w zdrowotności populacji. Ocena korelacji między liczbą odłowionych samców a liczebnością następnej generacji nastąpi po uzyskaniu wyników poszukiwań gąsienic barczatki w ściółce jesienią 2016 r. W celu praktycznego wykorzystania pułapek feromonowych w monitoringu występowania barczatki sosnówki konieczne jest wykonanie dodatkowych badań pod kątem określenia zasięgu działania feromonu w zależności od jego dawki. Badania przeprowadzono w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (nr umowy PBS2/A9/25/2013). Notatki: Strona 18 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 WYKORZYSTANIE PUŁAPEK KOŁNIERZOWYCH DO OCENY ZAGĘSZCZENIA POPULACJI MIERNIKOWCOWATYCH (GEOMETRIDAE) W DRZEWOSTANACH DĘBOWYCH Tomasz Jaworski, Andrzej Kolk, Lidia Sukovata, Tomasz Jabłoński, Radosław Plewa, Grzegorz Tarwacki, Sławomir Ślusarski, Wojciech Janiszewski Zakład Ochrony Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn, Polska; [email protected] Drzewostany dębowe w Polsce są stale zagrożone ze strony owadów liściożernych. Do najważniejszych foliofagów dębu należą gąsienice kilku gatunków motyli z rodziny miernikowcowatych (Geometridae), głównie dwóch gatunków piędzików, tj. przedzimka (Operophtera brumata) i siewieraka (Operophtera fagata). Obecnie brak jest jednolitej, miarodajnej metody oceny zagęszczenia populacji piędzików, co utrudnia prognozowanie zagrożenia drzewostanów ze strony tych owadów. Ocena taka może być przeprowadzona w oparciu o informację na temat liczebności samic wchodzących jesienią na pnie dębów w celu złożenia jaj w ich koronach, która jest powiązana z zagęszczeniem larw powodujących defoliację. Celem badań było porównanie skuteczności odłowu samic Operophtera za pomocą różnych typów pułapek. Badania prowadzono w latach 2013–2015 na 12 powierzchniach zlokalizowanych w drzewostanach dębowych na terenie Nadleśnictw: Krotoszyn (RDLP w Poznaniu), Rudka (RDLP w Białymstoku) oraz Strzelce (RDLP w Lublinie). Do oceny zagęszczenia populacji samic Operophtera wykorzystano kilka rodzajów pułapek. Porównano skuteczność odławiania samic przez tradycyjnie stosowane pułapki lepowe (opaska z pianki pokrytej lepem) oraz pułapki kołnierzowe „Geolas”, stosowane dotychczas do odławiania innych grup owadów. Na każdej powierzchni oba wymienione rodzaje pułapek zakładano jesienią (połowa października) na pniach pięciu wybranych drzew, przy czym drzewa te nie różniły się istotnie pod względem średniej grubości. Ponadto testowano przydatność pułapek własnej konstrukcji pokrywających powierzchnię 1 m2 gleby, a także pułapek imitujących pnie drzew. Pułapki te ustawiano na powierzchni gleby w rzucie korony pięciu wytypowanych drzew. Po zainstalowaniu w terenie pułapki kontrolowano co 2–3 dni (opaski lepowe) lub w większych odstępach czasu (pozostałe typy pułapek), aż do ustania aktywności samic Operophtera (połowa grudnia). Do oceny skuteczności pułapek wykorzystano nieparametryczny test U Manna-Whitneya. Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że największą efektywnością odłowu samic Operophtera cechują się pułapki kołnierzowe. Mniejsza liczba samic na opaskach lepowych wynika z zaobserwowanego zjawiska żerowania ptaków, a częściowo prawdopodobnie także z przeoczenia samic, które niekiedy wchodzą pod opaskę lepową. Przydatność pułapek naziemnych okazała się w praktyce niewielka z uwagi na niewielką liczbę odławianych samic. Wyniki badań wskazują na możliwość wykorzystania pułapek kołnierzowych do oceny zagrożenia drzewostanów dębowych przez miernikowce z uwagi na ich większą wiarygodność odnośnie faktycznego zagęszczenia populacji tych owadów. Badania finansowane przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych w latach 2013-2016 (nr tematu 500400). Notatki: Strona 19 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 INTEGROWANA OCHRONA UPRAW PRZED OWADAMI I PATOGENAMI GRZYBOWYMI – WYNIKI 2-LETNICH BADAŃ Iwona Skrzecz, Aleksandra Prokocka, Alicja Sowińska, Tomasz Jabłoński, Hanna Szmidla, Robert Wolski, Wojciech Janiszewski, Sławomir Lipiński Zakład Ochrony Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska; [email protected] Celem badań prowadzonych w Instytucie Badawczym Leśnictwa od 2014 r. jest opracowanie integrowanej metody ochrony upraw leśnych przed owadami i patogenami opartej na metodach profilaktycznych (hodowlanych), mechanicznych (pułapki do odłowu owadów) i chemicznych (insektycydy), a także opracowanie wieloetapowego Systemu Wspomagania Decyzji (SWD) pomagającego pracownikom LP w podjęciu decyzji w wyborze najbardziej optymalnej metody ochrony upraw. Aby zrealizować wymieniony cel, w latach 2014-2015 wykonano doświadczenia, w których m.in. porównywano liczebność szeliniaka oraz rozmiar szkód powodowanych przez ten gatunek w uprawach zakładanych na zrębach świeżych i przelegujących (1 i 2 lata), chronionych przy użyciu metod (1) niechemicznych (hodowlanych i mechanicznych), (2) chemicznych oraz (3) metodą integrowaną obejmującą łączne stosowanie wymienionych metod. Dodatkowo oceniano intensywność porażenia upraw przez patogeny, a także porównywano koszty zabiegów ochronnych. Na podstawie wyników stwierdzono: Najniższe odłowy chrząszczy do pułapek wyłożonych na poletkach chronionych metodą chemiczną oraz integrowaną. Najwięcej drzewek zabitych przez szeliniaka sosnowca na zrębie świeżym i przelegującym 1 rok. Przelegiwanie zrębów przez 2 lata skutkowało brakiem zagrożenia upraw przez szeliniaka. Najczęściej występującą chorobą grzybową na wszystkich powierzchniach doświadczalnych była wiosenna osutka sosny powodowana przez grzyby z rodzaju Lophodermium. Ponadto na dwóch uprawach odnotowano występowanie sadzonek porażonych przez Armillaria spp., a na jednej z upraw stwierdzono przypadki zamierania wierzchołkowych pędów sosny spowodowane przez patogena Sphaeropsis sapinea. Pojawieniu się wszystkich powyższych chorób grzybowych sprzyjało osłabienie kondycji sadzonek spowodowane przez panujące w sezonie wegetacyjnym niekorzystne warunki atmosferyczne: susza, duża insolacja i wysokie temperatury. Najniższymi kosztami jednostkowymi charakteryzowała się metoda mechaniczna polegająca na wykładaniu pułapek w postaci wałków sosnowych, natomiast najdroższa była metoda integrowana polegająca na jednoczesnym stosowaniu metod mechanicznych i chemicznych. Badania finansowane są przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych w ramach projektu pt. „Opracowanie programu integrowanej ochrony upraw sosnowych przed owadami i patogenami z uwzględnieniem Systemu Wspomagania Decyzji (SWD)”, nr 500 410. Notatki: Strona 20 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 ZAKŁADANIE I PROWADZENIE UPRAW W UPORCZYWYCH PĘDRACZYSKACH Stefan Perz Zespół Ochrony Lasu w Szczecinku, ul. Kościuszki 22, 78-400 Szczecinek, Polska; [email protected] Uporczywe pędraczyska stanowią obszary leśne, w których chronicznie dochodzi do zakłócenia w prowadzeniu prawidłowej gospodarki leśnej. Dyrektor Generalny Lasów Państwowych, Zarządzeniem nr 7 z dnia 11 lutego 2016 roku, zdefiniował obszary leśne uznawane za uporczywe pędraczyska jako te, w których występują pędraki chrabąszczy Melolontha spp., guniaka czerwczyka Amphimallon solstitiale, wałkarza lipczyka Polyphylla fullo i ogrodnicy niszczylistki Phyllopertha horticola w ilościach zagrażających trwałości lasu lub powodujących zakłócenia w prowadzeniu zrównoważonej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. W cytowanym zarządzeniu zostały podane również kryteria uznawania obszarów leśnych za uporczywe pędraczyska. Jednym z takich kryteriów są zbierane każdego roku informacje o dynamice liczebności populacji pędraków chrabąszcza majowego M. melolontha i chrabąszcza kasztanowca M. hippocastani, która ulega częstym zmianom gatunkowym i ilościowym, jak również zmianom powierzchni występowania. Okres uznawania danego obszaru leśnego za uporczywe pędraczysko jest różny i może obejmować od kilku do kilkunastu głównych rójek obu gatunków chrabąszczy. Na obszarach uporczywych pędraczysk może dochodzić do samoistnego ich wygasania na pewnych fragmentach lasu. Coroczne monitorowanie uporczywych pędraczysk oraz aktualna wiedza o zmianach zachodzących w przestrzennym występowaniu pędraków daje podstawy do opracowania skutecznej metody regulacji liczebności pędraków chrabąszczy. Najczęściej rozrzedzanie populacji chrabąszczy następuje poprzez chemiczne zwalczanie owadów doskonałych, co w konsekwencji prowadzi do redukcji liczebności nowego pokolenia pędraków. Takie postępowanie umożliwia zakładanie i prowadzenie upraw na obszarach szczególnie zagrożonych przez pędraki. Szkody od pędraków w uprawach zależą od wielu czynników. Do najistotniejszych należy zaliczyć: liczebność pędraków w dole, ich strukturę wiekową, przestrzenne rozmieszczenie, skład gatunkowy uprawy, jej wiek oraz żyzność danego siedliska. Ze względu na to, że szkody powodowane przez chrabąszcze nadal są niezwykle ważnym problemem gospodarki leśnej, istnieje potrzeba kontynuowania badań naukowych w tym zakresie, co da praktyce leśnej wiedzę o nowych sposobach walki z tą grupą szkodników systemu korzeniowego roślin. Notatki: Strona 21 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 MONITORING I OGRANICZANIE LICZEBNOŚCI KORNIKA OSTROZĘBNEGO (IPS ACUMINATUS GYLL.) NA TERENIE REGIONALNEJ DYREKCJI LASÓW PAŃSTWOWYCH W LUBLINIE Marek Kamola, Przemysław Jakubiński, Sławomir Michalewski Zespół Ochrony Lasu [email protected] w Radomiu, 25 Czerwca 68, 26-600 Radom, Polska; Kornik ostrozębny Ips acuminatus Gyll. jest rodzimym składnikiem polskiej fauny kornikowatych (Scolytinae) lecz nie notowano dotąd jego gradacyjnego występowania w lasach Polski. Masowy pojaw kornika ostrozębnego w lasach RDLP w Lublinie poprzedziła ekstremalna susza zwłaszcza w jej części północnej. Pierwsze symptomy zamierania drzew Pinus sylvestris L. na skutek żerowania kornika ostrozębnego zanotowano we wrześniu 2015 roku na terenie Nadleśnictwa Sobibór przy granicy z Ukrainą. W ślad za identyfikacją szkodnika, po przeprowadzeniu cyklu szkoleń dla służb terenowych Lasów Państwowych przy udziale Zespołu Ochrony Lasu w Radomiu i Instytutu Badawczego Leśnictwa, przystąpiono do inwentaryzacji zasięgu występowania i działań zaradczych ograniczających jego liczebność w lasach RDLP w Lublinie. Zasięg masowego występowania kornika ostrozębnego pokrywa się zasadniczo z obszarem ekstremalnej suszy w północnej i środkowej części RDLP w Lublinie na terenie 18 nadleśnictw. Zwarte i rozległe bory Puszczy Solskiej i Puszczy Sandomierskiej dotychczas były wolne od gradacji tego kornika. W dniu 15 września 2016 roku areał występowania szkodnika (w różnym stopniu nasilenia) oceniono na ok. 16 tys. ha, zaś miąższość usuniętych drzew zasiedlonych na 66 tys. m3. Zręby sanitarne wykonano na powierzchni ok. 42 ha. Ograniczanie liczebności szkodnika nastręcza trudności na skutek jego utajonego żerowania w szczytowej części koron sosen, przy czym symptomy zasiedlenia w początkowej fazie objawiają się trudnymi do oceny przebarwieniami igliwia. Z uwagi na brak ugruntowanego kanonu postępowania ochronnego w przepisach obowiązujących w Lasach Państwowych oraz ze względu na fragmentaryczną wiedzę z zakresu biologii i ekologii kornika ostrozębnego, Zespół Ochrony Lasu w Radomiu zaproponował autorski monitoring rozwoju szkodnika. W wyznaczonych 7 Punktach Obserwacyjnych kontrolowano przebieg rozwoju osobniczego w warunkach naturalnych (ścinanie drzew z symptomami zasiedlenia) i na pułapkach klasycznych (krzyżowych) oraz prowadzono monitoring odłowu chrząszczy w pułapkach feromonowych z dyspenserem Acumodor. W określonym czasie na tle warunków pogodowych i różnej ekspozycji na światło oraz stanu sanitarnego, przeszkoleni obserwatorzy rejestrowali w zunifikowanych formularzach fazy rozwojowe kornika ostrozębnego, stopień zasiedlenia pnia i gałęzi oraz gatunki towarzyszące. Zebrane informacje pozwoliły m.in. na określenie nasilenia aktywności rójki szkodnika, która przypada na początek maja. Analiza chrząszczy kornika ostrozębnego z pułapek feromonowych w Punktach Obserwacyjnych wykazała niespecyficzne działanie feromonu agregacyjnego Acumodor (odławiano także inne gatunki owadów z dominującą rolą kornika sześciozębnego). Notatki: Strona 22 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 NOWA METODA OCHRONY DRZEWOSTANÓW ŚWIERKOWYCH PRZED KORNIKIEM DRUKARZEM IPS TYPOGRAPHUS L. Andrzej Kolk Zakład Ochrony Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska; [email protected] W środowisku, w którym żyją rośliny, zwierzęta i człowiek występują różnego rodzaju promieniowania. Jedne z nich są korzystne dla organizmów żywych, inne szkodliwe. W ostatnich latach powstała nowa dziedzina wiedzy, tzw. geobiologa energetyczna. Przedmiotem jej badań jest poznanie związków pomiędzy budową geologiczną Ziemi a organizmami żywymi. Z ostatnio przeprowadzonych badań wynika, że poziom energetyczny Ziemi jest jednym z czynników decydujących o stanie zdrowotnym drzewostanów świerkowych w starszym wieku. W wierzchołkowej strefie drzew świerkowych powyżej III klasy wieku następuje często obniżenie poziomu energetycznego, mierzonego w skali Bovisa. Poziom ten często nie przekracza 2 000 jednostek. Drzewa te są chętnie zasiedlane przez kornika drukarza i gatunki towarzyszące. Zastosowane ekrany geobiologiczne KAER w oprawie szklanej są w stanie w miejscu ich zastosowania zwiększyć poziom energetyczny Ziemi na powierzchni około 20 ha do około 10 000 jednostek w skali Bovisa. Notatki: Strona 23 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 PRÓBA OCENY SKUTECZNOŚCI PUŁAPEK FEROMONOWYCH TRINET Grzegorz Rogowski1 i Grzegorz Pacek2 1 Zespół Ochrony Lasu we Wrocławiu, ul. Grunwaldzka 90, 50-357 Wrocław, Polska; [email protected] 2 Nadleśnictwo Jugów, ul. Główna, 57-430 Jugów, Polska W związku z projektowanym wejściem na rynek nowego wyrobu firmy BASF - pułapki Trinet, w latach 2015-2016 przeprowadzono badania dotyczące oceny skuteczności działania tego produktu. Pułapka Trinet produkowana jest w formie trójnogu, na którym jest rozpięta siatka z tworzywa sztucznego z feromonem Pheroprax. Siatka zawiera w swojej strukturze insektycyd (alfa-cypermetryna). W 2015 r. obserwacje skuteczności działania pułapek Trinet wykonano w Nadleśnictwie Świeradów (RDLP we Wrocławiu). Pułapki wystawiono w leśnictwach Lasek i Niedźwiedź w 2 grupach, po 3 sztuki. W każdej lokalizacji umieszczono również pułapki szczelinowe Theysohna z feromonem Pheroprax w celu odłowu korników stanowiących materiał porównawczy doświadczenia. Skuteczność działania pułapek oceniano na podstawie ilości odłowionych korników do pułapek Theysohna oraz korników znajdujących się na tacach opadowych pod pułapkami Trinet. Dla oceny skuteczności działania pułapki Trinet, w sąsiedztwie pułapek wyznaczono ścianę drzewostanu świerkowego i obserwowano w nim wydzielanie się posuszu. W 2016 r. doświadczenie powtórzono w Nadleśnictwie Świeradów, w leśnictwie Lasek oraz w Nadleśnictwie Jugów (RDLP we Wrocławiu), w leśnictwie Kalenica. W Nadleśnictwie Jugów rozszerzono porównanie odłowów korników na feromony Ipsodor oraz Drukarz Ampułka A10. Skuteczność pułapki Trinet oceniano licząc dodatkowo korniki siadające na siatce. Obserwacje z lat 2015 – 2016, wskazują, że ilości korników odłowionych do pułapki Theyshona są około trzykrotnie większe (w przeliczeniu na 1 m²) niż znalezione w tym samym czasie na opadówkach, pod pułapkami Trinet. W roku 2016, w analizie skuteczności uwzględniono obserwację korników przebywających na siatce pułapki Trinet, przy pomocy kamery cyfrowej. Przyjęto minimalny czas kontaktu owadów z siatką (30 sek.) za wystarczający do uśmiercenia owadów. Wykazano, że wówczas, skuteczność tej pułapki - w przeliczeniu na 1 m² - jest porównywalna z pułapkami Theyshona z feromonem Pheroprax oraz Drukarz Ampułka A10. W przypadku zastosowania w pułapkach Theyshona feromonu Ipsodor, obserwowano mniejsze odłowy niż na pułapkach Trinet. Notatki: Strona 24 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 INTEGROWANA OCHRONA PLANTACJI NASIENNYCH MODRZEWIA EUROPEJSKIEGO (LARIX DECIDUA MILL.) PRZED ŚMIETKAMI MODRZEWIOWYMI STROBILOMYIA SP. NA PRZYKŁADZIE NADLEŚNICTWA SULĘCIN Cezary Bystrowski1, Witold Wasylków2, Arkadiusz Senyszyn2 1 Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska; [email protected] 2 Nadleśnictwo Sulęcin, ul. Lipowa 20, 69-200 Sulęcin, Polska W Polsce na szyszkach modrzewi rozwijają się dwa gatunki szkodliwych śmietek: Strobilomyia infrequens i S. melania, które poza pewnymi detalami budowy zaodwłoka różnią się również nieco odmiennym wyglądem jaj oraz sposobem ich składania do wnętrza szyszek. Zwalczanie śmietek modrzewiowych na plantacjach nasiennych jest zadaniem niełatwym, głównie ze względu na trudną diagnostykę obu występujących gatunków muchówek, a także z powodu słabo opracowanych i nie zawsze skutecznych metod kontroli ich pojawu. Jest to wynikiem zarówno nielicznego odławiania się imagines śmietek na stosowane standardowo żółte pułapki lepowe, jak i ich podobieństwa do obojętnych gospodarczo, pozostałych przedstawicieli rodziny śmietkowatych (Anthomyiidae). Możliwość użycia tylko jednego zarejestrowanego insektycydu (Mospilan 20 SP) do zwalczania śmietek oraz brak opublikowanych w literaturze obiektywnych danych o optymalnych terminach i skuteczności zabiegów chemicznych powoduje, że takie zabiegi wykonuje się relatywnie rzadko i nie zawsze są one efektywne. Problem słabej skuteczności wykonanych oprysków i wysokiego zasiedlenia szyszek przez śmietki w roku 2015 (ok. 72% uszkodzonych szyszek) oraz potrzeba precyzyjnego ustalenia momentu rozpoczęcia rójki i wybrania optymalnego terminu zabiegów, były podstawą podjęcia współpracy przez Nadleśnictwo Sulęcin (RDLP w Szczecinie) z Zakładem Ochrony Lasu Instytutu Badawczego Leśnictwa. Nadleśnictwo Sulęcin dysponuje pięciohektarową, ogłowioną plantacją nasienną modrzewia europejskiego, która od kilku lat intensywnie owocuje. Wysoka intensywność owocowania, łatwość pozyskania szyszek i niskie koszty zbioru są niewątpliwymi atutami tego obiektu. Do pełnego wykorzystania potencjału plantacji brakowało jednak odpowiedniej zdrowotności szyszek, do której przyczynić się iały wspólne badania ww. instytucji. Na podstawie uzyskanych w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi pozwoleń na badanie skuteczności nowych insektycydów, zastosowano do zwalczania śmietek trzy preparaty: Mospilan 20 SP, Apacz 50 WG oraz Teppeki 50 WG. Monitoring wylęgu śmietek w roku 2016 przeprowadzono nowatorską metodą „pułapek pojawowych”. Na podstawie uzyskanych w ten sposób wyników wykonano dwa zabiegi zwalczania: pierwszy w dniu 22 kwietnia i drugi 5 maja 2015 r. Wykonana w pierwszej dekadzie czerwca ocena zasiedlenia szyszek modrzewia przez oba gatunki śmietek wykazała, że na opryskanych drzewach zasiedlenie to było bardzo niskie i zostało oszacowane na zaledwie 2%. Na podstawie zebranych danych, autorzy prezentują przykład bardzo skutecznego zwalczania śmietek modrzewiowych na plantacji nasiennej w Nadleśnictwie Sulęcin oraz sugerują możliwość zastosowania modelu gospodarowania ochronnego na plantacji nasiennej, opartego o ogławianie i stosowanie zabiegów redukujących szkody powodowane przez owady. Zasadność tego typu postępowania należałoby podbudować w przyszłości analizą ponoszonych kosztów i uzyskiwanych efektów ekonomicznych. Prace zrealizowano w ramach projektu nr 670332 finansowanego przez Nadleśnictwo Sulęcin Notatki: Strona 25 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 MACZUŻNIK BOJOWY CORDYCEPS MILITARIS (L.) LINK – WYNIKI PO PIERWSZYM SEZONIE BADAŃ Alicja Sierpińska1, Marta Tischer2, Andrzej Sierpiński1 1 Zakład Ochrony lasu,, Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05090 Raszyn, Polska; [email protected] 2 Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa, Polska Cordyceps militaris (L.) Link, maczużnik bojowy (Ascomycota) – owadobójczy grzyb infekujący poczwarki i larwy owadów zimujące w ściółce i glebie. Maczużnik ma odmienną biologię niż grzyby owadobójcze często wykorzystywane w praktyce ochrony roślin (Beauveria sp., Isaria sp,, Lecanicillium sp.). Gatunek ten, ze względu na swoje walory używany jest w tradycyjnej medycynie i kuchni chińskiej, jest także masowo hodowany na sztucznych podłożach w krajach Azji południowo-wschodniej. Odkryto, że produkuje on kilka substancji o działaniu korzystnym dla zdrowia ludzi i nie produkuje mykotoksyn. Rola C. militaris w regulacji liczebności populacji owadów była potwierdzona przez naukowców w Polsce, Japonii, na Litwie i w innych krajach. Wydajna hodowla C. militaris na prostych, sztucznych podłożach wymaga dobrej znajomości biologii grzyba i zapewnienia mu odpowiednich warunków wzrostu. Jednym z elementów projektu „Możliwości wykorzystania patogenów, parazytoidów i drapieżców do ograniczania liczebności szkodliwych owadów“ finansowanego przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych, jest określenie możliwości wykorzystania w tym celu C. militaris. Celem pierwszego etapu badań było opracowanie laboratoryjnej metody hodowli C. militaris, umożliwiające wydajną hodowlę grzyba na potrzeby projektu i wybranie izolatu do testów polowych. Dotychczas zebrano niewielką kolekcję izolatów grzyba z kilku pochodzeń. Sprawdzane są możliwości przechowywania grzyba w różnych warunkach środowiskowych. Trwają hodowle testowe na sztucznym podłożu stałym z brązowym ryżem i płynnym podłożu SDAY. Potwierdzono metodami molekularnymi, że zebrane okazy należą do gatunku C. militaris. Rozwinięto hodowlę owada testowego – barczatki sosnówki. Prowadzone są testy patogeniczności różnych izolatów C. militaris z wykorzystaniem askospor i konidiów. Notatki: Strona 26 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 SKUTECZNOŚĆ INSEKTYCYDU MIMIC 240 LV W OCHRONIE SOSNY PINUS SYLVESTRIS PRZED BRUDNICĄ MNISZKĄ LYMANTRIA MONACHA I BARCZATKĄ SOSNÓWKĄ DENDROLIMUS PINI Barbara Głowacka, Cezary Bystrowski Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska; [email protected] Celem badań była ocena możliwości stosowania w ochronie lasu insektycydu Mimic 240 LV, zawierającego jako substancję czynną tebufenozyd, którego działanie polega na zaburzeniu reakcji hormonalnych regulujących procesy linienia gąsienic motyli. Badania prowadzono w latach 2015-2016, w drzewostanach sosnowych zlokalizowanych w nadleśnictwach znajdujących się na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze. Testowany insektycyd oraz zarejestrowany dla leśnictwa insektycyd standardowy Dimilin 480 SC stosowano aparaturą agrolotniczą AU 5000, zamontowaną na samolocie An 2R. W roku 2015 wykonano próbę zwalczania gąsienic brudnicy mniszki w Nadleśnictwie Lubsko oraz barczatki sosnówki w Nadleśnictwie Babimost. Testowany preparat Mimic 240 LV stosowano w dawce 0,3 l/ha (brudnica mniszka) i 0,4 l/ha (barczatka sosnówka), z dodatkiem adiuwanta Ikar 95 EC (1 l) i wody (2 l). W 2016 r. w Nadleśnictwie Nowa Sól w drzewostanie zagrożonym przez barczatkę sosnówkę wykonano oprysk cieczą użytkową o składzie 0,5 l preparatu Mimic 240 LV + 1 l adiuwanta Ikar 95 EC + 1,5 l wody/ha. W celu oceny skuteczności, przed zabiegiem na powierzchniach opryskiwanych i porównawczych nietraktowanych wyznaczano po 6 drzew modelowych, pod którymi umieszczano płócienne jednometrowe opadówki. Następnie po oprysku, przez okres 3-4 tygodni liczono i zbierano żywe i martwe gąsienice znalezione na poszczególnych opadówkach. Po tym okresie obliczano w m2 powierzchnię podokapową każdego drzewa modelowego i mnożono ją przez liczbę gąsienic znalezioną na 1m2. Po ścięciu drzew modelowych na płachtę 4x5 m, liczono znalezione w koronach pozostałe żywe i martwe gąsienice, po czym obliczano dla każdej powierzchni śmiertelność gąsienic skorygowaną wzorem Abbotta. Uzyskane wyniki wskazują, że insektycyd Mimic 240 LV w dawce 0,3 l/ha spowodował śmiertelność 100% gąsienic brudnicy mniszki. W przypadku barczatki sosnówki testowany insektycyd użyty w dawce 0,4 l/ha spowodował śmiertelność 90% gąsienic, natomiast w drzewostanach opryskanych dawką 0,5 l preparatu/ha śmiertelność gąsienic barczatki wynosiła 97,2 %. Notatki: Strona 27 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 KOSZTY OCHRONY LASU W RACHUNKU EKONOMICZNYM NADLEŚNICTW LASÓW PAŃSTWOWYCH W POLSCE Lyubov Andrushko Politechnika Świętokrzyska, Aleja Tysiąclecia Państwa Polskiego 7, 25-314 Kielce, Polska; [email protected] Bardzo ważnym zadaniem w dziedzinie działalności gospodarczej nadleśnictw jest ochrona lasu, która obejmuje zakres prowadzonej działalności w kierunku wczesnej diagnozy zagrożeń mogących wpłynąć negatywnie na stan lasu. W zakres działalności wchodzą poszczególne działania mające na celu zachowania trwałości lasu i zwiększenie jego naturalnej odporności na czynniki szkodotwórcze. Główne cele ochrony ekosystemów leśnych to: a) zapewnienie ochrony wszystkich lasów, a szczególnie takich elementów ekosystemu leśnego, jak np. drzewostany, materia organiczna czy rzadkie składniki biocenoz leśnych; b) godzenie gospodarczego rozwoju kraju z ochroną przyrody i wykorzystaniem zasobów leśnych; c) poprawa zdrowotności ekosystemów leśnych poprzez zwiększanie biologicznej odporności drzewostanów na działanie szkodotwórczych czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych; d) regulowanie intensywności użytkowania zasobów leśnych oraz funkcji ochronnych, społecznych i innych pełnionych przez las, tak aby czynności te nie mogły zagrozić trwałości lasów i nie wpływały negatywnie na stan drzewostanów. Celem badań była analiza udziału kosztów ochrony lasów w ogólnych kosztach rodzajowych nadleśnictw LP w Polsce oraz analiza ich tempa zmian w latach badanych 2010 – 2014. W badaniu posłużono się danymi statystycznymi GUS Leśnictwo. W badaniu zmian wartości wybranych cech w czasie posłużono się ciągami indeksów łańcuchowych za pomocą wzoru (1): y y 2 y3 y 4 , , ,...., n (1) y1 y 2 y3 y n 1 gdzie: yn – poziom zjawiska w pewnym okresie. Indeksy łańcuchowe (o podstawie zmiennej) informują, jakie zmiany nastąpiły w poziomie zjawiska w kolejnym okresie s stosunku do okresu poprzedniego. Oceny średniego poziomu badanego zjawiska w przeliczeniu na jednostkę czasu w danym szeregu czasowym dokonuje się za pomocą średniookresowego indeksu łańcuchowego. Wartość tego miernika w zależności od posiadanych informacji oblicza się na podstawie wartości analizowanego zjawiska dla pierwszego i ostatniego okresu za pomocą wzoru (2): y iG n1 n (2) y1 Średniookresowe tempo zmian w czasie określa średniookresowy wzrost lub spadek badanego zjawiska, przypadający na analizowaną jednostkę czasu: T (iG 1) 100% (3) gdzie: T - średniookresowe tempo zmian w czasie, iG - średniookresowy indeks łańcuchowy. Udział kosztów ochrony lasu w układzie rodzajów działalności w latach 2010 – 2014 wynosił od 4,2 do 4,8% z tendencją do wzrostu tego wskaźnika w jednostkach pieniężnych od 235,7 mln zł od do 317,3 mln zł. Konkurencyjność polskiego drewna w dużym stopniu będzie uzależniona od ukształtowania się cen na poszczególne asortymenty produkcji, a z kolei kształtowanie cen w dużym stopniu uzależnione będzie od kosztów produkcji. Notatki: Strona 28 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 POSTERY Strona 29 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 METHODS FOR ASSESSING A PROPORTION OF REEMERGING IPS TYPOGRAPHUS AND IPS AMITINUS (COLEOPTERA: CURCULIONIDAE) BEETLES Jolana Hubáčková Czech University of Life Sciences Prague, Kamýcká 129, 165 21, Praha 6 – Suchdol, Czech Republic; [email protected] The aim of this research is to assess a proportion of reemerging Ips typographus and Ips amitinus bark beetles. In June 2016, logs freshly infested by beetles were imported from the Krkonoše mountains. Specifically, ten logs were placed into rearing box at a constant temperature of 25°C and L/D=16/8 in laboratory conditions. Beetles leaving from logs were monitored and counted. Enter holes have been positioned and specially modified Eppendorf tubes were attached to capture beetles leaving their gallery system. Beetles were collected every day. A portion of captured beetles (so-called reemerging) were placed on new logs under the modified Eppendorf tubes to monitor further breeding and laying eggs. We found out that 20 % of reemerging I. typographus beetles and 9,4% of I. amitinus beetles established the new colonies. In the coming years, we will study whether pathogens can influence the reemerging of bark beetles. So we try to help a forestry practice that could cut down smaller number of tree traps and reduce the spread of bark beetles again. Notatki: Strona 30 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 SZKODLIWE OWADY W DIECIE KRETA (TALPA EUROPAEA) Vasyl Khodzinskyi1, Volodymyr Rizun2 1 2 Narodowy Uniwersytet Leśno-Techniczny Ukrainy, [email protected] Muzeum Historii Przyrodniczej, NASU, [email protected] W lasach Roztocza (w zachodniej części Ukrainy) przeprowadzono badania pokarmu kreta (Talpa europaea L., 1758) z wykorzystaniem metody аnalizy zawartości żołądka zwierząt (n=121). W żołądkach kretów znaleziono obiekty pokarmowe (n=2454), pasożytnicze nicienie Nematoda (n=282) і 40 sztuk kamieni żołądkowych. W badaniach przeanalizowano dwa kluczowe wskaźniki: częstotliwość występowania obiektów pokarmowych (Z, %) i udział procentowy określonego rodzaju pożywienia (W, %). Kret jest gatunkiem drapieżnym. Żywi się 5-6 razy dziennie bezkręgowcami żyjącymi w glebie, w strefie chodników łownych. Ogólnie, w diecie kreta przeważają gatunki z rodziny Lumbricidae (82,6%) i Geophіlidae (60,3%) oraz rzędu Diptera (56,2%). Podobną strukturę ma dieta pod względem udziału procentowego określonego rodzaju pożywienia – dominują owady z rzędu Diptera (46,9%) i rodziny Lumbricidae (16,4%). Poza tym, w żołądkach kreta można dość często znaleźć owady z rzędów: Lepidoptera (W = 5,1%), Dermaptera, Homoptera i Hymenoptera (do 0,5%), oraz z rodzin: Scarabaeidae (4,8%), Elateridae (4,1%), Chrysomelidae i Curculionidae (do 0,5%). Spotyka się także organizmy z innych grup systematycznych, np. mięczaki Mollusca (do 1,0%) i wije z rodziny Julidae (do 0,5%). W okresie letnim odsetek roślinożernych owadów w diecie kreta jest największy i wynosi 32,2%. Poza tym, latem kret może dziennie zjadać od 14 do 17 larw i poczwarek Lepidoptera, 5-6 larw Elateridae i 4-5 larw Scarabaeidae. W sezonie wegetacyjnym 100 osobników kreta może zniszczyć do 0,5 miliona roślinożernych owadów, przez co wpływ kreta na regulację populacji potencjalnych szkodników w leśnictwie i rolnictwie może być znaczący. Notatki: Strona 31 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 DRAPIEŻNOŚĆ DUŻYCH KUSAKOWATYCH (COL., STAPHYLINIDAE) W STOSUNKU DO FOLIOFAGÓW SOSNY – RZECZYWISTOŚĆ CZY FIKCJA? Ignacy Korczyński1, Piotr Łakomy2, Iwona Skrzecz3, Alicja Sierpińska3, Andrzej Mazur1 1 Katedra Entomologii Leśnej,Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 71C, 60-625 Poznań, Polska; [email protected] 2 Katedra Fitopatologii Leśnej, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Wojska Polskiego 71C, 60-625 Poznań; Polska 3 Zakład Ochrony Lasu, Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05090 Raszyn, Polska Niektóre gatunki z plemienia Staphylinini (kusaki) osiągają bardzo duże rozmiary ciała i są drapieżne w stadium larwalnym i owada doskonałego. Takie gatunki jak kusak cezarek Staphylinie cesareus są podręcznikowymi przykładami chrząszczy drapieżnych kusaków, redukujących populacje szkodliwych bezkręgowców. Zaprezentowano na posterze gatunki bezpośrednio związane ze środowiskami leśnymi i pierwsze obserwacje o drapieżnictwie Ocypus olens (Müll.) w stosunku do stadiów rozwojowych foliofagów sosny. Notatki: Strona 32 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 GRZYBY WYSTĘPUJĄCE NA DRZEWACH ROSNĄCYCH W WARUNKACH DEFICYTU WODNEGO Piotr Łakomy1, Radosław Cieślak2, Katarzyna Nowik3 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wydział Leśny ul. Wojska Polskiego 71 C, 60-625 Poznań, Polska; [email protected] 2 Zespół Ochrony Lasu w Łopuchówku, Łopuchówko 1, 61-095 Murowana Goślina, Polska 3 Zespół Ochrony Lasu we Wrocławiu, ul. Grunwaldzka, 90 50-357 Wrocław, Polska Długotrwały brak opadów, niska wilgotność powietrza, wysoka temperatura i silna insolacja w sezonie wegetacyjnym 2015 r. sprawiły, że drzewostany znalazły się pod wpływem wielu czynników stresogennych tworzących komplet posuchy. Konsekwencją występowania tych czynników było przesuszenie gleby i obniżenie poziomu wód gruntowych na znaczącym obszarze kraju. Deficyt wodny ma szczególne znaczenie w inicjowaniu choroby drzewostanów. Silny stres powoduje zakłócenie procesów metabolicznych roślin (m. in. uszkodzenia błon komórkowych i struktur białek) oraz obniżenie odporności na oddziaływanie niekorzystnych czynników abiotycznych i biotycznych. W procesie chorobowym zyskują na znaczeniu organizmy, które w warunkach optymalnych dla rozwoju drzew często nie powodują symptomów chorobowych. Zaburzenia procesów fizjologicznych drzew prowadzą do uaktywnienia grzybów przyczyniających się do zamierania korzeni, pni oraz pędów różnych gatunków drzew. Celem prezentacji jest przedstawienie grzybów, które współuczestniczyły w procesie zamierania różnych gatunków drzew dotkniętych kompleksem posuchy. Na terenie zachodniej i południowo-zachodniej Polski stwierdzono zamieranie w wyniku ubiegłorocznej suszy upraw pochodzenia naturalnego i sztucznego (jodła, buk, dąb, olsza, świerk, sosna, jawor), młodników (świerk, dąb, buk) oraz drzewostanów starszych (sosna, świerk, buk, brzoza, modrzew). W procesie uczestniczyły grzyby o różnej patogeniczności oraz szkodniki owadzie. Obserwowano częstsze niż w ubiegłych latach występowanie Armillaria ostoyae i A. gallica. sprawców opieńkowej zgnilizny korzeni drzew oraz masowe owocowanie Sphaeropsis sapinae na pniach, gałęziach i pędach obumierających sosen. Znacznie częściej stwierdzano również grzyby z rodzin Botryosphaeriaceae (Sphaeropsis, Diplodia, Fusicoccum), Diaporthaceae (Phomopsis, Sirococcus) i Nectriaceae (Neonectria, Nectria). W warunkach silnego stresu zamieranie przebiegało gwałtownie, występowanie patogenów nie miało charakteru nękającego a niekorzystny bilans energetyczny drzew sprawił, że zabrakło sił na kompensację uszkodzeń. Notatki: Strona 33 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 AKTYWNOŚĆ OPIENIEK W DRZEWOSTANACH DĘBOWYCH NADLEŚNICTWA KROTOSZYN Piotr Łakomy1, Tomasz Raźny2, Jolanta Behnke-Borowczyk1 1 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Wydział Leśny ul. Wojska Polskiego 71 C, 60-625 Poznań, Polska; [email protected] 2 Nadleśnictwo Czerniejewo, Głożyna 5, 62-250 Czerniejewo, Polska Celem badań było poznanie aktywności grzybów rodzaju Armillaria w wybranych drzewostanach dębowych Nadleśnictwa Krotoszyn. Miarą aktywności była liczba ryzomorf wytwarzanych przez opieńki na jednostkę powierzchni szyi korzeniowej drzew, jak również gęstość inokulum w glebie wyrażona suchą masą ryzomorf w jednostce objętości gleby lub zasiedlonego drewna. Powierzchnie badawcze zlokalizowano w 12 drzewostanach V, VIII i IX klasy wieku. W toku realizacji celów przeprowadzono badania: 1. Określenia stanu zdrowotnego poszczególnych drzew na stałych powierzchniach badawczych (stan koron, pni i korzeni). 2. Określenia aktywności opieniek poprzez: - metodę pułapkową (12 pułapek w każdym drzewostanie na powierzchni 0,5 ara; miarą aktywności było zasiedlenie pułapek w określonym czasie), - metodę małych odkrywek (10 odkrywek w odstępach 2 m), - zasiedlenie szyi korzeniowej (liczba ryzomorf na 20% obwodu szyi korzeniowej) , - zasiedlenie gleby wokół drzew (sucha masa ryzomorf w jednostce objętości gleby wokół drzew). 3. Identyfikację gatunków opieniek metodami biologii molekularnej. Uzyskane wyniki pozwoliły na sformułowanie następujących wniosków: 1. Opieńka żółtotrzonowa jest dominującym gatunkiem spośród opieniek zasiedlających drzewostany dębowe Nadleśnictwa Krotoszyn (spośród zebranych ryzomorf uzyskano 216 izolatów grzybów rodzaju Armillaria. W przypadku 212 z nich stwierdzono przynależność do gatunku A. gallica. Pozostałe 4 izolaty zaliczono do gatunku NABS X - A. altimontana, stwierdzenie tego gatunku wymaga jeszcze dodatkowych, potwierdzających badań). 2. Z wiekiem drzewostanu zmniejsza się zagęszczenie ryzomorf w glebie, także w bezpośrednim sąsiedztwie drzew, co może wpłynąć na zmniejszenie wpływu opieńkowej zgnilizny korzeni na procesy zamierania dębów. 3. Metoda pułapek oraz małych odkrywek może służyć dla określania stanu zasiedlenia drzewostanu przez opieńki. 4. Liczba ryzomorf na szyi korzeniowej dębów odzwierciedla ich aktywność w glebie wokół drzew. 5. Można spodziewać się zwiększonej aktywności ryzomorf opieniek wokół drzew o złym sanie zdrowotnym (najliczniej (45%) ryzomorfy pojawiały się na szyi korzeniowej dębów, których stan zdrowotny określono jako zły). 6. W każdej klasie wieku można wytypować pododdziały o wysokim stopniu zasiedlenia i potencjalnym wpływie opieniek na ich stan zdrowotny jak i takie, w których opieńkowa zgnilizna korzeni nie będzie miała znaczenia w obecnym i przyszłym pokoleniu lasu. Notatki: Strona 34 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 UWALNIANIE CO2 W WYNIKU ROZKŁADU DREWNA ŚWIERKA PRZEZ HETEROBASIDION PARVIPORUM Zbigniew Sierota1, Anna Żółciak2, Monika Małecka2 1 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Leśnictwa i Ekologii Lasu, Plac Łódzki 3, Olsztyn, Polska; [email protected] 2 Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05090 Raszyn, Polska Grzyby powodują enzymatyczny rozkład celulozy i ligniny, stanowiących podstawowy składnik ścian komórkowych drewna. W wyniku degradacji celulozy uwalniany jest dwutlenek węgla. W pracy przedstawiono wyliczenie ilości CO2 uwalnianego w wyniku rozkładu drewna świerka. Do obliczeń wykorzystano wyniki analizy ubytku suchej masy drewna próbek rozkładanych przez trzy izolaty patogena Heterobasidion parviporum w okresie 3 i 6 miesięcy. Stwierdzono, że w wyniku rozkładu w okresie 6 miesięcy drewna świerkowego przez patogen uwalnianych jest do atmosfery około 70 kg dwutlenku węgla/m3. Notatki: Strona 35 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 ROZPOZNAWANIE KOMUNIKACJI CHEMICZNEJ OWADÓW NA PRZYKŁADZIE BARCZATKI SOSNÓWKI 1 Dorota Staszek , Krzysztof Rudziński1, Monika Asztemborska1, Rafał Szmigielski1, Lidia Sukovata2, Andrzej Kolk2, Marek Cieślak1, Jerzy Raczko1 1 Instytut Chemii Fizycznej PAN, ul. Kasprzaka 44/52, 01-224 Warszawa, Polska, [email protected] 2 Instytut Badawczy Leśnictwa, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05-090 Raszyn, Polska Owady porozumiewają się między sobą, wykorzystując m.in. związki chemiczne wydzielane i rozpoznawane przez osobniki jednego gatunku, tj. feromony. Identyfikacja chemiczna tych związków stwarza możliwość kontrolowania populacji owadów danego gatunku, co jest szczególnie ważne w przypadku szkodników, na przykład barczatki sosnówki. Niniejsza praca przedstawia skuteczne sposoby pobierania próbek związków chemicznych emitowanych przez samice barczatki sosnówki wabiących samce oraz metodykę identyfikacji tych związków za pomocą zaawansowanych technik analizy chemicznej. Próbki feromonu płciowego pobierano w pierwszej połowie skotofazy od pojedynczych, żywych samic wabiących samce. Stosowano dynamiczne i stacjonarne układy pobierania o niewielkiej objętości. W układach dynamicznych samica znajdowała się w przepływającym strumieniu gazu nośnego, a wydzielane składniki feromonu adsorbowano za pomocą próbników SPME z różnymi włóknami aktywnymi albo za pomocą próbników ORBO z różnymi złożami aktywnymi (PORAPAK Q lub węgiel aktywny). W układach stacjonarnych samica znajdowała się w zamkniętym naczyniu o niewielkiej objętości, a składniki feromonu adsorbowano na włóknie aktywnym próbnika SPME umieszczonym blisko ostatniego segmentu odwłoka owada. Próbki analizowano za pomocą chromatografu gazowego sprzężonego ze spektrometrem mas typu pułapka jonowa oraz za pomocą hybrydowego spektrometru mas ze źródłem EI oraz CI, stosując metody specjalnie opracowane i zoptymalizowane dla kapilarnych kolumn chromatograficznych typu Rxi-5MS oraz typu ZB-WAX umożliwiających lepsze rozdzielanie związków polarnych. Analizowane próbki wprowadzano do chromatografów albo bezpośrednio, metodą desorpcji termicznej z włókien aktywnych w iniektorze aparatu, albo w postaci roztworu, po wcześniejszej ekstrakcji rozpuszczalnikowej ze złóż lub włókien aktywnych. Do identyfikacji chemicznej poszczególnych związków wykorzystywano komercyjne bazy widm masowych oraz rzeczywiste wzorce chemiczne zakupione lub zsyntetyzowane we własnym zakresie. W emisji samic barczatki sosnówki wykryto 2 znane składniki feromonu płciowego (Z5,E7-C12Ald i Z5,E7-C12OH) oraz 4 składniki dotychczas nieznane (Z5-C12Ald, Z5-C12OH, Z5-C10OH i Z5-C14OAC). Stwierdzono także obecność kilku terpenów i seskwiterpenów, które nie są wytwarzane przez owady, ale prawdopodobnie pochodzą z roślin żywicielskich. Wykryte związki wykorzystano do sporządzenia różnych mieszanek wabiących samce barczatki, które poddawano laboratoryjnym badaniom neurofizjologicznym i behawioralnym (vide prezentacja K.J. Rudzińskiego) oraz badaniom terenowym. Badania przeprowadzono w ramach projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (nr umowy PBS2/A9/25/2013). Notatki: Strona 36 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 THE EFFECT OF PATHOGENS AND PARASITOIDS ON POPULATIONS OF BARK BEETLES IN MANAGED AND UNMANAGED ZONES OF SPRUCE STANDS AFTER WIND DISTURBANCE Hana Vanická Czech University of Life Sciences Prague, Kamýcká 129, 165 21 Praha 6 – Suchdol, Czech Republic; [email protected] The most important bark beetle in spruce forests in Europe is the spruce bark beetle Ips typographus. It is not yet known successful biological control method to stop the everincreasing state of population densities. In the literature is still speculating about the importance of the pathogen on Ips typographus population dynamics. Although the numbers of predators, parasitoids and pathogens have tended to correlate population density of bark beetles, but their response may be delayed for weeks or even up to one year. The management of forest ecosystems has undoubtedly impact on the amount and occurrence of bark beetle population. To determine the influence of management on the pathogenic organisms scientific papers from various databases (Web of Science, Scopus and other regional journals) were selected. To obtain the relevant number of papers was used the keywords "Ips typographus", "management" and "pathogen". We were interested in from all the information gathered altitude, type of forest management, species spectrum of pathogens and infection level. For multi annual research average values of infectious levels at the site were calculated. Overall, the data were obtained from 10 scientific papers (61 localities). At locations without forest management are the infection level of pathogens higher than at sites with management. This assertion is proved by the three pathogens, which are also widespread: Gregarina typographi (Kruskal Wallis test: p˂0.001) ItEPV (Kruskal Wallis testp˂0.01) and Mattesia schwenkei (Kruskal Wallis p˂0.01). However, for microsporidium Chytridiopsis typographi infection level was in unmanaged localities (Kruskal Wallis, p˂0.01). This result may be affected by a latent chronic infection or its frequent occurrence. This research was supported by the project of Czech University of Life Sciences IGA B05/16. Notatki: Strona 37 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 INWAZYJNE PATOGENY W LASACH NA OBSZARACH CHRONIONYCH Ivan Yasinovskyy, Yurij Kramarets Przedsiębiorstwo Państwowe "Lvivlisozachyst", ul. Lvivska 4а, Bruhovychi, Lviv, 79491, Ukraina, [email protected] Badania przeprowadzono na terenach obszarów chronionych w Parku Narodowym "Krzemienieckie Góry" oraz rezerwatach „Medobory”, „Ishkiwtsi” (obwód Ternopil) i „Kosziw” (obwód Lwowski). Infekcja Ophiostoma ulmi (Buisman) Nannf. spowodowała intensywne zamieranie wiązu Ulmus glabra (Huds.) w latach 80-tych XX wieku i doprowadziła do prawie całkowitego zniknięcia tego gatunku na terenach Podola i Podkarpacia. W ostatnich latach sytuacja ponownie się nasiliła. Na terenie rezerwatu przyrody "Medobory" i rezerwatu "Kosziw" obserwowano silne zamieranie drzew z rodzaju Ulmus. Z kolei na terenie Parku Narodowego "Krzemienieckie Góry" i rezerwatu „Ishkiwtsi”, a także w lasach gospodarczych stwierdzono zamieranie drzew w drzewostanach jesionowych spowodowane patogenem grzybowym Hymenoscyphus fraxineus (T. Kowalski) Baral, Queloz & Hosoya. Patogen H. fraxineus poraża drzewa wszystkich klas wieku, ale najszybciej rozwija się on na młodych jesionach. Choroba może mieć chroniczny lub dynamiczny przebieg. Zainfekowane przez H. fraxineus drzewa mogą zostać szybko zasiedlone przez inne grzyby, w tym patogeny korzeni: opieńkę (Armillaria mellea s.l.) i lakownicę spłaszczoną (Ganoderma applanatum (Pers.) Pat.), patogeny rakowe: Pseudomonas savastanoi (Janse) i Nectria spp. oraz saprofity, co utrudnia rozpoznanie i identyfikację pierwotnej przyczyny zamierania drzew. Badanie wykazało, że u mniej niż 5% drzew występują objawy naturalnej odporności na ten patogen. Można się spodziewać, że znaczna część lub prawie wszystkie drzewostany jesionowe obumrą. To bez wątpienia doprowadzi do utraty różnorodności biologicznej oraz zaniku populacji innych żywych organizmów związanych z tym gatunkiem. Oznacza to, że można mówić o znaczącej zmianie w strukturze lasów mieszanych (dębowojesionowych) na obszarach chronionych na Podolu, Podkarpaciu i w Karpatach. Notatki: Strona 38 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 DLACZEGO PHLEBIOPSIS GIGANTEA NIE ZAWSZE HAMUJE ROZWÓJ HUBY KORZENI – WSTĘPNE BADANIA LABORATORYJNE 1 Anna Żółciak , Katarzyna Sikora1, Monika Małecka1, Zbigniew Sierota2 1 Instytut Badawczy Leśnictwa, Zakład Ochrony Lasu, ul. Braci Leśnej 3, Sękocin Stary, 05090 Raszyn, Polska; [email protected] 2 Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Leśnictwa i Ekologii, Plac Łódzki 2, 10-727 Olsztyn, Polska Celem prezentowanych badań laboratoryjnych była: a) ocena tempa wzrostu kultur grzybowych wybranych sześciu izolatów patogena Hetereobasidion parviporum, sprawcy huby korzeni oraz dwóch izolatów grzyba konkurencyjnego Phlebiopsis gigantea, stosowanych w preparatach komercyjnych i dostępnych na rynku europejskim, a także b) porównanie stopnia ubytku masy drewna świerka po 6 miesiącach rozkładu przez badane izolaty. Przyjęto, że grzybnia patogena wzrastająca od strony systemu korzeniowego w kierunku pniaka może rozwijać się w drewnie równie szybko, lub szybciej, niż grzybnia konkurenta wprowadzonego od strony ścięcia pniaka. Materiał do badań stanowiły izolaty grzybów P. gigantea (dwa izolaty) i H. parviporum (sześć izolatów). Ocenę tempa wzrostu grzybni przeprowadzono w szalkach Petriego na 2% pożywce maltozowo-agarowej (MEA). W centrum szalki wyszczepiano każdorazowo inokulum o średnicy 5 mm. Średnicę wzrastającej kolonii grzyba mierzono z dokładnością do 1 mm począwszy od 2 dnia rozwoju grzybni, aż do całkowitego pokrycia powierzchni szalki przez grzybnię. Aktywność izolatów P. gigantea i H. parviporum w rozkładzie drewna świerkowego po 6 miesiącach oceniono na podstawie ubytku suchej masy drewna próbek o wymiarach 0,5x1x2 cm, wyłożonych w 10 powtórzeniach na 2% pożywkę maltozowoagarową (MEA), z rosnącymi kulturami izolatów grzybni obydwu gatunków. Dla uzyskanych wyników badań wykonano analizę wariancji ANOVA i test post-hoc HSD Tukey’a (Statgraphics Centurion 2011). Badane izolaty wykazały różne tempo wzrostu grzybni w warunkach in vitro. Stwierdzono, że izolaty P. gigantea rosły szybciej, niż izolaty H. parviporum i powodowały bardziej intensywny rozkład drewna świerka po 6 miesiącach. Niektóre izolaty patogena (np. Hp6) powodowały równie intensywny rozkład drewna, jak P. gigantea (PgS). Konieczne jest prowadzenie dalszych badań nad rozpoznaniem zagrożenia infekcyjnego ze strony H. parviporum, nad właściwościami poszczególnych izolatów P. gigantea, terminem wykonywania pierwszych zabiegów ochronnych, jak również poszukiwanie innych gatunków grzybów saprotroficznych, które skutecznie rozkładają drewno pniaków świerkowych. Notatki: Strona 39 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 Alfabetyczny spis treści wg autorów referatów Andrushko L. Koszty ochrony lasu w rachunku ekonomicznym nadleśnictw Lasów Państwowych w Polsce ......................................................................................................... 28 Bystrowski C., Wasylków W., Senyszyn A. Integrowana ochrona plantacji nasiennych modrzewia europejskiego (Larix decidua Mill.) przed śmietkami modrzewiowymi Strobilomyia sp. na przykładzie Nadleśnictwa Sulęcin ....................................................... 25 Filipek Z. Prognoza zagrożenia drzewostanów przez brudnicę mniszkę w 2017 roku ............. 4 Gliński B. Problemy ochrony lasu po huraganie z 17 czerwca 2016 r. w Puszczy Knyszyńskiej .......................................................................................................................... 8 Głowacka B., Bystrowski C. Skuteczność insektycydu Mimic 240 LV w ochronie sosny Pinus sylvestris przed Brudnicą mniszką Lymantria monacha i barczatką sosnówką dendrolimus pini ................................................................................................................... 27 Góral J., Nowik K., Rogowski G., Skałecka K. Skutki długotrwałej suszy dla stanu zdrowotnego i sanitarnego drzewostanów na terenie Dolnego Śląska ................................... 7 Grodzki W., Gąsienica Fronek W. Występowanie kornika drukarza po wiatrołomie z 2013 r. w Dolinie Kościeliskiej w Tatrzańskim Parku Narodowym ............................... 11 Hubáčková J. Methods for assessing a proportion of reemerging Ips typographus and Ips amitinus (Coleoptera: Curculionidae) beetles ...................................................................... 30 Jaworski T., Kolk A., Sukovata L., Jabłoński T., Plewa R., Tarwacki G., Ślusarski S., Janiszewski W. Wykorzystanie pułapek kołnierzowych do oceny zagęszczenia populacji miernikowcowatych (Geometridae) w drzewostanach dębowych ....................... 19 Kamola M., Jakubiński P., Michalewski S. Monitoring i ograniczanie liczebności kornika ostrozębnego (Ips acuminatus Gyll.) na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie...................................................................................................... 22 Khodzinskyi V., Rizun V. Szkodliwe owady w diecie kreta (Talpa europaea) ...................... 31 Kolk A. Nowa metoda ochrony drzewostanów świerkowych przed kornikiem drukarzem Ips typographus L. ................................................................................................................ 23 Korczyński I., Łakomy P., Skrzecz I., Sierpińska A., Mazur A. Drapieżność dużych kusakowatych (Col., Staphylinidae) w stosunku do foliofagów sosny – rzeczywistość czy fikcja? ............................................................................................................................. 32 Kramarets V., Matsiakh I., Yasinovskyy I. Cięcia sanitarne w lasach Ukrainy – stan obecny i problemy .................................................................................................................. 3 Łakomy P., Cieślak R., Nowik K. Grzyby występujące na drzewach rosnących w warunkach deficytu wodnego ........................................................................................... 33 Łakomy P., Raźny T., Behnke-Borowczyk J. Aktywność opieniek w drzewostanach dębowych Nadleśnictwa Krotoszyn ..................................................................................... 34 Miśkiewicz T. Nowe formy pułapek i dyspenserów feromonowych ....................................... 14 Otto L.-F., Rödiger K., Matschula F., Góral J., Nowik K., Skałecka K., Rogowski G., Witkowski R., Mazur A. Monitoring kornika zrosłozębnego (Ips duplicatus Sahlb.) w Saksonii, Sudetach i na Dolnym Śląsku ........................................................................... 16 Perz S. Zakładanie i prowadzenie upraw w uporczywych pędraczyskach .............................. 21 Rogowski G., Pacek G. Próba oceny skuteczności pułapek feromonowych Trinet ................ 24 Strona 40 Aktualne problemy ochrony lasu – 2016 Rudziński K., Staszek D., Asztemborska M., Szmigielski R., Sukovata L., Kolk A., Cieślak M., Raczko J. Jak zwabić samca barczatki sosnówki – badania neurofizjologiczne i behawioralne ........................................................................................ 17 Rutkiewicz A. Strefowe zagrożenie od kambiofagów sosny w drzewostanach silnie uszkodzonych przez wiatr ...................................................................................................... 9 Sierota Z., Żółciak A., Małecka M. Uwalnianie CO2 w wyniku rozkładu drewna świerka przez Heterobasidion parviporum ........................................................................................ 35 Sierpińska A., Tischer M., Sierpiński A. Maczużnik bojowy Cordyceps militaris (l.) Link – wyniki po pierwszym sezonie badań ................................................................................ 26 Sikora K., Szmidla H., Jabłoński T., Bystrowski C. Biotyczne i abiotyczne czynniki wpływające na zamieranie drzewostanów modrzewiowych w północno-wschodniej Polsce ...................................................................................................................................... 6 Skrzecz I., Prokocka A., Sowińska A., Jabłoński T., Szmidla H., Wolski R., Janiszewski W., Lipiński S. Integrowana ochrona upraw przed owadami i patogenami grzybowymi – wyniki 2-letnich badań ...................................................................................................... 20 Sowińska A., Plewa R., Janiszewski W. Próby monitoringu liczebności przypłaszczka granatka i kornika ostrozębnego przy użyciu pułapek feromonowych ................................ 15 Staszek D., Rudziński K., Asztemborska M., Szmigielski R., Sukovata L., Kolk A., Cieślak M., Raczko J. Rozpoznawanie komunikacji chemicznej owadów na przykładzie barczatki sosnówki ........................................................................................... 36 Sukovata L., Staszek D., Rudziński K., Kolk A., Szmigielski R., Janiszewski W., Asztemborska M., Cieślak M., Raczko J. Pierwsze próby wykorzystania feromonu barczatki sosnówki do monitoringu rójki motyli w Polsce .................................................. 18 Tomalak M. Czy powinniśmy obawiać się węgorka sosnowca (Bursaphelenchus xylophilus) w Polsce? ............................................................................................................. 5 Vanická H. The effect of pathogens and parasitoids on populations of bark beetles in managed and unmanaged zones of spruce stands after wind disturbance ............................ 37 Wanic T., Zwydak M., Pająk M., Piątkowski S., Lewandowski T. Glebowe aspekty zamierania drzewostanu na obszarze dawnej składnicy drewna w Nadleśnictwie Warcino (LKP Lasy Środkowopomorskie, RDLP w Szczecinku) ....................................... 12 Yasinovskyy I., Kramarets Y. Inwazyjne patogeny w lasach na obszarach chronionych ....... 38 Zahradnik P. Národní Park Šumava a lýkožrout smrkový – historie, současnost a budoucnost ......................................................................................................................... 10 Zapłata R., Stereńczak K. Ochrona lasu a ochrona dziedzictwa kulturowego w Polsce problemy i wyzwania ............................................................................................................ 13 Zúbrik M., Leontovyč R., Gubka A., Kunca A., Galko J., Vakula J., Nikolov Ch., Rell S. Occurrence of the most important injurious factors in the forests of Slovakia in 2015 ........ 2 Żółciak A., Sikora K., Małecka M., Sierota Z. Dlaczego Phlebiopsis gigantea nie zawsze hamuje rozwój huby korzeni – wstępne badania laboratoryjne............................................ 39 Strona 41