Czy zastąpienie złotego przez euro spowoduje wzrost cen?

Czy zastąpienie złotego przez euro spowoduje wzrost cen?

Pytanie o euro:
Czy wprowadzenie euro spowoduje wzrost cen
1
Czy zast¡pienie zªotego przez euro spowoduje wzrost cen?
W okresie kilku miesi¦cy wokóª wprowadzenia wspólnej waluty do obiegu gotówkowego zagro»enie
efektami cenowymi ma charakter wyª¡cznie potencjalny jego materializacja w du»ej mierze zale»y
od postaw i nastawienia samego spoªecze«stwa, zarówno konsumentów, jak i przedsi¦biorców.
W
przypadku braku jakichkolwiek nadu»y¢ cenowych wymiana waluty mo»e przyczyni¢ si¦ jedynie do
zmiany czasowej struktury dostosowa« (koncentracja w okresie wprowadzania nowej waluty), co wynika
z wyst¦puj¡cego w niektórych sektorach gospodarki du»ego kosztu zmian cen, np.
kosztu wymiany
cenników. Wprowadzenie euro wi¡»e si¦ z konieczno±ci¡ wymiany cenników, wi¦c przedsi¦biorcy b¦d¡
skªonni do przeªo»enia planowanych dostosowa« cenowych w okresie kilku miesi¦cy przed i po wymianie
waluty na ten wªa±nie moment. Fakt ten nie powinien mie¢ jednak wpªywu na wielko±¢, a jedynie na
rozªo»enie zmian cen w czasie.
euro (np.
Wszelkie inne efekty cenowe w okresie wprowadzania gotówkowego
powszechne zaokr¡glenia cen w gór¦) mo»na uzna¢ za efekt nadu»y¢ cenowych ze strony
przedsi¦biorców.
Gªównym ¹ródªem ewentualnych nadu»y¢ cenowych w przypadku zmiany waluty narodowej na euro
s¡ zaokr¡glenia do cen atrakcyjnych. Mianem atrakcyjnych okre±lana jest podgrupa cen, które peªni¡
w gospodarce trzy zasadnicze funkcje (1) sygnaln¡ (w przypadku rynków wielu produktów istnieje
jedna cen, relatywnie cz¦sto wyznaczana przez przedsi¦biorców, co uªatwia konsumentom porównania
cenowe), (2) maj¡ za zadanie wpªyn¡¢ na percepcj¦ konsumentów w taki sposób, by towary i usªugi
wydawaªy si¦ ta«sze ni» to jest w rzeczywisto±ci (tzw.
ceny psychologiczne cz¦sto o ko«cówce 9
lub 99) oraz (3) uªatwiaj¡ przeprowadzanie transakcji (do uiszczenia pªatno±ci lub wydania reszty
potrzebna jest niewielka liczba monet lub banknotów). Istotno±¢ peªnionych funkcji sprawia, i» ceny
atrakcyjne stanowi¡ wi¦kszo±¢ cen w gospodarkach krajów rozwini¦tych przykªadowo w Polsce jest
to ponad 80%.
Symulacje efektu zaokr¡glania w przypadku zast¡pienia zªotego przez euro wskazuj¡ na nieistotny
wpªyw tego wydarzenia na ogólny poziom cen w przypadku braku nadu»y¢ ze strony przedsi¦biorców,
a wi¦c w przypadku zaokr¡glania cen atrakcyjnych do najbli»szej ceny atrakcyjnej zarówno w gór¦,
jak i w dóª, za± cen zwykªych do jednego eurocenta. Co wi¦cej, nawet w przypadku realizacji scenariusza
pesymistycznego, polegaj¡cego na zaokr¡gleniu wszystkich cen w gór¦ (zwykªych do jednego eurocenta,
za± atrakcyjnych do najbli»szej ceny atrakcyjnej w gór¦), ±redni wzrost ogólnego poziomu cen w Polsce
wyniósªby zaledwie 1,75%.
Wbrew spoªecznym obawom, efekty w podgrupach spoªecznych
wyodr¦bnionych ze wzgl¦du na ¹ródªa dochodów, wielko±¢ wydatków konsumpcyjnych czy
miejsce zamieszkania s¡ bardzo zbli»one (patrz wykres 1, 2 i 3), co oznacza, i» ewentualny
wzrost cen z tego tytuªu nie dotkn¡ªby w najwi¦kszym stopniu najbiedniejszych.
Materiaª opracowany przez Biuro Peªnomocnika Rz¡du ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit¡ Polsk¡. Powielanie
i rozpowszechnianie materiaªu wymaga wcze±niejszej zgody Ministerstwa Finansów.
Pytanie o euro:
Czy wprowadzenie euro spowoduje wzrost cen
2
Figure 1: ‘rednie efekty zaokr¡gle« w przypadku realizacji scenariusza pesymistycznego w grupach
spoªecznych wyodr¦bnionych ze wzgl¦du na ¹ródªo dochodów
2,00%
1,80%
1,60%
1,40%
1,20%
1,00%
0,80%
0,60%
0,40%
0,20%
0,00%
pracow nicy
rolnicy
pracujący na
w łasny rachunej
emeryci
i renciś ci
utrzymujący się
z
niezarobkow ych
ź ródeł
średnio
™ródªo: Rozkrut i in. (2009).
Figure 2: ‘rednie efekty zaokr¡gle« w przypadku realizacji scenariusza pesymistycznego w kwartylach
wielko±ci wydatków konsumpcyjnych
2,50%
2,00%
1,50%
1,00%
0,50%
0,00%
poniżej 25%
pomi ędzy 25% i 75%
powyżej 75%
ś rednio
™ródªo: Rozkrut i in. (2009).
Figure 3: ‘rednie efekty zaokr¡gle« w przypadku realizacji scenariusza pesymistycznego w grupach
spoªecznych wyodr¦bnionych ze wzgl¦du na wielko±¢ miejscowo±ci zamieszkania
1,84%
1,82%
1,80%
1,78%
1,76%
1,74%
1,72%
1,70%
1,68%
1,66%
1,64%
> 500 tys.
200 - 500
tys.
100 - 200
tys.
20 - 100 tys. poni żej 20
tys.
wie ś
ś rednio
™ródªo: Rozkrut i in. (2009).
Materiaª opracowany przez Biuro Peªnomocnika Rz¡du ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit¡ Polsk¡. Powielanie
i rozpowszechnianie materiaªu wymaga wcze±niejszej zgody Ministerstwa Finansów.
Pytanie o euro:
Czy wprowadzenie euro spowoduje wzrost cen
3
Efekty cenowe w okresie wokóª wprowadzenia gotówkowego euro mog¡ mie¢ silnie negatywne konsekwencje zarówno gospodarcze, jak i spoªeczne. W pierwszej dwunastce krajów czªonkowskich skala
efektów cenowych zwi¡zanych z wymian¡ waluty byªa nieznaczna maksymalnie 0,3 pkt proc. (Eurostat, 2003) jednak ze wzgl¦du na fakt, i» wzrost cen dotyczyª wówczas w gªównej mierze towarów
i usªug najcz¦±ciej nabywanych oraz miaª miejsce wzrost cz¦sto±ci dostosowa« cenowych (aczkolwiek
zarówno w gór¦, jak i w dóª), doprowadziªo to do wyst¡pienia zjawiska okre±lanego mianem iluzji
euro, polegaj¡cego na tym, »e postrzegana w spoªecze«stwie inacja znacznie przewy»szaªa rzeczywist¡ dynamik¦ ogólnego poziomu cen (patrz schemat 1 i wykres 4).
Schemat 1.
Kanaªy wpªywu efektów cenowych towarzysz¡cych wprowadzeniu gotówkowego euro
na spoªeczne postrzeganie inacji
W okresie kilku miesięcy wokół
wprowadzenia gotówkowego euro
obserwowano:
wzrost cen towarów i
usług najczęściej
nabywanych
ponadproporcjonalny w
stosunku do udziału w
przeciętnych wydatkach wpływ
na postrzeganą inflację
dostosowania cenowe
częstsze niż przeciętnie,
aczkolwiek symetryczne w
górę i w dół
brak wpływu
na wskaźnik
inflacji
wpływ na
percepcję
inflacji
TEORIA
PERSPEKTYWY
rola
częstości
zakupów
dobra
nabywane
za gotówkę
ludzie postrzegają wzrost
cen jako większy niż
spadek o tej samej
wartości bezwzględnej
™ródªo: Opracowanie wªasne.
Materiaª opracowany przez Biuro Peªnomocnika Rz¡du ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit¡ Polsk¡. Powielanie
i rozpowszechnianie materiaªu wymaga wcze±niejszej zgody Ministerstwa Finansów.
Czy wprowadzenie euro spowoduje wzrost cen
Pytanie o euro:
4
Figure 4: Rzeczywista i postrzegana inacja w stree euro w latach 1991-2008
80
6
Indeks postrzeganej inflacji (balance statistics) - lewa oś
HICP - prawa oś
70
5
60
50
4
40
3
30
20
2
10
1
2008.01
2007.01
2006.01
2005.01
2004.01
2003.01
2002.01
2001.01
2000.01
1999.01
1998.01
1997.01
1996.01
1995.01
1994.01
1993.01
1992.01
-10
1991.01
0
0
™ródªo: EBC.
Do powstania iluzji euro przyczyniª si¦ szereg czynników o charakterze psychologicznym i socjologicznym (patrz schemat 2 i 3). Specyczne efekty cenowe w okresie wokóª wprowadzania euro speªniªy
w tym przypadku rol¦ katalizatora.
Schemat 2.
Mechanizmy psychologiczne, które przyczyniªy si¦ do powstania iluzji euro
trudności z
przywyknięciem
do nowego
nominalnego
poziomu cen
nawyk przeliczania
do cen wyrażonych
w walutach
narodowych
wpływ
intensywności i
wydźwięku
dyskursu
medialnego
teoria
perspektywy
MECHANIZMY
PSYCHOLOGICZNE
zakotwiczenie punktu
odniesienia do
porównań cenowych w
okresie sprzed wielu lat
zniekształcenie
zapamiętanej ceny
odniesienia
stosowanie do
przeliczeń cen
przybliżonego kursu
konwersji zamiast
oficjalnego
™ródªo: Opracowanie wªasne.
Materiaª opracowany przez Biuro Peªnomocnika Rz¡du ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit¡ Polsk¡. Powielanie
i rozpowszechnianie materiaªu wymaga wcze±niejszej zgody Ministerstwa Finansów.
Czy wprowadzenie euro spowoduje wzrost cen
Pytanie o euro:
Schemat 3.
5
Mechanizmy socjologiczne, które maj¡ wpªyw na nat¦»enie iluzji euro
wiek
zdolność
społeczeństwa do
szybkiej adaptacji
wykształcenie
CZYNNIKI
SOCJOLOGICZNE
stosunek do euro
przed wymianą
waluty
wiedza z zakresu
ekonomii
społeczna
akceptacja
nowej waluty
™ródªo: Opracowanie wªasne.
Iluzja euro ma potencjalnie negatywne konsekwencje dla gospodarki narodowej ze wzgl¦du na
ni»sz¡ od rzeczywistej postrzegan¡ siª¦ nabywcz¡ konsumentów mo»e si¦ przyczyni¢ do spadku popytu
konsumpcyjnego, jak równie» do wy»szych »¡da« pªacowych, co poprzez mechanizm pªacowo-cenowy
mo»e spowodowa¢ rzeczywisty wzrost cen (patrz schemat 4).
Schemat 4.
Kanaªy wpªywu iluzji euro na gospodark¦
ILUZJA EURO:
wzrost cen wydaje się
wyższy niż jest w
rzeczywistości
osłabienie
społecznego
poparcia dla idei
integracji
europejskiej
spadek postrzeganej siły
nabywczej (płacy realnej)
żądania
płacowe
rzeczywisty
wzrost cen
spowolnienie
popytu
konsumpcyjnego
spowolnienie
wzrostu
gospodarczego
™ródªo: Opracowanie wªasne.
Materiaª opracowany przez Biuro Peªnomocnika Rz¡du ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit¡ Polsk¡. Powielanie
i rozpowszechnianie materiaªu wymaga wcze±niejszej zgody Ministerstwa Finansów.
Pytanie o euro:
Czy wprowadzenie euro spowoduje wzrost cen
6
W pierwszej grupie pa«stw czªonkowskich strefy euro zjawisko to staªo si¦ powa»nym problemem
spoªecznym o skutkach znacznie powa»niejszych ni» konsekwencje samych efektów cenowych. Przykªadowo w Niemczech w 2002 roku zanotowano spadek obrotów sektora gastronomicznego o 9% r/r (rok
do roku), za± w przypadku kin o 11% r/r, czego nie mo»na wytªumaczy¢ ksztaªtowaniem si¦ cyklu
koniunkturalnego. Do±wiadczenia nowych krajów czªonkowskich strefy euro (Sªowenia, Malta, Cypr,
Sªowacja) wskazuj¡ jednak, i» istniej¡ skuteczne rozwi¡zania instytucjonalne, które zapobiegaj¡ efektom cenowym oraz iluzji euro.
Polityka rz¡du zapobiegaj¡ca efektom cenowym powinna opiera¢ si¦ na dwóch larach: odpowiednio
zaprojektowanych rozwi¡zaniach instytucjonalnych oraz kampaniach informacyjnych i edukacyjnych.
Do rozwi¡za« skierowanych do konsumentów zaliczy¢ mo»na:
(1) nakaz podwójnej ekspozycji cen, uªatwiaj¡cy ±ledzenie zmian cen i tym samym reakcj¦ w przypadku
nadu»y¢ ze strony przedsi¦biorców (przykªadowo w postaci zakupów w innym sklepie lub poinformowania wªadz o nadu»yciach za pomoc¡ specjalnych infolinii),
(2) zach¦canie do korzystania ze specjalnych kalkulatorów przeliczaj¡cych ceny wedªug ocjalnego
kursu konwersji,
(3) kampanie informacyjne, których celem jest zwi¦kszenie wiedzy z zakresu ekonomii w spoªecze«stwie oraz spoªecznego wyczulenia na nadu»ycia cenowe.
Wszystkie te rozwi¡zania, umo»liwiaj¡ce
konsumentom wykrycie i reakcj¦ na nadu»ycia cenowe sprawiaj¡, i» staj¡ si¦ oni wspóªodpowiedzialni
za proces wymiany waluty.
Ryzyko ewentualnych nadu»y¢ cenowych ze strony przedsi¦biorców mo»na równie» ograniczy¢ za pomoc¡ odpowiedniego systemu kar i nagród, w tym za pomoc¡ takich dziaªa«, jak: monitoring polityki
cenowej przedsi¦biorstw przez rz¡d i organizacje konsumenckie, ustawowy zakaz nieuzasadnionego ekonomicznie podnoszenia cen i sankcje za jego ªamanie w postaci kar pieni¦»nych oraz publikacji czarnej
listy przedsi¦biorców, a tak»e w ramach pozytywnej motywacji porozumienia przedsi¦biorców z
rz¡dem zach¦caj¡ce do uczciwych praktyk cenowych.
Zastosowanie powy»szych rozwi¡za« instytucjonalnych w nowych pa«stwach czªonkowskich w najszerszym zakresie na Malcie spowodowaªy, »e nat¦»enie iluzji euro w krajach tych byªo ni»sze ni»
w przypadku pierwszej dwunastki krajów strefy euro (na Malcie iluzja euro nie wyst¡piªa patrz
wykres 5).
Materiaª opracowany przez Biuro Peªnomocnika Rz¡du ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit¡ Polsk¡. Powielanie
i rozpowszechnianie materiaªu wymaga wcze±niejszej zgody Ministerstwa Finansów.
Czy wprowadzenie euro spowoduje wzrost cen
Pytanie o euro:
7
Figure 5: Inacja postrzegana i rzeczywista na Malcie w latach 2002-2009
80
7
malta indeks postrzeganej inflacji (balance statistics) - lewa oś
malta HICP - prawa oś
70
6
5
60
4
50
3
40
2
30
1
20
0
2009m05
2008m11
2008m05
2007m11
2007m05
2006m11
2006m05
2005m11
2005m05
2004m11
2004m05
-2
2003m11
0
2003m05
-1
2002m11
10
™ródªo: EBC.
Materiaª opracowany przez Biuro Peªnomocnika Rz¡du ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolit¡ Polsk¡. Powielanie
i rozpowszechnianie materiaªu wymaga wcze±niejszej zgody Ministerstwa Finansów.