Ściągnij artykuł w formacie pdf

Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
Marek Furmankiewicz
Katedra Planowania i Urządzania Terenów Wiejskich
Akademia Rolnicza we Wrocławiu
MIĘDZYNARODOWE ZWIĄZKI
PARTNERSKIE GMIN DOLNEGO ŚLĄSKA
Wprowadzenie
Jednym z przejawów postępującej globalizacji, w tym także integracji europejskiej, jest nawiązywanie indywidualnych kontaktów międzynarodowych przez samorządy lokalne w ramach tzw. związków partnerskich (zwanych także bliźniaczymi, siostrzanymi). Według Gruchmana (1999) dwustronna współpraca polskich
miast z partnerami z krajów wysoko rozwiniętych pozwala nadrobić opóźnienia
w zarządzaniu miastem, jakie powstały w okresie gospodarki centralnej, poprzez
transfer doświadczeń i innowacji w zakresie samorządności i gospodarki lokalnej,
oraz ułatwia przystosowanie się do konkurencji narastającej w miarę znoszenia
barier narodowych i postępującej globalizacji. Uzyskaniu korzyści sprzyjają
kontakty władz i urzędników samorządowych obejmujące współpracę w zakresie
planowania przestrzennego, ochrony środowiska, wdrażania nowych technologii,
promocji aktywności gospodarczej, przemysłowej, rolniczej itp. Bardzo ważne jest
także przekazywanie doświadczeń w zakresie rozwiązywania problemów
społecznych np. walka z narkomanią, przeciwdziałanie bezrobociu czy integracja
niepełnosprawnych lub emigrantów ze społeczeństwem. Natomiast dla społecznej
akceptacji globalizacji i integracji europejskiej szczególnie ważne są tradycyjne
zagadnienia współpracy, takie jak edukacja, kultura i sport z wysokim udziałem
zwykłych mieszkańców (Lücke i Bellocchi 1997).
Prawdopodobnie pierwszymi przypadkami formalnej współpracy dwustronnej
miast w nowożytnej Europie były kontakty nawiązane w 1918 r. pomiędzy Brugg
w Szwajcarii i Rottweil w Niemczech (Casagrande, za: Zelinsky 1991) oraz w 1920 r.
pomiędzy Keighley w hrabstwie Yorkshire w Wielkiej Brytanii i Poix du Nord we
Francji (Handley 2001). Współcześnie istniejące formy kontaktów miast i gmin rozwinęły się jednak w większości dopiero po 1945 r. Uzyskiwały one wsparcie politycznie władz narodowych w związku z ideą rozwijania współpracy lokalnych
społeczności, która sprzyjać miała ugruntowaniu pokoju na świecie. Tuż po zakończeniu II wojny światowej mieszkańcy francuskiego Montbéliard i niemieckiego
Ludwigsburga zawiązali pierwszą oficjalną wspólnotę, co przedstawiane jest często
30
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
jako symbol pojednania francusko-niemieckiego (Burger i Rahm 1996, Lücke i Bellocchi 1997). W 1950 r. idea “miast siostrzanych” (sister-cities) została aktywnie
wsparta w ramach polityki amerykańskiego prezydenta Dwighta Eisenhowera,
poprzez powołanie organizacji Sister Cities International (Międzynarodowe Miasta
Siostrzane) (Zelinsky 1991, Burger i Rahm 1996). Podobnie utworzona w 1951 r.
Rada Gmin Europy (obecnie Rada Gmin i Regionów Europy) także poparła idee
międzynarodowych związków bliźniaczych.
W 1995 r. w ówczesnej Unii Europejskiej istniało ponad 7 tys. dwustronnych
związków obejmujących niemal 10 tys. gmin, głównie francuskich (2837)
i niemieckich (2485). Relatywnie najbardziej aktywne były gminy państw
skandynawskich - kontakty takie nawiązało wówczas 93% gmin Szwecji, 84%
Danii i 81% Finlandii (Lücke i Bellocchi 1997). W USA do 1994 r. ponad tysiąc
miast nawiązało kontakty z 1743 miastami na świecie (Burger i Rahm 1996).
Idea współpracy międzynarodowej władz miejskich znalazła oddźwięk także
w Polsce, chociaż w okresie komunistycznym kontakty przez wiele lat były kontrolowane i ograniczane ze względów ideologicznych. W praktyce dopiero przemiany
polityczne na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych pozwoliły na
spontaniczny i dobrowolny rozwój indywidualnej współpracy międzynarodowej
nowo powstałych samorządów lokalnych. W końcu 2001 r. w całej Polsce, według
badań autora, indywidualne kontakty międzynarodowe nawiązały co najmniej
734 gminy (tj. około 30 % istniejących w kraju) z co najmniej 2153 partnerami
zagranicznymi. Dodatkowo istniało kilkanaście dwustronnych porozumień
krajowych, a także międzynarodowe powiatów i samorządów wojewódzkich.
W Polsce związki dwustronne samorządów lokalnych początkowo nie były rejestrowane, poza nielicznymi opracowaniami regionalnymi (np. Koziarski 1996).
Dopiero w 1996 r. WUS w Jeleniej Górze przeprowadził we wszystkich gminach
w województwach przygranicznych badania ankietowe obejmujące współpracę
gmin z partnerami zagranicznymi (Urząd Statystyczny w Jeleniej Górze, 1997).
W styczniu 1998 r. i w końcu 2000 roku badania stanu rozwoju współpracy
międzynarodowej miast i gmin w całej Polsce przeprowadził Związek Miast
Polskich (Kręc 1998, Hałas i Porawski 2003). Badania tego typu współpracy
przeprowadzono także w ramach próby statystycznej na zlecenie Instytutu Spraw
Międzynarodowych w Warszawie (Żelazo 2001), a także prowadzone były przez
autora niniejszej pracy (Furmankiewicz 2001a, 2001b).
Cel i zakres opracowania
Celem opracowania jest przedstawienie historycznego rozwoju i aktualnego
stanu indywidualnej współpracy międzynarodowej miast i gmin Dolnego Śląska na
tle kraju pod względem zakresu i geograficznych kierunków powiązań. Aby to
osiągnąć zestawiono następujące dane:
31
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
wyniki wywiadu telefonicznego przeprowadzonego w okresie styczeń-luty
2000,
• dane uzyskane ze Związku Miast Polskich zgodnie z ankietą przeprowadzoną w końcu 2000 roku,
• wyniki własnych badań ankietowych przeprowadzonych w 2002 roku,
• informacje uzyskane ze stron internetowych oraz urzędów gmin w styczniu
2004 roku.
W opracowaniu danych dotyczących liczby związków pominięto w miarę posiadanych informacji te, w których od kilku lat stwierdzono całkowity zanik kontaktów, nawet jeśli w przeszłości podpisano formalną umowę. Odpowiedzi dotyczące
roku nawiązania współpracy często były podawane przez pracowników gmin
w przybliżeniu, stąd należy liczyć się z możliwością błędów (niejednokrotnie brak
jest formalnych umów lub zawierano je dopiero po kilku latach współpracy
nieformalnej).
Źródłem informacji na temat współpracy międzynarodowej były ankiety
rozesłane na początku 2002 roku do gmin posiadających wówczas partnerów zagranicznych, obejmujące stan na dzień 31.12.2001 r. Badane jednostki poproszono
o odesłanie informacji na temat co najmniej 1 lub 2 najbardziej zaawansowanych
związków. Zakres pytań obejmował następujące informacje (ankietowani mogli
zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź w każdym zagadnieniu):
• podmioty lub czynniki, które pomogły w nawiązaniu współpracy,
• osiągane efekty niematerialne i materialne współpracy,
• wykorzystanie programów i funduszy wspierających kontakty międzynarodowe,
• bariery współpracy,
• ważniejsze zamierzenia gminy na przyszłość.
W ankiecie celowo zwrócono uwagę na „efekty współpracy”, a nie „zakres
współpracy”, aby zmniejszyć udział informacji o charakterze deklaratywnym, które
podawane są w celu promocji działań samorządu lokalnego. W województwie
dolnośląskim na ankietę odpowiedziało 27 gmin, przekazując szczegółowe
informacje o współpracy w ramach łącznie 50 związków dwustronnych.
•
Historyczny rozwój współpracy w ramach związków partnerskich (1945-2004)
Od połowy lat pięćdziesiątych największe miasta polski nawiązywały pierwsze
kontakty z miastami krajów „demokracji ludowej”: bułgarskimi, czeskimi, z NRD
czy ZSRR. Kontakty ograniczane były w znacznym stopniu do bloku politycznego
państw komunistycznych (z kilkoma wyjątkami pod koniec lat sześćdziesiątych),
współpraca podporządkowana była głównie celom ideologicznym, a kontakty
w większości były odgórnie wyznaczane i kontrolowane przez władze państwowe
za pośrednictwem Urzędów Wojewódzkich (Koćwin 1999, Kaczmarek 2000). Na
Dolnym Śląsku współpracę początkowo rozwijał głównie Wrocław. Do jego
32
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
ośrodków partnerskich w ramach „układów przyjaźni” należały miasto Gorki w Rosyjskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej w byłym ZSRR (1958) i Drezno
w NRD (1958). Ponadto na początku lat sześćdziesiątych nawiązano współpracę
z Zaporożem w Ukraińskiej SRR i przejściowo z Hradec Králové w Czechosłowacji
(Kaczmarek 1999, 2000). W wielu przypadkach kontakty ograniczały się do sporadycznych spotkań władz i działaczy partii komunistycznych (Markowiak 1997,
Koćwin 1999, Kaczmarek 2000).
W ramach prowadzonej w latach siedemdziesiątych polityki otwarcia na świat
umożliwiono nawiązanie pierwszych ograniczonych kontaktów z miastami krajów
demokratycznych Europy Zachodniej („kapitalistycznymi”), głównie z Finlandii
(państwo oficjalnie neutralne), Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec Zachodnich
(wg danych Związku Miast Polskich). W tym okresie na Dolnym Śląsku Wrocław
nawiązał kontakt z Lyonem we Francji (1973), Jelenia Góra z Valkeakoski
w Finlandii (1979). Generalnie jednak kontakty takie nadal były kontrolowane,
a zdarzały się także przypadki braku współpracy regionów i miast do tego wyznaczonych (Koćwin 1999). Zamknięcie granic na skutek kryzysu politycznego na
początku lat osiemdziesiątych, w tym wprowadzenie stanu wojennego,
spowodowało zanik wszelkich kontaktów. Dopiero w połowie lat osiemdziesiątych
ponownie wyznaczono do współpracy przygranicznej z NRD kilka miast m.in.:
Jelenia Góra – Drezno, Kowary – Schönau-Berzdorf, Nowogrodziec – Pirna
i Zittau, Bogatynia – Zittau, Gryfów Śląski – Bischofswerda, Lubań Śląski –
Niesky, Zgorzelec – Görlitz, Wleń – Hoyerswerda. Oprócz tego Wałbrzych rozwijał
współpracę z Tułą (Rosyjska SRR, ZSRR). Charakterystyczne, że oficjalnie
umożliwiono wówczas nawiązanie kontaktów także ośrodkom średniej wielkości,
a w wymianie osób mogły uczestniczyć oficjalne organizacje (np. obozy harcerzy
w ośrodkach w ZSRR). Niektóre społeczności lokalne nawiązywały jednak także
nieformalne kontakty z samorządami Europy Zachodniej np. Gmina Kłodzko –
Georgsmarienhütte w Niemczech, Kłodzko (miasto) – Carvin we Francji.
W wyniku przemian politycznych na przełomie lat 1989/1990 gminy uzyskały
samodzielność, a w maju 1990 przeprowadzono pierwsze demokratyczne wybory
do samorządów lokalnych. Od tej pory kontakty międzynarodowe mogły być już
rozwijane swobodnie w sposób formalny. Częściowo były to związki nowe, a częściowo reaktywowane kontakty nawiązane wcześniej, przy czym podpisywano
umowy na nowych zasadach (Markowiak 1997, Kaczmarek 1999). Na terenie
dzisiejszego Dolnego Śląska, w byłym województwie jeleniogórskim, w 1990 r.
zrealizowano program współpracy z Danią, którego celem było przekazanie wiedzy
dotyczącej funkcjonowania samorządów w krajach demokratycznych Europy
Zachodniej. W ramach tego programu 120 radnych, wójtów i burmistrzów nowo
utworzonych samorządów byłego woj. jeleniogórskiego uczestniczyło
w dwutygodniowym wyjeździe do Danii, gdzie po tygodniowym wspólnym
szkoleniu, wydelegowano po 2 osoby do różnych gmin celem zapoznania się
z funkcjonowaniem tamtejszych samorządów. W efekcie tych kontaktów wiele
33
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
samorządów byłego województwa jeleniogórskiego podpisało umowy
o współpracy z partnerami duńskimi np. Bolesławiec - Hobro, Kamienna Góra
(zarówno miasto jak i gmina) - Ikast, Lubań - Skjern, Wojcieszów - Trudholm,
Mysłakowice - Lenvig, Janowice Wielkie - Rosenholm, Szklarska Poręba - Aulum
Haaderup, Jelenia Góra - Randers i in. W pozostałych przypadkach większość
kontaktów nawiązywano swobodnie z inicjatywy władz samorządowych polskich
lub zagranicznych gmin, które oficjalnie poszukiwały partnera poprzez ambasady
i różne organizacje lub przez kontakty prywatne. Zdarzały się także przypadki
nawiązywania kontaktów samorządowych dzięki kontaktom z organizacjami byłych
niemieckich mieszkańców dziś polskich miast, którzy niejednokrotnie aktywnie
uczestniczą we wspólnych świętach miejskich i oficjalnych uroczystościach (np.
Lądek Zdrój - Bad Schanadau, Radków - Anröchte, Strzelin - Herne, Bolesławiec Sigburg). Czasami współpracę nawiązano dzięki polonii pochodzącej z emigracji po
I i II wojnie światowej, zamieszkałej za granicą (np. Duszniki - Audun Le-Tiche we
Francji, Kłodzko miasto - Flerom w Belgii).
Duże znaczenie przy aktywizowaniu gmin do poszukiwania partnerów miały
możliwości pozyskania środków z Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz
mniej znanych początkowo programów Unii Europejskiej takich jak Ecos-Ouverture, Phare-Partnership i Town-Twinning. Koniec lat dziewięćdziesiątych na Dolnym
Śląsku cechował spontaniczny wzrost liczby kontaktów (ryc. 1), szczególnie o charakterze przygranicznym z samorządami czeskimi. Wynikało to z akty-wizującego
do szukania partnerów wsparcia finansowego programów takich jak PhareCrossborder i Phare-CREDO oraz z ofert i wsparcia organizacyjnego istniejących
Euroregionów: „Nysa” i „Glacensis”.
W przeprowadzonych przez autora badaniach, gminy, które odpowiedziały na
rozesłaną ankietę, nawiązały współpracę z obecnymi partnerami przede wszystkim
dzięki kontaktom prywatnym. Dopiero na drugim miejscu wskazywano na rolę
instytucji wspierających współpracę, którymi mogły być fundusze Unii
Europejskiej i różnych fundacji oraz inne instytucje pomagające znaleźć partnerów
i wspierające współpracę finansowo. Duże znaczenie w nawiązaniu kontaktów
miały inne pod-mioty lokalne takie jak szkoły i lokalne organizacje społeczne
(organizacje pozarządowe). Interesujące są dość częste informacje o nawiązaniu
kontaktów z danym partnerem „przez przypadek”, zwykle na różnych imprezach np.
konferencjach i tar-gach turystyczno-handlowych.
34
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
Ryc. 1. Rok nawiązania współpracy w aktywnych związkach bliźniaczych na Dolnym
Śląsku do końca 2002 r. (pominięto związki, w których kontakty wygasły, dodatkowo
nie wszystkie gminy podały rok nawiązania współpracy).
Liczba nawiązanych kontaktów
60
50
40
Inne
Czechy
Niemcy
30
20
10
0
19501969
19701988
19891990
19911992
19931994
19951996
19971998
19992000
20012002
Lata
Źródło: badania własne.
Sposób nawiązania współpracy
Ryc. 2. Najważniejsze czynniki, dzięki którym doszło do nawiązania kontaktów
z gminą partnerską wykazywane przez gminy z Dolnego Śląska, które odpowiedziały
na ankietę. Odpowiedzi dotyczą najczęściej kontaktów nawiązanych po 1990 roku.
dzięki kontaktom
pryw atnym
poprzez instytycje
w spierajace
poprzez inne
podmioty lokalne
przez przypadek
dzięki kontaktom
lokalnego biznesu
inne
0
5
10
15
Liczba wskazań
Źródło: badania własne.
35
20
25
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
Liczba nowo nawiązywanych kontaktów z partnerami z Niemiec osiągnęła
maksimum w latach 1995-1996 i obecnie wykazuje tendencje spadkowe. Świadczy
to o stabilizacji współpracy – wspólne działania kontynuowane są już z istniejącymi
partnerami i nie ma potrzeby nawiązywać nowych. Prawdopodobnie
ustabilizowanie się powiązań miedzy partnerami, po początkowym okresie
poszukiwań, jest także powodem ogólnego spadku liczby nowo nawiązywanych
partnerstw (ryc. 2).
W latach 2000-2004 zmalał w niewielkim stopniu udział procentowy partnerów
z Czech w ogólnej liczbie związków dwustronnych, podczas gdy minimalnie wzrósł
udział innych partnerów z Europy Zachodniej: francuskich, duńskich i brytyjskich.
Podobnie wzrósł nieznacznie udział partnerów z Ukrainy i Litwy.
Tab 1. Pochodzenie zagranicznych partnerów samorządów lokalnych na Dolnym
Śląsku na tle powiązań międzynarodowych w skali Polski.
Polska
Dolny Śląsk
Kraj
pochodzenia
partnera
Ogółem
I 2000
liczba
udział
w [%]
218
I 2004
liczba udział
w [%]
294
w tym*:
Kraj
pochodzenia
partnera
XII 2001
liczba
Ogółem
2153
udział
w [%]
w tym:
1. Niemcy
81
37,2
107
36,4
1. Niemcy
644
30,0
2. Czechy
63
28,9
73
24,8
2. Francja
208
9,6
3. Dania
16
7,3
24
8,2
3. Czechy
174
8,1
4. Francja
15
6,9
24
8,2
4. Holandia
144
6,7
5. Holandia
10
4,6
10
3,4
5. Dania
116
5,4
6. Wielka
Brytania
7. Litwa
6
2,8
10
3,4
6. Słowacja
101
4,7
4
1,8
6
2,1
7. Węgry
89
4,1
8. Ukraina
2
0,9
6
2,1
8. Ukraina
81
3,8
* Kolejność wg rankingu z 2004 roku.
Źródło: badania własne.
Aktualne powiązania międzynarodowe samorządów gminnych na Dolnym
Śląsku.
Na Dolnym Śląsku na początku 2004 r. co najmniej 101 gmin, tj. około 60%
istniejących, zadeklarowało prowadzenie dwustronnej lub wielostronnej
36
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
współpracy z innymi jednostkami samorządowymi za granicą. Największą liczbę
oficjalnych partnerów wykazywał Wałbrzych (12), Wrocław (11) i Jelenia Góra
(9 związków). Łącznie na całym Dolnym Śląsku zadeklarowano istnienie
294 związków z jednostkami samorządowymi za granicą, z których kilka
współpracowało z więcej niż 1 gminą na Dolnym Śląsku. Pod względem
geograficznym najczęstszymi partnerami są gminy niemieckie (107 związków, tj.
36,4 %) i czeskie (73 związki, tj. 24,8 %). W porównaniu z danymi z Polski
charakterystyczna jest dominacja kontaktów z Niemcami i Czechami (łącznie ponad
60 % związków), co wiąże się przede wszystkim z rozwojem współpracy o charakterze przygranicznym. Dominacja kontaktów typowo przygranicznych jest
szczególnie silna w przypadku partnerów z Czech. W 2000 roku odległości pomiędzy siedzibami gmin partnerskich w 38% nie przekraczały 25 km, a w 54% - 50 km
(Furmankiewicz 2001a). Z kilkoma wyjątkami praktycznie brak jest partnerów z południa lub wschodu Czech. Współpraca przygraniczna nie dominuje tak silnie
w przypadku kontaktów z Niemcami, gdzie w 2000 roku tylko 12% partnerów miało siedzibę w odległości do 50 km od siebie. Typowa współpraca ponadregionalna
dotyczy związków z partnerami duńskimi i francuskimi (w obu przypadkach 24
związki, tj. 8,2%), holenderskimi i brytyjskimi (po 10 związków, tj. 3,4 %).
W porównaniu z danymi dla całej Polski, na Dolnym Śląsku względnie wysoki
jest udział partnerów z Danii, co wynika ze zrealizowania wspomnianego już programu szkoleń w gminach duńskich. Natomiast mniejszy jest udział partnerów
z Europy Środkowej i Wschodniej (wyłączając z tego związki z samorządami
czeskimi), w tym państw powstałych po rozpadzie ZSRR (5% związków
z dominacją samorządów z Litwy, podczas gdy w kraju 16 % z dominacją gmin ze
Słowacji). Spośród partnerów z innych kontynentów zarówno w kraju, jak i na Dolnym Śląsku najczęstsza jest współpraca z samorządami w USA (na Dolnym Śląsku
tylko 4 partnerstwa). Należy także dodać, że 11 jednostek samorządowych na
Dolnym Śląsku zadeklarowało prowadzenie współpracy z innymi miastami
i gminami w kraju, np. Kowary – Kamień Pomorski, Kłodzko (gmina wiejska) –
Zbąszynek.
Efekty i bariery współpracy
Samorządy, które odpowiedziały na ankietę, wskazywały zwykle na efekty
niematerialne współpracy związane z wymianą wiedzy i informacji. Najczęściej
wskazywane typy efektów dotyczyły „oświaty, wychowania i sportu” oraz
„kultury”. Najczęściej organizowano wymianę dzieci i młodzieży, wspólne imprezy
sportowe i kulturalne, a w drugiej kolejności wymianę urzędników i organizacji
zawodowych (najczęściej straży pożarnej). Jako jeden z efektów współpracy
samorządy wskazywały na promocję turystyczna i w mniejszym zakresie –
inwestycyjną.
37
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
Ryc. 3. Efekty niematerialne (związane z wymianą wiedzy i informacji) współpracy międzynarodowej wskazane w zbadanych związkach dwustronnych gmin
dolnośląskich.
oświata, wychowanie i sport
Kategoria efektów współpracy
kultura
prom ocja turys tyczna
prom ocja inwestycyjna
ochrona zdrowia i ratownictwo
ekologia
zagadnienia społeczne i bezpieczenstwo
planowanie przestrzenne
inne
0
10
20
30
40
50
Liczba wskazań
Źródło: badania własne.
Ryc. 4. Efekty materialne (związane z inwestycjami i pozyskaniem dóbr
materialnych) współpracy międzynarodowej w zbadanych związkach
dwustronnych gmin dolnośląskich.
Kategoria efektów współpracy
zagadnienia społeczne
ochrona zdrowia i ratownictwo
oświata, wychowanie i sport
kultura
ekologia
promocja turystyczna
prom ocja inwestycyjna
inne
0
2
4
6
8
10
Liczba wskazań
Źródło: badania własne.
38
12
14
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
Efekty materialne dotyczyły najczęściej darów gmin z krajów wysoko rozwiniętych Europy Zachodniej dla polskich instytucji związanych z opieką społeczną, zdrowotną i edukacją (wyposażenie ośrodków opieki społecznej, szkół,
sprzęt medyczny dla szpitali etc.). Rzadziej wskazywano na zrealizowanie
konkretnych projektów infrastrukturalnych, głównie dzięki współpracy z partnerem
niemieckim w ramach dotacji pochodzących z Fundacji Współpracy PolskoNiemieckiej. Jednym z interesujących przykładów jest utworzenie Centrum
Kształcenia Zawodowego w Bielawie w oparciu o wzory niemieckiego Lingen.
Łącznie badane gminy wykazały w ankietach zrealizowanie co najmniej
41 projektów (głównie tzw. „lekkich” związanych z wymianą dzieci i młodzieży
oraz imprezami kulturalnymi, sportowymi etc.), uzyskując dofinansowanie
w łącznej wysokości co najmniej 6 mln PLN. Większość tego typu projektów
uzyskało dofinansowanie od 10 do 50 tys. PLN.
Ryc. 5. Główne bariery współpracy międzynarodowej wskazane w badanych
związkach dwustronnych gmin dolnośląskich.
niew ystarczające
środki finansow e
Kategoria bariery współpracy
bariera językow a
zmiany w ładz
duża odległość do
gminy partnerskiej
brak aktyw ności
partnera
inne
0
5
10
15
20
Liczba w skazań
Źródło: badania własne.
39
25
30
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
Wśród barier wymienianych w ankietach, najczęściej wskazywano na brak
wystarczających środków na finansowanie działań w ramach współpracy
partnerskiej. Problemem w wielu związkach była także duża odległość między
gminami. Wymieniano także bariery językowe i kadencyjność władz. Ten ostatni
czynnik był związany z przypadkami zaniku kontaktów partnerskich po zmianach
władz, które nie były zainteresowane współpracą. Przypadki takie występowały
głównie w związkach, w których nie doszło do nawiązania trwałych kontaktów
między lokalnymi instytucjami i organizacjami społecznymi, które mają dużą
zdolność do podtrzymywania współpracy nawet w niechęci nowych władz
miejskich do wspierania tego typu działań.
Podsumowanie i wnioski
W skali Polski gminy dolnośląskie są bardzo aktywne. W badaniach byłych
województw przygranicznych wykonanych przez WUS w Jeleniej Górze w 1996 r.
w całej Polsce wchodzące dziś w skład Dolnego Śląska byłe województwa
jeleniogórskie i wałbrzyskie wykazywały najwyższą na pograniczu całego kraju
liczbę kontaktów partnerskich (Gminy przygraniczne, 1997). Świadczą o tym także
honorowe nagrody za aktywną dwustronną współpracę międzynarodową,
przyznane dotychczas przez Komisję Europejską sześciu dolnośląskim miastom.
Dwukrotnie otrzymał je Głogów i Legnica, jednorazowo Wrocław, Świdnica,
Wałbrzych i Jelenia Góra (Hałas i Porawski 2003).
Wśród dolnośląskich samorządów najwięcej związków dwustronnych posiadają
byłe miasta wojewódzkie (Wałbrzych, Jelenia Góra) i stolica regionu Wrocław,
które dysponują zasobami finansowymi i kadrą do utrzymywania tak wielu kontaktów zagranicznych. Należy przy tym pamiętać, że w dużych miastach współpraca
zagraniczna placówek oświatowych lub kulturalnych często nie jest odnotowywana
we władzach miasta, które prowadzą własną politykę dotyczącą kontaktów
zagranicznych. Natomiast władze małych miast i gmin utożsamiają się zwykle ze
współpracą własnych szkół i lokalnych organizacji. Stąd dominacja kontaktów
międzynarodowych lokalnych społeczności z dużych ośrodków miejskich jest na
pewno znacznie większa niż wynikałoby to z liczby oficjalnych związków
partnerskich władz samorządowych.
Większość miast Dolnego Śląska (ponad 3/4) ma już nawiązane dwustronne
kontakty zagraniczne. Zaangażowanie gmin wiejskich w tego typu współpracę jest
znacznie niższe (około 1/3). Wiąże się to głównie z faktem, iż samorządy miejskie
mają większy potencjał kadrowy i możliwości finansowania wspólnych imprez,
a oprócz tego społeczności miejskie uważa się za bardziej otwarte na innowacje
i nawiązywanie kontaktów interpersonalnych.
Najwięcej gmin prowadzących współpracę międzynarodową zlokalizowanych
jest w obszarach przygranicznych. W miarę oddalania się od granicy liczba gmin
40
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
posiadających partnerów zagranicznych zmniejsza się. Wpływał na to gorszy
dostęp do środków wspierających współpracę, ze względu na brak możliwości
korzystania z funduszy wspierających współpracę przygraniczną oraz układ sieci
osadniczej, tzn. mniejsza liczba miast na nizinnych, północno-zachodnich terenach
województwa. Ponieważ potencjał miast w nawiązywaniu kontaktów
międzynarodowych jest wyraźnie większy niż małych gmin wiejskich, można
stwierdzić, że układ osadniczy Dolnego Śląska także jest czynnikiem sprzyjającym
współpracy przygranicznej.
Na geograficzne kierunki współpracy gmin Dolnego Śląska główny wpływ ma
położenie regionu przy granicy z Niemcami i Republiką Czeską oraz aktywizujący
wpływ programów wsparcia współpracy przygranicznej (dotychczas przede wszystkim Phare-CBC). Lokalny, przygraniczny charakter, mają szczególnie dwustronne
kontakty z samorządami czeskimi. W przypadku kontaktów z Niemcami, są to
w większości powiązania ponadregionalne. Przyczyną wysokiej dominacji partnerów z Niemiec są przede wszystkim następujące czynniki (Furmankiewicz 2001a):
• wysoka liczba kontaktów z Niemcami związana z ich wysoką mobilnością
turystyczną, podejmowaniem przez obywateli Polskich pracy w Niemczech
i powiązaniami gospodarczymi z tym krajem,
• duża liczba potencjalnych partnerów – w Niemczech jest ponad 14 tysięcy
gmin, z których w 1995 r. kontakty nawiązało dopiero 17% jednostek
(Lücke i Bellocchi, 1997),
• możliwości uzyskania dotacji imprez i projektów infrastrukturalnych
z Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej pod warunkiem posiadania
partnera w Niemczech,
• uwarunkowania historyczne sprawiające, że samorządy niemieckie chętnie
nawiązują kontakty z miastami obszarów należących przed II wojną
światową do Niemiec.
Kontakty z dotychczasowymi członkami Unii Europejskiej (do 31.04.2004)
obejmowały około 2/3 wszystkich powiązań zagranicznych dolnośląskich samorządów. Po rozszerzeniu Unii w maju 2004 r. udział partnerów z tego obszaru w ich
ogólnej liczbie wzrósł do ponad 90%. Takie ukierunkowanie powiązań międzynarodowych dolnośląskich gmin wyraźnie sprzyja procesom integracji europejskiej.
Liczba nowo nawiązywanych międzynarodowych kontaktów międzygminnych
wyraźnie spadła w ostatnich kilku latach, co wbrew pozorom nie jest zjawiskiem
negatywnym. Wynika ono przede wszystkim z ustabilizowania się współpracy
i z koncentrowania się przez władze lokalne na realizacji działań w ramach
związków już istniejących. Świadczy o to o tym, że dolnośląskie samorządy weszły
w bardziej zaawansowane stadium współpracy, które przy wsparciu finansowym,
dzięki dotychczas nabytemu doświadczeniu, może przynieść korzystne efekty także
dla rozwoju regionu. Wymaga to jednak realizacji konkretnych projektów sprzyjających rozwojowi gospodarczemu i społecznemu, czemu sprzyjać będzie dostęp
do funduszy Unii Europejskich takich jak np. Inicjatywa Wspólnotowa INTERREG.
41
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
Literatura
Burger L., Rahm D. L., 1996, Sister cities in a world of difference, Lerner
Publication Company, Minneapolis.
Furmankiewicz M., 2001a, The international partnership relations of Polish
municipalities - an example of Lower Silesia, [w:] Koter M., Heffner H. (red.),
Changing role of border areas and regional policies, Seria: Region and
Regionalism, No 5, Łódź-Opole, s. 105-114.
Furmankiewicz M, 2001b, Zróżnicowanie regionalne związków partnerskich
polskich samorządów gminnych, [w:] Łęcka I. (red.), Geografia różnorodności –
różnorodność w geografii, Warszawa, s. 53-59.
Gruchman B., 1999, Konkurencyjność Poznania i współpraca z innymi miastami,
[w:] Domański R. (red.), Podstawy gospodarczej polityki miasta. Studium
Poznania. Biuletyn KPZK PAN No 187, Warszawa.
Hałas K., Porawski A, 2003, Miasta i Gminy Bliźniacze, Urząd Komitetu Integracji
Europejskiej, Warszawa.
Handley S. (red.), 2001, The links effect – a good practice guide to transnational
partnerships and twinning for local authorities, International Report 3, Local
Government International Bureau, London.
Kaczmarek M., 1999, Partnerskie miasta Wrocławia, Dodatek do „Wrocławskiej
Gazety Komunalnej”, 27 października 1999.
Kaczmarek M., 2000, PRL-owska wizja partnerstwa bez partnerów. Część I.
Z dziejów współpracy partnerskiej Wrocławia z Wiesbaden w latach Polski
Ludowej, Rocznik Wrocławski Nr 6, Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum,
Wrocław, s. 107-142.
Koćwin L., 1993, Polityczne determinanty polsko-wschodnioniemieckich stosunków
przygranicznych 1949-1990, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego,
Niemcoznawstwo, t. 3, Acta Univ. Wratisl. No 1535.
Koziarski S., 1996, Współpraca transgraniczna w województwie opolskim, [w:]
Kitowski J. (red.), Problemy regionalnej współpracy transgranicznej, Rzeszów,
s. 263-286.
Kręc A., 1998, Współpraca zagraniczna miast i gmin polskich w świetle badań
ankietowych, [w:] Brzozowska A. (red.), Związki Bliźniacze, Współpraca
międzynarodowa samorządów lokalnych, Związek Miast Polskich, Poznań,
s. 24-38.
Lücke B., Bellocchi E. (red.), 1997, A Europe of towns and cities. A practical guide
to town-twinning, Office for Official Publications of the European
Communitiees, Luxembourg.
Markowiak A., 1997, Trans-border co-operation of Polish and Czech
municipalities on the example of Racibórz and Opava, [w:] The situation and
perspectives of trans-border development and co-operation of border42
Studia nad Rozwojem Dolnego Śląska, Zeszyt 3 (24), 2004 r.
regions in Germany, Poland, Slovakia and the Czech Republic, Papers presented
at an international conference in Gliwice 13th-16th February 1997; s. 103-109.
Urząd Statystyczny w Jeleniej Górze, 1997, Gminy Przygraniczne, Jelenia Góra.
Zelinsky W., 1991, The twinning of the world: sister cities in geographical and
historical perspective, Annals of the Association of American Geographers,
81 (1), s. 1-31.
Żelazo A., 2001, Samorząd gminny w stosunkach międzynarodowych. Pierwsze
przybliżenie, Polski Przegląd Dyplomatyczny, t. I, nr 2 (2), Polski Instytut Spraw
Międzynarodowych, Warszawa, s. 21-60.
43