Health Policies.pub

Sieć Monitorująca Stosowanie
Zasady Pomocniczości
Plan Dzialania 2010
Polityka zdrowotna:
nierówności zdrowotne w UE
Główny partner
Polityka zdrowotna:
nierówności zdrowotne w UE
Partnerzy
PL
Sprawozdanie zostało przygotowane przez
grupę roboczą ds. polityki zdrowotnej, koordynowaną przez region Lombardia, Włochy.
Zawarte w nim opinie nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska Komitetu Regionów.
Więcej informacji na temat Unii Europejskiej i Komitetu Regionów można znaleźć na stronach
internetowych http://www.europa.eu i http://www.cor.europa.eu.
Strona 2 / 41
Nierówności zdrowotne
Główne kwestie
1.
Kontekst
Grupa robocza ds. nierówności zdrowotnych starała się zbadać najlepsze sposoby rozwiązania
problemu tych nierówności w całej Europie. W 2009 roku Komitet Regionów brał udział w ocenie
terytorialnego oddziaływania wniosku Komisji Europejskiej w sprawie solidarności w zdrowiu.
Następnie Komitet Regionów wydał opinię w tej sprawie; sprawozdawcą był Dave Wilcox (UK/PSE).
W niniejszym dokumencie grupa robocza podsumowuje te działania i pragnie przedstawić analizę
problemu nierówności zdrowotnych pod kątem zasady pomocniczości, poprzez przedstawienie
szeregu sprawdzonych rozwiązań i zaproponowanie zaleceń politycznych.
Pomocniczość, a w szczególności pomocniczość horyzontalna, jest niezwykle istotnym elementem
przeciwdziałania nierównościom zdrowotnym. Nierówności te to obszar polityki, w którym
pomocniczość można wyraźnie ukierunkować na solidarność. Nierówności zdrowotne to także
obszar, w którym bardzo przydatne okazuje się zarządzanie – oparte na idei służby i pomocy
podobnie jak pomocniczość. Zarządzanie może wspierać pomocniczość, by zapewnić odpowiedni
podział odpowiedzialności w imię solidarności.
2.
Członkowie grupy i ich sprawdzone rozwiązania:
Grupie roboczej przewodniczył region Lombardia (Włochy), a składała się ona z autonomicznej
wspólnoty Walencji (Hiszpania), Stowarzyszenia Fińskich Władz Lokalnych i Regionalnych
(Finlandia) oraz regionu Västra Götaland (Szwecja). Każdy członek grupy przedstawił przykład
sprawdzonego rozwiązania w zakresie działań dotyczących nierówności zdrowotnych:




3.
region Lombardii – Lombardzką Sieć Onkologiczną;
Stowarzyszenie Fińskich Władz Lokalnych i Regionalnych – podprojekt „Lepsze zdrowie
w północnej Finlandii” w regionie Kainuu;
autonomiczna wspólnota Walencji – plan działania w zakresie opieki zdrowotnej;
region Västra Götaland – raport Sir Michaela Marmota oraz szpital Angereds.
Wnioski
Nierówności zdrowotne
A. występują zarówno pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, jak i wewnątrz nich;
B. można je zmniejszyć, jeśli jest taka wola (polityczna);
Strona 3 / 41
C. można je zmniejszyć poprzez inicjatywy na różnych szczeblach: od szczebla Unii Europejskiej
poprzez agencje europejskie, a następnie przez szczebel krajowy, regionalny i wspólnotowy, po
wspieranie zaangażowania i motywacji rodzin i jednostek;
D. można je zmniejszyć na szczeblu rodziny i jednostki, a także na szczeblu społeczności lokalnych,
jeżeli są odpowiednie zachęty do zapobiegania złemu stanowi zdrowia i promowania zdrowego
stylu życia.
Inicjatywy godne podjęcia
A. Możliwości na szczeblu UE obejmują:




wspólne pomiary, analizy, sprawozdania i działania benchmarkingowe;
zdobywanie wiedzy w wyniku przeprowadzonych badań;
wymiana wiedzy i sprawdzonych rozwiązań dzięki publikacjom, konferencjom, projektom
oraz sieciom wsparcia;
finansowanie i monitorowanie wyżej wspomnianych inicjatyw.
B. Na szczeblu krajowym można wiele osiągnąć, jeśli chodzi o aktywne uczestnictwo
w inicjatywach UE, takich jak te wskazane powyżej, jak również jeżeli chodzi o dostosowanie
takich inicjatyw do potrzeb, preferencji i kultur poszczególnych krajów.
C. Na szczeblu regionalnym, którego władze znajdują się jeszcze bliżej społeczeństwa, często mają
znaczne uprawnienia i dysponują użytecznymi zasobami, można wdrażać inicjatywy takie jak te
wskazane powyżej, monitorować postępy w ich realizacji, zbierać dane i zdobywać
doświadczenie, aby później dzielić się nim z innymi regionami (większość rozwiązań opisanych
w niniejszej pracy).
D. Na szczeblu europejskim, którego instytucje znajdują się jeszcze o krok bliżej istotnych potrzeb
różnych grup mieszkańców i mają możliwość rozpoznawania i oceniania tych potrzeb, działania
wspierające ukierunkowane na zmniejszanie nierówności zdrowotnych mogą podlegać dalszej
integracji i zostać uwzględnione w ramach sprawdzonych rozwiązań (przykład szpitala Angereds
w regionie Västra Götaland).
E. „Uczenie się poprzez działanie” oraz inne inicjatywy stanowią skuteczny i stymulujący sposób na
dokonywanie postępów. W rozwiązywaniu wspólnych problemów niezwykle cenną możliwością
jest łączenie różnych punktów widzenia i doświadczeń, którą to możliwość daje dzisiejsza
Europa. Nasza praca w obrębie grupy roboczej ds. nierówności zdrowotnych w ramach planu
działania sieci monitorującej stosowanie zasady pomocniczości była bardzo pouczającym
doświadczeniem, które doskonale nadaje się do powielania zarówno w sektorze opieki
zdrowotnej, jak i w wielu innych obszarach.
Strona 4 / 41
Zalecenia polityczne dla Komitetu Regionów
W naszej opinii Komitet Regionów mógłby między innymi:


pomóc w rozpowszechnianiu wśród obywateli UE i jej regionów świadomości zasady
pomocniczości, zarówno w jej wymiarze wertykalnym, jak i horyzontalnym;
zachęcać inne instytucje europejskie do promowania tej koncepcji w sektorze ochrony zdrowia
(ze szczególnym uwzględnieniem Światowej Organizacji Zdrowia), w przypadku którego należy
zbadać właściwą relację pomiędzy pomocniczością a zarządzaniem w ochronie zdrowia.
Strona 5 / 41
Spis treści
1.
Członkowie grupy...................................................................................................................... 7
2.
Obecny stan rzeczy .................................................................................................................... 7
3.
Analiza pomocniczości i działania na rzecz zmniejszania nierówności zdrowotnych ............ 12
4.
Sprawdzone rozwiązania ......................................................................................................... 15
4.1
Region Lombardia – Lombardzka Sieć Onkologiczna ........................................................... 15
4.2
Stowarzyszenie Fińskich Władz Lokalnych i Regionalnych – podprojekt „Lepsze Zdrowie w
północnej Finlandii” w regionie Kainuu............................................................................................... 23
4.3
Autonomiczna wspólnota Walencji – plan działania z zakresu opieki zdrowotnej ................ 31
4.4
Region Västra Götaland – raport Sir Michaela Marmota oraz szpital Angereds.................... 35
4.4.1 Plan działania........................................................................................................................... 35
4.4.2 Szpital Angereds ...................................................................................................................... 36
5.
Wnioski i zalecenia polityczne ................................................................................................ 38
5.1
Na szczeblu europejskim ........................................................................................................ 38
5.2
Na szczeblu regionalnym ........................................................................................................ 38
5.3
Spostrzeżenia .......................................................................................................................... 39
5.4
Inicjatywy godne podjęcia ...................................................................................................... 40
5.5
Zalecenia polityczne dla Komitetu Regionów ........................................................................ 41
Niniejszy dokument zawiera 41 stron.
Strona 6 / 41
1.
Członkowie grupy
Region Lombardia (IT) (główny partner);
2.

region Västra Götaland (SE);

Stowarzyszenie Fińskich Władz Lokalnych i Regionalnych (FI);

autonomiczna wspólnota Walencji (ES).
Obecny stan rzeczy
Termin „nierówności zdrowotne” oznacza różnice i rozbieżności w stanie zdrowia i jego zmiany
wśród różnych osób lub grup. Termin „niesprawiedliwość” odnosi się do różnic w stanie zdrowia,
które nie tylko są niepotrzebne i możliwe do uniknięcia, ale uważane są również za niesprawiedliwe
1
i nieuczciwe . Niesprawiedliwość w kontekście ochrony zdrowia to systematyczne różnice w stanie
zdrowia różnych grup ludności (zdefiniowanych na podstawie miejsca zamieszkania lub czynników
społeczno-ekonomicznych), które nie wynikają z przypadku lub decyzji jednostki, ale z możliwych do
zapobieżenia różnic w zmiennych społecznych, ekonomicznych i środowiskowych, które w dużej
mierze są poza kontrolą jednostki. W powszechnym użyciu termin „nierówności zdrowotne” używany
jest jako synonim niesprawiedliwości w opiece zdrowotnej.
Nierówności zdrowotne uznaje się coraz częściej za istotny problem w zakresie zdrowia publicznego
w całej Europie. Znaczne różnice w stanie zdrowia istniejące pomiędzy poszczególnymi państwami
członkowskimi UE i wewnątrz nich są ważnym wyzwaniem dla UE. W świetle obaw co do zakresu
i skutków nierówności zdrowotnych Unia Europejska oraz wiele krajów i regionów podejmują tę
kwestię poprzez opracowywanie bardzo różnorodnych polityk, strategii i planów działania.
Główna odpowiedzialność za działania na rzecz zmniejszania nierówności zdrowotnych spoczywa na
władzach krajowych i regionalnych państw członkowskich, ale polityka Unii Europejskiej również
może odgrywać istotną rolę, zarówno poprzez swój pośredni wpływ na stan zdrowia obywateli, jak
i poprzez przyczynianie się do przezwyciężenia niektórych z przeszkód stojących obecnie na drodze
do zmniejszenia tych nierówności. Konkretnie Unia Europejska zamierza zbadać możliwości
wspierania i uzupełniania wysiłków państw członkowskich i zainteresowanych stron oraz
wprowadzenia strategii na rzecz zmniejszenia nierówności zdrowotnych, w pełnej zgodności z zasadą
2
pomocniczości .
1
2
Health21, polityka „Zdrowie dla wszystkich” dla Regionu Europejskiego. Europejskie biuro regionalne Światowej Organizacji
Zdrowia. Kopenhaga 1999 r.
Dokument roboczy służb Komisji, ocena oddziaływania załączona do komunikatu Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie solidarności w zdrowiu: zmniejszanie
nierówności zdrowotnych w UE, SEC(2009) 1396 wersja ostateczna, Bruksela, 20. października 2009 r.
Strona 7 / 41
Cel działań UE na rzecz zmniejszania nierówności zdrowotnych dotyczy nierówności zdrowotnych
między mieszkańcami różnych regionów UE oraz między obywatelami znajdującymi się w korzystnej
i niekorzystnej sytuacji społecznej jako sprzecznych z zobowiązaniami UE na rzecz solidarności,
spójności społecznej i gospodarczej, praw człowieka i równości szans. W praktyce działania te mają
na celu poprawę zdrowia ogółu ludności, ze szczególnym naciskiem na zmniejszanie możliwych do
uniknięcia i nieuczciwych zróżnicowań pomiędzy stanem zdrowia różnych grup społecznych, ochronę
zdrowia grup znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji oraz przyczynianie się, w stosownych
przypadkach, do szybszej poprawy stanu zdrowia mieszkańców tych regionów UE, które odnotowują
zaległości.
Podstawą prawną tych działań jest Traktat z Maastricht. Jeżeli chodzi o polityczny kontekst tych
działań, w czerwcu 2006 r. Rada przyjęła konkluzje w sprawie wspólnych wartości i zasad leżących
u podstaw systemów opieki zdrowotnej, które, jak stwierdziła, „zmierzają do zmniejszenia
występujących różnic pod względem stanu zdrowia, które są przedmiotem troski państw
3
członkowskich” . W listopadzie 2006 r. Rada przyjęła konkluzje w sprawie zasady uwzględniania
kwestii zdrowia we wszystkich obszarach polityki. W konkluzjach tych uznała znaczenie czynników
wpływających na zdrowie i wezwała do szeroko zakrojonych działań międzysektorowych
4
i społecznych w zakresie tych czynników . Działania polityczne na rzecz zmniejszania nierówności
społecznych zostały uwzględnione w białej księdze Komisji „Razem na rzecz zdrowia: strategiczne
podejście dla UE na lata 2008–2013” z października 2007 r. (unijna strategia w zakresie ochrony
5
zdrowia) , w której podkreślono potrzebę zmniejszenia nierówności zdrowotnych pomiędzy
poszczególnymi państwami członkowskimi i wewnątrz nich poprzez wymianę sprawdzonych
rozwiązań i promowanie zdrowia. W swoich opiniach w sprawie strategii w zakresie ochrony zdrowia
Parlament Europejski, Rada i Komitet Regionów podkreśliły potrzebę podejmowania działań na
szczeblu UE na rzecz zmniejszania nierówności zdrowotnych. Ponadto w czerwcu 2008 r. Rada
Europejska podkreśliła znaczenie zmniejszania różnic w stanie zdrowia i długości życia pomiędzy
6
poszczególnymi państwami członkowskimi i wewnątrz nich , a następnie, w lipcu 2008 r.
7
w komunikacie Komisji w sprawie odnowionej agendy społecznej ponownie potwierdzono
podstawowe cele społeczne Europy, oparte na równości szans, dostępie i solidarności. Wreszcie
w 2009 r. w komunikacie Komisji8 poświęconym kwestiom nierówności zdrowotnych
zapoczątkowano debatę niezbędną do określenia możliwych działań na szczeblu UE wspierających
działania podejmowane przez państwa członkowskie i inne podmioty na rzecz zmniejszania
nierówności zdrowotnych.
3
4
5
6
7
8
Dz.U. C 146 z 22.06.2006, s. 1.
Zob. http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/lsa/91975.pdf, s. 10.
„Razem
na
rzecz
zdrowia:
strategiczne
podejście
Zob. http://ec.europa.eu/health/ph_overview/Documents/strategy_wp_pl.pdf.
dla
UE
na
lata
2008–2013”.
Zob. http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/101346.pdf, s. 13.
„Odnowiona agenda społeczna: Możliwości, dostęp i solidarność w Europie XXI wieku”, COM(2008) 412 wersja ostateczna
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu
Regionów w sprawie „Solidarność w zdrowiu: zmniejszanie nierówności zdrowotnych w UE”, COM(2009) 567 wersja
ostateczna. Bruksela, 20 października 2009 r.
Strona 8 / 41
Jednym z unijnych działań i inicjatyw, które mogą przyczynić się do zmniejszenia nierówności, jest
Europejski program walki z ubóstwem, który od niedawno jest realizowany w ramach strategii na
9
rzecz wzrostu „Europa 2020” w ramach priorytetu „Rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu”.
Stwierdza się w nim, iż zapewnienie dobrego stanu zdrowia i samopoczucia jest istotnym elementem
walki z wykluczeniem. Fundusze w ramach polityki spójności, skierowane do mniej zamożnych
regionów w UE, mogą być wykorzystywane do inwestowania w kluczowe czynniki nierówności
zdrowotnej, takie jak warunki życia (woda i kanalizacja), usługi szkoleniowe i służby zatrudnienia,
transport i technologie. W związku z tym znaczące inwestycje w systemy opieki zdrowotnej wsparto
z funduszy strukturalnych przeznaczonych na infrastrukturę ochrony zdrowia, budowę potencjału
i szkolenia pracowników opieki zdrowotnej, świadczenie usług opieki zdrowotnej, wspomaganie
promocji zdrowia i zapobieganie chorobom.
Ponadto UE zapewnia istotne ramy prawne w innych pokrewnych dziedzinach. Ustanowiła ona
wspólnotowe prawo pracy i wspólnotowe prawa w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy:
poprawa ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników stanowi znaczący wkład w zmniejszanie
nierówności zdrowotnych w Europie poprzez zmniejszenie negatywnego wpływu niektórych z ich
uwarunkowań.
Ponadto, rynek wewnętrzny ma potencjał, który umożliwia mu przyczynienie się do zmniejszenia
nierówności zdrowotnych poprzez stymulowanie wzrostu gospodarczego, obniżanie cen, tworzenie
możliwości zatrudnienia, a tym samym poprawę poziomu życia. Postępowania w sprawie naruszenia
w sprawach związanych z opieką zdrowotną (np. dotyczące swobody przedsiębiorczości
i świadczenia usług, ograniczeń dotyczących własności aptek i ich lokalizacji, ograniczeń
dotyczących własności laboratoriów i ich godzin otwarcia, które mogą prowadzić do powstawania
monopoli sprzedaży i stanowią barierę dostępu) mogą przyczynić się do obniżenia cen tej opieki,
a tym samym przynosić szczególne korzyści obywatelom z niższych grup społeczno-ekonomicznych.
Równolegle do działań UE na rzecz rozwiązania tej kwestii w ostatnich latach państwa członkowskie
również podkreślały znaczenie stawienia czoła temu problemowi. W 2006 r. państwa członkowskie
ustaliły wspólny cel w postaci dążenia do rozwiązania problemu nierówności zdrowotnych i dostępu
10
do opieki zdrowotnej oraz osiąganych przez nią rezultatów w ramach otwartej metody koordynacji
11
w zakresie ochrony socjalnej i włączenia społecznego (społeczna OMK) . Zmniejszanie nierówności
zdrowotnych pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi i wewnątrz nich stanowi również
cel operacyjny ustalony w 2006 r. w ramach odnowionej strategii UE dotyczącej trwałego rozwoju
12
UE . Na utrzymywanie się nierówności zdrowotnych zwrócono również uwagę we wspólnym
13
rocznym sprawozdaniu na temat zabezpieczenia społecznego i integracji społecznej . Na arenie
9
10
11
12
13
Zob. http://ec.europa.eu/europe2020/index_pl.htm.
Zob. http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=pl&catId=750.
Zob. http://ec.europa.eu/social/home.jsp?langId=pl.
Przegląd strategii UE dotyczącej trwałego rozwoju. Rada Unii Europejskiej. Dokument 10117/06. 9 czerwca 2006 r.
Zob. http://register.consilium.europa.eu/pdf/pl/06/st10/st10117.pl06.pdf.
Zob. http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=pl&catId=750.
Strona 9 / 41
14
międzynarodowej, poza przyjęciem przez państwa członkowskie karty z Tallina z 2008 r. , która
ustanawia jako cele systemów opieki zdrowotnej „podniesienie poziomu zdrowia i poprawa rozkładu
zdrowia w populacji, zwiększenie równouprawnienia w dziedzinie finansowania i dostępu do opieki”,
Komisja do spraw Społecznych Uwarunkowań Zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia wydała
15
w 2008 r. sprawozdanie , w którym opisano trudności związane z nierównościami zdrowotnymi
i wezwano do podejmowania wspólnych działań na wszystkich szczeblach władzy w celu rozwiązania
tego problemu.
Ten szeroki kontekst pokazuje, że duże i trwałe nierówności zdrowotne występujące pomiędzy
poszczególnymi państwami członkowskimi i wewnątrz nich przyciągają coraz większą uwagę
i wzbudzają coraz więcej obaw w związku z negatywnymi konsekwencjami, jakie mogą one mieć dla
zdrowia, spójności społecznej i rozwoju gospodarczego, jeżeli problem ten nie zostanie skutecznie
rozwiązany. Obawy te znajdują potwierdzenie, między innymi, w wynikach konsultacji na temat
oceny oddziaływania przeprowadzonej wśród partnerów Sieci Monitorującej Stosowanie Zasady
Pomocniczości, utworzonej w 2009 r. przez Komitet Regionów w celu umożliwienia oceny
terytorialnych skutków potencjalnych działań wspólnotowych na rzecz zmniejszania nierówności
16
zdrowotnych w Unii Europejskiej .
Pomimo że przeciętny stan zdrowia mieszkańców UE stale się poprawiał w ciągu ostatnich
kilkudziesięciu lat, różnice w stanie zdrowia pomiędzy mieszkańcami różnych regionów UE oraz
pomiędzy grupami znajdującymi się w najbardziej korzystnej i niekorzystnej sytuacji społecznej są
nadal znaczne, a w niektórych przypadkach nawet się zwiększyły. Między państwami członkowskimi
osiągającymi najlepsze i najgorsze wyniki odnotowuje się pięciokrotną różnicę w stopie umieralności
niemowląt poniżej 1 roku życia, a różnica w średnim trwaniu życia w momencie narodzin wynosi
14 lat w przypadku mężczyzn i 8 lat w przypadku kobiet. Stwierdza się też duże różnice w stanie
zdrowia między mieszkańcami różnych regionów, obszarów i okolic wiejskich i miejskich oraz
dzielnic miast. W całej UE występuje gradient społeczny w stanie zdrowia; osoby słabiej
wykształcone, wykonujące gorszą pracę lub mniej zarabiające umierają w młodszym wieku i częściej
17
chorują na najpowszechniejsze choroby . Stan zdrowia osób wykonujących pracę głównie fizyczną
lub wymagającą rutynowych, powtarzalnych czynności, jest gorszy od stanu zdrowia pracowników
wykonujących pracę umysłową i mniej rutynową. Występują tu również znaczne różnice pod
względem płci, jako że kobiety zwykle żyją dłużej niż mężczyźni, ale przeżywają więcej lat w złym
stanie zdrowia. Grupy znajdujące się w trudnej sytuacji społecznej i narażone na wykluczenie
14
15
16
17
Zob. http://www.euro.who.int/document/hsm/6_hsc08_edoc06.pdf.
„Niwelowanie różnic na przestrzeni jednego pokolenia – promowanie równego dostępu do opieki zdrowotnej poprzez
oddziaływanie na społeczne wyznaczniki zdrowia”. Sprawozdanie końcowe Komisji do spraw Społecznych Uwarunkowań
Zdrowia
Światowej
Organizacji
Zdrowia.
Światowa
Organizacja
Zdrowia,
Genewa
2008 r.
Zob. http://www.who.int/social_determinants/final_report/en/index.html.
Sprawozdanie podsumowujące, ocena oddziaływania terytorialnego inicjatywy UE w dziedzinie zmniejszania nierówności
zdrowotnych, Komitet Regionów, kwiecień 2009 r.
Health inequalities: Europe in profile. (Nierówności zdrowotne w Europie), Mackenbach J., 2006 r.
Strona 10 / 41
społeczne, do których należą na przykład migranci oraz członkowie mniejszości etnicznych, osoby
18
niepełnosprawne lub bezdomne, odznaczają się szczególnie złym przeciętnym stanem zdrowia .
Przykłady z literatury pokazują, że nierówności zdrowotne wynikają przede wszystkim z różnic
między grupami ludności pod względem wielu różnych czynników i uwarunkowań wpływających na
zdrowie. Należą do nich: warunki życia, oczekiwana długość życia i śmiertelność; zachowania mające
wpływ na zdrowie i styl życia (niewłaściwa dieta, brak ruchu, palenie papierosów, nadużywanie
alkoholu, wypadki drogowe); warunki społeczno-ekonomiczne (bezrobocie i wykluczenie społeczne,
poziom edukacji i kultury, dochody, płeć, status nielegalnych imigrantów, dochody i podział
zasobów); opieka zdrowotna, profilaktyka, ryzyko utraty zdrowia i usługi promocji zdrowia;
dostępności świadczeń zdrowotnych (w tym lekarzy, pobytów i przyjęć w szpitalu, konsumpcji
środków farmaceutycznych, brak ubezpieczenia, wysokie koszty opieki zdrowotnej, brak informacji
na temat świadczonych usług) i infrastruktura; warunki geograficzne obszaru (oddalenie,
fragmentacja, wyspiarski lub górski charakter obszaru, z których to czynników wszystkie reprezentują
konkretne przeszkody w korzystaniu z usług i infrastruktury), jak i polityka publiczna wpływającą na
ilość, jakość i rozmieszczenie tych czynników. Nawet jeśli dostęp jest powszechnie zagwarantowany
i bezpłatny, nierówności mogą nadal występować w odniesieniu do usług w zakresie profilaktyki,
pomocy specjalistycznej oraz wszelkich innych form opieki nieobjętych system publicznej opieki
zdrowotnej. Nierówności doświadczone na wcześniejszym etapie życia w dostępie do edukacji,
zatrudnienia i opieki zdrowotnej, a także nierówności ze względu na płeć i rasę mogą mieć istotny
wpływ na stan zdrowia jednostek przez całe ich życie. Połączenie ubóstwa z innymi czynnikami,
takimi jak młody wiek lub starość, niepełnosprawność lub przynależność do mniejszości etnicznych,
przekłada się na dalszy wzrost ryzyka utraty zdrowia.
W tym scenariuszu rolą władz regionalnych i lokalnych powinno być dążenie zarówno do osiągania
wyników zdrowotnych, jak i do zapewnienia usług i rozwiązań, które uwzględniają społeczne
uwarunkowania wpływające na zdrowie. Znaczenie lokalnych działań na rzecz promowania zdrowego
stylu życia i zapobiegania czynnikom, które prowadzą do złego stanu zdrowia, wspomina się
w strategiach opracowanych wcześniej przez wiele regionów Europy. Jak podkreślił Komitet
19
Regionów , skuteczne zapobieganie wymaga wysokiego stopnia aktywności lokalnej dostosowanej
do potrzeb poszczególnych społeczności. Choć charakter problemów prowadzących do złego stanu
zdrowia może być wspólny dla wszystkich państw członkowskich, odpowiednie przekazanie
przesłania na temat zdrowego trybu życia często wymaga interwencji na małą skalę,
wykorzystujących lokalną wiedzę. Z drugiej strony środki te mogą być skutecznie wykorzystane
w miejscowościach położonych w wielu państwach członkowskich.
Z tego też powodu Komitet Regionów z zadowoleniem przyjmuje determinację Komisji we
wspieraniu i uzupełnianiu wysiłków państw członkowskich oraz władz lokalnych i regionalnych
mających na celu zwalczanie nierówności zdrowotnych w Unii Europejskiej, zgadzając się
18
19
SEC(2006) 410.
Opinia Komitetu Regionów w sprawie solidarności w zdrowiu: zmniejszanie nierówności zdrowotnych w UE, 84. sesja plenarna
w dniach 14–15 kwietnia 2010 r.
Strona 11 / 41
jednocześnie z oceną Komisji, że problem nierówności zdrowotnych jest bardzo złożony i że rozwój
sytuacji zależy od bardzo wielu czynników, a w szczególności od: uznania, że nierówności są obecne
na wszystkich szczeblach, od szczebla europejskiego do poziomu poszczególnych dzielnic; roli
gradientu społecznego i ścisłego związku między zdrowiem i bogactwem; skutków zdrowotnych
niekorzystnych warunków życia grup w szczególnie trudnej sytuacji i grup wykluczonych społecznie;
a także od zróżnicowanych skutków decyzji dotyczących polityki społecznej w zakresie świadczenia
usług opieki zdrowotnej i wsparcia społecznego.
3.
Analiza pomocniczości i działania na rzecz zmniejszania nierówności zdrowotnych
Uwagi ogólne
Niniejsza grupa została powołana, aby przyczynić się do lepszego poznania sposobów
przeciwdziałania nierównościom zdrowotnym poprzez działania i strategie oparte na zasadzie
pomocniczości.
Jak wskazano w rozdziale 1, nierówności zdrowotne mogą oznaczać systematyczne i potencjalnie
możliwe do uniknięcia różnice w jednym lub więcej niż jednym aspekcie zdrowia pomiędzy
społecznościami lub podgrupami określonymi na podstawie czynników społecznych,
demograficznych lub geograficznych.
Zgodnie z zasadą pomocniczości „społeczność wyższego rzędu nie powinna ingerować w wewnętrzne
sprawy społeczności niższego rzędu, pozbawiając jej kompetencji, lecz raczej winna wspierać ją
w razie konieczności w koordynacji jej działań z działaniami innych grup społecznych”. Definicja ta
jest szczególnie przydatna i interesująca, gdy mówimy o nierównościach zdrowotnych – obszarze
polityki, gdzie wiedzę na temat problemów i ich rozwiązywania można odnaleźć w społeczeństwie.
Możemy postrzegać społeczeństwo jako maszynę produkującą nierówności, w której władza
publiczna musi opracowywać i wprowadzać poprawki.
Ale możemy spojrzeć na to z zupełnie innej strony. Chcielibyśmy zwrócić uwagę na rolę, jaką zasada
pomocniczości powinna odgrywać w tym obszarze polityki, tzn. na pomocniczość ukierunkowaną na
solidarność.
Zasadę pomocniczości można postrzegać jako mającą dwa wymiary: wertykalny i horyzontalny.
Wymiar wertykalny pomocniczości odnosi się do relacji pomiędzy różnymi szczeblami administracji,
natomiast horyzontalny wymiar pomocniczości dotyczy relacji między administracją publiczną
a obywatelami. W przypadku tej ostatniej relacji organy administracji publicznej nie narzucają
potrzebnych poprawek „wadliwemu” społeczeństwu.
W pozytywnej wizji antropologicznej, która stoi za pojęciem pomocniczości i która jest jego
podstawą, organy administracji publicznej nie zawsze wiedzą, co jest najlepsze dla społeczeństwa
i jak to osiągnąć. To społeczeństwo samo w sobie, jako całość, posiada tę wiedzę.
Strona 12 / 41
Takie właśnie założenie kryje się w tzw. horyzontalnym wymiarze pomocniczości i idealnie pasuje do
rozwiązywania problemu nierówności zdrowotnych.
Jak już wspomniano, w ramach tzw. „pomocniczości pionowej” mamy do czynienia z różnymi
poziomami lub „rzędami” instytucji publicznych i po prostu uznajemy, że organy wyższego rzędu nie
powinny ingerować w funkcje organów niższego rzędu, lecz raczej powinny wspierać je w razie
konieczności i pomagać (tj. udzielać im „subsidium”, które w języku łacińskim oznacza „pomoc”).
W wymiarze horyzontalnym organy publiczne – od Unii Europejskiej aż do najmniejszych jednostek
samorządu terytorialnego – powinny traktować inne podmioty społeczne (osoby fizyczne, rodziny,
stowarzyszenia, przedsiębiorstwa itd.) w taki właśnie sposób, tj. powinny być gotowe do wysłuchania
ich, udzielenia pomocy jeżeli i tam, gdzie jest to potrzebne – nie powinny natomiast udawać
podmiotów wszechwiedzących.
Koncepcja ta została włączona do nowego statutu regionu Lombardii, którego artykuł 3 brzmi:
2. W realizacji zasady pomocniczości horyzontalnej region uznaje i popiera autonomiczne inicjatywy
obywateli, zarówno indywidualne, jak i wysuwane przez stowarzyszenia, rodziny, grupy i instytucje
społeczne, cywilne i religijne, a także gwarantuje ich udział w planowaniu i realizacji publicznych
interwencji i świadczeń, zgodnie z procedurami określonymi przez regionalne prawo.
Zwalczanie nierówności oznacza troskę o najsłabszych i osoby pozbawione głosu, a nie o tych, którzy
cieszą się silną reprezentacją. Jest to aspekt, który należy zbadać dokładniej. Analizując zasadę
pomocniczości i kwestię nierówności zdrowotnych, należy wziąć pod uwagę również koncepcję
zarządzania. Pojęcie to zostało wprowadzone przez Światową Organizację Zdrowia jako jedna
z podstawowych funkcji systemów opieki zdrowotnej, co zostało potwierdzone w karcie z Tallina
z 2008 r. europejskiego oddziału Światowej Organizacji Zdrowia (karta cytowana w rozdziale 1).
W kontekście opieki zdrowotnej pojęcie to jest wykorzystywane do oceny kompetencji rządów i ich
systemów opieki zdrowotnej. Zarządzanie odnosi się do szerokiej gamy funkcji pełnionych przez
rządy w dążeniu do osiągnięcia celów polityki zdrowotnej (równość, zakres, dostęp, jakość, prawa
pacjentów i tak dalej). W polityce w zakresie opieki zdrowotnej można również określić względne
role i obowiązki sektora publicznego, sektora prywatnego i wolontariatu – a także społeczeństwa
obywatelskiego – w zakresie świadczenia i finansowania opieki zdrowotnej. Zarządzanie to
polityczny proces, który wymaga zrównoważenia przeciwstawnych wpływów i wymagań.
Innymi słowy rządy muszą zapewnić, że spełniają potrzeby i oczekiwania mieszkańców w zakresie
opieki zdrowotnej. Jednak to nie oznacza, że rządy nie budują partnerstwa z podmiotami publicznymi
lub prywatnymi lub że nie promują aktywnej roli społeczeństwa obywatelskiego.
Możliwym sposobem połączenia dwóch przedstawionych powyżej koncepcji, tj. pomocniczości
i zarządzania, zrodzonych w różnych środowiskach, może być pamiętanie o tym, że obie
zakorzenione są w idei służby i pomocy. Zarządzanie może wspierać pomocniczość w celu
zapewnienia odpowiedniego przydzielania obowiązków w imię solidarności.
Strona 13 / 41
Z punktu widzenia pomocniczości horyzontalnej „trzeci sektor” postrzegany jest jako nieocenione
źródło ludzkiej energii, wiedzy i umiejętności. Takie założenia – w różnych stopniach – znajdują
odzwierciedlenie w projektach, które przedstawiamy jako przykłady sprawdzonych rozwiązań.
Odpowiednim narzędziem do zapewnienia lepszej jakości usług w zakresie opieki zdrowotnej może
być opracowanie i wdrożenie sieci (sieci szpitali, sieci lekarzy ogólnych i tak dalej).
Dobrym tego przykładem są sieci przedstawione w ramach sprawdzonych rozwiązań.
Po pierwsze, sieci są lub mogą być podstawowym narzędziem do stosowania zasady pomocniczości,
w szczególności pomocniczości horyzontalnej, w zakresie opieki zdrowotnej i zachęcać do
uczestnictwa wszystkie zainteresowane strony.
Po drugie, sieci są ze swojej natury dobrze przystosowane do stawiania czoła nierównościom
zdrowotnym, a przynajmniej niektórym z ich aspektów, ponieważ oferują większy i bardziej jednolity
dostęp do obywateli, gdziekolwiek oni mieszkają.
Tak właśnie jest w przypadku Lombardzkiej Sieci Onkologicznej (wł. Rete Oncologica Lombarda –
ROL), która stanowi innowacyjny model świadczenia opieki zdrowotnej pacjentom chorym na raka,
oparty na współpracy klinicznej, wymianie i udostępnianiu informacji oraz integracji istniejących
placówek onkologicznych w regionalną sieć organizacji i lekarzy. Lombardzka Sieć Onkologiczna ma
na celu stworzenie zintegrowanej sieci usług opieki zdrowotnej i społecznej poświęconej osobom
chorym na raka, w celu stworzenia ram dla wymiany informacji, umiejętności i wiedzy, a tym samym
w celu zapewnienia dokładniejszej diagnozy, leczenia i kontroli nowotworów.
Innym ważnym przykładem pomocniczości w zakresie przeciwdziałania nierównościom zdrowotnym
jest sprawdzone rozwiązanie przedstawione przez region Västra Götaland. Jest to przykład tego
rodzaju zadania, które wymaga zaangażowania władz regionalnych, a które polega na gromadzeniu
danych, zdobywaniu wiedzy, tworzeniu bazy danych i opracowywaniu wskaźników. Władze
regionalne pełnią w tym przypadku wyjątkową rolę.
Ogólne podejście, które – można powiedzieć – stoi za polityką pomocniczości w dziedzinie opieki
zdrowotnej, można nazwać „zapewnieniem usług opieki zdrowotnej jak najbliżej obywateli i ich
potrzeb”.
Jest to również sposób na rozwiązanie problemu nierówności zdrowotnych i dlatego można uznać to
podeście za „pomocniczość w akcji”.
W niniejszym dokumencie przedstawiono próbki dwóch głównych typologii:
1. zbliżenie się do obywateli poprzez obranie za cel pewnego obszaru;
2. zbliżenie się do obywateli poprzez realizację usług w ramach sieci.
Strona 14 / 41
W sprawdzonych rozwiązaniach przedstawionych przez członków grupy roboczej uwzględniono dwa
bardzo różne obszary.
Jednym z nich jest słabo zaludniony rozległy obszar we wschodniej Finlandii, region Kainuu, który
zmaga się ze stałą emigracją i procesem starzenia się społeczeństwa. W tym przypadku główne
elementy projektu obejmowały: gromadzenie informacji, udział obywateli w pilotażu elektronicznego
systemu opinii klientów oraz określenie obowiązków poszczególnych szczebli administracji.
W regionie Västra Götaland obszarem zainteresowania była dzielnica Angereds, północno-wschodnia
dzielnica miasta Göteborg. Na tym terenie skoncentrowała się nowa imigracja. Około 50%
mieszkańców tego obszaru urodziło się poza granicami Szwecji, bezrobocie jest stosunkowo wysokie
i istnieją tam wysokie poziomy wskaźników, które wiadomo, że są powiązane ze złym stanem
zdrowia. Cel projektu najlepiej wyraża placówka leczenia i opieki zdrowotnej, która jest budowana
w jego ramach, tj. Angereds Närsjukhus, który ma być „pobliskim”, lokalnym szpitalem. Wśród
najważniejszych elementów projektu możemy wymienić:


bliski związek z innymi lokalnymi świadczeniami socjalnymi;
współpracę ponad granicami poszczególnych rodzajów opieki (od podstawowej opieki
zdrowotnej do opieki świadczonej w głównym szpitalu miejskim).
Ten ostatni element łączy ten projekt z podejściem polegającym na budowie sieci, którego
przykładem jest region Lombardii.
Ze sprawdzonych rozwiązań przedstawionych przez członków grupy możemy wyciągnąć następujące
wnioski w zakresie pomocniczości:
1. Pomocniczość horyzontalna jest kluczowym elementem zwalczania nierówności zdrowotnych,
gdyż pozwala na znajdowanie odpowiedzi na ten problem w społeczeństwie i na zaangażowanie
wszystkich zainteresowanych podmiotów, które jest niezwykle istotne.
2. Istnienie szczebla regionalnego daje niepowtarzalną możliwość zbierania informacji
i gromadzenia danych w celu określenia różnorodnych czynników i wskaźników.
4.
Sprawdzone rozwiązania
4.1
Region Lombardia – Lombardzka Sieć Onkologiczna
Informacje podstawowe
Włoski system opieki zdrowotnej na charakter krajowej służby zdrowia, opartej na podziale
regionalnym i na zasadzie powszechności opieki (rozciągającej się na wszystkich obywateli),
równości zdrowotne oraz solidarność (finansowanie z podatków). Jednym z głównych celów krajowej
służby zdrowia jest zagwarantowanie wszystkim równego dostępu do „niezbędnego poziomu opieki”,
ustalanego każdego roku przez rząd, czyli do podstawowego pakietu świadczeń, które muszą być
Strona 15 / 41
dostępne dla wszystkich mieszkańców w całym kraju. Dostęp do podstawowego pakietu świadczeń
jest zagwarantowany niezależnie od dochodów i położenia geograficznego, tak aby zmniejszyć
nierówności geograficznego rozkładu opieki zdrowotnej.
Krajowe ramy prawne określają jedynie ogólne zasady organizacji, finansowania i monitorowania
w ramach krajowej służby zdrowia. Władze szczebla krajowego określają podstawowy pakiet
świadczeń i sugerują, jak należy przydzielić zasoby do poszczególnych poziomów opieki (szpitale,
regionalna i podstawowa opieka medyczna, opieka zdrowotna w ramach społeczności). Od 1992 r.
w krajowej służbie zdrowia przebiega proces decentralizacji, czyli stopniowego przekazywania
administracyjnej kontroli nad funkcjonowaniem, skutecznością i efektywnością służby zdrowia
Regionalnym Oddziałom Służby Zdrowia i Lokalnym Organom Służby Zdrowia. Wszystkich
20 regionów Włoch jest obecnie w pełni odpowiedzialnych za organizację i administrację opieki
zdrowotnej oraz za zapewnienie podstawowego pakietu świadczeń dla odpowiedniej liczby
mieszkańców.
Lombardia jest jednym z dwudziestu włoskich regionów administracyjnych, znajdującym się
w północnej części Włoch. Zamieszkuje ją około 9,6 miliona osób. Region ten jest finansowym,
handlowym i przemysłowym centrum kraju, a jego gospodarka stanowi jedną piątą włoskiej
gospodarki krajowej (PRB > 20% PKB).
Infrastruktura opieki zdrowotnej w Lombardii składa się z:






95 szpitali publicznych, należących do 29 przedsiębiorstw publicznej opieki szpitalnej
(wł. Aziende Ospedaliere – AO);
91 akredytowanych szpitali prywatnych (6 prywatnych szpitali niedochodowych);
24 Krajowych Instytutów Naukowych (wł. Istituti di Ricovero e Cura a Carattere Scientifico –
IRCCS), będących szpitalami ukierunkowanymi na prowadzenia badań (5 placówek publicznych
i 19 placówek prywatnych);
991 specjalistycznych placówek ambulatoryjnych, świadczących usługi diagnostyczne, lecznicze
i laboratoryjne (717 placówek publicznych i 274 akredytowane placówki prywatne);
15 Lokalnych Organów Służby Zdrowia (wł. Aziende Sanitarie Locali), które są organizacjami
publicznymi opartymi na podziale geograficznym i które dokonują zakupu usług od dostawców
publicznych i prywatnych w imieniu Regionalnego Systemu Opieki Zdrowotnej, koordynują
podstawową opiekę zdrowotną i opiekę społeczną z zakwaterowaniem dla przydzielonej im
ludności, a także programy z zakresu profilaktyki pierwotnej i wtórnej;
około 8300 lekarzy i pediatrów podstawowej opieki zdrowotnej, pracujących jako niezależni
wykonawcy na rzecz Lokalnych Organów Służby Zdrowia (w Lombardii 1 lekarz ogólny
przypada na 100 mieszkańców).
System opieki zdrowotnej Lombardii różni się od systemów innych regionów Włoch ze względu na
wprowadzenie narzędzi, które skutecznie przenoszą uprawnienia z organizacji ochrony zdrowia –
z własnymi interesami i biurokratycznymi procedurami – na obywatela-pacjenta, który znajduje się
w centrum całej sieci usług. Kompleksowa reforma systemu opieki zdrowotnej w regionie została
Strona 16 / 41
przeprowadzona w 1997 r., kiedy to utworzono oddział Wspólnoty Dobrostanu, opartej na
następujących zasadach:




powszechność i solidarność;
pomocniczość i wolność obywatela do wyboru miejsca leczenia;
integracja organizacji publicznych, prywatnych i niedochodowych (w tym z trzeciego sektora);
świadczenia opieki zdrowotnej dostosowanej do potrzeb dzięki wykorzystaniu technologii
informacyjno-komunikacyjnych; zapewnienie zindywidualizowanej opieki domowej.
Lombardzka reforma wprowadziła wyraźne rozróżnienie między funkcjami Lokalnych Organów
Służby Zdrowia, które nabywają usługi medyczne i monitorują ich świadczenie, oraz sieciami
publicznych i prywatnych „dostawców” (trustów lub przedsiębiorstw szpitalnych), którzy wytwarzają
te usługi. Funkcja płatnika, którą spełnia region, wykonywana jest za pośrednictwem Lokalnych
Organów Służby Zdrowia i uwarunkowana jest od liczby mieszkańców. Lokalne Organy Służby
Zdrowia nabywają usługi od dostawców (zarówno publicznych, jak i prywatnych) w drodze
negocjacji i w oparciu o regionalne stawki. Zatem w Lombardii powstał mieszany system opieki
zdrowotnych, złożony z publicznych i prywatnych dostawców opieki szpitalnej. Wszyscy dostawcy
muszą przejść proces akredytacji, który jest identyczny (pod względem wymagań) dla sektora
publicznego i prywatnego.
Na podstawie powyższego opisu jest oczywiste, że system opieki zdrowotnej w Lombardii w pełni
realizuje zasadę pomocniczości w jej wertykalnym i horyzontalnym wymiarze. Patrząc na dane
epidemiologiczne, wciąż można jednak dostrzec kilka różnic geograficznych w dystrybucji chorób
(śmiertelność, częstość występowania określonych chorób itp.), jak również w zakresie korzystania
z usług (wskaźniki hospitalizacji, wykorzystanie ambulatoryjnej opieki, usługi farmaceutyczne itp.).
W szczególności, możemy stwierdzić, że ogólna umieralność na raka w wybranych obszarach jest
wyższa.
Należy podkreślić, że nowotwory są jedną z głównych przyczyn chorób w Lombardii, z ok. 45 000
zachorowań i 21 000 zgonów rocznie. Szacuje się, że w regionie mieszka około 370 000 osób,
u których w przeszłości wykryto raka. Osoby, które przeżyły chorobę nowotworową, stanowią
ogromne obciążenie dla systemu opieki zdrowotnej, choć zapotrzebowanie na usługi zmienia się
w zależności od fazy opieki. Wydatki związane z leczeniem nowotworów stanowią duże obciążenie
dla rządu takiego regionu jak Lombardia, gdzie całkowity budżet opieki zdrowotnej (ok. 17 000 mln
euro w 2008 r.) stanowi ponad 70% ogólnego budżetu regionalnego.
Różnice w zakresie opieki onkologicznej stanowią coraz większy problem dla środowiska
onkologicznego. Mogą one istnieć na wielu poziomach, w tym na poziomie diagnozowania, leczenia
i wyników. Przyczyny tych różnic mogą być złożone i obejmują czynniki gospodarcze, kulturalne
i społeczne. Szersze wprowadzanie nowych kosztownych terapii i technologii diagnostycznych może
być przyczyną coraz większej presji finansowej na pacjentów, onkologów, płatników, firmy
i społeczeństwo. Możemy oczekiwać coraz większego zagrożenia naszej zdolności do zapewnienia
dostępu i wysokiej jakości opieki dla wszystkich pacjentów. Zintegrowana sieć opieki zdrowotnej
Strona 17 / 41
i społecznej poświęcona osobom chorym na raka stanowi ramy dla wymiany sprawdzonych
rozwiązań i wiedzy, tak aby zapewnić wszystkim chorym na raka lepsze zarządzanie i kontrolę
chorób nowotworowych.
Cele
W 2004 roku w regionie przyjęto regionalny plan na rzecz walki z rakiem, ustanawiający
kompleksowe ramy dla podejmowania długoterminowych i trwałych środków walki z rakiem na
wszystkich etapach choroby, od prewencji pierwotnej i rehabilitacji osób, które przeżyły raka, po
opiekę paliatywną. Plan ten obejmuje działania na rzecz lepszej integracji i koordynacji placówek
onkologicznych, promowania badań nad nowotworami poprzez wspieranie współpracy publicznoprywatnej oraz działania koordynujące pracę naukowców, oddziałów szpitalnych i firm prywatnych.
Lombardia posiada placówki onkologiczne cieszące się międzynarodowym uznaniem, które coraz
częściej przyciągają pacjentów z innych regionów Włoch i zza granicy. Lombardia dysponuje też
doskonałą, prężną bazą naukową – 12 uniwersytetami (6 wydziałów medycznych powiązanych ze
szpitalami klinicznymi) oraz kilkoma parkami naukowymi koncentrującymi się na badaniach nad
nowotworami.
Po wdrożeniu planu na rzecz walki z rakiem w 2004 r. opracowanie i wdrożenie nowego modelu
organizacyjnego w oparciu o sieć walki z rakiem, nazwanej Lombardzką Siecią Onkologiczną
(wł. Rete Oncologica Lombarda), zostało uznane za strategiczną odpowiedź na potrzebę zapewnienia
wysokiej jakości usług stawiających pacjenta w centrum uwagi, przy jednoczesnej redukcji kosztów
i poprawie adekwatności opieki.
Lombardzka Sieć Onkologiczna jest typowym przykładem „pomocniczości”.
Cele Lombardzkiej Sieci Onkologicznej:
Lombardzka Sieć Onkologiczna ma na celu stworzenie zintegrowanej sieci usług opieki zdrowotnej
i społecznej poświęconej osobom chorym na raka, w celu stworzenia ram dla wymiany informacji,
umiejętności i wiedzy. Sieć ta jest oparta na dwóch głównych zasadach:


opracowanie podejścia stawiającego pacjenta w centrum uwagi w ramach świadczenia usług
opieki onkologicznej;
poprawa jakości opieki onkologicznej i lepsza integracja istniejących placówek i specjalistów
w ramach 22 regionalnych oddziałów onkologicznych.
Szczegółowe cele, jakie stoją przed Lombardzką Siecią Onkologiczną, obejmują:

poprawę wyników i jakości opieki dla wszystkich osób chorych na raka w całym regionie, a także
zmniejszenie nierówności zdrowotnych poprzez poprawę współpracy między specjalistami
i placówkami opieki zdrowotnej;
Strona 18 / 41








propagowanie i wzmacnianie wielodyscyplinarnego podejścia do walki z rakiem na wszystkich
etapach choroby, od prewencji pierwotnej po opiekę paliatywną i programy rehabilitacji dla ofiar
raka;
zapewnienie adekwatności opieki poprzez rozwijanie i promowanie sprawdzonych rozwiązań
w zakresie profilaktyki, diagnostyki i leczenia raka;
poprawa dostępu do opieki zdrowotnej, zmniejszenie migracji w celach zdrowotnych,
przemieszczania pacjentów i czasu oczekiwania poprzez rozwój rozwiązań informatycznych
służących do wymiany danych klinicznych;
wspieranie ciągłości opieki i optymalizację ścieżek diagnostyczno-terapeutycznych w ramach
systemu zarządzania chorobą, tak aby osiągnąć lepszą integrację istniejących placówek i uniknąć
nakładania się działań;
promowanie partnerstwa pomiędzy wieloma zainteresowanymi stronami w regionie, w tym
organizacjami nastawionych na zysk i organizacjami niedochodowymi z trzeciego sektora,
a także stowarzyszeniami zrzeszającymi chorych i ich rodziny, zgodnie z zasadą pomocniczości
horyzontalnej, w zbiorowym wysiłku i ze wspólną wolą podjęcia walki z rakiem i zapewnienia
lepszej jakości usług w odpowiedzi na potrzeby pacjentów;
przyczynianie się do lepszego wykorzystania ograniczonej ilości dostępnych zasobów i obniżenie
kosztów poprzez promowanie efektywności i adekwatności opieki;
ułatwienie gromadzenia danych i udostępniania ich do celów statystycznych w celu zapewnienia
porównywalnych informacji do analizy porównawczej między szpitalami lub obszarami
geograficznymi, a także wspieranie procedur oceny technologii medycznych;
promowanie badań (badań klinicznych, badań mających na celu przekładanie podstawowych
odkryć naukowych na zastosowania kliniczne oraz badań w dziedzinie organizacji opieki
zdrowotnej) poprzez ułatwiające współpracę partnerstwa w ramach sieci, a także wspieranie
innowacji i transferu wiedzy naukowej do praktyki klinicznej, w odpowiedzi na zagrożenie
związane z rakiem.
Opis projektu
Projekt Lombardzkiej Sieci Onkologicznej został opracowany w 2005 r. i wprowadzony przez rząd
Lombardii w 2006 roku, w 22 regionalnych oddziałach onkologicznych w regionie Lombardii.
Lombardzka Sieć Onkologiczna została wdrożona w kilku etapach, ale wprowadzone jej części
rozpoczęły funkcjonowanie natychmiast. Początkowo w sieci uczestniczyły 22 regionalne oddziały
onkologiczne. Pod koniec 2010 r. do sieci dołączyło 90% szpitali publicznych. W ramach sieci
wsparcie otrzymywało 500 lekarzy i około 25 000 pacjentów. W fazie 2 sieć została otwarta dla
innych szpitali publicznych i prywatnych oraz dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Sieć
została rozbudowana poprzez tworzenie specyficznych aplikacji, które stopniowo ugruntowywały jej
istnienie na podstawie konkretnych wyników z wcześniejszych etapów.
Strona 19 / 41
Strategia wdrażania sieci opiera się na kompleksowym podejściu, charakteryzującym się trzema
poziomami aktywności, z których każdy angażuje inne podmioty:
1. poziom kliniczny: opracowywanie i dzielenie się sprawdzonymi rozwiązaniami przez lekarzy ze
środowiska onkologicznego (wytyczne, protokoły, dokumentacja medyczna);
2. poziom technologiczny: rozwój rozwiązań IT umożliwiających wymianę dokumentacji
medycznej, zintegrowanych z regionalnym systemem informacji o świadczeniach opieki
zdrowotnej;
3. poziom organizacyjny: wszelkie działania niezbędne do wdrożenia strategii sieci w ramach
placówek onkologicznych położonych w 22 regionalnych oddziałach onkologicznych.
Rola organu lokalnego lub regionalnego
Rozwój sieci początkowo został zaproponowany przez środowisko zawodowe specjalistów
zaangażowanych w opiekę nad chorymi na raka, ponieważ nowo nabyta wiedza na temat
biomolekularnych przyczyn nowotworów i kliniczne implikacje tego faktu w zakresie metod
diagnostycznych i terapeutycznych stwarzały coraz większe zapotrzebowanie na przekazywanie
wiedzy i dzielenie się informacjami w środowisku medycznym. Kliniczne podejście do pacjentów
chorych na raka wymaga bowiem współpracy między wieloma dziedzinami i specjalistami.
Główna rola władz regionalnych w ramach wdrożenia sieci dotyczy 3. poziomu działań opisanych
powyżej, tj. poziomu organizacyjnego. Rząd regionalny był bardzo aktywny w promowaniu
współpracy pomiędzy placówkami opieki onkologicznej i ułatwianiu rozwoju „lombardzkiego
środowiska onkologicznego”, złożonego z lekarzy ogólnych oraz specjalistów z różnych dyscyplin
(onkologów, chirurgów, anatomopatologów itp.) – środowiska onkologicznego obejmującego wiele
dyscyplin i wiele specjalizacji.
W celu wdrożenia sieci w 22 regionalnych oddziałach onkologicznych, Regionalna Dyrekcja
Generalna ds. Zdrowia:





wydała zbiór zaleceń mających na celu poprawę integracji i koordynacji w ramach regionalnych
oddziałów onkologicznych i sieci usług szpitalnych,
ustanowiła zasady i regulamin działania sieci;
przyznała zachęty ekonomiczne oraz wyznaczyła dyrektorom szpitali cele związane z siecią;
zorganizowała szkolenia skierowane do specjalistów z regionalnego systemu opieki zdrowotnej;
finansowała wspólne projekty regionalnych oddziałów onkologicznych i Lokalnych Organów
Służby Zdrowia.
Ponadto, rząd regionalny zapewnił mechanizmy finansowania badań biomedycznych i innowacji
technologicznych.
Strona 20 / 41
Zasoby
Region zapewnia środki na koordynację sieci, rozwój platformy informatycznej oraz początkowe
wsparcie dla szpitali przystępujących do programu. Poszczególne szpitale zapewniają dodatkowe
środki na integrację narzędzia informatycznego sieci z systemem informatycznym szpitala.
Zarządzanie
Oprócz roli władz regionalnych opisanej powyżej, zarządzanie projektem odbywa się na podstawie
następujących współpracy:



Fundacja IRCCS „Istituto Nazionale dei Tumori” w Mediolanie jest odpowiedzialna za
koordynację naukową sieci i koordynuje działania kilku grup specjalistów ds. konkretnych
patologii (jedna grupa dla każdego rodzaju nowotworu).
Lombardia Informatica SpA jest partnerem technologicznym sieci i zarządza aspektami
informatyczno-telematycznymi sieci i powiązaniami z systemem informacji o usługach opieki
zdrowotnej i społecznej.
Regionalne „środowisko onkologiczne” bierze udział w opracowywaniu wytycznych, a także
uzgadnia strategiczne wybory i procedury wdrożeniowe.
Przeszkody
Główne napotkane przeszkody dotyczyły:

w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych






lekarze nie zawsze są potrafią korzystać z technologii informacyjnych;
niektórzy lekarze narzekali, że wypełnienie karty informacyjnej leczenia szpitalnego (ROLDOC) jest czasochłonne;
zarządzanie strukturą dokumentów elektronicznych wymaga szkoleń;
konieczna jest integracja z lokalnymi bazami dokumentacji medycznej, aby uniknąć
podwójnego wprowadzania danych;
integracja z innymi źródłami informacji może nie być natychmiastowa.
w zakresie uczestnictwa


aby zapewnić odpowiednią współpracę, środowisko onkologiczne musi być zmotywowane
i czuć się częścią sieci;
nie zalecane są rozwiązania sterowane odgórnie.
Strona 21 / 41
Wyniki i osiągnięcia
Dwoma głównymi osiągnięciami sieci jak dotąd są:
1. Środowisko onkologiczne posługuje się obecnie wspólną semantyką i systemami kodowania
w ramach karty informacyjnej leczenia szpitalnego i sprawozdań klinicznych. Wspólna
semantyka była jednym z kluczowych elementów wdrożenia sieci. Ustalono minimalny zbiór
danych, zawarty w karcie informacyjnej leczenia szpitalnego, który stanowi narzędzie do
gromadzenia i udostępniania informacji przy jednoczesnym uniknięciu powtórnego
wprowadzania tych samych danych. Wdrożenie sieci pozwoliło na zajęcie się kilkoma
innowacyjnymi rozwiązaniami informatycznymi zintegrowanymi z elektronicznym systemem
dokumentacji zdrowotnej i wprowadzenie ustrukturyzowanej karty informacyjnej leczenia
szpitalnego. „Minimalny zbiór danych” jest podstawą informacyjną sieci, umożliwiającą
telekonsultacje oraz interakcję pomiędzy pracownikami lombardzkich szpitali, specjalistami
i lekarzami ogólnymi.
2. Dla każdego nowotworu środowisko onkologiczne wyznacza w procesie konsensusu oparte na
dowodach wytyczne w zakresie sprawdzonych rozwiązań. W pierwszym etapie opracowano
model i zastosowano go do trzech przykładowych chorób nowotworowych o różnych poziomach
występowania (od rzadkich do częstych) w celu zbadania potencjału sieci, a następnie stopniowo
objęto tymi wytycznymi wszystkie guzy lite.
Lombardzka Sieć Onkologiczna, która narodziła się jako narzędzie kliniczne wspierające opiekę
onkologiczną, wciąż rozwija nowe zastosowania. Niedawno nawiązano nową współpracę pomiędzy
siecią a Nerviano Medical Sciences – jedną z największych włoskich firm badawczo-rozwojowych
koncentrującą się na onkologicznych środkach farmaceutycznych. Celem współpracy jest wspieranie
badań klinicznych i wykorzystania wiedzy naukowej w praktyce klinicznej oraz zapewnienie
infrastruktury klinicznej dla stworzenia „regionalnego wirtualnego banku tkanek nowotworowych”.
Czynniki warunkujące powodzenie

Dobra współpraca kliniczna




wytyczne sieci stały się wzorcowym standardem;
okresowa aktualizacja wytycznych;
rozwój
środowiska
onkologicznego
rozwiązań/współpraca badawcza),
(wymiana
pacjentów/sprawdzonych
Wpływ na organizację


lepsza koordynacja w ramach regionalnych oddziałów onkologicznych;
poprawa integracji pomiędzy różnymi poziomami opieki (opieka
specjalistyczna itd.);
podstawowa,
Strona 22 / 41

zaangażowanie organizacji niedochodowych oraz trzeciego sektora w wykonywanie pewnych
działań (np. opieka domowa, opieka paliatywna, wsparcie psychologiczne itp.).
Możliwości powielania
Istnieją możliwości powielenia tego modelu z kilku względów, w tym:







4.2
coraz częstsze występowanie nowotworów;
problem osób, które przeżyły raka, oraz pacjentów w podeszłym wieku;
wysoki stopień innowacyjności (diagnoza, terapia);
fakt, iż opieka onkologiczna wymaga kompleksowego podejścia;
fakt, iż walka z nowotworami stanowi jeden z głównych priorytetów europejskiej agendy
zdrowotnej;
przewidywania dotyczące zwiększenia liczby sieci onkologicznych w UE;
zwiększoną mobilność pacjentów.
Stowarzyszenie Fińskich Władz Lokalnych i Regionalnych – podprojekt „Lepsze
Zdrowie w północnej Finlandii” w regionie Kainuu
Kontekst
Środowisko pracy w służbie zdrowia w regionie Kainuu jest inne od reszty Finlandii ze względu na
regionalny eksperyment administracyjny, który jest realizowany w ośmiu gminach regionu w latach
2005–2012. W tym modelu działania z zakresu opieki zdrowotnej i społecznej skoncentrowane są na
szczeblu regionalnym w celu poprawy ich skutków, dostępności i skuteczności. Zazwyczaj te
działania stanowią odpowiedzialność gmin. Opracowywanie działań stanowi integralną część
strategicznych planów regionu Kainuu: są one obecne w regionalnej strategii i w regionalnym
programie, jak również w strategiach sektora opieki społecznej i zdrowotnej.
Społeczeństwo regionu Kainuu starzeje się, a liczba mieszkańców stale maleje – z ok. 100 000
mieszkańców na początku 1980 r. do nieco ponad 80 000 obecnie. Według szacunków Statistics
Finland w 2040 r. ludność regionu Kainuu będzie liczyła jedynie nieco poniżej 74 000 mieszkańców.
Ponadto, w wyniku starzenia się społeczeństwa wzrasta liczba emerytów.
Struktura wykształcenia ludności w Kainuu różni się od reszty kraju: pod koniec 2005 r. 59,7%
ludności regionu Kainuu powyżej 15 lat miało ukończone kształcenie zawodowe w porównaniu do
63,4% wśród całej populacji fińskiej. W regionie Kainuu 19,1% ludności miało wyższe wykształcenie
pod koniec 2005 r. (25,4% w całej Finlandii).
W latach 2006–2008 zrealizowano w tym regionie projekt pod nazwą „Zmniejszenie społecznoekonomicznych nierówności zdrowotnych w regionie Kainuu”. W ramach projektu zidentyfikowano
oczywiste braki w wiedzy związane na przykład z nierównościami zdrowotnymi u dzieci i młodzieży.
Ponadto wykryto wyraźną potrzebę silnej lokalnej współpracy na rzecz zmniejszania nierówności
Strona 23 / 41
zdrowotnych i wdrażania różnych programów. Doświadczenia regionu Kainuu w promowaniu
zdrowia i dobrostanu w latach 2005–2008 wykazały, że istnieje silna potrzeba opracowania struktur
i praktyk zarządzania mających na celu wspieranie zdrowia i dobrostanu. Istnieje również potrzeba
stworzenia stałych struktur wsparcia i kultury pracy na rzecz współpracy między Wspólnym
Zarządem regionu Kainuu, gminami regionu i innymi podmiotami.
Cele i opis
Cele podprojektu „Lepsze zdrowie w północnej Finlandii” (2009–2011) były następujące:



ustanowienie we współpracy z gminami skutecznych i trwałych struktur i modeli zarządzania
opieką zdrowotną i społeczną łączących wiele sektorów i wiele administracji w gminach regionu
Kainuu, Wspólnym Zarządzie regionu Kainuu oraz regionie jako całości;
przygotowanie aktualnych informacji na temat ludzi w różnym wieku zamieszkujących region
Kainuu, między innymi w ramach regionalnych badań zdrowia i dobrostanu; Informacje te
zostaną zebrane w raportach na temat dobrostanu, które stanowią część strategii lokalnych
i regionalnych;
zwiększenie udziału obywateli w projektowaniu i rozwoju usług i działań, na przykład poprzez
elektroniczny system opinii klientów.
Organizacja i podejmowanie decyzji
Rada Regionalna
Najwyższą władzę w zakresie ustalania polityki posiada Rada Regionalna, wybierana na czteroletnią
kadencję przez mieszkańców regionu. Rada liczy 59 członków. Oprócz tych radnych, gmina Vaala
wyznacza 2 przedstawicieli do Rady, działających w charakterze członków Rady w przypadku
dyskusji na tematy związane z Radą Regionalną regionu Kainuu, finansowaniem z funduszy
strukturalnych i innych.
Zarząd Regionalny
Zarząd Regionalny wybierany jest przez Radę Regionalną i zajmuje się ogólnymi czynnościami
administracyjnymi, przygotowawczymi i wdrożeniowymi. Oprócz dyrektora wykonawczego, który
jest również przewodniczącym Zarządu Regionalnego, Zarząd Regionalny składa się z dziesięciu
podstawowych członków oraz dziesięciu osobistych zastępców. Skład Zarządu Regionalnego podczas
zajmowania się kwestiami związanymi z finansowaniem i zadaniami związanymi z rozwojem regionu
Kainuu określają nowatorskie przepisy samorządowe zgodnie z ustawą o funduszach strukturalnych.
Zarząd wybierany jest na taki sam okres jak Rada Regionalna, chyba że rada zdecyduje się na krótszą
kadencję przez wyborami. Dyrektor wykonawczy jest osobą przedstawiającą zagadnienia na
posiedzeniach zarządu.
Strona 24 / 41
Rada ds. Opieki Społecznej i Zdrowotnej
Rada ds. Opieki Społecznej i Zdrowotnej składa się z 11 członków, z których każdy posiada
osobistego zastępcę. Członkowie wybierani są przez Radę Regionalną. Rada ds. Opieki Społecznej
i Zdrowotnej jest odpowiedzialna za rozwój usług w zakresie swoich kompetencji, a także za kwestie
finansowe i całość organizacji działu pomocy społecznej. Zadania rady obejmują wyznaczanie
nowych celów, monitorowanie i ocenę działań bieżących, a także nadzór nad procesami planowania
i wdrażaniem.
Rada ds. Edukacji
Rada ds. Edukacji składa się z 11 członków wybieranych przez Radę Regionalną. Każdy członek ma
osobistego zastępcę. Rada Regionalna wyznacza przewodniczącego oraz wiceprzewodniczącego
spośród członków Rady ds. Edukacji. Do obowiązków Rady ds. Edukacji należy opracowywanie,
monitorowanie i nadzór nad planowaniem w zakresie usług edukacyjnych. Rada jest także
odpowiedzialna za sprawy finansowe w ramach działu edukacji, jak również za zarządzanie tym
działem.
Rada ds. Nadzoru
Rada ds. Nadzoru składa się z przewodniczącego, wiceprzewodniczącego i pięciu innych członków.
Każdy członek ma osobistego zastępcę. Przewodniczący i wiceprzewodniczący są członkami Rady
Regionalnej. Rada ds. Nadzoru jest odpowiedzialna, między innymi, za nadzór nad procesem kontroli
Wspólnego Zarządu.
Strona 25 / 41
Wyniki i osiągnięcia
We wszystkich gminach regionu Kainuu utworzono międzyadministracyjne grupy robocze ds. opieki
społecznej i zdrowotnej. Oddzielna regionalna grupa robocza o tym samym celu działa w regionie
Kainuu na szczeblu regionalnym. Regionalne badania na temat zdrowia i dobrostanu przeprowadzone
w regionie Kainuu zapewniły aktualne informacje na temat stanu zdrowia ludności i jej opinii
mieszkańców na temat tych kwestii. W Kainuu wielkość próby była równa 9000 osób, a całkowity
odsetek odpowiedzi wynosił ok. 56% Osoby w wieku od 55 do 74 lat stanowiły najbardziej aktywną
grupę respondentów – odsetek odpowiedzi w tej grupie wynosił 65%.
Raporty w sprawie dobrostanu opracowywane są we wszystkich gminach Wspólnego Zarządu
regionu Kainuu. Raporty te są dopasowane do potrzeb administracyjnych eksperymentu
przeprowadzonego w regionie Kainuu i oparte są na modelu opracowanym we współpracy
z projektem „Lepsze zdrowie w północnej Finlandii”, Narodowym Instytutem Zdrowia i Opieki
Społecznej oraz oddzielnym projektem koncentrującym się na zapobieganiu i wczesnym leczeniu
powszechnych przewlekłych chorób finansowanym przez Narodowy Program Rozwoju na rzecz
Opieki Społecznej i Zdrowotnej. Odrębny raport w sprawie dobrobytu opracowywany jest dla regionu
Kainuu jako całości. Raporty te obejmują dane z regionalnych badań na temat zdrowia i dobrostanu,
które mają zostać wkrótce opublikowane, oraz z krajowego kwestionariusza dotyczącego zdrowia
dzieci i młodzieży. Raporty te są częścią strategii i planów finansowych gmin i regionu. Elektroniczna
wersja regionalnego raportu w sprawie dobrostanu ma być gotowa pod koniec realizacji projektu.
W ramach całego projektu „Lepsze zdrowie w północnej Finlandii” raport w sprawie dobrostanu ma
zostać opracowany w formie elektronicznej również dla gminy Haukipudas (położonej w Północnej
Ostrobotnii).
W 2011 r. nacisk w ramach projektu zostanie położony na udział obywateli w celu opracowania
pilotażowej wersji elektronicznego systemu opinii klientów.
Wyzwania i najważniejsze procesy
Zrozumienie tego, kto jest odpowiedzialny za rozwój opieki zdrowotnej i społecznej w regionie
Kainuu podczas administracyjnego eksperymentu, było jednym z wyzwań i trudności w realizacji
projektu. Zrozumienie i zastosowanie strategii działań łączącej wiele administracji było czasochłonne.
Opiekę społeczną i zdrowotną można uznać za odpowiedzialność sektora służby zdrowia i opieki
społecznej, ale ostatecznie za zdrowie i dobrostan społeczeństwa odpowiedzialne są gminy. Poprzez
swoje decyzje i działania gminy mają wpływ na środowisko życia, pracy i kształcenia mieszkańców
w różnym wieku. W celu zwiększenia wspólnej wiedzy i zrozumienia potrzebne są wspólne
spotkania, wspólne projektowanie i ukierunkowywanie działalności. Można tego dokonać jedynie
poprzez poświęcenie odpowiedniej ilości czasu na rozwijanie współpracy.
Strona 26 / 41
Najważniejsze procesy:




opisanie struktur i działania opieki społecznej i zdrowotnej na szczeblu lokalnym i regionalnym;
koordynacja opieki zdrowotnej i społecznej na szczeblu lokalnym i regionalnym;
określenie zakresów odpowiedzialności w opiece zdrowotnej i społecznej na szczeblu lokalnym
i regionalnym;
upowszechnienie wiedzy różnych podmiotów (w dużym stopniu gmin i regionu, ale także firm,
organizacji oraz decydentów) na temat promowania zdrowia i dobrostanu.
Możliwości powielania
Wspólny model raportu na temat dobrostanu (wersja elektroniczna zostanie stworzona w trakcie
realizacji projektu).
Wzory struktur promowania zdrowia i dobrostanu istniejących w regionie Kainuu, Wspólnym
Zarządzie regionu Kainuu oraz w gminach regionu Kainuu.
Raport w sprawie dobrostanu: Raporty w sprawie dobrostanu regionu Kainuu i poszczególnych gmin
regionu mają być opublikowane w formie elektronicznej w trakcie projektu. Raporty w sprawie
dobrostanu przygotowywane w tej chwili mają strukturę odpowiadającą raportom w sprawie
dobrobytu w wersji elektronicznej. Dane oparte na wskaźnikach przedstawiono za pomocą narzędzia
TEHO umożliwiającego władzom lokalnym i regionalnym pomiar dobrostanu i zdrowia ludności.
TEHO generuje wizualnie przejrzyste i łatwe do odczytania wykresy i prezentacje na podstawie
danych wejściowych. Proces sporządzania raportów w sprawie dobrostanu przebiega według
dotychczasowego planu działań gminy w zakresie planowania strategicznego i finansowego.
Sporządzanie raportu w sprawie dobrostanu jako część planu działań gminy
Raport = Raport w sprawie dobrostanu
Miesiąc Regionalna grupa robocza
ds. promocji zdrowia
i dobrostanu
1-2
Ocena działań ukończonych
w zeszłym roku  zespół
zarządzający i grupy z gmin
Wytyczne
na
temat
sporządzania raportu w
sprawie dobrostanu
– opis usług oraz dobrostanu
ludności, kontekst, wskaźniki;
3-4
Zespół Zrządzający
(Opieka Społeczna
i Zdrowotna)
Ocena działań ukończonych
w zeszłym roku  włączenie
do raportu w sprawie
dobrostanu
Rada ds. Opieki
Społecznej i Zdrowotnej
Gotowy roczny raport
(za rok poprzedni)
Zatwierdzenie wytycznych
na temat sporządzania
raportu
w
sprawie
dobrostanu
Sprawozdanie
na
temat Gotowe
sprawozdanie
postępów w opracowywaniu finansowe
(za
rok
Strona 27 / 41
5-6
8-9
10-11
Wniosek w sprawie konkluzji
i zagadnień, które należy
uwzględnić
w
przyszłorocznym planie (dla
zespołu zarządzającego)
Zatwierdzenie planu działania
w zakresie promocji zdrowia
i dobrostanu
i zharmonizowanie
go
z planami gmin
raportu w sprawie dobrostanu
poprzedni); dyskusja na
temat strategii, w tym na
temat promocji zdrowia
i dobrostanu
Kwestie promowania zdrowia
i
dobrostanu
do
uwzględnienia
w
planie
działania i planie finansowym
(podsumowanie,
wnioski
i propozycje działań)
Dyskusja
na
temat
promocji
zdrowia
i dobrostanu

przedstawienie propozycji
Zatwierdzenie
działania w
promocji
i dobrostanu
planu
zakresie
zdrowia
12
Struktura promocji zdrowia i dobrostanu w regionie Kainuu:
Struktura, po wprowadzeniu, umożliwia spójne i logiczne promowanie zdrowia i dobrostanu
w regionie Kainuu.
Strona 28 / 41
W skład regionalnej grupy roboczej ds. promocji zdrowia i dobrostanu w regionie Kainuu wchodzą
członkowie ze wszystkich gmin oraz ze Wspólnego Zarządu regionu Kainuu. Członkowie są albo
urzędnikami miejskimi albo osobami wybranymi na stanowisko zaufania publicznego. Grupa posiada
również przedstawicieli z organizacji i Regionalnych Agencji Administracji Państwowej (Regionalna
Agencja Administracji Państwowej Północnej Finlandii).
Zadania grupy są określone, a dyrektor ds. spraw społecznych i opieki zdrowotnej ze Wspólnego
Zarządu działa jako jej przewodniczący. W przyszłości grupa będzie działać w sposób interaktywny
poprzez rozwój sieci w odpowiednich grupach w gminach. W przyszłości członkowie regionalnych
grup roboczych powinni być również członkami grupy roboczej ds. promocji zdrowia i dobrostanu
w swoich gminach.
Szczegółowe zadania regionalnej grupy roboczej obejmują:






udział w komunikacji na temat zdrowia i dobrostanu oraz kontakt z obywatelami;
zbieranie, ocena, przetwarzanie i rozpowszechnianie regionalnych i lokalnych danych na temat
zdrowia i dobrostanu obywateli oraz na temat możliwości systemu usług w zakresie zaspokajania
potrzeb społecznych;
rozbudowa wspólnej wiedzy i know-how w zakresie promocji zdrowia i dobrostanu,
opracowywanie sprawdzonych rozwiązań oraz rozpowszechnianie ich w całym regionie;
udział w opracowaniu strategii, raportów i planów w sprawie dobrostanu na szczeblu regionalnym
i lokalnym;
wspieranie i prowadzenie gminnych grup ds. promocji zdrowia i dobrostanu w charakterze
eksperta;
kontaktowanie ze sobą różnych podmiotów.
Dane oparte na wskaźnikach przedstawiono za pomocą narzędzia TEHO, umożliwiającego władzom
lokalnym i regionalnym pomiar dobrostanu i zdrowia ludności. TEHO generuje wizualnie przejrzyste
i łatwe do odczytania wykresy i prezentacje na podstawie danych wejściowych.
Wskaźniki:




średni wiek emerytalny;
liczba osób z wyższą edukacją w wieku od 15 lat wzwyż wyrażona jako procent całkowitej liczby
ludności w tym samym wieku;
liczba osób z ukończoną szkołą średnią drugiego stopnia w wieku od 15 lat wzwyż wyrażona jako
procent całkowitej liczby ludności w tym samym wieku;
liczba ludności w wieku od 75 lat wzwyż wyrażona jako procent całkowitej liczby ludności.
Strona 29 / 41
Region Kainuu
Kainuu 2009 r.
Wskaźniki
Średni wiek emerytalny (2008)
Kainuu
Zmiana Finlandia
57.3
57.8
Liczba osób z wyższą edukacją w wieku od 15 lat wzwyż
wyrażona jako procent całkowitej liczby ludności w tym samym
wieku (2007)
20
26.2
Liczba osób z ukończoną szkołą średnią drugiego stopnia
w wieku od 15 lat wzwyż wyrażona jako procent całkowitej
liczby ludności w tym samym wieku (2007)
41.6
38.4
Liczba ludności w wieku od 75 lat wzwyż wyrażona jako procent
całkowitej liczby ludności
9.9
8
wzrost wartości
spadek wartości
brak zmiany lub zmiana poniżej 5%
zmiana o wartości co najmniej 5%
zmiana o wartości co najmniej 10%
zmiana o wartości co najmniej 15%
zmiana pozytywna
zmiana negatywna
sytuacja lepsza o co najmniej 10% względem poziomu odniesienia
brak różnicy względem poziomu odniesienia lub różnica mniejsza niż 10%
sytuacja gorsza o co najmniej 10% względem poziomu odniesienia
Strona 30 / 41
4.3
Autonomiczna wspólnota Walencji – plan działania z zakresu opieki zdrowotnej
Informacje podstawowe
Nierówności zdrowotne to trwałe różnice w stanie zdrowia różnych grup społecznych, które wynikają
z czynników społecznych. Zjawisko to nie dotyka jedynie skrajnych grup społecznych, lecz jest to
problem obejmujący całe społeczeństwo, a przejawiający się stopniowym spadkiem stanu zdrowia
skorelowanym ze spadkiem statusu społecznego.
Czynniki powodujące nierówności zdrowotne w wspólnocie autonomicznej Walencji są w zasadzie
powiązane z nierównym podziałem funduszy strukturalnych oraz pośrednimi uwarunkowaniami
wpływającymi na zdrowie, takimi samymi jak te opisane niedawno przez Komisję do spraw
Społecznych Uwarunkowań Stanu Zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia.
Istnieją dowody na to, że nierówności zdrowotne są możliwe do uniknięcia, więc możemy je
zmniejszyć dzięki właściwej polityce społecznej i zdrowotnej.
Polityka zdrowotna autonomicznej wspólnoty Walencji zawarta jest w dokumencie zwanym planem
ochrony zdrowia, który zawiera zasady i wartości, którymi należy się kierować, cele i założenia, do
których należy dążyć, oraz strategie i środki prowadzące do ich osiągnięcia.
Plan ochrony zdrowia jest wyrazem polityki zdrowotnej w autonomicznej wspólnocie Walencji, która
uwzględnia potrzeby mieszkańców i środki strukturalne dostępne w ramach naszego systemu opieki
zdrowotnej oraz jego ramy strategiczne.
Potrzeby dynamicznego, zmieniającego się społeczeństwa, takiego jakim jest obecnie społeczeństwo
autonomicznej wspólnoty Walencji, wymagają opracowania planu ochrony zdrowia, dopasowanego
do tych procesów i uwzględniającego nowe sposoby rozumienia zdrowia i oceny jego stanu.
Plan ochrony zdrowia ma za zadanie postawić zdrowie w centrum debaty na temat polityki
zdrowotnej. Pozwala nam to ustalić kilka scenariuszy opieki zdrowotnej, gdzie ludzie mogą
wykonywać swoją codzienną pracę i gdzie czynniki środowiskowe, organizacyjne i osobiste
współdziałają w taki sposób, aby przynosić wymierne korzyści w dziedzinie zdrowia i poprawy
samopoczucia. Jest to dokument otwarty, a jego cele są poddawane rewizji w okresie jego ważności.
Zasady strategii „Zdrowie dla wszystkich” zostały zaakceptowane i przyjęte w Hiszpanii w 1990 r.
Wszystkie plany opieki zdrowotnej sporządzone przez władze regionalne są oparte na tej strategii,
a wiele regionalnych planów ma mniej więcej podobne cele w zakresie opieki zdrowotnej.
Strona 31 / 41
Walencka Agencja Zdrowia (AVS) jest odpowiedzialna za ochronę zdrowia 5 200 000 osób
zamieszkujących autonomiczną wspólnotę Walencji; 16% tej ludności to imigranci, których dzięki
naszemu systemowi informacji o ludności (SIP) udało się podzielić na różne grupy. Aż 17% tej
ludności ma więcej niż 65 lat.
Na początku tego stulecia regionalne władze do spraw opieki zdrowotnej (Consellería de Sanidad)
podjęły ważny krok na rzecz poprawy systemów informatycznych i technologii
informacyjno-komunikacyjnych w całej sieci opieki zdrowotnej autonomicznej wspólnoty Walencji.
Pragniemy zwrócić uwagę na bazę danych utworzoną dla mieszkańców Walencji, nazywaną Sistema
de información poblacional – SIP, oraz na fakt, że jest ona powiązana ze wszystkimi systemami
informatycznymi placówek podstawowej opieki zdrowotnej, projektu Abucasis, specjalistycznych
szpitali i przychodni, publicznych ośrodków zdrowia i innych placówek opieki zdrowotnej, które
korzystają z informacji zawartych w tej bazie danych.
Cele i opis projektu/inicjatywy
Plan opieki zdrowotnej jest narzędziem polityki zdrowotnej umożliwiającym planowanie strategiczne,
ustalanie priorytetów i celów w dziedzinie opieki zdrowotnej.
W ustawie o ochronie zdrowia z 2003 roku istnieje mandat dotyczący tego planu.
Jest on oparty na wartości uczestnictwa (społeczeństwa i pracowników służby zdrowia) oraz zgodny
z paradygmatem Haddon Matrix. Planowanie opieki zdrowotnej jest dokonywane w oparciu
o potrzeby zdrowotne społeczeństwa i powiązane z badaniem na temat stanu zdrowia
przeprowadzanym co pięć lat.
Powiązane jest również z innymi planami rządowymi, takimi jak: Równe szanse dla kobiet
i mężczyzn, osób niepełnosprawnych, imigrantów, Planowanie rodziny, Planowanie młodości oraz
innymi planami dotyczącymi zdrowia, takimi jak Zdrowie publiczne, badania z zakresu ochrony
zdrowia i plany dla osób starszych.
Wyznaczone priorytety dotyczą głównie problemów zdrowotnych, nałogów i stylu życia, ale również
usług zdrowotnych, obejmując m.in. takie kwestie jak: niepełnosprawność i choroby przewlekłe,
istotne uwarunkowania (styl życia, środowisko, pozycja społeczna).
Priorytetowe obszary są wybierane przez ekspertów w dziedzinie zdrowia spośród następujących
opcji: potrzeby zdrowotne określone w poprzednim planie opieki zdrowotnej, badania opinii
obywateli na temat zdrowia z wykorzystaniem techniki Delphi, badania na temat zdrowia
i seksualności przeprowadzone wcześniej oraz ekspertyzy wykonane techniką grup nominalnych.
Ponadto wykorzystujemy informacje epidemiologiczne, wcześniejsze plany opieki zdrowotnej oraz
opinie pracowników służby zdrowia, aby uzyskać informacje o aktualnej sytuacji.
Strona 32 / 41
Obszary działania obejmują:
1
2
Style życia:
1.1
Tytoń
1.2
Alkohol i narkotyki
1.3
Dieta i żywienie
1.4
Aktywność fizyczna
1.5
Zdrowie seksualne i reprodukcyjne
Środowisko i zdrowie:
2.1
Zdrowie w miejscu pracy
2.2
Kwestie środowiskowe
2.3
Bezpieczeństwo żywnościowe
2.4
Zdrowie okołoporodowe
2.5
Zdrowie dzieci i młodzieży
3
Zapobieganie chorobom poprzez szczepienia
4
Choroby naczyniowe serca i mózgu
5
Cukrzyca
6
Nowotwory
7
Demencja
8
HIV/AIDS
9
Gruźlica jako nowo pojawiająca się choroba
10 Choroba zwyrodnieniowa stawów
11 Zdrowie psychiczne
12 Urazy powypadkowe
13 Urazy spowodowane przez przemoc w rodzinie
14 Usługi społeczno-sanitarne:
14.1
Starzenie się
14.2
Opieka paliatywna
15 Racjonalne stosowanie leków
16 Pomoc w nagłych wypadkach
17 Nierówności zdrowotne
Informacje z systemów informatycznych wykorzystujemy do analizowania zależności stanu zdrowia
od płci, wieku, poziomu wykształcenia, statusu ekonomicznego i klasy społecznej.
Strona 33 / 41
Wyniki i osiągnięcia
Obecnie przeprowadzamy monitorowanie planu.
Opracowaliśmy system monitorowania, a głównymi wskaźnikami branymi pod uwagę są: zachowania
związane ze zdrowiem (seksualności, aktywność fizyczna, żywienie, palenie tytoniu, spożywanie
alkoholu), status zawodowy, poziom wykształcenia i miejsce zamieszkania, pomiary śmiertelności
w podziale na grupy wiekowe, samoocena stanu zdrowia, niepełnosprawność, długotrwałe choroby,
przewlekłe schorzenia, zawał serca i otyłość.
Możliwości powielania
Usługi i równość w opiece zdrowotnej, gwarantowane równouprawnienie, informacja, inwestycje
w zdrowie, wydajność i trwałość.
Aby poznać wagę kryteriów obywateli dla planowania opieki zdrowotnej, w ramach nowego planu
opieki zdrowotnej wprowadziliśmy innowacyjny element w postaci organizacji 10–12 forów w celu
zapewnianie uczestnictwa i komunikacji z szeroką reprezentacją społeczną (w forach uczestniczy
około 200 osób). Nowy plan opieki zdrowotnej będzie wykorzystywał metodologię, w której
uczestnictwo i konsensus stoją na pierwszym miejscu zarówno dla pracowników służby zdrowia, jak
i organów społecznych. Jest to właśnie jednym z atutów sytuacji, w której społeczeństwo mówi nam,
czego potrzebuje, aby poprawić wspólnie swój stan zdrowia.
Jednocześnie monitorujemy i rozwijamy ramy strategiczne, które zagwarantują zgodność nowego
planu opieki zdrowotnej z fundamentalnymi wartościami, które kierują polityką opieki zdrowotnej
i promują:






uczestnictwo, informowanie i komunikację;
trwałą gwarancję świadczenia usługi;
ochronę, profilaktykę i promocję zdrowia;
zwrócenie szczególnej uwagi na choroby przewlekłe;
stosowanie nowych technologii medycznych;
równość w dostępie do usług opieki zdrowotnej.
W ramach nowego planu opieki zdrowotnej promujemy między innymi następujące cele ogólne:


rozwój międzysektorowej polityki współpracy na rzecz zdrowia zgodnie z zasadą uwzględniania
kwestii zdrowia we wszystkich obszarach polityki oraz zaangażowanie innych sektorów i grup
w poprawę zdrowia społeczeństwa;
zmniejszenie nierówności zdrowotnych, wspieranie osób, które są na nie szczególnie narażone ze
względu na status społeczny, zwłaszcza dzieci, osób starszych i osób pozostających na
utrzymaniu;
Strona 34 / 41











opracowanie bardziej efektywnych sposobów tworzenia jak najlepszych możliwości prowadzenia
zdrowego trybu życia dla naszych obywateli oraz zapewnienie im dostępu do wiedzy na temat
tego, jak samemu zadbać o zdrowie;
zintensyfikowanie działań promujących zdrowie w celu szerzenia zdrowych nawyków i zdrowego
stylu życia;
ułatwienie uczestnictwa obywateli w rozwoju planu ochrony zdrowia od samego początku
i uwzględnienie przy opracowywaniu przyszłych działań tego, co obywatele myślą na temat
swoich potrzeb zdrowotnych;
wspieranie rozwoju nowych technologii medycznych w celu poprawy zarządzania
i zrównoważonego rozwoju systemu ochrony zdrowia i poprawy zdrowia ludności;
zagwarantowanie stałego przepływu rzetelnych i wysokiej jakości informacji z administracji
służby zdrowia przez cały okres realizacji planu ochrony zdrowia;
zintensyfikowanie podstawowej opieki zdrowotnej, ze szczególnym naciskiem na społeczność
i rodzinę, oraz przyjęcie zintegrowanego podejścia do tej kwestii;
zintensyfikowanie badań w dziedzinie ochrony zdrowia;
zarządzanie integracją ze strategicznym planem walenckiego systemu opieki zdrowotnej w celu
zwiększenia synergii pomiędzy planowaniem opieki zdrowotnej a zarządzaniem strategicznym;
zapewnienie wydajnego zarządzania dostępnymi zasobami ekonomicznymi w obecnej sytuacji
gospodarczej;
kompleksowe leczenie chorób przewlekłych oraz poprawa skuteczności leczenia, rehabilitacji
i terapii paliatywnej;
promowanie
kształcenia
pacjenta,
jego
zaangażowania
w
leczenie
choroby
i współodpowiedzialności za jakość opieki zdrowotnej.
4.4
Region Västra Götaland – raport Sir Michaela Marmota oraz szpital Angereds
4.4.1
Plan działania
Nierówności zdrowotne stanowią jedno z najważniejszych wyzwań dla polityki w regionie Västra
Götaland. W badaniach regionalnych stwierdzono, że około 70 tysięcy osób w wieku 25–74 (około
8 procent populacji) dotkniętych było nierównościami zdrowotnymi. W tym samym badaniu
wykazano, że gdyby śmiertelność przed 75 rokiem życia byłaby taka sama wśród osób o najniższym
poziomie wykształcenia i tych z wyższym wykształceniem, śmiertelność zostałby obniżona o jedną
trzecią. Liczba potencjalnych utraconych lata życia zostałaby zmniejszona o około 40 procent.
Dlatego też w kwietniu 2010 r. regionalny rząd podjął decyzję o wdrożeniu projektu mającego na celu
zbadanie nierówności zdrowotnych występujących w regionie oraz zaproponowanie planu działania
na rzecz zwalczania takich nierówności. Zadanie to zostało przydzielone regionalnemu Komitetowi
ds. Zdrowia Publicznego.
Szwedzka polityka w zakresie zdrowia publicznego opiera się na założeniu, że decyzje polityczne
mogą mieć wpływ na społeczne uwarunkowania stanu zdrowia i przyczynić się do zmniejszenia
nierówności w dystrybucji tych uwarunkowań. W ramach planu projektu regionalny Komitet
Strona 35 / 41
ds. Zdrowia Publicznego zasugerował, że plan działania na rzecz rozwiązania problemu nierówności
zdrowotnych powinien:




określać decyzje, inicjatywy i programy, które – biorąc pod uwagę aktualny stan wiedzy
i doświadczenia – mają największe szansę na zmniejszenie nierówności zdrowotnych,
zawierać rozsądną liczbę sugestii opartych na regionalnej polityce zdrowia publicznego, których
wdrożenie jest wykonalne;
angażować gminy i organizacje pozarządowe,
odnosić się do podobnych inicjatyw przeprowadzanych obecnie w innych częściach Szwecji, ale
również do aktualnych działań Światowej Organizacji Zdrowia i Unii Europejskiej.
Niektóre kwestie zostaną zbadane ze szczególną uwagą. Jedną z nich jest ubóstwo wśród gospodarstw
domowych z dziećmi, podobnie jak możliwości dostępne dla dzieci w wieku przedszkolnym
i szkolnym. Inne ważne kwestie to bezrobocie i zdrowe starzenie się.
Plan działania zostanie przygotowany we współpracy z gminami, władzami regionalnymi, uczelniami
wyższymi, instytucjami badawczymi oraz organizacjami pozarządowymi. Nawiązana zostanie
również współpraca z partnerami i sieciami za granicą, m.in. w ramach programu Światowej
Organizacji Zdrowia „Regiony dla sieci zdrowia”.
Projekt zostanie wprowadzony w życie w styczniu 2011 r. i zakończony do końca 2012 r. Jesienią
2011 r. odbędzie się konferencja mająca na celu podsumowanie i sprawdzenie stanu realizacji
wyznaczonego zadania.
4.4.2
Szpital Angereds
Szpital Angereds jest lokalnym publicznym specjalistycznym ośrodkiem opieki zdrowotnej, obecnie
w trakcie rozbudowy, położonym w północno-wschodniej części Göteborga. Nowy budynek szpitalny
zostanie ukończony w 2014 r. Obecnie istnieje 8 przychodni, zlokalizowanych w tymczasowych
budynkach, które oferują zindywidualizowaną opiekę specjalistyczną. Ogólnym celem budowy
szpitala Angereds jest poprawa stanu zdrowia ludności północno-wschodniej części Göteborga.
Obszar ten można opisać jako obszar potrzebujący. Składa się on z czterech dzielnic, liczących
w sumie 95 000 mieszkańców. Około 50 procent ludności stanowią imigranci i uchodźcy. Poziom
bezrobocia jest wyższy niż w innych regionach Szwecji, a dochody są na ogół niskie. Stan zdrowia
ludności tego obszaru można określić jako zły. Śmiertelność z powodu chorób układu krążenia czy
POChP/raka płuc oraz liczba zgonów związanych ze spożyciem alkoholu są znacznie wyższe niż
w innych częściach regionu. Problemy takie jak otyłość, codzienne palenie tytoniu, brak aktywności
fizycznej oraz stres są również bardziej powszechne w tej części w Göteborga.
Od początku budowy szpitala Angereds w 2007 r. podejmowano udane starania, aby stał się on
atrakcyjną, przystępną i przyjazną placówką opieki zdrowotnej. Próbowaliśmy w jak największym
stopniu zintegrować zdrowie publiczne i epidemiologię.
Strona 36 / 41
W tym dążeniu kluczowymi czynnikami sukcesu były:








przeprowadzenie kompleksowej oceny potrzeb w celu zaprojektowania szpitala bazując na
lokalnych potrzebach;
udane rozmowy z mieszkańcami i zainteresowanymi stronami w celu określenia oczekiwań.
Zdołaliśmy uzyskać porady na temat projektowania szpitala i stworzenia przyjaznej atmosfery;
możliwość rekrutacji wykwalifikowanych pracowników o szerokiej gamie kompetencji
międzykulturowych. Personel szpitala, złożony ze 127 pracowników, posługuje się aż
22 językami;
nacisk na diagnostykę i badania przesiewowe. Przeciętny pacjent odwiedzający szpital Angereds
często wykazuje wiele problemów zdrowotnych na raz (np. cukrzycę, choroby naczyniowe,
otyłość, zaburzenia snu i problemy związane z paleniem tytoniu). Pacjenci są automatycznie
badani pod kątem powszechnych problemów zdrowotnych innych niż te, z którymi zgłaszają się
po pomoc medyczną. Pacjentom przekazuje się również informacje z zakresu edukacji
zdrowotnej;
opracowanie wielu elastycznych rozwiązań zwiększających poczucie dostępności opieki
zdrowotnej. Akceptujemy samoskierowania, terminy wizyt można umawiać w recepcji bez
uprzedniego kontaktu oraz przez telefon. Tam, gdzie to możliwe, korzystamy z wizyt domowych
i jednostek mobilnych. Dysponujemy również gabinetami przystosowanymi do obecności
członków rodziny i tłumaczy. Uwzględniliśmy też usługi opieki zdrowotnej dla dzieci;
silne zaangażowanie w dziedzinie zdrowia publicznego w formie kampanii i aliansów
strategicznych w celu rozwiązania kluczowych problemów zdrowotnych wśród mieszkańców;
nacisk na marketing i komunikację, włączając w to wiele dostosowań międzykulturowych
(tłumaczenia i dobór kanałów komunikacji) oraz wykorzystanie mediów społecznych;
zwiększenie świadomości problemów zdrowotnych wśród specjalistów i stworzenie
sformalizowanych struktur w celu włączenia rozmów na tematy zdrowotne w spotkania
z pacjentem, np. poruszanie tematu palenia tytoniu podczas każdej wizyty pacjenta.
Różnorodne działania mające na celu zaangażowanie społeczności lokalnej zapewniły zespołowi
projektowemu ogólne zrozumienie preferencji obywateli z północnowschodniej części Göteborga
w zakresie opieki zdrowotnej. Najważniejsze ustalenia były takie, że obywatele chcą czuć się
wysłuchani, że komunikacja z dostawcami opieki zdrowotnej powinna być dwu-, a nie jednostronna,
że pragną być leczeni w sposób pozbawiony stresu i otrzymywać informacje o tym, jak sami mogą
dbać o własne zdrowie. Pracownicy szpitala Angereds przechodzą okresowe szkolenia uczące ich, jak
tworzyć przyjazną atmosferę. Przyznają, że zawsze można zrobić więcej, aby poprawić
doświadczenia pacjentów. Praca ta zaowocowała działaniami mającymi na celu zapewnienie
możliwie najlepszego pierwszego doświadczenia pacjenta. Na przykład, w recepcji nie ma szklanych
ekranów, a stoły i krzesła są niskie, tak aby pierwszy kontakt ze szpitalem był komfortowy
i przyjemny.
Strona 37 / 41
5.
Wnioski i zalecenia polityczne
5.1
Na szczeblu europejskim
Naszym zdaniem działania podejmowane na szczeblu europejskim mogłyby pomóc władzom
regionalnym i lokalnym spełniać swoje zadania.
Dla wielu obywateli Unii Europejskiej władze regionalne lub szczebla niższego niż krajowy stanowią
obecnie główny ośrodek sfery publicznej zajmujący się kwestiami zdrowia i opieki zdrowotnej.
Władze regionalne są odpowiedzialne za zdrowie mieszkańców. Jednym z obszarów, w których
regiony mogą oczekiwać pomocy (subsidium) od Unii Europejskiej jest, naszym zdaniem, lepsze
poznanie siebie nawzajem.
Regiony europejskie bardzo się od siebie różnią pod takimi względami jak sytuacja demograficzna
oraz warunki geograficzne czy klimatyczne. Ale regiony te i ich systemy opieki zdrowotnej bez
wątpienia napotykają na pewne wspólne wyzwania i możliwości. Mogą działać lepiej, jeśli poznają
się nawzajem. Jednym z takich wyzwań, przed którymi stają systemy opieki zdrowotnej, są
z pewnością nierówności zdrowotne. Jesteśmy przekonani, że niniejszy dokument stanowi jedynie
niewielką część docelowego stopnia wzajemnego poznania, którego poprawę widzimy jako
długoterminowe zadanie dla instytucji europejskich. Zadanie to wymaga aktywnego udziału samych
regionów.
Narzędzia wzajemnego poznania mogą być rozmaite: od wymiany sprawdzonych rozwiązań po
szerszą analizę porównawczą.
Nasze wnioski wydają się zgodne z najpowszechniejszą opinią, którą podzielało 13 podmiotów
uczestniczących w ankiecie z dnia 22 kwietnia 2009 r. w sprawie oceny oddziaływania terytorialnego
inicjatywy UE w dziedzinie zmniejszania nierówności zdrowotnych.
5.2
Na szczeblu regionalnym
Musimy wiedzieć, w jaki sposób najlepiej możemy sprawować naszą funkcję związaną
z zarządzeniem i administracją.
Oznacza to, że musimy być w stanie uważnie zbierać, przetwarzać i oceniać konkretne dane. Oznacza
to również, że musimy słuchać społeczeństwa naszych regionów i grup lokalnych. Mamy tu na myśli
poszczególnych obywateli, rodziny, społeczności lokalne, stowarzyszenia osób chorych i ich bliskich,
woluntariuszy, pracowników służby zdrowia, wyższych uczelni, instytutów badawczych i tak dalej.
Kluczowe znaczenie wiedzy o naszych obywatelach, znajomość ich opinii i potrzeb jest
pierwszym wnioskiem, który można wyciągnąć w odniesieniu do szczebla regionalnego.
Strona 38 / 41
Drugą lekcją, jaką możemy wyciągnąć ze wspólnej refleksji i analizy konkretnych rozwiązań, jakimi
się tutaj podzieliśmy, jest to, że powinniśmy być w stanie podejść w różny sposób do różnych
obszarów geograficznych i środowisk społecznych. Poszczególne regiony wykazują specyficzne
potrzeby i konieczne jest specyficzne podejście do nich. Podaliśmy tutaj dwa bardzo różne przykłady:
duży ośrodek miejski oraz wyludniony region peryferyjny. Nie możemy oczekiwać, że te same środki
sprawdzą się we wszystkich środowiskach, które mogą być tak diametralnie różne . Powyższy
wniosek należałoby naszym zdaniem wziąć pod uwagę przy bardziej ogólnych rozważaniach
związanych z możliwościami systemu opieki zdrowotnej poradzenia sobie z sytuacjami, które są
obiektywnie różne, i związanymi z nimi rzeczywistymi lub potencjalnymi istotnymi nierównościami
w zakresie opieki zdrowotnej.
Prowadzi to nas to trzeciej istotnej konkluzji. Sieci opieki zdrowotnej stanowią istotne potencjalne
rozwiązanie problemu faktycznych lub potencjalnych nierówności geograficznych lub
„geospołecznych”.
Tworzenie sieci przekłada się na dostęp do usług świadczonych bliżej obywatela. I co nie mniej
ważne, oznacza również zapewnienie dostępu do usług wysokiej jakości. Wprowadzanie usługi, która
ma strukturę sieci, znacznie zmniejsza znaczenie tego, czy jest ona świadczona w odległym punkcie
opieki czy szpitalu miejskim.
Oczywiście mamy świadomość tego, że usługi opieki zdrowotnej są tylko częścią zasobów
społecznych, które należy przeznaczyć na promocję zdrowia i poprawy równości, ale i tak byłby to
ogromny krok naprzód.
Nie powinny być one postrzegane jako różne podejścia, ale jako podejścia uzupełniające się.
W ten sposób moglibyśmy:



najpierw poznać potrzeby;
następnie dobrać rozwiązania odpowiednie dla wykrytych różnic;
później stworzyć sieci łączące te zróżnicowane rozwiązania w wysokiej jakości usługę
regionalną.
Nie można zapomnieć o nikim, a w szczególności o najmniej widocznych i najmniej aktywnych
grupach.
5.3
Spostrzeżenia
Nierówności zdrowotne


występują zarówno pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi, jak i wewnątrz nich;
można je zmniejszyć, jeśli jest taka wola (polityczna);
Strona 39 / 41


można je zmniejszyć poprzez inicjatywy na różnych szczeblach: od szczebla Unii Europejskiej
poprzez agencje europejskie, a następnie przez szczebel krajowy, regionalny i wspólnotowy, po
wspieranie zaangażowania i motywacji rodzin i jednostek;
można je zmniejszyć na szczeblu rodziny i jednostki, a także na szczeblu społeczności lokalnych,
jeżeli są odpowiednie zachęty do zapobiegania złemu stanowi zdrowia i promowania zdrowego
stylu życia.
Wniosek: zgodnie z zasadą pomocniczości różne zainteresowane strony są szczególnie dobrze
przygotowane i posiadają specyficzne możliwości rozwiązywania różnych aspektów problemów
spowodowanych przez nierówności zdrowotne.
5.4

Inicjatywy godne podjęcia
Możliwości na szczeblu UE obejmują:




wspólne pomiary, analizy, sprawozdania i działania benchmarkingowe;
zdobywanie wiedzy w wyniku przeprowadzonych badań;
wymiana wiedzy i sprawdzonych rozwiązań dzięki publikacjom, konferencjom, projektom
oraz sieciom wsparcia;
finansowanie i monitorowanie wyżej wspomnianych inicjatyw.

Na szczeblu krajowym można wiele osiągnąć, jeśli chodzi o aktywne uczestnictwo
w inicjatywach UE, takich jak te wskazane powyżej, jak również jeżeli chodzi o dostosowanie
takich inicjatyw do potrzeb, preferencji i kultur poszczególnych krajów.

Na szczeblu regionalnym, którego władze znajdują się jeszcze bliżej społeczeństwa, często mają
znaczne uprawnienia i dysponują użytecznymi zasobami, można wdrażać inicjatywy takie jak te
wskazane powyżej, monitorować postępy w ich realizacji, zbierać dane i zdobywać
doświadczenie, aby później dzielić się nim z innymi regionami (większość rozwiązań opisanych
w niniejszej pracy).

Na szczeblu europejskim, którego instytucje znajdują się jeszcze o krok bliżej istotnych potrzeb
różnych grup mieszkańców i mają możliwość rozpoznawania i oceniania tych potrzeb, działania
wspierające ukierunkowane na zmniejszanie nierówności zdrowotnych mogą podlegać dalszej
integracji i zostać uwzględnione w ramach sprawdzonych rozwiązań (przykład szpitala Angereds
w regionie Västra Götaland).

„Uczenie się poprzez działanie” oraz inne inicjatywy stanowią skuteczny i stymulujący sposób na
dokonywanie postępów. W rozwiązywaniu wspólnych problemów niezwykle cenną możliwością
jest łączenie różnych punktów widzenia i doświadczeń, którą to możliwość daje dzisiejsza
Europa. Nasz praca w obrębie grupy roboczej ds. nierówności zdrowotnych w ramach planu
działania sieci monitorującej stosowanie zasady pomocniczości była bardzo pouczającym
Strona 40 / 41
doświadczeniem, które doskonale nadaje się do powielania zarówno w sektorze opieki
zdrowotnej, jak i w wielu innych obszarach.
5.5
Zalecenia polityczne dla Komitetu Regionów
W naszej opinii Komitet Regionów mógłby między innymi:


pomóc w rozpowszechnianiu wśród obywateli UE i jej regionów świadomości zasady
pomocniczości, zarówno w jej wymiarze wertykalnym, jak i horyzontalnym;
zachęcać inne instytucje europejskie do promowania tej koncepcji w sektorze ochrony zdrowia
(ze szczególnym uwzględnieniem Światowej Organizacji Zdrowia), w przypadku którego należy
zbadać właściwą relację pomiędzy pomocniczością a zarządzaniem w ochronie zdrowia.
_____________
Strona 41 / 41
W celu uzyskania dalszych informacji prosimy o kontakt:
Sieć Monitorująca Stosowanie Zasady Pomocniczości
[email protected]
www.cor.europa.eu/subsidiarity