Ogród Botaniczny dla Górnego Œląska – fanaberia czy priorytet

Ogród Botaniczny dla Górnego Œląska – fanaberia czy priorytet

WIES£AW W£OCH, MACIEJ KRZY¯OWSKI
Ogród Botaniczny dla Górnego Œl¹ska –
fanaberia czy priorytet
Œwiatowa misja ogrodów botanicznych
Œwiatow¹ misjê ogrodów botanicznych w zwi¹zku z ochron¹
przyrody mo¿na podsumowaæ nastêpuj¹co:
! zahamowanie wymierania gatunków roœlin i ich genetycznej
ró¿norodnoœci w œrodowisku naturalnym,
! podejmowanie wysi³ków przeciwko dalszej degradacji œrodowiska naturalnego,
! wykszta³canie spo³ecznego zrozumienia wartoœci ró¿norodnoœci roœlin i zagro¿eñ wynikaj¹cych z jej utraty,
! wprowadzanie w ¿ycie mo¿liwych do zastosowania w praktyce dzia³añ dla poprawy naturalnego œrodowiska,
! promowanie i zapewnianie zrównowa¿onego wykorzystania
naturalnych zasobów obecnie i dla przysz³ych pokoleñ,
! umo¿liwienie prowadzenia aktywnej ochrony bioró¿norodnoœci, w tym translokacji, restytucji i metaplantacji.
Dlaczego roœliny?
Przes³anie
Opracowanie strategii zachowania roœlin zagro¿onych wyginiêciem poprzez ustalenie znacz¹cych celów ich ochrony jest realne
z naukowego punktu widzenia co najmniej dla wy¿szych roœlin
i aczkolwiek niedokoñczone, jest lepsze ni¿ dla innych grup organizmów. Obecnie nie mamy kompletnego spisu roœlin z ca³ego
œwiata, ale szacuje siê, ¿e ca³kowita liczba mo¿e wynosiæ oko³o
400 000 gatunków (dok³adnie jeszcze nie wiemy ile gatunków
roœlin istnieje na Ziemi). Szczególnie niepokoj¹cy jest fakt, ¿e
wiele gatunków roœlin, ponad jedna trzecia wszystkich taksonów, jest zagro¿onych wymarciem. Znikanie tak znacz¹cej iloœci
gatunków stwarza jedno z najwiêkszych wyzwañ dla spo³eczeñstw œwiata: przerwaæ niszczenie roœlinnej ró¿norodnoœci,
która jest niezbêdna aby utrzymaæ obecne i przysz³e potrzeby
ludzkoœci. Zgodnie ze stwierdzeniem sekretarza wykonawczego
Konwencji dotycz¹cej biologicznej ró¿norodnoœci: ,,Roœliny s¹
podstawow¹ czêœci¹ œwiatowej bioró¿norodnoœci i niezbêdnym
zasobem dla trwania cywilizacji.”
Oprócz roœlin uprawnych, które zapewniaj¹ nasze podstawowe
po¿ywienie i w³ókna, wiele tysiêcy dzikich roœlin ma potencjalnie du¿e znaczenie gospodarcze i kulturowe: nie tyko jako po¿ywienie, ale jako leki w medycynie, paliwo, odzie¿ i schronisko
dla ogromnej liczby ludzi na ca³ym œwiecie. Tylko tradycyjna
chiñska medycyna wykorzystuje ponad 5000 gatunków roœlin,
a tradycyjne leki w Indiach bazuj¹ na 7000 innych gatunkach.
Roœliny równie¿ odgrywaj¹ kluczow¹ rolê w utrzymywaniu podstawowej równowagi œrodowiska i trwa³oœci ekosystemu dostarczaj¹c wa¿nego sk³adnika siedlisk dla œwiata zwierz¹t. Obecnie,
pomimo naszej troski o zachowanie bioró¿norodnoœci roœlin,
punkt krytyczny tempa zanikania zosta³ przekroczony i okaza³o
Dr hab. W. W³och – prof. Uniwersytetu Opolskiego, prac. nauk. Ogrodu Botanicznego CZRP PAN w Warszawie Powsinie, dyrektor Ogrodu Botanicznego
w Miko³owie–Mokrem
Mgr M. Krzy¿owski – Œl¹ski Ogród Botaniczny w Miko³owie-Mokrem
274
siê, ¿e od 60 000 do100 000 gatunkom roœlin na ca³ym œwiecie
grozi wyginiêcie w okresie potrzebnym do rozwoju zaledwie jednego pokolenia ludzi. Bior¹c pod uwagê tylko znane roœliny
lecznicze stworzono œwiatow¹ listê 400 gatunków, którym zagra¿a wyginiêcie. Roœliny s¹ zagro¿one wyginiêciem poprzez
oddzia³ywanie kombinacji takich czynników jak: intensywne
rolnictwo, gospodarka leœna, urbanizacja, industrializacja, globalne zanieczyszczenie, zamienna gospodarka gruntami, rozprzestrzenianie siê inwazyjnych obcych gatunków, nadmierne
kolekcjonowanie, zmiany klimatu i wiele innych o charakterze
globalnym jak i lokalnym. W zwi¹zku ze zwiêkszaj¹cym siê tempem zmiany klimatu i wzrostem œredniej temperatury na Ziemi
liczba zagro¿onych wyginiêciem roœlin stale roœnie. Najnowsze
dane p³yn¹ce z wielu placówek monitorowania zmian klimatycznych wskazuj¹, ¿e w samej tylko Europie zagro¿onych wyginiêciem jest ju¿ prawie 60% wszystkich gatunków roœlin.
Na ca³ym œwiecie jest ju¿ ponad 2500 ogrodów botanicznych
i stale ich przybywa. Ka¿dego roku Ogrody Botaniczne odwiedza ponad 2 miliardy ludzi. Prace wszystkich ogrodów botanicznych integruje Œwiatowa Organizacja Ogrodów Botanicznych
(Botanic Gardens Conservation International – BGCI). Do organizacji BGCI nale¿y ju¿ ponad 200 ogrodów botanicznych
w Europie, 110 w Ameryce Pó³nocnej, 50 w Ameryce Po³udniowej, 110 w Azji i Australazji oraz 110 w Afryce. Do BGCI stale
wpisuj¹ siê nowe ogrody botaniczne reprezentowane ju¿ przez
120 pañstw œwiata. BGCI zwraca siê o wsparcie dzia³añ w urzeczywistnianiu celów strategicznych w tzw. Globalnej Strategii
dla Ochrony Roœlin (GSPC). GSPC zosta³ przyjêty przez 187
stron Konwencji dotycz¹cej Ró¿norodnoœci Biologicznej (CBD)
i z tego powodu wszystkie kraje, które podpisa³y CBD s¹ zaanga¿owane w osi¹ganie celów GSPC.
Warto zwróciæ uwagê, ¿e wielu naukowców próbuje nas ostrzec
przed zagro¿eniami i proponuje konkretne rozwi¹zania. Jednym
z nich jest funkcjonowanie ogrodów botanicznych bêd¹cych jednoczeœnie bankami genów, czyli przys³owiowymi Arkami Noego.
Podczas drugiego œwiatowego Kongresu Ogrodów Botanicznych – (World Botanic Gardens Congress) w 2004 r. zaproponowano 16 g³ównych celów strategicznych uporz¹dkowanych
w piêæ tematycznych grup w celu dalszego rozwa¿ania i udoskonalania do roku 2010. Ka¿dy cel przedstawiliœmy w mo¿liwie
najprostszej formie poni¿ej.
(a) Zrozumienie i dokumentowanie roœlinnej ró¿norodnoœci
1. Robocza lista znanych gatunków roœlin powszechnie przystêpna, jako krok w kierunku pe³nego zapisu œwiatowej flory
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 5, wrzesieñ-paŸdziernik 2008
2. W zwi¹zku z ochron¹ przyrody wstêpna ocena statusu
wszystkich roœlinnych znanych gatunków, na krajowym, regionalnym i miêdzynarodowym poziomie
3. Tworzenie modeli dla ochrony roœlin i zrównowa¿onego wykorzystania, opartych na badaniach i praktycznym doœwiadczeniu
(b) Ochrona roœlinnej ró¿norodnoœci
4. Ka¿dy z ekologicznych regionów œwiata powinien skutecznie chroniæ co najmniej 10% rodzimej flory
5. Powinno siê zabezpieczyæ minimum 50% najwa¿niejszych
obszarów chronionych dla zachowania ró¿norodnoœci roœlin
6. Nale¿y zarz¹dzaæ zgodnie z ochron¹ roœlinnej ró¿norodnoœci
co najmniej 30% terenów produkcyjnych
7. Nale¿y chroniæ w stanie naturalnym (in situ), czyli w miejscach ich wystêpowania 60% zagro¿onych gatunków roœlin na
œwiecie
8. Nale¿y chroniæ 60% zagro¿onych gatunków roœlin w przystêpnych kolekcjach (ex situ) najlepiej w kraju pochodzenia
i 10% z nich objêtych w programach restytucji i rewitalizacji
zwracaæ do œrodowiska naturalnego
Cel szczegó³owy: chroniæ 75% krytycznie zagro¿onych gatunków roœlin objêtych ochron¹ ex situ (najlepiej w kraju pochodzenia)
9. Chroniæ 70% ró¿norodnoœci genetycznej roœlin uprawnych
i innych cennych gospodarczo gatunków roœlin w powi¹zaniu z rozwojem lokalnej wiedzy o ich uprawie
10. Przyczyniæ siê do rozwoju programów kontroluj¹cych co
najmniej 100 g³ównych gatunków inwazyjnych, które zagra¿aj¹ roœlinnoœci rodzimej, zespo³om, siedliskom oraz ca³ym
ekosystemom
(c) Zrównowa¿one wykorzystanie roœlinnej ró¿norodnoœci
11. ¯aden gatunek zagro¿ony dzikiej flory nie powinien byæ
przedmiotem niekontrolowanego miêdzynarodowego handlu
12. Tylko 30% produktów jest czerpane ze Ÿróde³, które s¹ zagospodarowywane w sposób zrównowa¿ony
13. Powinien zostaæ zatrzymany spadek roœlinnych zasobów poprzez powi¹zanie z lokaln¹ wiedz¹, innowacjami i praktykami, które popieraj¹ zrównowa¿one œrodki do ¿ycia, zabezpieczaj¹ miejscowe produkty spo¿ywcze i ochronê zdrowia
(d) Propagowanie edukacji i œwiadomoœci o roœlinnej rónorodnoœci
14. Znaczenie roœlinnej ró¿norodnoœci i koniecznoœæ jej ochrony
w³¹czonej do wzajemnego komunikowania siê, w edukacyjnych i podnosz¹cych spo³eczn¹ œwiadomoœæ programach
(e) Kszta³towanie zdolnoœci do ochrony roœlinnej ró¿norodnoœci
15. Liczba wykwalifikowanych osób pracuj¹cych w odpowiednich u³atwieniach nad ochron¹ roœlin zwiêksza siê, zgodnie
z narodowymi potrzebami, osi¹gaj¹c cele tej strategii
1. Cel szczególny: podwoiæ liczbê wyszkolonego personelu
ogrodów botanicznych pracuj¹cego nad ochron¹ przyrody
i edukacj¹ oraz prowadz¹cych badania naukowe
2. Cel szczególny: botaniczne ogrody rozwijaj¹ programy
o szkoleniach i u³atwieniach w pracy nad ochron¹ roœlin;
16. Sieæ aktywnoœci w zwi¹zku z ochron¹ roœlin ustala albo
wzmacnia pozycjê ogrodów na krajowym, regionalnym
i miêdzynarodowym poziome
Cel szczególny: – co najmniej 750 botanicznych ogrodów
uczestniczy w realizacji miêdzynarodowego programu dla
Miêdzynarodowej Agendy w ochronie roœlinnoœci
– wszystkie sieci ogrodów botanicznych uczestnicz¹ w globalnym partnerstwie dla ochrony roœlin
– wszystkie botaniczne ogrody uczestnicz¹ jako partnerzy
w krajowych, regionalnych i miêdzynarodowych organizacjach zwi¹zanych z ochron¹ przyrody.
Warto podkreœliæ, ¿e w kontekœcie miêdzynarodowej Agendy
Ogrodów Botanicznych i Ochrony Roœlin w miêdzynarodowych
celach zaproponowanych na 2010, termin ,,ogród botaniczny”
obejmuje arboreta i inne wyspecjalizowane kolekcje roœlinne,
jak i ich instytucjonalne zasoby i personel. Ogrody botaniczne
w zastosowaniu do tych celów w miêdzynarodowym programie
s¹ instytucjami prowadz¹cymi udokumentowane kolekcje ¿ywych roœlin dla celów naukowych, ochrony, wystaw i edukacji
(Wyse Jackson, 1999).
Co to takiego jest bioró¿norodnoœæ?
Jest to „ró¿norodnoœæ istniej¹cych form ¿ycia, ich ekologiczne
znaczenie i genetyczna ró¿norodnoœæ jak¹ zawieraj¹ w DNA”
czyli s¹ to wszystkie gatunki, wszystkie populacje, wszystkie
osobniki, wszystkie geny na Ziemi. Oko³o 1.8 miliona gatunków
roœlin, zwierz¹t i drobnoustrojów zosta³o odkrytych i nadano im
formalne naukowe imiona. Aktualnie szacuje siê, ¿e na Ziemi
istnieje ponad 10 milionów gatunków organizmów, które oczekuj¹ na odkrycie i opisanie wed³ug przyjêtej klasyfikacji. Pomimo, ¿e nie ma pewnoœci co do liczby gatunków ju¿ poznanych, to
przewiduje siê, ¿e od pocz¹tku naszego milenijnego wieku, ka¿dego roku od 17 000 do 100 000 gatunków znika z powierzchni
naszej planety. O istnieniu wielu z nich nigdy siê nie dowiemy.
Bioró¿norodnoœæ jako naukowa dyscyplina pojawi³a siê zaledwie 25 lat temu i uœwiadomi³a nam nieodwo³alnie, ¿e utrata naturalnych siedlisk – ekosystemów, w których gatunki oddzia³ywaj¹ na siebie – to zasadnicza przyczyna spirali wymierania.
Przy obecnym tempie wymierania, szacuje siê, ¿e wiêkszoœæ gatunków z dzisiaj znanych roœlin i zwierz¹t, czyli oko³o jeden milion zniknie z powierzchni Ziemi pod koniec naszego XXI wieku. W swojej najnowszej ksi¹¿ce, ,,Przysz³oœæ ¿ycia”, profesor
Wilson, który przoduje w nauce o bioró¿norodnoœci pisze, „gdy
my niszczymy ekosystemy i likwidujemy gatunki, degradujemy ogromne dziedzictwo naszej planety, które nam ofiarowa³a
i w ten sposób zagra¿amy w³asnej egzystencji…” Niezbêdna jest
uniwersalna etyka ekologiczna. Nasza przysz³oœæ jest integralnie
zwi¹zana i zale¿na od kondycji a tym samym przetrwania wielorakiej flory i fauny, które dziel¹ siê z nami domem. Ta przysz³oœæ
jest zagro¿ona i trwa³oœæ naszej planety znalaz³a siê na rozdro¿u.
Gwa³towny wzrost populacji ludzkiej i towarzysz¹cy jej równie
gwa³towny wzrost konsumpcji naturalnych zasobów prowadzi
do zachwiania równowagi homeostazy Ziemi. Mo¿e to nast¹piæ
ju¿ w przysz³ym pokoleniu a wiêc dotyczy to naszych dzieci,
o ile nie dokonamy drastycznych przewartoœciowañ naszego postêpowania. Ogrody botaniczne, jako lokalne centra nauki o zachowaniu dziedzictwa przyrodniczego, staraj¹ siê przekonaæ nas
do jednego z najbardziej decyduj¹cych wyzwañ naszej cywilizacji, przed którym obecnie stoimy – zahamowania utraty bioró¿-
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 5, wrzesieñ-paŸdziernik 2008
275
norodnoœci. Obliczono, ¿e ponad 100 000 gatunkom roœlin obejmuj¹cych jedn¹ trzeci¹ wszystkich gatunków roœlin na Ziemi
grozi w ci¹gu jednego pokolenia ca³kowite wymarcie. Dzia³ania
zapobiegawcze trzeba podj¹æ natychmiast. Organizacja BGCI
jednoczy ogrody botaniczne œwiata tworz¹c wspólnotê pracuj¹c¹
w partnerstwie nad ochron¹ ex situ zasobów genetycznych roœlin. Czy obecny kryzys ekonomiczny zlekcewa¿y ogrody botaniczne, jako instytucje chronione prawem (Ustawa z dnia 16
kwietnia 2004 o ochronie przyrody, Rozdzia³ 3 Ogrody botaniczne, ogrody zoologiczne oraz oœrodki rehabilitacji zwierz¹t) – maleñkie, acz bezcenne porciki dla roœlin gin¹cych na wielkiej b³êkitnej oceanicznej planecie? Mamy jeszcze szansê, by nauczyæ
siebie i przysz³e pokolenia o pozytywnej roli ogrodów botanicznych w podtrzymaniu i zwróceniu Ziemi jej naturalnych ekosystemów. Mo¿emy i powinniœmy w XXI wieku uczyniæ ogrody botaniczne centrami nauki o ochronie bioró¿norodnoœci Ziemi.
Ogrody botaniczne posiadaj¹ szczególn¹ odpowiedzialnoœæ
w osi¹ganiu Celu nr 8: „60% zagro¿onych wyginiêciem gatunków roœlin, dostêpnych w kolekcjach ex situ preferowane w krajach pochodzenia i 10% spoœród nich w³¹czone w programy odnowy i restytucji”. BGCI jest uwa¿ana za organizacjê wiod¹c¹
dla celu nr 8 w zakresie rozwoju monitoringu, tworz¹c¹ jedyn¹ w
swoim rodzaju bazê danych kolekcji roœlinnych PlantSearch. Ta
baza danych uwzglêdnia równie¿ kolekcjonowanie roœlin uprawnych w ogrodach botanicznych ca³ego œwiata i dokonuje przegl¹du pod katem miêdzynarodowej Czerwonej Listy. Jest to
jedyna istniej¹ca miêdzynarodowa lista roœlin zagro¿onych
w uprawie i jest dostêpna poprzez stronê internetow¹ BGCI:
www.bgci.org. Ponad 600 ogrodów botanicznych dostarczy³o do
tej pory swoje dane dla bazy danych. W ogrodach tych oko³o 11
tys. gatunków roœlin jest uznawanych za roœliny rzadkie lub zagro¿one. Na ostatnim spotkaniu Konsorcjum Europejskich Ogrodów Botanicznych uzgodniono, ¿e wszystkie ogrody botaniczne w Europie powinny w³¹czyæ swoje dane o roœlinach do bazy
danych PlantSearch w celu rozwijania listy roœlin zagro¿onych w
Europie.
Komentarz
Aby lepiej wyjaœniæ znaczenie ogrodów botanicznych dla ochrony naszego œrodowiska naturalnego pozwoliliœmy sobie na ma³y
komentarz. Na przyk³ad, je¿eli chcemy uprawiaæ warzywa w naszym ogródku, to po odpowiedniej uprawie gleby musimy wysiaæ wybrane nasiona. Na pytanie skierowane do ka¿dego z nas,
sk¹d nasiona, najczêœciej s³yszymy, ¿e odpowiednie nasiona nale¿y kupiæ w sklepie. Jednak na pytanie sk¹d one siê tam wziê³y
czêsto nie otrzymujemy prawid³owej odpowiedzi. A wiadomo
bowiem, ¿e dobrej jakoœci nasiona produkujemy w specjalnych
stacjach nasiennych i nierzadko w specjalistycznych Instytutach
Hodowli i Aklimatyzacji Roœlin, tzw. IHAR–ach, a wiêc zajmuj¹
siê tym ludzie o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych a nawet pracownicy naukowi. Wiadomo tak¿e, ¿e uprawne roœliny
warzywne nie utrzymaj¹ siê w œrodowisku naturalnym bez ingerencji cz³owieka, gdy¿ przegrywaj¹ konkurencjê o prze¿ycie
z roœlinami rosn¹cymi w danym œrodowisku. Co wiêc powinniœmy zrobiæ, aby utrzymaæ w warunkach ex situ rzadkie roœliny rodzime gin¹ce w œrodowisku naturalnym? Wiadomo bowiem, ¿e
276
ze wzglêdu na du¿e ograniczenia ochrony obszarowej nie maj¹
wiêkszych szans na prze¿ycie w najbli¿szej przysz³oœci. Otó¿
odpowiedŸ jest zaskakuj¹co zbli¿ona do odpowiedzi na temat
uprawy warzyw, powinniœmy nauczyæ siê je uprawiaæ, aby potem móc je przywróciæ do œrodowiska naturalnego, gdy zaistniej¹ ku temu odpowiednie warunki. A jak wiemy na przyk³adzie
produkcji nasion warzyw i innych roœlin uprawowych sprawa nie
jest prosta bo praktycznie nic nie wiemy o uprawie tych gin¹cych
roœlin i powinny siê tym zaj¹æ odpowiednie instytucje z odpowiednio wykwalifikowan¹ kadr¹ pracowników, jak to jest
w IHAR-ach i to jest w³aœnie zadanie dla ogrodów botanicznych.
Mo¿na zadaæ inne pytanie: czy powinniœmy przejmowaæ siê jakimiœ rzadkimi i gin¹cymi w œrodowisku naturalnym roœlinami?
Odpowiedzi na to pytanie jest nawet kilka. Po pierwsze, skala
wymierania gatunków jest tak ogromna, ¿e przy obecnym tempie
wymierania za jakieœ 100 lat nie powinno byæ ju¿ ¿adnego gatunku na ziemi, chyba ¿e przetrwaj¹ te najbardziej kosmopolityczne, a do nich nale¿y na pewno cz³owiek, szczur i karaluch.
Chyba taka wizja przysz³ego œwiata nikomu nie odpowiada. Po
drugie, nawet najbardziej rzadkie gatunki (nie tyko roœlin) s¹ wa¿ne dla œrodowiska naturalnego dlatego, ¿e s¹ elementami tzw.
³añcucha pokarmowego i brak jakiegokolwiek ogniwa tego ³añcucha oznacza przerwanie naturalnej równowagi zwi¹zanej z rozwojem wszystkich gatunków i szybsz¹ degradacjê tego œrodowiska. Nasze piêkne drzewo, d¹b szypu³kowy wspó³¿yje i jest
miejscem bytowania lub ¿erowania co najmniej tysi¹ca ro¿nych
innych gatunków nawet tak rzadkich jak chroniony chrz¹szcz
kozioróg dêbosz. Co by siê sta³o, gdyby nagle zabrak³o w naszym œrodowisku tego drzewa? Prawdopodobnie oznacza³oby to
tak¿e zag³adê tego tysi¹ca gatunków, które s¹ zwi¹zane z bytowaniem kolejnych gatunków co uruchomi³oby spiralê wymierania. Po trzecie, któ¿ by nie chcia³ wiêcej ogl¹daæ w naturalnym
œrodowisku tak piêknych, kiedyœ czêstych a dzisiaj ju¿ bardzo
rzadkich roœlin jak np. Wawrzynek wilcze³yko, Obuwik pospolity (mo¿e kiedyœ by³ pospolity), K³okoczka po³udniowa czy Lilia
z³otog³ów i wiele, wiele innych.
Ktoœ bardzo sceptyczny mo¿e wskazaæ, ¿e przecie¿ w minionych
okresach geologicznych wystêpowa³o wzmo¿one wymieranie
gatunków na skutek np. katastrof kosmicznych, jak zderzenie siê
Ziemi z du¿ym meteorytem, czy gwa³towna i silna erupcja wulkanów. Jedna lub kilka z takich katastrof by³y powodem szybkiej
zmiany klimatu na Ziemi i wymarcia dinozaurów w okresie kredowym ery mezozoicznej. Ale okres ten trwa³ „tylko” kilka milionów lat, jest to oczywiœcie w skali geologicznej istnienia ¿ycia
na Ziemi bardzo niewiele. Jednak okres ten wystarcza³ do wykszta³cenia siê gatunków zwierz¹t sta³ocieplnych jak ptaki i ssaki, a tak¿e lepiej przystosowanych roœlin. Proces ten nazywamy
radiacj¹ adaptatywn¹ co oznacza w ogólnoœci opanowanie œrodowisk naturalnych przez inne gatunki roœlin i zwierz¹t. Dzisiaj
skala wymierania jest jednak mo¿e nawet klika tysiêcy razy szybsza. Pisaliœmy wczeœniej, ¿e w ci¹gu zaledwie jednego pokolenia
mo¿e wygin¹æ prawie 1/3 wszystkich gatunków na Ziemi, czyli
za oko³o 25 lat. Tak gwa³towna skala wymierania nie daje szans
na powstanie nowych gatunków dostosowanych do zmiennych
warunków œrodowiska spowodowanych nadmiern¹ ingerencj¹
cz³owieka w œrodowisko naturalne, nadmiern¹ urbanizacj¹ i industrializacj¹. A wiec oznacza to tylko gwa³towne i bezpowrotne
ubo¿enie œrodowiska naturalnego na Ziemi, œrodowiska œciœle
zwi¹zanego z naszym istnieniem, chyba, ¿e zast¹pi¹ nas komputery i inne maszyny myœl¹ce. Komu odpowiada taka wizja œwia-
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 5, wrzesieñ-paŸdziernik 2008
ta?Przeciwnikom aktywnych dzia³añ na rzecz ochrony bioró¿norodnoœci nie chcielibyœmy w najbli¿szej przysz³oœci, z perspektywy zaledwie kilkudziesiêciu lat, powiedzieæ – a nie mówiliœmy.
Istotnym zadaniem ogrodów botanicznych w celu jak najlepszej
ochrony gatunków gin¹cych jest wykreowanie siedlisk typowych dla bytowania tych gatunków poprzez ich rekonstrukcjê
w oparciu o posiadane informacje na temat naturalnych siedlisk.
Rekonstrukcja nie jest orygina³em, ale jest czymœ wiêcej ni¿ imitacj¹. Zatem odtworzenie mo¿e obejmowaæ równie¿ zabiegi
przekszta³caj¹ce istniej¹ce œrodowisko, zgodnie z posiadan¹ wiedz¹ i na bazie istniej¹cego terenu, w taki sposób, aby powsta³e
warunki odpowiada³y wybranemu wzorcowi. Zabiegi te czêsto
maj¹ charakter nieznacznej ingerencji w teren (np. utworzenie
zbiorników astatycznych gromadz¹cych wodê opadow¹ lub zastawienie odp³ywu wody z terenu). Ponadto termin „odtwarzanie” nie odnosi siê do terenu ogrodu botanicznego tylko do
szczególnie zagro¿onych oraz objêtych ochron¹ w ramach Natury 2000 siedlisk z badanego obszaru. Zatem istot¹ takiej ochrony jest to, ¿eby siedliska, które powstan¹ na terenie ogrodu nale¿a³y do kategorii:
! szczególnie zagro¿onych oraz
! objêtych ochron¹ na podstawie Dyrektywy Siedliskowej jako formy ochrony obszarowej w UE
! a tak¿e wystêpowa³y na terenie, na którym dzia³a Regionalny
Ogród Botaniczny.
Europejska Sieæ Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagro¿onych sk³adników ró¿norodnoœci biologicznej kontynentu europejskiego, wdra¿anym od 1992 r. w sposób spójny pod
wzglêdem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej. Ponadto odtwarzanie i rewitalizacja zagro¿onych siedlisk w ogrodzie botanicznym umo¿liwia do pewnego stopnia ingerencjê w to siedlisko
pracowników ogrodu i pracowników naukowych.
Dzia³alnoœæ organizacji miêdzynarodowych w zwi¹zku
z funkcjami ogrodów botanicznych
Dzia³alnoœæ ogrodów botanicznych na ca³ym œwiecie jest œciœle
zwi¹zana z dzia³alnoœci¹ ró¿norodnych organizacji miêdzynarodowych w zwi¹zku z pe³nieniem przez nie funkcji na rzecz ochrony œrodowiska naturalnego. Warto omówiæ kilka najwa¿niejszych.
1. Konwencja o Miêdzynarodowym Handlu Dzikimi Zwierzêtami i Roœlinami Gatunków Zagro¿onych Wyginiêciem (Plants
Committee of the Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora – CITES) sporz¹dzona
w Waszyngtonie w dniu 3 marca 1973 r. Konwencja wesz³a w ¿ycie 1 lipca 1975 roku. Polska ratyfikowa³a umowê 3 listopada
1989 r. Celem tej konwencji jest koordynacja miêdzynarodowych dzia³añ zakazuj¹cych i ograniczaj¹cych handel rzadkimi
i zagro¿onymi wyginiêciem dzikimi gatunkami zwierz¹t i roœlin
oraz ich czêœciami, takimi jak: skóry, rogi, koœci, owoce, nasiona
i drewno, np: mahoniowe, palisandrowe lub hebanowe.
2. Projekt ENSCONET (European Native Seed Conservation
Network) zosta³ utworzony przez UE w 2004 roku z inicjatywy
Królewskiego Ogrodu Botanicznego Kew w Wielkiej Brytanii.
Jego g³ównym celem jest koordynacja prac nad ochron¹ nasion
w utworzonych bankach nasion i ogrodach botanicznych, prowadzenie badañ i polityk zwi¹zanych z gatunkami roœlin rodzimych, zagro¿onych wyginiêciem na kontynencie europejskim.
Jej dzia³alnoœæ jest ju¿ widoczna w ponad dwudziestu bankach
genów i ogrodów botanicznych. Polska aktywnie uczestniczy
w realizacji tego projektu maj¹c swojego przedstawiciela w siedmioosobowym Zespole Koordynacyjnym.
3. FFI (Fauna and Flora International) za³o¿ona w 1903 roku jako
stowarzyszenie dla ochrony dzikiej fauny poprzez grupê przyrodników z Wielkiej Brytanii i polityków z Afryki Po³udniowej jako stowarzyszenie na rzecz ochrony dzikiej fauny. Pocz¹tkowo
g³ównym jej celem by³a ochrona wymieraj¹cych du¿ych ssaków
jak s³onie i nosoro¿ce przed k³usownictwem. Organizacja odgrywa kluczow¹ rolê w ustanawianiu globalnej infrastruktury w³¹czaj¹c w to dzia³alnoœæ The International Union for Conservation
of Nature (IUCN), The World Wide Fund for Nature (WWF),
TRAFFIC, and CITES. FFI jest jedn¹ z niewielu organizacji, których przes³aniem jest ochrona nieograniczonego spectrum zagro¿onych wyginiêciem gatunków roœlin i zwierz¹t na Ziemi.
Organizacja gwarantuje poparcie inicjatyw na rzecz ochrony gatunków na ca³ym œwiecie poprzez wspó³pracê z innymi organizacjami, pomoc techniczn¹, przyznawanie œrodków finansowych i konsultacje.
4. Miêdzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych (International Union of Conservation of Nature and Natural
Resources – IUCN). Powo³ana w 1948 roku z siedzib¹ w Marges
w Szwajcarii. Publikuje miêdzynarodow¹ Czerwon¹ Ksiêgê,
w której s¹ spisane i oznaczone gatunki wed³ug kategorii zagro¿eñ (Red list categories 1994). Wymieranie gatunków jest przypadkowym procesem. St¹d, spisywanie gatunków o wiêkszym
ryzyku wymarcia wed³ug kategorii zagro¿enia okreœla dzia³ania
w zwi¹zku z ochron¹ przyrody. Wszystkie taksony uwa¿ane za
zagro¿one zosta³y wpisane w jedn¹ z poni¿szych kategorii zagro¿enia (dane 2006 rok):
evaluated – oceniane,
adequate data - dane dostateczne
EX [extinct] – wymar³e ca³kowicie
EW [extinct in the wild] – wymar³e w warunkach naturalnych
threatened – zagro¿one
CR [critically endangered] – krytycznie zagro¿one
EN [endangered] – zagro¿one
VU [vulnerable] – nara¿one
NT [near threatened] – prawie zagro¿one (o ma³ym stopniu zagro¿enia)
LC [least concern] – najmniejszej troski
DD [data deficient] – trudne do klasyfikacji ze wzglêdu na brak
dostatecznej informacji
NE [not evaluated] – nieoceniane
5. Œwiatowy Fundusz na Rzecz Przyrody (World Wildlife Fund –
WWF). Powsta³ w 1961 roku. Jego misj¹ jest powstrzymanie
degradacji Œrodowiska Naturalnego Ziemi.
Tak¿e wiele innych organizacji na rzecz ochrony œrodowiska naturalnego, których omawianie roli i znaczenia zajê³oby wiele
miejsca i czasu. Warto tylko wspomnieæ przyk³adowo o tych,
których dzia³alnoœæ jest œciœle zwi¹zana z ochron¹ roœlinnej ró¿norodnoœci, jak:
! Program Ochrony Roœlin Komisji do Spraw ¯ywotnoœci Ga-
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 5, wrzesieñ-paŸdziernik 2008
277
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
tunku w IUCN (the Plant Conservation Programme of the
IUCN Species Survival Commission),
Food and Agriculture Organization of the United Nations
(FAO)
UNEP World Conservation Monitoring Centre (UNEPWCMC)
Miêdzynarodowa Konwencja Ochrony Roœlin (the International Plant Protection Convention – IPPC);
Miêdzynarodowy Traktat Roœlinnych Zasobów Genetycznych ¯ywnoœci i Rolnictwa (the International Treaty on Plant
Genetic Resources of the Food and Agriculture Organization)
Berneñska Konwencja Dotycz¹ca Ochrony Europejskiej Dzikiej Przyrody i Siedlisk Naturalnych (the Berne Convention
on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats),
FAO Globalny Plan Dzia³ania na Rzecz Zasobów Genetycznych Roœlin, Wy¿ywienia i Rolnictwa (the FAO Global Plan
of Action for Plant Genetic Resources for Food and
Agriculture),
Cz³owiek i Biosfera program Edukacyjny Naukowy i Kulturalny (the Man and the Biosphere programme) Organizacji
Narodów Zjednoczonych, (of the United Nations Educational Scientific Cultural Organization – UNESCO),
Globalna Strategia na Obcych Gatunkach Inwazyjnych w
Globalnym Programie Gatunków Inwazyjnych (the Global
Strategy on Invasive Alien Species of the Global Invasive
Species Programme – GISP);
Dzia³alnoœæ Miêdzynarodowego Stowarzyszenia Ogrodów
Botanicznych (activities of the International Association of
Botanic Gardens),
Fundacja do spraw Dzikiego ¯ycia–UNESCO ludzie a program dla roœlin (the WWF–UNESCO people and plant programme),
regionalne strategie, tak jak Europejska Strategia Ochrony
Roœlin Rady Europejskiej i Roœlin Europy (regional strategies such as the European Plant Conservation Strategy of the
Council of Europe and Planta Europa)
Jak bardzo obecnie jest rozwiniêty system organizacji pracuj¹cych na rzecz ochrony œrodowiska naturalnego roœlin niech œwiadczy lista zamieszczona poni¿ej pokazuj¹ca organizacje dzia³aj¹ce na przyk³ad na rzecz ochrony i zachowania dzikich roœlin leczniczych w Pó³nocnej Ameryce:
1. Amerykañskie Towarzystwo Botaniczne
2. Stowarzyszenie na rzecz rodzimej flory w Kolumbii Brytyjskiej
3. Kanadyjska S³u¿ba Dzikiego ¯ycia, Dzia³ gatunków Zagro¿onych
4. Kanadyjski Zwi¹zek na rzecz Natury
5. Kanadyjskie Stowarzyszenie na rzecz dzikich kwiatów
6. Komitet do spraw statusu gatunków zagro¿onych wyginiêciem w Kanadzie
7. Oddzia³ Ochrony Œrodowiska, œrodowisko kanadyjskie
8. Fundacja na Rzecz Badania Zió³,
9. Ogród Botaniczny Missouri
10. Stowarzyszenie Roœlinnoœci Rodzimej
11. Ogród Botaniczny w Nowym Jorku
278
12. Klub Sierra
13. Stowarzyszenie na Rzecz Ochrony Biologii
14. Stowarzyszenie na rzecz Odbudowy Ekologicznej
15. Stowarzyszenie na rzecz Ekonomii Botanicznej
16. Stowarzyszenie Etnobiologiczne
17. Ochrona obszarów
18. Ochrona Natury
19. Traffic Ameryka Pó³nocna (czeœæ fundacji dzikiego ¯ycia na
Ziemi
20. Zjednoczenie na rzecz Oszczêdzania Zasobów Roœlinnych
21. Ró¿ne ogrody botaniczne
Czym s¹ ogrody botaniczne. Podstawowe funkcje
Oto kilkadziesi¹t wybranych propozycji zadañ dla nowoczesnego ogrodu botanicznego i arboretum.
Zadania naukowe:
! bank genów (zachowanie bioró¿norodnoœci),
! aklimatyzacja i introdukcja roœlin,
! archiwizacja roœlin zielnikowych oraz katalogowanie i dokumentacja komputerowa,
! systematyka i taksonomia praktyczna,
! badania fenologiczne,
! geobotanika i geografia œwiata roœlin,
! badania struktury i funkcji,
! mutageneza,
! kultury tkankowe,
! ekologia,
! karpologia i palynologia praktyczna,
! paleobotanika,
! fitopatologia,
! historia arboretów
! biologia konserwatorska
! dokumentacja zbiorów o wartoœci muzealnej.
Zadania dydaktyczne:
! œcie¿ki dydaktyczne,
! wyk³ady, æwiczenia i odczyty,
! kolekcje systematyczne roœlin,
! popularyzacja wiedzy przyrodniczej,
! ekspozycja zbiorów, wystawy
! sympozja, konferencje i sesje,
! szkolenia i kursy np.: ogrodnictwa, szkó³karstwa, warzywnictwa, sadownictwa.
Zadania wychowawcze:
! wychowanie w duchu poszanowania przyrody,
! wychowanie na rzecz ochrony œrodowiska,
! wychowanie dla rozwoju zrównowa¿onego,
! kszta³towanie postaw etycznych wobec ró¿nych form ¿ycia,
! kszta³towanie wra¿liwoœci estetycznej,
! kszta³towanie wiêzi z natur¹,
! kszta³towanie nowego wizerunku regionu,
! kszta³towanie wiêzi z regionem.
Propozycje kulturalne:
! plenery fotograficzne,
! plenery malarskie,
! plenery rzeŸbiarskie,
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 5, wrzesieñ-paŸdziernik 2008
!
!
!
!
!
Tab. 2. Ogrody botaniczne i arboreta w Polsce
wystêpy artystyczne,
spotkania literackie i poetyckie,
spotkania filozofów,
plenery muzyczne,
festyny i do¿ynki.
L.p. Nazwa
PowierzchRok
za³o¿enia nia w ha
1
Ogród Botaniczny Leœnego Parku
Kultury i Wypoczynku w Bydgoszczy
1980
Docelowo
810
Sport i rekreacja:
! wydzielone tereny do gier i zabaw,
! „zielone” sanktuaria – miejsca kontemplacji,
! ostoje – miejsca odpoczynku,
! miejsca piknikowe,
! trasy rowerowe i spacerowe.
2
Arboretum Bolestraszyce k/Przemyœla,
Ogród Ekologiczny w Cisowej
1995
Ok. 300
3
Arboretum Wojs³awice
Uniwersytetu Wroc³awskiego
4
Arboretum Bramy Morawskiej
2000
Docel 264
5
Arboretum Leœne in. Bia³oboka k/Sycowa
1995
200
Turystyka:
! pomniki przyrody o¿ywionej i nieo¿ywionej,
! muzeum historii naturalnej,
! trasy szlaki krajoznawcze
6
Arboretum Kórnickie Instytutu
Dendrologii PAN
Ok. 1826
Ok.180
7
Arboretum SGGW w Rogowie
1925
Ok.180
8
Park Dendrologiczny w Go³uchowie
1951
165
9
Œl¹ski Ogród Botaniczny
2002
131
10
Arboretum Leœne Zielonka AR w Poznaniu
1979
86,3
11
Miejski Ogród Botaniczny w £odzi
1946
64
12
O.B. PAN Warszawa–Powsin
1974
46
13
Arboretum Wirty k./Starogardu Gdañskiego
Ok.1890
33,6
14
Ogród Dendrologiczny w Przelewicach
k./Pyrzyc
1799
30
15
Arboretum Leœne Nadleœnictwa Supraœl
w Kopnej Górze
1988
26
16
O.B. UMCS Lublin
1946
25
17
O.B. UAM Poznañ
1922
17
18
O.B. Uniwersytetu Jagielloñskiego
1783
9,8
19
O.B. Uniwersytetu Wroc³awskiego
1811
7,4
20
Arboretum w Laskach, AR Poznañ
1981
7
21
Ogród Dendrologiczny w Glinnej Nadleœnictwa
Gryfino ko³o Szczecina
1880
6
22
O.B. IH AR w Bydgoszczy
1975
5,5
23
O.B. Uniwersytetu Warszawskiego
1818
5,16
24
Ogród Dendrologiczny na So³aczu AR
w Poznaniu
1925
4,5
25
Górski O.B. Instytutu Ochrony
Przyrody PAN w Zakopanem
1953
0,3
26
Ogród Roœlin Leczniczych Instytutu
Roœlin i Przetworów Zielarskich
w Plewiskach k./Poznania
1946
3
27
Ogród Roœlin Leczniczych Akademii
Medycznej we Wroc³awiu
28
Ogród Roœlin Leczniczych
Akademii Medycznej w Gdañsku
29
Arboretum im. M. Wilczkiewicza
w L¹dku Zdroju
30
Palmiarnia Poznañska
Dzia³alnoœæ prozdrowotna:
! promocja zio³olecznictwa,
! fitoterapia,
! œcie¿ki zdrowia.
Ogród botaniczny dla zrównowa¿onego rozwoju gospodarczego
regionu:
! badania nad: biodegradacj¹, detoksykacj¹, rewitalizacj¹, renaturyzacj¹, rekultywacj¹, fitoremediacj¹,
! ekspertyzy i oceny oddzia³ywania na œrodowisko przyrodnicze,
! inwentaryzacje przyrodnicze,
! renaturyzacja zasobów wodnych,
! przyrodnicze zagospodarowanie lasu,
! pracownia zieleni urz¹dzonej,
! uprawa i restytucja gatunków zagro¿onych wyginiêciem.
Wspó³czesne ogrody botaniczne i arboreta to nowoczesne placówki s³u¿¹ce nauce, kulturze i gospodarce, stymuluj¹ce rozwój
zrównowa¿ony, odtworzenie i utrzymanie równowagi przyrodniczej. To placówki wp³ywaj¹ce na zmianê wizerunku regionów
jako krain zasobnych przyrodniczo i kulturowo. Nowoczesne
ogrody botaniczne i arboreta s¹ inwestycjami koniecznymi dla
utrzymania w³aœciwych proporcji w rozwoju naszej cywilizacji.
Obecnie renomowane wy¿sze uczelnie w Polsce maja ogrody
botaniczne jako w³asne placówki i jest ich 11 wœród oko³o 30
Ogrodów Botanicznych. Listê polskich ogrodów botanicznych
zamieszczamy w tabeli 2.
Ogrody botaniczne jako instytucje wy¿szej u¿ytecznoœci nie s¹
powo³ywane w celach merkantylnych, choæ dobrze radz¹ sobie
jako instytucje po¿ytku publicznego w warunkach gospodarki
rynkowej. Ich rola jest dosyæ dobrze zdefiniowana i polega na
ochronie zasobów genowych lokalnych i obcych populacji roœlinnych. Zachowanie ró¿norodnoœci biologicznej jest w obecnym czasie jedn¹ z najwa¿niejszych powinnoœci pañstwa, zatem
ogrody botaniczne s¹ naturalnym sprzymierzeñcem w wywi¹zywaniu siê z tej powinnoœci. Jednak podobnie jak wiele tego typu
instytucji w ostatnim czasie ogrody botaniczne zosta³y pominiê-
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 5, wrzesieñ-paŸdziernik 2008
Ok. 1827 Docel. 250
279
te w nowym systemie finansowania i tym samym zosta³y skazane
na podejmowanie dzia³añ zarobkowych, niestety bardzo czêsto
kosztem ograniczenia, drogiej i w krótkiej perspektywie czasowej niedochodowej dzia³alnoœci naukowej.
Ogrody botaniczne w kraju zrzesza Rada Ogrodów Botanicznych w Polsce, która s³u¿y Ministrowi Œrodowiska jako cia³o doradcze i oceniaj¹ce piêcioletnie programy dzia³alnoœci i rozwoju
ogrodów botanicznych, co wychodzi naprzeciw nowelizacji ustawy o ochronie przyrody. W sk³ad Rady ka¿dorazowo wchodz¹
osoby sprawuj¹ce bezpoœredni zarz¹d lub kierownictwo nad istniej¹cymi ogrodami botanicznymi.
Do innych kompetencji Rady Ogrodów Botanicznych w Polsce
nale¿y przyjmowanie nowo powstaj¹cych ogrodów do swojego
grona.
Rada Ogrodów Botanicznych powo³uje swoje biuro, którego zadaniem jest wystêpowanie o œrodki finansowe na utrzymywanie
i rozwój ogrodów botanicznych z NFOŒiGW oraz WFOŒiGW,
Ekofunduszu, a tak¿e z innych organizacji krajowych oraz z zagranicy.
Regionalny ogród botaniczny i muzeum przyrodnicze na
Œl¹sku
Ostatnie lata w ochronie przyrody krajów Unii Europejskiej, to
m.in. wzrost znaczenia ochrony ex situ zarówno flory jak i fauny.
Tak ogrody zoologiczne jak i botaniczne coraz czêœciej i w coraz
wiêkszym zakresie opieraj¹ swoj¹ dzia³alnoœæ na zasadach i celach ochrony przyrody. Przejawia siê to najczêœciej w realizowaniu projektów hodowli gatunków zagro¿onych i wymieraj¹cych w celu umo¿liwienia ich restytucji w œrodowisko naturalne
w przysz³oœci. Miêdzynarodowa Unia Ochrony Przyrody zaleca,
aby w ka¿dym regionie istnia³a instytucja zajmuj¹ca siê hodowl¹
gatunków zagro¿onych i wymieraj¹cych. W wypadku flory rolê
tak¹ mo¿e jedynie pe³niæ regionalny ogród botaniczny.
Obecnie istnieje bardzo dobry klimat dla utworzenia pierwszego
regionalnego ogrodu botanicznego na Œl¹sku. Jego powstaniem
w Miko³owie-Mokrem jest zainteresowana zarówno PAN z ogrodem Botanicznym w Warszawie–Powsinie jak i samorz¹d lokalny, a tak¿e media i spo³ecznoœæ lokalna, co powinno gwarantowaæ pozytywny wynik przedsiêwziêcia. Nale¿y podkreœliæ
wielofunkcyjnoœæ projektowanego ogrodu. Obok badañ naukowych oraz programów ochrony roœlin zagro¿onych, bêd¹ tu prowadzone imprezy plenerowe i rekreacyjne.
Na ca³ym Górnym Œl¹sku (w województwach œl¹skim i opolskim) jest zagro¿onych wyginiêciem 656 gatunków flory naczyniowej, czyli oko³o 36%, podczas gdy w skali kraju zagro¿enie to
dotyczy 418 gatunków tj. 19% tej flory.
Przez Œl¹ski Ogród Botaniczny w Miko³owie-Mokrem bêd¹ pe³nione nastêpuj¹ce g³ówne funkcje:
! naukowo-badawcza
! konserwatorska (w zakresie ochrony bioró¿norodnoœci)
! dydaktyczna i edukacyjna
! popularyzatorska
! rekreacyjna
280
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
ogólnospo³eczna
kulturowa i kulturotwórcza
ogrodnictwo ozdobne i kwiaciarstwo
zachowanie w kolekcjach i ocena odmian roœlin u¿ytkowych
tworzenie banków genów roœlin u¿ytkowych i dziko rosn¹cych (polowe banki genów, banki nasion, banki kultur tkankowych)
badania biotechnologiczne i wykorzystanie kultur in vitro do
rozmna¿ania roœlin
ocena zagro¿enia œrodowiska naturalnego, analiza akumulacji zanieczyszczeñ i ich biomonitoring
projektowanie obszarów zieleni miejskiej i ocena jej stanu,
ochrona krajobrazu
roœliny lecznicze – dzia³anie zapobiegawcze chorobom i fitoterapia oraz fitoremediacja
etnobiologia i etnofarmakologia
biologiczna ochrona roœlin przed chorobami i szkodnikami
ochrona zasobów genowych roœlin ze szczególnym uwzglêdnieniem roœlin pochodz¹cych z terenu województwa œl¹skiego
Istotne cele jakie chce osi¹gn¹æ Ogród Botaniczny w Miko³owie
Mokrem maj¹ bardzo szerokie spektrum, a s¹ to:
! rozwój nauk biologicznych
! upowszechnianie wiedzy botanicznej i przyrodniczej w spo³eczeñstwie
! praktyczna realizacja Konwencji z Rio – Agendy 21, strategii
ochrony roœlin województwa œl¹skiego
! udzia³ w œrodowiskowej transformacji regionu
! promocja województwa œl¹skiego jako regionu o du¿ym
dziedzictwie przyrodniczo–kulturowym
! propagowanie ró¿nych sposobów zagospodarowania przestrzeni roœlinami u¿ytkowymi i ozdobnymi
! stworzenie miejsca rekreacji i wypoczynku dla mieszkañców konurbacji œl¹skiej i regionu
! wykreowanie miejsca wa¿nego dla regionu, z którym ka¿dy
mieszkaniec województwa œl¹skiego móg³by siê pozytywnie identyfikowaæ
! wykreowanie miejsca dla poszerzenia bazy naukowo–dydaktycznej œl¹skich uczelni.
Rozwój Œl¹skiego Ogrodu Botanicznego bêdzie zmierza³ w kierunku utworzenia nowoczesnej placówki s³u¿¹cej nauce, kulturze i gospodarce, stymuluj¹cej rozwój zrównowa¿ony, dzia³aj¹cej na rzecz odtworzenia i utrzymania równowagi przyrodniczej
województwa œl¹skiego. Bêdzie placówk¹ wp³ywaj¹c¹ na zmianê wizerunku Ziemi Œl¹skiej, krainy zasobnej przyrodniczo i kulturowo.
Jednym z g³ównych celów utworzenia ogrodu botanicznego na
Œl¹sku jest tak¿e zachowanie i rewitalizacja wyj¹tkowego dziedzictwa przyrodniczo–kulturowego tego miejsca.
W zwi¹zku ze stale postêpuj¹cym niszczeniem naturalnego œrodowiska przyrodniczego w warunkach miejskich, obserwuje siê
coraz wiêksze potrzeby kontaktu cz³owieka z przyrod¹, czego
wyrazem jest d¹¿enie do jak najczêstszego spêdzania wolnego
czasu wœród jej najpiêkniejszych ostoi. Ogrody botaniczne i arboreta po³o¿one w pobli¿u wielkich oœrodków miejskich, stanowi¹ namiastkê naturalnej dzikiej przyrody i umo¿liwiaj¹ bliski
Problemy Ekologii, vol. 12, nr 5, wrzesieñ-paŸdziernik 2008
[7]
Fot. 1. Œl¹ski Ogród Botaniczny. Wyrobisko wapienia
www.bgci.org
Fot. 2. Œl¹ski Ogród Botaniczny. Stary piec do wypalania wapienia
z ni¹ kontakt. Pe³ni¹ te¿ rolê kszta³c¹c¹ i wychowawcz¹, dostarczaj¹c wra¿eñ estetycznych, pozwalaj¹c na relaks w swym otoczeniu.
Ostatnie lata w ochronie przyrody krajów Unii Europejskiej, to
m.in. wzrost znaczenia ochrony ex situ zarówno flory jak i fauny.
Tak ogrody zoologiczne jak i botaniczne coraz czêœciej i w coraz
wiêkszym zakresie opieraj¹ swoj¹ dzia³alnoœæ na zasadach i celach ochrony przyrody. Przejawia siê to najczêœciej w realizowaniu projektów hodowli gatunków zagro¿onych i wymieraj¹cych w celu umo¿liwienia ich restytucji w œrodowisko naturalne
w przysz³oœci. Jeszcze raz podkreœlamy, ¿e Miêdzynarodowa
Unia Ochrony Przyrody zaleca, aby w ka¿dym regionie istnia³a
instytucja zajmuj¹ca siê hodowl¹ gatunków zagro¿onych i wymieraj¹cych. W przypadku flory rolê tak¹ mo¿e jedynie pe³niæ
regionalny ogród botaniczny.
Krótkie podsumowanie
Dlaczego chcemy mieæ ogród botaniczny na Œl¹sku?
! Bez Ogrodu Botanicznego nie bêdziemy mogli w pe³ni zrealizowaæ programu badañ bioró¿norodnoœci regionu
! Bez Ogrodu Botanicznego region nie wype³ni zapisów ustawowych dotycz¹cych ochrony ró¿norodnoœci florystycznej
oraz nie wype³ni celów strategii rozwoju województwa œl¹skiego i regionalnego programu operacyjnego
! Bez Ogrodu Botanicznego nie bêdzie efektywnej ochrony
flory w regionie.
Co gwarantujemy?
! Pe³n¹ dyspozycyjnoœæ i zaanga¿owanie pracowników
! Aktywne pozyskiwanie œrodków
! Rozwój biologii w kontekœcie podniesienia poziomu dydaktycznego i naukowego
Fot. 3. Œl¹ski Ogród Botaniczny. Stare zadrzewienia œródpolne
L I T E RAT U RA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
Liga Ochrony Przyrody – Europejskie centrum Ekologiczne. Opracowanie
D. Michael. Seminarium Ochrony Œrodowiska. OWP SIMP Warszawa
2001
Jerzmianowski A.: Geny i ¿ycie. Prószyñski i S–ka, Warszawa 2001
Dawkins R.: Rzeka genów. Wyd. CiS, Warszawa 1995
Wilson E.O.: Ró¿norodnoœæ ¿ycia. PIW, Warszawa 1999
£ukasiewicz A., Puchalski J.: Ogrody Botaniczne w Polsce. Agencja
reklamowo–wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa. 2002
Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004
Fot. 4. Jeden z wielu stawów przyleg³ych do Œl¹skiego Ogrodu
Botanicznego
Zdjêcie lotnicze terenu Œl¹skiego Ogrodu Botanicznego