1. przygotowanie danych

Przewodniczący Komitetu Redakcyjnego
prof. dr hab. Waldemar Uchman
Redaktor Dziaáu
prof. dr hab. Jacek Wójtowski
Recenzent
dr hab. Zofia Hanusz, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie
© Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
PoznaĔ 2011, Poland
Utwór w caáoĞci ani we fragmentach nie moĪe byü powielany ani rozpowszechniany
za pomocą urządzeĔ elektronicznych, kopiujących, nagrywających i innych
bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich
ISBN 978-83-7160-619-9
Redakcja
Ewa Strycka
Opracowanie komputerowe i projekt okáadki
Exemplum
WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO W POZNANIU
ul. Witosa 45, 61-693 PoznaĔ
tel./fax 61 848 78 08, e-mail: [email protected]
http://www.wydawnictwo.up-poznan.net
Wydanie I. Ark. wyd. 7,4. Ark. druk. 6,3.
Druk w Zakáadzie Graficznym Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
ul. Wojska Polskiego 67, 60-625 PoznaĔ
e-mail: [email protected]
SPIS TREĝCI
WstĊp ...........................................................................................................................................
5
1. Przygotowanie danych ................................................................................................................
Zasady przygotowania danych...........................................................................................
Rodzaje zmiennych ............................................................................................................
Zasady nazywania zmiennych ...........................................................................................
Uruchamianie programu w Ğrodowisku Windows...............................................................
Problem z uruchamianiem..................................................................................................
Ukáad programu SAS..........................................................................................................
Wprowadzanie danych do systemu SAS ...........................................................................
Wprowadzanie danych z klawiatury.............................................................................
WyĞwietlanie wczytanych danych................................................................................
Wprowadzanie danych z pliku tekstowego ..................................................................
Biblioteki.......................................................................................................................
Import danych z arkusza kalkulacyjnego Excel ...........................................................
Brakujące obserwacje ........................................................................................................
Przydatne informacje..........................................................................................................
W razie problemów.............................................................................................................
Zadania ..............................................................................................................................
7
7
7
8
8
8
9
9
10
10
11
12
12
13
13
14
14
2. Zaawansowane wprowadzanie danych ....................................................................................
Importowanie danych do systemu SAS..............................................................................
Formaty wprowadzania danych (informants) .....................................................................
Tymczasowe i staáe bazy danych SAS...............................................................................
Eksport danych do plików tekstowych................................................................................
Opcje przydatne przy wczytywaniu plików tekstowych.......................................................
Wprowadzanie danych z róĪnymi typami separatorów pól ................................................
Zadania ..............................................................................................................................
15
15
15
18
18
19
23
24
3. Podstawowe statystyki i badanie rozkáadów.............................................................................
Miary poáoĪenia i rozrzutu ..................................................................................................
Sortowanie .........................................................................................................................
Opcje przydatne przy dáugich wydrukach...........................................................................
Przedziaáy ufnoĞci dla Ğredniej ...........................................................................................
Tablica kontyngnencji.........................................................................................................
Rozkáad empiryczny ...........................................................................................................
ZgodnoĞü rozkáadów ..........................................................................................................
Eksport statystyk ................................................................................................................
Zadania ..............................................................................................................................
27
27
28
29
30
30
32
34
35
35
4. Testy parametryczne ................................................................................................................
Wprowadzenie....................................................................................................................
Test istotnoĞci dla Ğredniej .................................................................................................
Interpretacja istotnoĞci statystyki........................................................................................
Test istotnoĞci dla par Ğrednich..........................................................................................
Test Bartletta ......................................................................................................................
Analiza wariancji.................................................................................................................
Porównania wielokrotne .....................................................................................................
Test NIR .............................................................................................................................
Test Bonferroniego.............................................................................................................
37
37
37
38
40
41
41
42
43
44
Test Tukeya........................................................................................................................
Test Duncana .....................................................................................................................
Kontrasty ............................................................................................................................
Model analizy wariancji ......................................................................................................
Prezentacja wyników..........................................................................................................
Wieloczynnikowa analiza wariancji ....................................................................................
Zadania ..............................................................................................................................
45
46
46
47
47
48
48
5. Testy nieparametryczne ...........................................................................................................
Sign Test ............................................................................................................................
Signed Rank Test...............................................................................................................
Wilcoxon Rank Sum Test (Mann Whitney Test).................................................................
Kruskal-Wallis Test.............................................................................................................
Test Kolmogorova-Smirnova..............................................................................................
Zadania ..............................................................................................................................
49
49
51
53
55
57
59
6. Analiza dwóch zmiennych ........................................................................................................
Korelacja liniowa ................................................................................................................
Regresja .............................................................................................................................
Prosta regresji ....................................................................................................................
Analiza kowariancji.............................................................................................................
Zadania ..............................................................................................................................
61
61
62
64
65
66
7. Praca w Ğrodowisku graficznym – SAS Enterprise Guide 4.2 ..................................................
Uruchamianie Ğrodowiska graficznego...............................................................................
Etapy wprowadzania danych..............................................................................................
Podgląd kodu .....................................................................................................................
OkreĞlanie parametrów rozkáadu........................................................................................
Kwartyle..............................................................................................................................
Przedziaá ufnoĞci dla Ğredniej.............................................................................................
Histogram i wykres pudeákowy ...........................................................................................
CzĊstoĞci wystĊpowania wartoĞci zmiennych (PROC FREQ) ...........................................
Tablica kontyngencji...........................................................................................................
Rozkáad empiryczny ...........................................................................................................
Analiza rozkáadu (PROC UNIVARIATE).............................................................................
Test istotnoĞci Ğredniej.......................................................................................................
Test istotnoĞci dla pary Ğrednich ........................................................................................
Analiza wariancji.................................................................................................................
Test Bartletta ......................................................................................................................
Szczegóáowe testy w analizie wariancji – Duncana, Tukeya,
Bonferroniego i Fishera ......................................................................................................
Testy nieparametryczne .....................................................................................................
Korelacja ............................................................................................................................
Regresja liniowa .................................................................................................................
67
67
68
70
72
73
74
74
74
75
77
78
80
81
82
83
84
86
88
90
8. Zadania do samodzielnego wykonania..................................................................................... 91
Literatura ......................................................................................................................................... 93
Dokumentacja SAS –
............................................................................................. 93
PodrĊczniki i skrypty........................................................................................................... 93
Dodatki ........................................................................................................................................... 95
Schemat przebiegu analizy statystycznej........................................................................... 95
Praktyczne uwagi i wskazówki ........................................................................................... 95
Minisáowniczek ................................................................................................................... 96
Kody podstawowych procedur ........................................................................................... 96
Schemat wybory testu statystycznego – brak rozkáadu normalnego ................................. 100
Schemat wybory testu statystycznego – rozkáad normalny................................................ 101
WSTĉP
Skrypt Warsztaty statystyczne SAS. Materiaáy do zajĊü napisano dla osób chcących
przeprowadziü analizĊ statystyczną. MoĪe on byü niezastąpiony podczas opracowywania wyników projektów badawczych oraz w przygotowywaniu pracy magisterskiej czy
doktorskiej. Skrypt, mimo Īe powstaá z myĞlą o doktorantach Wydziaáu Hodowli i Biologii
Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, jest adresowany do szerokiego
grona odbiorców. NaleĪy zaznaczyü, Īe nie ma on peániü funkcji podrĊcznika statystyki,
a jedynie jego praktycznego uzupeánienia.
Opracowanie zawiera kilka bloków tematycznych. Pierwsze dwa rozdziaáy wyjaĞniają
specyfikĊ Ğrodowiska SAS oraz sposoby wprowadzania danych, które zostaną poddane
analizie w kolejnych rozdziaáach. NastĊpnie przedstawiono podstawowe klasyczne testy
parametryczne, z analizą wariancji wáącznie. W kolejnym rozdziale omówiono testy
nieparametryczne, bardzo czĊsto wykorzystywane w praktyce, gdy nie są speánione
zaáoĪenia testów parametrycznych (np. odstĊpstwa od rozkáadu normalnego). Jeden
z rozdziaáów zostaá poĞwiĊcony analizie danych binominalnych za pomocą testu
wskaĨnika struktury i testu chi-kwadrat. Testy te mogą byü szczególnie uĪyteczne podczas analizy danych z ankiet oraz danych z eksperymentów. Poza tym przedstawiono
analizĊ zaleĪnoĞci miĊdzy dwoma zmiennymi za pomocą regresji liniowej oraz korelacji.
W początkowych rozdziaáach przedstawiono tradycyjne metody przeprowadzania analizy
statystycznej za pomocą tekstowo wprowadzanych komend. W osobnym rozdziale
zostaáa omówiona analiza w trybie interaktywnym. Pozwala ona na wykonanie obliczeĔ
statystycznych przy uĪyciu interfejsu graficznego. Dodatkowo w skrypcie umieszczono
indeks stosowanych procedur i sáowniczek, co stanowi unikatowy walor dla tego typu
opracowania. Autorzy duĪy nacisk poáoĪyli na aspekty praktyczne, w związku z tym
skrypt zawiera liczne przykáady i zadania wraz z danymi do analizy. DziĊki temu czytelnik
moĪe nie tylko przeĞledziü przebieg analizy w podrĊczniku, ale równieĪ wykonaü ją
samodzielnie i porównaü wyniki.
WaĪną zaletą skryptu jest fakt, Īe jest to kompilacja wielu komend i procedur, przygotowana pod kątem praktycznego wykorzystania na zajĊciach oraz podczas samodzielnego opracowywania wyników badaĔ. Wykorzystane przykáady czĊsto opierają siĊ
na wynikach rzeczywistych eksperymentów. Pliki z danymi wykorzystanymi w materiaáach moĪna pobraü ze strony http://jay.up.poznan.pl/~strabel/dydaktyka/skrypt-sas.
Mimo Īe opracowanie powstaáo na bazie przez wiele lat doskonalonych materiaáów,
autorzy zdają sobie sprawĊ, iĪ moĪe ono wymagaü dalszego doskonalenia czy rozbudowy. Z tego wzglĊdu pomocne bĊdą wszelkie krytyczne uwagi i propozycje modyfikacji,
które mogą zostaü wykorzystane w ewentualnych kolejnych wydaniach skryptu. Prosimy
kierowaü je na adres: [email protected] lub [email protected].
1. PRZYGOTOWANIE DANYCH
Podstawowe informacje o zmiennych i pracy w Ğrodowisku SAS # Wczytywanie
danych z róĪnych Ĩródeá (Exel, plik tekstowy, kod programu) # Organizacja danych w systemie, w tym biblioteki # Sposób oznaczania brakujących informacji
# Przeglądanie zaimportowanych danych # Cenne porady w rozwiązywaniu najczĊĞciej pojawiających siĊ problemów u początkujących uĪytkowników systemu
Zasady przygotowania danych
Organizacja i przygotowanie danych to najczĊĞciej najdáuĪej wykonywana czynnoĞü
podczas przeprowadzania analiz statystycznych. WáaĞciwie przeprowadzona edycja
danych to pierwszy krok do stosowania testów. W praktyce zwykle kaĪda obserwacja,
którą chcemy poddaü analizie, musi byü dokáadnie opisana i umieszczona w osobnym
rekordzie. JeĞli na jednej jednostce doĞwiadczalnej dokonaliĞmy w tym samym czasie
pomiaru wielu cech, to zwykle moĪna umieĞciü je obok siebie.
Rodzaje zmiennych
Przed przystąpieniem do przygotowania danych warto sobie uĞwiadomiü, Īe w systemie
SAS wystĊpują trzy typy zmiennych:
x liczbowe – rzeczywiste
x liczbowe – caákowite
x tekstowe.
Jak wskazują nazwy, w zmiennych liczbowych typu rzeczywistego umieszczaü bĊdziemy
obserwacje typu: dáugoĞü, masa itp. Zwykle są w nich zawarte cechy, które chcemy poddaü analizie. Zmienne liczbowe typu caákowitego to równieĪ mogą byü interesujące nas
cechy (np. liczba owoców czy rodzeĔstwa), ale takĪe moĪna umieĞciü w nich opis typu:
rok kalendarzowy zebrania informacji, numer grupy doĞwiadczalnej. Zmienne tekstowe
najczĊĞciej wykorzystuje siĊ do opisu obserwacji, mogą to byü nazwiska, numery identyfikacyjne (zawierające litery), dni tygodnia itp.
7
Uwaga: w liczbach rzeczywistych do rozdzielania czĊĞci dziesiĊtnej uĪywa siĊ
kropki: „.” lub przecinka: „,”. Musi istnieü zgodnoĞü miĊdzy tym, jaka zasada obowiązuje w systemie, a tym, jak przygotowane są dane. W Polsce standardem jest
stosowanie przecinka. Te materiaáy zakáadają jednak, Īe symbolem dziesiĊtnym
jest kropka. MoĪna to ustawiü w komputerze: Start Æ Ustawienia Æ Panel
sterowania Æ Opcje regionalne i jĊzykowe Æ Opcje regionalne (zakáadka) Æ Dostosuj Æ Symbol dziesiĊtny Æ Wybierz „.” i kliknij „dostosuj”.
Zasady nazywania zmiennych
Z wielu wzglĊdów nazwy powinny byü:
x informatywne
x nie za krótkie (np. se)
x nie za dáugie (sezon_wycielenia_krowy)
x pozbawione polskich znaków (àódĨ)
x bezwzglĊdnie pozbawione spacji
x pozbawione znaków specjalnych: „ ” ! @ # $ % ^ & * ( ) _ < > ? / . , } { [ ] ~
Przykáad: zamiast „województwo wielkop.”: wlkp.
PRZYKàAD 1
Informacja
Wygodna nazwa zmiennej
WydajnoĞü mleka Æ ML
procent táuszczu
Æ TL
dzieĔ laktacji
Æ dim
sezon
Æ sezon
stado
Æ stado
zwierzĊ
Æ anim
Uruchamianie programu w Ğrodowisku Windows
Start Æ Programy Æ SAS Æ SAS 9.1
Start Æ Uruchom Æ wpisaü: „sas” i nacisnąü klawisz enter
Problem z uruchamianiem
NajczĊstszy problem związany z uruchamianiem wynika z wygaĞniĊcia licencji. WáaĞciciel praw do uruchamiania programu zwykle co roku musi odnawiaü licencjĊ. SAS
Polska przekazuje Setinit lub SID, tj. zakodowaną informacjĊ tekstową, pozwalającą na
uruchamianie programu do okreĞlonego czasu. NaleĪy ją dostarczyü do komputera
w postaci pliku, a nastĊpnie uruchomiü:
8
Start Æ Programy Æ SAS Æ SAS 9.1 Utilities Æ Odnów programy SASowe
i wskazaü lokalizacjĊ pliku z Setinitem oraz potwierdziü zawartą w nim informacjĊ. NaleĪy
zwróciü uwagĊ na zgodnoĞü wersji zainstalowanego w komputerze programu i Setinitu.
Ukáad programu SAS
Podstawowy zestaw okien, w których prowadzi siĊ analizĊ, skáada siĊ z trzech elementów.
Edytor (program)
F5
Tu przygotowuje siĊ instrukcje dla programu (zadania).
Log
F6
Tu pojawiają siĊ sprawozdania z wykonania zadaĔ.
Wynik (output)
F7
Tu pojawiają siĊ wyniki.
W ramkach podano oznaczenie klawisza funkcyjnego, który uaktywnia dane okno. Uruchamianie programu nastĊpuje przez wybranie klawisza F8
Wprowadzanie danych do systemu SAS
Dane do systemu moĪna dostarczyü na kilka sposobów. Do podstawowych naleĪą trzy:
1. z klawiatury – w kodzie programu
2. przez wczytanie z pliku tekstowego
3. przez import z pojedynczego arkusza programu Excel.
Dane
umieszczone
w programie
Pobranie
z pliku
tekstowego
System
SAS
Import
z arkusza
Excel
Rys 1. Import danych do systemu SAS
9
Wprowadzanie danych z klawiatury
PRZYKàAD 2
Badano wpáyw róĪnej postaci nasion rzepaku na poziom lotnych kwasów táuszczowych
(LKT) w Īwaczu owiec. W czasie trwania doĞwiadczenia 5 owiec otrzymaáo caáe nasiona
rzepaku (I grupa), a 4 owce otrzymywaáy Ğrutowane nasiona rzepaku (II grupa). Zaobserwowano nastĊpujące poziomy LKT:
I grupa
4,5
5
7
5
II grupa
7
6
5,5
6
4,5
SprawdĨ, czy postaü nasion rzepaku ma wpáyw na poziom LKT
Wprowadzamy dane do systemu SAS
Program:
data kwasy;
input grupa $ lkt;
datalines;
cale 4.5
cale 5
cale 7
cale 7
cale 5
cale 4.5
srut 7
srut 6
srut 5.5
srut 6
;
run;
Kod programu umoĪliwiającego utworzenie zbioru danych zaczyna siĊ od instrukcji data;
kwasy to nazwa tworzonego zbioru, instrukcja input umoĪliwia deklaracjĊ zmiennych;
znak $ za nazwą zmiennej oznacza, Īe jest to zmienna typu tekstowego. SAS domyĞlnie
przyjmuje, Īe nieoznaczone tym symbolem zmienne, to zmienne liczbowe. Instrukcja
datalines oznacza, Īe za nią podane są obserwacje. NaleĪy zwróciü uwagĊ na znak ‘;’
umieszczony na koĔcu kaĪdej instrukcji i ciągu obserwacji. Instrukcja run zwykle koĔczy
skáadniĊ programu.
Po wysáaniu zadania warto sprawdziü przebieg jego wykonania w oknie Log.
PamiĊtaj: kaĪda instrukcja programu SAS musi koĔczyü siĊ Ğrednikiem!
WyĞwietlanie wczytanych danych
Program:
proc print data=kwasy;
run;
10
Po poprawnym wykonaniu instrukcji uzyskamy nastĊpujący efekt na ekranie
W celu wylistowania obserwacji zastosowano procedurĊ print; za nią okreĞlono zbiór,
który ma byü wylistowany. PominiĊcie nazwy zbioru oznaczaáoby dla systemu SAS, Īe
instrukcje ma wykonaü na ostatnio uĪywanym zbiorze. Nie jest dobrym nawykiem
wykorzystywanie tej moĪliwoĞci systemu, gdyĪ przy wiĊkszych modyfikacjach rozbudowanych procedur moĪe dochodziü do nieprzewidzianych problemów.
Wprowadzanie danych z pliku tekstowego
W pliku nasiona.txt zebrano wyniki zanieczyszczenia nasion u czterech dostawców:
Wczytanie danych do SAS wymaga zastosowania instrukcji data i wskazania miejsca
lokalizacji pliku. Tak jak wczeĞniej, musimy okreĞliü, co znajduje siĊ w pliku.
data dostawcy;
infile "c:\doc\cwiczenia\warsztaty\nasiona.txt";
input dost zani;
run;
WyĞwietl wczytane dane.
11
Biblioteki
Zbiory danych w SAS-ie są przechowywane w bibliotekach. DomyĞlną jest biblioteka
work. Dane w niej umieszczane są przechowywane tylko w czasie sesji programu. Po
opuszczeniu programu SAS dane te zostają usuniĊte.
Odwoáanie do pliku znajdującego siĊ w okreĞlonej bibliotece odbywa siĊ nastĊpująco:
biblioteka.nazwa_danych
MoĪna pomijaü nazwĊ biblioteki work.
Tworzenie nowej biblioteki:
1. Utwórz katalog w systemie, gdzie chcesz przechowywaü zbiory SAS.
2. Wydaj instrukcjĊ tworzącą bibliotekĊ o wybranej nazwie we wskazanym katalogu.
Program:
libname mojedane "c:\tmp";
run;
SprawdĨ w oknie Log, czy biblioteka zostaáa utworzona. JeĞli operacja zakoĔczyáa siĊ
sukcesem, moĪna umieszczaü nowo tworzone dane w bibliotece mojedane.
Import danych z arkusza kalkulacyjnego Excel
W arkuszu zebrano informacje na temat polimorfizmu trzech fragmentów genu leptyny
u badanych buhajów. Znana jest wartoĞü hodowlana tych buhajów dla wydajnoĞci mleka,
táuszczu i biaáka. Plik nazywa siĊ leptyna.xls.
Import danych z Excela do SAS-a odbywa siĊ nastĊpująco:
Plik Æ Importuj dane Æ Skoroszyt odpowiedniej wersji Excela Æ Dalej Æ Wskazanie
lokalizacji pliku z arkuszem Æ OK Æ Wybranie odpowiedniego arkusza w tym pliku – np.
Leptyna14 Æ Wybranie biblioteki i nadanie nazwy, np. leptyna Æ Wskazanie nazwy
pliku do zachowania programu, np. c:\tmp\leptyna_prg.sas Æ Koniec
12
Po wykonaniu powyĪszej komendy SAS tworzy nastĊpujący program, np.:
PROC IMPORT OUT= mojedane.LEPTYNA
DATAFILE= "C:\doc\cwiczenia\warsztaty\przyklad_3.xls"
DBMS=EXCEL REPLACE;
SHEET="LEPTYNA14$";
GETNAMES=YES;
MIXED=NO;
SCANTEXT=YES;
USEDATE=YES;
SCANTIME=YES;
RUN;
Zgodnie ze wskazaniem zostaá on zapisany w pliku: c:\tmp\leptyna_prg.sas.
Komputer
dane.txt
dane.xls
dane w programie
Obszar na dysku,
np. folder
C:\tmp
Plik dane.dat
zlokalizowany w
zadeklarowanym
wczeĞniej folderze
1.
2.
SAS
wczytanie
import
libname
Baza
programu
SAS
Biblioteka
Systemu SAS
Instrukcja data
biblio.dane
Dane wczytywane do SAS-a domyĞlnie umieszczane są w bibliotece work,
która jest likwidowana w momencie zamykania programu.
Pliki umieszczone w innych bibliotekach są zapisywane na dysku twardym.
Ich przywoáanie wymaga wczeĞniejszego zadeklarowania biblioteki.
Rys. 2. Organizacja danych w systemie SAS a ich fizyczna lokalizacja
Brakujące obserwacje
Zdarza siĊ, Īe w ukáadach doĞwiadczalnych brakuje pewnych obserwacji. SAS domyĞlnie rozpoznaje takie brakujące obserwacje, gdy zakodujemy je jako kropkĊ „.”.
Przydatne informacje
x
ZawartoĞü kaĪdego okna moĪna zapisaü w pliku (menu File wywoáywane z okna
lub po klikniĊciu prawym przyciskiem myszy). Standardowo system nadaje takim
plikom rozszerzenie „sas”. Pliki te mają format tekstowy i dają siĊ oglądaü przy
pomocy prostych edytorów, np. Notatnik.
13
•
•
•
Wczytywanie programów do Program Edytora odbywa siĊ z menu File tego okna
lub po klikniĊciu prawym przyciskiem myszy w tym oknie; dalej naleĪy wybraü
funkcjĊ Open i wskazaü plik z programem SAS w odpowiedniej lokalizacji.
Pliki z danymi moĪna oglądaü przy pomocy Notatnika.
Pliki z programami SAS mają rozszerzenie „*.sas”.
W razie problemów
•
•
•
•
•
•
•
Popraw program, analizując komunikat sytemu podany w oknie Log.
SprawdĨ, czy zamknąáeĞ apostrofy.
SprawdĨ, czy kaĪda komenda koĔczy siĊ Ğrednikiem.
JeĞli to nie pomogáo: wyĞlij do wykonania komendĊ 'quit;' i napisz program
jeszcze raz.
W ostatecznoĞci zamknij system SAS i uruchom go ponownie.
Program SAS potrzebuje sekund do wykonania wiĊkszoĞci operacji na takich
maáych zbiorach danych. JeĞli system przez dáuĪszy czas nie odpowiada na twoje
komendy, moĪesz go zatrzymaü: ctrl+alt+delete i zamknąü zadanie.
Ostatnią deską ratunku moĪe byü przycisk Reset w obudowie komputera, choü
bywa, Īe i on nie dziaáa.
Zadania
1. W badaniach fizjologii zwierząt domowych porównywano poziom 2 hormonów. U przebadanych
zwierząt zanotowano nastĊpujące poziomy hormonów:
• hormon A 180 165 190 165 170 170 175
• hormon B 165 180 195 170 165 180 180
Przyjmij, Īe ostatnia obserwacja dla hormonu A z pewnych wzglĊdów musiaáa zostaü wycofana
z analizy.
2. Wyniki analiz Īywieniowych zebrano w pliku kukurydza.xls. Zawierają one informacje na temat
efektywnego rozkáadu pewnego wskaĨnika obserwowanego u kilku odmian kukurydzy. Obserwacje dotyczące wskaĨnika pobierano przy dwóch wersjach pewnej procedury, w której zaáoĪono dwie róĪne temperatury 50 i 100°C. Pobierz dane do programu SAS i zapamiĊtaj je na
dysku. Uwaga: dane w arkuszu wymagają przygotowania.
3. W pliku: udoje zapisano czĊĞü wyników kontroli uĪytkowoĞci krów mlecznych. Plik zawiera
10 tysiĊcy rekordów. Jego struktura jest nastĊpująca:
1. nr zwierzĊcia
2. klasa wieku wycielenia zwierzĊcia
3. kalendarzowy rok uĪytkowania
4. dzieĔ laktacji
5. dzienna wydajnoĞü mleka w kilogramach
6. procentowa zawartoĞü táuszczu
7. procentowa zawartoĞü biaáka.
Wczytaj plik do systemu – przygotuj go do obróbki w programie SAS.
4. Przygotuj dane z wáasnego eksperymentu i wprowadĨ je do systemu SAS. Niech system zapamiĊta je w bibliotece sasdata. WskaĪ miejsce lokalizacji biblioteki w bezpiecznym miejscu na
dysku twardym twojego komputera lub na pendrajwie.
14