d dr Wa acław Sonel lski

Transkrypt

Akadem
mia Wycchowania
a Fizycz
znego
im
m. Jerze
ego Kukkuczki w Kato
owicach
h
Zakład Turystyki
T
Aktywnejj i Przygo
odowej
d
dr Wa
acław Sonellski WYKŁA
W
ADY Z TUR
RYSTY
YKI
PR
RZYGO
ODOW
WEJ
dr W. Sonelski: Turystyka przygodowa
Wykład 1.
Definicja przygody rekreacyjnej
Przygoda jest wydarzeniem, które bezpośrednio angażuje jej uczestnika (w sensie fizycznym
i/lub psychicznym), nie mieści się w standardach jego egzystencji lub typowych rutynach
postępowania, a którego zaistnienie, przebieg i konsekwencje są częściowo lub całkowicie
nieprzewidywalne.
Jest to dokonane przez autora rozwinięcie hasła podanego w: J. Bralczyk (red.) Słownik. 100
tysięcy potrzebnych słów. PWN, 2008 (s. 672).
Kryteria istnienia przygody rekreacyjnej
Cechy przygody wynikające z założeń teorii rekreacji
1. Działalność przygodowa (dalej w tekście: DP) jest realizowana bezinteresownie, w tzw. czasie
wolnym.
2. Decyzja wzięcia udziału w określonej DP musi być aktem świadomego wyboru, podjętego
samodzielnie i całkowicie dobrowolnie.
3. Wybór rodzaju i charakteru DP powinien być motywowany osobistą wewnętrzną potrzebą,
zorientowaną przyjemnościowo i autotelicznie, co oznacza, że jedyną nagrodą, jakiej może
oczekiwać uczestnik DP po jej zakończeniu są odczucia: zadowolenia, satysfakcji, radości.
4. Założenia rekreacyjnej DP nie powinny przewidywać utraty zdrowia lub życia przez jej
uczestnika lub osoby postronne.
5. Realizacja DP nie może wpływać znacząco negatywnie na stan środowiska przyrody
(np. poprzez utrudnianie egzystencji zwierzętom, niszczenie roślinności itp.); nie powinna także
ingerować w standardy życia i funkcjonowania lokalnych społeczności.
Konstytutywne cechy przygody
6. Uprawianie DP polega na realizowaniu określonego wyzwania (zadania), które uczestnik
postrzega, jako atrakcyjne oraz inspirujące.
7. Podejmując DP uczestnik nie ma pewności, że zrealizuje założony cel.
8. Realizacja podjętego wyzwania przebiega w obecności istniejących zagrożeń, z czego
wynika konieczność podejmowania osobistego ryzyka.
Kryteria dodatkowe
9. Wyzwanie jest realizowane w bezpośredniej interakcji ze środowiskiem przyrody.
10. W DP istnieją komponenty: eksploracji i odkrywania tajemnicy.
11. Wyzwanie zawiera w sobie element nowości.
12. DP wpływa stymulująco na psychikę uczestnika, co odczuwa on jako stan podniecenia.
13. DP zapewnia uczestnikowi możliwość ucieczki od dławiącej rutyny codzienności, zaspokajając
jego potrzebę eskapizmu (społecznego oddzielenia).
14. W trakcie prowadzenia DP w psychice uczestnika może wystąpić efekt falowania
i przemienności emocji na zasadzie: pozytywna-negatywna-pozytywna…
15. Realizacja DP powoduje wejście uczestnika w stan podwyższonej świadomości ciała,
intensywnej percepcji zewnętrznych bodźców i autokoncentracji psychicznej.
16. Realizacja wyzwania może wymagać od uczestnika posiadania specjalistycznych umiejętności.
17. Realizacja wyzwania może wymagać od uczestnika intensywnego zaangażowania, wysiłku,
a także znoszenia trudów i niewygód.
18. Realizacja wyzwania powinna się odbywać w odosobnieniu, w grupie o ograniczonej
liczebności, adekwatnej do rodzaju aktywności i zasad dobrej sztuki jej uprawiania.
19. W fenomenie przeżywania przygody rola procesów psychicznych i działania wyobraźni
ma znaczenie porównywalne z działaniem ciała.
2
Wykład 3
Turystyka przygodowa – sposoby realizacji
Turystyka aktywna, przygodowa, usportowiona – wzajemne relacje
Turystyka aktywna kojarzy się przede wszystkim a aktywnością fizyczną, którą jest
realizowana w środowisku naturalnym.
Turystykę przygodową, w klasycznym rozumieniu, też bylibyśmy skłonni sytuować przede
wszystkim w scenerii przyrody. Turystyka przygodowa z założenia powinna zawierać w sobie
element przygody – w stopniu dominującym.
Jakie relacje zachodzą pomiędzy tymi dwoma rodzajami turystyki?
T. aktywna z definicji obejmuje taką działalność turystyczną, która wymaga czynnego
zaangażowania, włożenia fizycznego wysiłku, np. w postaci marszu w plenerze w celu dotarcia do
wyznaczonego celu. Przemieszczanie się można realizować różnymi sposobami, np. środkami
komunikacji publicznej, transportem kołowym, zwierzęcym itp. Jej celem może być realizacja
aktywności o charakterze rekreacyjnym, które także wymagają osobistego, czynnego
zaangażowania (np. grzybobranie, wędkarstwo).
Naturalnym przeciwstawieniem dla t. aktywnej jest t. realizowana w sposób bierny, to znaczy
taki, który angażuje przede wszystkim zmysł wzroku – turysta tylko patrzy i podziwia. Jest to
odpowiednik biernego siedzenia przed ekranem telewizora. W takim typie turystyki turystę się
przewozi („dostarcza”) na miejsce ewentualnego „poznania lokalnej atrakcji” turystycznej.
Specyficznym rodzajem turystyki jest t. wypoczynkowa typu wakacyjnego, która także
zakłada realizację rozmaitych rodzajów aktywności – od nauki języków czy malarstwa
pejzażowego, po skalną wspinaczkę czy skoki spadochronowe.
Przykład 1. Biuro podróży organizuje autokarową wycieczkę w Alpy. W programie:
obejrzenie wodospadów w Austrii, wjazd kolejką górską (szynową) na przełęcz Jungfraujoch
w Szwajcarii, przyjazd do Chamonix (Francja), gdzie będzie można obejrzeć piękną panoramę Alp
z najwyższym szczytem Mont Blanc z tarasu widokowego na szczycie góry Brevent (ok. 3000 m
n.p.m.).
/tur wypoczynkowa, typowe „zwiedzanie/
Przykład 2. Wyjazd na Korsykę (dwa tygodnie). Pobyt w hotelu nad brzegiem morza.
W trakcie pobytu program zajęć: zajęcia plażowe (rodzinne budowanie zamków z piasku,
wspinanie na skalne ściany, rajdy na nartach wodnych, seanse aquafitness, rajd konny przez piękne
tereny i in.) /wakacje usportowione/
Przykład 3. Wyjazd w Alpy wschodnie. W programie: wędrówki z przewodnikiem
na via ferrata, grupowe wejścia do jaskiń o pionowym rozwinięciu, kurs skalnej wspinaczki
dla początkujących. /turystyka usportowiona/
Przykład 4. Rejs kajakowy wokół wysp Szetlandzkich (W. Brytania) /tur. przygodowa,
ekstremalna/
Przykład 5. Wejście (grupowe) na wybrany szczyt (Alpy, Andy, Himalaje). /tur. aktywna
i przygodowa, można ją traktować jako ekstremalną/.
Przykład 5a. Zdobywanie alpejskich szczytów, ewent. z przewodnikiem. Pobyt w stałej bazie.
/tur. aktywna ewentualnie przygodowa/
Przykład 5b. Urlop w Zakopanem. W trakcie pobytu wycieczki na tatrzańskie szczyty.
/sportowe wakacje, turystyka usportowiona lub aktywna/
3
Przykład 6. Wyjazd na narty w Dolomity (pobyt w hotelu górskim) /sportowe wakacje –
rekreacja/
Przykład 7. Wyjazd do Szczyrku/Zakopanego na narty (w weekend) /rekreacja/
Przykład 8. Wyjazd w Beskidy na grzybobranie /rekreacja, ewent. turystyka aktywna/
Przykład 9. Wyjazd w Jurę K-Cz. Cel: wejście do jaskini Szczelina Mirowska
(z instruktorem) /tur. przygodowa/
Przykład 10. Wyjazd w Dolomity. Cel: przejście kilku via ferrata w oparciu o stałą bazę (zob.
wyjazd W.S. z grupą –– /turystyka usportowiona, sportowe wakacje, t. aktywna ewent. przygodowa
– dla młodzieży lub debiutantów przy odp. doborze tras!/
Przykład 11. Wędrówka po Alpach (trekking) metodą „od schroniska do schroniska” z
zaliczaniem czterotysięczników (np. Haute Route) –– /t. ekstremalna, lub tylko aktywna,
przygodowa/
Przykład 11a. Wędrówka po Tatrach metodą „od schroniska do schroniska” z zaliczaniem
najwyższych szczytów /tur. aktywna, ewentualnie (ale z zastrzeżeniami!) przygodowa
Przykład 11b. Wędrówka po Karpatach wschodnich (z namiotem) z zaliczaniem szczytów ––
/trekking, tur przygodowa, a nawet ekstremalna!/
Jak widać, obecność elementu przemieszczania się często decyduje o tym, czy dana działalność
ma charakter turystyczny. Klasyfikacja często ma charakter subiektywny. Wyjazd na narty
do Szczyrku to rekreacja, a gdy narciarz zjeżdża w Alpach staje się turystą?
Turystyka wysokogórska czy też „łatwy” alpinizm, mogą mieć charakter stacjonarny lub
wędrowny. W pewnych przypadkach przybierają formę trekkingu. Z kolei trekking o charakterze
wysokogórskiej wyprawy może całkowicie zatracić swój przygodowy charakter Itd.
Wnioski
Działalność rekreacyjna, realizowana w czasie wolnym, może być połączeniem typowej
rekreacji z różnymi rodzajami turystyki.
W wielu przypadkach specyficzne formy uprawiania turystyk: aktywnej i usportowionej
(tzn. zawierającej elementy aktywności o charakterze sportowym) w mniejszym lub większym
stopniu pokrywają się.
Czynnik przygody może być lub nie być obecny praktycznie w każdym rodzaju aktywnej
działalności turystyczno-rekreacyjnej; w zależności od sposobu jej uprawiania może stać się
składnikiem dominującym, a wówczas można mówić o turystyce przygodowej.
Turystyka przygodowa w klasycznym rozumieniu zawsze była kojarzona z działalnością
w środowisku przyrody. „Jakość” czy też klasa przygody była bardzo silnie uzależniona od
charakteru tego środowiska – im bardziej egzotyczne i dzikie, tym większa czy też „lepsza”
przygoda. Taki sposób postrzegania przygody ukształtowała historia kultury. Przygoda typu
wyprawowego (przygoda podróży – adventure travel) wiązała się już bardzo ściśle z elementem
odkrywczości, eksploracji. Ten element był i nadal jest silnie obecny w wielu dziś uprawianych
rodzajach turystyki aktywnej alpinizmie, żeglarstwie, speleologii, raftingu itp.
4
Millington (2001) zaproponował, aby w turystyce przygodowej rozróżnić dwa nurty:


Turystykę zorientowaną na rodzaj działalności
Turystykę zorientowana na miejsce jej uprawiania.
Odnosząc tę klasyfikację np. do turystyki górskiej można mówić o turystach-miłośnikach gór,
których motywuje do działania chęć bycia w górach i poznawania kolejnych masywów
czy łańcuchów górskich, których na świecie jest mnóstwo. Inną grupą są miłośnicy wspinaczki oraz
alpinizmu, którzy z kolei poszukują w górach wyzwań o charakterze sportowym, chcą pokonywać
drogi i ściany owiane legendą, poszukują możliwości dokonania pierwszych przejść itd.
W poniższej tabeli zestawiono typowe elementy turystyki o charakterze przygodowym
ze środowiskami, w których są one realizowane na naszej planecie.
Rodzaj aktywności
Miejsce realizacji
Aktywność fizyczna wymagająca wysiłku i/lub
specjalistycznego przygotowania
Aktywność oparta na kontakcie z przyrodą
(ogólnie) lub z wybranym typem środowiska
Kontakt z obcymi (egzotycznymi kulturami:
narodami ich życiem, religią, obyczajami
Wyprawy/podróże z użyciem pojazdów,
zwierząt (lądem, morzem i powietrzem)
Plener, głusza
Plener, głusza
Dalekie krainy, egzotyczne miejsca (ewent. na
innych kontynentach)
Dalekie krainy, egzotyczne rejony, inne
kontynenty
Na podstawie tej tabeli można utworzyć takie oto zestawienie:
Aktywność fizyczna
––
Kontakt z przyrodą
––
Kontakt z obcymi kulturami ––
Podróże
––
turystyka aktywna
ekoturystyka
turystyka kulturowa
turystyka wyprawowa (trekkingowa)
Relacja pomiędzy turystyką w środowisku przyrodniczym a turystyka przygodową
W trakcie omawiania przygody rozpatrywaliśmy relacje zachodzące pomiędzy człowiekiem
a przyrodą. Mają one fundamentalny i bardzo wszechstronny charakter. Człowiek od milionów lat
był częścią naturalnego środowiska Ziemi, co pociągało za sobą konieczność dopasowania się
do obowiązujących w nim praw. Dopiero od paru ostatnich stuleci potrafi je przekształcać na skalę
globalną, dostosowując je do swoich, wciąż rosnących potrzeb.
Turystykę, której celem i miejscem realizacji jest środowisko przyrodnicze można określić
jako turystykę w środowisku przyrody (nature-based tourism).
Jej tradycyjną formą jest turystyka, której celem jest kontakt ze światem dzikiej przyrody
ożywionej (wildlife tourism). Klasyczne formy jej realizacji to wyprawy myśliwskie i wędkarskie
(np. afrykańskie safari). Obecnie istnieje wiele from realizacji kontaktu człowieka-turysty
z przyrodą ożywioną. Może to być wszelkiego rodzaju podglądanie (ptaków, lwów, goryli,
wielorybów), wyprawy entomologiczne, a także nurkowanie w morzu (np. w rejonach raf
koralowych), loty za ptakami itp.
Nieco inne znaczenie ma termin ekoturystyka. Ona także opiera się na tworzeniu relacji
człowiek-przyroda, ale jej założenia uwzględniają problemy, zrównoważonego rozwoju, ochrony
przyrody itd.
5
Jedna z (najkrótszych) definicji ekoturystyki mówi że:
Ekoturystyka to rozważne podróżowanie po obszarach objętych ochroną środowiska i
programami polepszenia warunków bytu jej mieszkańców
Nie jest to jednak powszechnie przyjęta definicja. W latach 80 i 90 ubiegłego stulecia,
ekoturystyka dopiero raczkowała, ale wiele podmiotów chciało na niej zarobić. Pojawiły się w
ogromnej liczbie firmy i agencje oferujące prawie wszystkie usługi z nalepką „ekologiczna”.
Czasami były to propozycje wręcz oburzające, w wysokim stopniu niszczące środowisko przyrody i
szkodzące lokalnym kulturom.
Dziś inaczej definiuje się turystykę ekologiczną. Jedną z propozycji jest turystyka
odpowiedzialna (responsible tourism). Jest to taki sposób podróżowania, który minimalizuje
negatywne skutki, a maksymalizuje korzyści płynące z nawiązania kontaktu – z obcym miejscem,
inną kulturą, egzotyczna przyrodą. Pozwala zmienić rzeczywistość i zaoferować coś w zamian!
Przykład (zielony azymut str.: 145 – orki, 75 – świątynia w Nepalu
6
Wykład 5
Cechy i dychotomie turystyki przygodowej
Klasyfikacja trudności działalności przygodowej
Organizator imprez o charakterze przygodowym musi być przygotowany na bardzo
zróżnicowane oczekiwania i żądania swych klientów. Omawiane były najbardziej typowe rodzaje
i cechy wzorców przygody, które są źródłem ich motywacji i oczekiwań. Te wzorce tworzyli
(i wciąż tworzą) poprzednicy naszych klientów – poszukiwacze przygód, odkrywcy, eksploratorzy
egzotycznych krain naszej planety.
Komponenty turystyki przygodowej można przedstawić, jako następujący układ
elementów:
Podróż (przemieszczenie, transport, wyprawa)
Lokalizacja – środowisko (przyrodnicze i kulturowe)
Realizowane rodzaje aktywności (
Wiemy, że przygoda przede wszystkim jest kojarzona z obecnością wyzwania i ryzyka.
Jednakże bardzo mocno podkreślaliśmy, że przygoda (a także ryzyko) są odbierane bardzo
subiektywnie przez uczestnika takiej działalności. Przygodę przeżywa, i w jej trakcie ryzykuje,
konkretna osoba. I dlatego m.in. każdy rodzaj działalności przygodowej można traktować, jako
pewien punkt na skali obrazującej jej trudność czy też powagę (klasę). Na ocenę tej klasy składają
się: powaga wyzwania, stopień niepewności wyniku, lokalizacja, intensywność działania, czas
trwania, wymagane kwalifikacje osobiste uczestnika (kompetencja) i jego stopień poczucia kontroli
sytuacji.
Na krańcach skali wspomnianego kontinuum znajdują się: przygoda łagodna (soft) i twarda
lub ostra (hard) (tłum. W.S.) (Swarbrooke et.al 2006, 33).
Przygoda łagodna (soft)
Przygoda ostra (hard)
Działalność o niskim poziomie ryzyka
rzeczywistego (postrzegane może być
wysokie).
Nie wymaga wysiłku, poświęcenia i znoszenia
niewygód
Nie wymaga spec. umiejętności
Fachowy personel zapewnia obsługę i
bezpieczeństwo.
Możliwy wysoki poziom ryzyka
rzeczywistego.
Działalność wymaga dużego zaangażowania,
wysiłku, znoszenia niewygód i przeciwności.
Uczestnik musi posiadać specjalistyczne
umiejętności, na relatywnie wysokim
poziomie.
Inni autorzy proponują odmienną, prostszą klasyfikację: turystyka w wersji łagodnej nie
wymaga od turysty posiadania żadnego specjalistycznego doświadczenia czy umiejętności,
natomiast twarda przygoda – jak najbardziej (Millikan 2001).
Przykład. Travel Industry Association of America do przygody łagodnej zalicza m.in.:
wędrówkę campingową, kolarstwo, podglądanie ptaków, narty wodne, foto-safari. Alpinizm,
speleologia, turystyka plecakowa w trudnym terenie – to przygoda ostra.
Przykład. Loty balonem na ogrzane powietrze mimo otaczającej tę działalność romantycznej
aury i cienia grozy są uważane za przygodę łagodną (jako mało wymagające).
7
Lokalizacja lub rodzaj aktywności – wyznacznikami typu turystyki przygodowej
Millington podzielił oferowane na rynku turystyki przygodowe podróże na dwa rodzaje:
 zdominowane przez założony cel (miejsce docelowe),
 zdominowane przez rodzaj uprawianej aktywności.
W podróży o dominancie celowej, podstawowym zadaniem jest osiągnięcie przewidzianego
miejsca przeznaczenia, które kończy podróż. Podróżnik interesuje się oglądanymi po drodze
krajobrazami, walorami krajoznawczymi, kulturowymi itp. Ostatecznym celem podróży może być
np. odległa, egzotyczna kraina, na innym kontynencie; cel zaspokaja potrzeby: nowości,
odkrywania, przygody odczuwane przez podróżnika.
W podróży zdominowanej przez rodzaj uprawianej aktywności lokalizacja celu może mieć
znacznie mniejsze znaczenie. Podróż może mieć zasięg niewielki, kończyć się względnie blisko
punktu startowego. Dla takiego podróżnika ważne jest to, co lubi robić. Może to być np. terenowa
jazda samochodem. W tym przypadku podróż można traktować jako sposób dotarcia do celu,
(do którego inaczej nie da się dojechać), albo jako cel sam w sobie – przygodową jazdę w trudnym
terenie (off-road).
Przykład. Mieszkaniec Śląska może uprawiać wspinaczkę wysokogórską w Tatrach
lub np. w Alpach, Kaukazie, Andach, czy wreszcie w Himalajach.
Oba rodzaje turystyki mogą być uprawiane w wersjach: łagodnej lub ostrej.
Dychotomie aktywności przygodowej
Warto zwrócić uwagę na fakt, jak wiele cech o charakterze dychotomii można przypisać
turystyce przygodowej:
Ostra
Daleka
Fizyczna
Zorganizowana
Grupowa
Krajowa
W środ. sztucznym
Komercyjna
W głuszy
Tania
Zaplanowana
Z rozkładem czasowym
Altruistyczna
Długa podróż
Przygoda na 100%
Z wykorzystaniem bazy
W okolicy spokojnej
Uczestnik – nowicjusz
Przygoda wysokiego ryzyka
Praca
Szara rzeczywistość
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Łagodna
Lokalna
Duchowa
Niezależna
Samotna
Międzynarodowa
W środ. naturalnym
Wolontariat
Miejska
Kosztowna
Improwizowana
„Kiedy dojdziemy, wtedy będziemy”
Hedonistyczna
Krótki przerywnik
Przygoda przy okazji
Bez hoteli i campingów
W rejonie politycznie niestabilnym
Uczestnik – doświadczony poszukiwacz przygód
Przygoda pozbawiona ryzyka
Zabawa
Kraina fantazji
Powyższe zestawienie świadczy dobitnie o tym, że próby dokładnego „szufladkowania”
poszczególnych form i przejawów turystyki przygodowej mogą nastręczyć ogromne trudności.
Ocena trudności imprezy turystyki przygodowej –– zob. Skala trudności
8
Wykład 6
Turysta przygodowy
Wyróżniki turysty-przygodowca
Celem dalszych rozważań jest próba określenia tych cech turysty-przygodowca, które
pozwalają odróżnić go od typowego turysty masowego czy też wypoczynkowego z jednej strony,
a turysty aktywnego – z drugiej. Na zajęciach z przedmiotu Rekreacja przez przygodę, omawiana
była definicja przygody, a także podstawowe wyróżniki, które ją charakteryzują.
Do nich należała obecność:
 Wyzwania w sferach: psychicznej i fizycznej
 Ryzyka
 Czynnika nowości
 Doznań stymulujących psychicznie
W trakcie omawiania rodzajów programów przygodowych wymienione zostały (m.in.):
 Program rozwijający (osobowość)
 Edukacyjny
Wśród motywów podejmowania działalności przygodowej, jako podstawowe wymieniano
pragnienie doznania silnych wrażeń („adrenaliny”), chęć sprawdzenia się w trudnych sytuacjach,
zdobycie nowych umiejętności, a w rezultacie – podniesienie poziomu osobistej kompetencji.
Z czego z kolei wynika podwyższenie poziomu samooceny (self-esteem).
Motywacje i oczekiwania turysty „klasycznego”, którego nazywa się czasem masowym lub
wypoczynkowym zostały już dosyć dokładnie poznane i zbadane przez teoretyków i praktyków
nauk o turystyce. Turysta nowej generacji (new tourist zob. Poon, 1993) przywiązuje większą wagę
do wyjątkowości przeżyć, oczekiwanych w trakcie swego wyjazdu. Klasyczni turyści są:
 Homogeniczni, (jako grupa) i przewidywalni pod względem oczekiwań
 Traktują podróż, jako coś nowego, odmianę w ich życiu
 Pragną przede wszystkim wyjazdu „do ciepłych krajów” (mniej ważne, do jakich
konkretnie)
 Nie przywiązują zbyt wielkiej wagi do standardu usług
 Wyjazd traktują, jako formę przerwy w pracy i rutynie codziennych życiowych
obowiązków
 Wolą poróżować w grupie, gdyż to daje im poczucie bezpieczeństwa.
Turysta nowej generacji różni się od klasycznego na wiele sposobów. Jest:
 Bardziej doświadczony (w sensie podróżniczym, a także poznanych przez siebie sposobów
spędzania wolnego czasu
 Bardziej niezależny i samodzielny, skłonny do podejmowania ryzyka
 Bardziej elastyczny – skłonny do zmiany planów podróży
 Odznacza się odmienną motywacją – raczej chce być, a nie mieć , nie uciekać od życia,
a samorealizować siebie
 Zmienił styl życia – dysponuje (chce tego) większą ilością wolnego czasu, częściej robi
sobie przerwy w pracy (nawet jeśli są krótkie) (zob. przykłady moich przyjaciółbiznesmenów, Chouinarda, Monolitu)
 Ma inny profil demograficzny – jest „starszy” (więcej turystów wieku powyżej średniego),
rodzinny.
9
Turysta klasyczny traktował wyjazd turystyczny (wakacje), jako formę ucieczki od rutyny
codziennego życia, pracy, trosk i kłopotów. Turysta nowoczesny swoje oczekiwania posuwa
znacznie dalej – chce „uciec od tego wszystkiego”, ale uciec dosłownie „jak najdalej”, a przy tym
chce przeżyć „coś wyjątkowego”, po prostu „przygodę życia”, czyli superprzygodę. Perspektywa
opalania się na tropikalnej nawet plaży to za mało. Właściwą ofertą będzie spływ Amazonką lub
podróż na wielbłądach przez Saharę.
Chęć ucieczki (eskapizm) w połączeniu z pragnieniem doznania wyjątkowych przeżyć,
prowadzi do znanej nam już przygody szczytowej (peak experience – doświadczenia
szczytowego), uczucia pokrewnego euforii. Przykładem takiego stanu ducha może być odczucie
towarzyszące chwili docierania po długiej walce na szczyt góry, czy też ukończenie trudnego,
ryzykownego spływu rzeką itp.
Turystyka przygodowa klientów z różnych grup wiekowych
Dosyć powszechne jest przekonanie, że turystyką przygodową interesują się przede
wszystkim ludzie młodzi. Praktyka funkcjonowania rynku usług turystycznych dowodzi, że wybór
rodzaju uprawianej turystyki wynika raczej z przyjętego stylu życia, a kryterium wieku odgrywa
mniejszą rolę. Z danych zgromadzonych przez brytyjskiego operatora turystyki przygodowej
Explore Worldwide wynika, przeciętna wieku ich klientów waha się w przedziale 40-45 lat.
Podobne dane (średnia 40 lat) podaje wiele innych agencji turystyki przygodowej Zachodniej
Europy.
Przykład. Biuro turystyczne o nazwie High Places opublikowało statystykę wiekową swojej
klienteli, która wygląda następująco (lata życia – % udział w całości klienteli):
Poniżej
21
21 – 30
31 – 40
41 – 50
51 – 60
60 +
–– 2
–– 7
–– 25
–– 29
–– 27
–– 10
Wyniki w skrajnych przedziałach wiekowych mogą być mylące. Przedsiębiorstwo
prawdopodobnie nie ma atrakcyjnej, specjalistycznej oferty dla ludzi w podeszłym wieku, a z kolei
młodzież może uznać ich ofertę za zbyt kosztowną, a poza tym w tym wieku preferowane
są wędrówki organizowane niezależnie, w grupach przyjacielskich.
Istnieje jednak zauważalna zależność pomiędzy wiekiem przygodowca a wyborem
określonego rodzaju aktywności. Przeprowadzone w Nowej Zelandii badania wykazały,
że w grupie 20-34 latków znacznie częściej wybierano: skoki na gumie, paralotniarstwo,
kajakarstwo górskie, skoki spadochronowe itp. Wielu starszych wiekiem klientów uważa,
że na pewne rodzaje aktywności „są już za starzy”. Może tu wpływać charakter ankietowanych
aktywności – były one przede wszystkim fizyczne – wysilające.
Z drugiej strony istnieje wiele rodzajów aktywności uznawanych za przygodowe, które
są wybierane przez osoby ze wszystkich grup wiekowych. Na przykład pobyt we wiosce Indian
środkowoamerykańskich, udział w ich życiu codziennym i obyczajach był równie atrakcyjny
dla emerytów, jak i dla studentów chętnych na wolontariat.
Przykład. Moja wyprawa na Matterhorn. Gratulacje (i zdziwienie!), że taki staruszek porwał
się na TAKI szczyt!
10
Warto zwrócić uwagę, że często nie chodzi o wiek, tylko o sprawność fizyczną. Dlatego
niektóre biura, na niektóre imprezy żądają od swoich klientów zaświadczeń o stanie zdrowia.
Turyści łagodni (soft) i ostrzy (twardzi) (hard)
Nie da się precyzyjnie opisać typologii turystów przygodowców, ze względu na wybór
sposobu uprawiania turystyki: łagodny–ostry. „Łagodni” zwykle preferują przygodę o niskim
poziomie rzeczywistego ryzyka, nie wymagającą od uczestnika wysiłku, poświęcenia,
ani specjalistycznych umiejętności. Może to być np. obserwowanie wielorybów z pokładu statku
lub turystyka górska w zorganizowanej grupie, o łatwym celu. Takiego turystę motywuje chęć
ucieczki z miasta i codziennej rutyny, poznania odmiennego otoczenia, doznania ciekawych
wrażeń. Można by go uznać za skrajną, czy też ekstremalną wersję turysty masowegowypoczynkowego.
Turysta zwolennik przygody ostrej (hard) preferuje działania ryzykowne, prowadzone
w nieprzyjaznym, z przynajmniej odległym otoczeniu, chętnie w głuszy. Im ciekawsze, bardziej
egzotyczne wyzwanie, tym lepiej. Jego przygoda musi być podniecająca. Często wybiera wyzwanie
ze względu na istnienie „dreszczu adrenaliny”, który uważa za najbardziej wartościowy składnik
przygody.
Turyści początkujący, o niewielkim zasobie doświadczeń, skłonni są raczej do wyboru
aktywności typu soft. Turystę doświadczonego, o wyższym poziomie osobistej kompetencji, nie
przeraża konieczność poznania nowych, nieznanych przedtem umiejętności, jest otwarty na nowe
rodzaje wyzwań.
Przeprowadzone w USA badania w okresie 1995 – 2000 wykazały, że działalność
przygodową typu łagodnego podjęło w tym czasie 207,6 mln osób, podczas gdy ostra turystykę
uprawiało odpowiednio 59,1 miliona. Jako aktywności łagodne wymieniono: turystykę
campingową, łatwą turystykę górską, kolarstwo, obserwowanie ptaków/zwierząt, rajdy konne,
kajakarstwo. Do turystyki typu hard zaliczono: speleologie, wspinaczkę i alpinizm, kolarstwo
górskie, kajakarstwo górskie, nurkowanie swobodne.
Trzeba znów przypomnieć, że przygoda może być przez różne osoby bardzo rozmaicie
odbierana. Bardzo duże znaczenie ma tu posiadane uprzednio doświadczenie. Propozycja
obserwowania goryli w ich naturalnym środowisku zostanie prawdopodobnie oceniona, jako
wyzwanie skrajnie niebezpieczne przez osobę, która nigdy dotąd nie była w Afryce. Po pierwszej
podróży do afrykańskiej dżungli jej ocena będzie znacznie mniej panikarska.
Przykład. Biuro podróży może uznać lot balonem (na ogrzane powietrze), za przygodę typu
soft, jako że nie wymaga on od uczestnika posiadania żadnych umiejętności, ani szczególnych
walorów fizycznych (sprawności, kondycji). Dla kogoś, kto nigdy niczym nie latał, będzie to
zapewne śmiertelnie niebezpieczna przygoda – ekstremalna.
Sposób w jaki klient dokona oceny przedsięwzięcia uwarunkowany jest przez cztery czynniki:
1. Doświadczenie
2. Kompetencję
3. Umiejętności
4. Osobowość (charakter).
11
Wykład 7
Turysta – miłośnik dzikiej przyrody
Istota przygody z dziką przyrodą
Turystyka, której celem jest obserwacja życia dzikich zwierząt jest niszową formą
ekoturystyki. Zawiera ona wiele rozmaitych rodzajów produktów turystycznych, np.: safari
(klasyczne i foto-), wędrówkę w głuszy, podglądanie dzikich ptaków i zwierząt, akwaria
i oceanaria, cyrk i zoo. Wiele spośród tych form można by zakwalifikować, jako tur. przygodową.
Zwłaszcza zaś te, które są realizowane w krajach obfitujących w tereny o przyrodzie zachowanej
w stanie dzikości (Antarktyda, Nepal, Namibia i.in.)
„Turyści przyrodniczy” także tworzą grupę bardzo zróżnicowaną. W kategorii trudności
turystyki, pomiędzy punktami łagodna i ostra, ich preferencje rozkładają się po równi wzdłuż całej
osi. Np. początkujący miłośnicy zwierząt będą preferowali raczej samochodowe foto-safari
lub obserwowanie wielorybów z pokładu wycieczkowca, podczas gdy „twardziele” wybiorą raczej
podglądanie goryli we wnętrzu kongijskiej dżungli lub pływanie wśród rekinów.
Doznania, o które chodzi przyrodniczym turystom można podzielić na dwie kategorie:
aktywne uczestnictwo lub też bierna obserwacja.
Roe et al. (1997) mówi, że:
Turystyka przyrodnicza (wildlife tourism) jest to taki rodzaj turystyki, którego głównym
celem jest konsumpcyjne lub nie wykorzystywanie zwierząt w ich środowiskach naturalnego
bytowania.
Ponadto stwierdza, iż może ona być realizowana zarówno w formie turystyki masowej,
jak i niszowej (elitarnej), generować dochody duże lub niewielkie, być turystyka międzynarodową
lub krajową, opierać się na pobytach jedno lub wielodniowych.
Jedni autorzy ograniczają znaczenie tego pojęcia tylko do dzikich zwierząt (Roe), podczas
gdy inni włączają także świat roślinny (florę i faunę) (Shackley 1996). Newsome formułował
bardzo interesującą typologię, dzieląc turystykę realizowaną w środowisku przyrody na:
 Turystykę w środowisku (in the environment) – jest to tur. przygodowa.
 Turystykę wspartą na środowisku (about the environment) – tur. przyrodnicza.
 Turystykę dla środowiska (for the environment) – ekoturystyka.
Narzuca się pytanie:
Dlaczego dzika przyroda (zwierzęta) jest a priori i powszechnie uważana za zjawisko
generujące (implikujące) przygodę?
Najprostsza odpowiedź się narzuca: prawie każdy z nas zapamiętał jakieś spotkanie
z „dzikim” zwierzęciem: sarną, jeżem czy ptakiem w lesie, zającem w polu, wiewiórką w parku.
W tej sytuacji prawie nikt nie pozostaje obojętny (mówimy o przeciętnym mieszkańcu miasta).
Już takie zwierzęta jak lis, czy dzik mogą być postrzegane jako swego rodzaju sensacja.
Dosyć rozpowszechniony jest stereotyp postrzegania dzikich zwierząt w kategoriach
„mocnego wrażenia” – adrenaliny, którą wywołuje strach przed silnym i (w domyśle) agresywnym
zwierzęciem-zagrożeniem. Klasycznym przykładem jest w Polsce do dziś pokutujący strach przed
wilkiem (mimo ich wytępienia). O wilkach opowiadano niezliczone horrory; zawsze kończące się
krwawymi tragediami. Napad wilków w zimie na podróżnych jadących saniami był jednym
z ulubionych tematów malarstwa „przygodowego”.
Dawniej dotyczyło to też niedźwiedzia, ale dziś niedźwiedź stwarza problemy w niektórych
okolicach (Tatry, Bieszczady). Jako zagrożenie postrzega się także żmiję. Znacznie
powszechniejsze jest zagrożenie ze strony kleszczy (borelioza, meningitis).
12
Należy zwrócić uwagę na postawę tzw. poszukiwaczy (mocnych) wrażeń, czyli właśnie
adrenaliny, którzy emocje w trakcie spotkania z (potencjalnie) agresywnym zwierzęciem traktują,
jako ten sam rodzaj doznania, co np. tornado, czy lawina (obawa, strach). Inną, całkowicie
odmienną („opozycyjną”) postawę reprezentują autentyczni miłośnicy świata zwierząt, którzy
traktują zwierzę przede wszystkim „empatycznie”.
Współcześnie rodzaje i skala realnych zagrożeń agresją zwierząt jest znacznie bardziej
zróżnicowana. O wiele mniej „należy bać się” lwów czy tygrysów, natomiast istotne zagrożenie
stwarzają zwierzęta o niewielkich rozmiarach – przede wszystkim komary.
Rekiny Rocznie notuje się od 70 – 1000 ataków na ludzi, co prowadzi do śmierci w 5–15
przypadkach.
Czarne niedźwiedzie (w USA) – zanotowano 35 ofiar w ubiegłym stuleciu.
Niedźwiedzie grizzly (w USA) – 88 ofiar.
Ukąszenia jadowitych węży (w USA) – 8000 rocznie, w tym 9-15 przypadków śmierci (na
świecie – szacuje się 50 – 100 śmiertelnych ofiar rocznie).
Komary (na świecie) – 300 - 500 milionów przypadków zakażenia malarią rocznie, milion ofiar
śmiertelnych (3000 dzieci poniżej 5 roku życia codziennie umiera!).
Interakcja pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem może polegać na:
 Obserwowaniu zwierzęcia (z większej lub mniejszej odległości)
 Walce (zmaganiu) ze zwierzęciem, która prowadzi do jego „złapania” (zniewolenia) –
myślistwo, wędkarstwo, traperstwo, a także entomologia, zbieractwo okazów.
 Wykorzystaniu zwierzęcia do transportu (jako siła pociągowa, do transportu jucznego
/konie, osły, wielbłądy, muły, jaki/ lub do jazdy wierzchem – psie i konne zaprzęgi, jazda
konna, na wielbłądach lub na słoniach).
 Wykorzystanie zwierzęcia (tresowanego) do polowań – sokoły, kormorany, delfiny (zob.
film).
Obserwacje statystyczne prowadzone na rynku usług turystyki przyrodniczej wskazują
na istnienie pewnej skali i hierarchii popularności wybranych gatunków środowiska przyrody wśród
turystów. Ma ona kształt piramidy. Na jej szczycie znajdują się wieloryby, podstawę tworzą owady.
Wieloryby
Słonie
Goryle
Małpy człekokształtne
Tygrysy
Wielkie żółwie
Ptaki (zwłaszcza drapieżne)
Rośliny
Owady
(cyt. za Swarbrooke et al. 2006, s.212)
Można zaobserwować ciekawą prawidłowość – im bardziej egzystencja pewnego gatunku jest
zagrożona (z reguły z powodu działalności człowieka), tym bardziej atrakcyjnym celem staje się on
dla turystów. To zaś na ogół oznacza przyspieszenie procesu wymierania tego gatunku. W praktyce
rzadko obserwuje się przypadki, w których agendy i firmy wykorzystujące dzikie zwierzęta, jako
elementy oferowanego przez siebie produktu turystycznego, pewną część swego dochodu
przeznaczają na działania z zakresu ochrony i poprawy warunków egzystencji tychże zwierząt
w ich naturalnym środowisku.
13
Przygoda w świecie roślin
Pewne gatunki dziko rosnących roślin (nie uprawianych – jak np. zboża, warzywa czy rośliny
owocujące – orzechy, oliwki, winorośl) intrygowały człowieka od zarania stworzonej przezeń
kultury. Przykładem mogą być zioła wykorzystywane do celów leczniczych lub jako przyprawy,
trucizny, a także do działań szamańskich (magicznych). Klasycznym przykładem może być korzeń
mandragory (pokrzyka).
Niejaki Gordon Wasson, z zawodu bankier, w maju 1957 roku opublikował w magazynie Life
artykuł o grzybach halucynogennych. Niebawem rzesze młodych ludzi zaczęły pielgrzymować
do rozmaitych rejonów środkowej i południowej Ameryki w poszukiwaniu „magicznych grzybów”.
W północnej Ameryce zaczęła się „era psychodeliczna” – epoka hipisów.
Innym przykładem rośliny, która fascynuje wielu miłośników kwiatów jest orchidea
(storczyk). Kolekcjonerzy mają w tym przypadku do dyspozycji tysiące gatunków i odmian.
Podobnie jest w przypadku kaktusów (5000 tys. gatunków).
W ostatnich dekadach karierę, jako cel dla miłośników świata roślin, zrobił Madagaskar.
Na wyspie naliczono 200 tys. gatunków, z których 85% to endemity, które nie występują nigdzie
indziej na Ziemi.
Podobnym fenomenem na skalę światową jest archipelag Galapagos, który musi być
intensywnie chroniony przed zalewem turystów, ze względu na niezwykle kruchą równowagę
ekosystemów tych wysp.
Odwiedzanie wszelkiego rodzaju Parków Narodowych, których w 1996 r naliczono 2700 (w
120 krajach), stało się bardzo popularnym sposobem uprawiania turystyki przyrodniczej. Poza
zwiedzaniem „oficjalnie istniejących” parków i rezerwatów przyrody charakterystycznym trendem
ostatnich dekad stała się rosnąca popularność niezbyt przyjaznych turyście środowisk naszej
planety. Te tendencje wyglądają następująco (zob. slajd 1).
Relacje: człowiek – przyroda
Człowiek stworzył kulturę, jako opozycję do Natury. W naszym, opartym na tradycji
śródziemnomorskiej kręgu kulturowym, często operuje się pojęciem cywilizacji (kultury) Zachodu.
Odróżniając je od kultur wschodnich, pochodzenia azjatyckiego. Kultura społeczeństwa Ameryki
Północnej ma swe korzenie w tradycji europocentrycznej i jest częścią „Zachodu”. Jej stosunek
do przyrody został przed tysiącleciami określony przez fundamentalne zasady religii
chrześcijańskiej. Wg nich Bóg, który stworzył świat, a zwłaszcza naszą planetę, niejako ofiarował
ją człowiekowi na mieszkanie, jako specyficzny rodzaj własności. Człowiek mógł dysponować
istniejącymi na Ziemi zasobami naturalnymi, jej florą i fauną. To oznaczało wręcz nakaz ich
eksploatacji, w celu zapewnienia dobrobytu dominującemu gatunkowi.
W innych kręgach kulturowych sytuacja wyglądała inaczej. Dla przykładu pokażemy
zestawienie, które ilustruje różnice w postrzeganiu i rozumieniu miejsca człowieka w naturze
Indian amerykańskich i Europejczyków (zob. slajd 3).
14
Wykład 9
Destynacje w turystyce przygodowej
Destynacje turystyczne (tourist destinations)
Destynacją jest pewien obszar, w którym turysta będzie przebywał, i który jest ogólnym
celem (podstawą motywacji) jego podróży turystycznej.
W celu zaspokojenia potrzeb turysty trzeba ten obszar zagospodarować (zob.
zagospodarowanie turystyczne). W wyniku zagospodarowania tworzy się obszar recepcji
turystycznej. Jest to każdy fragment przestrzeni (destynacji), czy też swego rodzaju punkt
docelowy (ang. venue) pełniący funkcje recepcyjną, tzn. mogący przyjąć turystów i umożliwić im
realizację ich zamierzeń za pomocą zlokalizowanej w nim infrastruktury. To pojęcie może się
odnosić do miejscowości turystycznej, jej fragmentu lub ich grupy, ale także np. do regionu
turystycznego; odnosi się ono do przestrzeni funkcjonalnej, dlatego nie zawsze można wyodrębnić
jego wyraźne granice (zob. W. Kurek, Turystyka, s.407).
Istota terminu obszar recepcji turystycznej. polega na tym, że oferuje ono turyście zestaw
usług, koniecznych do uprawiania wybranego rodzaju aktywności. Inaczej mówiąc oznacza to,
że w tym miejscu funkcjonuje jedyna baza usług turystycznych (możliwości zaopatrzenia,
gastronomia, noclegi, usługi bankowe itp.). W przypadku turystyki trekkingowej czy wyprawowej,
realizowanej w środowisku głuszy (np. Alaska, Syberia) takie miejsce docelowe może pełnić rolę
„bramy wjazdowej” do rejonu, który obejmuje setki, a nawet tysiące kilometrów kwadratowych.
W turystyce wypoczynkowej, np. typu 3S, bardzo często potencjalni klienci nie mają
sprecyzowanych oczekiwań w kwestii konkretnego miejsca – rejonu, w którym chcieliby spędzić
swoje wakacje. Większość plaż ma podobny charakter i wygląd, różnice mogą dotyczyć np. rodzaju
okalających piasek drzew i roślin. Oglądając po latach nieopisane zdjęcia „z urlopu” trudno sobie
przypomnieć, co one przedstawiają: wydmy na wyspach Kanaryjskich, czy może na Majorce?
W przypadku turystyki przygodowej jest inaczej: miejsce, w którym doznaliśmy pamiętnej
przygody jest równie ważne jak ona sama. Dowodzi tego, często spotykane w relacjach
wspomnieniowych, opatrywanie słowa przygoda wyróżniającym przymiotnikiem: „Moja tatrzańska
(alpejska, himalajska) przygoda”, albo „Przygody Tomka na Czarnym Lądzie”. Może też być:
„Przygoda na Mazurach” itp.
Wiele rodzajów przygód, zwłaszcza tych, które są oparte na pewnym typie aktywności, jest
ściśle powiązanych z rodzajem środowiska (alpinizm uprawia się w górach. Tu z kolei, dla jego
miłośników funkcjonuje specyficzna hierarchia celów, oparta na ich atrakcyjności i trudności
wykonania.
Przykład 1. Dla polskich miłośników alpinizmu, ich „górska przygoda” zwykle zaczyna się
w Tatrach, które są relatywnie najłatwiejsze i najłatwiej dostępne, a to ma duże znaczenie przede
wszystkim dla początkujących. Kolejne stopnie wtajemniczenia to góry lodowcowe (z reguły
Alpy), a potem egzotyczne, wysokie itd. (Andy, Himalaje).
Przykład 2. Dla amatorów turystyki opartej o przeżycia duchowe miejsce (punkt) docelowy
zwykle jest głównym elementem motywacji. Do takich celów należą np. Mekka, Jerozolima, Rzym,
Lhasa.
15
Geografia obszarów turystyki przygodowej
Hierarchia wg rozległości terytorialnej. Podobnie jak w innych rodzajach turystyki, w t.
przygodowej istnieje pewna hierarchia miejsc docelowych ze względu na ich geograficzną i
geopolityczną lokalizację (zob. Schemat 1.) (Swarbrooke i in., 2006,125).
Schemat 1.
Cały kontynent, np. Antarktyda
↓
Cały kraj – państwo lub kilka państw np. Francja, Bałkany
↓
Region, część państwa, np. Amazonia w Brazylii
↓
Region geograficzny lub twór geomorfologiczny, np. łańcuch górski, rzeka (Tatry, Nil)
↓
Niewielki obszar (rejon), na którym istnieją walory turystyczne o charakterze przygodowym,
np. zespół jaskiń w Tatrach lub w Jurze K.-Cz.
↓
Pojedynczy obiekt geomorfologiczny, który jest walorem t. przygodowej, np. samotna góra,
dąb Bartek, miejsce do skoków BASE.
Geografia „rodzajów przygody”. Poszczególne kontynenty i regiony geograficzne są
kojarzone z określonymi „rodzajami przygody”. Można tu odwołać się do specyficznych ikon, które
jednoznacznie wskazują na lokalizację każdego z tych rodzajów. Millington (2001) podaje
następującą charakterystykę:
Tabela 1.
Ameryka:
 Centralna
 Południowa
 Karaiby
Ameryka
Północna
Lasy deszczowe (Costa Rica, Amazonia, Kolumbia)
Andy Peruwiańskie, Meksyk, Gwatemala (kultury prekolumbijskie)
Argentyna (różne regiony i łańcuchy górskie, np. Aconcagua, Patagonia)
Argentyna, Chile (pustynne regiony wysokogórskie)
Ekwador (wyspy Galapagos)
Chile (rzeki i kaniony)
Karaiby – żeglarstwo, nurkowanie, surfing
Andy, jako górski łańcuch transkontynentalny
Alaska – subarktyczne wyprawy w głuszę, alpinizm (Mt McKinley),
narciarstwo, rafting (Yukon, MacKenzie)
Kanada, Grenlandia – j.w. psie zaprzęgi, obserwacja zwierząt (płn. wybrzeża
kontynentu), myślistwo, wędkarstwo
Góry skaliste – alpinizm eksploracyjny, narciarstwo skiturowe, wyprawy,
obserwacja dzikich zwierząt, rafting
Pustynie (Arizona, Colorado, Utah), Wielki Kanion – Dziki Zachód
Floryda (lasy namorzynowe, bagna).
16
Europa
Azja Zachodnia
Bliski Wschód
Azja
Tereny górskie – trekkingowe, kolarskie (Szkocja, Francja, Europa
wschodnia, Hiszpania, Karpaty wsch.)
Turystyka wysokogórska, alpinizm, wspinaczka skalna (Alpy, Karpaty,
Pireneje, Alpy wschodnie, Kaukaz).
Narciarstwo – Alpy, Dolomity, Karpaty wsch.
Sporty wodne – wybrzeża M. Śródziemnego, Adriatyk, fiordy Norwegii.
Wyprawy w głuszę – Pireneje, Skandynawia
Jako kolebka cywilizacji, kraje bliskiego Wschodu od dawna są uznanym
rejonem turystyki przygodowej (Egipt, Arabia Saudyjska, Jordania, Izrael,
Iran, Turcja) – aktywności: rejony pustynne, ale także wybrzeża morskie
(Morze Czerwone – centrum nurkowania)
Największe obszary głuszy na świecie. Mnóstwo terenów o zróżnicowanym
charakterze – od pustyń (Gobi, TaklaMakan), przez płaskowyż Tybetu, po
tajgę i tundrę Syberii
Najwyższe i najdziksze góry świata (Himalaje, Karakorum, Pamir)
Najstarsze kultury i ich pozostałości (Nepal, Indie, Indonezja, Azja płd.wsch.)
Kraina wysp tropikalnych (Indonezja)
Chiny, Japonia, Tybet z ich unikatową kulturą i zabytkami religijnymi.
Kamczatka – kraina wulkanów
Ogromne rzeki oferujące rafting różnych typów (Lena, Jenisej i in.)
Antarktyda
Wciąż jeszcze najbardziej izolowany kontynent świata. I najbardziej
niegościnny. Bardzo dynamiczny rozwój turystyki w różnych formach: od
trekkingów po przeloty transkontynentalne – z Australii, ponad biegunem pd.
Oferta trekkingów do i przez biegun.
Obserwacja zwierząt – pingwiny, foki, wieloryby
Rejsy między wyspami i wokół kontynentu.
Wyprawy badawcze i ekoturystyka.
Australia i
Oceania
Interior australijski – pustynie (Gibsona i in.)
Masywy skalne (np. Ulluru).
Unikatowa fauna (kangury, strusie)
Nowa Zelandia – raj na Ziemi.
Atole i wyspy Pacyfiku, tzw. wyspy mórz południowych (Polinezja, Tahiti,
Wyspa Wielkanocna).
Wyspy Indonezji (Nowa Gwinea, Borneo – unikatowa przyroda i kultury).
17
Pojedyncze państwo (traktowane przez turystę, jako kraj docelowy) może oferować bardzo
zróżnicowany zestaw atrakcyjnych walorów przygodowych.
Przykład. Thailandia – sex-turystyka (przede wszystkim w Bangkoku), ale także: wędrówki
w dżungli, zabytki architektury religijnej.
Przykład. Libia, Maroko, Tunezja. Wielka przygoda na pustyni Sahara, trekkingi górskie
(Atlas), alpinizm i wspinaczka skalna, plażowanie, badania archeologiczne prastarych cywilizacji,
poznawanie kultur nomadów (Tuaregowie, Beduini).
Przykład. USA – z jednej strony Las Vegas (jaskinia hazardu), ale także unikatowe walory
przyrodnicze (Grand Canyon Colorado, Dolina Skalnych Pomników, Wodospad Niagara,
Yellowstone, bagna Florydy), niezrównanej klasy tereny do uprawiania turystyki w głuszy (Alaska,
pustynie, Góry Skaliste), a także tereny do uprawiania praktycznie wszystkich znanych rodzajów
aktywności przygodowych.
Typologia obszarów (rejonów) w turystyce przygodowej
1. Tradycyjne, od dawna znane i wykorzystywane lub też nowe „odkrycia” wynikające np. z
otwarcia granic, przyjęcia nowej polityki turystycznej przez lokalne władze, spopularyzowania
(moda) nowego rodzaju aktywności, dla której odkrywane są optymalne tereny i środowiska.
2. Geograficzno-morfologiczna lokalizacja obszaru aktywności turystycznej:
 Góry
 Wybrzeże (morza)
 Środowisko wiejskie
 Głusza
 Środowisko miejskie
 Inne.
3. Miejsce docelowe powiązane z określonym rodzajem aktywności:
 Lądowe (np. trekking)
 Powietrzne (np. baloniarstwo, lotniarstwo, skoki spadochronowe)
 Wodne (np. rafting, kajakarstwo morskie, żeglarstwo, nurkowanie)
 Bazujące na aktywności umysłu (pielgrzymka, świat wirtualny).
4. Sezonowe obszary i miejsca docelowe
 Lokalizacje przyciągające turystów tylko w pewnych okresach/porach roku
 Lokalizacje atrakcyjne dla rozmaitych poszukiwaczy przygód w różnych porach roku
(np. góry – latem dla alpinistów, zimą – dla narciarzy).
5. Miejsca atrakcyjne tylko dla turystów-przygodowców lub także dla innych rodzajów turystyki.
6. Miejsca wykorzystywane przede wszystkim przez lokalną klientelę (narodową) lub tez miejsca
o renomie międzynarodowej (plaże w krajach biednych).
7. Miejsca, których odwiedzenie (dotarcie do nich) jest już samo w sobie przygodą (z powodu
trudności komunikacyjnych, warunków politycznych, uciążliwości terenu, klimatu itp.) lub też
miejsca, które zapewniają komfort dojazdu i pobytu, ale oferują bogata ofertę przygód.
18
8. Miejsca zabiegające o swoją popularność na rynku (prowadzące aktywną promocje itd.) lub tez
miejsca wręcz zniechęcające turystów.
9. Miejsca, w których cały obszar (rejon) oferuje rozmaite walory turystyczne, lub tez takie, w
których tylko jedna konkretna lokalizacja tworzy atrakcyjna propozycję przygodową.
Uwagi.
1.
2.
3.
4.
W Polsce mamy 23 Parki Narodowe o łącznej powierzchni 314 527 ha.
Przeciętna powierzchnia Parku N w Polsce –– 13 000 ha.
Największym terytorialnie parkiem jest Biebrzański PN –– 38 544 ha.
Tatrzański Park N. –– 22 000 ha, łącznie ze słowackim TaNaPem –– 72 000 ha.
Obszary recepcji turystycznej w turystyce przygodowej
Na obszarach turystycznych istnieją miejsca docelowe, w których różne podmioty oferują
rozmaite rodzaje usług, niezbędnych dla realizacji oferty turystyki (przygodowej). Można je nazwać
punktami docelowymi (miejscami spotkania) lub lokalizacjami. W literaturze znajdujemy
następującą typologię takich miejsc (Swarbrooke i in. 2006, 128):
Schemat 1
Miejsca naturalne (np. skalne ściany, ––––––––– Miejsca sztuczne, nadające się
rafy koralowe)
do uprawiania sportów „naturalnych” (np.
sztuczne ściany wsp.)
Stworzone przez człowieka ośrodki aktywności
(np. tor narciarski, kasyno).
Miejsca, w których oferuje się tylko ––––––––– Miejsca, w których oferowane są usługi
pewne rodzaje aktywności
gastronomiczne, hotelowe itp.
Miejsca komercyjne
Miejsca oferujące aktywność i jej
Nauczanie (np. kurs wspinania)
––––––––
Miejsca pracujące jako non-profit
–––––– Miejsca, które nie oferują szkolenia
Miejsca prowadzone przez podmioty prywatne –– Miejsca organizowane przez agencje publiczne,
lub też wolontariuszy
Miejsca publiczne
––––– Miejsca, w których dostęp jest ograniczony
(np. dla członków klubu).
19
Przykład 1
Adventure Sports
Kornwalia (Wielka Brytania)
Centrum A. Sports oferuje: przygodowe wakacje, aktywne wakacje, turnusy plenerowe,
przygodowe wakacje sportowe (adventure holidays, active holidays, outdoor holidays,
adventure sport holidays).
Centrum organizuje zajęcia dla miłośników następujących rodzajów aktywności: surfing,
paralotniarstwo, windsurfing, żeglarstwo, narty wodne, zjazdy na deskach wodnych,
wspinaczka skalna, zjeżdżanie ze skał (na linach), kolarstwo górskie, safari
nadbrzeżne, biegi na orientację, nurkowanie „z rurką”.
Zajęcia organizowane są w następujących formach: 5. Lub 7. dniowe turnusy stacjonarne
(programy multisportowe), pobyty weekendowe, wyjazdy integracyjne (dla
korporacji), szkolenia dla paralotniarzy, nauka jazdy na nartach wodnych.
Adventure Sports oferuje turnusy dla dorosłych o programach pełnych super-przygód na
najpiękniejszych plażach Europy. Nasze przygodowe wakacje są pełne wyzwań, których realizacja
daje satysfakcję i radość, przy zapewnionym bezpieczeństwie. Uczestnicy mają okazję poznawać
nowych, sobie podobnych fanów przygody.
Zapraszamy osoby samotne lub grupy. Klienci nie muszą posiadać żadnych specjalistycznych
umiejętności ani doświadczenia. Oprócz wyżej wymienionych oferujemy również inne rodzaje
przygód: jazdę quadami, rajdy konne itp.
Centrum powstało w 1982 roku. Nasz personel to instruktorzy o najwyższych kwalifikacjach,
którzy osobiście uprawiają prowadzone przez siebie rodzaje sportów na poziomie wyczynowym;
będziecie w dobrych rękach, to pewne!
Zakwaterowanie w wiejskich lecz komfortowych domach, wyposażonych w łazienki,
indywidualne kuchnie, a także pokoje TV, sale odpraw i ośrodki rekreacyjne. Dostępna pralnia
i suszarnia. Istnieje możliwość żywienia się w okolicznych pubach i restauracjach, ale polecamy
nasze kluby, a także (opcjonalnie) imprezy muzyczne (folk i jazz na żywo, kręgle, go-karty,
wieczorne grille i inne atrakcje.
Koszty noclegów i wyżywienia, szkoleń, wypożyczania potrzebnego sprzętu i wyposażenia,
a także przejazdów na miejsce zajęć są wliczone w cenę turnusu. Nie będzie żadnych dodatkowych
(„ukrytych”) kosztów (no hidden extras).
20
Przykład 2
Ustronie dla nurków w Planuli
(Planula, Nowa Płd. Walia, Australia)
Nasza firma zapewnia płetwonurkom zakwaterowanie, oferując więcej niż powszechny
standard „schronisko ze wspólną pryczą”. Sprawdź, co oferujemy i nasze ceny. Ustronie w Planuli
ma wszystko, czego potrzebuje nurek, a nawet więcej:






miejsce do czyszczenia i suszenia sprzętu i wyposażenia,
bezpieczny magazyn sprzętu,
bogato zaopatrzona specjalistyczna biblioteka, w niej: książki o morskiej biologii,
katalog centrów nurkowania i inne pozycje,
kamery do pracy pod wodą (do wypożyczenia),
możliwość wypożyczenia sprzętu do nurkowania,
można nurkować w towarzystwie naszego pracownika, który będzie cię filmował,
dzięki czemu otrzymasz wspaniały pamiątkowy dokument twojej przygody w Planuli.
Przykład 3
Arktyczny lodołamacz Sampo
(Finlandia)
Przygoda w lodach Arktyki
Sampo to jedyny na świecie turystyczny lodołamacz. Pływa na zatoce Botnia w Laponii. Po
trzydziestu latach służby na arktycznych wodach, został przebudowany i teraz pełni role bazy dla
turystów, którzy chcą przeżyć przygodę w północnym lodzie.
Sampo odbywa rejsy od połowy września do końca kwietnia. Każdy rejs trwa cztery godziny.
Warto zarezerwować sobie miejsce z dużym wyprzedzeniem. W rejsach mogą brać udział osoby
pojedyncze lub zorganizowane grupy. Można także zarezerwować sobie cały statek do prywatnego
użytku. Klient może zaproponować własny program podróży lub też skorzystać z propozycji
przygotowanych przez firmę.
Latem Sampo funkcjonuje jako restauracja w porcie, może tez służyć jako centrum
konferencyjne.
Choć został zaprojektowany do pracy w ekstremalnych warunkach, dziś jego wnętrza
przyjemnie zaskakują pasażera. Zostały wyłożone twardym drewnem z mosiężnymi okuciami.
Przytulne saloniki i komfortowe kabiny zachowały klimat autentycznego marynarskiego życia.
Dane techniczne statku
 długość 75 m, szerokość 17,4 m
 wysokość mostka ponad poziomem wody 14m
 wyporność 3540 ton, zanurzenie 7m
 moc maszyn 8800 KM
 prędkość na odkrytym morzu 16 węzłów
 prędkość na morzu pokrytym lodem o grub. 0,5m – 8 węzłów
 liczba pasażerów 150
 załoga 16 ludzi
 rok budowy – 1961
Oferowane usługi:
 salon kapitański – 20
 bar – 80
21


restauracja „Arktyczna” – 80
sklep Laponia (pamiątki)
Przykład 4
Hedonizm na Jamajce
(Jamajka)
Hedonizm to all-inclusive pobyt dla dorosłych (single i pary powyżej 18 lat).
W ofercie: noclegi, wszystkie posiłki i przekąski, wino do lunchu i obiadu, nieograniczona liczba
drinków w każdym z sześciu barów (otwarte 19 godz. na dobę), wszystkie typowe rodzaje sportów
(ziemne i wodne), wieczorne i nocne imprezy.
Dla gości mamy 280 pokoi z łazienkami, wszystkie klimatyzowane. W sypialniach do wyboru
łóżka: podwójne lub „wielkoformatowe” (king-sized bed). Można zamawiać pokoje z jednym lub
dwoma łóżkami.
Oferowane rodzaje sportów (każdy z możliwością wypożyczenia sprzętu i wynajęcia instruktora):
 surfing, windsurfing, żeglarstwo, narty wodne, nurkowanie, pływanie w łódce ze szklanym
dnem, kajakowanie,
 badminton, koszykówka, siatkówka (plażowa), tenis stołowy, squash, rowery,
 tenis (6 kortów, nocą oświetlonych) organizowane turnieje
 plaża/baseny/jacuzzi: prywatna plaża, podzielona na dwie części, z których jedna jest
przeznaczona dla nudystów (dla nich także osobne baseny i jacuzzi),
 ośrodek fitness: stacjonarne rowery i bieżnie, siłownie, akwafitness, aerobic, joga
 warsztaty cyrkowe: skoki na trapezie, trampoliny, wahadła, żonglowanie, chodzenie po
linie, jazda na rowerze jednokołowym, akrobacje na rowerze.
Zajęcia specjalne:
Taniec reggae, Dzień Olimpijski (wtorek), piknik na wyspie, piżama party (co wieczór), disco
party, barbecue, Dzień Jamajki (piątek), karaoke, walki sumo.
Imprezy:
Poniedziałek: Reggae (zabawa i konkurs)
Wtorek: Przybycie Tytanów, Piżama Party
Środa: Nocne reggae na plaży, Noc w Las Vegas
Czwartek: Turniej talentów: personel kontra goście
Piątek: Party na plaży, barbecue, orkiestra, konkursy i loteria, pokaz cyrkowy
Sobota: Pokaz kabaretowy
Niedziela: Wieczór retro, kabaret.
Śluby:
Hotel oferuje kompletna obsługę uroczystości ślubnych (na życzenie dostarczamy świadków).
Firma załatwia wszystkie niezbędne formalności (trwa to tydzień).
22
Wykład 10
Rynek usług turystyki przygodowej
Wprowadzenie
Jak już się przekonaliśmy, turystyka przygodowa jest zjawiskiem złożonym, wewnętrznie
zróżnicowanym, i nie daje się jednoznacznie sklasyfikować.
Próba przedstawienia tej turystyki w skali globalnej , wiąże się z pięcioma głównymi
problemami:
1. Do tej pory nie udało się sformułować dobrej, powszechnie akceptowanej definicji turystyki
przygodowej. Smith i Jenner (1999) tak o tym piszą (Swarbrooke, 2006, 92):
To, co dla kogoś jest „prawdziwą przygodą”, ktoś inny może określić, jako „nic
nadzwyczajnego”. Jak wobec tego określić, czym konkretnie jest „wyprawa po przygodę”?
Najczęściej opieramy się przede wszystkim na tym, co zawiera oferta produktu turystycznego,
jeśli jest on w niej określony, jako „przygodowy”, za taki go uznajemy nawet, jeśli miałoby
się okazać, że tak nie jest. Realia rynkowe wyglądają tak, że wiele oferowanych produktów
turystyki przygodowej to propozycje typu bardzo „soft”. Jednocześnie można spotkać oferty,
które w odniesieniu do przeciętnego turysty trzeba uznać za bardzo wymagające.
Prawdopodobnie kluczowe znaczenie dla określenia propozycji, jako przygodowej ma to, czy
zawiera ona elementy eksploracji i wyprawy, które są obecne w trakcie całego wyjazdu
(pobytu), a nie tylko epizodycznie, przez jeden lub dwa dni.
Większość ofert uznawanych za usługi typowe dla rynku tur. przygodowej dotyczy
podróży poświęconych aktywnościom realizowanym w środowisku przyrody. Tak
rygorystyczne podejście eliminuje z naszych rozważań takie rodzaje turystyki (przygody), jak
religijne i duchowe pielgrzymki, przygody realizowane w otoczeniu sztucznym, czy turystykę
hedonistyczną. Z drugiej strony, prowokuje dyskusje, czy np. niektóre formy ekoturystyki lub
turystyki aktywnej można zaliczyć do tur. przygodowej.
2. Ponieważ turystyka przygodowa jest wciąż jeszcze zjawiskiem relatywnie nowym na rynku
turystycznym, brakuje szczegółowych danych statystycznych na ten temat. Wynika to
również z faktu, że niektóre specyficzne formy tej turystyki po prostu nie podlegały badaniom
z powodów „pozamerytorycznych” – np. turystyka narkotykowa, czy seksualna (drug
tourism, sex tourism). To samo dotyczy np. zjawiska turystyki hedonistycznej, która jeszcze
nie doczekała się precyzyjnego określenia zakresu oferowanych usług.
3. Jeśli nawet dane statystyczne zostały zebrane, naukowcy-badacze tych zjawisk nie mogą ich
uzyskać, ponieważ są one ukrywane. Firmy i agencje turystyczne bardzo niechętnie takowe
udostępniają z obawy przed konkurencją lub np. fiskusem.
4. Z różnych powodów dostęp do danych statystycznych w wielu krajach jest ograniczany lub
utrudniany przez rządy i/lub władze samorządowe.
5. Nawet, jeśli uzyska się odpowiednie (i wiarygodne) dane statystyczne nie można ich
właściwie wykorzystać ponieważ: 1. W różnych krajach różnie pojmuje się te same usługi
turystyczne; 2. Do zbierania danych wykorzystywano rozmaite metodologie; 3. Dane odnoszą
się do rozmaitych okresów czasu.
Z ww. powodów, badanie procesów zachodzących na rynku turystyki przygodowej jest
zadaniem bardzo trudnym, a w pewnych przypadkach wprost niemożliwym do realizacji.
23
Międzynarodowy rynek usług turystyki przygodowej
Millington (2001) podaje, że:
W roku 2000 zrealizowano na świecie 4 do 5. milionów podróży (wyjazdów) o charakterze
przygodowym. Ta liczba stanowi 7% ogólnej liczby podróży odbytych w tymże roku.
Trzeba tu podkreślić, że powyższe stwierdzenie opiera się na danych statystycznych
dotyczących wyjazdów o charakterze turystyki aktywnej i przyrodniczej (nature based), które były
realizowane poza obszarami miejskimi, w regionach egzotycznych, głuszy itp. Potencjał rynku
usług tur. przygodowej oszacowano wówczas na 14% ogółu podróży turystycznych (Millington
2001). Natomiast liczbę turystów przygodowych na ok. 60 milionów osób.
Agendy World Tourism Organization dokonały oszacowania tej klienteli w rozbiciu na kilka
typowych rodzajów aktywności o charakterze przygodowym:
Ogólna liczba turystów
W tym:
Narciarze
Nurkowie
Surferzy
Turyści przyrodniczy
Turyści kulturowi
60 mln
18
4
3
16
19
Są to, jak widać, szacunki raczej wyrywkowe, mało precyzyjne.
Jak wiemy ruch turystyczny można podzielić w zależności od miejsca przeznaczenia (celu) na:
 turystykę wyjazdową
 turystykę przyjazdową
 turystykę krajową.
Dalsze rozważania będziemy prowadzić opierając się na tym podziale.
Turystyka wyjazdowa
Interesujące jest zestawienie liczby turystów w odniesieniu do kontynentów (dane: Travel
Industry Association of America, 2001):
Europa
Ameryka Pn.
Reszta świata
1 milion
2-3 miliony
1 milion
Trzeba tu jednak zwrócić uwagę, że 80% wszystkich podróży przygodowych, które podjęli
Amerykanie to turystyka krajowa
W tymże 2001 roku oszacowano ogólną liczbę wyjazdów zrealizowanych w Europie
Zachodniej na ok. 950 tys. podróży. Największą liczbą podróżników-przygodowców mogą się
pochwalić:
1. Niemcy – 225 tys.
2. Anglicy – 173 tys.
3. Francuzi i Włosi – po 138 tys.
24
W statystyce brakuje jednak kilku krajów (Irlandia, Portugalia), a także brak danych
dla Europy Wschodniej. W przypadku tur. przygodowej warto zauważyć, jaka jest tendencja
wzrostowa i stopa wzrostu.
W roku 1998 – 550 tys. wyjazdów
W roku 2003 – powyżej 1 miliona.
Ciekawostka: Holendrzy podróżowali 86 tys. razy, ale są na pierwszym miejscu w Europie
w przeliczeniu liczby wyjazdów na głowę ludności kraju!
Wielkim minusem tych statystyk jest fakt, że nie ujmuje ona tzw. turystyki plecakowej,
która jest potężnym segmentem (liczbowo) rynku turystyki przygodowej.
Turystyka przyjazdowa – na przykładach wybranych regionów
Botswana
Głównym walorem turystycznym tego kraju jest dzika przyroda, której istnienie chronią liczne
parki i rezerwaty. W 2000 roku odwiedziło je ok. 141 tys. turystów. Większość z nich (ok. 72%)
spędziło w Botswanie tylko jedną noc. Najwięcej turystów przyjechało z: Europy – 42%, z Płd.
Afryki – 18%, z USA i Kanady – 10 %. Liczba turystów zwiększa się w szybkim tempie podwoiła
się w ciągu paru lat. Dochód, który przyniosły same tylko bilety wstępu do parków wyniósł ponad
2 mln $.
Brazylia
Brazylia posiada dwa podstawowe, choć całkowicie odmienne, walory turystyczne: Karnawał
w Rio oraz Region Amazonii. Karnawał przyciąga co rok tłumy turystów z całego świata. W 2000
roku było to 40 tys., w 2010 4 razy tyle (dane niepewne!). Dla wielu turystów Karnawał jest
symbolem Brazylii. Udział w tym święcie na pewno zasługuje na nazwę przygody, można się tu
doszukiwać przeżycia kulturowego, duchowego, a także hedonistycznego lub (ewentualnie)
z dziedziny sexturystyki.
Region Amazonki jest drugim powszechnie rozpoznawanym symbolem turystycznym tego
kraju. W ostatnich dekadach dużego znaczenia (i rozgłosu) nabrała kampania walki o ocalenie
wycinanych lasów deszczowych Amazonii, co przyczyniło się do szybkiego wzrostu różnych form
ekoturystyki i wolontariatów.
Warto zwrócić uwagę na inne, mniej znane choć bardzo ciekawe walory turystyczne Brazylii.
Są nimi: sport – piłka nożna, dla jej fanów Brazylia to np. kraj Pelego; architektura stolicy – miasta
Brasilia; fawele, które są obiektem docelowym dla miłośników tzw. mrocznej turystyki (dark
tourism).
Chile
Jest to ogromny kraj, o specyficznie ukształtowanym terytorium, co zapewnia mu istnienie
różnych stref klimatycznych. W Chile istnieje wiele masywów i łańcuchów górskich, a także
obszarów pustynnych. Chile dopiero odkrywa swój potencjał walorów turystycznych. Do typowych
należą: różne formy alpinizmu i turystyki wysokogórskiej na rozmaitych poziomach trudności
i specjalizacji oraz narciarstwo. Turystyka w rejonach prawdziwej i autentycznie dzikiej głuszy,
zwłaszcza na obszarach Patagonii i Ziemi Ognistej. Te obszary sa również siedliskami wielu bardzo
atrakcyjnych gatunków egzotycznych zwierząt oraz endemicznych roślin. Innym rodzajem
przygody jest możliwość kontaktu z reliktami kultur prekolumbijskich oraz z życiem dzisiejszych
potomków Indian południowo-amerykańskich.
25
Nowa Zelandia
N.Z. jest postrzegana, jako kraj pionierski pod względem turystyki przygodowej. Rynek tej
turystyki powstawał i rozwijał się pierwotnie przede wszystkim poprzez turystykę krajową,
z biegiem czasu stając się ikoną turystyki światowej. Główne walory N.Z. to wyspiarska lokalizacja
i obecność bardzo wysokich, lodowcowych gór. (pierwszy zdobywca MtEverestu – Edmund Hillary
był Nowozelandczykiem). Malownicze krajobrazy i różne strefy klimatyczne tworzą unikatową
atmosferę tych wysp. Popularność N.Z. gwałtownie skoczyła w górę na skutek decyzji twórców
ekranizacji Wojny o pierścień Tolkiena właśnie na terytorium N.Z. Obecnie tam właśnie odbyła się
premiera Hobbita, zrealizowanego przez tego samego reżysera. Poza atrakcjami przyrodniczymi,
N.Z. oferuje także walory turystyki hedonistycznej – kasyna. Co może robić turysta na N.Z widać
z zestawienia w tabeli (za: Travel and Tourism Intelligence, 2000).
Rodzaj aktywności
Ilu turystów realizowało (w tysiącach)
Jedzenie (restauracje)
738
Zakupy
639
Objazdy widokowe (sightseeing)
605
Spacery miejskie
466
Życie towarzyskie
399
Kąpiele geotermalne
326
Wizyty w muzeach i galeriach
326
Plażowanie
280
Zwiedzanie ogrodów botanicznych
230
Pokazy folkloru (tańce Maorysów)
203
Rejsy widokowe
184
Objazd malowniczych okolic
171
Wizyty w nocnych lokalach
168
Kolejki linowe
165
Pływanie motorówkami typu jet
154
Wizyty w kasynach
136
Wędrówki lodowcami (także helikopterowe)
125
Agroturystyka (wizyty na farmach)
124
Oglądanie innych atrakcji przyrodniczych
123
W tabeli nie wymieniono wielu innych aktywności, które (jak powszechnie wiadomo) są często
i chętnie uprawiane przez turystów, jak np.: alpinizmu, łowienia ryb (wędkarstwa morskiego
i rzecznego), surfingu, obserwacji zwierząt i ptaków (unikatowe gatunki), pomników turystyki
etnograficznej.
Turystyka krajowa
W większości krajów turystyka wewnętrzna dominuje na rynku turystycznym i napędza
turystyczny biznes. Tak dzieje się z wielu przyczyn – politycznych, gospodarczych, tradycji itd.
Jak wspomniano, USA to potężny rynek turystyczny, ale dominuje w nim właśnie turystyka
krajowa. W 1999 roku połowa dorosłych Amerykanów brała udział w jakiejś formie turystyki
przygodowej w ciągu ostatnich 5 lat. Przeciętnie na głowę przypadało 1300$ wydatków z tego
tytułu. Najbardziej popularne rodzaje aktywności to: (soft) – wędrówka kempingowa, wędrówka,
kolarstwo, obserwacja zwierząt, jazda konna, kajakowanie, wioślarstwo, narciarstwo, off-road,
żeglarstwo, foto-safari; (hard) – rafting, nurkowanie, rower górski, turystyka piesza w trudnym
terenie i głuszy, wspinanie, speleologia.
26
Kraje/regiony turystyczne i ich ikony
W światowej turystyce już od stuleci kształtowały się pewne stereotypowe opinie na temat
turystycznej atrakcyjności wybranych regionów i krajów. Te stereotypy wiązały się często
z głównym rodzajem lub rodzajami walorów turystycznych na danym obszarze, co doprowadziło
z czasem do powstania charakterystycznych „ikon” utożsamianych z danym regionem/krajem
lub miejscem. Oto kilka przykładów.
Szwajcaria – Alpy, doliny i wodospady, sery i czekolada, jeziora alpejskie (j. Genewskie)
Francja – centra kultury (Paryż – wieża Eiffla, Łuk Triumfalny, Luwr), Alpy (Mont Blanc),
Prowansja, Camargue, Lazurowe Wybrzeże, zamki Loary.
Włochy – centra kultury (Rzym, Wenecja, Florencja, Toskania, Neapol– Capri) Wezuwiusz,
Etna, Dolomity.
Egipt – pustynie (Sahara), Dolina Królów, Sfinks i piramidy, rafy koralowe Morza
Czerwonego.
Kenia – sawanny (zwierzęta - Serengeti i in.), Kilimandżaro, kultura Masajów.
Nepal – Himalaje/ turystyka i alpinizm, kultura buddyjsko-lamaistyczna, narkotyki.
Indie – kultura hinduistyczna, świątynie, Ganges, epoka Mogołów, świat przeżyć duchowych
(guru itd.)
Rosja – świat barbarzyńskiej Azji, rywala Zachodu i aspiracji mocarstwa światowego,
Peterburg i Moskwa, kultura literacka wielkich pisarzy (Tołstoja, Dostojewskiego, Bułahakowa),
świat dzikiej przyrody Syberii, Arktyki i Kamczatki, Bajkału.
Australia – kontrast pomiędzy wybrzeżami a interiorem, kultura Aborygenów (skała Ulluru),
unikatowe gatunki zwierząt (kangur, dingo), Wielka Rafa Koralowa, bezwodne przestrzenie pustyń
wnętrza Australii.
Antarktyda – kontynent bez ziemi (lód), Biegun Południowy, pingwiny, wyspy, głusza bez
życia, uroda absolutnej pustki.
Segmentacja rynku turystycznego
Rynek można „dzielić” na różne sposoby. Powyżej podano liczby turystów z różnych krajów
świata, a zatem segmentacji dokonano wg kryterium narodowości. Można też zastosować kryteria
demograficzne, dzieląc klientelę na segmenty zależnie od płci, wieku, stanu rodzinnego czy
etnicznego.
Tradycyjnie turystyka przygodowa jest postrzegana, jako domena turysty młodego wiekiem. To
wynika z kojarzenia tej aktywności z wysiłkiem fizycznym, konicznością pokonywania
przeciwności przyrody, uciążliwego terenu itp. Jednakże w ostatnich dekadach zaznaczył się
wyraźny wzrost udziału ludzi starszych wiekiem w rozmaitych „męczących” rodzajach aktywności.
Ten wzrost ma kilka przyczyn:
 Wzrost zamożności społeczeństw Zachodu
 Zwiększenie ilości wolnego czasu
 Poprawy stanu zdrowia i kondycji ludzi dojrzałych wiekiem i starszych
 Chęci „nadrobienia” czasu poświęconego na robienie kariery, wychowanie dzieci itp.
obowiązki
 Pojawienie się nowych rodzajów sportów i aktywności, które są odpowiednie również dla
osób o słabszej kondycji fizycznej
 Rozwój bazy usług turystycznych
 Pojawienie się sprzętu, wyposażenia i ubiorów o wysokich parametrach i jakości
 Dokonały się zmiany w mentalności społeczeństw (np. inaczej postrzega się kwestie: „co
wypada lub nie” człowiekowi starszemu.
27
Wyniki badań motywacji turystów przygodowych wykonane w USA w latach 2000 pokazują, że:
 dwudziestolatki – podejmują przygodę dla przeżycia dreszczu (adrenaliny)
 30latki – są zainteresowane przyrodą (środowiskiem naturalnym)
 40-50latki – przede wszystkim uciekają od stresów związanych z praca zawodową
Dawniej aktywność przygodową podejmowali głównie osoby dorosłe, zwykle w zespołach
dwuosobowych lub w grupach. Na przełomie wieków w przygodzie znacząco wzrósł udział
turystyki rodzinnej. W USA zapanowała moda na wędrówki z dziećmi, nawet małymi ( noszonymi
w nosiłkach). Już w 1997 badania wykazały, że udział dzieci w turystyce przygodowej kształtował
się następująco:
Wędrówka kampingowa ––
Kolarstwo ––
Narciarstwo ––
Turystyka plecakowa ––
Rajdy konne ––
Kajakowanie ––
Obserwacja zwierząt ––
45
41
40
38
38
34
33
%
O ile dawniej turystyka przygodowa była zdominowana przez osoby raczej dobrze sytuowane
(w 1997 średni dochód roczny – 75 tys.$, klasa średnia), to w następnej dekadzie znacząco wzrósł
udział turystów o mniejszych dochodach.
Inne kryteria segmentacji
Segmentacji klienteli warto dokonać, badając udział w rynku usług w zależności od:
 Rodzaju podejmowanej przygody (aktywności)
 Typu miękka – twarda
 Poziomu zainteresowania i rodzaju motywacji
 Preferowanej formy: turystyka zorganizowana –– tur. niezależna
Rodzaj preferowanej aktywności
Ten segment można analizować wg rozmaitych kryteriów. Jednym z nich jest
podstawowy, ogólny podział na rodzaje w zależności od typu medium na sporty:
 lądowe
 wodne
 powietrzne
W ramach tego podziału wyróżnia się np. aktywności:
 nizinne
 górskie i wysokogórskie
Funkcjonuje także wyróżnienie tzw. sportów białych, tzn. tych, które
do uprawiania wymagają istnienia pokrywy śnieżnej lub obecności lodowca.
W ramach przedstawionych podziałów można wprowadzić dalszą segmentację.
Np. w dziedzinie sportów wodnych na: żeglarstwo śródlądowe i morskie,
a w zależności od rodzaju statku: kajakowe, jachtowe itd.
Popularność (masowość uprawiania) poszczególnych rodzajów aktywności
uzależniona jest przede wszystkim od rodzaju i walorów środowiska naturalnego
w danym regionie. To oczywiste, że np. w Afryce północnej istnieją możliwości
realizowania wędrówek pustynnych, na Karaibach czy u wybrzeży Australii –
28
można pływać na rafie koralowej, a na wybrzeżach Hawajów –surfować.
Znaczenie ma również lokalna tradycja. Narciarstwo narodziło się
w Skandynawii, a alpinizm – w Alpach Francji, Włoch i Szwajcarii.
W W. Brytanii już w XIX w. bardzo popularna była skalna wspinaczka. Dzisiaj
szacuje się, że w weekend jedzie się wspinać ok. miliona Brytyjczyków.
Wśród miłośników konkretnego sportu poszczególne miejsca (lokalizacje)
są powszechnie znane, a ich walory umiejscowione na specyficznej skali
atrakcyjności. W księgarniach można np. znaleźć przewodniki dla narciarzy,
wspinaczy, alpinistów czy trekkerów, w których omówione są wszystkie mniej
lub bardziej ciekawe i atrakcyjne „spoty”.
Przykłady. Przewodniki dla: surferów, wspinaczy skalnych, czy:
Najpiękniejsze trekingi świata (dwa wydawnictwa)
Poziom zainteresowania i motywacji
Klientelę można także „posegmentować” w zależności od sposobu, w jaki turysta
korzysta z oferty wypoczynku przygodowego:
1.Miłośnicy wyłącznie imprez o charakterze przygodowym
2.Turyści wybierający zarówno oferty przygodowe, jak i inne
3.Turyści, którzy w zasadzie korzystają a ofert nieprzygodowych, ale w trakcie
imprezy biorą okazjonalnie udział z atrakcyjnych przygodowych form
rekreacji.
Oczywiście istnieją i tacy klienci (większość?), których jakiekolwiek przygody
w ogóle nie interesują.
Turystyka zorganizowana versus niezależna
Istnieją znaczne różnice w sposobie funkcjonowania turystyk niezależnej
(indywidualnej?) oraz zorganizowanej. Trzeba jednak podkreślić, że ten sam turysta
może uprawiać oba te rodzaje naprzemiennie.
Co więcej okazuje się, że klienci turystyki organizowanej także nie tworzą
homogenicznej grupy. Wg danych brytyjskich ten rynek tworzy następująca klientela:
1. Ludzie starsi (50+ lub emeryci tzw. srebrnogłowi) – którzy wreszcie mają czas
i pieniądze, aby zrealizować swoje dawne marzenia.
2. Byli plecakowcy (backpackers), którzy uprzednio przyzwyczaili się
do podróżowania i działania w egzotycznych regionach w sposób niezależny,
i nadal chcieliby mieć jakiś element przygodowy w ograniczonym obecnie
czasie urlopowym.
3. Miłośnicy wypoczynkowych wakacji typu plażowego, którzy odkryli
przygodę, jako o wiele bardziej podniecający sposób wypoczywania.
Rynek nie-fizycznych aktywności przygodowych
Hazard
Hazard jest rozmaicie postrzegany przez systemy prawne i polityczne w różnych krajach
świata. Nie wszędzie jest to działalność legalna. W wielu krajach uprawianie hazardu jest
legalne, ale tylko w wybranych miejscach – w Polsce: w kasynach, które są licencjonowane
i płacą podatki. Brak oficjalnych danych na temat hazardu uprawianego w sposób nielegalny.
Miejsca-ikony światowego hazardu to: Monaco (Europa) i LasVegas (USA). W periodyku
Travel and Tourism Analyst (1999) zamieszczono następujące dane na temat hazardu w USA:
Kasyna w Las Vegas (Nevada) zatrudniały 180 tys. pracowników
29
Przychody z podatków od hazardu w Las Vegas wyniosły 457 mln $ (w 1998 r)
Kasyno w Tennessee zanotowało 15 mln gości rocznie (2006)
Kasyno w Foxwood (Nowa Anglia) notuje 40 tys. gości co weekend.
Wg danych turystyki hazardowej 89% turystów, którzy przyjeżdżają do Las Vegas
uprawiało hazard. Każdy z nich poświęcił na to co najmniej 4 godziny, a w czasie swego
pobytu wydał na grę ok. 515$ (dane z lat 2000).
Agencje turystyczne zajmują się m.in. opracowywaniem dosyć szczegółowych profili
klienteli segmentu: hazardziści. Dla turystów przyjeżdżających do kasyna Black Hawk
w Colorado wygląda on następująco (fragmenty):
Wiek
21-30
31-40
41-50
51-60
61+
4,9 %
8,3
18,9
22,4
44,9
Płeć
Mężczyźni
Kobiety
39,6%
60,4%
Poziom wykształcenia
Szk. podstawowa
Liceum
Szk. Wyższa
Inne
Stan cywilny
Singiel
Żonaty/zamężna
Rozwiedziony
Wdowiec/wdowa
3,8 %
43
41,7
11,5
13,9 %
64,3
9,112,7
Miejsce zamieszkania
Stan Colorado
Inne stany
Inne kraje
84,5 %
15,1
0,4
Roczne dochody
Do 19999
20 -40 tys.
40 – 59 tys.
60 – 79 tys.
80 – 99 tys.
Powyżej 100 tys.
19,8 %
33,1
24
14,2
3,9
4,4
30
Motywy uprawiania hazardu (dane dot. klientów Black Hawk, Colorado)
Osobiste
Grając lepiej poznaje siebie
Hazard pozwala mi żyć tak jak bym naprawdę chciał
Przekonuję się, że wiele rzeczy w moim życiu ma charakter hazardowy
Hazard jest dla mnie ważny
Kiedy gram, inni widzą mnie takim, jakim chcę, żeby mnie widzieli
Obserwując gracza możesz się wiele o nim dowiedzieć
Przyjemność
Gra daje mi relaks i radość, gdy napięcie rośnie
Gra to jedna z najprzyjemniejszych zajęć jakie znam
Kiedy gram mogę być naprawdę sobą
Hazard mało (lub wcale) mnie nie interesuje
Rozmowy o hazardzie mnie nudzą
Czynniki zewnętrzne
Większość moich przyjaciół jest jakoś związana z hazardem
Gdy jestem z przyjaciółmi, często rozmawiamy o grach hazardowych
Większość danych, które są zbierane na temat hazardu dotyczy gier realizowanych w
kasynach. Trzeba jednak pamiętać o innych formach hazardu, np. totalizatorach i zakładach
zawieranych na wyścigach konnych itp.
Problem hazardu postrzeganego jako ewentualna atrakcja turystyczna jest kontrowersyjny.
W praktyce okazywało się wielokrotnie, iż kasyna budowane dla bogatych turystów
przyjezdnych są odwiedzane przez lokalnych mieszkańców i generują wiele problemów
społecznych.
Turystyka gejowska
Turystyka gejów może być uważana za rodzaj turystyki przygodowej, ponieważ jej klienci,
ze względu na swoją orientację seksualną w pewnych miejscach mogą się spotkać z różnymi
formami dyskryminacji lub nawet prześladowań.
Tę sytuację opisano w raporcie zawartym w periodyku Travel and Tourism Analyst Nr 2
(2001) w następujący sposób:
Na świecie istnieje wiele regionów, w których homoseksualizm jest nadal społecznym
tabu, i funkcjonuje prawnie usankcjonowane formy homofobii. Tak dzieje się (ogólnie
mówiąc) na Karaibach, w niektórych krajach łacińskich, na większości terytorium Afryki i na
Bliskim Wschodzie. Ostatnio rząd Jamajki odmówił gwarancji dla praw gejów i lesbijek, tak
mieszkańców jaki i przyjezdnych. Podobnie uczyniły rządy na Wyspach Dziewiczych,
Kajmanach, Montserrat, nie zgadzając się na dostosowanie swego ustawodawstwa do norm
UE. Powszechne doświadczenie wskazuje, że powszechnie przyjęte w danym kraju normy
społeczne nie muszą się przekładać na akty dyskryminacji w stosunku do turystów homo. Oni
na ogół funkcjonują przede wszystkim w zamkniętym kręgu kurortów, hoteli nie narażając się
na kontakty z miejscową ludnością. Mogą być jednak narażeni na pewne formy dyskryminacji
w kontaktach z personelem biur podróży, obsługa hotelową itp.
W światowej turystyce udział osób o orientacji homofobicznej jest znaczący i wciąż
rośnie. W 2002 roku szacowano, że w imprezach turystycznych brało udział ok 2,8 mln gejów,
31
z czego jednak tylko 118 tys. przypadków chodziło o imprezy zaprojektowane specjalnie dla
gejów i lesbijek. Ważnym składnikiem rynku są różnego rodzaju parady miłości. Poniżej widać
zestawienie takich imprez na rok 2001 (Travel and Tourism Intelligence 2001, Nr 2)
Sydney Mardi Gras
San Francisco Parada i Święto
Nowojorska Parada Gejów
Uliczny Dzień Św. Krzysztofa, Berlin
Parada Gejów i Lesbijek, Paryż
Eoropochód, Wiedeń
9.02 – 3.03
23 –24. 06
31.07 – 28.08
23. 06
24.06
28-30.06
600 tys. uczestników
300-400 tys.
450 tys.
400-500 tys.
300 tys.
250 tys.
Seksturystyka
Podróże są organizowane przez przemysł turystyczny, albo przez turystów – indywidualnie
lub grupowo. Na ogół prawo w poszczególnych państwach nie ingeruje w relacje klient –
prostytutka, a jeśli już, to w sensie fiskalnym, ewentualnie medycznym. Natomiast nielegalna
jest prostytucja kobiet oparta na wymuszeniach, handlu ludźmi, a także prostytucja dziecięca.
Seksturystyka jest gigantycznym przemysłem, który w skali świata zatrudnia miliony
ludzi. Czerpane z niego dochody z niego w dużej mierze omijają fiskusa i nie są obciążane
podatkami. Natomiast są istotnym składnikiem obrotów sieci hoteli, barów, restauracji, sieci
taksówkowych itp.
Prawie połowa „rynku seksturystyki” ulokowana jest w Azji, przede wszystkim
poudniowo-wschodniej – najbardziej popularne są: Tailandia oraz Filipiny. Ćwiartka rynku to
Ameryka Płd, Europa i USA – wielkości rzędu po 10%.
Genezy azjatyckiej koniunktury na prostytucję niektórzy badacze dopatrują się w czasach
Drugiej Wojny Światowej, a potem wojen w Korei i w Wietnamie. Tajlandia i Filipiny były
miejscem lokalizacji baz wojskowych, z czym wiązała się kwestia wypoczynku żołnierzy po
pobycie na linii walk. Zetknięcie ubogiej miejscowej ludności z wysokim standardem życia
młodych Amerykanów musiało doprowadzić do powstania ogromnego rynku prostytucji
kobiet.
Stworzono różne psychologiczne interpretacje motywów uprawiania tak egzotycznej
seksturystyki, od jawnie rasistowskich (dominacja białego człowieka nad niewolnicą /zob.
„niewolnica Isaura”/) aż po typowo przygodowe, ucieczkowe itp.
Turystyka romantyczna i seksualna kobiet
Fenomen męskiej turystyki seksualnej został już dosyć dobrze rozpoznany i zbadany.
Turystyka kobiet jest zjawiskiem mniej zbadanym. Badacze twierdzą, że pierwsza fala
seksturystyki kobiet wiązała się z ruchem feministycznym, jej nasilenie przypadło w latach 40.
XIX wieku. W okresie międzywojennym problem zniknął, dopiero po drugiej wojnie pojawiło
się nowe zjawisko (lata 60. XX w.). Samodzielne, finansowo niezależne panie zaczęły
realizować samotnie na romantyczne podróże.
Szacuje się, że dziś ten fenomen dotyczy ok. 650 tys. kobiet (w skali świata).
Zbadano i opisano jego funkcjonowanie w niektórych rejonach świata, np. w obszarze
morza Śródziemnego, ale pojawia się on także w krajach rozwijających się.
1. W 1994 r Eugenia Wickens opublikowała artykuł o hedonistycznej turystyce w Grecji.
Zajęła się specyficzną grupą turystek w rejonie Halkidiki, które nazwała Shirley
Valentines (od tytułu ówczesnego filmu, w którym pojawiają się takie właśnie postaci).
Wickens opisała taką SV w następujący sposób:
32
To są kobiety, które przyjeżdżają bez mężczyzn na wakacje, z nadzieją na romans i
przygodę seksualną z greckim bogiem. Ich szczególne oczekiwanie rozkosznej przygody
opiera się na stereotypie greckiego herosa, który rozpowszechnił film i gazety. Te
poszukiwaczki „seksualnej przygody” często umawiają się z kelnerami lub mieszkańcami
lokalnych osiedli. Ucieczka od codzienności, od życia rodzinnego, a także ochota na
słoneczne wakacje to typowe motywy, którymi kierują się te kobiety przyjeżdżając właśnie
tu – do Grecji, na Kretę czy Rodos (Kousis 1989).
Dla tych kobiet takie wakacje to rodzaj ucieczki w prywatność. Na ogół takie przygody nie
są opłacane jak usługi seksualne, choć często w grze są prezenty dla kochanka. Wickens
przytacza wypowiedź jednej z takich kobiet, która tak wyjaśnia swoje motywy w związku z
podróżą do Grecji:
Jesteś tu dla przyjemności… Starałam się, na ile to możliwe, zostawić za sobą to,
czym żyję na co dzień. Kiedy jestem w Anglii, pełnię przypisane mi role czyjejś żony,
czyjejś sekretarki. Tu możesz się zrelaksować, przez chwilę nie czuć prętów klatki; nie
jesteś ograniczona. Grecy są bardzo tolerancyjni… Jeśli wykorzystasz szansę, możesz
dowiedzieć się o sobie rzeczy, o których przedtem nie miałaś pojęcia. Lubię uprawiać sex,
ale nie z moim mężem… Przyjeżdżam do Grecji po szczyptę radości…
2. W 2001 roku badacze Herold, Garcia i Demoya analizowali od dawna obserwowane
zjawisko podróży kobiet na Karaiby (konkretnie do Republiki Dominikany). Po
przyjeździe nawiązywały one znajomości z miejscowymi chłopcami z plaży m.in. w
celu uprawiania seksu. Często był to główny motyw podjęcia takiej podróży. Herold
uważa, że to zjawisko można określić, jako romantyczną turystykę przygodową lub po
prostu seksualną. Chłopcy z plaży mają zwykle 16-20. lat, natomiast panie są znacząco
starsze. Chłopcy przejmują inicjatywę, a ich partnerki ochoczo podejmują wyzwanie.
Męskie usługi są zwykle płatne, a chłopak często liczy na to, że jego partnerka pomoże
mu wyemigrować, by mógł zacząć lepsze za granicą. Taka sytuacja zapewnia kobiecie
ogromną przewagę we wzajemnych relacjach, staje się ona osoba dominującą, ma dużą
władzę nad partnerem. Ma to negatywne psychiczne i społeczne konsekwencje.
33
Wykład 12
Zarządzanie ryzykiem
Wstęp – rola i rodzaje ryzyka
Wiele przeprowadzonych badań wskazuje na fakt, ze ryzyko jest postrzegane, jako istotny,
wręcz integralny składnik działalności o charakterze przygodowym. Ten problem był omawiany
szczegółowo na przedmiotach: Rekreacja przez Przygodę i Metodyka Zajęć Przygodowych.
Podobnie widzą tę kwestie naukowcy zajmujący się problematyką turystyki przygodowej.
W tej sytuacji
Operator turystyki przygodowej musi uwzględnić obecność czynnika ryzyka
w przedsięwzięciach, które organizuje dla swojej klienteli.
Jednakże ten operator musi tymże ryzykiem umiejętnie zarządzać, tzn. oceniać jego poziom
i sterować nim na każdym etapie i w każdym momencie realizowanej imprezy przygodowej.
Obowiązują tu dwie podstawowe zasady.
Zasada 1. Operator musi działać w taki sposób, aby jego klienci byli przekonani, że skutecznie
i bezpiecznie realizują działania o wysokim poziomie ryzyka, co podnieca ich ciekawość,
wzmacnia zaangażowanie, gwarantuje tzw. adrenalinę, a w rezultacie: wysoką satysfakcję i
radość po zakończeniu imprezy. Jednocześnie operator musi prowadzić te działania tak, aby
w każdym momencie ryzyko poniesienia jakichkolwiek strat (np. NW, utraty sprzętu,
pojawienia się dodatkowych kosztów) było jak najmniejsze.
Zasada 2. Uczestnik jakiejkolwiek komercyjnej, organizowanej przez operatora aktywności
przygodowej powinien ją realizować w dużo bezpieczniejszy sposób, niż gdyby robił to samo
indywidualnie, na własną rękę. Inaczej: na komercyjnej imprezie wolno mu ryzykować
MNIEJ.
Pewne działania mogą być podejmowane na etapach przygotowania i organizacji imprezy
(z ramienia firmy lub agencji), jednak w trakcie jej realizacji w terenie odpowiedzialność spoczywa
przede wszystkim na barkach przewodnika lub lidera grupy.
Z punktu widzenia operatora realizacja imprezy turystyki przygodowej wiąże się
z podejmowaniem zróżnicowanego ryzyka. Wyróżniono sześć podstawowych grup (rodzajów):






komercyjne (biznesowe)
prawne
medyczne
operacyjne
zaistnienia wypadku
społeczne
Uwaga. Przy omawianiu ryzyka, które podejmuje uczestnik imprezy wymienione
zostały cztery rodzaje: fizyczne, psychiczne, finansowe, społeczne.
Ryzyko komercyjne związane z uprawianiem turystyki przygodowej zawiera dwa zestawy
problemów: jedne są identyczne dla każdego rodzaju turystyki, inne dotyczą tylko turystyki
przygodowej, a dokładniej – wybranego rodzaju aktywności, np. turystyki wysokogórskiej. To
samo dotyczy ryzyka prawnego. W tym przypadku operator stara się je minimalizować, przede
34
wszystkim poprzez przeniesienie części odpowiedzialności na klienta (np. wstawiając do umowy
dodatkowe warunki, które klient musi zaakceptować).
Ryzyko medyczne wiąże się z ustaleniem, która ze stron ponosi odpowiedzialność za
ubezpieczenie się od następstw NW w trakcie imprezy – operator czy uczestnik. W turystyce
przygodowej typowym problemem jest pojawianie się dwóch rodzajów kosztów: leczenia oraz akcji
ratowniczej w plenerze.
Przykład 1. W Tatrach funkcjonuje niejednakowy stan prawny dla wypadków na terenie
Polski i Słowacji. W Polsce TOPR realizuje akcję ratunkową w górach na koszt państwa, tzn.
turysta nie musi posiadać stosownej polisy ubezpieczeniowej. Na Słowacji za akcję trzeba zapłacić,
a koszty mogą być ogromne (nawet kilkaset tysięcy zł). Wystarczy przekroczyć granicę o kilkaset
metrów, a ewentualny wypadek może stać się finansowym koszmarem.
Przykład 1a. W Tatrach obecnie trudno czasem odróżnić turystykę wysokogórską od
taternictwa. Np. w zimie turysta idący z czekanem na przełęcz Zawrat może zostać uznany za
alpinistę, a takiej działalności zwykła polisa turystyczna nie obejmuje!
Przykład 2. W krajach Afryki i Azji akcje ratownicze są prowadzone przez prywatne firmy.
Firma nie podejmie działania nie mając gwarancji, że ktoś jej za to zapłaci. Jeśli kwota gwarancyjna
polisy jest niższa niż przewidywane koszty akcji, nie ma na co liczyć.
Rola przewodnika (lidera) grupy
W tur.p. lider grupy odgrywa kluczową rolę. Do niego należy ocena stanu i sytuacji grupy
w każdym momencie akcji. On odpowiada za elementy logistyki, np. stan wyekwipowania grupy
w ubiór i sprzęt, za jej bezpieczeństwo i właściwy komfort działania, a także za realizację celu,
który określa program wyprawy. Często pełni on rolę opiekuna i strażnika „stada owiec”, gdyż jego
podopieczni są o wiele gorzej przygotowani do akcji od niego. W plenerze to lider jest jedynym
właściwie managerem ryzyka.
Umiejętności i kompetencje lidera przyjęło się określać w dwóch kategoriach jako: miękkie
(łagodne) i twarde (soft, hard). Do twardych należą profesjonalne umiejętności (kompetencja)
w zakresie realizacji głównego tematu (wyzwania) imprezy.
Łagodne – to umiejętność nawiązywania i utrzymywania relacji interpersonalnych,
kierowania grupą w każdej sytuacji, zapobiegania konfliktom, takiej realizacji zadań imprezy, która
zapewni uczestnikom bezpieczeństwo i satysfakcję (dobre wspomnienia).
Ryzyko komercyjne (biznesowe)
Każdy operator, który rozpoczyna działalność komercyjną na rynku usług turystyki
przygodowej musi się liczyć ze wszystkimi problemami i zagrożeniami, które wiążą się
z prawami rynku i wynikają z ogólnych zasad prowadzenia działalności gospodarczej. Jak to
wygląda w Polsce – wszyscy wiemy lub się domyślamy.
Turystyka przygodowa może być uprawiana w skali jednego kraju, (jako krajowa),
ale jej charakterystycznym wyróżnikiem jest działalność w dalekich krajach, na innych
kontynentach, w głuszy, co wiąże się z wielką atrakcyjnością przygody „egzotycznej”. Dla
operatora-firmy turystycznej oznacza to konieczność funkcjonowania jednocześnie w dwóch,
często bardzo odmiennych systemach społeczno-gospodarczych. Jeśli Podjęcie działalności
gospodarczej w kraju o relatywnie słabo rozwiniętym, o niestabilnym systemie politycznym,
słabo zorganizowanej administracji i w warunkach powszechnie obserwowanej korupcji
oznacza mnóstwo dodatkowych problemów do rozpoznania i rozwiązania.
Typowym zjawiskiem dla krajów, które (z różnych powodów) dopiero od niedawna
„otworzyły się” na turystykę zagraniczną jest ogromna pazerność: rządów i/lub obywateli,
którzy każdego turystę (zwłaszcza z kraju tzw. bogatego – Europa, USA, Japonia) traktują jak
35
bogacza, potencjalną dojną krowę. Niektóre kraje są w stanie permanentnej wojny z całym
bez mała światem, co powoduje, że turystę traktuje się niemalże wrogo, jak intruza
Przykład. Pazerność: Chiny, Rosja, Ocean Indyjski, ale także… Polska (zob. taksówkarze w
Warszawie, Zakopianie). Przykłady korupcji – Indie, Turcja.
Przykład. Niechęć: Rosja (turysta=szpieg), Afryka (Somalia, Jemen) Wrogość: Korea Pn.,
Iran, Sudan, Ocean Indyjski
Biznes turystyczny, jak każdy wymaga od inicjatora inwestycji, oraz cierpliwości. Trzeba
pracować parę lat zanim firma wyrobi sobie markę, zapewni klientelę, i miejsce na lokalnym i
zagranicznym rynku i… wreszcie zacznie przynosić zyski. Koniunktury w turystyce (w skali
światowej i wieloletniej) są zwykle pomyślne, ale lokalnie często zdarzają się zapaści i
kryzysy, Mogą one wynikać z zawirowań politycznych (np. lokalne konflikty społeczne,
wojny itp.) lub gospodarczych (kryzys finansowy, zmiany kursu lokalnej waluty). Firma
turystyczna musi reagować szybko, przyjmując elastyczną taktykę. Dlatego mniejsze firmy
unikają np. dużych inwestycji w sprzęt i wyposażenie (które wymagają długiego okresu
amortyzacji), a umowy z przewodnikami, liderami czy instruktorami są zawierane na krótkie
okresy czasu (np. na jeden sezon).
Wrogie przejęcie. W niektórych krajach zdarzają się przypadki przejmowania
zagranicznych firm turystycznych przez lokalnych „biznesmenów”, którzy wykorzystują w
tym celu skorumpowanych lokalnych urzędników i przedstawicieli władzy. Metody są różne,
ale skutek taki sam – firma, która przez lata wypracowała sobie pozycję i prosperuje zostaje
przejęta lub wypchnięta z rynku przez jej kopię, prowadzoną przez byłych lokalnych
partnerów, na podstawie decyzji, których nie można zaskarżyć przed żadnym sądem.
Przykłady. Firma raftingowa w Nepalu, którą założył i kierował David Allardice
(Ultimate Descents). Firma w Nowej Zelandii, która organizowała rejsy obserwacji
wielorybów, wypchnięta z rynku przez lokalnego dostojnika-Maorysa. (Buckley 2006)
„Podróbka” o identycznym profilu działalności. Typowe w rejonach, gdzie nie było
przedtem w ogóle określonego typu turystyki. Gdy pojawia się operator z zagranicy i
wymyśla pewien szczególny rodzaj działalności przygodowej, rychło pojawiają się lokalni
konkurenci, którzy oferują to samo (lub prawie) na zasadzie „dzikiej”, nielegalnie
realizowanej działalności, i po znacznie niższych cenach.
Przykład. Mieszkańcy okolic Kilimandżaro oferują swoje usługi, jako przewodnicy na
szczyt.
Ryzyko prawne
Skuteczne funkcjonowanie na rynku usług turystyki przygodowej wymaga spełnienia
wielu wymogów natury prawnej.
Dokumenty biznesowe. Pierwszą grupę tworzą wszelkie niezbędne zezwolenia
i dokumenty wymagane od podmiotu, który zgłasza chęć prowadzenia określonego rodzaju
działalności gospodarczej (rejestracja firmy, formalności podatkowe itd.). Są one załatwiane
w kraju, w który, firma została zarejestrowana. Oprócz zestawu podstawowych dokumentów
biznesowych może zaistnieć potrzeba uzyskania dodatkowych, związanych ze specyfiką
działalności firmy. Może to być np. prawo jazdy dla kierowcy autobusu, uprawnienia
zawodowe przewodników, licencje instruktorskie (alpinizm, żeglarstwo, nurkowanie i in.).
Jeśli działalność ma być prowadzona na terenie prywatnym lub na terenie parku narodowego
mogą być potrzebne specjalne zgody lub umowy.
36
Podjęcie działalności komercyjnej na terenie innego państwa zwykle wiąże się
z dostosowaniem się do lokalnej specyfiki prawnej i gospodarczej, co może wymagać
podjęcia współpracy z miejscowym doradcą prawnym.
Umowy z dostawcami i kooperantami. Drugą grupę dokumentów prawnych tworzą
wszelkie umowy i kontrakty, które trzeba koniecznie zawrzeć z kooperantami, dostawcami
dóbr i usług. Mogą to być np. firmy transportowe (lotnicze, samochodowe, okrętowe), firmy
cateringowe, właściciele campingów i hoteli itp. Umowy muszą być konkretne i szczegółowe,
powinny np. zwierać klauzule określające zarówno zobowiązania kontrahenta,
jak i konsekwencje ich niedotrzymania (w postaci kar i rekompensat finansowych). Wiąże się
to z określeniem sposobu ich windykacji, drogi prawnej (np. przed sądem), co może się
okazać bardzo skomplikowaną, długotrwałą i niekoniecznie skuteczną procedurą. W krajach
o „młodej” demokracji i obowiązujących tradycyjnie metodach rozwiazywania sporów,
metody przyjęte w Europie mogą w ogóle się nie sprawdzić.
Przykład. Moje doświadczenia z prawem w Iranie i Pakistanie
Licencje przewodnicko-instruktorskie. W wielu krajach świata są wymagane specjalne
licencje na prowadzenie specjalistycznej działalności z grupą w plenerze. Np. w krajach
alpejskich już w 19. wieku ustalono zasady prowadzenia turystów w góry. Powstały
stowarzyszenia przewodników, którzy są do tego uprawnieni. Posiadanie właściwej licencji
zatwierdzonej przez lokalne władze jest warunkiem legalnego prowadzenia działalności o
charakterze komercyjnym.
Przykład. W ubiegłych latach upowszechnił się w Polsce proceder zdobywania
atrakcyjnych alpejskich szczytów na zasadzie towarzyskiej – rolę przewodnika pełni kolega,
który np. posiada pewne kwalifikacje alpinistyczne, albo nawet jest instruktorem alpinizmu
Polskiego Związku Alpinizmu. Taka licencja uprawnia np. do szkolenia młodych alpinistów
na obozie sportowym organizowanym przez Klub Wysokogórski, ale nie uprawnia do
komercyjnego prowadzenia wycieczek n. na szczyt Mont Blanc w Alpach. Gdy zdarzył się
tragiczny wypadek, pojawił się problem prawny i karny.
Ubezpieczenia. Najważniejszym rodzajem polisy ubezpieczeniowej jest ubezpieczenie
od następstw NW. Posiadanie takiej polisy może być wymagane od operatora przez lokalne
władze lub system prawny kraju, w którym jest prowadzona działalność. Posiadania polisy
mogą także wymagać zarządzający terenem parku narodowego, na którym ma być
prowadzona działalność turystyczna. Z kolei operator może przerzucić swoją
odpowiedzialność na barki klienta, żądając by ten się ubezpieczył we własnym zakresie.
Ubezpieczenie NW musi być dostosowane do specyfiki sytuacji, to jest do rodzaju
uprawianej działalności, miejsca jej uprawiania, możliwości lokalnych służb ratowniczych
i systemu opieki zdrowotnej. To zaś może bardzo podnieść minimalną wysokość stawki.
Firmy ubezpieczeniowe unikają jak ognia odpowiedzialności związanej z działalnością w
dalekich krajach i w dziedzinie „kosztownych” aktywności. Tak jest w żeglarstwie,
alpinizmie, lotnictwie. W typowych polisach ubezpieczeniowych niejasno formułuje się
kwestie odpowiedzialności finansowej za koszty akcji ratunkowej, które z reguły są wysokie.
Tymczasem koszty przewiezienia ofiary wypadku, a nawet sprowadzenia zwłok do kraju
z dalekich krajów są horrendalnie wysokie.
Przykład. Koszty akcji w rejonie MtEverestu, nawet z relatywnie błahego powodu (złamanie
nogi), to dziesiątki tysięcy dolarów.
Przykład. Koszt akcji ratowania surfera na Morzu Czerwonym to 150 tys. dolarów (???)
37
Oprócz ubezpieczeń obejmujących klientów, operator może potrzebować szczególnych
rodzajów ubezpieczeń, np. pojazdów mechanicznych, łodzi i statków, sprzętu lotniczego.
Powinien się ubezpieczyć od strat materialnych (utrata wyposażenia), a także od
konsekwencji fiaska przedsięwzięcia nawet, jeśli ma się to stać z powodów obiektywnych
(ponieważ może utracić spodziewane zyski, pozwie go klient lub z in. powodu).
Ubezpieczenia wymaga również pracujący dla operatora personel.
Ryzyko medyczne Uczestnik działalności przygodowej podejmuje ryzyko utraty zdrowia
a nawet życia. Operator ma obowiązek dokonać oceny, czy jego potencjalny klient będzie
mógł sprostać podjętemu wyzwaniu. Najprostszym kryterium jest wiek – poniżej pewnej
granicy niektóre rodzaje aktywności są prawnie niedozwolone (np. uprawianie alpinizmu
przez dzieci). Pewne rodzaje działalności wymagają posiadania odpowiednich kwalifikacji:
nie można np. pływać kajakiem po górskich rzekach czy na morzu nie umiejąc pływać; rajd
narciarski wymaga posiadania umiejętności jazdy na nartach itd.
Operator musi też ocenić aktualną kondycję uczestnika, jego stan psychiczny itd. Czasami
wymaga się posiadania aktualnego świadectwa zdrowia wystawionego przez kompetentnego
lekarza. W wielu firmach żąda się uczestnictwa w imprezie przygotowawczej (i/lub
testującej). Zob. zagadnienie: Skala trudności wypraw przygodowych.
Niektórzy operatorzy na szczególnie trudnych i wymagających imprezach przedkładają
uczestnikom do podpisu spis schorzeń, na które nie powinni cierpieć, jeśli chcą wziąć udział
w imprezie.
Uczestnictwo w wyprawach do krajów tropikalnych, w których panują groźne dla życia
choroby wymaga wykonania szczepień ochronnych. Oprócz tego przewodnicy i liderzy
powinni posiadać podstawowe przeszkolenie sanitarne w zakresie udzielania pierwszej
pomocy, wykonywania zastrzyków itp. W posiadanych przez nich apteczkach musi się
znajdować zestaw prawidłowo dobranych specyfików (np. surowice przeciwko jadowi węży,
choć to trudny problem!).
Wyprawy w głuszę, zwłaszcza na kontynenty „dzikie” muszą mieć opracowane plany
ewakuacji ofiar wypadku lub nagłej zapaści chorobowej. Najczęściej oznacza to wezwanie
ratowniczego helikoptera lub wsadzenie chorego do samochodu, który go odwiezie do
szpitala. W pewnych przypadkach (bardzo dalekie wyprawy) może to oznaczać konieczność
zorganizowania wyprawy ratunkowej. Koszty takiej akcji mogą być astronomiczne.
Ryzyko operacyjne
Prawidłowe prowadzenie imprezy turystycznej polega na konsekwentnej realizacji jej
planu operacyjnego, który można by także nazwać logistycznym. Sprowadza się to w gruncie
rzeczy do przestrzegania rutynowych procedur – przewidzianych dla okoliczności
normalnych, a także awaryjnych. Można tu wymienić takie np. czynności:
 Określenie daty i miejsca spotkania uczestników imprezy
 Dopilnowanie, aby wszyscy stawili się o czasie
 Sprawdzenie stanu przygotowania grupy, posiadania dokumentów, paszportów, biletów
itp.
 Sprawdzenie stanu wyposażenia klientów(ubiory, ekwipunek) – uzupełnienie braków
(przeoczenie nawet drobnych szczegółów wyposażenia może mieć fatalne
konsekwencje)
 Briefing informacyjny: wyjaśnienie szczegółów planu imprezy, danych dot. wyjazdu,
terenu działania, tras, zasad poruszania się i działania, biwakowania i wyżywienia,
 Zapoznanie się z lokalną specyfiką: klimatu, terenu, miejscowej kultury, itp.
 Zapoznanie się z mapami, GPS, przewodnikami książkowymi, literatura fachową,
kodami sygnałowymi (żeglarze)
38
 Szkolenia w zakresie niezbędnych umiejętności technicznych: użytkowania sprzętu,
technik poruszania się, procedur organizacyjnych (podziału na podgrupy,
współdziałania), rozdzielenie funkcji
 Zapoznanie się z personelem i osobami z zespołu obsługi imprezy
 Wyjaśnienie procedur obowiązujących w sytuacjach zagrożenia (zasady działania,
sygnały ratownicze, zasady łączności pomiędzy grupami itp.
 Zapoznanie się ze sprzętem ratowniczym (Gamow-Bag, sygnalizatory lawinowe,
apteczki PP)
Ryzyko zaistnienia nieszczęśliwego wypadku
Ten rodzaj ryzyka pojawia się w rozmaitych niebezpiecznych sytuacjach, które mogą
pojawić się w trakcie prowadzenia w plenerze działalności przygodowej.
Aby takich sytuacji uniknąć należy przestrzegać pewnych zasad. Pierwszym krokiem
musi być właściwe zaprogramowanie działalności (prawidłowy plan działania). Jeśli jakaś
impreza jest realizowana po raz pierwszy, praktycznie nie da się uniknąć błędów. Należy
dokładnie i starannie przeanalizować przebieg imprezy i zestawić je wraz ze scenariuszami
ich unikania w przyszłości. Każda kolejna impreza stwarza możliwość doskonalenia
poszczególnych elementów jej koncepcji programowej i planu operacyjnego.
Następnie należy upewnić się, że uczestnicy są wystarczająco kompetentni
(indywidualnie i jako grupa), aby sprostać realizacji zadania. Była o tym mowa w punkcie
Ryzyko medyczne.
Przed rozpoczęciem imprezy konieczne jest sprawdzenie stanu całego ekwipunku –
każdy jego element powinien być odpowiedniej jakości. Należy także sprawdzić wyposażenie
będące własnością uczestników.
Jednym z podstawowych kryteriów imprezy jest właściwa proporcja liczby uczestników
do liczby przewodników (liderów/instruktorów). Ten parametr zależy od rodzaju aktywności,
a czasem jest określony specjalnymi przepisami.
Przykład. Dla grup turystów w Tatrach prawnie określono stosunek 10:1.
Przyjmuje się, że wielkość parametru liczebności grupy na głowę personelu waha się w
granicach – od 4:1 do 12:1 (Buckley 2007).
Należy przyjąć założenie, że lider grupy zawsze powinien być osobą kompetentną. To
oznacza profesjonalną kompetencje zarówno typu hard, jak i soft. Wiedza i doświadczenie
lidera maja szczególne znaczenie w sytuacji, gdy musi on zdecydować, czy impreza może być
dalej kontynuowana, czy należy zastosować procedury awaryjne. Przyczyn takiego stanu
rzeczy może być bardzo wiele. Były one analizowane na zajęciach z przedmiotu Metodyka…
Z punktu widzenia operatora decyzja o zaniechaniu (przerwaniu) toczącej się imprezy może
być trudna do akceptacji, np. ze względu na koszty itp. Decyzję musi podjąć na miejscu (w
terenie) lider. Plan zarządzania ryzykiem dla danego typu imprezy powinien przewidywać
wariantowe rozwiązania w sytuacjach awaryjnych, trasy ewakuacji (wycofu) itd.
Przykład. Plan powinien przewidywać scenariusze działania dla sytuacji, gdy jeden z
uczestników grupy zostaje wyeliminowany z powodu np. nagłej zapaści, choroby, wypadku.
Decyzja o przerwaniu wyprawy z powodu niedyspozycji jednego uczestnika należy do
najtrudniejszych.
Przykład. W sytuacji jw. , gdy jeden z uczestników ulega wypadkowi, powstaje dylemat,
w jaki sposób zadbać o jego bezpieczeństwo i jednocześnie bezpieczeństwo grupy. Gdy grupa
ma jednego lidera, problem może być poważny!
39
Każdy rodzaj aktywności ma swoją specyfikę, integralne rodzaje zagrożeń, i pewne
typowe sytuacje awaryjne. Np. w alpinizmie jest to odpadnięcie od ściany, w kajakarstwie –
wywrotka z zanurzeniem kajakarza głową w dół. Są dla nich przewidziane standardowe
procedury zachowań, reakcji – działania. Np. w trakcie safari w odkrytym samochodzie nie
wolno wstawać, gdy w bezpośredniej bliskości jest dzikie zwierzę. Uczestnicy muszą o takich
sprawach wiedzieć, i mieć przetrenowane reakcje.
Przykład. W szkole alpinizmu w Tatrach, każda z uczęszczanych dróg ma opracowane
scenariusze postępowania w sytuacji awaryjnej dla typowych rodzajów niebezpiecznych
wydarzeń. Szkolenie można by uznać za rodzaj wyprawy przygodowej
Ryzyko społeczne
Sterowanie relacjami, które tworzą się i ewoluują pomiędzy członkami grupy oraz
pomiędzy grupą a liderem, to także element procedury zarządzania ryzykiem. Klienci, którzy
są do siebie nastawieni niechętnie lub nawet wrogo, którzy rywalizują zamiast
współpracować, a czasem nawet nie chcą ze sobą rozmawiać tworzą sytuację, w której
wypadek staje się dużo bardziej prawdopodobny. Poziom bezpieczeństwa grupy, w sposób
dla niej niezauważalny, drastycznie się obniżył.
W tej sytuacji podstawowym zadaniem lidera staje się przywrócenie w grupie
harmonijnej współpracy poprzez uzdrowienie wzajemnych relacji interpersonalnych
pomiędzy jej uczestnikami. Ten cel można osiągnąć stosując sprawdzone działania
psychotechniczne (zachęcanie do dialogu, promowanie pozytywów poszczególnych
uczestników i in.). W tym działaniu miękkie umiejętności i kompetencje lidera odgrywają
podstawową rolę.
Działania lidera są istotne nie tylko dla poprawy poziomu bezpieczeństwa grupy, ale
także dla ich komfortu psychicznego i ukształtowania pozytywnego wizerunku imprezy –
przyjemnych wspomnień.
40
Wykład 13
Marketing w turystyce przygodowej
Produkty i ceny
Chcąc poznać charakter i rodzaje produktów oferowanych na rynku usług turystyki
przygodowej trzeba zestawić i przeanalizować jak najwięcej konkretnych ofert pochodzących
od jak największej liczby operatorów. Rzeczywisty obraz dzisiejszego rynku prowadzi do wniosku,
że ofert jest bardzo wiele i są one niezwykle zróżnicowane. Wiele spośród nich to pomysły typowe
(standardy), ale można także znaleźć oferty bardzo oryginalne i niepowtarzalne (pod względem
komercyjnym, jak i realizacyjnym).
W ogólnym ujęciu produkty można uszeregować na osi poczynając od poziomu:
NIELICZNA KLIENTELA – WYSOKIE TRUDNOŚCI – WYSOKA CENA
do
KLIENT MASOWY – NIEWIELKIE TRUDNOŚCI – NISKA CENA
Cenę produktu będziemy porównywać za pomocą kosztu jednego osobodnia (uczestnictwa
w imprezie). W praktyce ten koszt waha się od kwoty niespełna 100$ do powyżej 1000, a nawet
więcej. To zależy od:




niezbędnego sprzętu (ilość i jakość)
oddalenia rejonu działania
stopnia zapewnianego klientowi komfortu
liczby klientów (liczebności grupy) przypadających na jednego przewodnika/lidera.
Zakres (jakość oraz liczba usług związanych z ofertą) może się wahać od przekazania tylko
zestawu instrukcji i wskazówek dotyczących samodzielnej działalności klientów do kompletnych
procedur, realizowanych pod kierunkiem i z pomocą gotowego na wszystko personelu,
w atmosferze komfortu, na terenie prywatnym, udostępnianym wyłącznie klientom operatora.
Przedstawione w dalszym ciągu rozważania zostały oparte na analizie przeprowadzonej przez
Buckley’a w (Buckley Adventure Tourism Management 2010). Autor zestawił dane dotyczące
produktów turystycznych oferowanych przez 75. operatorów, którzy prowadzą działalność
w rozmaitych rejonach świata. W ofertach powtarzały się typowe rodzaje aktywności o charakterze
przygodowym, z których do porównań zostały wybrane następujące:
1. powietrzne (np. lotniarstwo, balony itp.)
2. nurkowanie (różne odmiany)
3. narciarstwo helikopterowe
4. turystyka piesza
5. wspinaczka
6. kolarstwo górskie
7. off road (samochodowy)
8. surfing
9. kajakarstwo górskie
10. rafting (górski)
11. rejsy/podróże rzekami
12. obserwacja zwierząt
Pod uwagę wzięte zostały następujące parametry:
 cena oferty (koszt osobodnia)
 czas trwania imprezy
41
Tabela 1. Zestawienie wyników porównania:
Koszt
1-go
osobodnia
($)
1
dzień
2
dni
3-4
dni
5-7
dni
8-14
dni
2-4
tygodnie
11, 6
do 50
10,
50 – 100
8,
7, 11
100 – 200
1, 5, 9, 10
5,
4, 5, 12
8
4, 7, 8, 9
11
200 – 400
2,
4, 5, 12
2, 4, 9,
2, 7, 12,
6, 8,
9
400 – 800
3,
2, 12,
2, 7
12
12
11
3
3
800 - 1600
Zamieszczone w tabeli dane pozwalają się tylko zorientować w poziomie cen, ponieważ nie
zostały w nich precyzyjnie określone czasy trwania rozmaitych imprez.
Dokładne przeliczenie warunków finansowych podawanych przez operatorów dla swych ofert
pozwala się zorientować jak kosztowne są różne rodzaje aktywności przygodowych.
Tabela 2. Koszty uprawiania aktywności przygodowych w ofertach operatorów
Dyscyplina
Koszt osobodnia ($)
Narciarstwo heli
700 – 1200
Obserwacja zwierząt
300 – 700
Nurkowanie
300 – 600
Kajakarstwo górskie
150 – 300
Kajakarstwo morskie
150 – 300
Surfing
60 – 300
Turystyka piesza
50 – 250
Rejsy rzekami
50 – 150
Rafting górski
50 – 150
Najwyższe koszty narciarstwa heli wynikają z faktu, że używane w górach helikoptery maja
ograniczona ładowność (6-10 osób), a w praktyce są używane bez przerw przez cały dzień.
Zdziwić może wysoki koszt obserwacji zwierząt. To wynika z faktu, że większość takich
imprez realizuje się w małych grupach, które wymagają obsługi przez wysokokwalifikowanych
przewodników, a także specjalnego transportu, często na odległych i trudnodostępnych terenach.
Nie podano w zestawieniu kosztów uprawiania turystyki wysokogórskiej przede wszystkim
w formie zdobywania wysokich szczytów. Koszty mogą się wahać w bardzo szerokich granicach.
Nie zależą w prostej linii od wysokości szczytu, ale od jego indywidualnych cech, atrakcyjności,
dostępności, warunków klimatycznych i pogodowych, które są nieprzewidywalne.
Przykład. MtEverest i K2. Kilimandżaro. Łatwe siedmiotysięczniki. McKinley. Aconcagua.
42
Wymagane kwalifikacje uczestnika. Poziom odosobnienia (terenu akcji)
Poziom odosobnienia jest określony poprzez trudność dotarcia na miejsce działalności grupy
klientów. Z kolei wymóg posiadania kwalifikacji (specjalistycznych umiejętności) od uczestników
imprezy jest zwykle związany (pośrednio) ze stopniem podejmowanego ryzyka. W praktyce można
tu obserwować ogromny rozrzut możliwych przypadków. Jeden operator może oferować bardzo
trudne i ryzykowne wyprawy, w których mogą uczestniczyć wyłącznie doświadczeni, sprawdzeni
w przeszłości w podobnych imprezach, uczestnicy, a inny operator ma ofertę, w której nawet
ryzykowne przedsięwzięcia wymagają tylko krótkiego przeszkolenia przez personel firmy.
Tabela 3. Kwalifikacje
Klasa
świat
Kajak.
górskie
Wyprawy
krajoznawcze
Nurkowanie
+
Klasa
Zaawanwysoka sowany
+
+
Począt
kujący
Nowicju
przeszkol
Nauka w
terenie
+
+
+
Zero
wiedzy
+
+
Turystyka
wysokogórska
Wspinaczka
lodowa
Obserwacja
zwierząt
Skoki
spadochron
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Skok z
instruktor
+
Tabela 4. Odosobnienie, trudność dostępu
Blisko
miasta
Kajak.
gór
Wyprawy
krajozn.
Nurko
wanie
Tur
wysokog.
Wspinacz
ka lodow
Obserwac
ja zwierz.
Spadoch
rony
+
+
Teren
Przyroda
zagospod.
+
+
Są
drogi
jezdne
Dostęp:
pieszo,
łódź,
heli
Teren
niezalud.
Głusza
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
43
Proporcja: liczba osób personelu/liczebność grupy klientów
Jest to bardzo ważny parametr programu operacyjnego imprezy, a konkretnie – jej planu
zarządzania ryzykiem. Jeśli z planu akcji wynika, że jeden lider (przewodnik, instruktor) może
wziąć na swoją odpowiedzialność grupę mniejszą od liczby wszystkich chętnych, wówczas trzeba
ich podzielić na podgrupy, zapewniając odpowiednia liczbę liderów do prowadzenia działalności.
Liczebność grupy zależy przede wszystkim od rodzaju (specyfiki) prowadzonej działalności.
Im trudniejsza i bardziej ryzykowna, tym mniej liczna może być grupa, aczkolwiek nie jest to
reguła absolutna.
Przykład. Inaczej wygląda sprawa liczebności grupy w przypadku uprawiania alpinizmu, a
inaczej w pieszej turystyce.
Przykład. W każdym rodzaju aktywności obowiązuje zasada, iż dzieci i młodzież wymagają
lepszej opieki niż osoby dorosłe.
Liczebność grupy określają przede wszystkim tzw. zasady dobrej sztuki, które opisują
optymalny sposób realizacji określonych zadań w określonych warunkach terenowych,
klimatycznych, pogodowych itp., które z kolei opracowane zostały na podstawie wieloletnich
doświadczeń pokoleń instruktorów i kierowników danego rodzaju zajęć rekreacyjnych.
Zasady te mogą być ujęte w regulaminach branżowych, które z kolei mogą mieć status
obowiązujących na danym terytorium przepisów administracyjnych.
Przykład. W Tatrach (na obszarze Polski) grupa o liczebności 10 (lub więcej) osób musi być
prowadzona przez profesjonalnego przewodnika.
Z danych zebranych przez autora cytowanej analizy wynika, że w dwóch trzecich zbadanych
przypadków grupy liczyły 6–20 klientów. Tylko w 13% uczestników było 5. Lub mniej, a w 22% –
– więcej niż 20.
Liczebność grupy może być ograniczona pojemnością środka transportu (np. w heliski), lub
przeciwnie zostanie ona tym parametrem wymuszona – tak dzieje się w rejsach krążowniczych
dużymi jednostkami.
Na wyprawach łatwych, nie wymagających od uczestników doświadczenia i wysokich
umiejętności, grupa może liczyć 20-30 osób (np. rajd pieszy, nizinny); z drugiej strony taka impreza
może mieć niezbyt przygodowy charakter.
Dla wielu rozmaitych typów działalności przygodowej stosunek liczb klient-przewodnik waha
się od 5:1 do 7:1.
W Tabeli 5 przedstawiono dane dla kilku rodzajów aktywności.
Tabela 5. Liczba klientów na głowę przewodnika
(w rubrykach podano liczbę zbadanych przypadków
Klientów na lidera
Kajakarstwo
górskie
Nurkowanie
Surfing
Liczba
zbadanych
przypadków
2-4
5-9
Więcej niż 10
9
8
1
0
9
3
2
4
5
0
2
3
44
Heliski
5
3
1
1
Rafting (górski)
17
2
15
0
Obserwacja
zwierząt
6
5
0
1
Podstawowym składnikiem rynku turystyki przygodowej są imprezy typu: wysoka
liczebność-niskie trudności-niewielkie umiejętności (klienta).
Natomiast imprezy prestiżowe, budujące image firmy i jej sławę (prestiż) są zwykle
organizowane dla kwalifikowanej klienteli, która godzi się podjąć relatywnie wysokie ryzyko
i… ponieść wysokie koszty finansowe.
Koniec
© Wacław Sonelski, Katowice, 31styczeń 2014 r.
45

d dr Wa acław Sonel lski

Transkrypt

Podobne dokumenty

prezentację seminarium

Katedra Turystyki i Promocji Zdrowia Tematyka prac magisterskich