Działalność samorządu województwa na rzecz mniejszości

Działalność samorządu województwa na rzecz mniejszości

1
Działalność samorządu województwa
na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych
w Województwie Warmińsko-Mazurskim
1. Komisja ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmiku Województwa
Warmińsko – Mazurskiego.
Mając świadomość, iż Województwo Warmińsko-Mazurskie wyróżnia się w
Polsce największą mozaiką narodowościową (zamieszkuje największa grupa ludności
ukraińskiej w kraju i druga, po Śląsku Opolskim, grupa ludności niemieckiej), Sejmik
powołał w marcu 1999 r. Komisję ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych w
sześcioosobowym składzie, obejmującym przedstawicieli wszystkich klubów
radnych. Statut Województwa Warmińsko – Mazurskiego określił zadania Komisji
ds. Mniejszości Narodowych i Etnicznych następująco:
„…sprawy związane z
rozpatrywaniem potrzeb i inicjatyw mniejszości narodowych i etnicznych,
popularyzacja kultury i języka, integracja i współpraca na rzecz rozwoju
województwa” (zał. Do Uchwały Nr X/114/99 - § 23 pkt 8 z dnia 14.10.1999 r.).
Inauguracyjne posiedzenie odbyło się z udziałem przedstawicieli wszystkich
mniejszości narodowych, którzy uczestniczą w jej pracach na statusie zaproszonych
gości. Komisja zbiera się co najmniej raz na miesiąc, często wyjeżdżając w teren. W
październiku 1999 r. odbyło się wspólne posiedzenie z Sejmową Komisją
Mniejszości Narodowych i Etnicznych. W trzeciej kadencji Komisja działa w
składzie:
1. Jan Harhaj – Przewodniczący Komisji (PO)
2. Grzegorz Kniefel (PO),
3. Urszula Pasławska (PSL),
4. Zbigniew Pietrzak (PO),
5. Edward Przyłucki (PO),
6. Leszek Sargalski – Wiceprzewodniczący Komisji (Samoobrona RP)
2
W wyniku reformy administracyjnej z dniem 1 stycznia 1999 r. dotychczasowy
pełnomocnik wojewody ds. mniejszości narodowych i etnicznych Wiktor Leyk został
Pełnomocnikiem Marszałka ds. mniejszości narodowych i etnicznych.
Dotychczasowa, praktyka pokazuje, że umocowanie Pełnomocnika, jako
bezpośredniego przedstawiciela Marszałka oraz ścisła współpraca z Komisją ds.
Mniejszości Narodowych i Etnicznych daje właściwe możliwości realizacji zadań.
Stąd przedstawione poniżej działania należy uznać za wspólne.
Za
najważniejsze
dokonania
Sejmiku
Województwa
Warmińsko
–
stowarzyszeniami
i
Mazurskiego na rzecz mniejszości należy przyjąć:
a) w wymiarze ogólnym:
1.
nawiązanie
rzeczowej
współpracy
ze
wszystkimi
środowiskami mniejszości narodowych i etnicznych w granicach powiększonego
województwa,
2. analiza i sformułowanie katalogu potrzeb i oczekiwań mniejszości,
3. pełna wiedza na temat rodzajów aktywności kulturalnej, edukacyjnej i społecznej
środowisk mniejszości,
4. bliska i rzeczowa współpraca z Komisją Mniejszości Narodowych i Etnicznych
Sejmu RP,
5. nawiązanie życzliwej współpracy z samorządami miast i gmin zamieszkałych
przez większe skupiska mniejszości oraz inicjatywami kulturalnymi działającymi na
ich rzecz,
b) w szczególności:
1. wpisanie do Strategii Rozwoju Województwa korzyści wynikających z obecności
mniejszości narodowych,
2. utworzenie filologii ukraińskiej na Uniwersytecie Warmińsko – Mazurskim,
3. utworzenie redakcji mniejszości narodowych w Polskim Radiu Olsztyn, w tym
nadawanie audycji w jęz. Ukraińskim (codziennie) i audycji w jęz. Niemieckim (raz
w tygodniu).
3
4. przejęcie Zespołu Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania w Górowie Iławeckim
i dokończenie budowy kompleksu szkolnego (stołówka),
5. Powołanie Środkowo – Europejskiego Centrum Szkolenia Młodzieży (realizacja
zapisu ze Strategii Rozwoju Województwa)
6. wspieranie finansowe inicjatyw kulturalnych mniejszości narodowych:
1999 r. – 75 tys. zł
2000 r. – 68 tys. zł
2001 r. – 45 tys. zł
2002 r. – 38 tys. zł
2003 r. – 40 tys. zł
2004 r. – 83 tys. zł
2005 r. – 81 tys. zł
2006 r. – 95 tys. zł
2007 r. – 98 tys. zł
2008 r. – 110 tys. zł + 40 tys. zł na 2 imprezy patronackie
Marszałek Województwa objął patronat nad trzema największymi imprezami
mniejszości narodowych:
1. „Nicz na Iwana Kupała” w Kruklankach,
2. „Spotkanie Pogranicza” w Głębocku,
3. Festiwal Narodów Europy „Pod wspólnym niebem”.
W roku 2009 przeznaczone są środki w wysokości 160 tys. zł.
W ramach swoich działań Komisja corocznie spotyka się z liderami wszystkich
stowarzyszeń mniejszości, ocenia wnioski na dofinansowanie projektów, zajmuje się
propagowaniem problematyki mniejszości w mediach oraz uczestniczy w imprezach
organizowanych przez mniejszości narodowe.
4
2. Aspekt międzynarodowy.
Szczególną rolę odgrywają na tym polu mniejszości ukraińska i niemiecka,
które dzięki swoim naturalnym związkom z krajami ojczystymi przyczyniły się do
nawiązania wielostronnych konfliktów między miastami, organizacjami branżowymi,
społecznymi i kulturalnymi. Przyniosły one konkretne korzyści np. 10 Stacji
Socjalnych Joannitów, 4 stacje Lazarusa służące pomocą i opieką kilku tysiącom
podopiecznych, budowa domu opieki w Redykajnach (wartość 16 mln zł), zakup
sprzętu specjalistycznego do szpitali w tym karetek pogotowia, przekazywanie
sprzętu pożarniczego itp.
Wyjątkowo bogata jest wymiana kulturalna, szczególnie z Ukrainą –
prezentacje teatrów ukraińskich, Dni Szewczenkowskie, czy mający charakter
międzynarodowy Festiwal „Pod wspólnym niebem” organizowany wspólnie przez
mniejszość ukraińską i niemiecką. Charakter spotkania ponad - granicznego ma
impreza w Głębocku przy granicy z Obwodem Kaliningradzkim, w której
uczestniczy kilka tysięcy ludzi z Polski, Ukrainy, Niemiec i Rosji. Szczególną role
odgrywa Zespół Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania w Górowie Iławeckim, nie
tylko ze względu na wysoki poziom nauczania i bogatą ofertę działań kulturalnych,
ale także na powstałe tam Środkowo-Europejskie Centrum Szkolenia Młodzieży.
Projekt też ujęty w Strategii Rozwoju Województwa będzie realizowany w
większości ze środków unijnych, a adresowany do młodych ludzi z Polski, Ukrainy,
Litwy, Białorusi i Rosji.
Dotychczasowe doświadczenie współpracy między narodowej na szczeblu
gmin i miast zostały przeniesione na szczebel powiatów (np. współpraca Osnabrück –
Olsztyn czy Kętrzyn – Włodzimierz Wołyński), a także owocują współpracą
międzyregionalną: Województwo Warmińsko – Mazurskie – Obwód Równieński i
Województwo Warmińsko – Mazurskie- Bawaria. Było to możliwe właśnie dzięki
wcześniejszym kontaktom mniejszości ukraińskiej i niemieckiej. Dzisiaj współpraca
ta ma charakter wielopłaszczyznowy, w której zaangażowanych jest wiele
podmiotów gospodarczych, kulturalnych i środowisk społecznych.
5
3. Problemy i perspektywy funkcjonowania mniejszości.
a)
Należy stwierdzić, że mniejszości narodowe prowadzą ustabilizowaną
działalność ze wsparciem programowym i finansowym gmin, miast i samorządu
województwa. Środki wspierające są rezerwowane w ich budżetach na konkretne
projekty kulturalne mniejszości i współpracę partnerską miast, gmin i powiatów.
Nieco inaczej wygląda edukacja i nauczanie języka ojczystego. Z jednej strony
wyraźnie widać, że subwencja na jednego ucznia, mimo jej wzrostu dla małych szkół,
jest niewystarczająca, z drugiej zaś tendencja do likwidacji małych szkół wiejskich
powoduje też automatycznie redukcję punktów nauczania. Dotknęło to szczególnie
mniejszość ukraińską. Mamy też element pozytywny – dzięki wspólnej inicjatywie
Związku Stowarzyszeń Niemieckich w byłych Prusach Wschodnich, pełnomocnika
wojewody i pełnomocnika marszałka do spraw mniejszości narodowych od jesieni
2005 r. powstały trzy punkty nauczania języka niemieckiego w powiecie Nidzica.
Jeszcze inaczej wygląda sytuacja dwóch Zespołów Szkół z Ukraińskim Językiem
Nauczania w Bartoszycach i Górowie Iławeckim.
Po latach harmonijnego rozwoju w 2004 r. doszło w Bartoszycach do
zawirowania na skutek próby likwidacji „zerówki” przez Burmistrza oraz konkursu
na nowego dyrektora Zespołu Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania. Dopiero
interwencja MSWiA, Kuratorium i Pełnomocnika Marszałka uratowało „zerówkę”, a
rozstrzygnięcie konkursu dyrektora ustabilizowało pracę szkoły. W Górowie
Iławeckim doszło do sporów kompetencyjnych ze starostwem powiatowym w
Bartoszycach (organ prowadzący) oraz brak jego zainteresowania dokończeniem
inwestycji szkolnych. Na szczęście z dniem 1 stycznia 2007 r. Samorząd
Województwa przejął Zespół Szkół z Ukraińskim Językiem Nauczania w Górowie Ił.
i jest szansa na budowę stołówki szkolnej.
Bardzo korzystnie jest realizowany w naszym województwie program rządowy
pomocy Romom. W Olsztynie, Elblągu, Ełku i Nowym Mieście Lubawskim
6
funkcjonują klasy integracyjne, zostali zatrudnieni asystenci romscy, a dzieci romskie
są aktywne w nowych projektach kulturalnych. Dzieci z klas w gimnazjach i szkołach
średnich. Można powiedzieć, że eksperyment rozpoczęty w 1995 r. w Olsztynie
(pierwsza klasa romska) przyniósł sukces. Dwa lata temu powstała w Olsztynie
pierwsza spółdzielnia, która daje miejsca pracy absolwentom szkół, co też aktywizuje
to środowisko.
b)
Po 2005 r. można zaobserwować pogorszenie klimatu dotyczącego
funkcjonowania mniejszości narodowych. Efektem tego jest wywoływanie niechęci
do mniejszości niemieckiej na skutek roszczeń do nieruchomości na Warmii i
Mazurach. Doszło do tego, że uroczystość 15-lecia Związku Stowarzyszeń
Niemieckich w byłych Prusach Wschodnich została przez TVP Olsztyn
wykorzystana do przypomnienia procesu Agnes Trwany odzyskującej swój majątek i
krzywdy zamieszkującej nieruchomość Polaków.
Dotychczas niejasne jest tło dyskredytowania wieloletniego lidera mniejszości
ukraińskiej posła Mirona Sycza w Górowie Iławeckim. Od kliku lat ostro atakowany
jest przez grupę byłych mieszkańców Wołynia redaktor audycji ukraińskich a Radio
Olsztyn i Prezes Związku Ukraińców O/Olsztyn p. Stefan Migus. Były nawet próby
swoistego cenzurowania audycji. Są to sygnały niepokojące, dyskutowane także w
Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmiku Województwa. Należy
podkreślić, że działanie Samorządu Województwa i wspieranie szeregu projektów
mniejszości narodowych w naszym regionie ma charakter stabilizujący atmosferę
społeczną.
c)
Przed
podsumowaniem
warto
kilka
słów
komentarza
poświęcić
funkcjonowaniu ustawy o ochronie praw mniejszości narodowych ze stycznia 2005 r.
Niewątpliwie była ona oczekiwana przez środowiska mniejszości, gdyż w jednym
akcie prawnym skupiła wszystkie regulacje dotyczące prawidłowego działania
7
mniejszości w demokratycznym państwie. Za jej walor należy uznać powołanie
wspólnej rady rządu i mniejszości, gdzie można omawiać
rozwiązywać
zaistniałe
problemy.
Określona
została
i
ustawowo
możliwość
posługiwania się językiem ojczystym w miejscach publicznych i nazewnictwo.
Niestety ze względu na kompletną niewiarygodność spisu powszechnego dotyczącą
wielkości poszczególnych mniejszości te zapisy nie mogą być w tej chwili
wykorzystane.
Reasumując: walory ustawy będą możliwe do oceny dopiero po dłuższym,
dziesięcioletnim jej funkcjonowaniu (i po następnym spisie powszechnym).
Podsumowanie.
1. Sytuacja mniejszości narodowych i etnicznych w województwie warmińskomazurskim jest stabilna a stowarzyszenia mniejszości działają bez ograniczeń i
na miarę swoich możliwości.
2. Władze publiczne stwarzają dogodne warunki działania wspierając je
organizacyjnie i często finansowo ( choć nie na miarę oczekiwań).
3. Mniejszości narodowe stały się ważną częścią społeczeństwa obywatelskiego
zarówno w regionie jak i w kontaktach z krajami ojczystymi.
4. Pozytywną rolę odgrywa szczególne wsparcie rządowe dla programów
romskich.
5. Jedyna w Polsce Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmiku oraz
Pełnomocnik Marszałka stabilizują i wzmacniają aktywność mniejszości oraz
podnoszą jej rolę w całej społeczności regionu.
6. Należy poprzez działalność instytucji publicznych stabilizować i wspierać
aktywność środowisk mniejszości narodowych i etnicznych i chronić je przed
polityczną instrumentalizacją.