Najlepszy przyjaciel Stanisława Wyspiańskiego, doktor honoris

Najlepszy przyjaciel Stanisława Wyspiańskiego, doktor honoris

ADAM CHMIEL–
ZAPOMNIANY SŁOMNICZANIN
S. Wyspiański, Portret Adama Chmiela
Najlepszy przyjaciel Stanisława Wyspiańskiego, doktor honoris causa Uniwersytetu
Jagiellońskiego, autor licznych publikacji z dziedziny historii, wieloletni dyrektor
Archiwum Akt Dawnych miasta Krakowa, współzałożyciel Towarzystwa Miłośników
Historii i Zabytków Krakowa, jeden z najwybitniejszych archiwistów polskich – mowa
tu o Adamie Chmielu, który pochodził ze Słomnik.
Urodził się w 1865 r. w Słomniczkach (obecnie część Miłocic) jako najstarszy z
siedmiorga dzieci stolarza Wita Chmiela i Franciszki z Ossuchowskich. Ochrzczony został w
kościele pod wezwaniem Bożego Ciała w naszej miejscowości. Czy uczęszczał do
słomnickiej szkoły, tego nie wiadomo, wiadomo natomiast, że kształcił się w krakowskich
szkołach: powszechnej im. św. Floriana i gimnazjum im. św. Anny. W latach 1886-1891
studiował na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Miał
zamiar doktoryzować się na podstawie pracy pt. Stosunek Kazimierza Wielkiego do Karola IV
w latach 1360-1364, lecz nie przystąpił do jej obrony z niewiadomych względów.
W 1880 r. rozpoczął pracę w Archiwum Akt Dawnych miasta Krakowa. Zaczął od
stanowiska asystenta. W 1917 r. funkcję dyrektora przejął po Stanisławie Krzyżanowskim. O
tym jak wybitnym człowiekiem był Adam Chmiel świadczą opinie zamieszczane w różnego
rodzaju wspomnieniach i publikacjach. Jego wieloletni współpracownik profesor Marian
Friedberg tak o nim pisał:
„Znaną była powszechnie ogromna erudycja Chmiela, do której przyczyniła się świetna
znajomość materiałów źródłowych i doskonała, zawsze do ostatnich dni życia świeża pamięć.
Walory te, oraz daleko idąca uczynność w udzielaniu wskazówek, rad i informacji, wyrobiły
mu opinię encyklopedii swych specjalności, najwyższą wyrocznię we wszelkich sprawach
dotyczących dziejów Krakowa, autorytet, do którego udawali się często najwybitniejsi
uczeni”.
Podobne zdanie na temat Chmiela miały inne osoby. W 1932 r. Starostwo Grodzkie w
Krakowie wydało o nim opinię dla wojewody krakowskiego, gdzie pisano:
„P. Adam Chmiel znany jest w kraju jak i za granicą jako jeden z najwybitniejszych
archiwistów, spod jego pióra wyszło szereg wydawnictw pomnikowych, dotyczących
przeważnie zabytków dawnego Krakowa, które ukazywały się oddzielnie względnie w
Roczniku Krakowskim. P. Chmiel jest człowiekiem bardzo szanowanym w szerokich sferach
miasta Krakowa, (…)”
Adam Chmiel był członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności,
współtwórcą Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, wiceprezesem i współzałożycielem
Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Miasta Krakowa, autorem licznych tekstów do
okolicznościowych pism, aktów i tablic pamiątkowych, które wykonywał na polecenie
urzędów i instytucji. Opiekował się archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1933 r.
otrzymał tytuł doktora honoris causa tegoż uniwersytetu w uznaniu zasług wobec Wszechnicy
Krakowskiej.
Częstym gościem w domu Adama Chmiela przy ul. Jabłonowskich 28 był Stanisław
Wyspiański, najbliższy przyjaciel archiwisty. Wyspiański korzystał z jego rad przy tworzeniu
swych dramatów, szczególnie przy pisaniu Bolesława Śmiałego. Stanisław Wyspiański
namalował kilka portretów Adama Chmiela. Słomniczanin był obecny przy śmierci artysty. O
ich przyjaźni świadczą liczne listy i zapiski pamiętnikarskie.
Płaskorzeźba z grobowca Adama Chmiela na Rakowicach projektu Adama Bunscha
Adam Chmiel został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w 1934 r. w kilka miesięcy
po tym jak przymusowo odszedł na emeryturę. W kondukcie żałobnym, który przeszedł
głównymi ulicami Krakowa szli m. in. prezes Polskiej Akademii Umiejętności, rektor
Uniwersytetu Jagiellońskiego z profesorami, przedstawiciele miasta Krakowa z prezydentem
na czele, córka Wyspiańskiego Helena. W sześćdziesiątą rocznicę śmierci Adama Chmiela w
Archiwum Państwowym w Krakowie zorganizowano wystawę poświęconą jego osobie, gdzie
wystawiono m. in. metrykę urodzenia z kościoła parafialnego w Słomnikach, portret
archiwisty pędzla Stanisława Wyspiańskiego, jego zdjęcie ślubne itp.
Adam Chmiel był autorem publikacji takich jak: Ustawy cen dla miasta starej Warszawy
od roku 1606 do 1627 (1893),, Wskazówki do inwentaryzacji rękopisów (1903), Uwagi
archiwalno-paleograficzne nad pieśnią Bogurodzica w rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej Nr
11619 (1904), Garncarze krakowscy (1907), Pieczęcie miasta Krakowa, Kazimierza,
Kleparza i jurydyk krakowskich do końca XVIII w. (1917), Sądy ratuszne hetmańskie. Kartka
z życia mieszczan krakowskich w XVI wieku (1907), Rachunki dworu królewskiego 1544-1567
(1911) , Większa pieczęć Uniwersytetu Jagiellońskiego z roku 1659 (1911), Domy krakowskie
(1911 - 1934), Wawel, materiały archiwalne do budowy zamku (1913), O strój polski (1917),
Pieczęcie Uniwersytetu Jagiellońskiego (1917), Introligatorzy cudzoziemscy i zamiejscowi w
Krakowie w latach 1574-1646 (1929), Rzeźnicy krakowscy (1930), Księgi radzieckie
Kazimierza 1369-1402 (1932).
Klaudia Skrężyna