docjęzyk polski 4
download 
Reklamacja Transkrypt
język polski 4
Aleksandra Rymanowska-Doleżal JĘZYK POLSKI 4 Ćwiczenia, karty pracy dla klasy czwartej szkoły podstawowej część 1 2016/17 ILUSTRACJE: Grzegorz Rutkowski GRAFIKA KOMPUTEROWA: Anna Bieganowska Jacek Bieganowski Radosław Marcinowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal PROJEKT OKŁADKI: Grzegorz Rutkowski Aleksandra Rymanowska-Doleżal 2 GRAMATYKA MORFOLOGIA F FO ON NE ETTYYK KA A F FLLE EK KSSJJA A SSŁŁO OW WO OTTW WÓ ÓR RSSTTW WO O SSK KŁŁA AD DN NIIA A FONETYKA Alfabet....................................................................................................... 4 Litera, głoska, samogłoska, spółgłoska................................................... 6 Samogłoska i po spółgłoskach............................................................... 10 Głoski ustne i nosowe.............................................................................. 15 Spółgłoski twarde i miękkie..................................................................... 18 Głoski dźwięczne i bezdźwięczne............................................................ 20 Sylaby....................................................................................................... 23 Akcent wyrazowy...................................................................................... 25 Powtórzenie wiadomości „Historia o trzech groszach”.......................... 29 Tekst - rozsypanka: „Historia o trzech groszach” P. Dobšinskŷ..... 21 Fonetyka – powtórzenie wiadomości....................................................... 30 Przygotowanie do pracy klasowej z fonetyki……………………………. 33 Powtórzenie wiadomości „Felek” W.Woroszylski................................ 35 Fonetyka – wiadomości …………………………………………………. 37 Zadania dla ambitnych............................................................................. 38 3 ALFABET Alfabet to zbiór wszystkich liter ułożonych w ustalonej kolejności. W języku polskim kolejność ta jest następująca: a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, s, ś, t, u, w, y, z, ź, ż Ćwiczenie: 1. Zaznacz zielonym kolorem litery, które zajmują wcześniejsze miejsce w alfabecie. b-c g-r a-o g-k s-z r-z ć - c a - ą w - f r - rz ę - f Ćwiczenie: 2. Poukładaj w porządku alfabetycznym: nazwy znaków zodiaku: Baran, Byk, Bliźnięta, Rak, Lew, Panna, Waga, Skorpion, Strzelec, Koziorożec, Wodnik, Ryby, .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. imiona żeńskie: Alicja, Ala, Agnieszka, Aleksandra, Anastazja, Alberta, Anna, Ada, Ania, Adelajda, Antolka, Aniela, Antonina, Apolonia, Aurelia, Augustyna .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. 4 imiona uczniów z Twojej klasy: (zad. domowe) .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. Ćwiczenie: 3. W którym tomie słownika znajdziesz poniższe wyrazy? Pogrupuj i wpisz wyrazy pod odpowiednim słownikiem. żółw, chór, wiórki, córka, dopóki, oprócz, tchórz, ołówek, żółty, stróż, źródło, mózg, który, rózga, krótki, wróżka, wróżba, różowy, król, królewna, różnica, wróbel, kłótnia, również, jaskółka, wówczas, wójt, próżny, góral, włókno, próchno, główny, próba, włócznia, włóczęga, późno, wkrótce, płótno TI A-E T II F-K T III L-P 5 T IV R-Z Ćwiczenie: 4. W którym tomie słownika znajdziesz poniższe wyrazy? Pogrupuj i wpisz wyrazy pod odpowiednim słownikiem. TI A-F T II G-L T III Ł-R T IV S-Z krótki, stróż, wróżka, żurek, jaskółka, różnica, audycja, żółty, wiórki, autor, włókno, biurko, oprócz, żółw, wróżba, bluzka, włóczęga, brudny, wówczas, burza, drużyna, próchno, duży, rózga, skóra, ołówek, włócznia, fabuła, również, król, głuchy, późno, chór, różowy, gumka, próba, źródło, hufiec, próżny, dopóki, już, kałuża, wróbel, tchórz, kożuch, kukułka, wkrótce, kultura, główny, lektura, pauza, kłótnia, reguła, rzut, skrupuły, wójt, tłusty, wzgórze, trudny, tułów, wujek, córka, wzdłuż, żubr, płótno, który, mózg, żuraw, góral, 6 GŁOSKI I LITERY SAMOGŁOSKI I SPÓŁGŁOSKI GŁOSKA – jest to najmniejszy dźwięk mowy ludzkiej. LITERA – jest to znak graficzny (napisany, wydrukowany) głoski. Litery widzimy i piszemy. Głoski słyszymy i wymawiamy. dom mama rzeka 3 litery, 3 głoski 4 litery, 4 głoski 5 liter, 4 głoski Ćwiczenie: 1. Podkreśl wyrazy, w których występują dwuznaki: cz, rz, ch, sz, dz, dż, dź. żarówka, niedźwiedź, szczęka, nosorożec, rzeka, pszenica, chrząszcz, zegar, zeszyt, szopa, drzewo, żona, szyja, dżdżownica, Dwuznaki sz, cz, rz, ch, dz, dż, dź zbudowane są z dwóch liter, które stanowią jedną głoskę. sz - 2 litery, 1 głoska Ćwiczenie: 2. Policz litery i głoski w podanych wyrazach. żaba morze gruszka rączka kuleczka szczęka mucha – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, róża może ręka mrówka kula rzeczka szyszka 7 – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, – l. ___, gł. ___, Ćwiczenie: 3. Policz litery i wypisz głoski wg wzoru: rower rzeka kaczka GŁOSKI r, o, w, e, r rz, e, k, a LITERY 5 5 5 4 kaczuszka lekarz żyrafa nosorożec chusteczka szympans gruszka drzewo głoski samogłoski spółgłoski SAMOGŁOSKI – a, o, u (ó), i, e, y oraz nosowe ą, ę. Przy wymawianiu samogłosek otwieramy usta szerzej niż przy wymawianiu spółgłosek. Samogłoski są mocniejsze od spółgłosek i łatwiej je wymówić. SPÓŁGŁOSKI – b, c, ch, cz, ć, d, dz, dź, dż, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, ń, p, r, rz, s, sz, ś, t, w, z, ź, ż 8 Ćwiczenie: 4. Do mniejszego trójkąta wpisz czerwonym kolorem samogłoski, natomiast do większego trójkąta wpisz niebieskim kolorem spółgłoski. samogłoski spółgłoski Ćwiczenie: 5. Zaznacz zielonym kolorem litery oznaczające samogłoski. mama, winda, oko, Ala, Ola, gęś, koń, wąż, mysz, arbuz, mrówka, masło, woda, Europa, Polska, Rosja, Francja Ćwiczenie: 6. Czy znasz wyrazy rozpoczynające się, od którejś z samogłosek? Wypisz je. ................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 9 Ćwiczenie: 7. Policz litery i głoski, wpisz samogłoski i spółgłoski. WYRAZY LITERY GŁOSKI SAMOGŁOSKI SPÓŁGŁOSKI arbuz 5 5 a, u, r, b, z, rzeka już 5 4 e, a, rz, k,1 róża Józef szopa który rzepa sznurek rowerek żółw główka muzyka język córka materac ołówek szafa rzeczka jutro 10 SAMOGŁOSKA „i” PO SPÓŁGŁOSKACH Litera „i” oznacza samogłoskę tylko wtedy, gdy występuje przed spółgłoską lub na końcu wyrazu. zima ptaki z’ – i – m – a p – t – a – k’ – i 4 litery, 4 głoski 5 liter, 5 głosek Litera „i” nie oznacza samogłoski jeżeli występuje przed samogłoską. ciepło niedziela pianino ci – e – p – ł – o ni – e – dzi – e – l – a pi – a – n’ – i – n – o 6 liter, 5 głosek 9 liter, 6 głosek 7 liter, 6 głosek Ćwiczenie: 1. Przepisz wskazane informacje z tablicy. 11 Ćwiczenie: 2. Policz litery i wypisz głoski wg wzoru: GŁOSKI LITERY wiosna gitara 6 6 i w , o, s, n, a g' , i, t, a, r, a 5 6 nici szyszka miasto wiaderko piasek wioska miesiąc wiadomość dzień wiewiórka pies różyczki mówić wieczór Ćwiczenie: 3. Zaznacz zielonym kolorem litery i, które nie pełnią roli samodzielnej samogłoski. Mirek, Marcin, Wiesia, Asia, Małgosia, Kinga, Natalia, Witek, 12 Ćwiczenie: 4. Uzupełnij tabelkę, licząc litery i głoski oraz wypisując samogłoski i spółgłoski. WYRAZY LITERY GŁOSKI SAMOGŁOSKI SPÓŁGŁOSKI mieszkanie 10 7 e, a, e, m , sz, k, n , siła 4 4 i, a, s’, ł siatka 6 5 a, a, s , t, k, szybka wiata się Piotrek pisarz zwierzę wrócić przepiórka mówiła ciekawa piosenki wioska szczoteczka miasto 13 i i i WYRAZY LITERY GŁOSKI SAMOGŁOSKI podzielić powiedzieć nieść wieszak kiełbasa Zgorzelec poniedziałek siódma pióro biurko jaskółka kłótnia murarz wzgórze bohater chorągiew Hiszpania sprzedaż porządek 14 SPÓŁGŁOSKI rzeczownik życzenie chemia wietrzna grzbiet dojeżdżam drzemać mierzyć regułki grochówka zbiór pocztówka wizytówka szlachetny kożuch Mikołaj dzikus wiewiórka południowy burmistrz siatkówka wydarzenie rachunek 15 GŁOSKI USTNE I NOSOWE GŁOSKI NOSOWE – są to głoski, przy wymawianiu których powietrze wydostaje się przez usta i nos. ą, ę, n, ń (ni), m, mi GŁOSKI USTNE - są to głoski, przy wymawianiu których powietrze wydostaje się przez usta. Ćwiczenie: 1. Wypisz z poniższych wyrazów litery oznaczające głoski nosowe. morze wanna ręka rączka miasto - ……………… - ……………… - ……………… - ……………… - ……………… węgiel kąt wędka nędza niebo - ……………… - ……………… - ……………… - ……………… - ……………… Ćwiczenie: 2. Pokoloruj litery oznaczające głoski ustne. rękawiczka, miasto, łabędź, wiadomość, rzodkiewka, róża, hiacynt, mak, rak, Ćwiczenie: 3. Wpisz kolorem litery oznaczające głoski nosowe. ……………………………………………………………………….. 16 Ćwiczenie: 4. Jeżeli pragniesz dowiedzieć się jak brzmi ukryte zdanie podkreśl wyrazy, które posiadają litery oznaczające głoski nosowe; wypisz z podkreślonych wyrazów zaznaczoną literę. żaba, wąż, mokry, kot, ręce, winogrono, ten, głowa, oko, ją, zdanie, sukienka, tam, rower, kura, pani, miś, węgiel, koń, noga, sowa, robak, welon, HASŁO .......................................................................................... Ćwiczenie: 5. Uzupełnij krzyżówkę wyrazami, zawierającymi litery oznaczające głoski nosowe. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. HASŁO ............................................................................................ 1. Czarny, wydobywany w kopalni. 2. Polana – inaczej. 3. Wielkie zwierzę. 4. Nad ustami niektórych mężczyzn. 5. Jeden z najważniejszych składników ciasta. 6. Ochronne na rękach. 7. Kąpiesz się w niej. 8. Mały kotek. 9.Ucieka przed kotem. 10. Dolna część ciała (prawa lub lewa). 11.Służy do łowienia ryb. 12. Dzień tygodnia - świąteczny. 17 Ćwiczenie: 6. Wypisz wszystkie nazwy części ciała oraz nazwy zwierząt, zawierających litery oznaczające głoski nosowe. NAZWY CZĘŚCI CIAŁA NAZWY ZWIERZĄT Ćwiczenie: 7. Narysuj owoce, które posiadają w swojej nazwie głoski nosowe. . 18 SPÓŁGŁOSKI TWARDE I MIĘKKIE SPÓŁGŁOSKA MIĘKKA – przy wymawianiu spółgłoski miękkiej, środkowa część języka podnosi się ku podniebieniu. Spółgłoski miękkie: ć, ń, ź, ś, dź... Miękkość spółgłosek oznaczamy: - za pomocą kreseczki: ń, ś, ć, dź, - za pomocą litery i: ni, dzi, bi, pi, Jeżeli spółgłoska miękka występuje przed samogłoską, to jej miękkości nigdy nie oznacza się kreseczką. SPÓŁGŁOSKA TWARDA – przy wymawianiu spółgłoski twardej, środkowa część języka nie unosi się. Ćwiczenie: 1. Pokoloruj litery oznaczające spółgłoski miękkie. ś c gi ń r n dź s k l ci wi m ź ć ni b z di t 19 g ż f ki r pi w ś dź Ćwiczenie: 2. Podkreśl wyrazy zawierające spółgłoski miękkie. ćma, ślimak, węgorz, żółty, kura, struś, pingwin, wieloryb, miś, lew, paw, sum, Ćwiczenie: 3. Czy znasz imiona posiadające spółgłoski miękkie? Wypisz je. ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………….. Ćwiczenie: 4. Wypisz nazwy miesięcy, w których występują spółgłoski miękkie. ___________, ___________, ___________, ___________, ___________, ___________, ___________, ___________, Ćwiczenie: 5. W poniższych układach liter wymień po jednej spółgłosce z twardej na miękką, w taki sposób aby powstały nowe wyrazy. dane - ________________ łos - ________________ nic - ________________ ząb - ________________ cało - ________________ nos - ________________ Ćwiczenie: 6. Uzupełnij poniższe Wyrazy literami oznaczającymi spółgłoski miękkie. ko......, ko......e, ......eś, ko......ec, wie......, pia......no, ......ano, ......dro, mi......, Ka......a, A......a, 20 A......a, GŁOSKI DŹWIĘCZNE I BEZDŹWIĘCZNE ☺ GŁOSKI DŹWIĘCZNE Przy wymawianiu głosek dźwięcznych drgają wiązadła głosowe, które znajdują się w krtani. GŁOSKI BEZDŹWIĘCZNE Przy wymawianiu głosek bezdźwięcznych wiązadła głosowe nie drgają. samogłoski spółgłoski dźwięczne a, o, u, e, i, b, b’, w, w’, d, z, dz, ż, dż, ź, dź, y, ą, ę, g, g’, l, l’, ł, m, n, m’, n’, r, j, bezdźwięczne _______ p, p’, f, f’, t, s, c, sz, cz, ś, ć, k, k’, ch, ch’, Ćwiczenie: 1. Przyłóż palce do krtani i wymów głośno pary głosek. Zaznacz zielonym kolorem litery, przy wymawianiu których wyczuwasz drgania. a, ą, b, c, ch, ć, cz, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, rz, s, ś, sz, t, u, w, y, z, ź, ż, Ćwiczenie: 2. Skreśl litery oznaczające głoski bezdźwięczne. Z pozostałych liter ułóż zdania. P F L T U S B K I H Ę C P N F I E K S D S Z P I E K L Ć Ę ............................................................................................................... I Ś D Z C I T E S M Y F D P O K G P A Ć R F A Ś Ż T U ............................................................................................................... A T L F A K W F I T D Z I K A S Ł C A F T W Ę Ś Ż Ć A ............................................................................................................... 21 ! Niektóre spółgłoski dźwięczne posiadają swoje bezdźwięczne odpowiedniki. b–p d–t dz – c dź – ć dż – cz g–k w–f z–s ź–ś ż – sz Tylko spółgłoski j, l, ł, m, n, ń, r nie mają bezdźwięcznych odpowiedników. Ćwiczenie: 3. Podkreślone litery oznaczające głoski dźwięczne zastąp bezdźwięcznymi odpowiednikami. żal – szal jedzie - ....................... dzień - ....................... guma - ....................... grab - ....................... babka - ....................... garb - ....................... domek - ....................... kości - ....................... Ćwiczenie: 4. Litery oznaczające głoski dźwięczne wpisz zielonym kolorem, natomiast głoski bezdźwięczne niebieskim kolorem. Słyszałeś pe....nie o dziew........ynie, któ....a nie chcąc zabr....dzić bucikó...., sta....ęła na boche....ku chle....a; i o tym, jak ź...e się to skończ....ło, jak zos....ało o....isane i wydruk....wane. Była ubo....im, ale dum....ym i py.......nym dzie....kiem, z...a z natu....y, jak to powia....ają. Gdy była zup....łnie mała, najwię....szą przy....emność spra.....iało jej chwy....anie much i wyrywa....ie im skrzyde....ek, prze.... co przemieniały si.... w stworze....ia pełza....ące. Chrabąsz.......e i żuki przekłuwa....a sz....ilką, podkła....ała im pod łap....i zielo....y listek lub kaw....łek pap....eru, i biedne stwo.......enie trz....mało mo....no w łap....ach ów skraw....k i obracało nim w kół....o, aby uwo....nić się od sz....ilki. 22 - Chra…ąszcz czyta! – mó….iła mała In…er. – Pat…cie no, jak obra…a listek! W mi…rę jak ros…a, sta….ała się gor....a, nie lepsza, ale b....ła ładna i to sta…o się jej nieszczę....ciem, inaczej świat był....y dla niej sur....wszy i nie wyda.......yłoby się to, o czym będzie m....wa. - Nale....y ci dobrze zm....ć gło....ę – mó....iła do niej wła....na ma....ka: - Jako dzie....ko przy....eptywałaś mi cz....sto fart....ch, obawiam się, że jak uro....niesz, podep.......esz mi se....ce. I tak też się stało. Poje.......ała na wieś na słu....bę do zam....żnych ludzi, którzy trak....owali ją jak wła....ne dziecko, cho......iła pięknie ubr....na, wygl....dała ładnie i pycha wzrasta....a w jej sercu. Fragment baśni H.Ch. Andersena „O dziewczynce, która podeptała chleb” Ćwiczenie: 5. Uzupełnij. samogłoski spółgłoski dźwięczne bezdźwięczne 23 SYLABY SYLABY – cząstki, na które dzieli się wypowiadany wyraz. Sylabę tworzy: samogłoska ze spółgłoską (lub spółgłoskami); samogłoska; Liczba sylab w wyrazie jest równa liczbie samogłosek. Wyrazy, które posiadają tylko jedną sylabę nazywamy wyrazami jednosylabowymi: wóz, kąt, wrzask, mak, rak, ul. Ćwiczenie: 1. Dopisz sylaby, aby powstały wyrazy będące nazwami warzyw i owoców. Pokoloruj „samodzielne” samogłoski. po – mi - ………, ma – li - ……, po – rzecz - ….., o - gó - ….… , ka - …….. – fior, śliw - ………, ka – la – rep - …., wiś - ……...., ziem – nia - …...., ce - …... – la, cze – reś - …...…, ba - …………, Ćwiczenie: 2. Z rozrzuconych sylab ułóż wyrazy. có-, wia-, - pet, -wecz, -recz, -ko, skar-, -ka, -ka, -der, -ki, ła-, ............................................................................................................... ............................................................................................................... 24 Ćwiczenie 3. Podziel wyrazy na sylaby. W sylabach pokoloruj samogłoski. Gwiazdką zaznacz sylaby, w których i nie jest samodzielną samogłoską. Arab rower kapelusz wiadro trzynasty podróż pantofel węgiel matematyka informatyka osiemset poziomka marynarka krzesło - __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ Zosia Ala ul wiaderko szósty czterolistny ogródek lekko bohater sanna jagódka wersalka serek komar - __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ Ćwiczenie: 4. Ułóż trzy jak najdłuższe wyrazy jednosylabowe. ................................ ................................... ............................... Przy przenoszeniu wyrazu do następnej linijki dzielimy go zgodnie z podziałem wyrazu na sylaby. Grupę spółgłosek w danej sylabie możemy dobierać różnie, np. za-gad-ka, za-ga-dka, Nie możemy dzielić liter oznaczających jedną głoskę: sz, rz, dz. Przy przenoszeniu należy zawsze rozdzielić dwie jednakowe litery, np. wan-na, mięk-ki. Nie dzielimy wyrazów jednosylabowych np. dom, kat, wóz, itp. 25 AKCENT WYRAZOWY Akcentem wyrazowym nazywamy silniejsze wymówienie jednej z sylab w wyrazie. Wyrazy jednosylabowe nie są akcentowane. nie, się, mi, go, cię, jej, itd. W języku polskim w wyrazach wielosylabowych najczęściej akcentuje się drugą sylabę od końca. Ćwiczenie: 1. Przeczytaj głośno każdy wyraz, podziel na sylaby i zaznacz w nim sylabę, którą wymówisz z większym naciskiem. kartka - ...................... przyszedł - ...................... kupił - ...................... długopis - ...................... zegarek - ...................... ćwiczenie - ...................... butelka - ...................... wiaderko - ...................... W wyrazach pochodzenia obcego zakończonych na – yka lub - ika akcentujemy trzecią sylabę od końca. Ćwiczenie 2. Przeczytaj wyraźnie podane wyrazy akcentując wyróżnione sylaby. Podziel wyrazy na sylaby, zaznaczając wyrazy akcentowane. klinika - ...................... fonetyka botanika - ...................... gimnastyka - ...................... 26 - ...................... gramatyka - ........................ fizyka - ...................... matematyka - ....................... muzyka - ...................... Ameryka informatyka - ....................... - ....................... W 1.(my) i 2.(wy) osobie liczby mnogiej czasowników w czasie przeszłym akcentujemy trzecią sylabę od końca. Ćwiczenie: 3. Przeczytaj wyraźnie podane wyrazy akcentując wyróżnione sylaby. Podziel wyrazy na sylaby, zaznaczając wyrazy akcentowane. 1.os. lm. (my) przeczytaliśmy - _______________________ wychodziłyśmy - _______________________ wychodziliśmy - _______________________ czytaliśmy - _______________________ czytałyśmy - _______________________ 2.os. lm. (my) pisałyście - _______________________ pisaliście - _______________________ płakałyście - _______________________ graliście - _______________________ grałyście - _______________________ 27 Ćwiczenie: 4. Przeczytaj wyraźnie podane wyrazy, akcentując wyróżnione sylaby. Podziel wyrazy na sylaby, zaznaczając wyrazy akcentowane. klinika - ........................ fonetyka - ......................... noga - ........................ mama - ......................... przeczytać - ........................ nienaganny - ......................... boginka gimnastyka - ......................... - ........................ obejrzeliśmy - ........................ muzyka - ......................... gramatyka - ........................ firanka - ......................... nauczyciel - ........................ poznaliście - ......................... narysowali - ........................ turystyka - ......................... dziewczynka - ........................ rowerek - ......................... czytaliście - ......................... botanika - ........................ grałyście - ........................ mówiłam - ........................ czeka - ........................ rzeczownik - ........................ czekaliśmy - ........................ muchomor - ........................ czekaliście - ........................ tunika - ........................ czekolada - ........................ lornetka - ........................ historia - ........................ kobieta - ........................ fizyka - ........................ dziewczyna - ........................ 28 HISTORIA O TRZECH GROSZACH Pawol Dobšinskŷ 29 30 „Historia o trzech groszach” Pavol Dobšinskŷ Odpowiedz na pytania. Rozumiem co przeczytał...m: 1. Ile groszy dziennie przeznaczał wieśniak na życie? ....................................................................................................... 2. Ilu doradców towarzyszyło królowi? ........................................................................................................ 3. Czy wieśniak złamał rozkaz króla? Dlaczego? ........................................................................................................ ......................................................................................................... 4. W jaki sposób król ukarał doradców? ........................................................................................................ ......................................................................................................... 5. Wyjaśnij znaczenie cytatu: „Jeśli nawet tego nie wiecie, to z tej mąki chleba nie będzie.” .......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... 31 ORTOGRAFIA Z dowolnego fragmentu baśni wypisz wszystkie wyrazy z ó i u. ............................................................................................................... ............................................................................................................... ............................................................................................................... ............................................................................................................... ............................................................................................................... ............................................................................................................... GRAMATYKA Ćwiczenie: 1. Uzupełnij tabelkę wpisując liczbę liter i głosek oraz wypisując samogłoski i spółgłoski. wyraz 1. grosz 2. grosik 3. wieśniak 4. historia 5. trzech 6. poszliście 7. król 8. dzień litery głoski samogłoski 32 spółgłoski Ćwiczenie: 2. Poukładaj, podane w ćwiczeniu 1. wyrazy, w porządku alfabetycznym. ....................., ....................., ....................., ....................., ....................., ....................., ....................., ....................., Ćwiczenie: 3. Wypisz z wyrazów z ćwiczenia 1. litery oznaczające głoski nosowe. W pozostałe miejsca wpisz kreski. 1. ....................., 2. ....................., 3. ...................., 4. ....................., 5. ...................., 6. ...................., 7. ...................., 8. ...................., Ćwiczenie: 4. Z podanych w ćwiczeniu 1. wyrazów wypisz litery oznaczające głoski: dźwięczne: 1. ...................., 2. ...................., 3. ....................., 4. ....................., bezdźwięczne: 5. ....................., 6. ...................., 7. ....................., 8. ....................., Ćwiczenie: 5. Wyrazy z ćwiczenia 1. podziel na sylaby, podkreśl sylabę akcentowaną. 1. .................................., 2. .................................., 3. .................................., 4. ................................., 5. .................................., 6. ................................., 7. .................................., 8. ................................., 33 FONETYKA - POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI Zadanie: 1. Napisz wyrazy w kolejności alfabetycznej – pierwsza i ostatnia litera wyrazu powinna być kolejną w alfabecie. 1 nabożeństwo, bankowiec, łom, elf, refleks, upływ, danie, zapałka, gmach, aeroklub, magazyn, hiszpański, tabu, odstęp, farmakolog, chłód, język, wąwóz, splot, liberał, inaczej, kabel, papier, ........................, ........................, .........................., .........................., ........................, ........................, .........................., .........................., ........................, ........................, .........................., .........................., ........................, ........................, .........................., .........................., ........................, ........................, .........................., .........................., ........................, ........................, .........................., Zadanie: 2. Jaka jest różnica między głoską, a literą ? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................ Zadanie: 3. Zaznacz spółgłoski twarde. ćwikła, sieć, ślimak, niańka, miska, sianko, Zadanie: 4. W podanych wyrazach podkreśl litery oznaczające głoski ustne. W Ą Ż, P A N N A, W Ą T E K, P Ę D Z E L, Zadanie: 5. Zaznacz litery oznaczające głoski dźwięczne. ŚETCLFAKPWFITDPZIKASŁCAFTWĘŚŻĆTA hasło..................................................... 1 Autorką pierwszego zadania jest mgr Elżbieta Górecka. 34 Zadanie: 6. Wpisz wszystkie samogłoski. ..................................................................... Zadanie: 7. Podziel wyrazy na sylaby i zaznacz sylabę akcentowaną. poszliśmy - ........................ muzyka - ......................... butelka - ........................ motor - ......................... wiaderko - ........................ matematyka - .......................... czekaliście - ........................ tunika - ........................ czekolada - ........................ lornetka - ........................ Zadanie: 8. Policz litery i głoski, wypisz samogłoski i spółgłoski. szelki lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ pianino lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ Małgorzata lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ klinika lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ wiewiórka lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ szczeniaczek lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ wieszak lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ lustereczko lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ giełda lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ Zgorzelec lit. ........, gł. ......., samogł. ......................., spółgł. ........................ 35 PRZYGOTOWANIE DO PRACY KLASOWEJ Z FONETYKI Zadanie: 1. Poukładaj podane wyrazy w porządku alfabetycznym. róża, chryzantema, hiacynt, narcyz, nasturcja, mak, malwa, irys ........................., ........................., ........................., ........................., ........................., ........................., ........................., ........................., Zadanie: 2. Uzupełnij tabelkę. wyrazy litery głoski samogłoski spółgłoski szyba gitarzysta pianista chrząszcz niedziela Zadanie: 3. Wypisz z wyrazów litery oznaczające głoski nosowe. muszka ...................... wielbłąd ........................ wąsy ........................ wanna ........................ lęk mąka ........................ ....................... Zadanie: 4. Wypisz z wyrazów litery oznaczające głoski dźwięczne. żyrafa ....................... różowy ....................... szczur ........................ muzeum ....................... kukułka ........................ kurz ....................... 36 Zadanie: 5. Wypisz z wyrazów litery oznaczające głoski bezdźwięczne. lampart ........................ kożuch ....................... zebra ........................ żebrak ....................... wielbłąd ........................ żeberko ....................... Zadanie: 6. Podziel wyrazy na sylaby, zaznacz sylabę akcentowaną. hipopotam - ........................ gotowaliście - .......................... technika - ........................ wiewiórka - .......................... siedzieliśmy - ........................ rytmika - .......................... klinika - ........................ fonetyka - ........................... noga - ........................ mama - ........................... przeczytać - ........................ nienaganny - ........................... botanika - ........................ gimnastyka - ........................... obejrzeliśmy - ........................ muzyka - ........................... gramatyka - ........................ fizyka - ........................... nauczyciel - ........................ poznaliście - ........................... narysowali - ........................ turystyka - ........................... dziewczynka - ........................ rowerek - ........................... czytaliście zrobiłem - .......................... - ......................... Zastanów się nad odpowiedziami na poniższe pytania. Dlaczego polski alfabet nazywamy abecadłem? Jaka jest różnica między literą, a głoską? 37 FONETYKA Najważniejsze wiadomości: ALFABET a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, s, ś, t, u, w, y, z, ź, ż. GŁOSKA – jest to najmniejszy dźwięk mowy ludzkiej. Głoski słyszymy i wypowiadamy. – jest to znak graficzny (napisany, wydrukowany) głoski. Litery widzimy i piszemy. mama 4 litery, 4 głoski rzeka 5 liter, 4 głoski a, o, u (ó), i, e, y oraz nosowe ą, ę. LITERA SAMOGŁOSKI GŁOSKI NOSOWE b, c, cz, ć, d, dz, dź, dż, f, g, h, j, k, l, ł, m, n, p, r, s, sz, t, w, z, ź, ż ą, ę, n, ń (ni), m, mi GŁOSKI USTNE wszystkie pozostałe. SPÓŁGŁOSKI MIĘKKIE ć, ń, ź, ś, dź... Oznaczenie miękkości spółgłosek: - kreseczką: ń, ś, ć, dź, - za pomocą litery i: ni, dzi, bi, pi, wszystkie spółgłoski bez zmiękczeń SPÓŁGŁOSKI SPÓŁGŁOSKI TWARDE GŁOSKI DŹWIĘCZNE a, o, u, e, i, y, ą, ę, b, b’, w, w’, d, z, dz, ż, dż, ź, dź, g, g’, l, l’, ł, m, n, m’, n’, r, j, GŁOSKI p, p’, f, f’, t, s, c, sz, cz, ś, ć, k, k’, ch, ch’, BEZDŹWIĘCZNE SYLABY AKCENTEM WYRAZOWYM cząstki, na które dzieli się wypowiadany wyraz. Każda sylaba posiada samodzielną samogłoskę więc liczba samogłosek w wyrazie jest równa liczbie sylab. nazywamy silniejsze wymówienie jednej z sylab w wyrazie. W języku polskim w wyrazach wielosylabowych najczęściej akcentuje się drugą sylabę od końca. Wyrazy jednosylabowe nie są akcentowane. nie, się, mi, go, cię, jej, itd. W wyrazach pochodzenia obcego zakończonych na – yka lub - ika akcentujemy trzecią sylabę od końca. W 1. i 2. osobie liczby mnogiej czasowników w czasie przeszłym akcentujemy trzecią sylabę od końca. 38 ZADANIA DLA AMBITNYCH ucho, pokój, odważny, uczeń, maluch, starzec, handel, dróżka, powóz, mucha, żuraw, potężny, podwórze, piórko, blacha, domu, możesz, hodowla, morze, sposób, słuch, ważyć, sklepu, rowerzysta, ulżyć, strach, harcerz, szósty, gumka, marzec, duch, wstążka, zamku, marzyć, skarżyć, pochód, cicho, wierzyć, droższy, fabuła, ziółko, uciecha, dłużej, skórzany, piecu, książka, użytek, orzech, górzysty, krążył, odwrót, stołu, zauważyłam, tancerz, gród, ważny, humor, śmiech, ubogi, parzysty, mosiężny, przyjaciółka, węch, lektura, pieniężny, trzech, próg, pokażę, uderzyć, grochówka, którzy, mrożony, zachód, kierunek, obrażać, hak, puch, gitarzysta, regułki, wschód, grożenie, kożuch, dworzanin, hasło, bluzki, bliżej, przód, piach, rycerz, wyżej, kukułka, groch, mróz, druhna, mierzyć, drużyna, kuchnia, wieczór, marynarz, zwiążę, strych, wujek, wąwóz, wehikuł, stolarz, niższy, buty, ogród, odjeżdża, drukarz, hałas, pszczelarz, koleżanka, kluchy, mówić, murarz, młodzież, okruch, muzyka, siódmy, garaż, drukarz, żeglarz, mech, tytuł, żołnierz, niósł, kradzież, tłusty, paluch, hełm, piekarz, bandaż, trójka, brudny, pisarz, schab, papież, hak, wróg, gruby, masaż, zamach, masarz, ślusarz, bródka, południowy, zapach, odzież, hymn, tynkarz, wiózł, łupież, druh, trudne, nastrój, wzgórze, pejzaż, brzuch, futrzany, reportaż, duży, pycha, pół, zamierzać, grabież, kukająca, długi, węch, hałas, powtarzać, mężczyzna, dwór, smutna, strach, gospodarz, oranżada, maluch, otwór, duch, zamrażać, orzeł, opiekunka, zagrażać, weterynarz, mamusia, dół, huśtać, podróżować, schrupać, obdarzyć, rachunek, podjeżdżać, babulka, kolarz, schnąć, huragan, małżeństwo, obwód, zwiastun, podróż, schłodzić, starzy, zespół, wydarzenie, oskarżać, córunia, schudnąć, gorzki, wykrój, mnożyć, córuchna, schwytać, dworzec, harmonijny, dzikus, drużba, chłód, pasterz, schodzić, lekceważyć, historia, leniuch, nabój, wzorzysty, żołądek, schować, paluszek, nóżka, dorożkarz, żarówka, honorowy, chleb, staruszek, hamulec, kronikarz, żyw, milutki, chuligan, łóżko, kątomierz, chusteczka, żelazko, poduszka, nóżka, zegarmistrz, chłopiec, żyrandol, higieniczna, rotmistrz, kożuszek, pszczółka, żałować, Halina, szlachetny, kalendarz, ściółka, żeński, charakter, cesarz, opiekun, kuć, Chiny, gazomierz, żyłka, rozbój, snuć, archeologia, Włochy, nietoperz, żartować, słówko, psuć, burmistrz, chirurgia, także, łóżko, Himalaje, knuć, kołnierz, żyletka, szkółka, pruć, architektura, Podhale, harcerz, żądanie, stwór, kuje, szczęściarz, życzenie, Sahara, ogród, chemia, pruje, powietrze, nożyce, zbiór, psuje, trzymać, ochroniarz, hrabia, ciężki, ogród, budujesz, grzbiet, dyżur, psychologia, herbata, kichać, utwór, gotuję, drzemać, wieża, grochówka, umieją, chmura, krzywda, pożytek, puchar, siatkówka, umiem, dojrzały, krzyżówka, pocztówka, rozumieją, chrzan, pożyczka, klasówka, rozumiem, brzeg, żaba, kartkówka, umie, krzesło, wiatrówka, rzucać, żywioł, strażak, rozumie, wrzesień, skuwka, mrówka, grzeczny, zasuwka, różne, krzywy, żmija, kłótnia, huta, pusty, brzydki, pożądany, skóra, burzowe, drzwi, źródło, jeżyny, zauważyć, spojrzeć, tchórzliwy, gdyż, płótno, przygoda, uczta, mózg, chociaż, olbrzym, głupi, jaskółcze, chrzest, jeżeli, lubiany, 39 mózg, warzywa, żeby, kulturalny, włókno, bohater, grzyb, leży, butelka, próżny, przyjaźń, lukarna, chór, modrzew, komputer, tchórz, wyjrzeć, próżniak, długotrwały, wrzenie, próchno, skórzane, sprzedaż, spróchniałe, kłótliwy, chrzęst, jaskółka, chóralne, przyrząd, ołówek, żółty, chrząszcz, rózga, wróble, przebiegły, krzyż, główny, próba, trzcina, włócznia, różnica, strzelba, różowy, krótki, grzywa, ósemka, bukszpan, ów, ukarać, jarzyny, ówczesny, żebrak, ósmy, porzeczki, pauza, ówdzie, orzechy, spór, zgubiona, korzeń, burza, późno, żółty, rzemień, już, nie mógł, porządek, rzeczownik, rzadko, inżynier, zdarzenie, Uwaga! Na przykład wyraz: kożuch wpisujemy do wyrazów zawierających literę u, do wyrazów zawierających literę: ż oraz do wyrazów zawierających literę ch. Zadanie: 1. Wypisz wszystkie wyrazy zawierające literę: ó. Zadanie: 2. Wypisz wszystkie wyrazy zawierające literę: u. Zadanie: 3. Wypisz wszystkie wyrazy zawierające literę: rz. Zadanie: 4. Wypisz wszystkie wyrazy zawierające literę: ż. Zadanie: 5. Wypisz wszystkie wyrazy zawierające literę: ch. Zadanie: 6. Wypisz wszystkie wyrazy zawierające literę: h. Zadanie: 7. Wypisz wszystkie wyrazy powtarzające się. Zadanie: 8. Wszystkie wyrazy zawierające literę ó - poukładaj w kolejności alfabetycznej. Zadanie: 9. Wszystkie wyrazy zawierające literę u - poukładaj w kolejności alfabetycznej. Zadanie: 10. Wszystkie wyrazy zawierające literę rz - poukładaj w kolejności alfabetycznej. Zadanie: 11. Wszystkie wyrazy zawierające literę ż - poukładaj w kolejności alfabetycznej. Zadanie: 12. Wszystkie wyrazy zawierające literę ch - poukładaj w kolejności alfabetycznej. Zadanie: 13. Wszystkie wyrazy zawierające literę h - poukładaj w kolejności alfabetycznej. Zadanie: 14. Wypisz z wyrazów zawierających literę ó - wyrazy posiadające litery oznaczające głoski nosowe. Zadanie: 15. Wypisz z wyrazów zawierających literę u - wyrazy posiadające litery oznaczające głoski nosowe. Zadanie: 16. Wypisz z wyrazów zawierających literę rz - wyrazy posiadające litery oznaczające głoski nosowe. 40 Zadanie: 17. Wypisz z wyrazów zawierających literę ż - wyrazy posiadające litery oznaczające głoski nosowe. Zadanie: 18. Wypisz z wyrazów zawierających literę ch - wyrazy posiadające litery oznaczające głoski nosowe. Zadanie: 19. Wypisz z wyrazów zawierających literę h - wyrazy posiadające litery oznaczające głoski nosowe. Zadanie: 20. Wszystkie wyrazy zawierające literę: ó wpisz do narysowanej przez Ciebie tabelki, policz litery i głoski, wypisz samogłoski i spółgłoski. Zadanie: 21. Wszystkie wyrazy zawierające literę: u wpisz do narysowanej przez Ciebie tabelki, policz litery i głoski, wypisz samogłoski i spółgłoski. Zadanie: 22. Wszystkie wyrazy zawierające literę: rz wpisz do narysowanej przez Ciebie tabelki, policz litery i głoski, wypisz samogłoski i spółgłoski. Zadanie: 23. Wszystkie wyrazy zawierające literę: ż wpisz do narysowanej przez Ciebie tabelki, policz litery i głoski, wypisz samogłoski i spółgłoski. Zadanie: 24. Wszystkie wyrazy zawierające literę: ch wpisz do narysowanej przez Ciebie tabelki, policz litery i głoski, wypisz samogłoski i spółgłoski. Zadanie: 25. Wszystkie wyrazy zawierające literę: h wpisz do narysowanej przez Ciebie tabelki, policz litery i głoski, wypisz samogłoski i spółgłoski. Zadanie: 26. Podziel na sylaby wszystkie wyrazy zawierające literę ó. Zadanie: 27. Podziel na sylaby wszystkie wyrazy zawierające literę u. Zadanie: 28. Podziel na sylaby wszystkie wyrazy zawierające literę rz. Zadanie: 29. Podziel na sylaby wszystkie wyrazy zawierające literę ż. Zadanie: 30. Podziel na sylaby wszystkie wyrazy zawierające literę ch. Zadanie: 31. Podziel na sylaby wszystkie wyrazy zawierające literę h. Zadanie: 32. Poukładaj w porządku alfabetycznym wszystkie wyrazy. Zadanie: 33. Ułóż zdania z powyższymi wyrazami. Możesz zmieniać formy gramatyczne wyrazów. Zadanie: 34. Ułóż możliwie najwięcej zdań złożonych tylko z powyższych wyrazów. Możesz zmieniać formy gramatyczne wyrazów. Zadanie: 35. Uzupełnij luki w poniższych wyrazach. pok...j, odwa...ny, sta...ec, ...andel, dr...żka, pow...z, ż...raw, potę...ny, podwó...e, pi...rko, bla....a, ...odowla, spos...b, sł...ch, wa...yć, rowe....ysta, ul...yć, ...arcerz, sz...sty, g...mka, ma....ec, wstą...ka, skar...yć, poch...d, wie...yć, dro...szy, fab...ła, zi...łko, dłu...ej, sk...rzany, ksią...ka, 41 u...ytek, o...ech, g...rzysty, krą...ył, odwr...t, zauwa...yłam, tance..., gr...d, wa...ny, ...umor, pa....ysty, mosię...ny, przyjaci...łka, lekt...ra, pienię...ny, t...ech, pr...g, poka...ę, ude....yć, gro...ówka, mro...ony, zach...d, obra...ać, ...ak, p...ch, reg...łki, wsch...d, gro...enie, ko...uch, dwo...anin, ...asło, bl...zki, bli...ej, prz...d, wy...ej, k...kułka, gro..., mr...z, dru...na, mie...yć, dru...yna, k...chnia, wiecz...r, maryna..., zwią...ę, stry..., w...jek, we...ikuł, stola..., ni...szy, ogr...d, odje...dża, dr...karz, stra..., ...ałas, kole...anka, klu...y, m...wić, mura..., młodzie..., okr...ch, m...zyka, si...dmy, gara..., druka..., żegla..., żołnie..., ni...sł, kradzie..., tł...sty, pal...ch, ...ełm, pieka..., banda..., tr...jka, br...dny, pisa..., papie..., wr...g, gr...by, zama..., ślusa..., br...dka, poł...dniowy, odzie..., ...ymn, tynka..., wi...zł, ł...pież, nastr...j, wzg...rze, pejza..., brz...ch, szn...rowane, fut...any, reporta..., du...y, py...a, p...ł, zamie...ać, grabie..., k...kająca, dł...gi, powta...ać, mę...czyzna, dw...r, sm...tna, gospoda..., oran...ada, otw...r, zamra...ać, o...eł, opiek...nka, tat...ś, zagra...ać, weteryna..., mam...sia, d...ł, h...śtać, podr...żować, schr...pać, obda...yć, rach...nek, podje...dżać, bab...lka, kola..., h...ragan, mał...eństwo, obw...d, zwiast...n, podr...ż, s...łodzić, sta...y, zesp...ł, wyda....enie, oskar....ać, cór...nia, sch...dnąć, go...ki, wykr...j, mno...yć, dwo...ec, ...armonijny, dzik...s, dru...ba, chł...d, paste..., lekcewa...yć, ...istoria, leni...ch, nab...j, wzo...ysty, ...ołądek, s...ować, pal...szek, n...żka, doro...karz, ...arówka, ...onorowy, ...leb, star...szek, ...amulec, kronika..., ....uligan, łó...ko, kątomie..., ....usteczka, ...elazko, pod...szka, n...żka, zegarmist..., ...yrandol, ...igieniczna, rotmist..., ko...uszek, pszcz...łka, ...ałować, ...alina, szla...etny, kalenda..., star...szek, ści...łka, ...eński, ...arakter, cesa..., ...iny, gazomie..., ...yłka, rozb...j, 42 ar....eologia, nietope..., ...artować, sł...wko, ps...ć, b...rmistrz, ....irurgia, tak...e, ł...żko, kn...ć, kołnie..., ...yletka, szk...łka, pr...ć, ar....itektura, Pod...ale, harce..., ...ądanie, stw...r, k...je, ...yczenie, Sa...ara, ....emia, powiet...e, no...yce, zbi...r, t....ymać, ochronia...., ...rabia, cię...ki, ogr...d, b...dujesz, g...biet, dy...ur, psy....ologia, ...erbata, ki....ać, utw...r, got...ję, d....emać, wie...a, gro....ówka, chm...ra, k....ywda, po...ytek, p...char, siatk...wka, doj....ały, krzy...ówka, poczt...wka, roz...mieją, ....rzan, po...yczka, klas...wka, b...eg, ...aba, kartk...wka, k...esło, wiatr...wka, ....ucać, ...ywioł, stra...ak, w....esień, sk....wka, mr...wka, g....eczny, zas....wka, k...ywy, ...mija, kł...tnia, ...uta, p...sty, b...ydki, po....ądany, sk...ra, bu...owe, d...wi, źr....dło, je...yny, .zauwa...yć, spoj....eć, tchó....liwy, gdy...., pł...tno, p...ygoda, m...zg, chocia..., olb...ym, gł...pi, jask...łcze, ch....est, je...eli, l...biany, m...zg, wa....ywa, ...eby, k...lturalny, wł...kno, bo...ater, g....yb, le...y, b...telka, pr...żny, p...yjaźń, l...karna, ch...r, mod...ew, komp...ter, tch...rz, wyj...eć, pró...niak, dł...gotrwały, w...enie, pr...chno, sp...edaż, spr...chniałe, kł...tliwy, ...rzęst, ch...ralne, przy...ąd, oł...wek, ż...łty, ch...ąszcz, r...zga, wr...ble, p....ebiegły, k...yż, gł...wny, pr...ba, t...cina, wł...cznia, ró...nica, st...elba, r...żowy, kr...tki, g...ywa, ...semka, ...w, ja....yny, ....wczesny, ...ebrak, ...smy, po...eczki, pa...za, ...wdzie, o...echy, sp...r, zg...biona, ko...eń, bu....a, p...źno, ...emień, j...ż, po....ądek, ....eczownik, ....adko, in...ynier, zda....enie, 43 ĆWICZENIA ORTOGRAFICZNE 1) chłopców, Chotomów, dopóki, dwór, główny, ósmoklasistka, ów, góral, kłótnia, końcówka, krajów, ósemkowy, Kraków, krówka, leśniczówka, żółty, lodówka, lokówka, mówić, mróz, nastrój, niósł, obiadów, orzechów, otwór, owoców, ósemka, póki, ówczesny, płótno, pół, północ, późno, przód, równy, różowy, siódmy, skuwka, trójka, wieczór, wiózł, włóczyć, wójt, wróbel, wschód, wsuwka, wyróżniał, wzorów, zakuwka, ówdzie, zasuwka, złotówka, 2) piórko, młynarzówna, ósemka, skuwka, król, wróbel, podróż, sposób, pokój, grochówka, ów, zasuwka, róża, jaskółka, ówczesny, klasówka, stołów, szósty, pochód, siatkówka, ósmy, wsuwka, wzgórze, skórzana, koszykówka, dębów, ziółka, powóz, odwrót, kartkówka, domów, córka, zakuwka, ówdzie, królik, wiatrówka, ogród, zachód, placówka, psów, wymówka, ósmoklasista, góra, wywiadówka, tchórz, próba, ósemkowy, wąwóz, chór, wróg, bródka, wiewiórka, 3) dół, lokówka, ósemka, zakuwka, wójt, kłódka, chłód, ów, krzyżówka, ziemniaków, nabój, słówko, ówczesny, namiotów, studniówka, ósmy, opróżniony, różnica, włókno, ówdzie, Nowakówna, makówka, nóżka, zespół, wykrój, skuwka, wzgórze, dopóki, ósmoklasista, parówka, wymówka, ściółka, łóżko, zasuwka, źródło, wzorów, końcówka, ósemkowy, szkółka, obwód, ogół, kłótnia, wówczas, wsuwka, chłopców, rozbój, dowódca, późno, złotówka, stwór, stalówka, równy, wróżka, 4) pszczółka, wymówka, krótki, który, pocztówka, wizytówka, wsuwka, topór, dziób, ówczesny, zawód, zeszytów, taksówka, mózg, ołówek, ósemka, drożdżówka, oprócz, potwór, parowóz, temperówka, próchno, próżny, ósemkowy, stalówka, samochód, zbiór, klasówka, również, różnica, wiatrówka, dębów, strój, ósmy, utwór, grochówka, zasuwka, niepokój, spółka, rózga, ówdzie, wkrótce, krzyżówka, jagódka, włóczęga, żółw, parówka, kółko, włócznia, skuwka, ów, 44 5) potrzebuje, opiekun, piastunka, ulica, żuraw, tłusty, kuje, pilnuję, traktujesz, ulubiony, gumka, fabuła, snuje, brakuje, pakujemy, warunek, hamulec, umówić, domu, psuje, lektura, pauza, kierunek, córusia, babunia, denerwuje, stosują, kujemy, skoku, brudne, placu, uczeń, wstręciuch, paluszek, milusi, zamku, duże, gruby, użytek, malutki, ubogi, usiłuje, gotujesz, popołudniowy, kują, ukarać, uderzyć, trudne, maluch, opiekunka, knuje, poluję, snujesz, psuj, sznurowane, uwaga, snujcie, matuchna, pruje, wędruję, psujcie, 6) buduje, tatuś, rachunek, terenu, kulig, cudowna, leniuch, snuje, gotuję, zeszytu, zwiastun, hałasuje, długi, smutna, audycja, brzydula, rysujesz, oczekuje, biurko, obdartus, pieluszka, matula, kożuszek, bluzka, burza, drużyna, ulica, ubranie, żakietu, psuje, kuje, zgaduje, rysuje, głuchy, kujemy, staruszek, dzikus, już, snujesz, psuj, kałuża, hartuje, poduszka, snujcie, kożuch, rachunek, kują, żałuję, informuję, śniegu, marnuję, potrzebujesz, psujcie, urok, wędruje, 45 ORTOGRAFIKI W KLASIE CZWARTEJ A) pokój, piórko, rysunek, mucha, chmura, król, góra, dół, wschód, północ, południe, półka, biurko, gumka, pióro, ołówek, długopis, bluzka, spódnica, sukienka, B) zachód, kura, miód, włóczka, płótno, buzia, opiekun, kartkówka, kuchnia, kukułka, ósemka, skuwka, mrówka, rachunek, kurz, kożuch, buty, mundur, ziółko, trójka, C) kłótnia, wiewiórka, lektura, mówić, kupić, rzucam, rozumiem, umieją, przód, gród, nastrój, ogród, dwója, dwóch, drugi, dwudziesty, podwójny, pół, ówczesny, dzikus, D) córunia, próżny, chór, klasówka, krótki, dużo, burza, płótno, również, sójka, róża, hamulec, który, mur, regułki, rurki, ubogi, mróz, upał, ulewa, E) czółno, dopóki, jaskółka, półka, rózga, wióry, wróbel, wróżka, źródło, muchomor, ludzie, luźny, szumiący, pietruszka, wujek, kierunek, poduszka, zauważyć, trudna, długa, F) królik, ogół, oprócz, późno, równo, skóra, włócznia, żółty, szczegół, wiewiórka, wójt, psuje, kłuje, żałuje, udany, uważać, dmuchać, Jakub, Jurek, Józek, G) dużej, skrzyni, różowe, żółte, talerze, posrebrzane, przyrządził, porzeczki, jeżyny, przyprawy, łyżki, filiżanki, kucharz, Krzysztof, przysmaki, najbliższych, przyjaciół, przyniósł, beżowe, warzywa, H) przemyte, przez, rzodkiewka, rzeżucha, rzepa, korzeń, orzech, zorza, zwierze, zderzenie, porzeczka, narzekać, rzucać, abażur, jeż, pasażer, wąż, żelazko, świeżość, trzeciej I) jarzębina, kojarzyć, narząd, rządzić, urzędnik, bagaż, jeżyna, ponieważ, wieża, żelatyna, smażyć, łyżwa, filiżanka, nóż, Grażyna, rzeka, żeglarz, także, bliżej, wąż, 46 J) narzekać, rzecz, rzemieślnik, warzywo, jarzyna, orzech, bandaż, kałuża, pożyczka, zboże, żądanie, ryż, łupież, drożdżówka, wyżej, lekarz, murarz, żołnierz, Murzyn, zwiążę, K) urządzenie, narzeczona, porządek, rzemyk, wierzba, drapieżnik, kożuch, pożytek, Żaneta, żart, również, loża, dyżur, koleżanka, odjeżdża, drży, krzyczy, rzuca, mosiężny, rycerz, L) rzadki, korzyść, rzeźba, zmierzch, wydarzenie, mrożony, bliżej, niższy, mężczyzna, krzywy, mnożyć, witraż, kalendarz, żyrandol, rzetelnie, rzeżucha, żartować, ciężki, parzysty, dyżur, Ł) bochen, chirurg, choroba, echo, zachwyt, chytry, chorągiewka, Chiny, Hiszpania, kożuch, harmonia, humor, hamak, hak, druh, handel, hałas, hymn, chusteczka, higieniczna, M) uchwyt, chyba, chomik, chęć, choinka, chustka, tchórz, puchar, chuligan, hultaj, wehikuł, ohydny, honor, hasło, huragan, huśtać, hełm, kichać, psychologia, herbata, N) chodzić, chata, pęcherz, chudy, chociaż, charakter, chaos, hałas, chuchać, marchewka, schabowy, harcerz, hrabia, Podhale, Sahara, Włochy, Himalaje, Halina, Chorzów, Chojnik, O) chochla, chór, chałwa, chłopiec, chałupa, chować, kochać, bohater, hamuje, chwalić, choinka, herbatnik, zachwycać, chłostać, cicho, hucznie, chwila, historia, chemia, archaizm, 47 48 49 50 HISTORIA O TRZECH GROSZACH Pawol Dobšinskŷ Wytnij i ułóż pomieszane fragmenty baśni. Król tego nie pojął. Pocierał ręką czoło, że niby rozmyśla, co by to miało znaczyć. Ale nic nie wymyślił i w końcu przyznał, że nie rozumie, jak to może być: z trzech groszy i oddawać, i pożyczać i żyć? - Najjaśniejszy panie - powiedział biedak - to jest tak: opiekuję się starym, schorowanym ojcem. Temu zwracam, bo mnie wychował. Wychowuję też małego synka: temu pożyczam, żeby mi oddał, gdy się zestarzeję. A z trzeciego grosza sam żyję. - To dobrze - ucieszył się król. - Widzisz, mój drogi, mam dwunastu doradców, a im hojniej ich wynagradzam, tym bardziej narzekają, że nie mogą z tego wyżyć. Teraz im zadam tę zagadkę, którą mi opowiedziałeś. A gdyby przyszli ciebie pytać, co to znaczy, nie powiedz im, dopóki nie ujrzysz mej podobizny. - Skąd my ci weźmiemy wizerunek króla! - rzekli doradcy. - Przecież na naszą prośbę król do ciebie nie przyjdzie, a ty nie możesz iść do niego. Daj się namówić jakoś inaczej. - Jeśli nawet tego nie wiecie, to z tej mąki chleba nie będzie! Obiecywali mu złote góry: że przyniosą mu tyle pieniędzy, iż bez łaski króla miałby z czego żyć, tylko niech im wyjawi tę zagadkę. Lecz wieśniak ani słowa! Ale gdy naprawdę naznosili mu cały stos pieniędzy i gdy już 51 dosyć ich naśmiewał, że tacy mądrzy panowie nie potrafią temu zaradzić, dopiero wtedy wydobył z kieszeni jeden z dukatów, które mu podarował król, i rzekł: Sławni doradcy odeszli z nosami na kwintę. Zaczęli się naradzać, co by to mogło znaczyć. Każdy chciał być najmądrzejszy, lecz daleko im było do rozumu prostego człowieka. Tak minął jeden dzień, mijał drugi. Trzeciego dnia rano mieli stawić się przed królem, a ciągle jeszcze nie doszli do sedna zagadki. Wreszcie ktoś im podpowiedział, gdzie znaleźć tego biedaka, który im może pomóc. Odszukali go i prośbą, i groźbą, w złości i po dobroci nalegali, aby im wyjawił, jak to jest z tymi trzema groszami. Lecz wieśniak się nie przestraszył. Powiedział im o królewskim rozkazie i że mógłby być chleb z tej mąki tylko wtedy, gdyby mu pokazali podobiznę króla. 52 Pewien ubogi człowiek kopał kiedyś rów przy gościńcu. I nie wiadomo, jak to się stało, ale stało się, że sam król szedł tym gościńcem i zapytał biedaka: - Powiedz mi, dobry człowieku, jaką dostajesz zapłatę za tę ciężką robotę? - Najjaśniejszy panie, zarabiam trzy grosze na dzień. Zdziwił się król i zapytał, jak może wyżyć z tych trzech groszy. - Oho, Wasza Wysokość, gdybym miał za to wyżyć, to by było nienajgorzej! Ale ja z tych trzech groszy pierwszy oddaję, drugi pożyczam i tylko z trzeciego żyję. - Nie jestem winien, najjaśniejszy panie. Milczałem jak kamień, dopóki nie zobaczyłem waszego sprawiedliwego wizerunku. Mam go nawet przy sobie, ty sam, królu, darowałeś mi go. - I wydobył dukat z podobizną króla. Opowiedział, jak doradcy prosili i grozili, jak go przekupywali i w jaki sposób ich ośmieszył. - Skoro jesteś mądrzejszy od moich dwunastu doradców - rzeki na to król nie będziesz od dzisiaj kopać rowów. Zostaniesz wielkim panem na moim dworze i obok mnie w radzie zasiadać będziesz. - Czy wam nie wstyd? - zwrócił się do doradców. - Co mam z wami teraz zrobić? Nie tylko nie dołożę wam pieniędzy, ale jeszcze ujmę z tego, coście dotąd otrzymywali! Od tego czasu nie ośmielili się już doradcy prosić króla o podwyżkę. To rzekłszy dał wieśniakowi garść dukatów i wrócił do domu. 53 Ledwo przyszedł, kazał wezwać swoich dwunastu doradców. - Nie potraficie wyżyć z tylu pieniędzy! - powiedział. - A jest w naszym kraju człowiek, który zarabia na dzień tylko trzy grosze, z tego jeszcze pierwszy oddaje, drugi pożycza i tylko z trzeciego żyje - a mimo to żyje mu się znośnie. Skoroście tacy mądrzy, objaśnijcie mi, jak to należy rozumieć. A jak do pojutrza mi nie powiecie, to każę was wszystkich wygnać z kraju, abyście mi chleba za darmo nie jedli. - Popatrzcie, to jest podobizna króla, sam mi ją podarował. Więc nie muszę się obawiać, że złamałem rozkaz. I objaśnię wam tę zagadkę. Co też uczynił. Na trzeci dzień doradcy stawili się przed królem, teraz już mądrzy, bo im biedny człowiek rozumu użyczył. Ale król szybko zmiarkował, że coś tu nie w porządku. Kazał zawołać owego biedaka i rzeki mu : - Powiedz mi, jak to się stało, że ty, uczciwy człowiek, złamałeś mój królewski rozkaz. 54 Moje notatki: 55 56 57
