DS Consulting - efs

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO
Studium porównawcze polityki gospodarczej,
rynku pracy i struktury zatrudnienia
Brandenburgii, Berlina i Województwa
Lubuskiego
2011
Opracowanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Priorytet VIII Regionalne Kadry Gospodarki, Działanie 8.1 Rozwój Pracowników i Przedsiębiorstw w Regionie .
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Niniejsze opracowanie zostało przygotowane przez DS CONSULTING Sp. z o.o. z siedzibą
w Gdaosku. Poniżej przedstawiono zespół autorski opracowujący Studium porównawcze polityki
gospodarczej, rynku pracy i struktury zatrudnienia Brandenburgii, Berlina i województwa
lubuskiego.
Autorzy:
Mariusz Czepczyoski
Magdalena Szmytkowska
Grzegorz Tomaszewski
Łukasz Lichocki
Monika Perzanowska
Piotr Deska
ul. Grunwaldzka 209,
80-266 Gdaosk
fax (58) 344 44 49
tel. (58) 344 44 50
(58) 345 83 04
e-mail: [email protected]
–2–
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Spis treści
1.
Streszczenie analizy ...................................................................................................................... 5
2.
Wprowadzenie ........................................................................................................................... 29
3.
Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystanych w badaniu ................ 31
4.
Porównanie sytuacji społeczno-gospodarczej wraz z elementami prognozy............................ 33
5.
4.1.
Pogłębione zbadanie zjawisk demograficznych, ich przyczyn i prognoz na badanych
obszarach w kontekście ich znaczenia dla rozwoju regionu ............................................... 33
4.2.
Kluczowe obszary gospodarki ............................................................................................. 45
4.3.
Infrastruktura komunikacyjna ............................................................................................. 64
4.4.
Analiza kondycji, kierunków rozwoju oraz struktury zatrudnienia przedsiębiorstw, ze
szczególnym uwzględnieniem sektora MŚP ........................................................................ 68
4.5.
Atrakcyjnośd dla inwestora – system pozyskiwania inwestora........................................... 72
4.6.
Turystyka jako jeden z potencjałów rozwoju ...................................................................... 81
4.7.
Społeczeostwo informacyjne jako czynnik rozwoju regionalnego ...................................... 87
4.8.
Porównanie sytuacji społeczno – gospodarczej w Berlinie, Brandenburgii
i Województwie Lubuskim .................................................................................................. 92
Diagnoza rynków pracy Województwa Lubuskiego, Brandenburgii i Berlina ......................... 104
5.1.
Analiza popytu i podaży na rynku pracy ............................................................................ 104
5.1.1.
Kierunki zmian w poziomie i strukturze popytu na pracę ......................................... 104
5.1.1.
Prognozy poziomu i struktury popytu na pracę ......................................................... 117
5.1.2.
Podaż na rynku pracy ................................................................................................. 120
5.2.
Porównanie poziomu i stopy bezrobocia .......................................................................... 128
5.3.
Porównanie struktury bezrobotnych ................................................................................ 132
5.4.
Procesy migracyjne na tle sytuacji na rynku pracy oraz konsekwencje emigracji
zarobkowej dla rynku pracy i gospodarki .......................................................................... 145
5.5.
Integracja i problemy rynku pracy województwa lubuskiego, Berlina i Brandenburgii ... 153
5.5.1.
Procesy integracji rynku pracy na podstawie badao ankietowych ............................ 154
5.5.2.
Wyzwania rynku pracy na podstawie opinii ekspertów ............................................ 165
5.6.
Podsumowanie rynku pracy w Berlinie, Brandenburgii i Województwie Lubuskim ........ 170
–3–
25 listopada 2011
DS CONSULTING
6.
Porównanie wybranych założeo i instrumentów polityki gospodarczej ................................. 178
6.1.
Analiza systemu edukacji w świetle zmian demograficznych i społecznych regionu ....... 178
6.2.
Instytucje otoczenia biznesu ............................................................................................. 193
6.3.
Porównanie usług rynku pracy .......................................................................................... 196
6.3.1.
Pośrednictwo pracy .................................................................................................... 198
6.3.2.
Poradnictwo zawodowe, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, szkolenia ........ 201
6.3.3.
Działalnośd Europejskich Służb Zatrudnienia ............................................................. 208
6.3.4.
Realizowanie zadao wynikających z koordynacji Systemów Zabezpieczenia
Społecznego paostw członkowskich UE w zakresie świadczeo dla bezrobotnych .... 209
6.4.
Porównanie instrumentów rynku pracy............................................................................ 211
6.5.
Efekty programów współpracy transgranicznej Województwa Lubuskiego
i Brandenburgii .................................................................................................................. 215
6.5.1.
Program INTERREG IIIA 2004 – 2006 POLSKA (Województwo Lubuskie) –
Brandenburgia ........................................................................................................... 215
6.5.2.
Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie)
- Brandenburgia 2007-2013 ....................................................................................... 218
6.5.3.
Fundusz Małych Projektów i Projektów Sieciowych .................................................. 220
6.5.4.
Inne przykłady współpracy transgranicznej ............................................................... 223
7.
Porównanie strategicznych kierunków rozwoju społeczno-gospodarczego ........................... 226
8.
Wnioski i rekomendacje ........................................................................................................... 246
8.1.
Wstęp ................................................................................................................................ 246
8.2.
Analiza SWOT potencjału gospodarczego ze szczególnym uwzględnieniem rynku pracy 247
8.3.
Branże rozwojowe Województwa Lubuskiego.................................................................. 252
8.4.
Rekomendacje odnośnie możliwości wzmocnienia efektywnej polityki rozwoju
społeczno-gospodarczego regionu .................................................................................... 254
Bibliografia ....................................................................................................................................... 257
Spis tabel i wykresów ....................................................................................................................... 263
Wzory narzędzi badawczych wykorzystywanych w badaniu ........................................................... 268
–4–
25 listopada 2011
DS CONSULTING
1.
Streszczenie analizy
Realizując założenia aktualizowanej właśnie Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego czy
Lubuskiej Strategii Zatrudnienia na lata 2011-2020, samorząd Województwa Lubuskiego
aktywnie działa w sferze wspierania rozwoju przedsiębiorczości i rynku pracy. Szereg działao
koncentruje się na możliwościach wykorzystania strategicznej lokalizacji Województwa
Lubuskiego, graniczącego z niemieckim regionem Brandenburgii.
W sytuacji globalnego spowolnienia gospodarczego, rozwój lokalny i regionalny staje przed
licznymi wyzwaniami, które w przypadku regionów przygranicznych nabierają szczególnego,
ponadnarodowego wymiaru. Regiony przygraniczne są często z jednej strony mniej lub bardziej
peryferyjne wobec głównych centrów społeczno-gospodarczych, z drugiej zaś stają przed
możliwościami wynikającymi z lokalnej czy regionalnej współpracy transgranicznej,
nieosiągalnymi dla innych, centralnych regionów. Unikatowośd położenia regionów
przygranicznych, będących z jednej strony „między” większymi i trwalszymi strukturami
paostwowymi, a z drugiej strony leżące obok innego regionu, często o odmiennej strukturze
społeczno-gospodarczej implikuje koniecznośd szukania specyficznych, często niepowtarzalnych
ścieżek rozwoju, uwzględniających kulturowe, społeczne i gospodarcze zróżnicowanie
najbliższego geograficznie, chod często odległego społecznie „zagranicznego” regionu.
Sąsiadujące z krajem związkowym Brandenburgia i zlokalizowane w bliskości stolicy Niemiec –
Berlina, Województwo Lubuskie jest przykładem regionu, którego rozwój może byd w znacznej
mierze determinowany przez przygraniczne położenie. Lubuskie i Brandenburgia cechują się
znacznym podobieostwem, dotyczącym zwłaszcza środowiska przyrodniczego, historii oraz
podstawowych trajektorii rozwojowych, lecz różnią się wyraźnie nie tylko strukturami
społecznymi i gospodarczymi, ale także uwarunkowaniami i perspektywami rozwoju.
Brandenburgia jest wewnętrznie dużo bardziej zróżnicowana niż województwo lubuskie: tereny
w pobliżu Berlina mają wyraźny charakter submetropolitalny, natomiast powiaty leżące poza
bezpośrednim sąsiedztwem stolicy Niemiec należą w większości do regionów „kurczących się”,
o cechach depopulacji oraz zastoju gospodarczego.
Postępująca integracja krajów Unii Europejskiej, w tym otwarcie granic oraz rynku pracy,
powinno prowadzid do wzmocnienia integracji społecznej i gospodarczej przygranicznych
regionów, w tym Lubuskiego i Brandenburgii, ograniczanej w pewnym stopniu przez różnice
kulturowe.
Prace w ramach niniejszego Studium porównawczego koncentrowały się na opracowaniu
diagnozy sytuacji społeczno – gospodarczej i rynku pracy oraz porównaniu planowanych
–5–
25 listopada 2011
DS CONSULTING
kierunków rozwoju społeczno-gospodarczego, aby zwiększyd poziom wzajemnej wiedzy
o regionach, oraz zidentyfikowad podobieostwa, różnice, aktualny poziom integracji.
Obszernym tematem analiz jest również rynek pracy, szczególnie od otwarcia niemieckiego
rynku pracy dla pracowników z Polski od 1 maja 2011 roku. Niewątpliwą korzyścią dla polskich
pracowników jest możliwośd znalezienia atrakcyjnego zatrudnienia w Niemczech. Z drugiej
strony, migracja zarobkowa może spowodowad deficyt pracowników, których chcieliby
zatrudnid polscy przedsiębiorcy, co dotyczy szczególnie grupy wysoko wykwalifikowanych
specjalistów, np. lekarzy i informatyków.
Województwo Lubuskie z Regionem Stołecznym Berlina oraz Krajem Związkowym
Brandenburgia łączą zarówno związki o charakterze konkurencyjnym, jak i komplementarnym.
W kilku aspektach regiony, zwłaszcza Brandenburgia i Lubuskie, mogą konkurowad ze sobą na
polu inwestycji przemysłowych, atrakcyjności rezydencjalnej, rekreacji i aktywnej turystyki czy
logistyki. W wielu natomiast innych sektorach regiony po obu stornach Odry i Nysy mogą się
uzupełniad i czerpad obopólne korzyści z sąsiedztwa. Do tych obszarów możliwej konwergencji
można zaliczyd edukację, zwłaszcza wyższą, energetykę, badania i rozwój, turystykę historyczną
i liczne usługi.
Od 1 maja 2011 roku niemiecki rynek pracy jest otwarty dla Polaków, przy czym likwidacja tej
bariery może implikowad zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla gospodarki
Województwa Lubuskiego. Niewątpliwą korzyścią jest możliwośd znalezienia zatrudnienia na
relatywnie atrakcyjnych warunkach za granicą, w sytuacji ograniczonej dostępności miejsc pracy
w Polsce. Z drugiej strony, drenaż zasobów ludzkich spowodowany migracją zarobkową może
spowodowad deficyt pracowników, których chcieliby zatrudnid polscy przedsiębiorcy. Dotyczy to
szczególnie grupy wysoko wykwalifikowanych specjalistów. Niemieckie przedsiębiorstwa
zgłaszają zapotrzebowanie np. na polskich lekarzy i informatyków, najchętniej władających
językiem niemieckim, a więc przedstawicieli profesji, w których polskie firmy również zgłaszają
deficyt wartościowych pracowników. Należy wskazad, że w pierwszych miesiącach po otwarciu
niemieckiego rynku pracy nie odnotowano znacznego odpływu pracowników z Województwa
Lubuskiego do Niemiec.
Sytuacja w regionach jest w znacznej mierze determinowana przez strukturę i procesy
demograficzne, zaś ich analiza pozwala na wskazanie tych tendencji, które mogą w najbliższej
przyszłości poważnie wpłynąd na sytuację lokalnych i regionalnych gospodarek, w tym rynków
pracy. Pod względem przyrostu naturalnego zdecydowanie najlepszą sytuacją charakteryzuje się
województwo lubuskie, gdzie nie tylko notuje się przewagę liczby urodzeo nad liczbą zgonów,
ale również obserwuje się większą dynamikę przyrostu naturalnego. Również pozytywny trend
zarysowuje się w Berlinie, gdzie od 2007 roku występuje przyrost naturalny. Na tle Berlina
i Lubuskiego negatywnie kształtuje się sytuacja Brandenburgii, gdzie notuje się nie tylko ubytek
naturalny, ale też dalsze pogłębianie się tego trendu. Oznacza to, że za kilkanaście lat na lokalny
–6–
25 listopada 2011
DS CONSULTING
rynek pracy będzie wchodziło coraz mniej osób w wieku produkcyjnym, a to w kontekście
postępującego się starzenia społeczeostwa, spowoduje poważne nasilenie problemów
związanych z kwestią świadczeo społecznych, w tym głównie emerytalnych. Taka sytuacja
demograficzna może byd natomiast pozytywna dla mieszkaoców województwa lubuskiego,
którzy, dysponując wykształceniem bądź kwalifikacjami poszukiwanymi na rynku pracy
Brandenburgii, mogą mied duże szanse zdobycia pracy w Niemczech.
W badanym okresie region lubuski charakteryzował się odpływem migracyjnym, przy czym skala
tego zjawiska znacznie zmniejszyła się po roku 2006. W 2010 roku w Województwie Lubuskim
nastąpiło zrównoważenie salda migracji zagranicznej. Decyzję o emigracji podejmują z reguły
osoby stosunkowo młode, aktywne i gotowe podjąd ryzyko zmiany miejsca zamieszkania dla
osiągnięcia celu, jakim jest zdobycie pracy i środków, które wpłyną na poprawę warunków życia.
To oznacza, że problem migracji może mied negatywne konsekwencje społeczne i gospodarcze
dla regionu lubuskiego. Brak perspektyw na lokalnym rynku pracy będzie tzw. czynnikiem
wypychającym, tym bardziej, że sąsiedni region – niemiecka Brandenburgia i inne wschodnie
landy – dysponują atrakcyjną ofertą na rynku nieruchomości, bardziej korzystnym systemem
ubezpieczeo i świadczeo społecznych i mogą stad się alternatywą dla młodych rodzin z regionu
lubuskiego.
Problemy z odpływem migracyjnym, z jakim zmaga się Brandenburgia, mogą sprawid, że władze
landu lub mniejszych jednostek administracyjnych, zdecydują się na przeprowadzenie
interwencji publicznej, na przykład w postaci kampanii informacyjnej i reklamowej, której celem
będzie zachęcenie mieszkaoców regionów ościennych do zamieszkania i otwierania działalności
gospodarczej na ich terytorium. Warto mied taką świadomośd i zawczasu podjąd kroki na rzecz
rozwoju edukacji i szkoleo zawodowych dopasowanych do potrzeb regionu lubuskiego,
kreowania atrakcyjności inwestycyjnej oraz pobudzania indywidualnej przedsiębiorczości tak,
by oferowane miejsca pracy były atrakcyjne dla mieszkaoców i zatrzymały ich odpływ
w poszukiwaniu lepszych warunków do życia.
Przyszłośd demograficzna badanych regionów może byd oceniana przez pryzmat
przygotowywanych przez narodowe urzędy Polski i Niemiec prognoz demograficznych.
Najlepiej, chod nie znaczy to, że korzystnie, prezentuje się województwo lubuskie, gdzie
prognozuje się spadek liczby ludności w roku 2030 o 2,7%. W najmniej komfortowej sytuacji
znajduje się Brandenburgia, gdzie już za 20 lat szacuje się spadek liczby ludności o niemal 10%
i, co bardziej niepokojące, przyspieszenie spadku w kolejnych latach (o kolejne 25%).
Pesymistycznie w badanych trzech regionach, ale szczególnie w Brandenburgii, rysuje się
prognoza zmian wskaźnika obciążenia demograficznego, oznaczająca w szczególności
negatywne relacje pomiędzy osobami w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym. Z pewnością
trzeba będzie się liczyd z próbami interwencji ze strony władz lokalnych i regionalnych, a jednym
–7–
25 listopada 2011
DS CONSULTING
z narzędzi takiej interwencji może byd polityka formułowania zachęt do osiedlania się,
kierowana do mieszkaoców zachodnich regionów Polski, w tym województwa lubuskiego.
Struktury i procesy gospodarcze są w znacznej mierze powiązane i współzależne od sytuacji
demograficznej regionu, wpływającej na jego możliwości i ograniczenia rozwoju.
Struktura zatrudnienia w każdym z regionów wyraźnie się różni, wskazując na dominujący
charakter poszczególnych obszarów. Berlin, jako duża europejska metropolia wyróżnia się
bardzo wysokim wskaźnikiem zatrudnienia w usługach. Należy również zwrócid uwagę na fakt
dośd dużego udziału działalności związanej z produkcją przemysłową w Lubuskiem
i Brandenburgii. W przypadku województwa lubuskiego co trzecia osoba pracuje w sektorze
przemysłowym a udział pracujących w tym sektorze nadal rośnie. W Brandenburgii, podobnie
jak w innych landach wschodnioniemieckich, po zjednoczeniu Niemiec nastąpiło ożywienie
gospodarcze, zwłaszcza w sferze infrastruktury. Ostatnie lata wskazują jednak na pewne oznaki
stagnacji, w szczególności na niską konkurencyjnośd w stosunku do zachodnich części Niemiec.
Podstawowe ogólne wskaźniki ekonomiczne, takie jak PKB, dochód czy zarobki, przy
uwzględnieniu tych samych jednostek, pokazują bardzo wyraźne dysproporcje pomiędzy Polską
i Niemcami, nawet, jeśli porównujemy z relatywnie niezamożnymi regionami RFN. Te różnice
w części niwelowane są niższymi kosztami życia w Polsce i stają się już obecnie ważnym
motorem przemian społecznych i gospodarczych analizowanych regionów. Różnice te będą
najprawdopodobniej zmniejszały się w najbliższych latach, ale są one ważnym czynnikiem
wzmacniającym konkurencyjnośd Województwa Lubuskiego w transgraniczych wymianach
towarowych i rynku pracy.
Struktura gospodarek w każdym z analizowanych regionów jest specyficzna i w znacznej mierze
unikatowa, można jednakże wyróżnid kilka zasadniczych klastrów gospodarczych,
charakterystycznych dla poszczególnych obszarów:

Klaster metalurgiczno-maszynowy opiera się przede wszystkim o huty i zakłady
przetwórstwa metali w Brandenburgii, a w przypadku Województwa Lubuskiego
na firmach zrzeszonych w ramach klastra metalowego w aglomeracji Gorzowa Wlkp.

Klaster produkcji środków transportu, w tym kolejowego, samochodowego i lotniczego,
występuje niemal wyłącznie w Brandenburgii

Klaster logistyczny, bazujący na wielkich centrach
w sąsiedztwie autostradowej obwodnicy Berlina

Klaster informatyczny i medialny, będący jedną ze sztandarowych branż Berlina

Klaster naukowy bazuje niemal w całości na uczelniach Berlina, bezsprzecznie
dominujących w regionie, przy znaczącym udziale mniejszych uczelni Brandenburgii
i Lubuskiego
–8–
logistycznych
położonych
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Klaster energetyczny, na który składają się elektrownie południowej Brandenburgii, sieci
energetyczne oraz zakłady produkujące urządzenia do wytarzania energii, w tym solarnej

Klaster medyczny, opiera się na klinikach Berlina oraz instytutach badawczowdrożeniowych, firmach farmaceutycznych Berlina, Brandenburgii i Województwa
Lubuskiego

Klaster rolno-spożywczy, skupiający produkcję oraz przetwórstwo spożywcze jest
w znacznej mierze rozwinięty w Lubuskim oraz, w mniejszym stopniu, Brandenburgii

Klaster turystyczny jest bardzo istotnym składnikiem rozwoju w każdym z analizowanych
regionów, chod przybiera on wyraźnie inną formę w Berlinie (masowa turystyka miejska,
w znacznej mierze zagraniczna), Poczdamie (krajowa i zagraniczna turystyka historyczna)
oraz Brandenburgii i Województwie Lubuskim, gdzie dominuje krajowa rekreacja
i turystyka przyrodnicza oraz krajoznawcza.
System transportowy analizowanego regionu składa się wyraźnie z dwóch odrębnych
podsystemów: polskiego i niemieckiego. Każdy zorientowany jest na połączenia z innymi
obszarami własnego paostwa. Systemy te są połączone jedynie w kilku miejscach (przejścia
graniczne i mosty), ale nie można mówid o w pełni zintegrowanym systemie transportu czy
komunikacji. Jedynie lotniska Berlina pełnią funkcje transgraniczne, obsługując znaczną cześd
ruchu lotniczego Województwa Lubuskiego.
System pozyskiwania inwestorów jest zdecydowanie najlepiej rozwinięty w Niemczech,
a zwłaszcza w Berlinie, gdzie władze lokalne przykładają niezwykle dużą rolę do pozyskiwania
przedsiębiorców, w tym z zagranicy, także z Polski. Stwarzane w Berlinie, a także
w Brandenburgii, zachęty dla inwestorów należą do najkorzystniejszych w Europie. Wydaje się
jednak, że zbyt wielka waga jest przykładana do pozyskiwania przedsiębiorczych emigrantów,
którzy mogą, po wykorzystaniu systemu ulg i zachęt, przenieśd się w inne miejsce, niż
do umacniania lokalnych zachowao przedsiębiorczych. Dodatkowo także, efekty tych hojnych
i dogodnych warunków inwestycyjnych w niewielkim stopniu przekładają się na wzrost
gospodarczy Berlina, charakteryzującego się w tym względzie luką w stosunku do innych dużych
miast niemieckich.
Rozwój społeczeostwa informacyjnego, mierzony dostępem do szerokopasmowego internetu
nie jest czynnikiem zasadniczo różnicującym regiony.
W sytuacji dużej niepewności w globalnej gospodarce, w szczególności strukturalne problemy
ekonomiczne paostw strefy euro powodują, że przygotowywane prognozy gospodarcze
obarczone mogą byd znacznym marginesem błędu. Mimo to, bazując na analizie aktualnego
potencjału regionów i uwarunkowaniach zewnętrznych można natomiast wskazad pewne mniej
–9–
25 listopada 2011
DS CONSULTING
lub bardziej wyraziste tendencje przemian, które najprawdopodobniej będą kontynuowane
w przyszłości. W przypadku badanego obszaru można do nich zaliczyd:

Postępującą deindustrializację Berlina, związaną z zamykaniem istniejących na terenie
miasta zakładów przemysłu przetwórczego

Rozwój innowacyjnych sektorów badawczo-produkcyjnych w Berlinie i jego sąsiedztwie,
związanych między innymi z Life Sciences, IT, nanotechnologiami i mediami

Rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu w regionie po obu stronach Odry i Nysy, w tym
środków transportu, energetycznego, metalurgicznego

Dalszy rozwój turystyki krótko pobytowej (miejskiej) w Berlinie oraz różnych form
turystyki rekreacyjnej i pobytowej w Brandenburgii i Województwie Lubuskim

Wzrost dostępności komunikacyjnej regionu, wynikający z jednej strony z otwarcia
dużego lotniska BBI oraz budowy systemu autostrad w Polsce i wynikający z tego rozwój
logistyki

Peryferyzacja terenów Brandenburgii położonych dalej od Berlina oraz umacnianie bipolarnej struktury gospodarczej Województwa Lubuskiego
Porównanie informacji statystycznych oraz zawartych w opracowaniach dotyczących
regionalnych rynków pracy regionu lubuskiego, Brandenburgii i Berlina, prowadzi do wniosku,
że pod wieloma względami rynki te są dośd podobne, chod jednocześnie charakteryzują
je pewne cechy, które stanowią istotne różnice. Berlin, jako szczególna przestrzeo – czyli obszar
metropolitalny i jedno z najważniejszych miast Europy, wykazuje z kolei szereg odmiennych
charakterystyk od otaczającego go obszaru landu Brandenburgii i oddalonego nieco regionu
lubuskiego.
Wszystkie analizowane obszary notują wzrost liczby pracujących. W przypadku landów
niemieckich, od 2005 roku następuje stabilny przyrost, natomiast województwo lubuskie
zareagowało w pewien sposób na kryzys, z którym zmagają się paostwa europejskie od 2008
roku. Warto jednak zaznaczyd, że zgodnie z ostatnimi dostępnymi danymi statystycznymi, region
lubuski notuje szczególnie wysokie tempo przyrostu liczby pracujących. To bardzo pozytywny
syndrom, który może oznaczad, że mimo pewnych problemów, które niesie za sobą kryzys
(większa ostrożnośd w podejmowaniu nowych inwestycji, wstrzymanie decyzji o zatrudnianiu
nowych pracowników, problemy z płynnością finansową), region lubuski cechuje stabilnośd
i odpornośd na wahania koniunkturalne w gospodarce.
Porównanie struktury przeciętnego zatrudnienia według rodzajów działalności społecznogospodarczej miało na celu wskazanie tych branż, które w poszczególnych regionach cechują się
największą dynamiką wzrostu lub największym spadkiem. Wynika z niego, że w Berlinie najlepiej
– 10 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
rozwijają się branże wymagające wysokich kwalifikacji i wyższego wykształcenia, co jest typowe
dla wielkich współczesnych miast. Z kolei w Brandenburgii największe zmiany dotyczą branż
z zakresu usług nierynkowych (edukacja, administracja) oraz sektora finansowoubezpieczeniowego. W województwie lubuskim najwyższy przyrost zatrudnienia dotyczy
działalności w zakresie: usług administrowania, budownictwa oraz działalności profesjonalnej,
naukowej i technicznej. Regres z kolei przeżywają tu branże związane z działalnością finansową
i ubezpieczeniową oraz informacją i komunikacją, co jest pewnym sygnałem stagnowania
gospodarki w rozwoju nowoczesnych usług rynkowych. Spowolnienie dotyczy także opieki
zdrowotnej i pomocy społecznej, co może byd rezultatem ograniczania kosztów
funkcjonowania, poprzez m.in. redukcję zatrudnienia. W Brandenburgii problemem jest regres
zatrudnienia w branżach związanych z działalnością naukową, informacją i komunikacją oraz
działalnością związaną z rynkiem nieruchomości, co może byd sygnałem stagnacji w rozwoju
usług wyższego rzędu, cechujących konkurencyjne regiony. W Berlinie zaznacza się z kolei
redukcja zatrudnienia w branżach typowo przemysłowych i produkcyjnych, co po raz kolejny
świadczy o tym, że jest nowoczesnym miastem postindustrialnym, z rozwiniętym sektorem
nowoczesnych usług rynkowych oraz usług nierynkowych wyższego rzędu.
Bezrobocie we wszystkich porównywanych regionach przekracza 10%, chod należy zwrócid
uwagę na malejący trend tego zjawiska. Największą dynamikę spadku notuje województwo
lubuskie, chod w roku 2008 nastąpił wzrost udziału bezrobotnych, na który z pewnością miał
wpływ kryzys gospodarczy i związane z nim ograniczenia w inwestycjach oraz zatrudnieniu.
Omawiane regiony podlegają przemianom, które można w większości uznad za pozytywne
i optymistyczne w kontekście dalszego rozwoju, a także – w przypadku landów niemieckich –
szans zaistnienia na nim polskich obywateli. Przebieg i tendencje procesów kształtujących
regionalne rynki pracy, takich jak: rosnąca liczba pracujących i aktywnych zawodowo, spadający
poziom bezrobocia czy generalnie dobra kondycja gospodarcza regionów, można określid jako
stymulujące i wpływające na poprawę sytuacji na rynku pracy. Do negatywnych aspektów
owych przemian należy rosnący odsetek osób starszych wśród osób bezrobotnych oraz znaczący
udział populacji biernej zawodowo, który z czasem może wymagad coraz większych nakładów
paostwowych na realizację świadczeo społecznych i pomocy społecznej.
Poprawiająca się kondycja gospodarcza Brandenburgii oraz Berlina (z jego rolą ośrodka
stołecznego i metropolitalnego), przewaga pozytywnych procesów kształtujących rynek pracy,
atrakcyjna ekonomicznie oferta na rynku mieszkaniowym oraz deklarowane przez władze
lokalne i regionalne otwarcie na migrantów z Polski sprawiają, że może nastąpid rzeczywiste
otwarcie regionów i napływ Polaków, którzy z pewnością wpłyną na poprawę sytuacji
demograficznej (napływ młodych rodzin i osób mobilnych, poszukujących pracy) i przyczynią się
do dalszego rozwoju, szczególnie landu Brandenburgii. Trzeba się wówczas jednak liczyd
z problemami demograficznymi, które dotknęłyby region lubuski, prowadząc do pogłębienia
ujemnego salda migracji, a z czasem – również do ubytku naturalnego.
– 11 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Polityka gospodarcza Berlina, Brandenburgii oraz województwa lubuskiego wyraźnie się
od siebie różni, zarówno w określaniu celów i założeo polityki, jak i metod ich realizacji. Różnice
te mogą przyczyniad się do wzrostu konkurencyjności poszczególnych regionów, mogą też stad
się bazą studiów przypadku i wzorców, z których, po odpowiedniej adaptacji, mogą korzystad
samorządy różnych szczebli.
Systemy edukacji w Polsce i Niemczech, poza zasadniczą zbieżnością, wykazują też wiele cech
odmiennych. Różnice te skupiają się przede wszystkim na wczesnym i systematycznym
poradnictwie kierunkowym i zawodowym w szkołach niemieckich, gdzie uczniowie, jak się
wydaje, są lepiej i bardziej świadomi swoich wyborów zawodowych. W Niemczech także wybory
kierunkowe i zawodowe dokonywane są przez uczniów i rodziców znacznie wcześniej niż
w Polsce, przy czym wybór profilu czy szkoły przez 13-latka może w znacznym stopniu
ograniczad możliwości jego dalszego kształcenia. Mniejsze nakierowanie zawodowe w Polsce
może także przyczyniad się do większej elastyczności absolwentów na rynku pracy, którzy muszą
się dopasowywad do aktualnych wymagao i oczekiwao pracodawców. Z drugiej jednak strony,
jak się wydaje, system niemiecki pozwala na lepsze przygotowanie i bardziej racjonalne wybory
edukacyjne, przyczyniające się do lepszego dopasowania możliwości i oczekiwao absolwentów
do oferty rynku pracy.
Względny wskaźnik liczby studentów wyższych uczelni na 1.000 mieszkaoców w województwie
lubuskim w 2005 roku, podobnie jak w innych regionach w Polsce, był wysoki i przekraczający
średnie wskaźniki dla Niemiec, będąc przy tym porównywalny z wartościami typowymi dla
wielkich ośrodków akademickich jak Berlin i znacznie przewyższając dane dla Brandenburgii.
W kolejnych latach zauważalny jest wyraźny, postępujący spadek liczby studentów na 1.000
mieszkaoców w województwie lubuskim i obecnie jest on najniższy w Polsce. Spadek ten,
charakterystyczny dla całego kraju, nie wydaje się byd wyłącznie konsekwencją wchodzących
w etap wyższej edukacji roczników niżu demograficznego, lecz w znacznym stopniu zdaje się
wynikad z przewartościowao ścieżek rozwoju zawodowego, bardziej świadomych
i odpowiedzialnych decyzji oraz ograniczaniem popularności mitu dyplomu wyższej uczelni jako
gwarancji dobrej pracy.
Instytucje otoczenia biznesu występują po obu stronach Odry i Nysy Łużyckiej, przy czym
te po zachodniej stronie wydają się byd bardziej aktywne, co wynika w dużej mierze z większej
dostępności do środków finansowych, umożliwiających podejmowanie wielostronnych i byd
może skuteczniejszych działao wspierających rozwój przedsiębiorczości w regionie. Systemy
usług i instrumentów rynków pracy są w swoich podstawowych zasadach zbieżne. Zarówno
w Polsce, jak i w Niemczech, instytucje rynku pracy mają takie same lub bardzo zbliżone cele
oraz narzędzia, zaś zasadnicza różnica leży znów w wielkości nakładów przeznaczanych na usługi
rynku.
– 12 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W celu podsumowania rozważao dotyczących regionów, przygotowano analizę SWOT
potencjału społeczno-gospodarczego. Do wybranych silnych stron Berlina (BE), Brandenburgii
(BB) i województwa lubuskiego (WL) należą:

Dogodne położenie komunikacyjne na międzynarodowych korytarzach transportowych
i dogodna infrastruktura komunikacyjna - autostrada, kolej (BE, BB, WL), chod przy złym
stanie technicznym (WL)

Relatywnie niski poziom płac i dostępnośd siły roboczej (WL)

Duża potencjalna dostępnośd gruntów i relatywnie niskie ceny gruntu (BB, WL)

Wykreowane dominujące branże gospodarki z zarysowanymi strukturami klastrowymi

Walory krajobrazowe, przyciągające turystów i mieszkaoców

Znaczący potencjał demograficzny, kulturowy i gospodarczy metropolii (BE)

Sprawny system komunikacji publicznej, zwłaszcza kolejowej (BB, BE)

Rozwinięty system wsparcia dla inwestorów
Do słabych stron można zaliczyd:

Peryferyjne położenie wobec głównych centrów gospodarczych paostwa

Słaby system komunikacji publicznej, w tym między głównymi centrami gospodarczymi
regionu (WL)

Silna krajowa konkurencja w aspekcie pozyskiwania inwestorów zewnętrznych

Mała gęstośd zaludnienia na obszarach peryferyjnych, ograniczająca opłacalnośd rozwoju
infrastruktury (BB, WL)

Ogólnie przeciętna kondycja finansowa i gospodarcza regionu

Brak silnej grupy lokalnych i regionalnych liderów (lokomotyw) gospodarczych

Negatywne procesy demograficzne oraz zastane struktury społeczne, o niewielkiej
elastyczności i mobilności (BB)
Podstawowe szanse rozwojowe regionów to:

Wykorzystanie środków zewnętrznych dla kontynuacji rozwoju infrastruktury
komunikacyjnej, ułatwiającej lepsze połączenie regionu z innymi ważnymi centrami
gospodarczymi

Położenie nacisku instytucji edukacyjnych na wzrost wykształcenia ukierunkowanego
na priorytetowe branże

Kontynuacja wzrostu firm, które wcześniej zainwestowały w regionie
– 13 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Pozyskanie i rozwój nowych inwestycji, zwłaszcza w nowoczesnych, innowacyjnych
i kreatywnych branżach priorytetowych

Poprawa koniunktury światowej, w tym Niemiec, a w szczególności Berlina, zwłaszcza
w branżach kluczowych

Odwrócenie negatywnych
rezydencjalnej regionu (BB)
trendów
demograficznych,
wzrost
atrakcyjności
Do głównych zagrożeo można zaliczyd:

Zwiększanie przewagi konkurencyjnej alternatywnych lokalizacji inwestycyjnych

Wzrost wynagrodzeo, jako czynnik ograniczenia konkurencyjności

Wzrost cen nieruchomości

Niekorzystne dla inwestorów i mieszkaoców zmiany prawne

Pogorszenie sytuacji makroekonomicznej, pogłębiający się kryzys i potencjalny rozpad
strefy euro

Brak zrównoważenia rozwoju gospodarczego i dynamiczny rozwój branż, hamujący
lub uniemożliwiający wzrost innych sektorów – konflikty branżowe (np. turystyka /
przemysł; transport / mieszkalnictwo i inne)

Dalsza przyspieszona depopulacja regionu oraz narastanie konfliktów etnicznych
i nacjonalistycznych (BB, BE)

Załamanie się systemu wsparcia dla inwestorów i odpływ inwestycji z regionu
Zaproponowano również szereg ogólnych i szczegółowych rekomendacji dla władz lokalnych,
instytucji rynku pracy, edukacji a nawet pracodawców i pracowników, spośród których można
wymienid:

Regularne badania i monitoring sytuacji społeczno - gospodarczej w sąsiednich regionach

Kontynuacja działao w celu wzmocnienia integracji transportowej i lepsze wykorzystanie
korytarzy transportowych

Promocja nauki języka niemieckiego i kultury niemieckiej w celu ograniczania wzajemnej
nieufności

Lepsze dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb regionalnego i transgranicznego
rynku pracy

Intensyfikacja współpracy między instytucjami rynku pracy i edukacji oraz dbałośd
o rozwój ścieżki kariery zawodowej (przekwalifikowanie, elastycznośd)

Rozwój gospodarki w oparciu o istniejące po obu stronach Odry i Nysy Łużyckiej klastry
– 14 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Wspieranie modeli umożliwiających podejmowanie pracy w innych regionach, w tym
w Niemczech, przy jednoczesnym zamieszkaniu na terenie województwa lubuskiego,
poprzez usprawnianie dojazdów do pracy
Wskazano również sektory województwa lubuskiego, które obecnie lub w przyszłości mogą
wpłynąd szczególnie istotnie na rozwój regionu. Wśród sektorów wskazano również te, których
potencjał wzrostowy zależny jest wprost od wykorzystania uwarunkowao społecznoekonomicznych sąsiednich regionów w Niemczech. Lista ta obejmuje:

Mechanika, maszynoznawstwo, produkcja maszyn i urządzeo, przemysł motoryzacyjny,
budowa kolei, telematyka

Przemysł drzewny i meblarski

Budownictwo, w tym infrastruktury komunikacyjnej, ale także remonty i renowacje

Wsparcie techniczne i operacyjne sektora medycznego, w tym technicy medyczni, niższy
personel medyczny, laboranci

Nowoczesne, ekologiczne rolnictwo, połączone z marketingiem i przedsiębiorczością

Logistyka, transport i magazynowanie

Call Centers

Technologie informatyczne, komputeryzacja, obsługa sieci i serwerów

Energetyka, a w szczególności pozyskiwanie energii ze źródeł odnawialnych

Life sciences, wraz z biomedycyną i biofizyką

Mikrotechnologie / Enabling Technologies (technika laserowa, nanotechnologia, optyka)

Opieka społeczna, a w szczególności opieka nad osobami starszymi

Obsługa ruchu turystycznego, zarządzanie sportem, rekreacja
Lubuskie, Brandenburgia i Berlin mają już obecnie szereg pozytywnych doświadczeo
we współpracy. Nie do kooca wykorzystywaną możliwością dla gospodarek obu krajów jest
funkcjonowanie pośrednictwa pracy w ramach Europejskich Służb Zatrudnienia.
Przeprowadzone badania ankietowe oraz dane statystyczne potwierdzają jednak integrację
rynków pracy. W większym stopniu polscy pracownicy wykorzystują możliwośd zatrudnienia
w Niemczech niż niemieccy w Polsce (w tym w województwie lubuskim), jednak należy wyraźnie
stwierdzid, że transfer pracowników jest dwustronny. Zarówno badania ankietowe,
jak i przeprowadzone wywiady z przedstawicielami instytucji rynku pracy i wyższych uczelni
wskazują, że jedną z barier dla większego stopnia integracji jest bariera językowa, w pewnym
stopniu również biurokracja.
– 15 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wymierne efekty uzyskuje się również w zakresie programów współpracy transgranicznej
Województwa Lubuskiego i Brandenburgii. Oprócz rzeczywistych efektów, jak zbudowana
infrastruktura drogowa, sportowa, turystyczna, ważny jest tu sam fakt rozwijania wzajemnych
kontaktów, przestawienia ich do formy poszukiwania wspólnych celów, rozwiązywania
wspólnych problemów. Realizowane na obszarze Województwa Lubuskiego i Brandenburgii
i współfinansowane ze środków UE programy: INTERREG IIIA oraz Program Operacyjny EWT
Polska (Województwo Lubuskie) - Kraj Związkowy Brandenburgia 2007-2013, są prezentowane
jako wzorcowe przykłady rzeczywistego zaangażowania nie tylko instytucji, ale przede
wszystkim mieszkaoców obu współpracujących regionów.
W warunkach gospodarczych, nigdy nie uniknie się sytuacji konkurencji. Z punktu widzenia
instytucji reprezentujących regiony przygraniczne istotne jest natomiast, aby znaleźd takie
obszary, gdzie wzajemna współpraca stanie się komplementarna, uzyskany zostanie efekt
synergii i aktywne działania dla wsparcia osób i przedsiębiorców w ramach zidentyfikowanych
obszarów. Zaprezentowane Studium potwierdza zasadnośd dalszej współpracy transgranicznej
Województwa Lubuskiego, Brandenburgii i Berlina, czego efektem będzie wzmocnienie
integracji gospodarek, w tym rynku pracy, instytucji i codziennych kontaktów mieszkaoców.
– 16 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Die Selbstverwaltung der Woiwodschaft Lubuskie fördert aktiv die Entwicklung
unternehmerischer Aktivitäten und des Arbeitsmarkts bei der Durchführung der gerade
aktualisierten Entwicklungsstrategie der Woiwodschaft Lubuskie (Lebus) oder der
Beschäftigungsstrategie in Lubuskie für die Jahre 2011–2020. Mehrere Handlungen
konzentrieren sich darauf, die Möglichkeiten, die die strategische Lage der an der Grenze
zu Brandenburg liegenden Woiwodschaft Lubuskie bietet, auszunutzen.
Angesichts des vorhersehbaren globalen Konjunkturrückgangs steht die Lokal- und
Regionalentwicklung vor zahlreichen Herausforderungen, die in den grenznahen Gebieten von
besonderer, übernationaler Bedeutung sind. Die Grenzregionen sind sowohl gegenüber den
gesellschaftlichen und wirtschaftlichen Zentren mehr oder weniger Randgebiete als auch
verfügen sie über Möglichkeiten, die sich aus lokaler oder regionaler, grenzüberschreitender
Zusammenarbeit ergeben, die für die anderen, zentral gelegenen Regionen unerreichbar ist. Die
einzigartige Lage der Grenzregionen, die einerseits „zwischen“ größeren und stärkeren
Staatsstrukturen und andererseits neben einer anderen Region liegen, die oft eine vollkommen
andere gesellschaftlich-wirtschaftliche Struktur hat, impliziert die Notwendigkeit, spezifische,
oft unwiederholbare Entwicklungspfade zu suchen, die die kulturelle, gesellschaftliche und
wirtschaftliche Unterschiedlichkeit der geografisch nahen, allerdings gesellschaftlich entfernten
„ausländischen“ Region berücksichtigen.
Die Woiwodschaft Lubuskie, die an das Bundesland Brandenburg grenzt und nahe der
Bundeshauptstadt Berlin liegt, ist ein Beispiel für eine Region, deren Entwicklung in großem
Maße durch die grenznahe Lage determiniert werden kann. Lubuskie und Brandenburg sind
durch erhebliche Ähnlichkeit gekennzeichnet, besonders in Bezug auf die Umwelt, die
Geschichte und die grundlegenden Entwicklungsverläufe. Sie unterscheiden sich jedoch deutlich
nicht nur durch Gesellschafts- und Wirtschaftsstrukturen, sondern auch durch
Entwicklungsbedingungen und -perspektiven. Brandenburg ist in seiner Binnenstruktur viel
differenzierter als die Woiwodschaft Lubuskie: Die Gebiete in der Nähe von Berlin haben
deutlich den Charakter einer Metropolregion, die Landkreise außerhalb der direkten
Nachbarschaft Berlins gehören dagegen meistens zu den „schrumpfenden“ Regionen mit den
Eigenschaften einer Entvölkerung und eines wirtschaftlichen Stillstands.
Die fortschreitende Integration der EU-Länder, darunter die Grenz- und Arbeitsmarktöffnung
soll zur Intensivierung der gesellschaftlichen und wirtschaftlichen Integration der grenznahen
Regionen führen, darunter Lubuskie und Brandenburg. Diese Integration ist jedoch in gewissem
Ausmaß durch Kulturdifferenzen eingeschränkt.
Die Arbeiten im Rahmen der vorliegenden Vergleichsstudie konzentrierten sich auf die
Erarbeitung einer Diagnose der gesellschaftlich-wirtschaftlichen Situation und des
Arbeitsmarkts und auf den Vergleich der geplanten Richtungen der gesellschaftlichwirtschaftlichen Entwicklung, um das Niveau der gegenseitigen Kenntnis der Regionen
zu steigern und die Ähnlichkeiten, die Unterschiede und den aktuellen Integrationslevel
zu identifizieren.
Unter den Analysen ist auch der Arbeitsmarkt ein umfangreiches Thema, besonders seit der
Öffnung des deutschen Arbeitsmarkts für Arbeitskräfte aus Polen am 1. Mai 2011. Zweifelsohne
ist die Möglichkeit, eine günstige Beschäftigung in Deutschland zu finden, für die polnischen
– 17 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Arbeitskräfte von Vorteil. Andererseits kann die Arbeitsmigration zu einem Mangel
an Arbeitskräften beitragen, die die polnischen Unternehmer anstellen möchten. Dies betrifft
hochqualifizierte Spezialisten, z. B. Ärzte, Informatiker.
Kontakte, die die Woiwodschaft Lubuskie mit der Hauptstadtregion Berlin und dem Bundesland
Brandenburg verbinden, haben sowohl einen Wettbewerbs- als auch einen komplementären
Charakter. In einigen Aspekten können die Regionen, besonders Brandenburg und Lubuskie im
Bereich der Industrieinvestitionen, der Wohnattraktivität, der Erholung und aktiven Touristik
und der Logistik zueinander in Konkurrenz stehen. In vielen anderen Bereichen können sich die
Regionen beiderseits der Oder und Neiße ergänzen und von der Nachbarschaft profitieren.
Zu den Bereichen einer möglichen Konvergenz kann man Bildung, besonders die
Hochschulausbildung, Energiewirtschaft, Forschung und Entwicklung, historische Touristik und
zahlreiche Dienstleistungen zählen.
Seit dem 1. Mai 2011 steht der deutsche Arbeitsmarkt für polnische Staatsbürger offen. Die
Abschaffung dieser Beschränkung kann sowohl positive als auch negative Auswirkungen für die
Wirtschaft der Woiwodschaft Lubuskie implizieren. Die Möglichkeit, eine Beschäftigung unter
relativ günstigen Bedingungen im Ausland zu finden, ist angesichts des begrenzten
Stellenangebots in Polen ein unbestreitbarer Vorteil. Andererseits kann die Abwanderung der
fähigsten Kräfte zu einem Fachkräftemangel führen, die die polnischen Unternehmen anstellen
möchten. Dies betrifft die Gruppen hochqualifizierter Spezialisten. Deutsche Unternehmen
melden Stellenangebote, z. B. für polnische Ärzte und Informatiker, am liebsten, wenn diese
über Deutschkenntnisse verfügen, also für die Berufsgruppen, bei denen die polnischen Firmen
auch einen Mangel an Fachkräften melden. Es ist darauf hinzuweisen, dass in den ersten
Monaten nach der Öffnung des deutschen Arbeitsmarkts keine beträchtliche Abwanderung der
Arbeitskräfte aus der Woiwodschaft Lubuskie nach Deutschland verzeichnet wurde.
Die Situation in Regionen wird weitgehend durch die Struktur und die demografischen Prozesse
beeinflusst und ihre Analyse erlaubt, auf die Tendenzen in der Bevölkerungsentwicklung
hinzuweisen, die in der nächsten Zukunft die Situation der Lokal- und Regionalwirtschaft,
darunter des Arbeitsmarkts, wesentlich beeinflussen können. Die Woiwodschaft Lubuskie
verzeichnet bezüglich der natürlichen Bevölkerungsentwicklung die beste Situation, wo die
Geburtenrate nicht nur die Sterberate überragt, sondern auch eine höhere Dynamik der
natürlichen Bevölkerungsentwicklung beobachtet wird. Ein günstiger Trend lässt sich in Berlin
beobachten, wo seit 2007 die natürliche Bevölkerungsentwicklung verzeichnet wird.
Im Hintergrund von Berlin und Lubuskie gestaltet sich die Situation Brandenburgs negativ, wo
nicht nur ein natürlicher Bevölkerungsrückgang, sondern auch eine weitere Vertiefung dieses
Trends beobachtet wird. Dies bedeutet, dass in über zehn Jahren immer weniger Menschen
im erwerbsfähigen Alter in den lokalen Arbeitsmarkt eintreten werden. Das wird im Kontext der
älter werdenden Gesellschaft ernsthafte Probleme bezüglich der Sozialleistungen, insbesondere
der Rentenleistungen, bereiten. Eine derartige demografische Situation kann sich für die
Einwohner der Woiwodschaft Lubuskie positiv auswirken, die über die auf dem Brandenburger
Arbeitsmarkt gesuchten Qualifikationen verfügen und große Chancen haben können, eine
Arbeit in Deutschland zu finden.
In dem untersuchten Zeitraum charakterisierte sich die Region Lubuskie durch die
Abwanderung, wobei ihr Umfang verminderte sich wesentlich nach 2006. Im Jahr 2010 erfolgte
– 18 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
ein ausgeglichener Wanderungssaldo bezüglich der Außenwanderung. Für die Migration
entscheiden sich vor allem junge, aktive Menschen, die bereit sind, das Risiko eines
Wohnsitzwechsels auf sich zu nehmen, um ihr Ziel zu erreichen – sich Arbeit und Mittel
zur Verbesserung ihrer Lebensbedingungen zu verschaffen. Dies bedeutet, dass das
Migrationsproblem negative gesellschaftliche und wirtschaftliche Konsequenzen für die Region
Lubuskie haben kann. Perspektivenmangel auf dem lokalen Arbeitsmarkt wird ein sog.
Vertreibungsfaktor sein, umso mehr als die Nachbarregionen – Brandenburg und andere
ostdeutsche Bundesländer – über ein attraktives Immobilienangebot, ein günstigeres
Versicherungs- und Sozialleistungssystem verfügen und zu einer Alternative für junge Familien
aus der Region Lubuskie werden können.
Abwanderungsprobleme, mit denen Brandenburg ringt, können dazu führen, dass die Regierung
des Bundeslandes und der kleineren Verwaltungseinheiten sich dafür entscheiden, eine
öffentliche Intervention durchzuführen, z. B. in Form einer Informations- und Werbekampagne
zwecks Anregung der Einwohner von Nachbarregionen zur Ansiedlung und zur Aufnahme
unternehmerischer Tätigkeit. Es ist von Vorteil, sich dessen bewusst zu sein und rechtzeitig die
an die Bedürfnisse der Region Lubuskie angepassten Maßnahmen zur Entwicklung der
Ausbildung und der beruflichen Weiterbildung, zur Schaffung einer Investitionsattraktivität, zur
Stimulierung individueller unternehmerischer Tätigkeit vorzunehmen, damit die
Stellenangebote für die Einwohner attraktiv sind und ihre Abwanderung auf der Suche nach
besseren Arbeitsbedingungen stoppen.
Die demografische Zukunft der untersuchten Regionen kann unter dem Gesichtspunkt der
durch nationale Behörden Polens und Deutschlands erarbeiteten demografischen Prognosen
beurteilt werden. Am besten, allerdings bedeutet es nicht günstig, präsentiert sich die
Woiwodschaft Lubuskie, wo ein Bevölkerungsschwund um 2,7 % im Jahr 2030 prognostiziert
wird. In der ungünstigsten Situation befindet sich Brandenburg, wo ein Bevölkerungsschwund
um beinahe 10 % schon in 20 Jahren geschätzt wird und, was noch beunruhigender ist, sich der
Rückgang in den nachfolgenden Jahren noch beschleunigen wird (um weitere 25 %).
Pessimistisch zeichnet sich die Prognose für die Änderung der Altersabhängigkeitsrate in allen
drei untersuchten Regionen, am meisten aber in Brandenburg. Sie bedeutet im Besonderen ein
negatives Verhältnis zwischen Menschen im erwerbsfähigen und denen im nicht arbeitsfähigen
Alter. Es ist sicherlich mit Interventionsversuchen vonseiten der lokalen und regionalen
Regierungen zu rechnen. Eines der Werkzeuge einer solchen Intervention kann die Politik der
Anreize zur Gründung eines ständigen Wohnsitzes sein, die an die Einwohner der westlichen
Regionen Polens, darunter der Woiwodschaft Lubuskie, gerichtet wird.
Die Wirtschaftstrukturen und -prozesse sind in hohem Maße mit der demografischen Situation
in der Region verbunden und von ihr abhängig. Sie wirkt auf die Möglichkeiten und
Entwicklungsbeschränkungen der Region ein.
Die Beschäftigungsstruktur ist in jeder der Regionen deutlich unterschiedlich; dabei verweist sie
auf den dominierenden Charakter des jeweiligen Gebiets. Berlin als eine große europäische
Metropole zeichnet sich durch eine sehr hohe Quote der bei den Dienstleistungen
Beschäftigten aus. Markant ist der ziemlich große Anteil der mit Industrieproduktion
verbundenen Tätigkeit in der Region Lubuskie und in Brandenburg. In der Woiwodschaft
– 19 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Lubuskie arbeitet jede dritte Person im industriellen Sektor und der Anteil der in diesem Sektor
Beschäftigten wächst weiterhin. In Brandenburg, wie auch in anderen östlichen Bundesländern,
erfolgte ein Wirtschaftsaufschwung nach der Wiedervereinigung Deutschlands, besonders im
Infrastrukturbereich. In den letzten Jahren lassen sich doch einige Zeichen für Stagnation
beobachten, besonders in Bezug auf eine niedrige Wettbewerbsfähigkeit gegenüber den
Westlichen Teilen Deutschlands.
Allgemeine betriebswirtschaftliche Grundkennzahlen wie Bruttoinlandsprodukt, Einkommen
oder Vergütung weisen unter Berücksichtigung der gleichen Einheiten sehr deutliche
Disparitäten zwischen Deutschland und Polen auf, selbst wenn mit relativ armen Gebieten der
Bundesrepublik verglichen wird. Diese Unterschiede werden teilweise durch niedrigere
Lebenshaltungskosten in Polen aufgefangen und sie werden schon jetzt zu einem wichtigen
Antrieb der gesellschaftlichen und wirtschaftlichen Umwandlung in den analysierten Regionen.
Sie werden sich wahrscheinlich in den nächsten Jahren vermindern, aber sie sind ein wichtiger
Faktor, der die Wettbewerbsfähigkeit der Woiwodschaft Lubuskie bei dem
grenzüberschreitenden Warenaustausch und auf dem Arbeitsmarkt stärkt.
Die Wirtschaftsstruktur in jedem der analysierten Regionen ist spezifisch und hauptsächlich
einzigartig. Man kann jedoch einige grundsätzliche Wirtschaftscluster unterscheiden, die für die
jeweiligen Regionen charakteristisch sind:

Der Cluster Metallindustrie und Maschinenbau stützt sich vor allem auf Hütten- und
Metallverarbeitungswerke in Brandenburg. Ein Metallcluster in der Woiwodschaft
Lubuskie konzentriert sich auf Firmen in der Agglomeration Gorzów Wielkopolski.

Der Cluster zur Produktion von Transportmitteln, darunter Eisenbahn-, Straßen- und
Flugtransport, tritt fast ausschließlich in Brandenburg auf.

Der Cluster Logistik stützt sich auf große Logistikzentren, die bei dem Berliner
Autobahnring gelegen sind.

Der Cluster EDV und Medien – eine der führenden Branchen Berlins.

Der wissenschaftliche Cluster, gestützt fast gänzlich auf die Hochschulen Berlins, die
unbestreitbar in der Region dominieren, bei einem wesentlichen Anteil der Hochschulen
von Brandenburg und Lubuskie.

Der Cluster Energiewirtschaft, den die Kraftwerke von Südbrandenburg, Stromnetze und
Betriebe bilden, die Einrichtungen zur Energieerzeugung herstellen, darunter
Sonnenenergie.

Der medizinische Cluster, gestützt auf die Kliniken Berlins sowie Forschungsinstitute und
Pharmaunternehmen von Berlin, Brandenburg und der Woiwodschaft Lubuskie.

Der Cluster Landwirtschaft und Lebensmittelindustrie, in dem sich die
Lebensmittelproduktion und -verarbeitung konzentriert, ist hauptsächlich in Lubuskie
und weniger in Brandenburg entwickelt.

Der touristische Cluster ist ein sehr wichtiger Entwicklungsfaktor in jeder der
analysierten Regionen, hat jedoch eine deutlich andere Form in Berlin (städtische,
– 20 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
großenteils ausländische Massentouristik) und Potsdam (in- und ausländische
historische Touristik). Brandenburg und die Woiwodschaft Lubuskie unterscheiden sich
davon: Dort dominieren die inländische Erholung und die natur- und landesbezogene
Touristik.
Das Verkehrssystem der analysierten Regionen besteht deutlich aus zwei getrennten
Untersystemen – des polnischen und des deutschen. Jedes davon ist innerstaatlich auf
Verbindungen mit anderen Gebieten des eigenen Staates orientiert. Diese Systeme treffen sich
nur in einigen Punkten (Grenzübergänge und Brücken), man kann nicht von einem integrierten
Transport- oder Verkehrssystem sprechen. Lediglich die Flughäfen Berlins üben eine
grenzüberschreitende Funktion aus und bedienen einen erheblichen Teil des Flugverkehrs der
Woiwodschaft Lubuskie.
Das System der Gewinnung von Investoren ist entschieden in Deutschland am besten
entwickelt, besonders in Berlin, wo die lokale Regierung viel Wert legt auf Gewinnung von
Unternehmern, darunter aus dem Ausland, auch aus Polen. Die in Berlin wie auch
in Brandenburg geschaffenen Anreize für Investoren gehören zu den günstigsten in Europa.
Es scheint jedoch, dass zu viel Wert auf Gewinnung unternehmerischer Emigranten gelegt wird,
die, nachdem sie das System der Ermäßigungen und Anreize ausgenutzt haben, an einen
anderen Ort umziehen können. Weniger wird für die Verstärkung des lokalen
unternehmerischen Handelns gesorgt. Es ist hinzuzufügen, dass die Folgen der großzügigen und
günstigen Investitionsbedingungen nur im geringen Maße auf das Wirtschaftswachstum Berlins
einwirken. Hier ist Berlin durch eine Lücke im Vergleich zu anderen großen deutschen Städten
gekennzeichnet.
Die Entwicklung der Informationsgesellschaft, gemessen am Zugang zum breitspurigen Internet,
ist grundsätzlich keine Kennzahl, die die Regionen differenzieren könnte.
Die strukturellen Wirtschaftsprobleme, insbesondere in der Eurozone, führen in einer Situation
großer Unsicherheit in der Globalwirtschaft dazu, dass die erarbeiteten Wirtschaftsprognosen
mit einer hohen Fehlerquote belastet sein können. Trotzdem kann man aufgrund der Analyse
des aktuellen Potenzials der Regionen und der äußeren Bedingtheit einige mehr oder weniger
deutliche Tendenzen zur Veränderung wahrnehmen, die sich wahrscheinlich in Zukunft
fortsetzen werden. Im Falle des untersuchten Gebiets kann man dazu rechnen:

eine fortschreitende Deindustrialisierung Berlins, verbunden mit der Schließung der
innerhalb der Stadt existierenden Werke der Verarbeitungsindustrie

eine Entwicklung innovativer Forschungs- und Produktionssektoren in Berlin und seiner
Nachbarschaft, verbunden unter anderem mit life sciences [Biowissenschaften], IT,
Nanotechnologien und Medien

eine Entwicklung moderner Industriezweige beiderseits von Oder und Neiße, darunter
der Transportmittel-, Energie-, Metallindustrie
– 21 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

eine weitere Entwicklung der an kurzem Aufenthalt orientierten (städtischen) Touristik
in Berlin und verschiedener Formen des Erholungs- und Aufenthaltstourismus in
Brandenburg und der Woiwodschaft Lubuskie

eine steigende verkehrsbezogene Erreichbarkeit der Region infolge der Eröffnung des
großen Flughafens BBI und des gebauten Autobahnsystems in Polen und der daraus
folgenden Entwicklung der Logistik

eine Peripherisierung der Gebiete Brandenburgs, die weit von Berlin entfernt sind, und
eine Verstärkung der bipolaren Wirtschaftsstruktur der Woiwodschaft Lubuskie
Der Vergleich der statistischen Informationen und der Angaben in Publikationen über die
regionalen Arbeitsmärkte der Region Lubuskie, Brandenburgs und Berlins führt zu dem Schluss,
dass diese Märkte unter vielen Gesichtspunkten ziemlich ähnlich sind, obwohl zugleich durch
gewisse Eigenschaften gekennzeichnet, die wesentliche Unterschiede darstellen. Berlin als ein
besonderer Raum, d. h. ein Metropolbereich und eine der wichtigsten Städte Europas, weist
eine Reihe von Kennlinien auf, die von denen des umgebenden Gebiets des Bundeslandes
Brandenburg und der ziemlich entfernten Region Lubuskie abweichen.
Alle analysierten Gebiete verzeichnen eine steigende Beschäftigtenrate. In den deutschen
Bundesländern erfolgt seit 2005 ein stabiler Zuwachs. In der Woiwodschaft Lubuskie hat sich
dagegen gewissermaßen die Krise, mit der sich die Euroländer seit 2008 auseinandersetzen,
spüren lassen. Zu beachten ist, dass die Region Lubuskie gemäß den letzten statistischen
Angaben ein besonders hohes Tempo der Steigerung der Beschäftigtenrate verzeichnet. Das ist
ein sehr positives Syndrom, das bedeuten kann, dass trotz gewisser Probleme, die die Krise mit
sich bringt (größere Vorsicht bei neuen Investitionsvorhaben, vertagte Entscheidungen über die
Anstellung neuer Arbeitskräfte, Probleme mit der Liquidität) die Woiwodschaft Lubuskie sich
durch Stabilität und Widerstandsfähigkeit gegen die konjunkturellen Schwankungen in der
Wirtschaft auszeichnet.
Der Vergleich der Struktur der durchschnittlichen Beschäftigung nach Tätigkeitsarten hatte zum
Ziel, die Branchen zu hervorzuheben, die sich in den jeweiligen Regionen durch die größte
Wachstumsdynamik oder den größten Rückgang charakterisieren. Daraus geht hervor, dass die
Branchen, die höhere Qualifikationen bzw. eine Hochschulausbildung erfordern, sich am besten
in Berlin entwickeln, was für die heutigen Großstädte typisch ist. In Brandenburg dagegen
betreffen die größten Veränderungen die Branchen der nicht marktbestimmten
Dienstleistungen (Bildung, Verwaltung) und des Finanz- und Versicherungssektors. In der
Woiwodschaft Lubuskie steigt die Beschäftigung am meisten in den Bereichen:
Verwaltungsdienste, Bauwesen sowie hochspezialisierte, wissenschaftliche und technische
Tätigkeit. Die mit Finanzen und Versicherungen sowie mit Information und Verkehr
verbundenen Branchen sind hingegen im Rückgang, was ein gewisses Signal für stagnierende
Wirtschaft im Bereich der modernen marktbestimmten Dienstleistungen ist. Die Verlangsamung
betrifft auch die Gesundheitspflege und Sozialhilfe, was aus der Einschränkung der
Betriebskosten u. a. durch Personalreduktion resultieren kann. In Brandenburg gibt es einen
Beschäftigungsrückgang in den Branchen, die mit Wissenschaft, Information und Verkehr sowie
mit dem Immobilienmarkt verbunden sind, was ein Signal für die Stagnation in der Entwicklung
– 22 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
der Dienstleistungen höheren Ranges sein kann. Diese Dienstleistungen sind eben für die
Nachbarregionen typisch. In Berlin zeichnet sich die Personalreduktion in typischen Industrieund Produktionsbranchen aus, was wieder einmal davon zeugt, dass Berlin eine moderne
postindustrielle Stadt mit einem entwickelten Sektor moderner marktbestimmter und nicht
marktbestimmter Dienstleistungen höheren Ranges ist.
Die Arbeitslosigkeit in allen verglichenen Regionen überschreitet 10 %, obwohl auf einen
zurückgehenden Trend dieser Erscheinung hinzuweisen ist. Die Woiwodschaft Lebus
verzeichnet die größte Rückgangsdynamik, obwohl im Jahr 2008 ein Wachstum der
Arbeitslosenrate erfolgte, worauf die Wirtschaftskrise und die damit verbundenen
Einschränkungen bei Investitionen und Beschäftigung sicherlich Einfluss hatten.
Die besprochenen Regionen unterliegen Veränderungen, die in Bezug auf Weiterentwicklung
überwiegend als positiv und optimistisch anerkannt werden können. Das bedeutet bei den
deutschen Bundesländern auch die Möglichkeit für eine Beschäftigung polnischer Staatsbürger.
Den Verlauf und die Tendenzen der Prozesse, die die regionalen Arbeitsmärkte gestalten, wie:
die wachsende Zahl der Beschäftigten und der beruflich Aktiven, die sinkende Arbeitslosenrate
oder eine hauptsächlich gute Wirtschaftslage der Regionen, kann man als stimulierend
bezeichnen und Einfluss nehmend auf die Verbesserung der Situation auf dem Arbeitsmarkt.
Zu den negativen Aspekten jener Veränderungen gehören: die wachsende Rate der älteren
Menschen unter den Arbeitslosen und ein wesentlicher Anteil der beruflich passiven Population
(Bevölkerung), der mit der Zeit immer größere staatliche Aufwendungen für die Realisierung der
Sozialleistungen und der Sozialhilfe erfordern kann.
Die sich verbessernde Wirtschaftslage Brandenburgs und Berlins (mit der zentralen Rolle Berlins
als Hauptstadt und Metropole), die überwiegend positiven Prozesse, die den Arbeitsmarkt
charakterisieren, ein finanziell attraktives Angebot auf dem Immobilienmarkt und die von den
lokalen und regionalen Regierungen erklärte Aufgeschlossenheit gegenüber Migranten aus
Polen führen dazu, dass eine wirkliche Öffnung der Regionen und ein Zustrom polnischer
Staatsbürger erfolgen kann, die sicherlich zu einer Verbesserung der demografischen Situation
führen werden (Zustrom junger Familien und mobiler, arbeitsuchender Personen) und zur
Weiterentwicklung, besonders in Brandenburg, beitragen werden. Dann müsste man mit
demografischen Problemen rechnen, die die Region Lubuskie betreffen würden. Sie würden zur
Vertiefung des negativen Migrationssaldos führen und mit der Zeit – zum natürlichen
Bevölkerungsrückgang.
Die Wirtschaftspolitik Berlins, Brandenburgs und der Woiwodschaft Lubuskie unterscheidet sich
deutlich voneinander, sowohl bezüglich der Bestimmung der Ziele und Voraussetzungen der
Politik als auch der Methoden ihrer Realisierung. Diese Unterschiede können zum Wachstum
der Wettbewerbsfähigkeit der jeweiligen Regionen beitragen, sie können auch zu einer Basis
des Studiums von Fällen und Mustern werden, die nach einer entsprechenden Aneignung durch
die Selbstverwaltung verschiedener Grade genutzt werden können.
Die Bildungssysteme in Polen und Deutschland, obwohl sie grundsätzlich einander entsprechen,
weisen auch viele Unterschiede auf. Diese bestehen vorwiegend in einer frühen und
systematischen Richtungs- und Berufsberatung in den deutschen Schulen, wo sich die Schüler,
wie es scheint, ihrer Berufswahl besser bewusst sind. In Deutschland werden die Richtungs- und
– 23 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Berufsentscheidungen früher durch die Schüler und ihre Eltern getroffen als in Polen, wobei die
Wahl eines Profils oder einer Schule durch einen 13-Jährigen wesentlich die Möglichkeiten
seiner weiteren Bildung beschränken kann. Die geringere Berufsorientierung in Polen kann auch
zur größeren Flexibilität der Absolventen auf dem Arbeitsmarkt beitragen, denn sie müssen sich
an die Erfordernisse und Erwartungen der Arbeitgeber anpassen. Andererseits aber, wie
es scheint, erlaubt das deutsche System eine bessere Vorbereitung und rationalere
Bildungsentscheidungen, die zur besseren Anpassung der Möglichkeiten und Erwartungen der
Absolventen an das Angebot des Arbeitsmarkts beitragen.
Die relative Rate der Hochschulstudenten per 1000 Einwohner im Jahr 2005 in der
Woiwodschaft Lubuskie war, ähnlich wie in anderen Regionen Polens, hoch und sie überschritt
die durchschnittlichen Raten in Deutschland. Sie war dabei mit den für solche akademische
Zentren wie Berlin typischen Werten vergleichbar und überschritt wesentlich die Raten von
Brandenburg. In den folgenden Jahren ist ein deutlicher Rückgang der Studentenrate per 1000
Einwohner in der Woiwodschaft Lubuskie bemerkbar und zurzeit ist er am niedrigsten in Polen.
Dieser für ganz Polen charakteristische Rückgang scheint nicht nur die Folge der in eine
Hochschulausbildung eintretenden geburtenschwachen Jahrgänge zu sein, sondern er scheint
weitgehend aus der Veränderung der Ansätze für die Berufsentwicklungswege, aus bewussterer
und verantwortlicherer Entscheidungen und aus dem verblassenden Mythos über das
Hochschuldiplom als Garantie für eine gute Arbeit zu erfolgen.
Die Institutionen aus der Wirtschaftsumgebung sind beiderseits von Oder und Neiße
vorhanden, wobei die auf der westlichen Seite aktiver zu sein scheinen, was hauptsächlich aus
einem besseren Zugang zu Geldmitteln hervorgeht, die es ermöglichen, mehrseitige und
möglicherweise erfolgreichere Maßnahmen zur Unterstützung der Entwicklung
unternehmerischer Tätigkeit in der Region vorzunehmen. Die Systeme der Dienstleistungen und
der Arbeitsmarktinstrumente überschneiden sich in ihren Grundlagen. Sowohl in Polen als auch
in Deutschland haben die Institutionen des Arbeitsmarkts die gleichen oder sehr nahe liegenden
Ziele und Werkzeuge und der grundsätzliche Unterschied besteht wieder in der Höhe der
Aufwände, die für die Marktdienstleistungen bestimmt werden.
Zwecks Zusammenfassung der Überlegungen über die Regionen wurde eine SWOT-Analyse des
gesellschaftlich-wirtschaftlichen Potenzials vorbereitet. Zu den gewählten Stärken Berlins (BE),
Brandenburgs (BB) und der Woiwodschaft Lubuskie (WL) gehören:

günstige Verkehrslage auf internationalen Verkehrskorridoren und günstige
Verkehrsinfrastruktur: Autobahn, Eisenbahn (BE, BB, WL), obwohl bei einem schlechten
technischen Zustand (WL)

relativ niedriges Vergütungsniveau und Zugänglichkeit der Arbeitskräfte (WL)

große potenzielle Zugänglichkeit der Grundstücke und ihre relativ niedrigen Preise
(BB, WL)

entwickelte dominierende Branchen mit umrissenen Clusterstrukturen

schöne Landschaft, verlockend für Touristen und Einwohner
– 24 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

bedeutendes demografisches, kulturelles und wirtschaftliches Potenzial der Metropole
(BE)

leistungsfähiges System des öffentlichen Verkehrs, besonders Eisenbahn (BB, BE)

entwickeltes Fördersystem für Investoren
Zu den Schwächen kann man zählen:

eine Peripherielage gegenüber den wirtschaftlichen Hauptzentren des Staates

ein schwaches öffentliches Verkehrssystem, darunter zwischen den wirtschaftlichen
Hauptzentren der Region (WL)

starker inländischer Wettbewerb bezüglich der Gewinnung externer Investoren

kleine Bevölkerungsdichte in den Peripheriegebieten, die die Rentabilität der
Infrastrukturentwicklung begrenzen (BB, WL)

allgemein mittelmäßige Finanz- und Wirtschaftslage der Region

keine starke Gruppe von
(Wirtschaftslokomotiven)

negative demografische Prozesse und vorhandene gesellschaftliche Strukturen mit
geringerer Flexibilität und Mobilität (BB)
lokalen
und
regionalen
wirtschaftlichen
Leadern
Die grundlegenden Entwicklungschancen der Regionen sind:

Verwertung äußerer Mittel zur fortgesetzter Entwicklung der Verkehrsinfrastruktur,
zwecks besserer Verbindung der Region mit anderen bedeutenden Wirtschaftszentren

Fokussierung der Bildungsinstitutionen auf Wachstum der auf Führungsbranchen
orientierten Ausbildung

fortgesetztes Wachstum der Firmen, die früher in der Region investiert haben

Gewinnung und Entwicklung neuer Investitionen, besonders in modernen, innovativen
und kreativen Führungsbranchen

Verbesserung der Weltkonjunktur, darunter in Deutschland und im Besonderen in
Berlin, vor allem in den Schlüsselbranchen

Umkehrung negativer demografischer Trends, Steigerung der Wohnattraktivität der
Region (BB)
Bei den Hauptbedrohungen sind zu nennen:

steigender Wettbewerbsvorteil alternativer Investitionslokalisierungen

steigendes Vergütungsniveau als ein wettbewerbsbegrenzender Faktor

steigende Preise von Immobilien

Rechtsänderungen, die für Investoren und Einwohner ungünstig sind
– 25 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Verschlechterung der makroökonomischen Situation, die sich vertiefende Krise und ein
möglicher Zerfall der Eurozone

keine nachhaltige Wirtschaftsentwicklung und eine dynamische Branchenentwicklung,
die das Wachstum anderer Sektoren behindert oder unmöglich macht –
Branchenkonflikte (z. B. Touristik – Industrie, Transport – Wohnungswesen u. a.)

weitere beschleunigte Entvölkerung der Region und Anhäufung von ethnischen und
nationalistischen Konflikten (BB, BE)

Zusammenbruch des Fördersystems für Investoren und Abfluss der Investitionen aus der
Region
Es wurde eine Reihe von allgemeinen und ausführlichen Empfehlungen für lokale Regierungen,
Arbeitsmarktinstitutionen, das Bildungswesen und sogar für Arbeitgeber und Arbeitnehmer
vorgeschlagen. Davon kann man nennen:

regelmäßige Untersuchungen und Monitoring der gesellschaftlich-wirtschaftlichen
Situation in den Nachbarregionen

Fortsetzung der Maßnahmen zwecks Intensivierung der Verkehrsintegration und eine
erfolgreichere Ausnutzung der Transportkorridore

Förderung des Deutschunterrichts und der deutschen Kultur, um das gegenseitige
Misstrauen zu überwinden

bessere Anpassung des Bildungsangebots an die Bedürfnisse des regionalen und
grenzüberschreitenden Arbeitsmarkts

Intensivierung
der
Zusammenarbeit
zwischen
den
Arbeitsmarktund
Bildungsinstitutionen und Sorge um die Entwicklung des Berufsweges (Umschulung,
Flexibilität)

Wirtschaftsentwicklung gestützt auf die an beiden Seiten von Oder und Neiße
vorhandenen Cluster

Förderung der Modelle, die die Aufnahme der Arbeit in anderen Regionen, darunter
Deutschlands, ermöglichen, bei gleichzeitigem Wohnen auf dem Gebiet der
Woiwodschaft Lubuskie, durch Verbesserung der Anfahrt zur Arbeit
Es wurde auch auf die Sektoren in der Woiwodschaft Lubuskie hingewiesen, die jetzt oder
künftig einen besonderen Einfluss auf die Entwicklung der Region haben können. Darunter
wurden auch diejenigen bezeichnet, in denen das Wachstumspotenzial gerade von der
Verwertung der gesellschaftlich-ökonomischen Bedingtheit der Nachbarregionen
in Deutschland abhängt. Diese Liste umfasst:

Mechanik, Maschinenwesen, Herstellung von
Automobilindustrie, Eisenbahnbau, Telematik
– 26 –
Maschinen
und
Einrichtungen,
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Holz- und Möbelindustrie

Bauwesen, darunter Bau der Verkehrsinfrastruktur, aber auch Renovierungen

technische und operative Unterstützung des medizinischen Sektors, darunter
Medizintechniker, niederes medizinisches Personal, Laboranten

moderne, ökologische
Unternehmerdynamik

Logistik, Transport und Lagerung

Callcenter

Informationstechnik, Computerisierung, Netz- und Serverwartung

Energie, insbesondere Energiegewinnung aus erneuerbaren Energiequellen

life sciences [Biowissenschaften] mit Biomedizin und Biophysik

Mikrotechnologie , enabling technologies [Grundlagentechnologie] (Lasertechnik,
Nanotechnologie, Optik)

soziale Dienste, insbesondere Pflege älterer Menschen

Bedienung des Reiseverkehrs, Sportverwaltung, Erholung
Landwirtschaft
in
Verbindung
mit
Marketing
und
Lubuskie, Brandenburg und Berlin haben schon jetzt eine Reihe positiver Erfahrungen bei der
Zusammenarbeit. Eine nicht völlig ausgenutzte Möglichkeit für die Wirtschaft beider Länder ist
die Arbeitsvermittlung im Rahmen des EURES-Netzes. Die geführten Umfragen und die
statistischen Daten bestätigen jedoch die Integrierung der Arbeitsmärkte. Die polnischen
Arbeitnehmer nutzen im größeren Umfang die Möglichkeit einer Beschäftigung in Deutschland
als die deutschen in Polen (in der Woiwodschaft Lubuskie); es ist jedoch deutlich festzustellen,
dass der Transfer der Arbeitskräfte in beiden Richtungen erfolgt. Sowohl die Umfragen als auch
die durchgeführten Interviews mit Vertretern des Arbeitsmarkts und der Hochschulen ergaben,
dass zwei der Barrieren, die einen höheren Integrationsgrad erschweren, die Sprachbarriere
und in einem gewissen Maße auch die Bürokratie ist.
Greifbare Ergebnisse werden auch im Bereich der Programme für die grenzüberschreitende
Zusammenarbeit der Woiwodschaft Lubuskie und Brandenburg erreicht. Neben wirklichen
Ergebnissen wie die gebaute Straßen-, Sport- und touristische Infrastruktur ist allein die
Tatsache von Bedeutung, dass die gegenseitigen Kontakte entwickelt werden und dass man auf
die Suche nach gemeinsamen Zielen und auf das Lösen gemeinsamer Probleme eingestellt ist.
Die auf dem Gebiet der Woiwodschaft Lubuskie und Brandenburg durchgeführten und aus EUMitteln mitfinanzierten Projekte: INTERREG IIIA und das operationelle Programm „Europäische
territoriale Zusammenarbeit“ des Bundeslandes Brandenburg und der Republik Polen
(Woiwodschaft Lubuskie) 2007–2013 werden als Musterbeispiele eines wirklichen Engagements
nicht nur der Institutionen, sondern auch der Einwohner beider zusammenarbeitender
Regionen dargestellt.
– 27 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Im wirtschaftlichen Handeln ist Konkurrenz nicht zu vermeiden. Vom Gesichtspunkt der
Institutionen aus, die die Grenzregionen vertreten, ist jedoch wichtig, solche Bereiche zu finden,
in denen die Zusammenarbeit komplementär ist und ein Synergieeffekt erlangt wird und aktiv
gehandelt wird, um Personen und Unternehmer im Rahmen der identifizierten Gebiete
zu fördern. Die dargestellte Studie bestätigt die Stichhaltigkeit einer weiteren
grenzüberschreitenden Zusammenarbeit Brandenburgs, Berlins und der Woiwodschaft
Lubuskie. Sie wird in stärkerer Integration der Wirtschaft, darunter der Arbeitsmärkte, der
Institutionen und der tagtäglichen Kontakte der Einwohner resultieren.
– 28 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
2.
Wprowadzenie
Wejście Polski w struktury Unii Europejskiej w 2004 roku dało możliwośd nowej jakości
współpracy transgranicznej z paostwami sąsiedzkimi. Współpracy, która dotyczy zarówno
instytucji, jak i poszczególnych obywateli, oraz która przejawia się w takich dziedzinach
jak gospodarka, edukacja, kultura, polityka. Zniesienie kontroli na polskich granicach,
stanowiących granice wewnętrzne w ramach UE, co było bezpośrednim efektem przystąpienia
do układu z Schengen w 2007 roku, czy otwarcie unijnych rynków pracy dla pracowników
z Polski, co nastąpiło ostatecznie w 2011 roku, to kolejne kamienie milowe na drodze
do integracji Europy.
Jednymi z beneficjentów współpracy europejskiej są regiony przygraniczne, które mają szansę
stad się regionami transgranicznymi. Kultywowanie kooperacji pomiędzy terenami
stanowiącymi części odrębnych, suwerennych paostw, ale mających równocześnie wiele
wspólnych wyzwao, problemów i możliwości ich rozwiązywania wpisuje się w ideę integracji
europejskiej. Główne założenia współpracy, zdefiniowane np. w ramach Europejskiej Karty
Regionów Granicznych i Transgranicznych abstrahują od oczywistych różnic, takich jak inne
rozwiązania podatkowe, socjalne czy odmienne struktury i zakres działania administracji.
Wykorzystują natomiast możliwości, jakie daje ograniczenie czy nawet wyeliminowanie
sztucznej przeszkody, jaką jest granica.
Nowe możliwości dotyczą między innymi instytucji, jak i osób mieszkających na terenie
województwa lubuskiego oraz w niemieckich krajach związkowych Brandenburgia i Berlin.
Analiza możliwości współpracy pomiędzy tymi regionami stała się podstawą dla badania
„Studium porównawcze polityki gospodarczej, rynku pracy i struktury zatrudnienia
Brandenburgii, Berlina i Województwa Lubuskiego”, zleconego do realizacji przez Urząd
Marszałkowski Województwa Lubuskiego.
Ideą projektu, w ramach którego powstało niniejsze opracowanie, jest dążenie do poszerzenia
wiedzy związanej z transgranicznymi kontaktami gospodarczymi, społecznymi, politycznymi
istniejącymi pomiędzy województwem lubuskim a Brandenburgią i Berlinem, ze szczególnym
uwzględnieniem problematyki rynku pracy.
Dokument koncentruje się na kierunkach oraz instrumentach rozwoju polityki społeczno –
gospodarczej oraz polityce zatrudnienia województwa lubuskiego, z punktu widzenia regionu
przygranicznego. Analizy i porównania mają stanowid jedną z podstaw do budowania
efektywnej polityki rozwoju społeczno-gospodarczego regionu. Dla realizacji tego celu
szczególną rolę odgrywa wskazanie sektorów lubuskiej gospodarki, których rozwój może zostad
znacznie przyspieszony dzięki ukierunkowaniu produkcji lub świadczonych usług
– 29 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
na zapotrzebowanie sąsiedniego rynku oraz określenie popytu i podaży pracy w województwie
lubuskim, Brandenburgii oraz w Berlinie.
Duża częśd opracowania koncentruje się na określeniu stanu obecnego, prognoz dotyczących
wybranych elementów gospodarki, potencjału lokalnego, w tym infrastruktury oraz
na porównaniu tych elementów dla trzech badanych regionów. Przedmiotem szczególnego
zainteresowania są więc również kwestie edukacji i jej dopasowania do wymogów rynku pracy,
system pozyskiwania inwestorów, kreowanie i wspieranie instytucji otoczenia biznesu, wsparcie
rozwoju infrastruktury a nawet turystyki.
W analizowanych obszarach tematycznych opracowanie prezentuje najpierw sytuację
w województwie lubuskim, następnie w regionach niemieckich, po czym następuje porównanie
najbardziej istotnych czynników ze wskazaniem wniosków i interpretacją różnic. Dzięki takiemu
podejściu udało się zarówno porównad badane regiony, jak również stworzyd pewnego rodzaju
kompendium wiedzy o Województwie Lubuskim, Brandenburgii i Berlinie w tak kluczowych
obszarach jak gospodarka, demografia, rynek pacy, polityka gospodarcza czy wzajemna
współpraca.
Analiza prezentuje stan wiedzy na listopad 2011 roku. Opracowanie jest częścią projektu
systemowego pt.: Studium porównawcze polityki gospodarczej, rynku pracy i struktury
zatrudnienia Brandenburgii województwa lubuskiego, realizowanego w ramach Priorytetu VIII
Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie,
Poddziałania 8.1.4 Przewidywanie zmiany gospodarczej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
– 30 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
3.
Opis zastosowanej metodologii oraz źródła
informacji wykorzystanych w badaniu
Realizacja założonych celów badawczych skutkowała doborem przez autorów badania
różnorodnych metod i narzędzi.
Wśród najważniejszych metod badawczych wykorzystanych w ramach badania „Studium
porównawcze polityki gospodarczej, rynku pracy i struktury zatrudnienia Brandenburgii, Berlina
i Województwa Lubuskiego” była analiza danych statystycznych, analiza dokumentów
źródłowych, badania jakościowe oraz ilościowe.
Analiza dokumentów źródłowych została przeprowadzona ze szczególnym uwzględnieniem:
 Krajowej Strategii Zatrudnienia na lata 2007-2013,
 Lubuskiej Strategii Zatrudnienia na lata 2011-2020,
 Lubuski rynek pracy w latach 2008-2010 (Lubuski Ośrodek Badao Regionalnych, Urząd
Statystyczny w Zielonej Górze),
 Projektu Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego,
 Brandenburger Fachkräftestudie Entwicklung der Fachkräftsituation und zusätlicher
Fachkräftebedart (studium na zlecenie MASGF Brandenburg).
Szczegółowa lista źródeł została uwzględniona w bibliografii, załączonej do niniejszego
opracowania.
Analiza danych statystycznych uwzględniała przede wszystkim analizę danych pochodzących z:
 Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze,
 Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze,
 Eurostatu,
 Ministerium für Arbeit Soziales, Frauen Und Familie des Landes Brandenburg,
 Agentur für Arbeit,
 Amt für Statistik Berlin-Brandenburg.
Zarówno dane źródłowe, jak i statystyczne dobierano z zachowaniem dbałości o ich aktualnośd,
koncentrując się na materiałach pochodzących z lat 2005-2010.
Nieocenionym wkładem do uzyskania zaplanowanych celów projektu były przeprowadzone
badania ilościowe w formule CATI. Badanie ankietowe metodą wywiadów telefonicznych
wspomaganych komputerowo skierowane zostało do mieszkaoców 3 badanych regionów
– 31 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
(Brandenburgia, Berlin i województwo lubuskie). Celem było rozszerzenie wiedzy o rynku pracy
na badanym obszarze, wynikającej z niezależnie zrealizowanej analizy statystyk i danych
źródłowych. Zakres pytao ankietowych związany był m.in. z aktualnym statusem na runku pracy,
skłonnością do pracy za granicą, w tym odpowiednio w Polsce/ w Niemczech, ewentualnymi
zmianami w postrzeganiu rynku pracy po otwarciu niemieckiego rynku pracy dla pracowników
z Polski. Aby zagwarantowad istotnośd wyników, badanie zostało przeprowadzone na próbie
1500 respondentów w wieku powyżej 15 lat, po 500 respondentów w każdym z 3 badanych
regionów.
Przeprowadzono również wywiady telefoniczne z przedstawicielami instytucji rynku pracy oraz
wywiady z przedstawicielami uczelni. Celem było zapoznanie się z opiniami ekspertów na temat
stanu rynku pracy, jego perspektywami, możliwymi kierunkami wzmocnienia. Zbadane zostały
wzajemne uwarunkowania rynku pracy w niemieckiej i polskiej części obszaru badawczego.
Badanie pozwoliło na rozwinięcie rekomendacji dla bezpośrednich i pośrednich uczestników
rynku pracy w badanym obszarze, w szczególności związanych z zapewnieniem rynkowi pracy
pracowników o specjalnościach najbardziej potrzebnych z punktu widzenia badanego obszaru.
Łącznie przeprowadzono 10 wywiadów.
Wzory narzędzi badawczych wykorzystanych w badaniu (formularze ankietowe i zestawy pytao
na potrzeby wywiadów) stanowią załącznik do niniejszego opracowania.
Należy wskazad, że metodologia badania zaprezentowana została w odrębnym Raporcie
Metodologicznym zaopiniowanym przez przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Lubuskiego.
– 32 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
4.
Porównanie sytuacji społeczno-gospodarczej
wraz z elementami prognozy
4.1. Pogłębione zbadanie zjawisk demograficznych, ich przyczyn i prognoz
na badanych obszarach w kontekście ich znaczenia dla rozwoju regionu
Województwo Lubuskie
Według statystyk GUS na dzieo 31 grudnia 2010 r. województwo lubuskie zamieszkiwało
1 011,0 tys. osób (2,6% populacji kraju). W wyniku dodatniego przyrostu naturalnego liczba
ludności w latach 2005 – 2010 zwiększyła się o 1 826 osób. Drugim, obok przyrostu naturalnego,
czynnikiem mającym wpływ na stan zaludnienia, są migracje ludności. Charakterystyczny dla
województwa jest deficyt migracyjny (więcej osób wyjeżdża z województwa niż do niego
przyjeżdża). W ostatnich latach natężenie ruchów migracyjnych ludności zmniejszyło się na tyle,
że nie ograniczało przyrostu demograficznego. W latach 2005 – 2010 saldo migracji
województwa było ujemne, jednak w roku 2010 nastąpił wyraźny spadek liczby wyjeżdżających
osób - liczba ludności zmniejszyła się o 474 mieszkaoców.
W 2010 r. w miastach mieszkało 641,7 tys. osób, na wsi 369,3 tys. osób. Tendencja spadkowa
liczby mieszkaoców miast na korzyśd terenów wiejskich utrzymuje się od kooca lat 1990.
W ostatnim dziesięcioleciu liczba ludności miejskiej zmniejszyła się o 10,3 tys. osób (tj. o 1,6%),
co znajduje odzwierciedlenie w niewielkim spadku wskaźnika urbanizacji z 64,7% (2000 r.)
do 63,5% (2010 r.) przy średniej krajowej 60,9%.
Struktura ludności według płci w województwie lubuskim od kilku lat nie ulega większym
zmianom. W 2010 r. kobiety stanowiły 51,5% ludności województwa ogółem. W latach 2005 –
2010 wzrosła średnia wieku zarówno kobiet, jak i mężczyzn. W 2005 roku kobiety dożywały
średnio 79,0 lat podczas gdy mężczyźni 70,2. W roku 2010 roku średnia długośd życia kobiet
wzrosła do 80,1, a mężczyzn do 71,5. Zostało to przedstawione na kolejnym wykresie.
– 33 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 1: Średnia długośd życia kobiet i mężczyzn w województwie lubuskim w latach 2005 2010
82
80
79,0
80,1
79,5
79,3
78,9
78,9
78
76
74
72
70,4
70,2
71,5
70,7
70,5
70,3
70
68
66
64
2005
2006
2007
średnia długośd życia kobiet
2008
2009
2010
średnia długośd życia mężczyzn
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Wartośd współczynnika feminizacji nie zmieniła się na przestrzeni lat 2005 – 2010 wynosząc 106
(wartośd dla kraju - 107).
Tabela 1: Struktura ludności województwa lubuskiego w latach 2005-2010
Struktura ludności
w wieku przedprodukcyjnym
w wieku produkcyjnym
w wieku poprodukcyjnym
2005
21,10%
65,40%
13,50%
2006
20,50%
65,70%
13,80%
2007
20,10%
65,80%
14,10%
2008
19,70%
65,90%
14,50%
2009
19,40%
65,80%
14,80%
2010
19,10%
65,70%
15,20%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Obserwowany w ostatnich latach w województwie lubuskim spadek liczby ludności w wieku
przedprodukcyjnym i produkcyjnym oraz wzrost populacji w wieku poprodukcyjnym istotnie
wpływa na przyszły potencjał ekonomiczny województwa. W 2010 r. liczba ludności w wieku
przedprodukcyjnym (0-17 lat) zmniejszyła się o 9,31% w porównaniu do 2005 r., a jej udział
w populacji zmniejszył się o 2,0% (z 21,10% do 19,10%). Z kolei w wieku produkcyjnym w latach
2005 – 2010 nie nastąpiła ani znacząca zmiana w ilości (spadek o 0,64%), ani w strukturze
(wzrost o 0,30%). Według GUS począwszy od 2002 r. wiek produkcyjny osiągają coraz mniej
liczne roczniki 18-latków, w 2001 r. było ich prawie 20 tys., w 2002 r. – 19,3 tys., natomiast
– 34 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w 2010 r. na rynek pracy mogło ich wejśd już tylko 13,7 tys. Dodatkowo na zmianę liczby osób
w wieku produkcyjnym ma wchodzenie studentów na rynek pracy.
Jednocześnie proces starzenia się zasobów siły roboczej powodowany jest coraz liczniejszą
grupą osób w wieku niemobilnym (tj. 45– 59/64 lata). W latach 2005 – 2010 nastąpił
dynamiczny wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym o 12,80%. Odsetek osób w wieku
poprodukcyjnym wzrósł z 13,5% w roku 2005 do 15,2% w 2010 r. Ma to negatywny wpływ
na wysokośd wskaźnika obciążenia ekonomicznego społeczeostwa. W 2010 r. na 100 osób
w wieku produkcyjnym1 przypadały 52 osoby w wieku nieprodukcyjnym2, podczas gdy w 2000 r.
były to 63 osoby.
Tabela 2: Dynamika liczby ludności województwa lubuskiego w podziale na powiaty w latach
2009-2010
Stan ludności
WOJEWÓDZTWO
Powiaty:
gorzowski
krośnieoski
międzyrzecki
nowosolski
słubicki
strzelecko-drezdenecki
sulęcioski
świebodzioski
wschowski
zielonogórski
żagaoski
żarski
Miasta na prawach powiatu:
Gorzów Wlkp.
Zielona Góra
w liczbach bezwzględnych
31 XII 2009
31 XII 2010
1 010 047
1 011 024
Dynamika 2010/2009
100,10
67 443
56 131
58 250
86 890
46 413
49 789
35 492
56 038
91 638
81 658
98 364
39 055
68 065
56 041
58 153
86 996
46 516
49 757
35 409
55 988
92 160
81 412
98 266
39 168
100,92
99,84
99,83
100,12
100,22
99,94
99,77
99,91
100,57
99,70
99,90
100,29
125 383
117 503
125 394
117 699
100,01
100,17
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Ludnośd województwa koncentruje się wokół dużych ośrodków miejskich: Zielonej Góry,
Gorzowa Wlkp., Nowej Soli i Żar. Prognozy ludności Województwa Lubuskiego opracowane
1
mężczyźni w wieku 18-64 lata, kobiety w wieku 18-59 lat
2
dzieci i młodzież do lat 18 oraz osoby w wieku emerytalnym, czyli kobiety w wieku 60 lat i więcej oraz mężczyźni
w wieku 65 lat i więcej
– 35 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
przez GUS3 przewidują spadek liczby ludności do roku 2015 (do poziomu 1 010,2 tys.).
W kolejnych 5 latach stan zaludnienia województwa zmniejszy się w porównaniu do 2010 r.
o 3,4 tys. i osiągnie poziom 1007,6 tys. osób. Systematyczny spadek liczby ludności w kolejnych
latach spowoduje, że w 2025 r. będzie już tylko niecały milion mieszkaoców regionu, a w 2035 r.
liczba ludności województwa spadnie do ok. 963,5 tys.
Tabela 3: Prognoza ludności województwa lubuskiego do roku 2035
2010
2015
1 011,0
193,1
664,0
154,0
41,0
65,0
1 010,2
188,6
635,2
186,4
46,0
74,0
WYSZCZEGÓLNIENIE
OGÓŁEM
W wieku przedprodukcyjnym
W wieku produkcyjnym
W wieku poprodukcyjnym
mężczyźni
kobiety
2020
w tys.
1 007,6
190,5
597,7
219,4
54,0
86,0
2025
2030
2035
999,2
186,2
573,3
239,7
60,0
90,0
983,6
169,7
566,4
247,5
59,0
90,0
963,5
152,8
555,3
255,4
57,0
92,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Również zmianie ulegnie struktura wieku ludności. W swych prognozach demograficznych
statystycy GUS przewidują, że w ciągu dekady liczba ludności w wieku produkcyjnym zmniejszy
się z o 10,0%, a jej udział z 65,7% do 59,3% (o 6,4 %). Między ludnością w wieku
przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym zachodzid będą odwrotne zależności: sukcesywnie rosnąd
będzie udział osób w wieku poprodukcyjnym (26,5% w 2035 r.), podczas gdy udział osób
w wieku przedprodukcyjnym sukcesywnie będzie malał (15,9% w 2035 r.).
Wykres 2: Prognoza współczynnika obciążenia demograficznego województwa lubuskiego do
roku 2035
80
75
70
74
74
74
2025
2030
2035
68
65
60
59
55
50
52
2010
2015
2020
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
3
Ludnośd, ruch naturalny i migracje w województwie lubuskim w 2010 r., GUS, Zielona Górna 2011.
– 36 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W związku z powyższym zmniejszy się i zestarzeje liczba aktywnych ekonomicznie oraz wzrośnie
liczba ludności w wieku emerytalnym. Skutkiem przewidywanych zmian będzie znaczne
zwiększenie obciążenia demograficznego społeczeostwa, wyrażonego wzrostem liczby osób
w wieku nieprodukcyjnym, przypadających na osoby w wieku produkcyjnym. Według prognozy
współczynnik obciążenia demograficznego, liczba osób w wieku nieprodukcyjnym do roku 2015
wzrośnie do 59 osób na 100 osób w wieku produkcyjnym. W kolejnych latach nadal będzie
systematycznie wzrastad, osiągając w 2020 r. poziom 68, a w 2035 r. 74 osoby.
Obserwuje się postępujący proces starzenia się populacji województwa, co będzie wywierad
głęboki wpływ na rynek pracy. Prognozuje się, że liczba ludności w wieku produkcyjnym silnie
się zmniejszy, a w wieku emerytalnym wzrośnie (w 2035 r. co czwarty Lubuszanin będzie
w wieku emerytalnym). W wyniku tego w nadchodzących latach pogorszy się znacznie relacja
osób w wieku produkcyjnym do osób w wieku poprodukcyjnym. Obecnie więcej niż 4 osoby
w wieku aktywności zawodowej przypadają na 1 osobę w wieku powyżej 60/65 lat, w 2035 r. już
niemal 2 osoby w wieku zdolności produkcyjnej będą przypadad na 1 emeryta.
Brandenburgia i Berlin
Zgodnie z informacjami statystycznymi, według stanu na dzieo 31 grudnia 2010 roku
Brandenburgię i Berlin zamieszkiwało odpowiednio 2503,3 tys. i 3460,7 tys. osób, co razem
stanowi 7,3% ludności Niemiec. W przypadku obu landów obserwuje się odmienny trend
w dynamice zmian liczby ludności: o ile w Berlinie w latach 2005-2010 nastąpił wzrost liczby
ludności o 1,9%, o tyle liczba ludności Brandenburgii spadła o 2,3%. Zmiany te są bezpośrednio
generowane przez przeciwne tendencje przyrostu naturalnego. Dodatkowo tendencje
te są wzmacniane
ruchami
migracyjnymi:
dominującym
odpływem
migracyjnym
w Brandenburgii i napływem migracyjnym w Berlinie.
Napływ migracyjny do Berlina rósł wyraźnie w latach 2005-2009, osiągając maksimum w 2008
roku, kiedy saldo migracji wyniosło 15,3 tys. osób. W 2009 roku zaznaczył się wyraźny wzrost
liczby wymeldowao, który spowodował spadek salda migracji do poziomu ok. 10,5 tys. osób.
Odmienną sytuację zanotowano natomiast w Brandenburgii, gdzie po wyraźnym
i systematycznym spadku salda migracji aż do 2008 roku (kiedy wskaźnik ten osiągnął poziom –
5,3 tys. osób), w roku 2009 nastąpiło wyraźne wyhamowanie negatywnego trendu do poziomu
– 2,3 tys., głównie za sprawą rosnącej liczby zameldowao.
– 37 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 3: Przyrost naturalny ludności Brandenburgii i Berlina w latach 2005-2009 na 1000
osób
1
0,1
0,1
0,0
0
-1
-0,6
-1
-0,9
-2
-2
-3
-3
-4
-3,2
-3,2
-3,2
-3,3
-3,5
-4
2005
2006
2007
Brandenburgia
2008
2009
Berlin
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Wskaźnik urbanizacji w Brandenburgii w latach 2005 – 2010 utrzymywał się na poziomie 53,5% 53,0% (w Berlinie 100%). Należy przy tym zauważyd, że statystki niemieckie praktycznie odeszły
od pomiaru wskaźnika urbanizacji, jako całkowicie zależnego od prawnych definicji miejskości,
po reformach administracyjnych południowo-zachodnich landów z lat 70-tych XX wieku.
Większośd obszarów wiejskich stało się częścią gmin miejskich, a wskaźnik urbanizacji wzrósł,
np. w Kraju Saary do ponad 80%. Obecnie najniższym wskaźnikiem urbanizacji w Niemczech
cechują się nowe kraje związkowe na wschodzie, które nie przeszły podobnych reform
administracyjnych.
Ponadto należy zwrócid uwagę na słabnące procesy suburbanizacji, które przejawiają się
w malejącej fali migracji z Berlina do Brandenburgii. O ile w latach 2001-2005 saldo migracji
przekraczało 10 tysięcy osób rocznie, o tyle w ostatnich latach nastąpił wyraźny spadek liczby
wyprowadzających się z Berlina i jednoczesny wzrost liczby osób migrujących z obszaru
Brandenburgii do stolicy Niemiec (w roku 2009 saldo migracji wynosiło już zaledwie około 2 tys.
osób na korzyśd Brandenburgii)4.
Zgodnie z danymi Statistisches Bundesamt w strukturze płci landów Brandenburgii i Berlina nie
notuje się istotnych zmian w latach 2005-2010. W Berlinie wskaźnik feminizacji w badanym
sześcioleciu minimalnie spadł od 104,6 do 104,1. Również w Brandenburgii zaznaczono
minimalny spadek tego wskaźnika z 102 do 101,8.
4
Źródło: Die kleine Berlin–Statistik 2010, AmtfürStatistik Berlin-Brandenburg, Postdam
– 38 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 4: Saldo migracji na 1000 osób w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
5
4,5
4
3,5
3,1
3,0
3,1
3
2
1
0
-0,1
-1
-0,9
-1,3
-2
-1,6
-2,1
-3
2005
2006
2007
Brandenburgia
2008
2009
Berlin
Źródło: opracowanie własne na podstawie: AmtfürStatistik Berlin-Brandenburg
Oczekiwana długośd życia (przeciętne dalsze trwanie życia) definiowana jest jako przeciętna
liczba lat życia, mierzona w oparciu o statystyki dotyczące umieralności w danym roku dla danej
populacji. W krajach Unii Europejskiej, w tym również w Niemczech, oczekiwana długośd życia
od wielu lat ulega wydłużaniu i obecnie jest wyższa niż kiedykolwiek. Za ten wzrost odpowiada
wiele czynników: poprawa sposobu odżywiania, poprawa wykrywalności i leczenia chorób oraz
zmiany społeczne związane z poprawą warunków życia i lepszym stanem higieny. Pod względem
oczekiwanej długości życia zarówno w Brandenburgii, jak i w Berlinie notuje się wzrost
przeciętnego trwania życia o około 1,3% w latach 2005-2009. Przeciętna długośd życia w Berlinie
jest większa niż w Brandenburgii o 0,6 roku. Różnica na korzyśd dużego miasta wynika zazwyczaj
z lepszych warunków życia i wyższej jakości życia. Kobiety zamieszkujące Brandenburgię
dożywają średnio 82,5 lat i żyją dłużej o 5,7 roku niż mężczyźni. Z kolei w Berlinie kobiety żyją
przeciętnie 82,7 lat, natomiast mężczyźni 77,9 lat. Między oczekiwaną długością życia kobiet
i mężczyzn występuje zazwyczaj zawsze różnica z korzyścią dla kobiet, co jest wynikiem
wyższego wskaźnika umieralności wśród mężczyzn.
– 39 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 5: Średni czas trwania życia w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
W strukturze wieku ludności Brandenburgii i Berlina zaznacza się trend rosnący w grupach
nieprodukcyjnych i spadek udziału osób w wieku produkcyjnym. W Brandenburgii w latach
2005-2010 nastąpił wzrost liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym (w Niemczech: 0-14 lat)
o 6%, natomiast w Berlinie o 5%. Ten trend spowodował wzrost udziału tej grupy w populacji
ogółem odpowiednio o 1% i 0,4%. Zdecydowanie większą dynamikę wzrostu wykazuje grupa
osób w wieku poprodukcyjnym (w Niemczech: od 65 lat): w Brandenburgii w ciągu 6 lat
nastąpiła zmiana o 10%, a w Berlinie o 11%. To sprawia, że rośnie również udział tej grupy
wiekowej w populacji ogółem: odpowiednio o 2,7% i 1,9%. Z kolei trend spadkowy w obu
landach notuje udział ludności w wieku produkcyjnym (w Niemczech: 15-64 lat):
w Brandenburgii aż o 8%, natomiast w Berlinie o 1%. To oznacza, że udział tej grupy wiekowej
w populacji ogółem zmniejszył się odpowiednio o 3,7% i 2,2%.
Tabela 4: Struktura wieku ludności Brandenburgii i Berlina według grup ekonomicznych
w latach 2005-2010
w wieku przedprodukcyjnym
w wieku produkcyjnym
Brandenburgia
Berlin
Brandenburgia
Berlin
Brandenburgia
Berlin
2005
10,6
11,9
69,6
70,8
19,8
17,2
2006
10,7
11,9
68,6
70,2
20,7
17,9
2007
10,8
11,9
67,8
69,8
21,3
18,4
2008
11,1
12,0
66,9
69,2
22,0
18,8
2009
11,4
12,1
66,2
68,7
22,5
19,1
2010
11,6
12,3
65,9
68,6
22,5
19,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
– 40 –
w wieku poprodukcyjnym
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Przedstawione zmiany zachodzące w strukturze wieku przekładają się bezpośrednio na wzrost
wskaźnika obciążenia demograficznego w obu landach, co jest negatywnym zjawiskiem
w kontekście rozwoju społeczno-ekonomicznego regionów. W przypadku Brandenburgii w 2010
roku osiągnął on poziom 52% (w 2005 roku: 44%), natomiast w Berlinie wzrósł o 5%, osiągając
poziom 46%. Ten wzrost jest dyktowany w głównej mierze wzrostem udziału ludności w wieku
poprodukcyjnym. Należy jednak podkreślid pozytywną tendencję wzrostu grupy w wieku
przedprodukcyjnym, co w kolejnych latach będzie skutkowad przesuwaniem się roczników
nastolatków do grupy w wieku produkcyjnym i stopniową poprawą wskaźnika obciążenia
demograficznego.
Wykres 6: Zmiany wskaźnika obciążenia demograficznego w Brandenburgii i Berlinie w latach
2005-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Obszar Brandenburgii jest podzielony na 18 jednostek administracyjnych, w tym cztery powiaty
miejskie i czternaście ziemskich. Najgęściej zaludnionymi obszarami są obszary zurbanizowane,
czyli grodzkie. W grupie obszarów miejskich najbardziej zaludnionym i charakteryzującym się
zarazem największą koncentracją ludności jest Potsdam (Poczdam), miasto liczące 154,6 tys.
mieszkaoców (gęstośd zaludnienia 827 osób na km2). Ponad sto tysięcy mieszkaoców liczy też
Cottbus (101,7 tys. osób), którego gęstośd zaludnienia wynosi 620 osób na km 2. Natomiast
w obszarach powiatów ziemskich (Landkreis), największą koncentracją ludności (ponad 8%
ogółu ludności Brandenburgii) cechują się: Potsdam-Mittelmark i Oberhavel, które jednocześnie
są najliczniej zaludnionymi obszarami Brandenburgii (odpowiednio 204,6 tys. i 202,8 tys. osób).
Są to obszary bezpośrednio sąsiadujące z Berlinem, a zatem sądząc po ich położeniu oraz
– 41 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
dodatnim saldzie migracji można wnioskowad, iż stanowią docelowe kierunki procesów
suburbanizacji, podobnie jak graniczące z niemiecką stolicą miasto Potsdam, o najwyższym
dodatnim saldzie migracji w Brandenburgii (8,5‰).
Tabela 5: Podstawowe procesy demograficzne w Brandenburgii w 2009 roku w podziale
na powiaty
Ludnośd
Gęstośd
zaludnienia
Saldo
migracji
Przyrost
naturalny
Przyrost
rzeczywisty
tys. osób
os./km
na 1000 osób
na 1000 osób
na 1000 osób
Barnim
176,9
120,2
2,3
-2,3
0
Dahme-Spreewald
161,7
71,5
4,1
-2,9
1,2
Elbe-Elster
113,6
60,1
-10,2
-7
-17,2
Havelland
155
90,3
1,8
-2,8
-1
Märkisch-Oderland
191,1
88,9
-1,8
-3,1
-4,9
Oberhavel
202,8
112,8
5,6
-2,9
2,7
Oberspreewald-Lausitz
123,4
101,4
-8
-6,4
-14,4
Oder-Spree
185,1
85,2
-4,9
-3,2
-8,1
Ostprignitz-Ruppin
103,7
41,3
-6
-4
-10
Potsdam-Mittelmark
204,6
79,5
4
-2,5
1,5
Prignitz
83,1
39,1
-6,6
-7,5
-14,1
Spree-Neiße
128,5
78
-11,1
-5,6
-16,7
Teltow-Fläming
161,8
77,3
1,7
-3,2
-1,5
Uckermark
131,1
42,9
-7,7
-5,4
-13,1
Brandendurgan der
Havel
72,3
315,7
1,4
-4,9
-3,5
Cottbus
101,7
620,1
1,6
-2,8
-1,2
Frankfurt (Oder)
60,6
409,5
-6,7
-4,3
-11
Potsdam
154,6
826,7
8,5
2,1
10,6
Land Branderburg
2511,6
85,2
-0,9
-3,5
-4,4
2
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Diekleine Brandenburg–Statistik 2010, AmtfürStatistik Berlin-Brandenburg
Spośród wszystkich powiatów należących do Brandenburgii zaledwie trzy notują dodatni
przyrost rzeczywisty: miasto Potsdam (10,6‰), Oberhavel (2,7‰) i Potsdam-Mittelmark
(1,5‰), a pośród nich – jedynie miasto Potsdam ma jednocześnie dodatnie saldo migracji
i przyrost naturalny. Z kolei najbardziej niekorzystny wskaźnik przyrostu rzeczywistego notują:
Elbe-Elster (-17,2‰), Spree-Neiße (-16,7‰) oraz Oberspreewald-Lausitz (-14,4‰), obszary
leżące na południowych peryferiach landu.
Berlin jest podzielony administracyjnie na 12 dzielnic, które charakteryzują się w miarę
równomiernym zaludnieniem (od 241,1 tys. do 365,7 tys. osób). Chod Berlin jako land wykazuje
– 42 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
się dodatnim saldem migracji i przyrostem naturalnym, to zróżnicowania w obrębie
poszczególnych dzielnic są już znaczne. Odpływ migracyjny w roku 2009 dotyczył trzech dzielnic:
Friedrichshain-Kreuzberg (-12,1‰), Pankow (-7,1‰) i Marzahn-Hellersdorf (-1,4‰), leżących
niemal w całości (poza Kreuzbergiem) na obszarze byłego Berlina Wschodniego i nie został
zbilansowany mimo najwyższego pośród dzielnic Berlina przyrostu naturalnego. Z kolei
najbardziej atrakcyjnymi dzielnicami dla migrantów są: Steglitz-Zehlendorf (10,5‰),
Charlottenburg-Wilmersdorf (8,4‰) oraz Mitte (8,2‰), historyczne i centralne dzielnice miasta,
leżące w obrębie byłego Berlina Zachodniego.
Tabela 6: Wewnątrzmiejskie zróżnicowania procesów demograficznych Berlina w 2009 roku
Dzielnice Berlina
tys. osób
Gęstośd
zaludnienia
2
os./km
Mitte
333,4
8549
Saldo
migracji
na 1000
osób
8,2
Friedrichshain-Kreuzberg
268,8
13440
-12,1
5,7
-6,4
Pankow
365,7
3550
-7,1
3,8
-3,3
CharlottenburgWilmersdorf
Spandau
320,1
4925
8,4
-2,6
5,8
223,7
2432
2,8
-3,2
-0,4
Steglitz-Zehlendorf
293,7
2851
10,5
-4,3
6,2
335
6321
6,6
-1
5,6
Neukölln
312,4
6942
7,1
-0,8
6,3
Treptow-Köpenick
241,1
1435
8,2
-1,3
6,9
248
4000
-1,4
0,9
-0,5
259,7
4994
2,3
0,6
2,9
Reinickendorf
241,1
2709
2,5
-3,4
-0,9
Berlin
3442,7
3860
3,1
0,1
3,2
Tempelhof-Schöneberg
Marzahn-Hellersdorf
Lichtenberg
Ludnośd
Przyrost
naturalny
na 1000 osób
Przyrost
rzeczywisty
na 1000 osób
3,4
11,6
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Diekleine Brandenburg–Statistik 2010, AmtfürStatistik Berlin-Brandenburg
Prognozy demograficzne dla Brandenburgii i Berlina są bardzo pesymistyczne.
W przewidywaniach demografów w latach 2010-2060 będzie następował spadek liczby
ludności, przy czym od 2040 roku nastąpi jego nasilenie. W przypadku Berlina prognozuje się
lekki spadek liczby mieszkaoców w 2035 roku o 6% w stosunku do roku 2010, natomiast w 2060
roku – już o 20%. Bardziej niekorzystnie rysuje się sytuacja demograficzna w Brandenburgii,
gdzie prognozuje się spadek w roku 2035 o 16%, a w roku 2060 aż o 35%.
– 43 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 7: Prognozy liczby ludności Brandenburgii i Berlina do roku 2060
Źródło: http://www.destatis.de uzyskane w dniu 19.11.2011
Również analiza prognoz demograficznych pod względem grup wiekowych prowadzi
do wniosku, iż sytuacja ludnościowa w obu landach będzie ulegała wyraźnemu pogorszeniu.
Tabela 7: Prognozy demograficzne dla Brandenburgii i Berlina w latach 2010-2050 według
ekonomicznych grup wiekowych
BERLIN
BRANDENBURGIA
Rok
poniżej 20 lat
20-65 lat
powyżej 65 lat
poniżej 20 lat
20-65 lat
powyżej 65 lat
2010
16%
65%
19%
15%
63%
23%
2020
17%
62%
22%
15%
58%
27%
2030
17%
57%
26%
14%
51%
35%
2040
15%
55%
30%
13%
48%
39%
2050
14%
53%
33%
14%
46%
40%
2060
14%
50%
35%
15%
48%
37%
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bevölkerung in den Bundesländern, demfrüherenBundesgebietund den
neuenLändern bis 2060 (www.destatis.de)
Zarówno w Brandenburgii, jak i w Berlinie zauważa się wyraźny wzrost odsetka osób powyżej
65 roku życia, co znamionuje nasilenie procesów starzenia się społeczeostwa. Jednocześnie oba
landy mogą się zmagad z wyraźnie malejącym udziałem osób w wieku produkcyjnym,
co spowoduje bezpośrednio dramatyczny wzrost wskaźnika obciążenia demograficznego i tym
samym negatywnie wpłynie na kondycję społeczno-ekonomiczną obu regionów.
– 44 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 8: Prognozowana wartośd wskaźnika obciążenia demograficznego w Brandenburgii
i Berlinie w latach 2010-2050
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bevölkerung in den Bundesländern, demfrüherenBundesgebietund den
neuenLändern bis 2060 (www.destatis.de)
Taki obraz populacji według ekonomicznych grup wiekowych znamionuje postępujący proces
starzenia się populacji, wraz z dynamicznie malejącym udziałem osób w wieku produkcyjnym
Czynniki te będą wywoływad ogromne konsekwencje na rynku pracy. Prognozuje się, bowiem,
że w połowie XXI wieku już przynajmniej co trzeci mieszkaniec Brandenburgii i Berlina będzie
emerytem. Taka sytuacja może wywoład znaczny popyt na rynku pracy i spowodowad napływ
migracyjny aktywnych zawodowo i mobilnych osób, które przybędą tu w poszukiwaniu pracy,
poprawiając zarazem strukturę wiekową obu landów.
4.2. Kluczowe obszary gospodarki
Województwo Lubuskie
Charakterystyka obecnej struktury podmiotów gospodarki narodowej województwa lubuskiego
prezentowana jest w układzie Polskiej Klasyfikacji Działalności - PKD 2007, opracowanej
na podstawie Statystycznej Klasyfikacji Działalności Gospodarczych. W 2010 r. w województwie
lubuskim funkcjonowało ponad 106 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Zdecydowaną
większośd (95,7%) stanowiły firmy prywatne. W latach 2005 – 2010 liczba podmiotów
gospodarki narodowej wrosła o ponad 4 tys. Z ogólnej liczby podmiotów 76,41% to osoby
– 45 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
prowadzące jednoosobową działalnośd gospodarczą, 13,13% stanowią spółki, a pozostałe 10%
to fundacje, stowarzyszenia i spółdzielnie i przedsiębiorstwa paostwowe.
W podziale sekcji gospodarki narodowej województwa lubuskiego według REGON widad
zdecydowaną dominację sektora usług (78%) nad działami związanymi z rolnictwem,
przemysłem i budownictwem. W 2010 r. w stosunku do roku 2005 nastąpił wzrost
w tradycyjnych sektorach gospodarki: przemyśle i budownictwie. W sektorze rolnictwa nastąpił
natomiast niewielki spadek (o 0,1%) liczby podmiotów.
Tabela 8: Zatrudnienie w wybranych sektorach wg PKD 2007 w województwie lubuskim
w latach 2005 - 2010
wg sektorów PKD 2007
A Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
B+C+D+E Przemysł (Górnictwo i
wydobywanie; Przetwórstwo przemysłowe;
wytwarzanie i zaopatrywanie w media;
dostawa wody; gospodarowanie ściekami i
odpadami oraz działalność związana z
rekultywacją)
F Budownictwo
2005
2006
2007
2008
2009
2010
6 029
6 183
6 345
5 683
6 019
7 005
65 603
69 436
74 405
76 554
71 126
71 701
9 484
10 080
11 438
13 543
13 664
12 973
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
W strukturze zatrudnienia w województwie lubuskim wyraźnie dominuje sektor usług z ponad
55% udziałem (56,4% w 2010 r.). Sektor przemysłu i budownictwa utrzymuje się z ponad 30%,
udziałem (32,3% w 2010 r.) podczas gdy systematycznie wzrasta liczba zatrudnionych
w sektorze rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i rybactwa (9,4% w 2005 r. do 11,3% w 2010 r.).
Gospodarka województwa lubuskiego rozwija się w ostatnich latach podobnie jak gospodarka
krajowa i innych województw w ścisłej korelacji do gospodarki światowej, a w szczególności
europejskiej. Wzrost PKB na mieszkaoca w roku 2007 na fali globalnego boomu gospodarczego
wzrósł w tempie ponad 10%. W kolejnych latach odwrócenie się tendencji wzrostowych
spowodowanych recesją gospodarczą wyhamowało wzrost do poziomu 4% (2008/2009 r.).
Przewidywane spowolnienie gospodarcze wynikające z problemów zadłużenia krajów strefy
euro może spowodowad w kolejnych latach (2011/2012 r.) w scenariuszu bazowym jego
utrzymanie na poziomie 2-3%, a w scenariuszu pesymistycznym jego spadek w granicach 0-2%.
Wraz ze wzrostem gospodarki w latach 2005 -2010 rosły wynagrodzenia w województwie
lubuskim. W 2010 r. średnie wynagrodzenie brutto w wyniosło 2920,43 zł i było o ponad 36,19%
wyższe niż w roku 2005 (2144,35 zł). W relacji do średniej krajowej wynagrodzenia
w województwie lubuskim utrzymywały się w latach 2005 – 2010 na poziomie zbliżonym
do 85%.
– 46 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 9: Średnie zarobki brutto na godzinę w województwie lubuskim w latach 2005 – 2010
(PLN)
20
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
18,25
17,52
16,58
15,19
13,40
2005
13,97
2006
2007
2008
2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
W latach 2005 – 2010 średnioroczne tempo wzrostu wynagrodzeo w lubuskim wyniosło 6,39%.
Warto zauważyd, że w 2008 wzrost wynagrodzeo wyniósł 9,20% by spaśd w 2010 r. aż o 5%
do poziomu 4,20%. Wzrost wynagrodzeo miał bezpośrednie przełożenie na wzrost wskaźnika
dochodu rozporządzalnego na 1 osobę. Średnioroczne tempo wzrostu przeciętnego
miesięcznego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę wyniosło 10,98%, przy czym analogicznie
do wzrostu wynagrodzeo w 2008 r. wzrosło o 15,81%, a już w roku 2010 zaledwie o 4,51%.
W ramach dochodu rozporządzalnego w roku 2010 r. aż 55,06% dochodu pochodziło z pracy
najemnej, w porównaniu z 45,88% w roku 2005. Z kolei udział dochodów pracy na własny
rachunek w latach 2005 – 2010 wrósł o ok. 10%.
Wykres 10: Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w województwie
lubuskim w latach 2005 – 2010 (PLN)
1 200
1153,06
1103,32
1058,86
1 100
1 000
914,30
900
842,29
800
700
691,25
600
2005
2006
2007
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
– 47 –
2008
2009
2010
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Statystyki GUS wskazują, że w 2010 r. w rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie
zatrudnionych było 7 005 pracowników, o 3% więcej niż w roku poprzednim). Natomiast
w stosunku do roku 2005 wzrost zatrudnienia w analizowanym sektorze wyniósł 16,19%
(976 osób). W strukturze zatrudnienia pracowników ogółem w Lubuskim w 2010 r.
w, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie zatrudnionych było 11,30% ,podczas gdy w 2005 było
9,42%. Produkcja rolnicza w 2010 r. stanowiła zaledwie 2,3% całkowitej produkcji regionu
(najmniej spośród 16 województw). Ponadto wskaźnik produkcji rolniczej na 1 ha użytków
rolnych wyniósł 3 668 zł (średnia krajowa – 4967 zł), co dało przedostatnie miejsce w kraju,
przed województwem podkarpackim. Tendencja wzrostowa produkcji rolniczej w Lubuskim
w latach 2005 – 2010 świadczy o pozytywnych skutkach restrukturyzacji rolnictwa, skutkującej
zwiększeniem rentownośd.
Według statystyki GUS w 2010 r. na terenie Lubuskiego w sektorze budownictwa funkcjonowało
12 731 firm (11,1% wszystkich podmiotów). W stosunku do roku poprzedniego powstało
808 nowych firm (wzrost o 6,78%). Jednak wzrostowi ilości podmiotów towarzyszył spadek
wielkości zatrudnienia w budownictwie o 5,06%. Firmy, które do tej pory otrzymywały duże
zlecenia, musiały zweryfikowad zatrudnienie związane z pogarszającą się koniunkturą na rynku
budowlanym. Liczba nowych budynków oddanych do użytkowania w 2010 r. wyniosła 2 518
i była odpowiednio o 7,02% (2009 r.) i 13,96% (2008 r.) niższa w stosunku do lat poprzednich.
71,17% wybudowanych budynków w 2010 r. stanowiły budynki mieszkalne.
W przypadku zatrudnienia w przemyśle zdecydowanie dominuje podsekcja przetwórstwa
przemysłowego z blisko 93% poziomem ogólnego zatrudnia. W 2010 roku marginalny był
natomiast odsetek zatrudnionych w górnictwie przemysłowym (0,9%) oraz podsekcji:
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (1,6%),
pomimo wysokiej 19% dynamiki wzrostu zatrudnienia. Pozostałe podsekcje przemysłu wykazały
się zbliżoną, kilkuprocentową dynamiką wzrostu zatrudnienia.
Tabela 9: Zatrudnienie w podsekcjach przemysłu w województwie lubuskim w roku 2010
Podsekcje przemysłu
8 972
85
8 323
100,0%
0,9%
92,8%
Dynamika
2010/2009
1,06
1,04
1,06
144
1,6%
1,19
420
4,7%
1,09
Stan na 31.12.2010
Ogółem
górnictwo i wydobywanie
przetwórstwo przemysłowe
wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną
i gorącą wodę
dostawa wody, gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Prognozując scenariusz rozwoju przemysłu województwa lubuskiego w kolejnych latach można
wykorzystad dane dynamiki produkcji sprzedanej wg PKD 2007. W roku 2010 dynamika wzrostu
– 48 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
produkcji sprzedanej wynosiła 108,3% względem roku poprzedniego (przy średniej krajowej
95,5) i była najwyższa wśród wszystkich polskich województw. Dodad należy, iż w roku
poprzednim dynamika ta była również najwyższa (108,1), jednak różnice między poszczególnymi
województwami nie były tak duże jak w roku 2010. Potwierdza to tezę, że przy niepewnej
sytuacji gospodarczej przedsiębiorstwa z sektora przemysłowego działające na terenie
województwa lubuskiego są relatywnie odporne na wahania koniunktury.
W ramach inicjatyw podnoszących innowacyjnośd przemysłu w województwie lubuskim powstał
Lubuski Klaster Metalowy zrzeszający szeroko rozumiany przemysł metalowy z Gorzowa Wlkp.
i północnej części województwa lubuskiego. Celem klastra jest reprezentowanie interesów,
integracja przedsiębiorstw metalowych i firm kooperujących oraz realizacja wspólnych
przedsięwzięd gospodarczych. Dzięki działaniu przedsiębiorców w ramach klastra możliwe jest
zwiększenie efektu skali działao poprzez wspólne zakupy materiałowe, łączenie i wymianę mocy
produkcyjnych, działania szkoleniowe i promocyjne, wspólne pozyskiwanie unijnego wsparcia.
Funkcjonowanie klastra potwierdza istotnośd tej gałęzi przemysłu na gospodarczej mapie
województwa.
Województwo lubuskie produkuje 1,45% krajowych zasobów energii elektrycznej (2010 r.).
W strukturze produkcji energii województwa lubuskiego 7,41% energii pozyskiwana jest
z elektrowni wodnych i paliw odnawialnych. Rosnący udział energii odnawialnej związany jest
z dynamicznym rozwojem firm związanych z wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię
elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (o 19% w latach 2009-2010). Firmy
te w szczególności zainteresowane były działaniami proekologicznymi oraz odnawialnymi
źródłami energii.
W województwie lubuskim wg REGON na koniec 2010 r. funkcjonowało 89 660 podmiotów
prowadzących działalnośd usługową. W strukturze usług województwa lubuskiego w roku 2010
wyraźnie dominuje handel i naprawa samochodów (26,2%). W dalszej kolejności jest obsługa
rynku nieruchomości (7,7%) oraz transport i gospodarka magazynowa (6,4%). We wszystkich
branżach usługowych zatrudnienie od 2008 (do 2010 roku) utrzymuje tendencję rosnącą, chod
w strukturze zatrudnienia udział usług spada.
W porównaniu z zatrudnieniem w latach 2005 – 2010 w poszczególnych działach widad,
że ponad 10% wzrost wystąpił w sekcjach: działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej
(16,97%), działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości (12,20%) i działalności
w zakresie usług administrowania i działalności wspierającej (114,44%). Jednak tak wysoki
wzrost zatrudnienia w sekcji działalności w zakresie usług administrowania i działalności
wspierającej był spowodowany bardziej zmianami wynikającymi z klasyfikacji PKD niż
faktycznymi działaniami w gospodarce. Spadek zatrudnienia wystąpił jedynie w dwóch sekcjach:
informacja i komunikacja (-7,73%) oraz opieka zdrowotna i pomoc społeczna (-5,52%).
– 49 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 10: Zatrudnienie wg sektorów PKD 2007 w województwie lubuskim w latach 2005 2010
wg sektorów PKD 2007
G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa
pojazdów samochodowych, włączając
motocykle
H - Transport i gospodarka magazynowa
2005
Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
R - Działalnośd związana z kulturą, rozrywką i
rekreacją
S - Pozostała działalnośd usługowa
2007
2008
2009
2010
29 027
28 800
29 283
31 938
30 210
29 542
10 567
9 897
10 834
11 577
10 385
10 838
3 311
3 411
3 521
4 027
3 746
3 391
1 566
1 282
1 362
1 477
1 393
1 445
3 584
3 233
3 248
3 598
3 198
3 260
3 262
3 144
3 215
3 223
3 438
3 660
3 936
4 086
4 311
4 348
4 235
4 604
4 321
4 804
5 744
7 641
7 966
9 266
16 121
15 895
16 331
16 851
17 720
17 991
25 034
25 097
25 188
25 168
25 306
25 227
15 880
15 646
15 357
15 112
14 998
15 004
2 514
2 557
2 638
2 681
2 680
2 770
1 960
2 024
2 198
2 372
2 279
2 204
I - Działalnośd związana z zakwaterowaniem i
usługami gastronomicznymi
J - Informacja i komunikacja
K - Działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa
L - Działalnośd związana z obsługą rynku
nieruchomości
M - Działalnośd profesjonalna, naukowa i
techniczna
N - Działalnośd w zakresie usług
administrowania i działalnośd wspierająca
O - Administracja publiczna i obrona
narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia
społeczne
P - Edukacja
2006
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Porównując rok 2010 do roku poprzedniego można zaobserwowad dynamiczny wzrost
zatrudnienia w działalności w zakresie usług administrowania i działalności wspierającej
(16,32%), profesjonalnej, naukowej, technicznej (8,71%) i związanej z obsługą rynku
nieruchomości (6,46%). Spadek natomiast wystąpił w zakwaterowaniu i gastronomii (-9,48%),
handlu hurtowym i detalicznym, naprawie pojazdów samochodowych (-2,21%) i edukacji
(-0,31%).
Potwierdzeniem kondycji poszczególnych branż są duże dysproporcje w przeciętnym
miesięcznym wynagrodzeniu (tabela poniżej). Najatrakcyjniejsze wynagrodzenia odnotowano
w sekcjach: informacja i komunikacja (4 212,91 zł brutto) oraz działalnośd profesjonalna,
naukowa i techniczna (4206,26zł brutto) a najniższe w sekcji zakwaterowanie i gastronomia
(1 653,47 zł brutto).
Tabela
11:
Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto
w województwie lubuskim w latach 2005 - 2009
wg sektorów PKD 2007
w
podsekcjach
usług
2005
2006
2007
2008
2009
Handel i naprawa pojazdów samochodowych
1 613,24
1 761,36
1 951,89
2 213,48
2 281,42
Transport i gospodarka magazynowa
2 045,45
2049,3
2 243,28
2 468,62
2 408,24
Zakwaterowanie i gastronomia
1 262,89
1 312,53
1 402,65
1 550,65
1 653,47
– 50 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Informacja i komunikacja
3 830,37
3 581,45
3 911,69
3 949,99
4 212,91
Działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa
3 252,49
3 313,85
3 591,96
3 657,03
3 686,36
Obsługa rynku nieruchomości
2 400,92
2 513,68
2 655,83
2 900,69
3 069,29
Działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna
3 246,20
3 337,36
3 445,65
3 777,37
4 206,26
Administrowanie i działalnośd wspierająca
1 260,59
1 312,33
1 517,42
1 547,59
1 690,94
2 870,75
3 040,97
3 152,07
3 519,36
3 712,52
Administracja publiczna i obrona narodowa;
obowiązkowe zabezpieczenia społeczne
Edukacja
2 308,00
2 413,19
2 556,05
2 814,00
2 994,37
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
2 028,77
2 137,44
2 494,82
2 792,09
2 975,48
Działalnośd związana z kulturą, rozrywką i rekreacją
1 907,14
2 010,07
2 125,00
2 355,66
2 436,70
Pozostała działalnośd usługowa
1 635,89
1 491,08
1 678,22
1 898,96
1 896,39
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Przedsiębiorstwa usługowe województwa lubuskiego słyną z oferty innowacyjnych produktów
i usług informatycznych. W celu wspierania firm powołane zostały trzy klastry zrzeszające firmy
informatyczne: Klaster Archiwizacji Cyfrowej i Lubuski Klaster Elektrotechniki, Informatyki
i Telekomunikacji, Lubuski Klaster Metalowy. Klaster Archiwizacji Cyfrowej powołany został
w 2011 roku, w celu opracowania nowej usługi, jaką jest długoterminowa archiwizacja danych.
Uczestnikami klastra są: Narodowe Centrum Archiwizacji, Organizacja Pracodawców Ziemi
Lubuskiej, Uniwersytet Zielonogórski oraz wiodące firmy branży informatycznej z trzech
województw, tj. lubuskiego, wielkopolskiego i pomorskiego5. Również w 2011 r. z inicjatywy
miasta Zielonej Góry, Lubuskiego Parku Przemysłowo-Technologicznego i Uniwersytetu
Zielonogórskiego powołany został Lubuski Klaster
Elektrotechniki, Informatyki
i Telekomunikacji. Celem klastra jest nawiązanie współpracy między kilkudziesięcioma firmami
informatycznymi w województwie lubuskim. W sierpniu 2007 grupa przedsiębiorstw
metalowych podpisała deklarację zaangażowania w inicjatywę klastrową. 30 maja 2008
Stowarzyszenie "Lubuski Klaster Metalowy" zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze
Sądowym. Celem klastra jest m.in. integracja przedsiębiorstw metalowych i przedsiębiorstw
działających w ich otoczeniu oraz realizacja wspólnych inicjatyw gospodarczych.
W województwie lubuskim według danych GUS w roku 2010 w sekcji Transport i gospodarka
magazynowa powstało 226 nowych firm. Zatrudnienie w nowopowstałych firmach znalazło
453 pracowników tylko w samym roku 2010. Dynamiczny wzrost zatrudnienia w transporcie
spowodowany jest rozbudową infrastruktury transportowej województwa. Popyt
na pracowników spowodował wzrost wynagrodzeo do średniego poziomu ponad 2 400 zł
z perspektywą rosnącą. Ze środków pomocowych UE na lata 2007-2013 zrealizowanych zostało
wiele inwestycji, których celem było zwiększenie dostępności transportowej województwa oraz
jego integracji z systemem krajowym i przygranicznym. Efektem realizacji inwestycji jest
zwiększenie znaczenia transportu drogowego, głównie dzięki realizowanej sieci dróg
5
Klastry w województwie lubuskim, Zielona Góra 2011 r.
– 51 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
ekspresowych, oraz nowo otwartej autostrady A2. W Zielonej Górze zlokalizowane są dwa duże
centra logistyczne DB SCHENKER i Kolporter DP. W kolejnych latach przewidywane jest
powstanie kolejnych centrów logistycznych, zwiększenie aktywności dotychczas działających,
jak i powstanie nowych firm spedycyjnych i przewozowych.
Przykładem inicjatywy oddolnej przedsiębiorców branży turystycznej i przetwórstwa
spożywczego jest klaster Lubuski Szlak Wina i Miodu. Powołanie klastra to nawiązanie do
800-letniej tradycji regionu, a także sposób promowania lokalnych produktów oraz ekoturystyki.
Jego celem jest podniesienie konkurencyjności oraz wykorzystanie szans, jakie stwarza
przedsiębiorcom, internacjonalizacja. Szlak jest swoistego rodzaju produktem turystycznym,
utworzonym w oparciu o potencjał województwa lubuskiego (w tym Zielonej Góry uznawanej
za „polską stolicę wina”), związany z produktami regionalnymi wpisanymi na Listę Produktów
Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, m.in. winem, miodem pitnym i miodem
pszczelim. Klaster zrzesza winiarzy, pszczelarzy, hotele oraz placówki muzealne, jednostki
samorządu terytorialnego6.
Gospodarka w województwie lubuskim skoncentrowana jest przede wszystkim w dwóch
centrach gospodarczych: Zielonej Górze i Gorzowie Wlkp. To właśnie te miasta przyciągają
największą ilośd instytucji finansowych i oddziałów zagranicznych firm.
Zielona Góra to siedziba Urzędu Marszałkowskiego. Jest rozpoznawalnym centrum regionalnym
o utrwalonej pozycji. To centrum ma przede wszystkim charakter usługowy i edukacyjnonaukowy. W przetwórstwie przemysłowym wieloletnią tradycją cieszy się produkcja artykułów
spożywczych i napojów alkoholowych, a także mała architektura ogrodowa, oprawy
oświetleniowe, kosmetyki. Nowym obliczem gospodarczym miasta jest elektronika i systemy
informatyczne, w tym Advanced Digital Broadcast Polska Sp. z o.o. – lider na rynku telewizji
cyfrowej i interaktywnej w zakresie projektowania i produkcji wszystkich rodzajów platform
cyfrowych oraz Astec ze zintegrowanym systemem zarządzania danymi przestrzennymi dla
branż: telekomunikacji, energetyki, wodno-ściekowej, dystrybucji i przesyłu gazu, transportu
i ciepłownictwa. W mieście działa sied instytucji otoczenia biznesu, od instytucji samorządowych
(Organizacja Pracodawców Ziemi Lubuskiej) po ogólnopolskie (Agencja Rozwoju Regionalnego)
oraz największa uczelnia województwa - Uniwersytet Zielonogórski z silnymi wydziałami
inżynierskimi.
Gorzów Wlkp. to siedziba wojewody. Charakteryzuje się koncentracją nowoczesnych zakładów
produkcyjnych z dobrze rozwiniętymi branżami m.in. przemysłu motoryzacyjnego (wiązki
elektryczne, plastikowe wykooczenia do aut), chemicznego, farmaceutycznego (leki dla
zwierząt), elektronicznego (monitory LCD, obwody drukowane), maszynowego. W Gorzowie
Wlkp. z firm innowacyjnych funkcjonuje m.in. Fabryka Maszyn Goma – dostawca
6
Klastry w województwie lubuskim, Zielona Góra 2011 r.
– 52 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
zaawansowanych technicznie obrabiarek i kompletnych linii technologicznych do łączenia
drewna, na potrzeby tartaków, producentów stolarki budowlanej oraz płyt meblowych i mebli
czy Vetoquinol Biowet Sp. z o.o. - leków oraz dodatków żywieniowych dla zwierząt. Ponadto
w mieście regularnie odbywają się imprezy targowe: targi funduszy europejskich, targi
innowacji, targi zdrowia i urody Wellness, targi kulinarne czy targi nieruchomości.
W Żarach dominuje produkcja szkła hartowanego i profili wykooczeniowych z tworzywa
sztucznego, płyt i wyrobów drewnopochodnych, szyb do pojazdów i sprzętu, tekstyliów oraz
systemów dachowych do aut. Do instytucji wspierających działalnośd firm i aktywizujących
lokalny rynek pracy należą m.in.: Fundacja „Przedsiębiorczośd” (prowadząca fundusz
pożyczkowy) jak również Łużycka Izba Gospodarcza z Żar. W nowosolskiej strefie ekonomicznej
prężnie działają firmy z branży: spożywczej, motoryzacyjnej, elektronicznej, odlewniczej,
maszynowej i elektrotechnicznej. W mieście produkuje się podzespoły i części do aut oraz
technikę napędową do aut dostawczych, telewizory LCD i produkty spożywcze. Nowa Sól wraz
z Sulechowem i Zieloną Górą tworzą tzw. Lubuskie Trójmiasto. W Sulechowie wśród firm
innowacyjnych funkcjonuje firma Mb Pneumatyka – producent wyrobów pneumatycznych dla
branży motoryzacyjnej i przemysłowej.
Największą planowaną inwestycją na terenie województwa lubuskiego jest budowa kopalni
odkrywkowej węgla brunatnego i elektrowni na terenie gmin Gubin i Brody. PWE Gubin planuje
budowę elektrowni o mocy 1600 MW i odkrywkę węgla brunatnego. Lubuskie złoża obok
legnickich zalicza się do największych w kraju. Wartośd
Największą planowaną inwestycją na terenie
inwestycji szacuje się na blisko 20 mld zł. W jej ramach województwa lubuskiego jest budowa kopalni
planowane jest powstanie trzech tysięcy nowych odkrywkowej węgla brunatnego i elektrowni
miejsc pracy, nowe inwestycje mieszkaniowe oraz na terenie gmin Gubin i Brody.
rekultywacja terenu. Realizacja inwestycji będzie miała bardzo duży wpływ na rozwój regionu
(rynek pracy, wpływy podatkowe, rozwój wspomagającej infrastruktury) i poważne znaczenie
dla rynku energetycznego w Polsce. Jednak dla lokalnych mieszkaoców może wpłynąd
negatywnie na warunki życia i środowisko, czego efektem są negatywne opinie o perspektywie
planowanej na 2015 inwestycji. Opinie te pochodzą głównie od mieszkaoców terenów
zlokalizowanych bezpośrednio przy planowanej infrastrukturze7. Dlatego też w 2009 r.
podpisana została umowa pomiędzy kilkunastoma wiodącymi uczelniami i instytutami
naukowo-badawczymi w regionie a PWE GUBIN Sp. z o.o. Celem powstania konsorcjum jest
zastosowanie przy realizacji zadania w postaci budowy elektrowni oraz kopalni węgla
brunatnego i związanych z nimi przedsięwzięciami infrastrukturalnymi i budowlanymi,
najnowocześniejszych metod technicznych, technologicznych i organizacyjnych, prowadzących
do zminimalizowania wpływu inwestycji na środowisko przyrodnicze oraz skutki społeczne
uwzględniając jednocześnie ekonomiczne skutki podejmowanych działao oraz pełną
7
http://lubuskie.pl/nowe-menu/menu-strony/gospodarka-2/pwe-gubin/
– 53 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
podmiotowośd mieszkaoców. Obecnie projekt jest zgodny z nowym Planem Zagospodarowania
Przestrzennego oraz uzgodniony został ze stroną niemiecką w ramach polsko-niemieckich
konsultacji przeprowadzonych przez Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego 8.
Największe inwestycje kapitału zagranicznego w ostatnich latach na terenie województwa to:

Kostrzyn Paper S.A. w Kostrzynie (Trebruk AG, Szwecja) - fabryka papiernicza;

SE Bordnetze Sp. z o.o.(dawniej Volkswagen Elektro-Systemy Sp. z o.o.) w Gorzowie
Wlkp. (Volkswagen, Niemcy) - producent wiązek elektrycznych do samochodów
produkowanych przez koncern Volkswagen;

Zakłady Farmaceutyczne Vetoquinol Biowet" Sp. z o.o. w Gorzowie Wlkp. (Asklia AG,
Szwajcaria) - producent leków weterynaryjnych;

Swedwood częśd koncernu IKEA (Szwecja) - fabryki mebli w Zbąszynku i Babimoście;

Kronopol Sp. z o.o. w Żarach (Kronospan AG, Szwajcaria) - fabryka płyt wiórowych;

Rockwool Polska Sp. z o.o. w Cigacicach (Rockwool, Dania) - fabryka wełny mineralnej;

Steinpol (grupa Bruno Steinhoff, Niemcy) - fabryki mebli w Zielonej Górze i Rzepinie;

Stilon S.A. w Gorzowie Wlkp. (grupa przemysłowa Rhodia - francuski koncern
farmaceutyczno-chemiczny Rhône-Poulenc) - fabryka chemicznych wyrobów
wysokoprzetworzonych;

Podravka Polska Sp. z o.o. w Kostrzynie (Podravka, Chorwacja) - fabryka z branży
spożywczej;

TPV DISPLAYS POLSKA Sp. z o.o. - chiosko-tajwaoska fabryka telewizorów i monitorów
ciekłokrystalicznych (LCD).
Sektory strategiczne dla województwa lubuskiego ujęte w zaktualizowanej Strategii Rozwoju
Województwa9 to przede wszystkim: celulozowo-papierniczy, drzewny, elektroniczny,
spożywczy, maszynowy, szklarski i ceramika budowlana oraz biotechnologia. Efektem diagnozy
społeczno – gospodarczej województwa lubuskiego jest wskazane rozszerzonej listy branż
będących w najbliższych latach wiodącymi kierunkami rozwoju regionu. Branżami
o największym potencjale rozwojowych w Lubuskim są przede wszystkim:

produkcja artykułów spożywczych i napojów;
8
http://m.zielonagora.gazeta.pl/zielonagora/1,106543,10744622.html
9
Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego – Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku
– 54 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

przetwórstwo drewna, produkcja mebli, papieru i kartonu;

produkcja maszyn i aparatury elektrycznej;

branża farmaceutyczna;

usługi związane z nowoczesnymi systemami informatycznymi;

produkcja komponentów i części pojazdów samochodowych;

produkcja wyrobów szklanych;

produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych;

energetyka oparta na złożach węgla brunatnego i odnawialna.
Brandenburgia i Berlin
W roku 2009 Niemcy doświadczyły największego od czasu zjednoczenia załamania rynku.
Światowy kryzys ekonomiczny doprowadził do 5% spadku niemieckiego PKB. Regiony, które
w dużym stopniu bazują na przetwórczej działalności gospodarczej i na handlu zagranicznym
odniosły wyjątkowo wysokie straty. Scenariusz ten nie dotyczył jednak Berlina. Stolica Niemiec,
a zarazem jedno z miast-krajów związkowych, wyszła z kryzysu prawie bez szwanku. Spośród
16 landów niemieckich Berlin doświadczył najniższego (-0,7%) spadku PKB. Tym samym, razem
z Brandenburgią (-2,1%), okazał się najbardziej odpornym na wahania rynku regionem Niemiec,
co może świadczyd o mniejszych powiązaniach międzynarodowych regionu, w porównaniu
do innych landów.
Gospodarka Berlina mierzona zatrudnieniem w poszczególnych działach gospodarki jest
relatywnie stabilna: w ciągu ostatnich kilku lat nie nastąpiły żadne radykalne zmiany. Opiera się
ona przede wszystkim na działalności usługowej, zatrudniającej 87% wszystkich pracujących,
przy niespełna 13% i malejącym udziale przemysłu. Udział przemysłu w Brandenburgii jest
wyraźnie wyższy i sięga niemal 23%, przy 74% pracujących w usługach. Rolnictwo pełni jedynie
marginalną rolę jako miejsce pracy (3,6% w Brandenburgii).
Tabela 12: Struktura zatrudnienia w Brandenburgii wg działów gospodarczych w latach 2005 2009
Rolnictwo
Przemysł
Usługi
2005
3,7
22,6
73,7
2006
3,6
22,6
73,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
– 55 –
2007
3,6
23,0
73,4
2008
3,6
22,9
73,5
2009
3,6
22,7
73,8
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 13: Struktura zatrudnienia w Berlinie wg działów gospodarczych w latach 2005 - 2009
2005
0,4
14,2
85,4
Rolnictwo
Przemysł
Usługi
2006
0,3
13,7
86,0
2007
0,3
13,4
86,3
2008
0,3
13,2
86,5
2009
0,3
12,9
86,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amt für Statistik Berlin-Brandenburg+
Podobnie jak inne regiony Europy, Berlin i Brandenburgia przechodzą ważne zmiany
strukturalne. W latach 2005-2010 gospodarka Berlina cechowała się bardzo wyraźnym
wzrostem zatrudnienia w innowacyjnych i kreatywnych działach, takich jak działalnośd
profesjonalna, naukowa i techniczna oraz finanse i ubezpieczenia, sięgającym odpowiednio
22,1% i 19,5%. W tym samym czasie nastąpił 25% wzrost zatrudnienia w edukacji
w Brandenburgii, któremu towarzyszył wzrost w finansach i ubezpieczeniach o 19,5%
i administracji o 14,5%. Jednocześnie nastąpił spadek zatrudnienia w działalności profesjonalnej,
naukowej i technicznej w Brandenburgii o 9,3%, rolnictwie, w Berlinie o 10,1% oraz w sektorze
informacji i komunikacji o 5,3% w Brandenburgii i 7,4% w Berlinie. Dodatkowo, odnotowano
spadek zatrudnienia w produkcji przemysłowej w Berlinie o 5%. Takie tendencje zmian
są typowe dla regresyjnych gospodarek poprzemysłowych, przy czym wzrost zatrudnienia
w nauce i technice w Berlinie może świadczyd o wkraczaniu gospodarki miasta w nową fazę
rozwoju opartego o wysokie technologie.
Tabela 14: Przeciętne zatrudnienie wg sektorów WZ 2003 w Berlinie w latach 2005 - 2010
2005
2006
2007
2008
5 593
5 024
5 154
4 983
4 796
5 028
146 670
144 071
142 834
144 066
141 221
139 302
73 040
71 092
72 366
72 964
74 426
74 894
185 122
185 505
190 103
193 964
195 570
197 364
Hotele i restauracje
88 316
90 252
94 129
94 808
98 384
101 407
Transport, gospodarka magazynowa i łącznośd
87 480
89 067
92 772
91 438
90 746
90 275
Pośrednictwo finansowe
39 933
38 224
36 906
36 837
37 234
36 994
300 318
313 857
328 136
345 291
356 196
358 818
155 536
157 055
154 128
150 763
148 917
148 396
112 227
117 250
122 621
128 778
135 359
137 024
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
182 280
185 250
189 901
195 871
203 126
210 104
Inne usługi komunalne, społeczne i osobiste
148 727
152 268
155 564
159 569
162 223
165 556
17 745
18 914
19 346
19 678
19 686
20 041
1 542 987
1 567 829
1 603 960
1 639 010
1 667 884
1 685 203
Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i
rybołówstwo
Górnictwo, przemysł przetwórczy, energetyka
Budownictwo
Handel hurtowy i detaliczny
Obsługa nieruchomości, wynajem i działalnośd
biznesowa
Administracja publiczna i obrona narodowa;
obowiązkowe ubezpieczenia społeczne
Edukacja
Pracujący w gospodarstwach domowych
Razem
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
– 56 –
2009
2010
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 15: Przeciętne zatrudnienie wg sektorów WZ 2003 w Brandenburgii w latach 2005 2010
2005
Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i
rybołówstwo
Górnictwo, przemysł przetwórczy, energetyka
Budownictwo
Handel hurtowy i detaliczny
2006
2007
2008
2009
2010
37 534
36 617
37 577
37 803
37 730
37 050
135 387
136 737
143 409
147 277
146 579
147 446
92 586
92 300
94 075
92 984
93 435
93 689
146 499
145 973
146 964
148 330
147 447
146 609
Hotele i restauracje
42 994
43 322
44 291
45 127
46 790
47 517
Transport, gospodarka magazynowa i łącznośd
64 000
63 874
65 517
65 425
65 837
67 761
Pośrednictwo finansowe
18 920
19 028
18 340
17 756
17 946
17 910
115 639
120 835
128 273
132 118
132 427
137 938
97 222
94 836
93 914
93 640
95 496
95 489
Obsługa nieruchomości, wynajem i działalnośd
biznesowa
Administracja publiczna i obrona narodowa;
obowiązkowe zabezpieczenia społeczne
Edukacja
75 288
74 571
73 045
73 016
71 581
68 254
108 812
111 150
112 320
115 727
120 497
124 557
67 175
66 540
68 307
71 075
73 741
75 424
7 608
8 031
8 516
8 798
9 157
9 519
1 009 664
1 013 814
1 034 548
1 049 076
1 058 663
1 069 163
Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Inne usługi komunalne, społeczne i osobiste
Pracujący w gospodarstwach domowych
Razem
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Struktura zatrudnienia wg działów gospodarki, agregowana w Niemczech wg klasyfikacji
WZ 2003 (lub WZ 2008) oddaje w znacznej mierze strukturę gospodarczą miasta czy regionu.
Struktura zatrudnienia w Berlinie jest typowa dla wielu dużych miast Europy, z dominacją usług,
w tym obsługi nieruchomości i działalności biznesowej (21% zatrudnionych w 2010 roku), opieki
zdrowotnej i pomocy społecznej (13%), handlu (12%), transportu (10%) oraz administracji (9%).
Brak dominacji jednej z branż jest dowodem znacznej dywersyfikacji działalności gospodarczej
w mieście. Jeszcze bardziej zróżnicowana jest gospodarka Brandenburgii, z nieznaczną
dominacją przemysłu i handlu (po 14% zatrudnionych) oraz obsługi nieruchomości i działalności
biznesowej (13%), także opieki zdrowotnej i pomocy społecznej (12%).
Tabela 16: PKB, przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na mieszkaoca oraz średnie
zarobki brutto na godzinę w Berlinie i Brandenburgii w latach 2005 - 2009
2005
2006
2007
2008
2009
Berlin
PKB
23 381
24 240
25 257
26 295
26 741
przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę
1240,33
1271,33
1279,83
1304,83
1320,25
14
14,2
14,86
15,37
średnie zarobki brutto na godzinę w Euro
13,6
Brandenburgia
PKB
19 191
20 069
20 929
21 562
21 547
przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę
1244,75
17,3
1276,83
17,6
1296,67
17,9
1341,83
18
1366,50
18,5
średnie zarobki brutto na godzinę w Euro
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Amt für Statistik Berlin-Brandenburg oraz Eurostat
– 57 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
PKB na mieszkaoca, zarówno w Berlinie, jak i Brandenburgii, kształtuje się wyraźnie poniżej
średniej dla Niemiec, wynoszącej w 2010 roku 30 566 Euro. Brandenburgia, podobnie jak inne
kraje wschodniej części republiki federalnej, charakteryzuje się niskim poziomem PKB,
wynoszącym 22 258 Euro na mieszkaoca, w Berlinie wynosi on nieznacznie więcej: 27 499 Euro,
wyraźnie mniej niż w Bremie czy Hamburgu, gdzie PKB przekracza 40 000 Euro na mieszkaoca.
Tempo wzrostu PKB w Brandenburgii, wynoszące 2,2% rocznie w 2010 roku (trzecie
najwolniejsze tempo wśród landów) i 2,7% w Berlinie (6 miejsce z landów o najwolniejszym
wzroście) także należy do najniższych w Niemczech i znacznie odbiega od średniej 3,6%
czy ponad 5% w zamożnych landach zachodu, jak w Badenii-Wirtembergii.
Zarobki brutto na godzinę wzrastały w ostatnich latach w podobnym tempie, jak dochód
rozporządzalny, lecz inaczej do wysokości przeciętnego dochodu rozporządzalnego na 1 osobę,
który jest niemal równy w Berlinie i Brandenburgii, istnieją wyraźne różnice w poziomie
zarobków brutto. Zarobki w Brandenburgii są o ok. 20% niższe niż w Berlinie, i w 2009 roku
wynosiły odpowiednio 15,37 Euro w Brandenburgii i 18,50 Euro w Berlinie, przy czym przeciętne
zarobki w Brandenburgii należą do najniższych w Niemczech.
Jednym ze stosowanych syntetycznych wskaźników koniunktury gospodarczej miasta
czy regionu jest saldo między liczbą nowo otwieranych i zamykanych obiektów handlowych.
Sklepy i punkty handlu detalicznego wyjątkowo szybko reagują na zmiany koniunktury,
przejawiającej się poziomem konsumpcji oraz zdolnością nabywczą mieszkaoców. Wg danych
Statistische Ämter des Bundes und der Länder, Berlin miał w maju 2011 najwyższe saldo nowych
i zamykanych placówek handlowych, wynoszące 44 na mieszkaoca. Natomiast Brandenburgia,
ze wskaźnikiem 9 placówek, zajmowała 5 miejsce od kooca.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne są dowodem atrakcyjności inwestycyjnej oraz, w pewnej
mierze, miernikiem skuteczności podejmowanych projektów i programów pozyskiwania
inwestorów. Zagraniczni inwestorzy zainwestowali w Brandenburgii, wg stanu na koniec 2009
roku, 2 549 Euro na mieszkaoca, co lokuje ten land na 5 miejscu od kooca listy. Berlin,
z inwestycjami rzędu 6 974 Euro na mieszkaoca zajmuję 5 pozycję z czołówki listy, pozostając
jednak wyraźnie z tylu za Hamburgiem, gdzie zagraniczne inwestycje przekroczyły 20 000 Euro
na mieszkaoca10.
Ważnym wskaźnikiem gospodarczym, pomagającym opisad uwarunkowania i możliwości
gospodarki regionu jest produktywnośd pracowników, mierzona wysokością produktu
krajowego brutto na 1 zatrudnionego. Wskaźniki te w analizowanych landach kształtują się
w 2010 roku na poziomie 52 205 Euro w Brandenburgii i 56 205 Euro w Berlinie, co daje tym
landom odpowiednio 5 i 6 miejsce w rankingu landów o najniższej produktywności. Są one
wyraźnie niższe niż średnia krajowa (61 725 Euro). Podobnie kształtuje się wskaźnik siły
10
Berliner Wirtschaft in Zahlen 2011, HIK Berlin
– 58 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
nabywczej na 1 mieszkaoca, gdzie Berlin i Brandenburg, z siłą nabywczą rzędu odpowiednio
17 807 Euro i 17 605 Euro znajdują się w czołówce krajów wschodnich Niemiec, odstają jednak
wyraźnie od zachodnich landów, gdzie siła nabywcza wynosi ok. 20 000 Euro.
Analizę gospodarki Berlina i Brandenburgii można ująd przez syntetyczną charakterystykę
podstawowych klastrów gospodarczych, czyli przestrzennie skoncentrowanych grup
przedsiębiorstw, instytucji i organizacji powiązanych siecią pionowych i poziomych zależności,
często o charakterze nieformalnym, która poprzez skupienie szczególnych zasobów pozwala
osiągnąd tym przedsiębiorstwom trwałą przewagę konkurencyjną. Jak się wydaje, klastry pełniej
niż tradycyjne branże oddają stan i strukturę gospodarki regionu, przy czym analizowane
tu klasty nie są, jak w województwie lubuskim, sformalizowanymi organizacjami, lecz raczej
gronami sieci, skupionych wokół podobnej tematyki.
Klaster Produkcyjny
Przemysł przetwórczy jest jednym z istotniejszych działów gospodarki Brandenburgii, lecz
w coraz to mniejszym stopniu Berlina. Przemysł koncentruje się głównie w regionie
metropolitalnym Berlin/Brandenburg wokół Berlina/Poczdamu oraz wzdłuż autostrady A 10.
Berlin i Brandenburgia to stare centra przemysłowe, rozwijające się szczególnie dynamicznie
na przełomie XIX i XX wieku oraz do kooca II wojny światowej. Po podziale Niemiec w 1945 roku,
nacjonalizacji przemysłu we wschodnich Niemczech oraz izolacji Berlina Zachodniego, wiele firm
przeniosło swoją działalnośd do zachodnich landów. Dodatkowo, od lat 60-tych. następowała
gwałtowna industrializacja NRD, połączona z dekoncentracją działalności przemysłowej. Pod
koniec XX wieku, podobnie jak w innych regionach uprzemysłowionego świata, rozpoczęła się
deindustrializacja, która przybrała na sile we wschodnich Niemczech po zjednoczeniu. Obecnie
można zauważyd tendencję reindustrializacji, przejawiającej się w nowych lokalizacjach
przemysłowych, skupionych w centralnej części Brandenburgii, przy czym Berlin, niegdyś jedno
z najważniejszych centrów przemysłowych Europy, odgrywa niewielką rolę. W Brandenburgii
oraz w znacznie mniejszym stopniu w Berlinie, z uwagi na zaawansowany proces
deindustrializacji miasta, szczególne znaczenie posiadają następujące gałęzie przemysłu:
Przemysł metalurgiczny. W Brandenburgii jest jedną z branży, charakteryzującą się największym
zatrudnieniem i najwyższym przychodem. Blisko 200 przedsiębiorstw zatrudnia około 16 tys.
pracowników i osiąga blisko 14% całego przychodu przemysłu Brandenburgii. Obok kilku
zakładów, wielkich koncernów i kilku firm średniej wielkości, pozostałe przedsiębiorstwa
zatrudniają mniej niż 10 osób. Zakres produkcji obejmuje produkcję żelaza i stali surowej
poprzez wszelkie procesy obróbki metalu do koocowych półproduktów i produktów.
Najważniejsi przedstawiciele sektora stalowego to huta ArcelorMittal GmbH
w Eisenhüttenstadt, huty koncernu Riva FIRE w Brandenburgu (BES Brandenburger
Elektrostahlwerke GmbH) i w Hennigsdorf (H.E.S. Hennigsdorfer Elektrostahlwerke GmbH). Inne
– 59 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
ważne ośrodki przemysłu metalurgicznego to Eberswalde, Fürstenwalde, Finsterwalde, Massen,
Prenzlau.
Przemysł motoryzacyjny. Na terenie Brandenburgii i Berlina działa kilkadziesiąt przedsiębiorstw
przemysłu motoryzacyjnego. Zakres produkcji jest bardzo szeroki: wytwarza się zarówno
półprodukty niezbędne do produkcji części samochodowych, jak i same części i samochody.
Przedsiębiorstwo ThyssenKrupp Thyssen Umformtechnik + Guss GmbH w Ludwigsfelde zajmuje
się obróbką metali i produkuje m. in. części do produkcji karoserii, części zapasowe, narzędzia.
Intier Automotive Interiors produkuje wyposażenie wnętrz samochodowych. ZF z Brandenburga
wytwarza układy kierownicze i skrzynie biegów. Koncern Daimler AG produkuje w Ludwigsfelde
karoserie samochodowe, silniki, podzespoły do samochodów Mercedes i Smart oraz montuje
pojazdy Mercedes-Benz Sprinter i Volkswagen Crafter. Pneumant, córka koncernu Sumitomo
Rubber Industries (Dunlop, Goodyear) produkuje w Fürstenwalde opony samochodowe.
W kraju działa również wiele mniejszych firm zajmujących się produkcją elementów pojazdów
oraz wielu dostawców mających udział w łaocuchu tworzenia wartości dodanej sektora, takich
jak przemysł chemiczny, produkcja i obróbka metali, mechatronika i mikroelektronika. Od 2004
roku działa sied „automotive Berlin-Brandenburg” stowarzyszająca przedsiębiorstwa
motoryzacyjne i ich dostawców. Należy do niej blisko 180 firm i wiele placówek naukowobadawczych. Sied należy do wschodnioniemieckiego klastra motoryzacyjnego „Automotive
Cluster Ostdeutschland”, dzięki któremu przedsiębiorstwa z Brandenburgii i Berlina mają mied
łatwiejszy dostęp do zleceo i projektów realizowanych przez wschodnioniemiecką branżę
motoryzacyjną.
Przemysł taboru kolejowego zlokalizowany jest przede wszystkim w Brandenburgii i obejmuje
13 zakładów zatrudniających 4 260 osób. Przedsiębiorstwa w 2006 roku uzyskały przychód
w wysokości 407,5 mln EURO. Najważniejsze zakłady to Bombardier Transportation GmbH
w Henningsdorf, Spitzke AG w Großbeeren, GBM Gleisbaumechanik Brandenburg/H. GmbH
w Brandenburgu oraz DB Fahrzeuginstandhaltung w Cottbus, Eberswalde i Wittenberge i firma
Stadler Pankow z Velten. Koncern Bombardier Transportation jest wiodącym światowym
producentem techniki kolejowej, w Berlinie zlokalizowana jest europejska centrala
przedsiębiorstwa. Przychód firmy na rynku europejskim osiągnął w 2008 roku sumę 7,383 mld
USD. Firma Stadler Pankow GmbH należąca do szwajcarskiej Stadler Rail AG, zajmuje się
produkcją regionalnych składów spalinowych oraz tramwajów i podmiejskich kolejek
dojazdowych. W produkcji jest m. in. zespół trakcyjny FLIRT (Flinker Leichter Innovativer
Regional Triebzug). Największy przychód uzyskują zakłady z Henningsdorf oraz Brandenburg,
gdzie zlokalizowane są trzy najważniejsze segmenty branży: szyn kolejowych, taboru kolejowego
oraz konserwacji i serwisu sprzętu kolejowego.
Poza tym regionalne znaczenie mają także inne zakłady przemysłowe, w tym przemysłu
maszynowego, jak zakłady Siemens AG w Berlinie, zatrudniające ponad 13.000 osób. W Schwedt
nad Odrą znajduje rafineria ropy naftowej PCK Raffinerie GmbH oraz dwie fabryki papieru.
– 60 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
We Frankfurcie nad Odrą znajduje się kilka fabryk ogniw słonecznych. Na południu
Brandenburgii znajduje się kilka kopalni węgla brunatnego dla elektrowni Vattenfall Europe AG.
Klaster logistyczny
W regionie metropolitalnym Berlin/Brandenburg działa ponad 2 tys. firm logistycznych,
zatrudniających w samej Brandenburgii około 38 tys. osób, tworząc jeden z najważniejszych
ośrodków logistycznych w Niemczech. Na kraj przypada ponad 10% przychodu uzyskiwanego
przez przedsiębiorstwa spedycyjne i transportowe z całych Niemiec. Struktura przedsiębiorstw
jest zdominowana przez duże, międzynarodowe firmy takie jak Dachser, DHL, Deutsche Post,
Fiege i Rhenus. Brandenburgia i Berlin wykorzystują swoje atuty, takie jak dostęp do wszelkich
nośników transportu oraz dogodną lokalizację geograficzną. Przeładunki pomiędzy transportem
wodnym, kolejowym, kołowym i lotniczym pozwalają chronid środowisko naturalne oraz
oszczędzad czas i pieniądze. Służą temu cztery duże centra przeładunkowe, zaś na południu
od Berlina w okolicach miasta i w parku przemysłowym Ludwigsfelde ma swoje siedziby wiele
przedsiębiorstw spedycyjnych i logistycznych.
Klaster medialny i informacyjny
Media, technologie informacyjne i komunikacyjne stają się jednym z wiodących działów
gospodarki Berlina i Brandenburgii. Przedsiębiorstwa działające na rynku mediów oraz
technologii informacyjnych i komunikacyjnych zajmują się takimi obszarami gospodarki
jak telekomunikacja, centra obsługi klienta, elektronika, wytwarzanie oprogramowania
i elektroniczne przetwarzanie danych, usługi IT. Znamienna dla tych branż jest wzajemna
współpraca przedsiębiorstw. Około 72% firm prowadzi współpracę z pokrewnymi
przedsiębiorstwami, a 42% należy do sieci branżowych, zaś największą firmą tego typu jest eBay
z siedzibą w brandenburskim Dreilinden.
Klaster naukowy
Nauka jako działalnośd dochodowa jest stosunkowo nową dziedziną gospodarki. Klaster ten
opiera się głównie na skoncentrowanych w Berlinie placówkach naukowo-rozwojowych,
bazujących głównie na szeroko rozumianej medycynie (life science) oraz mediach.
Do najważniejszych podmiotów tego klastra należy największa klinika w Europie Charité
w Berlinie wraz ze szkołą medyczną Charité – Universitätsmedizin, zatrudniająca prawie 10 000
osób. Innym ważnym podmiotem jest Vivantes Netzwerk für Gesundheit, zarządzający
szpitalami i klinikami, o łącznym zatrudnieniu nieco ponad 10 000 osób, W.O.M. World
of Medicine w Berlinie i setki innych firm. W Poczdamie znajdują się placówki naukowobadawcze około 160 przedsiębiorstw, głównie z sektora biotechnologii, co czyni miasto jednym
z najistotniejszych centrów tej branży w Europie.
Handel zagraniczny Brandenburgii i Berlina nie osiąga wartości porównywalnych z eksportem
landów zachodnioniemieckich. Przyczyną jest struktura gospodarki Brandenburgii i Berlina
– 61 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
i w konsekwencji niewielki udział dużych przedsiębiorstw, co odbija się na skali handlu
zagranicznego. Największym odbiorcą towarów z Brandenburgii jest Polska z udziałem
na poziomie 14,5%, przed Francją, USA, Holandią i Wielką Brytanią. Największą częśd eksportu
stanowi technika lotnicza (12,9 %), produkty farmaceutyczne, pojazdy ciężarowe i specjalne,
pochodne ropy naftowej oraz produkty branży metalurgicznej i stalowej. Jeśli chodzi o handel
zagraniczny Berlin ma jeszcze w porównaniu do pozostałej części kraju sporo zaległości. Eksport
z wynikiem 11,6 %, co odpowiada 1/3 średniej krajowej, przekracza nieznacznie sumę 10 mld
Euro. W rankingu odbiorców produktów eksportowych Berlina, Polska plasuje się zaraz
po Chinach, na siódmym miejscu. Najwięcej towarów berlioskich kupują Stany Zjednoczone,
a po nich Francja.
Najczęściej importowanym towarem w Brandenburgii była ropa naftowa i gaz ziemny z sumą
4,3 mld Euro i 37,3% udziałem w całości importu. Poza tym głównie importowano samoloty,
agregaty prądotwórcze, półprodukty przemysłu chemicznego oraz odpady i złom.
Najważniejszym partnerem landu z udziałem w imporcie na poziomie 36,7% jest Rosja,
co wynika z faktu, że jest jednym z największych eksporterów surowców takich jak ropa i gaz.
Na kolejnych miejscach są Polska, Wielka Brytania, USA oraz Francja. Z danych Berlioskiego
Urzędu Statystycznego wynika, iż produkty farmaceutyczne stanowią największą grupę towarów
importowanych do Berlina. Ich wartośd wyniosła w 2009 r. prawie 1,5 mld Euro. Urządzenia
do wytwarzania oraz dystrybucji energii elektrycznej importuje się w niewiele mniejszych
ilościach (1,2 mld euro). Pojazdy, chod na trzecim miejscu, stanowiły w 2009 dwa razy mniejszy
procent towarów importowanych: ich wartośd wyniosła w 2009 r. 610 mln Euro. Na kolejnych
miejscach plasowały się następujące grupy towarowe: silniki (z wyjątkiem silników
samochodowych i samolotowych), urządzenia medyczne oraz ortopedyczne, części do silników,
nadajniki radiowe i telewizyjne, maszyny, kakao oraz wyroby z kakao11.
Do największych pracodawców Berlina i Brandenburgii należą:

Deutsche Bahn AG, zatrudniający ok. 27,1 tys. osób

Siemens AG
13,1 tys.

Deutsche Telekom AG
11,1 tys.

Berliner Verkehrsbetriebe (BVG)
10,6 tys.

Vattenfall Europe AG
10,4 tys.

Vivantes Netzwerk für Gesundheit GmbH 10,1 tys.
11
Gospodarka Berlina 2010,
http://berlin.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/article/y,2010,a,11883,.htmlhttp://berlin.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/arti
cle/y,2010,a,11883,.html
– 62 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Charité – Universitätsmedizin
9,9 tys.

Daimler AG
8,3 tys.

Dussmann Stiftung & Co. KGaA
7,4 tys.

Deutsche Post DHL
6,8 tys.12
Do głównych kierunków rozwoju gospodarczego Berlina i Brandenburgii należą:

komunikacja (media, technika przekazu informacji i komunikacji, multimedia, business
muzyczny, reklama, moda, wzornictwo-design),

technika transportowa / komunikacja (lotnictwo i astronautyka, technika budowy
pojazdów mechanicznych, budowy kolei),

usługi (logistyka, usługi finansowe, handel, usługi związane z produkcją, Call Center,
turystyka),

Life Sciences (biotechnologie, technika medyczna),

przemysł (chemia, budowa maszyn, przemysł spożywczy, drzewny, papierniczy,
metalowy, paliwowy),

mikrotechnologie / Enabling Technologies (technika laserowa, nanotechnologia, optyka),

gospodarka energetyczna i proekologiczna.
Struktura przestrzenno- gospodarcza regionu stołecznego Berlin – Brandenburgia jest silnie
zróżnicowana przestrzennie. Zdecydowana większośd aktywności koncentruje się w strefie
podmiejskiej Berlina, zwłaszcza w jego południowej i zachodniej części. Region ten obejmujący
Berlin, Poczdam oraz ważne ośrodki przemysłowe i logistyczne, takie jak Henningsdorf,
Falkensee, Nauen, Ludwigsfelde i Königs Wusterhausen skupia zdecydowaną większośd
potencjału produkcyjnego i usługowego regionu. Pozostałe części Brandenburgii, w tym
Brandenburg nad Hawelą, Frankfurt nad Odrą, Cottbus, a zwłaszcza północne i wschodnie
powiaty ziemskie cechują się wyraźnie mniejszą dynamiką rozwoju i mają w znacznej mierze
charakter peryferyjny.
Region Berlina i Brandenburgii zajmuje także raczej niską pozycję na mapie gospodarczej
Republiki Federalnej Niemiec. Mimo znacznych nakładów inwestycyjnych po okresie
zjednoczenia oraz przeniesienia do Berlina stolicy, miasto nie odzyskało swojej przedwojennej
wiodącej pozycji gospodarczej. Poza ministerstwami (chod nie wszystkimi) i wieloma, lecz także
12
Opracowanie własne na podstawie Berliner Wirtschaft in Zahlen 2011 oraz danych rozproszonych
– 63 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
nie wszystkimi, instytucjami centralnymi, do Berlina nie powróciło wiele ważnych, dawnych firm
i instytucji. Znaczna odległośd od współczesnych centrów gospodarczych Niemiec, w tym
Frankfurtu nad Menem, Monachium, Hamburga, Kolonii czy Stuttgartu przyczynia się do pewnej
izolacji Berlina, który w wielu rankingach gospodarczych, wraz z Brandenburgią, plasuje się
na czołowych miejscach wśród 5 ‘nowych’ landów wschodnich Niemiec, lecz na ogół daleko
za rozwiniętymi landami zachodnimi, a zwłaszcza południowo-zachodnich Niemiec. Niewiele
wskazuje przy tym, aby w najbliższych kilku latach sytuacja ta miała ulec drastycznej zmianie.
Wprawdzie notuje się wyraźny wzrost wielu sektorów innowacyjnych w Berlinie i na jego
brandenburskich przedmieściach, w tym medialnych, biomedycznych i informatycznych, a także
nowoczesnych przemysłów, w tym środków transportu, lecz wzrost ten może nie w pełni
zapewnid zrównoważony rozwój 4-milionowej aglomeracji.
4.3. Infrastruktura komunikacyjna
Transport drogowy
Sied drogowa na terenie województwa lubuskiego jest stosunkowo gęsta i równomiernie
rozmieszczona. Przez teren województwa przebiega 1 587,2 km dróg wojewódzkich (19,4%),
814,7 km dróg krajowych (10,0%), 3 493,2 km powiatowych (42,8%) i 2 271,3 km gminnych
(27,8%). O poziomie funkcjonalności sieci oraz o standardzie obsługi województwa siecią
drogową świadczą dwa parametry: dostępnośd oraz osiągalnośd komunikacyjna poszczególnych
obszarów. Parametr dostępności wyrażony jest gęstością dróg układu przypadającą na 100 km²
i 10 tys. mieszkaoców. W województwie lubuskim wynosi on 58,4 km/100 km² (przy średniej
krajowej na poziomie 87,6 km) oraz 80,8 km dróg o twardej nawierzchni na 10 tys. mieszkaoców
(przy średniej krajowej na poziomie 71,9 km). Najwyższy wskaźnik gęstości dróg o nawierzchni
twardej występuje w powiatach: gorzowskim, zielonogórskim, nowosolskim i żarskim,
a najniższy w powiatach: międzyrzeckim i sulęcioskim. Specyfika osiągalności komunikacyjnej
województwa lubuskiego wynika z położenia dwóch aglomeracji miejskich: Gorzowa Wlkp.,
gdzie znajduje się administracja rządowa i Zielonej Góry, gdzie znajduje się administracja
samorządowa.
W 30 listopada 2011 oddany do użytku
Przez Brandenburgię przebiega 1 353 km autostrad, został ostatni odcinek autostrady A2 z
2 572 km dróg krajowych oraz 22 218 km pozostałych Nowego Tomyśla do Świecka - dzięki
dróg publicznych (Landstraße). Większośd autostrad kraju realizacji inwestycji przejazd do przejścia
granicznego z Niemcami będzie szybszy i
ma swój początek na autostradzie A10 przebiegającej w bardziej sprawny.
formie
zewnętrznego
pierścienia,
nazywanej
„Pierścieniem berlioskim” (Berliner Ring). Od węzłów na A10 swój początek mają autostrady A2
(Berlin- Zagłębie Ruhry), A9 (Berlin-Monachium), A11 (Berlin-Szczecin), A12 (Berlin- Frankfurt
nad Odrą), A13 (Berlin-Drezno), oraz A24 (Berlin-Hamburg). Autostrada A111 prowadzi
– 64 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w kierunku północnozachodnim, na Hamburg i Rostock, A113 w kierunku
południowowschodnim (na Drezno i Cottbus), natomiast A115 na południowy zachód,
w kierunku Hanoweru i Lipska.
30 listopada 2011 oddany do użytku został ostatni odcinek autostrady A2 z Nowego Tomyśla
do Świecka. Realizacja tego odcinka umożliwia przejazd od zachodniej granicy Polski w Świecku
do Strykowa pod Łodzią jednym ciągiem komunikacyjnym. A2 będzie liczyd prawie 360 km.
Do tej pory połączenie Lubuskiego z Niemcami było możliwe głównie poprzez drogi krajowe
nr E32, 12, 22, 32. Dzięki realizacji inwestycji przejazd do przejścia granicznego z Niemcami
będzie szybszy i bardziej sprawny stając się milowym krokiem integracji komunikacji drogowej
województwa lubuskiego i wschodnich terenów Niemiec.
W trakcie budowy jest droga ekspresowa S3 Świnoujście – Lubawka w ciągu międzynarodowego
szlaku E65. Droga będzie przebiegad od zespołu portów morskich Świnoujście-Szczecin
na północy, wzdłuż zachodniej granicy kraju, przez ośrodki miejskie Gorzowa Wlkp. i Zielonej
Góry, Zagłębie Miedziowe do południowej granicy z Republiką Czeską. W przyszłości droga
ta zostanie włączona w sied autostrad europejskich – w części środkowej poprzez budowaną
autostradę A2 (węzeł Jordanowo), a w części południowej przez istniejącą autostradę
A4 i projektowaną A18 (węzeł Legnica). Odcinek autostrady A18 zlokalizowana będzie
w południowo-zachodniej części kraju, w województwach lubuskim i dolnośląskim. Autostrada
przebiegad będzie III transeuropejskim drogowym korytarzem transportowym, w ciągu drogi
międzynarodowej E36, od przejścia granicznego do Niemiec Olszyna-Forst.
Transport kolejowy
Sied kolejową województwa lubuskiego należy zaliczyd do dobrze ukształtowanych pod
względem ilościowym. Województwo lubuskie posiada 36 linii kolejowych normalnotorowych
o całkowitej długości torów wynoszącej w koocu 2010 roku 967 km, które są wykorzystywane
w ruchu pasażerskim i towarowym. Z ogólnej długości linii eksploatowanych 401 km stanowią
linie dwu- i więcej torowe, a 329 km stanowią linie zelektryfikowane. Wskaźnik linii kolejowych
eksploatowanych na 100 km2 wynosi dla województwa 6,9/100 km2 i jest niższy od standardu
krajowego, który wynosi 7,3/100 km2. Linie kolejowe eksploatowane w województwie lubuskim
stanowią 4,8% linii eksploatowanych w Polsce (województwo śląskie 10,7 %). Przez teren
województwa przebiegają ważne szlaki komunikacyjne włączone w system europejskiej sieci
kolejowej (AGC i AGTC):

Wschód – Zachód Nr 3 (E-20 – CE – 20) Bruksela – Berlin Warszawa – Moskwa leżący
w Pan – Europejskim korytarzu transportowym nr II,

Północ – Południe Nr 273 (CE – 59) Świnoujście – Zielona Góra – Wrocław – Ostrawa,
Nr 371 (C – 59/1) Nowa Sól – Żagao – Węgliniec – Praga, Nr 389 Żagao – Jankowa
Żagaoska, Nr 282 Miłkowice – Jasieo (od 82,000 do 993,325 km).
– 65 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Ogólny stan techniczny eksploatowanej w województwie sieci kolejowej jest niezadowalający
i obecnie tylko niektóre odcinki linii położone na terenie województwa są w dobrym stanie
technicznym. Niezadowalający jest przede wszystkim stan linii CE 59 ("Nadodrzanki")
z Wrocławia przez Głogów, Zieloną Górę do Szczecina. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy
jest niedoinwestowanie remontów linii, co przekłada się na parametry techniczne torów,
a w szczególności na zmniejszenie prędkości pociągów. Wyjątkiem jest przebiegająca przez
województwo linia E 20 z Warszawy do Berlina, która zapewnia również efektywne połączenie
z Brandenburgią. Sied dróg kolejowych Brandenburgii rozciąga się na długości 2 456 km. Trasy
te obsługiwane są przede wszystkim przez Deutsche Bahn oraz przewoźników obsługujących
linie krótkiego dystansu (SPNV).
W najbliższych latach dzięki funduszom UE stan linii kolejowych i ich integracja z systemem
kolejowym Niemiec ulegnie wyraźnej poprawie. W ramach lubuskiego RPO realizowane
są następujące projekty kolejowe: modernizacja linii kolejowej nr 358 na odcinku Zbąszynek –
Czerwieosk wraz z budową łącznicy kolejowej Pomorsko - Przylep, modernizacja linii kolejowej
nr 203 Tczew - Kostrzyn na odcinku Krzyż - Kostrzyn (od km 297 000 do km 343 453),
modernizacja linii kolejowej nr 367 Zbąszynek - Gorzów Wlkp.
Transport wodny
Warunki hydrologiczne do wodnego transportu śródlądowego województwa lubuskiego
są zbliżone do wielu dróg wodnych Europy Zachodniej. Głównie za sprawą przebiegającej
wzdłuż województwa drugiej najdłuższej rzeki Polski Odry. Długośd Odry wynosi 845 km, w tym
742 km na terenie Polski, 179 km wzdłuż granicy z Niemcami i 8 km wzdłuż granicy z Czechami.
Odra związana jest z systemem polskich (poprzez Wartę - Noted - Kanał Bydgoski - Wisłę)
i europejskich (poprzez kanały Odra – Szprewa i Odra – Hawela) dróg wodnych oraz ich portami
i nabrzeżami przeładunkowymi. Najbardziej istotnym jest połączenie rzeki z zespołem rzeczno –
morskich portów: Szczecin – Świnoujście. Wzdłuż szlaku Odry występuje 5 rejonów koncentracji
portów, przeładowni i nabrzeży, wśród których znajduje się zespół portów lubuskich (Głogów,
Nowa Sól, Cigacice, Krosno Odrzaoskie, Urad, Słubice, Kostrzyn). Barierą utrudniającą transport
jest duża zmiennośd warunków żeglowności, spowodowanych niskimi lub wysokimi stanami
wód, zamgleniami i zlodzeniami.
Brandenburgię cechuje sied dobrze rozwiniętych dróg wodnych. Blisko 6 500 km dróg wodnych
spełnia wymogi do uprawiania turystyki wodnej. Rząd landu stara się stworzyd jak najlepsze
warunki dla żeglugi śródlądowej, stanowiącej tanią i ekologiczną alternatywę dla transportu
kołowego. Cały wschodnioniemiecki system dróg wodnych jest mocno rozgałęziony i stanowi
dobrą bazę do rozwoju towarowej i pasażerskiej żeglugi śródlądowej. Jest on od czasu
zjednoczenia Niemiec systematycznie modernizowany i przystosowywany do wymogów
współczesnej żeglugi. W kraju funkcjonuje szereg portów śródlądowych, które są przystosowane
– 66 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
do przyjmowania statków o zanurzeniu powyżej dwóch metrów. Są to m. in. Brandenburg,
Eisenhüttenstadt, Frankfurt nad Odrą, Schwedt, Velten i in.
Trasy dróg przebiegają przede wszystkim na rzekach: Odra, Sprewa, Hawela i Łaba, które są
ze sobą połączone licznymi kanałami wodnymi. Żegluga odbywa się po trzech głównych
szlakach:

W kierunku zachodnim, na dolnej Haweli i kanarem Mittellandkanal. Jest
to najważniejszy szlak żeglugowy, łączący się z Łabą, Wezerą, systemem kanałów
zachodnioniemieckich, jak również Renem i portami Morza Północnego.

W kierunku północnowschodnim, drogą wodną Hawela-Odra, łączącą się poprzez dolny
bieg Odry z zespołem portów Szczecin-Świnoujście i zapewniającą Berlinowi
bezpośrednie połączenie z Morzem Bałtyckim.

W kierunku południowo-wschodnim, trzecią co do znaczenia dla przewozów
towarowych drogą wodną Sprewa-Odra, która poprzez górny bieg Odry umożliwia
połączenie żeglugowe z portami Lubuskiego i Dolnego Śląska.
Droga wodna Sprewa – Odra bierze początek przy połączeniu Sprewy z Hawelą, a uchodzi do
Odry na wysokości wsi Kłopot w Lubuskim. Dzięki kanałowi Sprewa – Odra rzeka Sprewa jest
połączona z polskim systemem dróg wodnych. Właśnie droga wodna Sprewa-Odra jest szansą
na większą integrację transgranicznej infrastruktury transportowej województwa lubuskiego
z portami wschodnich Niemiec.
Transport lotniczy
Na infrastrukturę transportu lotniczego w województwie lubuskim składają się przede
wszystkim port lotniczy Zielona Góra-Babimost położony 35 km od Zielonej Góry. Stan
infrastruktury technicznej lotniska w Babimoście, w tym nawierzchni drogi startowej jest bardzo
dobry. Terminal Pasażerski (gruntownie odnowiony i zmodernizowany w 2001 roku)
przystosowany do odprawy 100 000 pasażerów rocznie. W 2010 r. liczba pasażerów wyniosła
blisko 3 000. Rozwój gospodarczy regionu, zwiększenie ilości połączeo lotniczych mogą
w przyszłości wpłynąd na zwiększenie ilości pasażerów i dalszego rozwoju Portu Lotniczego
Zielona Góra.
Lotnisko Berlin-Schönefeld (IATA: SXF), leżące tuż za granicą stolicy Niemiec, jest jednym
z dwóch funkcjonujących portów lotniczych Berlina (po zamknięciu w 2008 lotniska Tempelhof),
obok lotniska Tegel w zachodniej części Berlina. Na przełomie roku 2006/2007 rozpoczęto
budowę nowego portu lotniczego Berlin Brandenburg International (BBI) który ma przejąd rolę
centralnego lotniska regionu i w konsekwencji zamknięcie berlioskiego lotniska Tegel,
planowanego na 2011 rok, lecz z uwagi na opóźnienia w ukooczeniu BBI, lotnisko Tegel będzie
funkcjonował jeszcze prze kilka lat. Port lotniczy BBI powstaje przez znaczne powiększenie
– 67 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
i modernizację lotniska Schönefeld. Koszt rozbudowy i modernizacji szacuje się na około
2 mld Euro. Lotnisko Schönefeld, podobnie jak Tegel, jest zarządzane przez spółkę Berliner
Flughafen Gesellschaft mbH, w której udziały w 37%
W przyszłości szansą dla województwa
mają kraje związkowe Berlin i Brandenburgia, pozostałe lubuskiego na przełomowy rozwój transportu
26 % natomiast Republika Federalna. Lotnisko jest intermodalnego jest realizacja polskiego
odcinka Środkowoeuropejskiego Korytarza
również jednym z największych pracodawców kraju
Transportowego CETC-ROUTE65m.
związkowego. Lotniska Berlina obsługują rocznie ok. 22
miliony pasażerów i nieco ponad 280 000 samolotów. Mimo znacznych przewozów, żadne
z lotnisk Berlina nie jest hubem (punktem przesiadkowym) narodowego przewoźnika –
Lufthansy, skąd pasażerowie są przewożeni do Frankfurtu, Monachium lub Düsseldorfu, lotniska
zaś mają na celu jedynie obsługę mieszkaoców regionu, w tym przygranicznych terenów Polski.
W kolejnych latach szansą dla województwa lubuskiego na przełomowy rozwój transportu
intermodalnego jest realizacja polskiego odcinka Środkowoeuropejskiego Korytarza
Transportowego CETC-ROUTE65m, który wiedzie od Szwecji, poprzez Polskę, Słowację, Czechy,
Węgry, aż po Chorwację. Polska cześd szlaku ma przebiegad przez trzy zachodnie województwa:
zachodniopomorskie, lubuskie i dolnośląskie. Składa się z powstającej drogi ekspresowej S3, linii
kolejowej E-59 i CE-59, zespołu portów Szczecin - Świnoujście oraz rzeki Odry, jako drogi wodnej
E-30. - Korytarz to sprawne przemieszczanie się środkami transportu drogowego, kolejowego,
wodnego oraz lotniczego.
4.4. Analiza
kondycji,
kierunków
rozwoju
oraz
struktury
zatrudnienia
przedsiębiorstw, ze szczególnym uwzględnieniem sektora MŚP
Województwo Lubuskie
Rola sektora MSP w rozwoju gospodarki rośnie w ostatnich latach zarówno na szczeblu
centralnym, jak i na poziomie poszczególnych regionów. Odpowiednie działania wdrożone
w celu wspierania tego sektora decydują m.in. o konkurencyjności technologicznej,
organizacyjnej i aktywizacji lokalnego rynku pracy. Na szczeblu krajowym Sejm RP powołał
w 2007 r. Komisję ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw, której celem realizowanym wraz
z Departamentem Rzemiosła i Małych i Średnich Przedsiębiorstw Ministerstwa Gospodarki oraz
Polską Fundacją Promocji i Rozwoju MSP jest przygotowywanie rozwiązao prawnych
sprzyjających rozwojowi sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) w Polsce. Na poziomie
– 68 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
regionów działania aktywizujące sektor MSP znajdują odzwierciedlenie w strategiach rozwoju
regionów, czego przykładem jest Program rozwoju MSP w województwie lubuskim.
Ze względu na dominującą w strukturze ilośd
Sektor MSP w województwie lubuskim
podmiotów (99,89%) i zatrudnienie (81%) w firmach z można uznad za reprezentowalny dla całej
sektora MSP – sektor ten reprezentuje zdecydowaną gospodarki regionu, ponieważ do sektora
tego
należy
99,89%
podmiotów
większośd gospodarki województwa lubuskiego, dlatego
zatrudniających
81%
wszystkich
też w poniższej charakterystyce nie będą opisywane te pracowników.
elementy gospodarki, które zostały opisane w poprzednim podrozdziale.
W 2010 r. w województwie lubuskim w systemie REGON znajdowało się 106 410 tys.
przedsiębiorstw, z tego 95,69% stanowiły podmioty sektora prywatnego, a 4,31% sektora
publicznego. W strukturze podmiotów aż 99,89% stanowią MSP (do 250 pracowników),
a zaledwie 0,11% duże przedsiębiorstwa (powyżej 250 pracowników).
Tabela 17: Struktura podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON
2009
Ogółem
2010
2010/2009
101 405
100,00%
106 410
100%
104,6
96 119
94,79%
100 757
94,69%
104,8
4 355
4,29%
4 424
4,16%
101,6
50-249 pr.
817
0,81%
817
0,77%
100,0
250 - 999 pr.
104
0,10%
102
0,10%
98,1
Powyżej 1000
10
0,01%
10
0,01%
100,0
0-9 pracujących
10-49 pr.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
W 2010 r. na 1000 mieszkaoców przypadały 104 zarejestrowane w REGON firmy z sektora MSP
(szóste miejsce w Polsce). Ponadto w Lubuskim przypada 2,61 firm z zagranicznym kapitałem
na 1 000 mieszkaoców (drugie miejsce w Polsce jedynie po województwie mazowieckim)
i to 11,66 firm nowopowstałych na 1000 mieszkaoców (czwarte miejsce w Polsce).
Tabela 18: Rola sektora MŚP w zatrudnieniu województwa lubuskiego
Firmy 0-50 prac.
Przemysł
Budownictwo
Handel i naprawy
Transport
i łącznośd
Pozostałe (usługi)
Ogółem
Udział w liczbie pracowników w %
Firmy 51-250 prac.
Firmy >250 prac.
26%
39%
65%
28%
45%
31%
46%
16%
4%
80%
10%
10%
92%
63%
5%
18%
3%
19%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
– 69 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Ponadto, sektor MŚP odgrywa istotną rolę w gospodarce województwa lubuskiego, ponieważ
daje zatrudnienie blisko 81% wszystkich pracowników regionu. Największą rolę sektor MŚP
odgrywa w usługach (pozostałe sekcje PKD), gdzie obejmuje 97% liczby pracujących,
w transporcie i łączności 90%, w handlu i naprawach 96%, w budownictwie 84%. Wśród małych
firm, które zatrudniają aż 63% wszystkich pracowników regionu, największe zatrudnienie
przypada na usługi (92%) oraz transport i łącznośd (80%). Z kolei wśród średnich firm
największym udziałem charakteryzuje się budownictwo (45%) a najmniejszym usługi. Podobnie
najmniejszy udział zatrudnienia w usługach (3%) odnotowany został w kategorii dużych firm.
Natomiast firmy duże zatrudniające 19% wszystkich pracowników regionu posiadały dominujący
udział jedynie w przemyśle 54%.
Tabela 19: Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w 2010 r. wg liczby pracujących
Lubuskie
Nakłady w tys. zł
Udział (%)
Ogółem
2 997 711
100,00%
0–9
636 582
21,24%
10–49
315 040
10,51%
50–249
663 110
22,12%
>249
1 382 979
46,13%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Nakłady inwestycyjne wszystkich przedsiębiorstw regionie wyniosły w roku 2010 prawie
3 mld zł. Na sektor MŚP przypadło 53,87% sumy wszystkich nakładów 1 614 867 mld zł przy
1 382 979 zł inwestowanych przez duże firmy. W sektorze MŚP najwięcej inwestowały średnie
przedsiębiorstwa (22,12%) nieznacznie wyprzedzając wartośd inwestycji mikroprzedsiębiorstw
(21,24%). Wśród lubuskich MŚP największy udział w strukturze nakładów na inwestycje miały
podmioty z sekcji obsługi nieruchomości i firm oraz przetwórstwo przemysłowe – po 29%.
W następnej kolejności były sekcje: handel i naprawy, z mniejszym – 17% udziałem. Najmniejszy
udział w inwestycjach (poniżej 1%) sektor MSP zanotował w sekcjach: edukacja oraz górnictwo
i pośrednictwo finansowe.
Przedsiębiorcy w 62,49% finansowali swoje inwestycje ze środków własnych, co plasuje ten
region w grupie czterech województw, które w najmniejszym stopniu korzystają ze środków
własnych (przy średniej dla kraju 71%). Drugie pod kątem ważności źródło finansowania
inwestycji w Lubuskim to kredyty i pożyczki krajowe wykorzystywane w 20,52% inwestycji.
Właśnie kapitał pochodzący z tego źródła stanowił uzupełnienie finansowania inwestycji w MSP
przy marginalnym udziale innych źródeł finansowana. Z kolei można stwierdzid, że środki
zagraniczne to źródło najczęściej wykorzystywane przez duże firmy.
Berlin i Brandenburgia
Niemiecka Republika Federalna jest krajem, w którym MŚP odgrywają znaczącą rolę. 99,7%
wszystkich przedsiębiorstw zobowiązanych do płacenia podatku obrotowego jest zaliczanych
do MŚP. Ponadto 46,9% wszystkich przedsiębiorstw podlegających opodatkowaniu obrotów jest
– 70 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
realizowana przez MŚP. W 2010 r. MŚP zatrudniały łącznie 68% wszystkich pracowników w
Niemczech, co oznacza, że prawie 20 mln pracowników13, jest zatrudnionych w MŚP. Z kolei
53,0% wartości dodanej brutto wszystkich przedsiębiorstw niemieckich powstaje w MŚP.
Dodatkowo MŚP w Niemczech przeznaczają na inwestycje 45,4% wszystkich inwestycji brutto.
Władze Republiki Federalnej Niemiec mają bogate doświadczenie we wspieraniu sektora MŚP.
Chod doświadczenia w zakresie pomocy dla tego sektora są niezwykle bogate w Brandenburgii
i Berlinie, to ze względu na różnice rozwoju społeczno – gospodarczego są niezwykle trudne
do adaptacji.
Historia
pomocy
finansowej
dla
Sektor MSP w Niemczech jest również
przedsiębiorstw w Niemczech związana jest z Europejskim kluczowy dla rozwoju gospodarki
Programem Odbudowy (European Recovery Program). Niemiec, ponieważ daje zatrudnienie
68% wszystkich pracowników, czyli
Program ten związany z planem Marshalla dla Niemiec
prawie 20 mln mieszkaoców tego kraju.
Zachodnich zapoczątkowywany został już w 1948 r. W
1950 r. z pieniędzy pochodzących z redukcji długu Niemiec utworzone zostało specjalne konto
ERP-Sondernvermögen. Konto to mogło służyd finansowaniu wspierania działalności
gospodarczej poprzez banki Deutsche Ausgleichsbank oraz Kreditanstalt für Wiederaufbau
(KfW).
Celem działalności Deutsche Ausgleichbank (Niemiecki Bank Kompensacyjny) było
kompensowanie strat wysiedleoców a później kredytowanie działalności gospodarczych. Z kolei
Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW) (Zakład Kredytowania Odbudowy) miał za zadanie
wspieranie powojennej odbudowy gospodarki. Do dziś ze względu na atrakcyjne warunki
finansowania kredyty z Europejskiego Programu Odbudowy są nadal istotnym źródłem
finansowania inwestycji przedsiębiorstw z sektora MŚP w Niemczech. Władze Brandenburgii
i Berlina stworzyły szereg instrumentów wspierania finansowego MŚP:



13
ulgi podatkowe - rezygnacja z nakładania niektórych typów podatków (np. podatku
od majątku), korzystne progi i stawki podatkowe;
ulgi lub dodatki inwestycyjne (Investitionszulagen) - przyznawane są tylko w Nowych
Landach i Berlinie Wschodnim. Dodatki wynoszą od 10 do 20% wartości
przeprowadzonych inwestycji: zakup maszyn i urządzeo, renowacja zabudowao
gospodarczych i budynków pod wynajem, wyposażenie małych firm rzemieślniczych
i handlowych w centrach miast (mają na celu zahamowanie wypierania firm z centrów
miast);
specjalne odpisy amortyzacyjne (Sonderabschreibungen) są dodatkową, oprócz zwykłych
linearnych albo degresywnych odpisów, metodą wspierania MSP i mogą wynieśd do 20%
kosztów inwestycyjnych poniesionych w danym roku;
Bilanz der Mittelstandspolitik in der laufenden Legislaturperiode, Dokumentation Nr. 42, 2010.
– 71 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING



kredyty dla MŚP - charakteryzują się niskim oprocentowaniem, korzystnymi warunkami
spłaty oraz łagodnymi wymaganiami dotyczącymi zabezpieczeo.
dopłaty inwestycyjne (Investitionszuschüsse) – wpierają określony typ inwestycji (np.
redukujące emisję szkodliwych substancji) - przedsiębiorstwa otrzymują dodatek
(kwotowy lub %) do poniesionych kosztów inwestycyjnych;
poręczenia kredytowe - poszczególne kraje związkowe tworzą banki i towarzystwa
zabezpieczeo kredytowych (Bürgschaftsbanken und Kreditgarantiegemeinschaften).
Szczególne uprzywilejowanie sektora wynika z faktu, że przedsiębiorstwa te mają znacznie
bardziej utrudniony dostęp do środków finansowych w porównaniu z dużymi firmami.
Dla instytucji finansowych brak wiarygodności szczególnie mikro- i małych przedsiębiorstw jest
powodem do braku podejmowania ryzyka finansowania ich inwestycji. Bez tych inwestycji
nie mogłyby konkurowad na europejskim rynku z przedsiębiorstwami innych krajów.
4.5. Atrakcyjność dla inwestora – system pozyskiwania inwestora
Województwo Lubuskie
Do najważniejszych czynników atrakcyjności inwestycyjnej województwa lubuskiego można
zaliczyd jego położenie, dobrze rozwiniętą sied transportu, warunki naturalne, dostęp
mieszkaoców do Internetu oraz dobrze wykwalifikowaną kadrę pracowników 14.
Korzystne położenie województwa lubuskiego w środkowo – zachodniej części Polski
i w bezpośrednim sąsiedztwie z granicą niemiecką stanowi o jego atrakcyjności inwestycyjnej.
Ponadto lokalizacja województwa na międzynarodowym szlaku transportowym –
paneuropejskim korytarzu Wschód-Zachód oraz dobrze rozwinięta sied komunikacji regionalnej
i przygranicznej zarówno drogowej, kolejowej, jak i wodnej sprzyjają rozwojowi wymiany
handlowej. Na terenie Lubuskiego znajduje się czternaście przejśd granicznych, m.in. Kostrzyn
nad Odrą, Słubice, Gubinek, Zasieki, Łęknica czy Przewóz. Ponadto przynależnośd
do Euroregionów „Pro Europa Viadrina” oraz i "Sprewa-Nysa-Bóbr” wzmacniają warunki
współpracy gospodarczej regionu przygranicznego poprzez stworzenie transgranicznego polskoniemieckiego regionu gospodarczego, promowanie idei jedności europejskiej i porozumienia
międzynarodowego, ustalania wspólnych przedsięwzięd oraz uzyskania środków potrzebnych
do ich realizacji. Autorzy raportu „Atrakcyjnośd inwestycyjna województw i podregionów Polski
14
Atrakcyjnośd Inwestycyjna Regionów – Województwo Lubuskie 2011, Instytut Przedsiębiorstwa Szkoły Głównej
Handlowej w Warszawie, Warszawa 2011.
– 72 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
2010”15 wśród mocnych stron dostępności transportowej Lubuskiego wymieniają ponadto
dobrze rozwinięty sektor transportu i logistyki. Jednak do słabych stron dostępności
transportowej zaliczają niską gęstośd sieci drogowej i niski poziom skomunikowania
z Warszawą.
Słabo rozwinięta infrastruktura badawczo-rozwojowa nie sprzyja przyciąganiu innowacyjnych
technologii16. Dlatego też priorytetowym projektem realizowanym przez Uniwersytet
Zielonogórski jest tworzenie Parku Naukowo-Technologicznego, w którym będą prowadzone
badania, a pomysły tam zaprojektowane mają byd komercjalizowane. Łączne nakłady
na stworzenie Parku wraz z infrastrukturą towarzyszącą, mają się zamknąd sumą 125 mln
złotych. W 2012 r. w Nowej Soli powstanie Park Technologii i Logistyki Przemysłu Interior,
którego celem będzie podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw regionu oraz stworzenie
dogodnych warunków do powstawania nowych firm, poprzez udostępnienie im nowoczesnej
infrastruktury biurowej, technicznej i laboratoryjnej, pomagając we wdrożeniu do produkcji
nowoczesnych technologii oraz zapewniając dostęp do usług doradczych i szkoleniowych oraz
pomoc w ubieganiu się o środki unijne. Z kolei w Kalsku powstaje Lubuski Ośrodek Innowacji
i Wdrożeo Agrotechnicznych. Budowa kompleksu obiektów oraz ich wyposażenie
w odpowiedni sprzęt i aparaturę umożliwi stworzenie zaplecza badawczo – rozwojowego
o innowacyjnym charakterze na potrzeby sektora rolnego i rolno – spożywczego.
W województwie lubuskim dynamicznie rozwija się zatem sied instytucji otoczenia biznesu,
od instytucji akademickich (inkubator przedsiębiorczości) poprzez samorządowe (Organizacja
Pracodawców Ziemi Lubuskiej, świadcząca usługi m.in. w ramach krajowego systemu usług
dla przedsiębiorców), aż do ogólnopolskich (jak np. Centrum Obsługi Inwestora działająca przy
Agencji Rozwoju Regionalnego). Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. w Zielonej Górze realizuje
zadania w zakresie wspierania lokalnych inicjatyw gospodarczych, strategii gminnych,
współpracy międzynarodowej i promocji walorów gospodarczych i inwestycyjnych
województwa.
Certyfikowanym Partnerem Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIIZ)
na terenie województwa lubuskiego jest Lubuskie Centrum Obsługi Inwestora. W celu
pozyskania inwestora Lubuskie Centrum Obsługi Inwestora organizuje misje handlowoinwestycyjne do i z województwa oraz oferuje kompleksową obsługę przed i proinwestycyjną
projektów inwestycyjnych. Ponadto Centrum odpowiedzialne jest za udzielanie informacji
w zakresie: dostępnych regionalnych ofert inwestycyjnych (typu greenfield, brownfield),
poddostawców wg sektorów gospodarczych oraz danych przedsiębiorców (np. eksporterów)
15
Atrakcyjnośd inwestycyjna województw i podregionów Polski 2010, Instytut Badao nad Gospodarką Rynkową,
Gdaosk 2010.
16
Atrakcyjnośd inwestycyjna województw i podregionów Polski 2010, Instytut Badao nad Gospodarką Rynkową,
Gdaosk 2010.
– 73 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
działających na terenie województwa lubuskiego. Oferta terenów inwestycyjnych obejmuje
zarówno nieruchomości niezabudowane, jak i niezabudowane, dobrze skomunikowane
z głównymi szlakami transportowymi, w większości z dostępem do pełnej infrastruktury
technicznej.
Duże ośrodki gospodarcze jak Gorzów Wlkp. czy Zielona Góra posiadają lokalne centra obsługi
inwestora, których zadaniem jest opracowanie i realizacja strategii promowania miasta
w zakresie gospodarki, pozyskiwania i obsługi inwestorów.
W kontekście rozwoju atrakcyjności inwestycyjnej województwa lubuskiego w Strategii Rozwoju
Województwa w Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego17 zidentyfikowany został cel
strategiczny 1.2. pn. „Udoskonalenie i rozbudowa infrastruktury technicznej i komunalnej
poprawiającej warunki życia oraz podnoszącej atrakcyjnośd inwestycyjną obszarów aktywności
gospodarczej”. Realizacja wymienionego celu strategicznego ma na celu m.in. budowę
systemów infrastruktury technicznej w wydzielonych obszarach przeznaczonych pod inwestycje
oraz działalnośd gospodarczą w miastach i gminach, głównie w pobliżu obwodnic drogowych
oraz centrów logistycznych i komunikacyjnych.
Właśnie tak atrakcyjne tereny inwestycyjne w połączeniu z preferencyjnymi warunkami
prowadzenia działalności gospodarczej występują w województwie lubuskim m.in. w dwu
Specjalnych Strefach Ekonomicznych: Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna (WSSE) „INVEST
- PARK" Sp. z o.o. i Kostrzyosko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna.
Kostrzyosko - Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (KSSE) składa się z 33 lokalizacji
położonych na terenie trzech województw: lubuskiego, wielkopolskiego oraz
zachodniopomorskiego. Wolne tereny inwestycyjne znajdują się w 23 z nich. Strefa obejmuje
grunty o powierzchni 1329 ha. Od początku istnienia strefy, nakłady inwestycyjne
przedsiębiorców wyniosły ponad 4 mld PLN. Zatrudnienie w nich znalazło ponad 17 tys. osób.
Dominującą rolę odgrywa przemysł chemiczny, mechaniczny, włókienniczy, drzewny,
papierniczy, maszynowy, budowlany oraz spożywczy. Najlepiej rozwija się współpraca
gospodarcza z Niemcami, a do równie znaczących partnerów strefy można zaliczyd także
Francję, Włochy, Czechy, Holandię, Belgię czy Danię.
Przedsiębiorca podejmujący działalnośd gospodarczą na terenie Kostrzyosko - Słubickiej
Specjalnej Strefy Ekonomicznej jest uprawniony do korzystania z pomocy regionalnej w postaci
zwolnienia podatkowego w podatku dochodowym CIT z dwóch tytułów: poniesionych nakładów
inwestycyjnych lub tworzenia nowych miejsc pracy. Mały przedsiębiorca (do 50 pracowników)
podejmujący działalnośd gospodarczą na terenie Kostrzyosko-Słubickiej Specjalnej Strefy
Ekonomicznej może korzystad ze zwolnienia z podatku dochodowego CIT w wysokości 70%
poniesionych nakładów inwestycyjnych lub 70% dwuletnich kosztów pracy. Średni
17
Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego – Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020 roku.
– 74 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
przedsiębiorca (do 250 pracowników) podejmujący działalnośd gospodarczą na terenie K-S SSE
korzysta ze zwolnienia z podatku dochodowego CIT w wysokości 60% poniesionych nakładów
inwestycyjnych lub 60% dwuletnich kosztów pracy. Duży przedsiębiorca podejmujący
działalnośd gospodarczą na terenie Kostrzyosko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej
korzysta natomiast ze zwolnienia z podatku dochodowego CIT w wysokości 50% poniesionych
nakładów inwestycyjnych lub 50% dwuletnich kosztów pracy. W K-S SSE przedsiębiorcy
przysługuje prawo do 100% zwolnienia z podatków lokalnych, jakie obowiązują na terenach
gmin i miast Strefy.
Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna (WSSE) „INVEST - PARK" Sp. z o.o. obejmuje obszar
o łącznej powierzchni 2073,32 ha i składa się z 41 Podstref, z których 1 położona jest
w województwie lubuskim, 25 w dolnośląskim, 7 w opolskim oraz 8 na terenie województwa
wielkopolskiego. Podstrefa Szprotawa obejmuje obszar o powierzchni 2,6 ha. Przedsiębiorcy
inwestujący na terenie podstrefy Szprotawa mają możliwośd uzyskania zwolnienia z podatku od
nieruchomości. Przedsiębiorcy prowadzący działalnośd gospodarczą na terenie WSSE „INVEST PARK" reprezentują branże: motoryzacyjną, sprzętu gospodarstwa domowego,
elektrotechniczną, elektroniczną, maszynową, metalową, budowlaną, tworzyw sztucznych,
odzieżową oraz inne. W WSSE dominują inwestycje z branży motoryzacyjnej oraz sprzętu
gospodarstwa domowego. 70% przedsiębiorców, którzy wybudowali bądź budują swoje zakłady
na terenie WSSE są przedsiębiorcami zagranicznymi.
Brandenburgia i Berlin
System wspierania inwestorów jest w Berlinie i Brandenburgii ściśle powiązany z wsparciem
oferowanym przy zakładaniu nowych firm i bazuje na prywatno-publicznych instytucjach.
Realizują one zadania związane z pozyskiwaniem inwestorów, wspieraniem istniejących oraz
pomocy przy zakładaniu nowych (start-ups) na zalecenie samorządów regionalnych.
W Berlinie od 1994 roku działa Berlin Partner GmbH Hauptstadt. Firma wspiera inwestorów
na miejscu, pomaga firmom niemieckim wejśd na rynki zagraniczne, pracuje również nad
wzmacnianiem marki miasta. Zarówno w Niemczech, jak i za granicą firma promuje Berlin jako
miejsce przyjazne i atrakcyjne dla inwestorów. Wzmacniając region stołecznym BerlinBrandenburgia partnerem strategicznym Berlin Partner GmbH jest ZAB Zukunftsagentur
Brandenburg (Agencja Przyszłości Brandenburg). Razem ułatwiają i umożliwiają kontakty
z istotnymi z punktu widzenia inwestorów urzędami, bankami, izbami i związkami, instytucjami
naukowymi i przedsiębiorcami regionu stołecznego. W ramach sieci Partner Berlina skupia
w sobie ponad 160 renomowanych firm niemieckich oraz zagranicznych. Współpracują one
w ramach partnerstwa prywatno-publicznego z Senatem Berlioskim. W ramach swojej
działalności spółka oferuje firmom chętnym do inwestowania w Berlinie sprawną,
niebiurokratyczną i bezpłatną pomoc. Wsparcie oferowane jest przede wszystkim firmom spoza
– 75 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Berlina, które planują zainwestowad po raz pierwszy lub ponownie, w szczególności
z następujących branż:

Usługi;

Nauki biomedyczne;

Sektor medialny,
kreatywnych;

Przetwórstwo przemysłowe.
informatyczny,
technologii
komunikacyjnych
i
przemysłów
Działania wspierające inwestorów, realizowane przez Partner Berlin GmbH, koncentrują się
na pięciu pakietach startowych, obejmujących różnego rodzaju obszary18:
18

Berliner Business Location Center (możliwośd szybkiego i dopasowanego do potrzeb
inwestora zapoznania się z Berlinem). W ramach Business Location Center (BLC)
oferowana jest możliwośd szybkiego i dopasowanego do potrzeb zapoznania się
z Berlinem. Wszystkie potrzebne informacje zebrane zostały w logiczny pakiet, dostępny
również w wersji elektronicznej. Partnerzy publiczni i prywatni stworzyli wspólny system
ofertowy, który dostępny jest na nagradzanym już wielokrotnie portalu w systemie OneStop-Portal. Dane branżowe, informacje o landzie, ofertach nieruchomości, rynku pracy
ofertach wsparcia oraz także planach geodezyjnych znaleźd można w jednym miejscu.
Ponad 2000 stron oferuje dane po niemiecku, angielsku i francusku. W Showroomie
w Ludwig Erhard Haus możliwy jest dostęp do wszystkich baz danych przygotowanych
dla Business Location Center, w tym portalu nieruchomości z atrakcyjnymi ofertami
biurowymi i przemysłowymi, wirtualnego modelu 3-D, pozwalającego ocenid wybraną
lokalizację, Berlioskiego Atlasu Ekonomicznego, zawierającego m.in. informacje
o gęstości występowania poszczególnych branż w Berlinie oraz informacji o lokalnej
infrastrukturze, Berlioskiego Atlasu Telekomunikacyjnego, zawierającego informacje
o infrastrukturze i dostępnych usługach, portali dotyczących branż wzrostowych stolicy.

Berliner Business Welcome Package. Pakiet ten obejmuje pomoc przy przeniesieniu firm
do Berlina lub założeniu oddziału przedsiębiorstwa. Oferta obejmuje "Berlin Tester
Package" w cenie EUR 2.400 plus VAT za 3 miesiące, zapewniając przez ten okres biuro:
umeblowane biuro, połączenie telefoniczne ISDN, fax, drukarkę, dostęp do internetu;
mieszkanie: umeblowane, w pełni wyposażone, gotowe do zamieszkania, transport: bilet
na transport publiczny oraz mapę, konsultacje prawniczych, podatkowych i dotyczących
zarządzania, porady odnośnie PR i komunikacji społecznej i konsultacje i wsparcie
dotyczące systemu ubezpieczeo
Informacje z portalu Business Location Center http://www.businesslocationcenter.de/de/wirtschaftsstandort
– 76 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Berliner Business Financing Package (analiza zdolności kredytowej projektu
inwestycyjnego, wsparcie inwestycji), oferuje lepsze niż w większości innych miast
europejskich finansowanie rozwoju firm. Przedsiębiorstwa mogą otrzymad granty
w wysokości do 35% wkładu własnego zainwestowanego w Berlinie. Jednocześnie daje
się możliwości wszechstronnego finansowania, w tym pożyczek syndykatowych,
publicznych, gwarancji paostwowych oraz kapitału public equity. Projekty naukoworozwojowe są także promowane w ramach programów administrowanych przez rząd
federalny i Unię Europejską. Projekty zgłoszone do dofinansowania zostają ocenione
na podstawie biznes planu i opisu projektu oraz, w razie potrzeby, mogą byd sprawdzone
technologicznie oraz poddane ocenie rynkowej projektu. Organizatorzy oferują pomoc
w stworzeniu optymalnego biznesplanu, wykorzystując fundusze finansowe
i ekonomiczne dostępne w Berlinie, przy współpracy z IBB Investitionsbank Berlin oraz
administracją Senatu ds. Gospodarki (Senatsverwaltung für Wirtschaft). Wsparcie
to może przybierad formę wkładu do kapitału inwestycyjnego; subsydiowanie kosztów
zatrudnienia; gwarancje kredytowe; finansowanie w ramach kapitału public equity;
refinansowanie kredytów i kredyty finansowane z sektora publicznego.

Berliner Business Locating Package (dogodna nieruchomośd na siedzibę w niskiej cenie),
obejmuje poszukiwanie nieruchomości do prowadzenia inwestycji odpowiadającej
oczekiwaniom inwestora, organizację wizji w terenie, wsparcie na każdym kroku,
aż do podpisania umowy wynajmu lub zakupu nieruchomości. W ramach Berlin Business
Locating Package Berlin oferowana jest pomoc w poszukiwaniu dogodnych
nieruchomości na siedzibę firmy w niskich cenach. Berlin Partner oferuje pomoc
w dwóch
etapach.
Przedstawiając
oferty
zawarte
na
portalu
www.businesslocationcenter.de/immobilien wyszukane pod względem osobistych
kryteriów takich jak: typ obiektu, wynajem/kupno, cena, lokalizacja, adres, właściciel.
Oferty te pojawią się natychmiast po wybraniu parametrów i będą ujednolicone,
by można było przeprowadzid ich porównanie. Każdy z tych obiektów będzie
umiejscowiony w Berlioskim Atlasie Gospodarczym. Wyszukując obiekty wg podanych
kryteriów i prezentując je w Showroomie. W wypadku zainteresowania obiektem lub
obiektami, zorganizowane zostaną oględziny obiektów oraz przedstawieni zostaną
ich właściciele. Berlin Partner gwarantuje również zachowanie anonimowości w tej fazie
poszukiwao.

Berliner Business Recruiting Package (wsparcie w poszukiwaniu fachowej kadry, treningi,
szkolenia, uzyskiwanie pozwoleo na pobyt i pracę). W ramach Berlin Business Recruiting
Package Berlin Partner GmbH oferuje serwis w postaci wsparcia w poszukiwaniu
personelu fachowego, przeprowadzeniu treningów, testów kwalifikacyjnych oraz
uzyskaniu pozwoleo na pobyt i pracę. W ramach pakietu klient otrzymuje indywidualne
doradztwo i pomoc w kontaktach np. z Urzędem Pracy oraz innymi instytucjami
– 77 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
publicznymi. W ramach Busines Recruiting Package eksperci Berlin Partner wesprą
inwestora profesjonalną pomocą w poszukiwaniu fachowych pracowników
w następujących etapach: rekrutacja (sporządzenie opisu miejsca pracy,
przeprowadzenie akcji informacyjnej, Assessment Center, zarządzanie złożonymi
podaniami, przeprowadzenie treningów, informacja i przygotowanie specjalnych
programów wsparcia przy zatrudnianiu personelu w Berlinie, pomoc w uzyskaniu
niezbędnych zezwoleo na pobyt i pracę); kwalifikacje, w tym dotacja na kwalifikacje dla
szukających pracy berlioczyków w wysokości do 10.000 EUR na osobę przeznaczone
na „training on the job“ przy zawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony lub
na minimum 24 miesiące i wsparcie przy przekwalifikowaniu personelu w wypadku
restrukturyzacji zakładu oraz przy transferze zatrudnionych do innych działów
w zakładzie.
Oferta Biura Obsługi Inwestorów oraz pakietów Serwisowych skierowana jest do zagranicznych
firm, pragnących zainwestowad w Berlinie, szczególnie w branżach uważanych za wzrostowe:

Usługi

Life Sciences

Media / ICT / Design

Transport / Logistyka
Dodatkową formą usługi dla inwersorów jest Business Immigration Service (BIS) – usługi
imigracyjne dla inwestorów, która ułatwia i przyspiesza uzyskanie pozwoleo rezydencjalnych
dla przedsiębiorców i wysoko wykfalifikowanych kard, przy współpracy w Berlioską Izbą
Przemysłu i Handlu (Industrie- und Handelskammer -IHK). Izba współpracuje z Urzędem
Rejestracji Obcokrajowców (Ausländerbehörde) dla następujących grup klientów:

Inwestorów korzystających z usług Berlin Partner GmbH

Firm, które w znaczący sposób przyczyniają się do podnoszenia reputacji Berlina jako
korzystnej lokalizacji dla biznesu

Wysoko wykwalifikowanej kadry menadżerskiej, w szczególności naukowców
ze specjalistycznych dziedzin nauki; nauczycieli lub wykładowców o ważnej pozycji;
specjalistów lub przedstawicieli najwyższego poziomu kadry ze szczególnym
doświadczeniem zawodowym; menadżerowie oraz inni pracownicy ze szczególnymi
kwalifikacjami w przedsiębiorstwach o globalnym zasięgu; członków rodzin aplikantów
z powyższych grup
W tegorocznym Europejskim Monitoringu Miast firmy doradczej Cushman&Wakefield Berlin
zamyka pierwszą piątkę. W stosunku do roku poprzedniego miasto awansowało o dwie pozycje.
– 78 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Firmy biorące udział w badaniu uznały, że Berlin jest wystarczająco mocno promowanym
miastem, co dało mu 4 miejsce w rankingu. Jednakże w przypadku dostępności
wykwalifikowanej siły roboczej odnotowano spadek Berlina na pozycję 10 w stosunku
do 5 w roku 2010. W stosunku do roku 2010 zauważono wzrost znaczenia Berlina jako
potencjalnego miejsca dla lokalizacji firmy.
Berlin Partner wraz z ZAB Zukunftsagentur Brandenburg prowadzą także intensywną kampanię
promującą pozyskiwanie inwestorów w Regionie Stołecznym Niemiec pod hasłem „więcej
korzyści dla twojej inwestycji”. Podstawowe informacje dla potencjalnych inwestorów
są publikowane w 11 językach19, w tym w języku polskim, chod jakośd polskiego teksu
pozostawia nieco do życzenia. Region jest reklamowany jako odpowiadający wielkości Belgii,
zamieszkały przez więcej osób niż w Danii, Norwegii lub Finlandii oraz posiadający najdłuższą
granicę z Polską, co ma byd idealnym miejscem na lokalizację inwestycji. Minister Gospodarki
i Spraw Europejskich Kraju Związkowego Brandenburgii oraz Wice-Burmistrz Berlina, Senator
ds. Gospodarki, Technologii i Kobiet, zachęcają do skorzystania z ‘korzyści, jakie przynosi
inspirująca atmosfera regionu z międzynarodową metropolią. Bliskośd ministerstw federalnych,
ambasad i central decyzyjnych, znakomita infrastruktura, dostępne powierzchnie przemysłowe
i biurowe we wszystkich lokalizacjach, korzystne warunki, elastyczny czas pracy i zasoby
świetnie wykwalifikowanych pracowników oferują optymalne warunki do funkcjonowania
nowoczesnych przedsiębiorstw usługowych, przemysłowych oraz drobnej wytwórczości,
dystrybucji, instytutów naukowo-badawczych i placówek rozwojowych’. Jako szczególnie
pożądane, tworzące potencjał rozwojowy regionu, ‘przyszłościowe branże’ tego regionu zostały
zaliczone:
19

komunikacja (media, technika przekazu informacji i komunikacji, multimedia, business
muzyczny, reklama, moda, wzornictwo-design),

technika transportowa / komunikacja (lotnictwo i astronautyka, technika budowy
pojazdów mechanicznych, budowy kolei, telematyka),

usługi (logistyka, usługi finansowe, handel, usługi związane z produkcją, Call Center,
Shared Service Centers, turystyka),

Life Sciences (biotechnologie, technika medyczna),

przemysł przetwórczy (chemia, budowa maszyn, przemysł spożywczy, drzewny,
papierniczy, metalowy, paliwowy),

mikrotechnologie / Enabling Technologies (technika laserowa, nanotechnologia, optyka),

gospodarka energetyczna i ekologiczna, w tym przemysł solarny.

media, IT i telekomunikacja
http://www.capital-region.de/
– 79 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Autorzy strony internetowej dla inwestorów podają dziesięd powodów, dla których warto
wybrad lokalizację inwestycji w regionie Berlin-Brandenburgia. Należą do nich,
wg organizatorów akcji, bliskośd centrali decyzyjnych; wykwalifikowani pracownicy; elastyczny
czas pracy; wysoka produktywnośd; największa koncentracja placówek badawczych
w Niemczech; najnowocześniejsza infrastruktura; innowacyjni poddostawcy; korzystne ceny
nieruchomości w każdej z lokalizacji; najlepsze w Europie warunki wspierania
przedsiębiorczości; znakomita jakośd życia.
Kampania na rzecz lokalizacji inwestycji wspierana jest przez liczne publikacje i teksty w języku
niemieckim i angielskim. Te teksty, w tym „Welcome to Germany’s Capital Region“ i „New
Business Location“ są umieszczane w ważnych gospodarczo miejscach w Berlinie i Brandenburgii
jako reklama lokalizacji w Berlinie-Brandenburgii. Lokalizację inwestycji w regionie reklamują
między innymi odnoszące sukcesy na całym świecie przedsiębiorstwa, jak eBay z siedzibą
w brandenburskim Dreilinden, W.O.M. World of Medicine w Berlinie i DaimlerChrysler
w Ludwigsfelde, które w opinii autorów raportów są dopiero początkiem procesu, który
rozpropaguje jeszcze bardziej "The German Capital Region" z jego atrakcyjnymi wskaźnikami
prolokalizacyjnymi i sprawi, że wielu podąży tym śladem, przychodząc tutaj. Dodatkowo,
do innych ważnych publikacji należy folder ‘Miejsce Twoich Inwestycji’, przygotowany w języku
niemieckim, angielskim i polskim. Pozostałe branżowe foldery (w języku niemieckim
i angielskim) zachęcają do inwestycji w wybranych wzrostowych sektorach gospodarczych:
Dodatkowym powodem zachęcającym do założenia lub przeniesienia firmy do Berlina
i Brandenburgii może byd sukces innych. Jak podaje Berlin Partner GmbH20 od roku 2001
do 2010 ponad 1 165 przedsiębiorstw znalazło nowe lokum w Berlinie, w tym:
20

Przemysł, Mobilnośd & tzw. „Czyste Technologie” (Clean Technologies): MTU Aero
Engines | Coca-Cola GmbH | Vattenfall Europe Generation | Corning Cable Systems
GmbH & Co. KG | TNT Logistics Deutschland GmbH | Mahle Nockenwellen GmbH |
ASKANIA Uhren AG | Rollei GmbH | Inventux Technologies AG | Global Solar Energy
Deutschland GmbH | TAKATA-PETRI AG

Usługi: core connection GmbH & Co. KG | BASF Shared Services Europe GmbH |
norisbank GmbH | Sitel GmbH | Skandia Versicherungen | DMS GmbH | Grupo Intercom
Berlin GmbH | PHORMS Berlin gGmbH | Miami Ad School Europe GmbH | MICE AG |
arvato services | Mercedes-Benz Bank

Media, ICT i przemysł artystyczny: Anschutz Entertainment Group | Jamba | Universal
Music Group | MTV Networks Germany | Four Music Productions GmbH | BREAD &
butter GmbH | SAP Deutschland AG & Co. KG | Hitachi Software Engineering Europe AG
http://www.businesslocationcenter.de/pl/business-location
– 80 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
| Axel Springer Verlag AG | Bild Redaktion (Axel Springer Verlag) | arvato AG | IMAX
Corporation | Sykes Enterprises

Life Sciences: Scienion AG | Capsulution Pharma AG | Pfizer Pharma GmbH | LS Shire
Deutschland | Wyeth
4.6. Turystyka jako jeden z potencjałów rozwoju
Województwo Lubuskie
Na koniec 2010 r. na terenie województwa lubuskiego funkcjonowało 298 turystycznych
obiektów zbiorowego zakwaterowania. Do dyspozycji osób odwiedzających województwo
lubuskie pozostawało blisko 20,3 tys. miejsc noclegowych. W porównaniu do roku 2005 liczba
wszystkich obiektów noclegowych wzrosła o 18, a liczba miejsc noclegowych o 2 338. Hotele
w strukturze obiektów stanowią 22,1% oferując przy tym 18,0% wszystkich miejsc noclegowych
w województwie. Dynamiczny wzrost w latach 2005 – 2007 (blisko 37%) liczby miejsc
noclegowych do roku 2008 osiągnął swe maksimum, co spowodowane było rosnącą
koniunkturą gospodarczą i wzrostem liczby udzielonych noclegów. W kolejnym latach tendencja
ta uległa odwróceniu, powodując spadek liczby miejsc noclegowych o ponad 4 tys. (lata 20082010).
Tabela 20: Charakterystyka podaży i popytu w podziale na hotele i pozostałe obiekty
zbiorowego zakwaterowania w województwie lubuskim w latach 2005 – 2010
Obiekty
w tym hotele
miejsca noclegowe
w tym hotele
korzystający z noclegów
(turyści krajowi)
w tym hotele
korzystający z noclegów
(turyści zagraniczni)
w tym hotele
udzielone noclegi
w tym hotele
stopieo wykorzystania
miejsc noclegowych
w tym hotele
2005
280
18,6%
17 945
20,4%
388 603
2006
300
18,0%
19 553
18,7%
374 855
2007
319
19,4%
22 684
16,1%
363 315
2008
335
19,1%
24 578
14,9%
346 000
2009
306
20,6%
23 328
15,7%
390 728
2010
298
22,1%
20 283
18,0%
382 148
41,6%
153 693
41,4%
167 441
40,9%
178 981
40,0%
196 296
43,6%
151 568
39,5%
160 148
73,5%
1 190 923
33,3%
28,64%
71,4%
1 271 271
31,2%
29,31%
70,3%
1 435 725
27,6%
28,41%
69,4%
1 524 694
26,0%
27,89%
68,7%
1 307 148
30,3%
25,93%
77,2%
1 319 987
30,0%
27,37%
29,76%
32,68%
31,43%
31,08%
27,32%
30,36%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
– 81 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W podziale hoteli według kategorii wyraźnie widoczny jest niedobór hoteli o najwyższym
standardzie. Po rekordowym pod względem obłożenia 2007 roku następuje spadek
wykorzystania pokoi w obiektach czterogwiazdkowych, co spowodowane jest zmniejszeniem
częstotliwości odwiedzin Lubuskiego przez najbardziej zamożnych turystów i turystów
biznesowych. Spadek zainteresowania spowodowany jest niedoborem produktów
turystycznych, które decydowałyby o wyborze Lubuskiego jako miejsca destynacji.
Z drugiej strony dośd liczna jest oferta hoteli w Województwo lubuskie jest województwem
standardzie dwu i trzygwiazdkowym, które cechującym się dużym potencjałem turystycznym.
odnotowały spadek obłożenia w latach 2008 – Odpowiednie wykorzystanie potencjału turystycznego
województwa w oparciu o doskonałe walory turystyki
2009, jednak rok 2010 przyniósł ich rekreacyjnej są dla mieszkaoców Lubuskiego szansą na
właścicielom
odwrócenie
koniunktury. przyciągnięcie turystów zarówno krajowych, jak i
Utrzymanie tendencji wzrostowej może dad zagranicznych.
w przyszłości nowe miejsca pracy w usługach turystycznych. W usługach turystycznych
związanych z zakwaterowaniem i wyżywieniem w 2009 r. zatrudnionych było 5 986 os. (spadek
względem roku poprzedzającego o 11,51%). Spadek zatrudnienia wywołany został rosnącymi
kosztami pracy (po raz pierwszy po kryzysie gospodarczym).
Pod względem korzystających z miejsc noclegowych w obiektach zbiorowego zakwaterowania
rekordowy był rok 2008, kiedy to odnotowano ponad 700 tys. korzystających. W tym samym
roku obiekty województwa lubuskiego udzieliły w sumie aż 1,5 mln noclegów. W roku 2010 r.
korzystających było już ponad 75 tys. mniej. Przewagę podaży miejsc noclegowych nad popytem
na nie, prezentuje wskaźnik wykorzystania miejsc noclegowych, który utrzymuje się
w 4% widełkach i po okresie niewielkiego spadku w latach 2006-2009 uległ zwiększeniu w roku
2010 osiągając 27,37%. Pod względem turystów korzystających z noclegów obserwuje się
wzrost zainteresowania hotelami przez turystów zagranicznych (8,5% wzrost w roku 2010
względem roku poprzedniego), a spadek ilości korzystających z hoteli turystów krajowych
(2,3% spadek w roku 2010 względem roku poprzedniego). Spośród turystów przybywających
z zagranicy prawie 60% stanowili obywatele paostw członkowskich Unii Europejskiej, w tym
z Niemiec – 49,7 tys., Holandii – 7,4 tys., Danii – 4,8 tys., Wielkiej Brytanii – 3,3 tys. i Francji –
4,2 tys. Liczną grupę stanowili obywatele Norwegii – 4,8 tys. Z paostw pozaeuropejskich
dominowali turyści z paostw azjatyckich – 1,2 tys.
W celu promocji oferty turystycznej województwa powołana została Lubuska Regionalna
Organizacja Turystyczna. Głównym celem działalności stowarzyszenia jest zwiększenie liczby
turystów odwiedzających województwo lubuskie, poprzez koordynowanie działao
promocyjnych, kreowanie nowych produktów turystycznych, organizację szkoleo z zakresu
turystyki, co ma się przełożyd na zwiększenie wpływów z turystyki w województwie. Zrzesza
– 82 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
samorządy miejskie, gminne, powiatowe, samorząd województwa oraz stowarzyszenia
i podmioty branży turystycznej21.
Jako najbardziej zalesione województwo w Polsce nazywane jest „zielonymi płucami”
zachodniej Polski. W Lubuskim znajduje się wiele rezerwatów i parków krajobrazowych,
a obfitośd zwierzyny ściąga tu myśliwych. Przez region przebiega europejska trasa rowerowa R-1
oraz liczne lokalne profesjonalne ścieżki rowerowe. Województwo zwane jest również krainą
„500 jezior", ponieważ na obszarze województwa znajduje kilkaset akwenów wodnych. Działają
tu liczne kluby i przystanie żeglarskie, odbywają się regaty i kursy żeglarskie. Wszystko
to powoduje, że występują tam dogodne warunki do uprawiania turystyki kajakowej.
Stworzenie odpowiedniej jakości usług rekreacyjnych na dziewiczych terenach jest atutem,
który może przyciągnąd w przyszłości turystów z wysoce zurbanizowanych terenów Europy
i świata.
Na Ziemi Lubuskiej zachowało się tu wiele zamków, pałaców, dworków, drewnianych
kościółków, które wciąż urzekają swoim pięknem. Często najpiękniejsze z nich znajdują
w małych miejscowościach lub wioskach, np. zamek w Łagowie, dwór w Miłakowie, pałace
w Drwalewicach, Brodach, Lasocinie czy Pałac w Żaganiu - zwany potocznie „diabelskim",
uznawany za jeden ze wspanialszych pałaców w Polsce, otoczony geometrycznym ogrodem
i romantycznym parkiem krajobrazowym. Ponadto wspaniałe budowle zachowały się
w Kożuchowie, Żarach czy Żaganiu. Imponująco reprezentuje się także architektura sakralna,
czego przykładem jest zachowany zespół klasztorny w Gościkowie - Paradyżu. Interesujące są
również drewniane kościółki w Klępsku i Chlastawie, franciszkaoski kościół we Wschowie,
augustiaoski zespół klasztorny oraz jedna z dwóch w Europie Kaplic Bożego Grobu w Żaganiu.
Międzyrzecki Rejon Umocniony to największy
system fortyfikacyjny w Europie. Dziesiątki Niezwykle cennym obiektem turystycznym jest Park
Mużakowski
(Pücklera),
który
należy
do
kilometrów podziemnych korytarzy, ukryte wśród najwybitniejszych osiągnięd europejskiej architektury
lasów i łąk żelbetonowe bunkry, rozbudowany ogrodniczej dziewiętnastego stulecia. W 2004 r.
układ zapór, ruchomych mostów, kanałów wpisano go na Listę Światowego Dziedzictwa
Kulturowego i Naturalnego UNESCO.
zadziwiają swoim rozmachem i poziomem
rozwiązao inżynierskich. Natomiast Rezerwat Nietoperek utworzono w 1980 r. w Kaławie. Częśd
podziemnej fortyfikacji Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego doceniły nietoperze, którym tak
bardzo odpowiada mikroklimat mrocznych korytarzy, że wybrały je na miejsce zimowego snu.
Zimuje tu ok. 30 tys. latających ssaków, w tym wiele gatunków bardzo rzadkich w naszym kraju.
Nie tylko przyroda, rozległe lasy, liczne jeziora i unikalne zabytki stanowią o atutach tego
regionu, to również mnóstwo wydarzeo kulturalnych, koncertów i imprez:
21
Klastry w województwie lubuskim, Zielona Góra 2011 r.
– 83 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Przystanek Woodstock - największa impreza muzyczna w Europie. Przez kilka lat
odbywała się w Żarach, obecnie w Kostrzynie nad Odrą,

Międzynarodowe Spotkania Muzyczne "Wschód - Zachód" w Zielonej Górze - jeden
z najważniejszych festiwali pogranicza,

„Noc nenufarów" - nocne widowisko rozgrywające się na wodach jeziora Goszcza
w Lubrzy,

Lato Muz Wszelakich - dzięki autorskim pomysłom animatorów kultury jest jedyną
w swoim rodzaju letnią atrakcją Zielonej Góry i wyjątkową w skali kraju. Zielonogórski
Deptak zamienia się w tym czasie w wielką scenę na otwartym powietrzu,

Zlot Miłośników Fortyfikacji w Boryszynie - spotkanie miłośników militariów, odbywa się
niedaleko Lubrzy, gromadzi setki oryginalnych pojazdów wojskowych,

wrześniowe Winobranie w Zielonej Górze - 8-mio dniowa impreza, która od wieków
oznacza początek winnych zbiorów.
Brandenburgia i Berlin
Turystyka stanowi jeden z podstawowych działów gospodarki Berlina, oraz, w mniejszym
stopniu, Brandenburgii. Przemysł turystyczny, połączony z rekreacją i spędzaniem wolnego
czasu staje się jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się działów gospodarki lokalnej
regionu, tworząc nowe, chod w większości słabo płatne, miejsca pracy oraz generuje znaczące
dochody.
Tabela 21: Noclegi udzielone w Berlinie i Brandenburgii, wg pochodzenia turystów w 2010
roku w tysiącach
Noclegi ogółem
w tym z Niemiec
z zagranicy
w tym z Wielkiej Brytanii
Holandii
USA
Szwecji
Polski
Berlin
9 051
5 777
3 274
330
245
261
112
81
Brandenburgia
3 883
3 545
338
18
42
8
24
41
Razem
12 934
9 322
3 612
348
287
269
136
122
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z http://www.statistik-berlin.de
Struktura turystów odwiedzających Berlin i Brandenburgię wyraźnie wskazuje na różnice
poziomie walorów, atrakcyjności produktów turystycznych w każdym z regionów. W Berlinie
– 84 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
ponad jedną trzecią noclegów udzielono obcokrajowcom, w tym głównie z Wielkiej Brytanii,
Holandii i USA. Natomiast oferta Brandenburgii skierowana jest niemal wyłącznie do turystów
z innych regionów Niemiec oraz do wypoczywających mieszkaoców Berlina, przy czym
obcokrajowcy stanowią niespełna 10% osób korzystających z noclegów. Co ciekawe, Polacy
są drugą pod względem grupą narodową, po Holendrach, korzystających z noclegów (z czego
znaczącą częśd stanowią noclegi w popularnej Tropical Island).
Berlin stał się jednym z najważniejszych miejskiej centrów turystycznych Europy, który znajduje
się w podobnej klasie turystycznej jak Paryż czy Rzym. Turystyka w Berlinie jest typowym
przykładem wyjazdów typu ‘city break’, czyli krótkich, miejskich pobytów, zdominowanych
przez młodych ludzi oraz zorganizowane grupy. Średni czas pobytu turystów w hotelach i innych
obiektach noclegowych Berlina wynosi zaledwie 2,3 dnia. Boom turystyczny Berlina, który jest
efektem świetnego marketingu miejsca, ale także relatywnie niskich kosztów zakwaterowania
i wyżywienia, zdecydowanie niższych niż w Paryżu czy Londynie, przyczynił się do dynamicznego
rozwoju bazy noclegowej w mieście. W latach 2005-2010 liczba miejsc noclegowych wzrosła
w Berlinie o niespełna 30%, podobnie jak liczba udzielonych noclegów.
Tabela 22: Charakterystyka podaży i popytu w podziale na hotele i pozostałe obiekty
zbiorowego zakwaterowania w Berlinie w latach 2005 – 2010
obiekty
w tym hotele
miejsca noclegowe
w tym hotele
korzystający z noclegów
w tym obcokrajowcy
udzielone noclegi
w tym obcokrajowcy
2005
576
485
81 779
70 547
6 464 522
b.d.
14 620 315
b.d.
2006
578
484
85 848
73 300
7 077 275
b.d.
15 910 372
b.d.
2007
589
488
89 836
76 168
7 585 161
2 555 421
17 285 973
6 613 971
2008
656
513
97 205
79 668
7 905 145
2 754 081
17 770 277
7 045 079
2009
721
572
108 083
86 513
8 263 171
2 880 659
18 871 974
7 457 541
2010
750
b.d.
114 766
b.d.
9 051 430
3 274 247
20 795 643
8 507 166
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Statistisches Jahrbuch Berlin
Oferta turystyczna Berlina jest niezwykle szeroka i obejmuje 6 pakietów, w tym Dzieła mistrzów:
od antyku do współczesności; Klasyczne lub nowoczesne: budowle światowej rangi; Scena
berlioska: legendy teatru i gwiazdy opery; Sport i festiwale: spektakularny Berlin; Kotlet albo
koktajl: gastronomia w Berlinie; Od ekskluzywności do ekscentryzmu: zakupy w Berlinie; Berlin
punktem spotkao: targi i kongresy 22.
Szacowana łączna wielkośd przychodów z turystyki w Berlinie brutto, wliczając w to handel,
hotele, usługi i całą infrastrukturą towarzyszącą i wspierającą wynosiła w 2008 roku
22
Podział i informacje za visit.berlin.de
– 85 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
ok. 9 miliardów Euro23. Organizacją i zarządzaniem sektorem turystycznym w Berlinie zajmuje
się, założona w 1993 roku spółka akcyjna Berlin Tourismus & Kongress GmbH, której
udziałowcami są Kraj Zwiazkowy Berlin (15%), stowarzyszenie hotelarzy visitBerlin-PartnerHotels e.V. (40%), bank inwestycyjny Investitionsbank Berlin (25 %), berlioskie lotniska (10%),
Targi Berlioskie (5%) oraz spółka Tourismus-Marketing Brandenburg GmbH (5 %).
Liczba turystów w ostatnich latach wykazuje wyraźne tendencje wzrostu, który w 2010 roku
wyniósł +9,5% w skali roku. Dodatkowo liczba noclegów może byd powiększona
o ok. 0,8 miliona w kwaterach prywatnych i ok. 25 milionów noclegów u krewnych i znajomych,
co według szacunków z 2008 roku dało ok. 176 milionów osobo-dni, łącznie z przyjeżdżającymi
z innych miejscowości24.
Turystyka w Brandenburgii ma zdecydowanie odmienny charakter od tej występującej
w Berlinie i zdecydowana większośd turystów odwiedzających Berlin przebywa w Brandenburgii
jedynie w przypadku korzystania z lotniska Schönefeld lub jednodniowego, często z noclegiem
w Berlinie, wyjazdu do Poczdamu. Pozostałe, liczne atrakcje turystyczne regionu wydają się byd
w niewielkim stopniu atrakcyjne dla turystów z innych części Niemiec i zagranicy, zaś większośd
odwiedzających stanowią mieszkaocy Berlina lub innych pobliskich regionów.
W przeciwieostwie do Berlina, rozwój bazy noclegowej w Brandenburgii trudno nazwad
dynamicznym. Liczba obiektów noclegowych i korzystających z noclegów nieznacznie wzrosła
w latach 2005 – 2010. Zdecydowanie większa była dynamika wzrostu liczby miejsc noclegowych
o niespełna 40%, co przy jednoczesnym spadku liczby hoteli świadczącym o rosnącej wielkości
obiektów i większej koncentracji usług. Popyt na miejsca noclegowe wzrósł w analogicznym
okresie o 20%.
Tabela 23: Charakterystyka podaży i popytu w podziale na hotele i pozostałe obiekty
zbiorowego zakwaterowania w Brandenburgii w latach 2005 – 2010
obiekty
w tym hotele
miejsca noclegowe
w tym hotele
korzystający z noclegów
w tym obcokrajowcy
udzielone noclegi
w tym obcokrajowcy
2005
1 476
1 052
78 155
45 225
3 164 475
b.d.
8 616 512
b.d.
2006
1 452
1 035
77 782
45 206
3 228 935
b.d.
8 834 564
b.d.
2007
1 585
1 003
77 232
44 638
3 627 295
300 188
9 934 912
650 544
2008
1 592
997
78 152
45 907
3 727 756
323 961
10 171 956
677 165
2009
1 605
986
122 274
45 759
3 705 614
307 550
10 251 982
663 318
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Statistisches Jahrbuch Brandenburg
23
Dane wg Wirtschaftsfaktor Tourismus Berlin oraz Berlin Tourismus & Kongress GmbH
24
Dane wg Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
– 86 –
2010
1 630
b.d.
123 983
b.d.
3 883 504
338 065
10 690 086
755 180
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wyjazd do Brandenburgii oferuje nam wiele ciekawych możliwości spędzenia wolnego czasu.
Każdy z 13 regionów turystycznych od Uckermark na północy, aż do wysuniętych najdalej na
południe Dolnych Łużyc ma swoją unikalną specyfikę i walory. Do głównych produktów
turystycznych Brandenburgii można zaliczyd:

Pałace, zamki i miasta historyczne, zwłaszcza Poczdam. Ponad 500 pałaców
i szlacheckich i cesarskich siedzib, w tym Sanssouci, pałace w Rheinsbergu lub
Neuruppinie, przypominają o ponad 300-letniej pruskiej historii kraju.

Architektura przemysłowa jest charakterystycznym elementem Brandenburgii
i świadectwem współczesnej kultury przemysłowej, które można zwiedzad
np. w przemysłowych parkach muzealnych w Rüdersdorfie i Mildenbergu.

Natura jest jednym z najważniejszych walorów turystycznych regionu. Prawie jedna
trzecia powierzchni Brandenburgii to obszary chronione, jak np. rezerwaty biosfery
"Schorfheide" i "Spreewald" oraz park narodowy "Dolna Odra".
Zakupy i rekreacja są kolejnym celem wizyt w Brandenburgii. Szczególną rolę pełni
tu największa tropikalna kraina wypoczynku w Europie czyli Tropical Islands w Krausnick
czy Berlin Designer Outlet w Elstal.
4.7. Społeczeństwo informacyjne jako czynnik rozwoju regionalnego
Województwo Lubuskie
W ramach środków UE na lata 2007 – W ramach środków UE na lata 2007 – 2013 na terenie
2013 na terenie województwa realizowany województwa realizowany jest szereg projektów mających na
jest szereg projektów mających na celu celu budowanie społeczeostwa informacyjnego takich jak
m.in.:
„Szerokopasmowe Lubuskie”, "Lubuski e-urząd",
budowanie
społeczeostwa „Uproszczenie procedur związanych z podejmowaniem i
informacyjnego.
Wśród
kluczowych prowadzeniem działalności gospodarczej poprzez ich
projektów wymienid przede wszystkim elektronizację i wdrożenie idei jednego okienka”.
należy Szerokopasmowe Lubuskie, Lubuski e-urząd czy „Uproszczenie procedur związanych
z podejmowaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej poprzez ich elektronizację oraz
wdrożenie idei jednego okienka”25.
Priorytetowym zadaniem jest pokrycie całego terenu województwa lubuskiego siecią
nowoczesnych światłowodów. Stworzenie tej sieci jest podstawą powszechnego dostępu
szerokopasmowego do Internetu. W latach 2005 – 2010 nastąpił dynamiczny wzrost liczby
25
www.lubuskie.pl
– 87 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
gospodarstw domowych z dostępem do szerokopasmowego Internetu. W roku 2005 średnio
co 4 gospodarstwo domowe miało dostęp do szerokopasmowego Internetu, w roku 2010 już
60,5% z nich. Wskaźnik dla roku 2010 jest nieznacznie wyższy od średniej dla całego kraju
(59,6%) i liderów wśród województw: pomorskiego (64,2%) i mazowieckiego (64,2%).
Wskaźnik udziału szkół wyposażonych w komputery przeznaczone do użytku uczniów
z dostępem do Internetu dla szkół podstawowych w latach 2005 – 2010 wzrósł o 26,9%.
Wartośd tego wskaźnika dla roku 2010 (93,4%) jest porównywalna z średnią krajową (93,3%)
i nieznacznie niższa od lidera województwa łódzkiego (96,31%). Wskaźnik komputeryzacji dla
szkół gimnazjalnych utrzymywał się na zbliżonym poziomie w latach 2005 – 2010 utrzymywał się
na zbliżonym do 83% poziomie przy średniej krajowej 82,92% (w roku 2010). Liderem wśród
województw jest również województwo łódzkie (88,92%). Najniższy udział wskaźnika
odnotowany został wśród szkół ponadgimnazjalnych, w roku 2010 (58,4%) przy średniej
ogólnopolskiej (63,1%) i lidera województwa łódzkiego (68,3%). Wynika to z wysokiej
dysproporcji dostępu do Internetu pomiędzy większymi miejscowościami a terenami
o mniejszym zaludnieniu (tzw. białe plamy internetowe).
Właśnie nowoczesna infrastruktura Internetu szerokopasmowego zostanie wybudowana do
roku 2013 w ramach projektu „Szerokopasmowe Lubuskie”. Realizacja projektu zlikwiduje tzw.
białe plamy internetowe w województwie lubuskim. Zbudowane zostanie 1337 km sieci
światłowodowej. Głównym celem projektu jest wyeliminowanie wykluczenia cyfrowego
w regionie poprzez dotarcie z siecią światłowodową do 281 miejscowości zakwalifikowanych
jako białe plamy. Efektem będzie zwiększenie szansy na osiągnięcie efektywnego przyspieszenia
rozwoju gospodarczego na terenie całego regionu. Jednak nie będzie to automatycznie
oznaczad, że ponad 50 tys. mieszkaoców regionu zyska dostęp do Internetu. To dostawcy usług
będą dzięki powstałej infrastrukturze podłączyd swoich klientów do sieci oferując tym samym
usługi związane z telewizją, bankowością, nauczaniem na odległośd.
Wśród przedsiębiorstw prowadzących działalnośd na terenie lubuskiego 98,4% użytkuje
komputery do prowadzenia codziennej działalności. 95,1% z wykorzystywanych komputerów
posiadało dostęp do Internetu w 2010 r. Jednak zaledwie 50,6% przedsiębiorstw posiadało
własną stronę internetową. Dla 36,9% przedsiębiorców strona internetowa spełniała funkcje
prezentacji katalogów, wyrobów lub cenników. W 2010 r. (brak wcześniejszych danych)
zaledwie 7,8% przedsiębiorstw województwa otrzymywało zamówienia poprzez sieci
komputerowe (stronę internetową, systemy typu EDI). Prawie dwukrotnie więcej (14,6%)
w analogiczny sposób składało zamówienia. Z przytoczonych danych jednoznacznie wynika,
że przedsiębiorstwa nie wykorzystują wszystkich możliwości jakie daje dynamiczny rozwój
Internetu, korzystając z nowoczesnych technologii w podstawowy sposób. Wyjątek stanowi
skokowy wzrost w ciągu ostatnich 3 lat (z 50,6% do 95,7%) przedsiębiorstw wykorzystujących
internet w kontaktach z administracja publiczną (średnia dla Polski 92,0%).
– 88 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Właśnie wzrost wykorzystywania Internetu w kontaktach z administracją zaowocował realizacją
Projektu pn. "Lubuski e-urząd". Województwo
lubuskie jako pierwszy region w kraju wprowadziło W chwili obecnej trwają prace nad Programem
Rozwoju
Społeczeostwa
Informacyjnego
aplikację mającą na celu scalenie wszystkich Województwa Lubuskiego na lata 2009-2015.
96 jednostek samorządu terytorialnego w projekcie Prace nad realizacją w/w strategii przebiegają
e-urząd. Wszyscy partnerzy w ramach projektu m.in. w formie warsztatów Lubuskiej Rady ds.
Społeczeostwa Informacyjnego.
otrzymają
sprzęt
komputerowy,
aplikacje
internetowe, system elektronicznego obiegu dokumentów oraz szkolenia. Celem projektu
"Lubuski e-urząd" jest przede wszystkim sprawniejsza obsługa interesanta i przedsiębiorcy
poprzez zapewnienie Jednostkom Samorządu Terytorialnego województwa lubuskiego usług
w następującym zakresie: elektroniczna skrzynka podawcza, elektroniczny obieg dokumentów
czy regionalny portal "Wrota Lubuskie". Efektem projektu będzie zredukowanie odwiedzin
obywateli w urzędach, migracja tego typu kontaktów do Internetu i prosty dostęp do informacji
publicznych, co spowoduje taosze koszty administracji publicznej oraz łatwy dostęp do danych
będących w dyspozycji administracji publicznej.
Kolejnym projektem na rzecz rozwoju społeczeostwa informacyjnego realizowanym na terenie
województwa lubuskiego jest projekt pn. Uproszczenie procedur związanych z podejmowaniem
i prowadzeniem działalności gospodarczej poprzez ich elektronizację i wdrożenie idei „jednego
okienka”. Cel ten zrealizowany zostanie poprzez:

elektronizację procedur związanych z podejmowaniem i prowadzeniem działalności
gospodarczej,

przeszkolenie 12 500 pracowników administracji publicznej i sądów z zakresu
nowych zasad rejestracji działalności gospodarczej, funkcjonowania CEIDG, procedur
elektronicznych, elektronicznego Punktu Kontaktowego (ePK) i e-podpisu,

zapoznanie firm oraz osób chcących założyd działalnośd gospodarczą,
za pomocą kampanii informacyjnej o nowych zasadach rejestracji działalności
gospodarczej, funkcjonowaniu CEIDG, ePK oraz procedurach elektronicznych.
Berlin i Brandenburgia
Podstawowe zasady rozwoju społecznego Niemiec, w tym Berlina i Brandenburgi, w zakresie
społeczeostwa informacyjnego zostały określone przez rządowy dokument ‘Społeczeostwo
Informacyjne Niemcy 2010’26. Program mający wzmacniad innowacyjnośd i miejsca pracy
26
Informationsgesellschaft Deutschland 2010. 2002. Bonn: Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie
– 89 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w społeczeostwie informacyjnym 21-go wieku jest swoistym dokumentem strategicznym,
zakładającym realizację następujących celów:

Umożliwienie dostępu do szerokopasmowego Internetu

Zakorzenienie multimediów w systemie edukacyjnym

Bezpieczeostwo i zaufanie wzmocnione przez ulepszone warunki ramowe

Tworzenie innowacyjnych miejsc pracy dzięki nowym aplikacjom (e-biznes)

Administracja i zarządzanie zmodernizowane przez e-government

Zapewnienie lepszej partycypacji kobiet w społeczeostwie informacyjnym

Promowanie ukierunkowanych badao w sektorze IT

Poprawa jakości życia poprzez innowacyjne aplikacje w służbie zdrowia, transporcie
i środowisku

Głębsza współpraca europejska i międzynarodowa
Samorządy poszczególnych landów, w tym Berlina i Brandenburgii, przyjęły wyżej wymienione
cele i rozpoczęły ich realizację, poprzez szereg działao i przedsięwzięd. Do podstawowych
i najczytelniej realizowanych na terenie Berlina i Brandenburgii można zaliczyd trzy, czyli rozwój
szerokopasmowego Internetu, e-edukacja oraz e-government.
Rozwój efektywnej infrastruktury zapewniającej dostęp do przewodowego, jak i coraz
to bardziej popularnego, także w Niemczech, bezprzewodowego Internetu jest warunkiem sine
qua non rozwoju społeczeostwa informacyjnego. Rozwój sieci szerokopasmowego Internetu jest
jednym z podstawowych wskaźników dostępności warunkującej rozwój i możliwości
kształtowania społeczeostwa informacyjnego. W Brandenburgii wskaźnik ten bardzo
gwałtownie wzrósł w ostatnich latach, z 38% w 2008 do 64% w 2010. W analogicznym okresie
odnotowano wzrost w Berlinie z 58% do 76% w 2010 roku. Zmiany te były możliwe dzięki
wdrażaniu federalnych i krajowych programów internetyzacji.
Kamieniem milowym na drodze do społeczeostwa informacyjnego w Brandenburgii była
inicjatywa m.a.u.s.27 - media w naszych szkołach (Medien an unsere Schulen), zainicjowana
w roku szkolnym 1999/2000, w czasie szybkich zmian technologicznych. Równocześnie
zmieniono programy nauczania. Program był skierowany przede wszystkim do szkół
podstawowych i niższych średnich. W ramach programu do 2006 przeprowadzono ponad
27
Czyli mysz po polsku
– 90 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
600.000 uczestnikogodzin28 zajęd dydaktycznych. Znajduje to odzwierciedlenie w tygodniowej
częstotliwości korzystania z komputera w szkole, gdzie Brandenburgia zajmuje 4 miejsce wśród
wszystkich landów Niemiec, mimo, że nadal w prawie 60% szkół w Brandenburgii, komputer
używany jest kilka razy w tygodniu. Zmniejsza się także obciążenie komputerów: o ile w 2003
roku przypadło średnio 15,5 uczniów na jeden komputer, to w 2008 r. wskaźnik ten spadł
do 12,1, zaś w 2010 r. do zaledwie 8,8 uczniów29.
Samorządy Brandenburgii podjęły w ostatnim czasie zintegrowane działania w celu polepszenia,
przyspieszenia i usprawnienia usług elektronicznych w ramach zadao własnych administracji
terenowej. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Brandenburgii, wraz ze Stowarzyszeniem Miast
i Gmin Brandenburgii oraz Stowarzyszeniem Powiatów Brandenburgii podpisało w 2005 roku
umowę o współpracy ‘eBürgerdienste’ (e-usługi dla obywateli) dla Brandenburgii. Porozumienie
to zostało określone "kamieniem milowym na drodze do wspólnoty opartej na wykorzystaniu
nowoczesnych mediów w administracji." W ramach tego porozumienia przewiduje się między
innymi budowę zintegrowanego portalu, na którym będzie można uzyskad dostęp do informacji
oraz usług administracyjnych paostwowych i komunalnych. Wśród tych łatwo dostępnych
i uporządkowanych usług dostępnych internetowo będą na przykład dokumenty meldunkowe,
wnioski na pozwolenia na budowę, rejestracja samochodu lub założenie przedsiębiorstwa,
zamówienia publiczne i wiele innych. "Znaczenie ujednoliconego dostępu do usług
elektronicznych administracji publicznej będzie wzrastało w najbliższych latach oraz przyczyni
się do wzrostu konkurencyjności Brandenburgii, zarówno jako miejsc inwestycji,
jak i zamieszkania". Informacje i usługi wychodzące od władz krajowych i samorządowych staną
się łatwo dostępne zarówno dla osób fizycznych i przedsiębiorstw, przy uniknięciu dodatkowych
kosztów. Aby zapewnid łatwy dostęp do usług elektronicznych administracji paostwowej
i samorządowej należy sprawnie koordynowad dostępne technologie i stosowane rozwiązania,
wybierając wspólne, optymalne rozwiązania30. Podobne rozwiązania funkcjonują także
w Berlinie, gdzie wiele urzędowych spraw można załatwid przez internet.
Ważnym elementem rozwoju społeczeostwa informacyjnego w Niemczech, w tym także
w Berlinie i Brandenburgii są powstające z inicjatywy samorządów medioteki, będące
połączeniem biblioteki oraz, a właściwie przede wszystkim, multimedialnego centrum
informacji, gdzie skorzystad można z szybkiego Internetu, filmów, gier czy nagrao. Medioteki
powstają przy tym rzadziej w dużych miastach, a raczej w mniejszych centrach lokalnych,
28
Czyli liczby godzin pomnożonych przez liczbę uczestników
29
Schulen auf dem Weg in die Wissensgesellschaft. 2011. http://bildungsserver.berlin-brandenburg.de/2731.html
30
Gemeinsam auf dem Weg in die Informationsgesellschaft,
2005. http://www.mi.brandenburg.de/sixcms/detail.php?gsid=lbm1.c.206105.de
– 91 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
pełniąc niezwykle istotną i atrakcyjną, zwłaszcza dla młodych ludzi, rolę popularyzacji wiedzy
i wzrostu dostępności do szybkiego Internetu.
4.8. Porównanie sytuacji społeczno – gospodarczej w Berlinie, Brandenburgii
i Województwie Lubuskim
Przedstawiona powyżej charakterystyka procesów demograficznych zachodzących
w województwie lubuskim oraz w dwóch landach niemieckich: Brandenburgii i Berlinie pozwala
na wybór i porównanie tych wskaźników i cech demograficznych, które wyraźnie różnicują
analizowane regiony. Jednocześnie zaprezentowane poniżej zbiorcze wykresy służą wskazaniu
tych tendencji w rozwoju ludnościowym, które mogą w najbliższej przyszłości poważnie wpłynąd
na sytuację lokalnych i regionalnych rynków pracy.
Pod względem przyrostu naturalnego zdecydowanie w najlepszej sytuacji jest województwo
lubuskie, które nie tylko notuje przewagę liczby urodzeo nad liczbą zgonów, ale również
zwiększa dynamikę przyrostu naturalnego. Również pozytywny trend zarysowuje się w Berlinie,
gdzie od 2007 roku notuje się dodatnie wartości tego wskaźnika. Na tle Berlina i Lubuskiego
dramatycznie wygląda sytuacja Brandenburgii, gdzie notuje się nie tylko ubytek naturalny,
ale też dalsze pogłębianie się tego trendu. Oznacza to, że za kilkanaście lat na lokalny rynek
pracy będzie wchodziło coraz mniej osób w wieku produkcyjnym, a to w kontekście
postępującego się starzenia społeczeostwa, spowoduje poważny wzrost wskaźnika
demograficznego i tym samym nasilenie problemów związanych z kwestią świadczeo
społecznych, w tym głównie emerytalnych. Taka sytuacja demograficzna może byd natomiast
pozytywna dla mieszkaoców województwa lubuskiego, którzy, dysponując wykształceniem bądź
kwalifikacjami poszukiwanymi na rynku pracy Brandenburgii, mogą mied duże szanse zdobycia
pracy.
– 92 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 11: Porównanie przyrostu naturalnego na 1000 mieszkaoców w województwie
lubuskim, Berlinie i Brandenburgii w latach 2005 – 2009
1,70
2
1,14
1
1,70
1,33
0,77
0,10
0,10
0,00
0
-1
-0,60
-0,90
-2
-3
-3,20
2005
-3,20
-3,30
-4
2006
Lubuskie
2007
Berlin
-3,20
2008
-3,50
2009
Brandenburgia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Z analizy dynamiki zmian salda migracji wynika, że w całym badanym okresie region lubuski
zmaga się z odpływem migracyjnym. Decyzję o emigracji podejmują z reguły osoby stosunkowo
młode, aktywne i gotowe podjąd ryzyko zmiany miejsca zamieszkania dla osiągnięcia celu, jakim
jest zdobycie pracy i środków, które wpłyną na poprawę warunków życia. To oznacza,
że problem migracji może mied negatywne konsekwencje społeczne dla regionu lubuskiego.
Brak perspektyw na lokalnym rynku pracy będzie czynnikiem wypychającym, tym bardziej,
że sąsiedni region – niemiecka Brandenburgia i inne wschodnie landy – dysponują dużo bardziej
atrakcyjną pod względem finansowym ofertą na rynku nieruchomości, bardziej korzystnym
systemem ubezpieczeo i świadczeo społecznych i mogą stad się alternatywą dla młodych rodzin
z regionu lubuskiego. A to tylko pogłębi negatywne tendencje przyrostu rzeczywistego
(przyrostu naturalnego i migracji łącznie). Problemy z odpływem migracyjnym, z jakim zmaga się
Brandenburgia, mogą sprawid, że władze landu lub mniejszych jednostek administracyjnych,
zdecydują się na przeprowadzenie interwencji publicznej, na przykład kampanii informacyjnej
i reklamowej, której celem będzie zachęcenie mieszkaoców regionów ościennych
do zamieszkania i otwierania działalności gospodarczej na ich terytorium. Warto mied taką
świadomośd i zawczasu podjąd kroki na rzecz rozwoju edukacji i szkoleo zawodowych
dopasowanych do potrzeb regionu lubuskiego, kreowania atrakcyjności inwestycyjnej oraz
pobudzania indywidualnej przedsiębiorczości tak, by oferowane miejsca pracy były interesujące
dla mieszkaoców i zatrzymały ich odpływ w poszukiwaniu lepszych warunków do życia.
– 93 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 12: Porównanie salda migracji na 1000 mieszkaoców w województwie lubuskim,
Berlinie i Brandenburgii w latach 2005 – 2009
5
4,46
4
3,51
3,14
3,00
3,05
3
2
1
0
-1
-0,05
-0,64
-2
-1,29
-1,58
-0,47
-0,86
-1,20
-0,92
-1,56
-2,09
-3
2005
2006
Lubuskie
2007
Berlin
2008
2009
Brandenburgia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Przyszłośd demograficzna badanych regionów może byd oceniana przez pryzmat
przygotowywanych przez narodowe urzędy Polski i Niemiec prognoz demograficznych (kolejny
wykres). Najlepiej prezentuje się województwo lubuskie, gdzie prognozuje się spadek liczby
ludności w roku 2030 o 2,7%. W najgorszej sytuacji znajduje się Brandenburgia, gdzie już
za 20 lat szacuje się spadek liczby ludności o niemal 10% i, co bardziej niepokojące,
przyspieszenie spadku w kolejnych latach (o kolejne 25%).
– 94 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 13: Porównanie prognozy zmian liczby ludności na lata 2010-2030 w województwie
lubuskim, Berlinie i Brandenburgii w latach 2005 – 2009 (2005=100%)
102%
100%
100,0%
99,9%
99,7%
98,8%
98,8%
98%
98,4%
98,2%
97,5%
97,3%
96,6%
96%
96,2%
94,1%
94%
92%
90,3%
90%
2010
2020
Lubuskie
2030
Berlin
2040
2035
Brandenburgia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz danych Statistisches Bundesamt Deutschland
Pesymistycznie rysuje się również prognoza zmian wskaźnika obciążenia demograficznego,
którego wartośd będzie rosnąd we wszystkich badanych regionach. Województwo lubuskie
w perspektywie roku 2040 będzie miało najbardziej korzystny ten wskaźnik, jednak jego
wartośd, osiągająca niemal 75% oznacza dośd poważny problem demograficzny. Dramatyczną
sytuację prognozuje się jednak dla Brandenburgii, gdzie za 30 lat liczba osób w wieku
nieprodukcyjnym (budowanym ze znacznym udziałem osób starszych) przekroczy liczbę osób
w wieku produkcyjnym. Z pewnością trzeba będzie się liczyd z próbami interwencji ze strony
władz lokalnych i regionalnych, a jednym z narzędzi takiej interwencji może byd polityka
formułowania zachęt do osiedlania się, kierowana do mieszkaoców zachodnich regionów Polski,
w tym województwa lubuskiego.
– 95 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 14: Porównanie prognozy wskaźnika obciążenia demograficznego w województwie
lubuskim, Berlinie i Brandenburgii w latach 2010 – 2040
120%
108,1%
97,6%
100%
80%
60%
68,0%
52,0% 54,5%
59,8%
73,7%
74,0% 75,2%
81,4%
74,0%
61,7%
40%
20%
0%
2010
2020
Lubuskie
2030
Berlin
2040
Brandenburgia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz danych Statistisches Bundesamt Deutschland
Powyższe analizy sytuacji demograficznej poszczególnych regionów, będących przedmiotem
niniejszego opracowania, oraz krótkie podsumowanie, mające na celu ich porównanie
i wskazanie podobieostw oraz różnic, prowadzi do wniosku, że na tle obu analizowanych landów
niemieckich, województwo lubuskie wypada umiarkowanie dobrze. Szczególnie istotnymi
cechami demograficznymi, które o tym świadczą, są: dodatni przyrost naturalny, rosnąca
długośd trwania życia, korzystna struktura wieku według grup ekonomicznych oraz niższy niż
w landach niemieckich i prognozowany spadek ludności. Ważkim i trudnym problemem jest
fakt, że region lubuski jest obszarem odpływu migracyjnego. Wobec trendów i prognoz
w sąsiadującej Brandenburgii, oferującej niższe koszty utrzymania i nieco większe szanse
na znalezienie pracy, a także siły przyciągania Berlina jako metropolii, można mied obawy
o kolejne fale emigracji z regionu lubuskiego i istotnego pogorszenia wskaźników
demograficznych.
Struktury i procesy gospodarcze są w znacznej mierze powiązane i współzależne od sytuacji
demograficznej regionu, wpływającej na jego możliwości i ograniczenia rozwoju. Gospodarka
zależy nie tylko od uwarunkowao społecznych, ale jest także wpisana w regionalne, paostwowe
czy globalne konteksty.
– 96 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 15: Struktura pracujących w tradycyjnym podziale (na III sektory) gospodarki
w województwie lubuskim w latach 2005 – 2010
70%
59,40%
60%
58,40%
58,30%
58,30%
58,00%
56,40%
50%
40%
31,21%
32,51%
32,88%
33,30%
32,76%
32,30%
30%
20%
10%
9,42%
9,14%
8,85%
8,68%
11,30%
8,95%
0%
2005
2006
% zatrudnionych w rolnictwie
2007
2008
% zatrudnionych w przemyśle i budownictwie
2009
2010
% zatrudnionych w usługach
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Struktura zatrudnienia w każdym z regionów wyraźnie się różni, wskazując na dominujący
charakter poszczególnych obszarów. Berlin, jako duża europejska metropolia wyróżnia się
bardzo wysokim wskaźnikiem zatrudnienia w usługach, Brandenburgię cechuje znaczące (chod
mniejsze niż w innych regionach zachodnich Niemiec) zatrudnienie w przemyśle, województwo
lubuskie zaś wyróżnia względnie wysoki i nietypowy dla regionów zindustrializowanej Europy,
wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie. Można więc określid Berlin jako miasto usługowe,
Brandenburgię jako region usługowo – przemysłowy, zaś województwo lubuskie
jako najbardziej zdywersyfikowany region.
– 97 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 16: Zatrudnienie w przemyśle Berlinie, Brandenburgii i województwie lubuskim
w roku 2009
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Podstawowe ogólne wskaźniki ekonomiczne, takie jak PKB, dochód czy zarobki, przy
uwzględnieniu tych samych jednostek, pokazują bardzo wyraźne dysproporcje pomiędzy Polską
i Niemcami, nawet, jeśli porównujemy z relatywnie niezamożnymi regionami RFN. Te wielkie
dysproporcje niwelowane są niższymi kosztami życia w Polsce, i stają się już obecnie ważnym
motorem przemian społecznych i gospodarczych analizowanych regionów. Różnice te będą
najprawdopodobniej zmniejszały się w najbliższych latach, ale są one ważnym czynnikiem
wzmacniającym konkurencyjnośd województwa lubuskiego w transgranicznych wymianach
towarowych i na rynku pracy.
– 98 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 17: PKB na mieszkaoca w Berlinie, Brandenburgii i województwie lubuskim w latach
2005 – 2009 w Euro
30 000
25 000
23381
20 000
21562
20929
20069
19191
26741
26295
25257
24240
21547
15 000
10 000
7472
7177
6838
6183
5810
5 000
0
2005
2006
Lubuskie
2007
Berlin
2008
2009
Brandenburgia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Wykres 18: Przeciętny miesięczny dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w Berlinie,
Brandenburgii i województwie lubuskim w latach 2005 – 2009 w Euro
1 500
1305
1280 1297
1271 1277
1240 1245
1342
1320 1320
1 200
900
600
300
276
265
229
211
173
0
2005
2006
Lubuskie
2007
Berlin
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
– 99 –
2008
Brandenburgia
2009
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 19: Średnie zarobki brutto na godzinę w Berlinie, Brandenburgii i województwie
lubuskim w latach 2005 – 2009 w EURO
21
15
13,6
15,4
14,9
14,2
14,0
18,5
18,0
17,9
17,6
17,3
18
12
9
6
4,4
4,2
3,8
3,5
3,4
3
0
2005
2006
2007
Lubuskie
Berlin
2008
2009
Brandenburgia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Struktura gospodarek w każdym z analizowanych regionów jest specyficzna i w znacznej mierze
unikatowa, można jednakże wyróżnid kilka zasadniczych klastrów gospodarczych,
charakterystycznych dla poszczególnych obszarów:

Klaster metalurgiczno-maszynowy opiera się przede wszystkim o huty i zakłady
przetwórstwa metali w Brandenburgii

Klaster produkcji środków transportu, w tym kolejowego, samochodowego i lotniczego,
występuje niemal wyłącznie w Brandenburgii

Klaster logistyczny, bazujący na wielkich centrach
w sąsiedztwie autostradowej obwodnicy Berlina

Klaster informatyczny i medialny, będący jedną ze sztandarowych branż Berlina

Klaster naukowy bazuje niemal w całości na uczelniach Berlina, bezsprzecznie
dominujących w regionie, przy znaczącym udziale mniejszych uczelni Brandenburgii
i Lubuskiego

Klaster energetyczny, na który składają się elektrownie południowej Brandenburgii, sieci
energetyczne oraz zakłady produkujące urządzenia do wytwarzania energii, w tym
solarnej
– 100 –
logistycznych
położonych
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Klaster medyczny, opiera się na klinikach Berlina oraz instytutach badawczowdrożeniowych, firmach farmaceutycznych Berlina, Brandenburgii i województwa
lubuskiego

Klaser rolno-spożywczy, skupiający produkcję oraz przetwórstwo spożywcze jest
w znacznej mierze rozwinięty w Lubuskim oraz, w mniejszym stopniu, Brandenburgii

Klaster turystyczny jest bardzo istotnym składnikiem rozwoju w każdym z analizowanych
regionów, chod przybiera on wyraźnie inną formę w Berlinie (masowa turystyka miejska,
w znacznej mierze zagraniczna), Poczdamie (krajowa i zagraniczna turystyka historyczna)
oraz Brandenburgii i województwie lubuskim, gdzie dominuje krajowa rekreacja
i turystyka przyrodnicza oraz krajoznawcza.
System transportowy analizowanego regionu składa się wyraźnie z dwóch odrębnych systemów:
polskiego i niemieckiego, każdy zorientowany do-centrycznie na połączenia z innymi obszarami
własnego paostwa. Systemy te są połączone jedynie w kilku miejscach (przejścia graniczne
i mosty), ale nie można mówid o zintegrowanym systemie transportu czy komunikacji. Jedynie
lotniska Berlina pełnią funkcje transgraniczne obsługując znaczną cześd ruchu lotniczego
województwa lubuskiego, zwłaszcza na dalszych trasach.
System pozyskiwania inwestorów jest zdecydowanie najlepiej rozwinięty w Niemczech,
a zwłaszcza w Berlinie, gdzie władze lokalne przywiązują niezwykle dużą rolę do pozyskiwania
przedsiębiorców, w tym z zagranicy, także z Polski. Stwarzane w Berlinie, a także
w Brandenburgii, zachęty dla inwestorów należą do najkorzystniejszych w Europie. Wydaje się
jednak, że zbyt wielka waga jest przykładana do pozyskiwania przedsiębiorczych emigrantów,
którzy mogą, po wykorzystaniu systemu ulg i zachęt, przenieśd się w inne miejsce,
niż do umacniania lokalnych zachowao przedsiębiorczych. Dodatkowo także, efekty tych
hojnych i dogodnych warunków inwestycyjnych w niewielkim stopniu przekładają się na wzrost
gospodarczy Berlina, pozostającego w tyle za innymi dużymi miastami Niemiec.
– 101 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 20: Gospodarstwa domowe z dostępem do szerokopasmowego Internetu w Berlinie,
Brandenburgii i województwie lubuskim w latach 2008 – 2010 [%]
76,0%
80%
67,0%
70%
60%
50%
64,0%
60,5%
58,0%
55,9%
45,8%
40,0%
38,0%
40%
30%
20%
10%
0%
2008
2009
Lubuskie
Berlin
2010
Brandenburgia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Rozwój społeczeostwa informacyjnego, mierzony dostępem do szerokopasmowego Internetu
nie jest czynnikiem różnicującym region. Brandenburgia i Lubuskie mają bardzo zbliżone
wskaźniki, zaś większa dostępnośd Internetu w Berlinie wynika przed wszystkim z faktu znacznie
łatwiejszych rozwiązao infrastrukturalnych na obszarze zurbanizowanym. Rozwój sieci dostępu
bezprzewodowego Internetu jest w Niemczech generalnie nieco wolniejszy niż w Polsce, przy
czym, w odróżnieniu do wielu miast Polski, w tym Zielonej Góry i Gorzowa Wlkp., samorządy
miast w Niemczech rzadko lub wcale nie podejmują działao mających zapewnid nieodpłatny
Internet dla wszystkich, chodby jedynie w formie centralnie umiejscowionych hot-spotów.
Prognozy gospodarcze w obecnej sytuacji nie wydają się mied większego znaczenia
praktycznego, można natomiast wskazad pewne mniej lub bardziej wyraziste tendencje
przemian, które najprawdopodobniej będą kontynuowane w przyszłości. Można do nich
zaliczyd:

Postępującą deindustrializację Berlina, związaną z zamykaniem istniejących na terenie
miasta zakładów przemysłu przetwórczego

Rozwój innowacyjnych sektorów badawczo-produkcyjnych w Berlinie i jego sąsiedztwie,
związanych między innymi z Life Sciences, IT, nanotechnologiami i mediami

Rozwój nowoczesnych gałęzi przemysłu w regionie po obu stronach Odry i Nysy, w tym
środków transportu, energetycznego, metalurgicznego

Dalszy rozwój turystyki krótko pobytowej (miejskiej) w Berlinie oraz różnych form
turystyki rekreacyjnej i pobytowej w Brandenburgii i województwie lubuskim
– 102 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING

Wzrost dostępności komunikacyjnej regionu, wynikający z jednej strony z otwarcia
dużego lotniska BBI oraz budowy systemu autostrad w Polsce i wynikający z tego rozwój
logistyki

Peryferyzacja terenów Brandenburgii położonych dalej od Berlina oraz umacnianie bipolarnej struktury gospodarczej województwa lubuskiego.
– 103 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
5.
Diagnoza
rynków
pracy
Województwa
Lubuskiego, Brandenburgii i Berlina
5.1. Analiza popytu i podaży na rynku pracy
5.1.1. Kierunki zmian w poziomie i strukturze popytu na pracę
Województwo Lubuskie
W niniejszym podrozdziale analizie zostanie poddana struktura popytu na pracę w oparciu
o dane dotyczące osób pracujących w gospodarce narodowej według faktycznego miejsca pracy
i rodzaju działalności (bez pracujących w jednostkach budżetowych działających w zakresie
obrony narodowej i bezpieczeostwa publicznego). Przez popyt na pracę rozumie się
zapotrzebowanie gospodarki na potencjał ludzi zdolnych do pracy. Popyt obejmuje obsadzone
miejsca pracy oraz wolne miejsca pracy, na które podmioty gospodarcze zgłosiły
zapotrzebowanie w związku z ich bieżącymi potrzebami lub potrzebami wynikającymi
z realizowanych inwestycji. W warunkach współczesnej gospodarki kształt struktury popytu
na pracę wyznacza pożądaną strukturę podaży pracy i kierunki jej koniecznych dostosowao,
a nie odwrotnie. Zrealizowany popyt na pracę można wyrazid liczbą pracujących w gospodarce.
Z analizy danych wynika, iż w latach 2005-2010 zatrudnienie w regionie lubuskim wykazywało
tendencję rosnącą, podobnie jak w całej Polsce. W 2005 roku w województwie lubuskim liczba
pracujących kształtowała się na poziomie 291,8 tys. osób, zaś w 2010 roku wynosiła 323,1 tys.
Nastąpił więc wzrost liczby miejsc pracy o 31,3 tys., czyli o 10,73%. W tym samym czasie w skali
całego kraju przybyło 1 201,9 tys. miejsc pracy, o 9,56% więcej niż w 2005 roku. Zatem
województwo lubuskie cechuje się większą dynamiką wzrostu zatrudnienia od Polski.
– 104 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 24: Zmiana liczby pracujących w latach 2005-2010 w województwie lubuskim na tle
Polski (w tys.)
Zmiana liczby pracujących w odniesieniu do
2005 roku
Liczba pracujących
w tym:
Rok
ogółem
sektor
prywatny
2005
12 576,3
9 230,3
2006
12 905,3
2007
w tym:
ogółem
sektor
prywatny
sektor
publiczny
3 346,0
0,00%
0,00%
0,00%
9 584,6
3 320,8
2,62%
3,84%
-0,75%
13 457,0
10 151,3
3 305,7
7,00%
9,98%
-1,20%
2008
13 711,0
10 416,0
3 295,0
9,02%
12,85%
-1,52%
2009
13 449,1
10 175,8
3 273,3
6,94%
10,24%
-2,17%
2010
13 778,2
10 536,2
3 242,1
9,56%
14,15%
-3,11%
sektor
publiczny
Polska
województwo lubuskie
2005
291,8
209,0
82,9
0,00%
0,00%
0,00%
2006
302,9
221,0
81,9
3,80%
5,74%
-1,21%
2007
315,8
234,0
81,8
8,22%
11,96%
-1,33%
2008
318,1
236,6
81,4
9,01%
13,21%
-1,81%
2009
309,4
228,2
81,2
6,03%
9,19%
-2,05%
80,2
10,73%
16,17%
-3,26%
2010
323,1
242,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Wahania popytu na pracę w województwie lubuskim były porównywalne do tych występujących
w kraju. Dynamika przyrostu miejsc pracy w regionie lubuskim w latach 2005-2010 kształtowała
się na poziomie nieznacznie wyższym niż w Polsce (110,73%). Jedynie w 2009 roku nastąpił
spadek dynamiki wzrostu liczby pracujących, który mógł byd wynikiem kryzysu gospodarczego
występującego w Europie. Pracodawcy w obawie przed pogorszeniem sytuacji gospodarczej
w Polsce (PKB w 2009 roku (430,645 mld USD) było mniejsze o 18,65% w odniesieniu do 2008
roku (529,401 mld USD) ograniczyli liczbę pracowników zatrudnionych na podstawie umów,
a zwiększyli liczbę osób zatrudnionych w tzw. szarej strefie31. Udział osób pracujących
w województwie lubuskim do ogólnej liczby osób pracujących w Polsce wykazuje niewielki
wzrost (0,04%) i w 2010 roku wyniósł 2,36%. Wynika z tego, że znaczenie województwa
lubuskiego na polskich rynkach pracy nie zmienia się, ale dynamika wzrostu popytu na pracę jest
większa niż w kraju.
31
J. Tyrowicz, Wskaźniki…, http://bezrobocie.org.pl/x/565986, 1.07.2010
– 105 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 21: Dynamika zmian liczby pracujących ogółem w województwie lubuskim na tle
Polski w latach 2005-2010 (2005=100%)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Przyrost miejsc pracy w województwie lubuskim wynika z systematycznego przyrostu miejsc
pracy w sektorze prywatnym. W 2005 roku liczba pracujących w sektorze prywatnym
kształtowała się na poziomie 209 tys. osób, zaś na koniec 2010 roku wynosiła 242,8 tys. osób,
czyli przybyło 33,8 tys. miejsc pracy. Z kolei w sektorze publicznym w okresie 2005-2010 z roku
na rok następował spadek miejsc pracy, lecz był on mniejszy od wzrostu miejsc pracy w sektorze
prywatnym. Przez okres 6 lat liczba osób pracujących w sektorze publicznym zmalała zaledwie
o 2,7 tys.
Celem nadrzędnym programów i projektów dotyczących rynku pracy w województwie lubuskim
jest m. in. promocja zatrudnienia. W 2009 roku w ramach Lubuskiego Planu Działao na Rzecz
Zatrudnienia ze szkoleo aktywizujących, doradztwa zawodowego oraz wsparcia zatrudnienia
skorzystało 154 tysiące osób, a nakłady wynosiły 676 mln zł. W 2010 roku były podejmowane
działania wspierające tworzenie nowych miejsc prac i utrzymania dotychczasowych. Polegały
one na refundacji części kosztów wynagrodzeo, kosztów wyposażenia miejsc pracy,
dofinansowaniu inwestycji infrastrukturalnych oraz przyznawaniu środków na podejmowanie
działalności gospodarczej32. Na wzrost zatrudnienia w 2010 roku mogła również mied wpływ
poprawa sytuacji gospodarczej w Polsce oraz innych paostw europejskich, gdzie odnotowano
32
Lubuski Plan Działao na rzecz Zatrudnienia na 2010, Zarząd Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2010
– 106 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w IV kwartale 2010 roku wzrost PKB, np. w Niemczech o 4,0%, Wielkiej Brytanii o 1,7%, Francji,
1,5%33.
W 2010 roku zarówno liczba pracujących kobiet, jak i mężczyzn wzrosła w porównaniu z rokiem
2005. W 2005 roku liczba pracujących mężczyzn wynosiła 154 tys., zaś w 2010 roku 171,7 tys.,
czyli przybyło 17,7 tys. miejsc pracy (11,49%). Z kolei liczba pracujących kobiet wzrosła
o 13,6 tys., tj. o 9,87%. Z analizy wynika, że struktura zatrudnienia wg płci nie zmieniła się
istotnie i w 2010 roku mężczyźni stanowili 53% osób pracujących, podobnie jak w roku 2005.
Wskaźnik zatrudnienia prezentuje udział osób pracujących w liczbie ludności w wieku
15 i więcej. Z kolejnej tabeli wynika, że współczynnik zatrudnienia w okresie 2005-2010
w województwie lubuskim wzrastał systematycznie, jedynie w 2009 roku zmalał w stosunku
do 2008 roku. Było to związane ze spadkiem zatrudnienia w roku 2009, ponieważ kryzys
finansowy wpłynął na spadek liczby inwestycji, ograniczenie eksportu towarów, a tym samym
na zwiększenie natężenia zjawiska „zwolnieo grupowych”. Konkurowanie na zmieniającym się
rynku europejskim wymaga od polskich przedsiębiorstw wielu działao dostosowawczych
i restrukturyzacyjnych, m. in. niedostosowanie kwalifikacji i umiejętności pracowników
do potrzeb rynku wpływa na ich zwolnienia. Ponadto stosunkowo niższy wskaźnik
w porównaniu do UE wynikad może z przedwczesnego opuszczania rynku pracy przez osoby
w wieku 45+ oraz utrudnionego dostępu do szkoleo zawodowych, spowodowanego niskimi
dochodami.
Wskaźnik zatrudnienia wśród mężczyzn w województwie lubuskim jest wyższy od wskaźnika
zatrudnienia wśród kobiet. Jednak większy wzrost wskaźnika w okresie 2005- 2010 nastąpił
wśród kobiet (o 6,2%), niż wśród mężczyzn (o 4,8%). Najmniejszą wartością wskaźnika
zatrudnienia charakteryzuje się grupa osób w wieku 50 i więcej, a największą osoby w wieku
30-39 oraz 40-49. W latach 2005-2010 we wszystkich grupach wiekowych odnotowano wzrost
wskaźnika zatrudnienia, lecz największy w grupie osób w wieku 30-39 (o 8,4%).
33
Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/2-15022011-AP/EN/2-15022011-AP-EN.PDF,
15.02.2011
– 107 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 25: Wskaźnik zatrudnienia w podziale wg płci oraz wieku dla województwa lubuskiego
w latach 2005-2010
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
48,2
49,0
48,5
49,8
40,8
58,3
41,7
55,9
43,3
57,2
43,2
43,7
45,2
80,4
77,7
28,2
77,4
76,2
29,5
78,8
76,9
30,0
ogólnie
wskaźnik zatrudnienia
44,6
45,7
wg płci
kobiety
mężczyźni
37,1
52,4
15-29
37,9
38,8
40,8
53,1
56,4
wg wieku
40,2
41,2
30-39
40-49
50 i więcej
70,4
70,9
24,0
73,8
71,9
23,0
78,9
76,4
26,7
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Istotne jest również zwrócenie uwagi na strukturę osób pracujących ze względu
na wykształcenie. Z analizy wynika, że udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym
w ogólnej liczbie pracujących jest największy. Natomiast najmniejszą grupę tworzą osoby
z wykształceniem gimnazjalnym i niższym. Na przestrzeni 6 lat największy wzrost udziału
odnotowano wśród osób z wykształceniem wyższym, natomiast największy spadek wśród osób
o wykształceniu policealnym oraz zawodowym. Jednak należy zwrócid uwagę, że zmiany
w strukturze osób pracujących nie były duże i wynosiły maksymalnie ok. 4%.
Tabela 26: Struktura osób pracujących wg wykształcenia w województwie lubuskim w latach
2005-2010
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
wyższe
policealne i średnie
zawodowe
średnie
ogólnokształcące
zasadnicze
zawodowe
gimnazjalne i
podstawowe
20,14%
17,27%
17,80%
19,66%
21,65%
23,97%
32,13%
30,45%
31,62%
29,61%
28,13%
29,19%
7,43%
9,09%
8,43%
8,74%
9,15%
9,59%
31,41%
34,09%
33,26%
34,47%
34,15%
30,50%
8,87%
9,09%
8,90%
7,52%
6,92%
6,75%
Zmiana
2005-2010
3,82%
-2,94%
2,15%
-0,91%
-2,12%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
Popyt na pracę wynika nie tylko z obsadzonych miejsc pracy, ale również z zapotrzebowania,
jakie kreują pracodawcy poprzez swoje oferty pracy. Jednak wielu pracodawców swoich
przyszłych pracowników poszukuje poza urzędami pracy, dlatego rejestry ofert pracy PUP-ów
nie odzwierciedlają rzeczywistych zasobów pracy.
– 108 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Poniższa tabela przedstawia jak w okresie 6 lat zmieniła się liczba ofert pracy napływających do
urzędów pracy w województwie lubuskim. Z analizy danych wynika, że w latach 2005-2010
zwiększyła się liczba pozyskanych ofert pracy o 34,39%. Istotny jest dynamiczny wzrost ofert
pracy płynących z sektora publicznego, który wynosi 93,76%, natomiast z sektora prywatnego
wzrost wyniósł tylko 6,24%. Tak dynamiczny wzrost z sektora publicznego może wynikad ze
wzrostu miejsc pracy w administracji publicznej, a pracodawcy z sektora prywatnego poszukują
swoich pracowników za pomocą innych narzędzi. Liczba osób ubiegających się o jedną ofertę
pracy w okresie 6 lat zmalała. W latach 2007 i 2008 było więcej ofert pracy niż osób
bezrobotnych zarejestrowanych, był to okres w którym stopa bezrobocia była najniższa
w regionie lubuskim. W 2010 roku na 1 ofertę pracy przypadło 1,15 osoby.
Tabela 27: Oferty pracy w województwie lubuskim w latach 2005 i 2010
2005
2006
2007
2008
2009
2010
38 284
50 516
58 814
46 976
44 899
51 448
Zmiana20052010
34,39%
-sektor prywatny
-sektor publiczny
25 974
12 310
28 677
31 553
27093
21 907
21 839
23261
19883
22 992
27 596
23 852
6,24%
93,76%
Liczba osób
ubiegających się o
pracę na 1 ofertę
2,33
1,44
0,89
0,99
1,36
1,15
-50,57%
Wyszczególnienie
Oferty pracy
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP
W 2005 roku najwięcej ofert pracy było skierowanych do pracowników prac prostych (27,46%),
robotników przemysłowych i rzemieślniczych (20,14%) oraz pracowników usług osobistych
i sprzedawców (12,88%). Zawodami, które były najczęściej poszukiwane przez pracodawców
były robotnik gospodarczy, sprzedawca, pracownik biurowy oraz pracownik administracyjny.
Najmniej ofert pracy w 2005 roku wpłynęło do grupy zawodowej „siły zbrojne”, które stanowiły
zaledwie 0,05% wszystkich ofert pracy oraz do grupy „parlamentarzyści”, „wyżsi urzędnicy
i kierownicy”, która stanowiła odpowiednio 0,29%. Z analizy roku 2005 można wnioskowad,
że większośd ofert pracy dotyczyła osób z wykształceniem podstawowym lub średnim. Bardzo
mało propozycji pracy odnosiło się do osób z wyższym wykształceniem. Wśród tych propozycji
najliczniejsze były związane z zawodem specjalisty do spraw marketingu i handlu, nauczyciela
języka obcego oraz ekonomisty34. Z kolei w II połowie 2010 roku najwięcej ofert pracy dotyczyło
pracowników usług i sprzedawców (44,8% ogółu ofert pracy), robotników przemysłowych
i rzemieślników (14,1%) oraz pracowników biurowych (9,6%). Zawodami, które były najczęściej
poszukiwane przez pracodawców były: robotnik gospodarczy (32,54% wszystkich ofert pracy),
34
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim w 2005 roku, WUP, Zielona Góra
2006
– 109 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
sprzedawca (6,07%), technik biurowy (4,4%). Najmniej propozycji pracy było skierowanych
do przedstawicieli władz publicznych, urzędników wyższych i kierowników (0,4%) oraz rolników,
ogrodników, leśników i rybaków (1,7%). Przedstawione dane wskazują, że największe
zapotrzebowanie zgłaszane było w stosunku do bezrobotnych osób z wykształceniem
zawodowym lub niższym, głównie w zawodach związanych z pracą fizyczną35.
W latach 2005-2010 wzrost liczby wolnych miejsc pracy wynikał przede wszystkim ze wzrostu
liczby propozycji zatrudnienia niesubsydiowanego i pochodzącego z sektora publicznego.
Ponadto należy stwierdzid, że duża liczba ofert pracy związana jest ze stosowaniem przez
powiatowe urzędy pracy formy aktywizacji – „prace społecznie użyteczne”, które występują
najczęściej w zawodzie robotnik gospodarczy. Ta subsydiowana forma powoduje, iż grupa
ta dominuje pośród wszystkich grup zarówno pod kątem liczbowym, jak i udziału procentowego
ogółem36.
Zawody deficytowe i nadwyżkowe
W celu określenia zapotrzebowania rynku na dane zawody istotna jest analiza ofert pracy oraz
struktury bezrobotnych. W opracowaniu WUP w Zielonej Górze pn. „Ranking zawodów
deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim-grudzieo 2010” wykazano grupy
zawodów deficytowych i nadwyżkowych. Analiza zawodów ma ułatwid systematyczną
obserwację zjawisk zachodzących na rynku pracy pod względem kształtowania popytu na pracę
i podaży zasobów pracy oraz określid odpowiednie kierunki kształcenia zawodowego i szkolenia
bezrobotnych.
Według danych WUP w Zielonej Górze, w skali województwa w dniu 31 grudnia 2010 roku
najwięcej osób bezrobotnych zarejestrowało się w grupie robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy
(25,3% ogółu), pracownicy usług i sprzedawcy (17,8%), technicy i inny średni personel (11,3%)
oraz pracownicy przy pracach prostych (8%). Najmniej liczne były grupy bezrobotnych siły
zbrojne (0,1%) oraz przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy (0,3%).
Osoby z zawodem stanowiły 80,7% osób bezrobotnych. W ujęciu województwa, do zawodów,
których przedstawiciele najczęściej rejestrowali się jako bezrobotni należały: sprzedawca,
robotnik gospodarczy, murarz, kucharz, ślusarz.
Spośród zawodów, które wymagają wykształcenia wyższego do najliczniej reprezentowanych
przez bezrobotnych absolwentów należeli: pedagog, specjalista ds. marketingu i handlu,
specjalista do spraw organizacji usług gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych,
specjalista do spraw badao społeczno-ekonomicznych oraz pielęgniarka.
35
Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim w 2010 roku, WUP, Zielona Góra
2010
36
Tamże, s.22-23.
– 110 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Z kolei najwięcej propozycji zatrudnienia lub aktywizacji skierowano do bezrobotnych
wykonujących zawód robotnika gospodarczego, sprzedawcy, technika prac biurowych,
sprzątaczki
biurowej
oraz
robotnika W II półroczu 2010 roku do zawodów deficytowych
budowlanego. Zauważyd można, że w należały:
większości zawody, w których odnotowano - pomocniczy robotnik przy uprawie roślin i hodowli
zwierząt,
najwięcej
propozycji
zatrudnienia
lub - robotnik mostowy,
aktywizacji należą do grupy zawodów o -pracownik kancelaryjny,
- robotnicy przetwórstwa surowców roślinnych,
największym napływie bezrobotnych.
- spawacz metodą MAG.
Tylko w trzech grupach tj. pracownicy usług W II półroczu 2010 roku do zawodów nadwyżkowych
należały:
osobistych, sekretarki, operatorzy urządzeo - technik żywienia i gospodarstwa domowego,
biurowych i pokrewni oraz robotnicy - specjalista do spraw badao społeczno-ekonomicznych,
- mechanik, operator pojazdów i maszyn rolniczych,
pomocniczy
w
rolnictwie,
leśnictwie - ekonomista
i rybołówstwie, liczba ofert pracy była większa - mechanicy maszyn i urządzeo rolniczych i
przemysłowych.
niż
liczba
nowo
zarejestrowanych
bezrobotnych. Najtrudniejsza sytuacja występuje wówczas, kiedy liczba napływu do bezrobocia
przewyższa liczbę ofert pracy. Największa różnica między napływami wystąpiła w grupach:
robotnicy obróbki metali, mechanicy maszyn i urządzeo i pokrewni, robotnicy w przetwórstwie
spożywczym, obróbce drewna, produkcji wyrobów tekstylnych i pokrewni, sprzedawcy
i pokrewni, średni personel nauk fizycznych, chemicznych i technicznych, robotnicy budowlani
i pokrewni (z wyłączeniem elektryków).
Do powiatowych urzędów pracy wpływa od 30% do 40% pojawiających się na rynku ofert pracy.
Dodatkowo segment obsługiwany przez powiatowe urzędy pracy obejmuje w dużej mierze
zawody wymagające niższych kwalifikacji. Pracodawcy zgłaszający zapotrzebowanie
na pracowników o wyższych kwalifikacjach często obsługiwani są w inny sposób. Dlatego
ranking zawodów depozytowych i nadwyżkowych nie dotyczy całego rynku pracy, ale tylko
segmentu obsługiwanego przez urzędy pracy. Do najbardziej deficytowych zawodów (liczba
zgłoszonych wolnych miejsc pracy i miejsc aktywizacji zawodowej była wielokrotnie wyższa niż
liczba rejestrujących się bezrobotnych) zaliczono następujące: pomocniczy robotnik przy
uprawie roślin i hodowli zwierząt, robotnik mostowy, pracownik kancelaryjny, robotnicy
przetwórstwa surowców roślinnych, spawacz metodą MAG. Z kolei do zawodów najbardziej
nadwyżkowych (napływ wolnych miejsc pracy lub miejsc aktywizacji zawodowej
nieproporcjonalnie mały w stosunku do napływu bezrobotnych) zaliczono, m.in. następujące:
technik żywienia i gospodarstwa domowego, specjalista do spraw badao społecznoekonomicznych, mechanik, operator pojazdów i maszyn rolniczych, ekonomista oraz mechanicy
maszyn i urządzeo rolniczych i przemysłowych37.
37
Tamże, s. 33-37.
– 111 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W II półroczu 2010 roku były zawody, dla których napływowi ofert pracy nie towarzyszył napływ
bezrobocia, np. operator maszyn i urządzeo metalurgicznych, ankieter, pracownik
przygotowujący posiłki fast food, robotnik oczyszczania miasta, wychowawca małego dziecka.
Z kolei tkacz, specjalista do spraw organizacji usług gastronomicznych, hotelarskich
i turystycznych, przędzarz, socjolog, politolog to zawody, dla których nie odnotowano żadnych
ofert pracy, a występował napływ bezrobocia.
Brandenburgia i Berlin
Z analizy danych przedstawionych w poniższej tabeli oraz z wykresu wynika, iż w latach 20052010 liczba osób pracujących zarówno w Berlinie, jak i Brandenburgii systematycznie rosła.
Najwyższy wzrost w badanym sześcioleciu zanotowano w Berlinie. Jeszcze w 2005 roku liczba
pracujących wynosiła 1,54 mln osób, a w roku 2010 już 1,69 mln osób, co oznacza zmianę na
poziomie 9,2%. Nieco niższą dynamikę wykazuje Brandenburgia, gdzie wzrost liczby pracujących
osiągnął niemal 6%. Należy podkreślid, że obydwa landy cechują się wyższą dynamiką wzrostu
zatrudnienia w stosunku do średniej dla Niemiec (4,2%).
Tabela 28: Zmiana liczby pracujących w latach 2005-2010 w Brandenburgii i Berlinie na tle
Niemiec
Liczba pracujących ogółem w tys.
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Brandenburgia
1 009,7
1 013,8
1 034,5
1 049,1
1 058,7
1 069,2
Berlin
1 543,4
1 567,9
1 604,0
1 639,0
1 667,8
1 685,2
Niemcy
38 835,0
39 075,0
39 724,0
40 276,0
40 271,0
40 483,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Bundesagentur für Arbeit
Popyt na pracę w Brandenburgii i Berlinie były nie tylko wyższe niż średnia dla Niemiec, ale też,
w przeciwieostwie do danych dla kraju, nie wykazały w badanym okresie wyhamowania trendu
wzrostowego, który dotknął inne obszary Niemiec. Wskaźnik dynamiki wzrostu liczby
pracujących dla Niemiec zatrzymał się w 2008 i 2009 roku na skutek coraz bardziej
odczuwalnego w Europie zachodniej kryzysu gospodarczego i ograniczenia kreacji nowych
miejsc pracy przez pracodawców.
– 112 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 22: Dynamika zmian liczby pracujących ogółem w Brandenburgii i Berlinie na tle
Niemiec w latach 2005-2010 (2005=100)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Bundesagentur für Arbeit
Odniesienie liczby osób pracujących w Brandenburgii i Berlinie do pracujących ogółem
w Niemczech wykazuje niewielki wzrost udziału obu landów w ogólnej liczbie zatrudnionych.
W przypadku Brandenburgii ten wzrost wyniósł tylko 0,04% i obecnie wynosi 2,64% , natomiast
Berlin koncentruje 4,16% wszystkich pracujących w Niemczech (wzrost o 0,17%). Można zatem
podkreślid, że systematycznie rośnie znaczenie badanych landów na niemieckich rynkach pracy,
z uwagi na większą niż przeciętna dynamikę wzrostu pracujących i tym samym – na rosnący
udział pracujących w ogólnej liczbie zatrudnionych w kraju.
Istotnym z punktu widzenia rynku pracy i postępującego starzenia się społeczeostwa jest
wskaźnik opisujący udział osób z wyższym wykształceniem wśród ogółu osób pracujących. Jak
wynika z kolejnego wykresu, zarówno w Brandenburgii, jak i w Berlinie można mówid
o stabilnym udziale osób z wykształceniem wyższym w ogólnej liczbie pracujących, chod
zaznacza się lekki trend rosnący w przypadku Berlina oraz malejący – w przypadku
Brandenburgii. Jest to zapewne związane z dośd oczywistym procesem napływu osób
wykształconych do dużych ośrodków miejskich, często kosztem okolicznych regionów, które
takie osoby tym samym tracą. Obecnośd i koncentracja osób najlepiej wykształconych w dużych
miastach jest dla ośrodka miejskiego naturalną siłą napędową i decyduje o budowie jego
konkurencyjności oraz kreatywności, a te osoby – często nazywa się klasą kreatywną (R. Florida)
czy też klasą metropolitalną (B. Jałowiecki)
– 113 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 23: Udział osób z wyższym wykształceniem wśród pracujących ogółem
w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010 w %
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT
Współczynnik zatrudnienia jest wskaźnikiem prezentującym stosunek liczby pracujących
do ogółu ludności w wieku 15 i więcej. Jak wynika z poniższego wykresu zarówno w przypadku
Brandenburgii, jak i Berlina współczynnik zatrudnienia rośnie systematycznie, przy czym
w Berlinie jest on przeciętnie o 7,5% wyższy aniżeli w Brandenburgii i ta różnica w granicach
7,2-7,7 % utrzymuje się w całym badanym okresie.
Wykres 24: Zmiany współczynnika zatrudnienia Brandenburgii i Berlina w latach 2005-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Erwerbstätigenrechnung des Bundes und der Länder (2011)
– 114 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Popyt na pracę obejmuje nie tylko obsadzone miejsca pracy, ale również potencjał
do kreowania nowych i wolnych miejsc pracy, wynikające z zapotrzebowania, jakiego formułują
pracodawcy w związku z potrzebami prowadzonych przez nich podmiotów gospodarczych.
W statystykach niemieckich można uzyskad informacje (jedynie dla lat 2006-2009) odnośnie
liczby pracodawców w podziale na sektor publiczny i prywatny, jak również dane odnośnie
liczby miejsc pracy, które pracodawcy mają w swojej ofercie, zarówno te obsadzone,
jak i potencjalne.
Jak wynika z poniższego zestawienia, w Brandenburgii i Berlinie w roku 2009 było łącznie 8,9 tys.
pracodawców, co stanowiło 6,5% ogółu pracodawców w Niemczech. Należy zwrócid uwagę,
że w badanym czteroleciu dynamika wzrostu liczby pracodawców w Berlinie osiągnęła aż 41,1%,
przy średniej krajowej na poziomie 21%. Z kolei niższą niż przeciętnie w Niemczech dynamiką
przyrostu liczby pracodawców cechuje się Brandenburgia, gdzie zanotowano zmianę
na poziomie 10,3%. W strukturze własnościowej prowadzonych przez nich podmiotów
gospodarczych dominują zdecydowanie firmy prywatne: w Brandenburgii 88% ogółu, natomiast
w Berlinie 95%, przy średniej dla kraju na poziomie 92%. Nieco inaczej wyglądają analizy
generowanych przez pracodawców miejsc pracy. Tu wyraźnie rośnie znaczenie sektora
publicznego, co jest potwierdzeniem faktu, iż podmioty sektora publicznego zatrudniają
generalnie więcej pracowników, głównie z racji charakteru prowadzonej działalności.
W Brandenburgii wśród generowanych miejsc pracy 71% dotyczy sektora prywatnego,
natomiast pozostałe 29% - sektora prywatnego. W Berlinie udział liczby miejsc pracy
generowanych przez pracodawców sektora publicznego zaznaczył się jeszcze wyraźniej
i osiągnął w 2009 roku 39,7%. Jest to udział wyższy aniżeli wartośd średnia dla Niemiec, która
wyniosła 23%. Zapewne należy wiązad to z faktem lokalizacji i koncentracji wielu dużych
instytucji centralnych oraz podmiotów gospodarczych, funkcjonujących w mieście stołecznym
oraz wielkości i charakteru podejmowanych inwestycji, a wraz z nimi, znacznym
zapotrzebowaniem na siłę roboczą.
Tabela 29: Zmiany liczby pracodawców i oferowanych przez nich miejsc pracy
w Brandenburgii i Berlinie na tle Niemiec w latach 2005-2010
Wyszczególnienie
BRANDENBURGIA
BERLIN
2009
NIEMCY
2006
2009
2006=100
2006
2006=100
2006
2009
2006=100
3,6
4,0
110,3
3,5
4,9
141,1
113,4
137,2
121,0
prywatnych
3,2
3,5
108,6
3,2
4,6
143,3
103,2
126,2
122,4
publicznych
0,4
0,5
124,4
0,2
0,3
110,9
10,3
11,0
107,0
977,9
467,0
47,8
716,1
1 069,4
149,3
21 819,3
23 983,4
109,9
Liczba pracodawców w tys.
ogółem
w tym:
Ilośd miejsc pracy w tys.
ogółem
w tym u pracodawców:
– 115 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
prywatnych
782,4
334,9
42,8
459,6
645,1
140,4
16 502,6
18 467,0
111,9
publicznych
195,5
132,0
67,5
256,6
424,3
165,4
5 316,7
5 516,4
103,8
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Bundesagentur für Arbeit
Należy również zwrócid uwagę na ogromne różnice pomiędzy Brandenburgią, Berlinem oraz
Niemcami w zakresie dynamiki zmian liczby miejsc pracy. O ile w Niemczech ogółem nastąpił
10%-owy wzrost liczby miejsc pracy, a w Berlinie niemal 50%-owy, o tyle w Brandenburgii
nastąpił znaczny spadek, aż o 52,2%. Na malejącą liczbę miejsc pracy miały zdecydowanie
większy wpływ podmioty prywatne. Ich liczba w ciągu czterech lat spadła z 782,4 tys.
do 334,9 tys., co stanowi 57,2%. Analogicznie w sektorze publicznym spadek ten wyniósł 32,5%.
Z kolei w Berlinie na ogólny wzrost liczby miejsc pracy wpłynął sektor publiczny, w którym
zanotowano dynamikę wzrostu na poziomie 65,4%, przy 40,4% w sektorze prywatnym.
O ile udział miejsc pracy w sektorze publicznym wynosił w 2006 roku niespełna 36%, o tyle
w 2009 roku – już 40%, przy średniej dla kraju – 23%.
Ciekawym wskaźnikiem jest również przeciętna ilośd miejsc pracy przypadająca na jednego
pracodawcę38. Z zaprezentowanego wykresu wynika, że pracodawcy prowadzący działalnośd
gospodarczą w sektorze publicznym oferują zdecydowanie więcej miejsc pracy aniżeli
w sektorze prywatnym. Berlin jest siedzibą wielu instytucji i podmiotów gospodarczych z racji
pełnienia wielu funkcji stołecznych oraz metropolitalnych, które wymagają zatrudnienia
odpowiedniej ilości kadr oraz pracowników najemnych. Wartośd ta znacznie przekracza średnią
ilośd miejsc pracy przypadających na jednego pracodawcę w Niemczech, która wynosi
502 osoby. Najmniejszą liczbę miejsc pracy oferują pracodawcy sektora publicznego
w Brandenburgii – średnio 275. Pod względem liczby miejsc oferowanych przez pracodawców
sektora prywatnego, prowadzących firmy zatrudniające powyżej 20 osób, zarówno
Brandenburgia (96), jak i Berlin (139) notują niższe wartości aniżeli przeciętnie w kraju (149).
38
Dotyczy podmiotów gospodarczych powyżej 20 pracujących
– 116 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 25: Przeciętna ilośd miejsc pracy przypadająca na jednego pracodawcę
w Brandenburgii, Berlinie i Niemczech w 2009 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Bundesagentur für Arbeit
5.1.1. Prognozy poziomu i struktury popytu na pracę
Przemiany strukturalne rynku pracy opierają się m.in. na zmianach demograficznych
społeczeostwa, polityki rządu oraz kierunkach rozwoju gospodarki. Działania rządu
ukierunkowane są na poprawę kondycji polskiego budżetu i duża niepewnośd wiąże się
z kondycją polskiego budownictwa i rynku mieszkaniowego. Z jednej strony rząd zmniejszy
zapotrzebowanie na usługi przedsiębiorstw budowlanych, z drugiej zaś zmiana warunków
programu „Rodzina na swoim” osłabią popyt na nieruchomości. Przedsiębiorstwa z branży
budowlanej będą miały trudności ze znajdowaniem nowych zleceo i zostaną zmuszone
do redukcji zatrudnienia. Z kolei wzrost gospodarczy będzie wspierany przez przedsiębiorstwa
przemysłowe produkujące na potrzeby zagranicy. Polepszenie sytuacji gospodarczej
w Niemczech wpłynie na wzrost liczby generowanych miejsc pracy w branży przemysłowej.
Wzrost gospodarczy w Niemczech od kwietnia do czerwca 2010 roku wyniósł 4,1%, co wpłynęło
na wzrost zamówieo przemysłowych oraz zaufania wśród przedsiębiorców. Najwięcej miejsc
pracy powinny zatem tworzyd przedsiębiorstwa zajmujące się produkcją na potrzeby zachodnich
sąsiadów. Złagodzi to negatywne napięcia związane z redukcją zatrudnienia w budownictwie
i pozwoli na utrzymanie stopy bezrobocia na stosunkowo stabilnym poziomie.
– 117 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Zgodnie z prognozami trendów rozwojowych województwa lubuskiego zamieszczonymi
w Lubuskiej Strategii Zatrudnienia 2012-2020 nastąpi dalszy rozwój gospodarki opartej
na wiedzy, co silnie związane będzie z wprowadzaniem w firmach różnego typu innowacji
(produktowych, procesowych, marketingowych i organizacyjnych). Pojawią się nowe możliwości
rozwoju oraz wzrost zapotrzebowania na wysoko wykwalifikowaną kadrę. Rozwój gospodarki
będzie związany z gospodarką inteligentną, która opiera się na innowacjach. W wyniku
wdrażania innowacji wystąpi koniecznośd zmian w firmach (m.in. restrukturyzacja) oraz
powstania nowych wymogów związanych z potrzebami kwalifikacji kadry.
Początkowo wprowadzenie innowacji może spowodowad ograniczenie zapotrzebowania
na pracowników, lecz w dłuższej perspektywie czasu daje możliwości wzrostu liczby
pracujących. Zmieni się zapotrzebowanie na kwalifikacje oraz umiejętności pracowników,
a nawet mogą pojawid się nowe zawody. Ważnym elementem mogącym wpływad na dalsze
kształtowanie się sytuacji na lubuskim rynku pracy jest również globalizacja, która może
wpłynąd na zwiększenie możliwości rozwoju
Starzenie się społeczeostwa oraz spadek liczby osób w
gospodarczego, a tym samym zwiększeniem wieku produkcyjnym może stwarzad problemy z
liczby miejsc pracy. Jednak globalizacja może zaspokojeniem potrzeb kadrowych przedsiębiorstw, ale
również przynieśd złe skutki, ponieważ spowoduje koniecznośd zwiększenia liczby miejsc pracy w
współczesne rynki są ze sobą połączone i działach związanych ze służbą zdrowia, czy usługami
pielęgnacyjnymi.
lokalne problemy finansowe paostw mogą
mied zasięg globalny. Jednak wzrost gospodarczy w Niemczech czy Francji w 2010 roku może
przyczynid się do ożywienia koniunktury i wzrostu zapotrzebowania na pracę.
Na kształtowanie się rynku pracy wpływają nie tylko zjawiska makroekonomiczne, ale także
zmiany demograficzne, polegających na starzeniu się ludności i spadku liczby osób w wieku
produkcyjnym. Zgodnie z prognozami przedstawionym w Lubuskiej Strategii Zatrudnienia
na lata 2012-2020 można spodziewad się spadku liczby ludności, a także zmian w strukturze
populacji. Spodziewany jest wzrost obciążenia demograficznego pokolenia pracującego,
ponieważ na skutek starzenia się społeczeostwa zwiększy się liczebnośd osób w wieku
poprodukcyjnym. Zmniejszy się natomiast grupa osób poniżej 34 roku życia, a także osób
między 50-59 rokiem życia. Względnie przybędzie natomiast seniorów, oraz osób między
35 a 49 rokiem życia - będą to przedstawiciele wyżu demograficznego przełomu lat
siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Taka sytuacja może stwarzad problemy z zaspokojeniem
potrzeb kadrowych przedsiębiorstw, ale spowoduje koniecznośd zwiększenia liczby miejsc pracy
w działach związanych ze służbą zdrowia, czy usługami pielęgnacyjnymi.
Dla województwa lubuskiego znaczenie ma również otwarcie rynku pracy w Niemczech dla
Polaków. Polscy pracownicy charakteryzują się dużą mobilnością i są skłonni poszukiwad pracy
za granicą. Powiązania z gospodarkami Brandenburgii i Berlina mogą stad się coraz bardziej
istotne dla województwa lubuskiego w dłuższej perspektywie czasowej. Zmiany w demografii
istotnie wpłyną również na rynek pracy w Niemczech. W Brandenburgii i Berlinie postępujące
– 118 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
starzenie się społeczeostwa oraz wymagania rozwijającej się gospodarki mogą prowadzid
do konieczności zastąpienia dużej ilości osób idących na emeryturę przez nowych pracowników.
Wystąpi zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych ludzi, na fachowców z dodatkowymi
kwalifikacjami oraz osoby obejmujące kierownicze stanowiska. Jednak do uzupełnienia tych
miejsc pracy potrzebna jest odpowiednio wykształcona kadra. Zatrudnienie w Brandenburgii nie
może ulec znacznemu zmniejszeniu, ponieważ występuje koniecznośd utrzymania rosnącej
liczby emerytów. Zatem dla obszarów Brandenburgii oraz Berlina nowym, coraz bardziej
atrakcyjnym, źródłem siły roboczej może stad się województwo lubuskie.
Osoby mieszkające w Brandenburgii jako miejsce swojej pracy wybierają głównie Berlin lub inne
miasta landów wschodnich Niemiec. W związku z tym zwalniają miejsca pracy, w wyniku czego
powstaje luka, którą próbują wypełniad pracownicy z Polski z rejonów przyległych (Dolny Śląsk,
lubuskie, zachodniopomorskie). Ta sytuacja istotnie wpłynie na funkcjonowanie rynku pracy
w województwie lubuskim, Brandenburgii oraz Berlina, ale także znajdzie odzwierciedlenie
w systemie edukacji. Przede wszystkim pojawi się koniecznośd uzupełniania braków na rynku
pracy spowodowanych ubytkiem wykwalifikowanych pracowników. Należy dostosowad system
kształcenia do potrzeb występujących w popycie na pracę, aby rynek był efektywny. Region
lubuski kształci specjalistów w różnych dziedzinach i branżach, jednakże osoby te bardzo często
nie pracują w swoich wyuczonych zawodach w firmach polskich. Osoby te wyjeżdżają
do Brandenburgii bądź Berlina, jednak pracują tam w zawodach poniżej swoich kwalifikacji.
Głównym czynnikiem, który wpływa na decyzję o wyborze miejsca pracy za granicą jest
wysokośd wynagrodzenia.
W oparciu o analizy popytu na rynku pracy w latach 2005-2010 można przypuszczad, że w 2011
roku może nastąpid dalsze ożywienie gospodarcze w Polsce. Gospodarki paostw europejskich
(np. Niemcy, Francja) mogą odnotowad wzrost, co wpłynie na ożywienie koniunktury w Polsce
oraz w województwie lubuskim. Pomimo potencjalnych zagrożeo (stan finansów publicznych
niektórych paostw- Grecja, Hiszpania) polska gospodarka rozwijad się może na poziomie około
4% (PKB) w skali roku. Przyczynid się to może do wzrostu zatrudnienia, utrzymania się korzystnej
relacji wzrostu miejsc pracy w stosunku do wzrostu liczby osób aktywnych zawodowo, co będzie
skutkowad dalszym obniżaniem poziomu bezrobocia w regionie39.
39
Zarząd Województwa Lubuskiego, Lubuski Plan Działao na rzecz Zatrudnienia na 2011, Zielona Góra 2011
– 119 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
5.1.2. Podaż na rynku pracy
Województwo Lubuskie
Dla analizy podaży rynku pracy istotna jest obserwacja zasobów osób aktywnych zawodowo,
ponieważ mają one istotny wpływ na jego rozwój. Do osób aktywnych zawodowo zalicza
się zarówno osoby pracujące, jak i osoby bezrobotne poszukujące pracy i zainteresowane
jej podjęciem. Do analizy podaży rynku pracy w województwie lubuskim przyjęto średnioroczne
dane aktywności ekonomicznej ludności. Na podaż pracy mogą wpływad następujące czynniki
m.in. przyrost naturalny, saldo migracji, czynniki geograficzne (np. miejsce zamieszkania miastowieś), system szkolnictwa i kształcenia zawodowego. Poniższy wykres przedstawia współczynnik
aktywności zawodowej województwa lubuskiego na tle Polski w latach 2005-2010. Wynika
z niego, że w województwie lubuskim w okresie 6 lat współczynnik ten wzrósł o 0,5%.
Wykres 26: Współczynnik aktywności w województwie lubuskim na tle Polski w latach 20052010
57%
55,80%
56%
55,10%
54,90%
55%
54,90%
54,00%
54%
55,60%
54,20%
53,70%
53,60%
53%
53,00%
53,50%
52%
52,40%
51%
50%
2005
2006
2007
2008
województwo lubuskie
2009
2010
Polska
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Współczynnik aktywności zawodowej ukazuje udział osób aktywnych zawodowo do ogólnej
liczby ludności w wieku 15+. Najmniejszą wartośd odnotowano w 2008 roku, gdy wskaźnik
aktywności zawodowej wynosił 52,4%. W porównaniu do sytuacji w Polsce, gdzie spadek
współczynnika aktywności zawodowej spadał do 2007 roku, a następnie wzrastał,
w województwie lubuskim odnotowano dwa spadki. Jeden spadek w 2006 roku, a drugi w 2008
roku, po którym współczynnik aktywności zawodowej wzrastał i osiągnął wartośd o 0,2%
mniejszą niż w Polsce. Spadek w 2006 roku mógł wynikad z bardzo niskiego salda migracji
– 120 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w województwie lubuskim (-1594), w wyniku którego spadła podaż pracy w województwie oraz
ze wzrostu liczby osób biernych zawodowo. Po 2006 roku zmniejszał się odpływ ludności
w województwie lubuskim, co powodowało wzrost liczby osób aktywnych zawodowo,
a tym samym wzrost współczynnika aktywności zawodowej.
Tabela 30: Liczba osób aktywnych zawodowo w województwie lubuskim na tle Polski w 20052010 (w tys.)
Wyszczególnienie
Liczba aktywnych
zawodowo
Zmiana w odniesieniu
do 2005 roku
2005
2006
17 161
16 938
-
-1,3%
2007
Polska
2008
2009
2010
16 859
17 011
17 279
17 660
-1,76%
-0,87%
0,69%
2,91%
województwo lubuskie
Liczba aktywnych
zawodowo
Zmiana w odniesieniu
do 2005 roku
492
486
485
445
450
493
-
-1,22%
-1,42%
-9,55%
-8,54%
0,20%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Z danych przedstawionych w powyższej tabeli wynika, że dynamika przyrostu aktywnych
zawodowo w Polsce w latach 2005-2010 kształtowała się na poziomie wyższym niż
w województwie lubuskim. W kraju w 2010 roku przybyło 499 tys. osób w porównaniu z rokiem
2005 (wzrost o 2,91%), natomiast w województwie lubuskim 1 tys. osób (wzrost o 0,2%). Liczba
osób aktywnych zawodowo w Polsce oscylowała w granicach 17-18 mln osób,
a w województwie lubuskim 400-500 tys. osób.
W województwie lubuskim do roku 2008 następował spadek liczby osób aktywnych zawodowo
o ok. 10% w porównaniu z rokiem 2005, a następnie ta liczba wzrastała i w 2010 roku
odnotowano wzrost o 0,2% w porównaniu z 2005 rokiem. Z kolei w kraju do 2007 roku nastąpił
niewielki spadek liczby osób aktywnych
Światowy kryzys gospodarczy miał wpływ na wzrost
zawodowo (ok. 2%), następnie do 2010 liczba ta podaży pracy w krótkim okresie czasu, ponieważ
wzrastała i w 2010 liczba aktywnych zawodowo pogarszająca się sytuacja finansowa paostw
wzrosła o 2,91% w porównaniu z rokiem 2005. europejskich wymuszała powroty mieszkaoców
regionu lubuskiego za granicy.
Światowy kryzys gospodarczy miał wpływ na
wzrost podaży pracy w krótkim okresie czasu, ponieważ pogarszająca się sytuacja finansowa
paostw europejskich wymuszała powroty mieszkaoców regionu lubuskiego za granicy.
Jak wynika z tabeli zamieszczonej poniżej liczba osób aktywnych zawodowo pracujących
w latach 2005-2010 wzrosła, natomiast liczba osób aktywnych zawodowo bezrobotnych
zmalała. Do 2008 roku udział osób aktywnych zawodowo bezrobotnych malał, a następnie
udział ten zaczął wzrastad. Jednak w okresie 2005-2010 udział osób pracujących w ogólnej
– 121 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
liczbie aktywnych zawodowo zwiększył się o 9,45%, a bezrobotnych aktywnych zawodowo
zmniejszył o 8,56%. Świadczy to o tym, iż coraz więcej osób gotowych podjąd pracę ją znajduje.
W 2005 roku liczba osób biernych zawodowo była wyższa od osób aktywnych zawodowo
pracujących. Jednak na przestrzeni 6 lat sytuacja uległa zmianie i w 2010 roku osób pracujących
aktywnych zawodowo było więcej od osób biernych zawodowo. Wpływ na tą sytuację mogły
mied działania podejmowane w ramach Regionalnego Planu na Rzecz Zatrudnienia, które
wspierały aktywizację zawodową poprzez różne formy zatrudnieniowe osób bezrobotnych
(prace interwencyjne, środki na podjęcie działalności gospodarczej, doposażenie lub
wyposażenie miejsc pracy) oraz formy szkoleniowe (staże, przygotowanie zawodowe dorosłych,
szkolenia).
Tabela 31: Aktywni zawodowo (pracujący i bezrobotni) oraz bierni zawodowo
w województwie lubuskim w 2005-2010
Wyszczególnienie
2005
pracujący
bezrobotni
398
94
ogółem
402
2006
2007
Aktywni zawodowo
419
437
67
48
Bierni zawodowo
431
423
2008
2009
2010
416
29
407
43
441
52
404
390
393
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Liczba mężczyzn aktywnych zawodowo w okresie 6 lat zmniejszyła się o 6 tys. osób, natomiast
kobiet aktywnych zawodowo jest więcej o 8 tys. Mężczyźni nadal stanowią liczniejszą grupę
osób aktywnych zawodowo (ok. 55%) oraz posiadają wyższy współczynnik aktywności
zawodowej (w 2010 roku o 16%). Jednak udział osób aktywnych zawodowo pracujących
w okresie 6 lat zwiększył się o więcej wśród kobiet (o 12,62%), niż u mężczyzn o 6,5%.
Najwięcej osób aktywnych zawodowo w 2005 roku znajdowało się w wieku 40-49 lat (30,14%)
oraz 20-29 lat (26,27%), a najmniejszą liczbę osób aktywnych zawodowo stanowiły osoby
w wieku 50 i więcej (18,53%). W latach 2005-2010 struktura ta uległa zmianie. Największą grupę
osób aktywnych zawodowo w 2010 roku stanowiły osoby w wieku 30-39 lat (28,8%), 15-29 oraz
50+ (po 24,54%). W podziale ze względu na wykształcenie w 2005 roku najliczniejszą grupę osób
aktywnych zawodowo stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (34,62%),
policealnym i średnim zawodowym (29,53%), a najmniejszą osoby z wykształceniem
ogólnokształcącym (7,54%). W 2010 roku struktura ta nie uległa dużym zmianom, jednak
najbardziej spadł udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (o 4,2%), a najwięcej
wzrósł udział wśród grupy osób z wyższym wykształceniem (o 5,21%). Tendencja spadkowa
osób z wykształceniem zawodowym może wynikad z ograniczonego naboru do szkół
zawodowych (od 1999 roku), a tym samy mniej absolwentów szkoły zawodowej trafia na rynek
pracy oraz z wyjazdu osób z zawodowym wykształceniem do pracy za granicę. Natomiast wzrost
– 122 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
osób aktywnych zawodowo z wyższym wykształceniem może byd spowodowane ogólną
tendencją wzrostu poziomu wykształcenia Polaków, która wynika z rosnących aspiracji
edukacyjnych.
Wykres 27: Udział osób aktywnych zawodowo w podziale na wykształcenie w latach 2005 i
2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Z danych przedstawionych w tabeli poniżej wynika, że współczynnik aktywności zawodowej
osiąga wysoką wartośd ponad 80% wśród osób w wieku 30-39, 40-49 oraz z wykształceniem
wyższym. Zaś najniższą wartośd osiąga wśród osób w wieku 50 i więcej oraz z wykształceniem
gimnazjalnym, podstawowym i niższym. Na przestrzeni 6 lat największy wzrost współczynnika
aktywności zawodowej nastąpił wśród osób z wieku 50 i więcej lat (o 4,96%) oraz osób 15-29
(o 2,73%). W ramach Regionalnego Planu Działao na Rzecz Zatrudnienia zostały podjęte
działania zmierzające do aktywizacji osób będących w szczególnie trudnej sytuacji. Do tej grupy
zaliczono osoby młode do 25 roku życia, wchodzących po raz pierwszy na rynek pracy oraz
osoby powyżej 50 roku życia. Wśród sposobów wsparcia osób młodych pojawiło się
zatrudnienie subsydiowane, szkolenia zawodowe, staże, przyznawanie jednorazowych środków
na podjęcie działalności gospodarczej oraz usługi poradnictwa zawodowego w ramach
Mobilnych Centrów Informacji Zawodowej oraz Klubów Pracy. Prowadzona aktywna polityka
służb zatrudnienia poprzez szkolenia i zatrudnienia subsydiowane wspomagała osoby powyżej
50 roku życia w powrocie na rynek pracy.
Z kolei w podziale według wykształcenia na przestrzeni 6 lat największy wzrost współczynnika
aktywności zawodowej nastąpił wśród osób z wykształceniem ogólnokształcącym (o 7,57%),
a największy spadek współczynnika aktywności zawodowej został odnotowany wśród osób
o wykształceniu zasadniczym zawodowym (o 4,97%).
– 123 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 32: Współczynnik aktywności zawodowej wg wieku i wykształcenia w województwie
lubuskim w latach 2005-2010
wyszczególnienie
15-29
30-39
40-49
50 i więcej
2005
52,02%
86,62%
85,06%
27,74%
2006
wg wieku
50,00%
83,75%
82,04%
26,27%
2007
2008
2009
2010
47,76%
85,45%
83,78%
29,31%
47,14%
84,62%
81,29%
30,59%
51,16%
84,35%
82,54%
31,73%
54,75%
86,06%
84,50%
32,70%
80,58%
65,17%
45,12%
65,97%
16,44%
81,82%
63,77%
45,35%
65,22%
18,27%
80,74%
67,76%
51,61%
62,76%
19,90%
wg wykształcenia
wyższe
80,58%
83,33%
policealne i średnie zawodowe
71,08%
66,20%
średnie ogólnokształcące
44,05%
42,70%
zasadnicze zawodowe
67,73%
64,39%
22,31%
20,82%
gimnazjalne, podstawowe i niższe
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
82,86%
66,05%
43,68%
66,02%
19,09%
Z poniższej tabeli wynika, że największy udział osób pracujących w danej grupie do ogólnej
liczby osób aktywnych zawodowo grupy posiadają osoby z wyższym wykształceniem (95,41%),
policealnym i średnim zawodowym (91,72%), w wieku 40-49 i 50+ (po 91,74%), w wieku 30-39
lat (91,55%). Zaś najwięcej osób bezrobotnych aktywnych zawodowo występowało w grupie
osób z wykształceniem gimnazjalnym, podstawowym i niższym (24,39%) oraz w wieku 15-29 lat
(17,26%). W okresie 2005-2010 udział osób pracujących w danej grupie do ogólnej liczby osób
aktywnych zawodowo grupy wzrosła najwięcej wśród osób z wykształceniem zasadniczym
zawodowym (o 11,61%), w wieku 30-39 lat (o 10,25%), a spadek udziału wystąpił wśród osób
w wieku 50 i więcej (o 6,07%) oraz osób z wyższym wykształceniem (o 0,97%). Wzrost osób
pracujących aktywnych zawodowo prawie we wszystkich grupach mógł wynikad z działao
organizowanych przez publiczne służby zatrudnienia lub odbywających się w ramach projektów
współfinansowanych z EFS. W ramach tych działao realizowane były szkolenia zawodowe, staże
i przygotowanie zawodowe, pozwalające uczestnikom nabyd odpowiednie kwalifikacje,
umiejętności i doświadczenie zawodowe.
Tabela 33: Udział osób pracujących aktywnych zawodowo danej grupy do ogólnej liczby osób
aktywnych zawodowo tej grupy w województwie lubuskim w latach 2005-2010
wyszczególnienie
15-29
30-39
40-49
50 i więcej
2005
72,87%
81,30%
83,78%
97,80%
2006
wg wieku
80,47%
88,06%
87,59%
87,50%
2007
2008
2009
2010
86,32%
92,91%
91,13%
91,18%
91,59%
95,04%
95,58%
92,31%
85,45%
91,13%
92,31%
92,86%
82,64%
91,55%
91,74%
91,74%
97,59%
93,13%
95,56%
92,42%
95,41%
91,72%
wg wykształcenia
wyższe
policealne i średnie zawodowe
96,39%
83,45%
97,65%
88,11%
– 124 –
97,70%
88,73%
25 listopada 2011
DS CONSULTING
średnie ogólnokształcące
78,38%
84,21%
zasadnicze zawodowe
77,06%
83,53%
gimnazjalne, podstawowe i niższe
66,07%
68,63%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
92,11%
90,06%
80,43%
94,59%
92,99%
86,49%
89,74%
89,33%
78,95%
85,42%
88,67%
75,61%
Brandenburgia i Berlin
Podaż pracy, jako dostępny na rynku zasób pracy, określa taką ilośd pracy, jaką pracujący są
stanie podjąd w ramach określonych stawek płac. Jako osoby aktywne zawodowe traktuje się
grupę ludności w wieku produkcyjnym wyrażającą chęd podjęcia pracy, a zatem zarówno osoby
pracujące, jak i osoby bezrobotne poszukujące pracy i zainteresowane jej podjęciem.
W Brandenburgii w roku 2010 liczba osób aktywnych zawodowo wynosiła 1,22 mln osób,
natomiast w Berlinie 1,92 mln osób, co stanowi odpowiednio 2,79% i 4,38% ogółu aktywnych
zawodowo w Niemczech.
Tabela 34: Liczba osób aktywnych zawodowo w Brandenburgii i Berlinie na tle Niemiec
w 2005-2010
Wyszczególnienie
Brandenburgia
Berlin
Niemcy
2005
1 253 575
2006
1 240 254
2007
1 232 600
2008
1 223 547
2009
1 223 285
2010
1 217 949
2005=100
97,16
1 862 578
1 861 276
1 864 266
1 872 392
1 904 664
1 916 504
102,90
43 695 909
43 562 305
43 484 072
43 534 451
43 685 545
43 721 421
100,06
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Bundesagentur für Arbeit
Pod względem dynamiki zmian liczby osób aktywnych zawodowych zaznacza się stały wzrost
aktywnych zawodowo w Berlinie i spadek tej liczby w Brandenburgii, przy stabilnym poziomie
przeciętnej liczby aktywnych zawodowo w Niemczech (kolejny wykres). Na odmienną tendencję
zmian w obu landach największy wpływ wywarły niewątpliwie procesy migracyjne. W Berlinie
zanotowano w omawianym okresie dodatnie i systematycznie rosnące saldo migracji, natomiast
Brandenburgia zmaga się z pogłębiającym się odpływem migracyjnym (por. podrozdział 5.4).
Dodatkowym czynnikiem zmniejszającym grupę aktywnych zawodowo są choroby, prowadzące
do rezygnacji z pracy i przejścia na rentę. Ponadto w obszarach zmagających się z problemem
bezrobocia czynnikiem prowadzącym do malejącej aktywności zawodowej może byd
zniechęcenie bezskutecznością wysiłków w poszukiwaniu pracy bądź niechęd do podjęcia pracy
z powodu niesatysfakcjonujących wynagrodzeo. Z kolei pewne uwarunkowania demograficzne
są przyczyną rezygnacji z pracy osób w wieku produkcyjnym na rzecz sprawowania obowiązków
rodzinnych.
– 125 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 28: Dynamika zmian liczby osób aktywnych zawodowo w Brandenburgii i Berlinie
na tle Niemiec 2005-2010 (2005=100)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Bundesagentur für Arbeit
Pod względem poziomu wykształcenia w grupie aktywnych zawodowo, dominują osoby
z wykształceniem średnim (ponadgimnazjalnym i policealnym): w Brandenburgii grupa
ta stanowi 61,4% ogółu aktywnych zawodowo w regionie, natomiast w Berlinie – 48,7%. Osoby
z wyższym wykształceniem stanowią odpowiednio 29,4% oraz 35,7%, natomiast osoby najsłabiej
wykształcone – 9,1% i 15,6% (kolejny wykres).
– 126 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 29: Ludnośd aktywna zawodowo w wieku 15 lat i więcej według wykształcenia w 2009
roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Transgranicze polsko-niemieckie w 2009 roku (US Zielona Góra)
Współczynnik aktywności zawodowej należy, obok współczynnika zatrudnienia i stopy
bezrobocia, do głównych miar stosowanych przy badaniach i analizach rynku pracy. Wyraża
on udział osób aktywnych zawodowo w danym wieku (zazwyczaj 15 lat i więcej) do ogółu
ludności w tym wieku. Wartości tego wskaźnika dla Brandenburgii i Berlina i jego zmiany
w latach 2005-2010 przedstawiono na kolejnym wykresie. W Brandenburgii wskaźnik ten
utrzymuje się na stałym poziomie około 55%, natomiast w Berlinie nieznacznie wzrósł po roku
2008 i w roku 2010 osiągnął wartośd 63,14%. Współczynnik aktywności zawodowej
w Brandenburgii jest dośd niski, co sprawia, że może nie gwarantowad równomiernego
rozłożenia ciężarów fiskalnych i ograniczad dynamiki rozwoju regionu.
Analiza danych przedstawiających strukturę osób aktywnych (pracujących i bezrobotnych) oraz
biernych zawodowo prowadzi do wniosku, że wskaźnik bierności, mimo że powoli spada, nadal
jest wysoki. W przypadku Brandenburgii w 2010 roku aż 45% osób wieku 15 lat i więcej należało
do grupy biernych zawodowo, chociaż należy podkreślid minimalny spadek udziału tej grupy
i, co bardzo pozytywne dla regionalnego rynku pracy, systematyczny spadek bezrobocia,
co sprawia, że rośnie udział osób aktywnych zawodowo. Analogiczne tendencje
są obserwowane w Berlinie, ale tu należy zaznaczyd, że pod względem tej właśnie miary rynku
pracy sytuacja jest lepsza niż w otaczającym go obszarze Brandenburgii, co wyraża się niższym
o ponad 7% udziałem biernych zawodowo, niższą liczbą osób bezrobotnych i wyższym udziałem
pracujących (55,5%).
– 127 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W grupie biernych znajdują się często osoby, które są utrzymywane przez paostwo i pobierają
różnego rodzaju świadczenia społeczne. Kwestia bierności zawodowej często jest ignorowana,
a władze krajowe, regionalne i lokalne koncentrują się zazwyczaj na problemie bezrobocia.
Tymczasem niska aktywnośd zawodowa wymusza partycypację środków publicznych
w finansowaniu utrzymania osób nieaktywnych. To z kolei wymaga nałożenia odpowiednio
wysokich podatków, których ciężar spoczywa na aktywnych zawodowo.40
Istnieje szansa, że pewna częśd osób biernych zawodowo, np. bierni z racji obowiązków
rodzinnych, bądź też nauki czy też bierni zniechęceni długotrwałym poszukiwaniem pracy,
podejmie z czasem aktywnośd zawodową i zwiększy tym samym poziom aktywności zawodowej.
5.2. Porównanie poziomu i stopy bezrobocia
Województwo Lubuskie
Na koniec grudnia w 2005 roku w województwie lubuskim było zarejestrowanych 89 151
bezrobotnych, a w 2010 roku 59 225. Jak wynika z kolejnego wykresu w okresie 6 lat liczba osób
bezrobotnych znacznie spadła, zmniejszyła się o 29 926 osób, tj. 33,57%. Jednym z celów
Krajowej Strategii Zatrudnienia na lata 2007-2013 jest ograniczenie bezrobocia do 10-12%.
Regionalne Plany Działao na Rzecz Zatrudnienia województwa lubuskiego w latach 2005-2010
uwzględniały działania polegające na zwiększeniu miejsc pracy oraz aktywizacji zawodowej
w celu zmniejszenia bezrobocia, co mogło skutkowad zmniejszeniem się liczby bezrobotnych.
Ponadto w latach 2005-2010 wzrosła liczba miejsc pracy, tym samym osoby aktywne zawodowo
mogły podjąd zatrudnienie.
W latach 2005-2010 można zauważyd dwa okresy w kształtowaniu się stopy bezrobocia.
Pierwszy, kiedy odnotowano dynamiczny spadek bezrobocia, który trwał do 2008 roku. Wtedy
odnotowano najniższą liczbę osób poszukujących pracy- 46 311, a stopa bezrobocia wynosiła
12,5%. Drugi, kiedy odnotowano wzrost stopy bezrobocia do poziomu ok. 16%. Okresy
te ilustruje wykres, który przedstawia kształtowanie się stopy bezrobocia w województwie
lubuskim w latach 2005-2010. Wzrost bezrobocia w 2009 roku miał swoją przyczynę w kryzysie
gospodarczym występującym w Europie, a poprawa sytuacji w 2010 roku była związana
z ożywieniem koniunktury oraz działaniami realizowanymi w ramach Lubuskiego Planu Działao
na Rzecz Zatrudnienia. Więcej osób aktywnych zawodowo chcących pracowad mogło podjąd
zatrudnienie, ponieważ zwiększył się popyt na pracę, a działania podejmowane w ramach walki
z bezrobociem polegały na aktywizacji osób bezrobotnych poprzez różne formy zatrudnienia
oraz szkolenia. W porównaniu ze stopą bezrobocia w Polsce można ocenid, że stopa bezrobocia
40
Por.: Podaż pracy – determinanty aktywności ekonomicznej ludności (Grotkowska, Sztanderska),
http://www.rynekpracy.edu.pl uzyskane w dniu 19.11.2011
– 128 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w województwie lubuskim jest wysoka, ponieważ w okresie 2005-2010 zawsze kształtowała
się powyżej krajowego wskaźnika.
Wykres 30: Stopa bezrobocia w województwie lubuskim w latach 2005-2010
25%
23,00%
19,00%
20%
14,00%
15%
16,20%
15,50%
2009
2010
12,50%
10%
5%
0%
2005
2006
2007
2008
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Stopa bezrobocia wg badania aktywności ekonomicznej ludności różni się od bezrobocia
rejestrowanego. BAEL jest badaniem przeprowadzanym w cyklu kwartalnym, metodą
obserwacji ciągłej. Metoda BAEL za osoby bezrobotne uznaje osoby w wieku 15-74, które
w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi, w ciągu 4 tygodni aktywnie
poszukiwały pracy i były gotowe ją podjąd w ciągu 2 kolejnych tygodni. Do bezrobotnych zalicza
również osoby, które znalazły pracę i oczekiwały na jej rozpoczęcie prze okres maksymalnie
3 miesięcy. Istnieje rozbieżnośd między bezrobociem rejestrowanym, a bezrobociem wg BAEL.
Pierwsza statystyka powstaje w oparciu o dane administracyjne, a druga za bezrobotnych
uznaje tylko tych, którzy pracują wg własnej deklaracji mniej, niż 2 godziny w tygodniu. Z tego
względu wyjaśnieniem rozbieżności w wynikach jest praca osób oficjalnie zarejestrowanych
w tzw. szarej strefie. Stopa bezrobocia wg BAEL jest niższa od stopy bezrobocia rejestrowanego.
Jednak podobnie jak w przypadku bezrobocia rejestrowanego bezrobocie wg BAEL w okresie
2005-2010 zmalało zarówno wśród kobiet, mężczyzn, mieszkaoców wsi i miast oraz wszystkich
grup wiekowych. Najniższa stopa bezrobocia występowała również w 2008 roku.
– 129 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 35: Stopa bezrobocia w województwie lubuskim w latach 2005-2010 wg BAEL
wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
ogólnie
16,6%
11,6%
9,0%
4,8%
9,5%
9,3%
wg płci
kobiety
17,9%
11,6%
9,3%
4,3%
9,2%
10,4%
mężczyźni
15,6%
11,4%
8,7%
5,3%
9,7%
8,3%
wg miejsca zamieszkania
miasto
15,1%
11,8%
9,7%
4,8%
8,2%
9,6%
wieś
19,0%
11,4%
7,5%
4,9%
11,5%
8,5%
wg wieku
15-24
31,6%
29,1%
19,1%
15,4%
27,5%
22,7%
25-34
16,7%
8,7%
6,8%
1,7%
8,2%
8,6%
35-44
13,6%
8,6%
8,2%
3,5%
6,8%
8,7%
45-54
13,9%
10,9%
6,9%
5,2%
7,1%
7,1%
50 i więcej
11,1%
10,8%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BAEL
12,8%
7,0%
5,6%
7,0%
W 2008 roku spadek bezrobocia mógł wynikad ze zmniejszającej się liczby osób aktywnych
zawodowo. Osoby, które nie mogły znaleźd pracy (lub obawiające się jej utraty) zdolne do pracy
decydowały się na długotrwałe zaniechanie pracy, w tym także przejście na rentę
lub emeryturę. Taka wymuszona biernośd dotyczyła w większym stopniu osób już bezrobotnych
lub zagrożonych brakiem pracy, niż osób pracujących. Stopa bezrobocia jest ilorazem osób
bezrobotnych i aktywnych zawodowo, dlatego jeśli osoby bezrobotne stały się nieaktywne
zawodowo, to bardziej zmniejszał się licznik, niż mianownik.
Brandenburgia i Berlin
Liczba osób bezrobotnych, zarówno w Brandenburgii, jak i Berlinie, w badanym sześcioleciu
wyraźnie spada. W Brandenburgii nastąpiło zmniejszenie liczby bezrobotnych z 319,2 tys. osób
do 231,3 tys. osób, czyli o 39%. Z kolei w Berlinie jeszcze na koniec grudnia 2005 roku było
zarejestrowanych jako bezrobotne 243,9 tys. osób, podczas gdy w roku już 148,7 tys. osób,
co oznacza spadek o 27,5%.
Stopa bezrobocia jest wskaźnikiem, który odnosi liczbę bezrobotnych danego terytorium
do ogólnej liczby osób aktywnych zawodowo, a zatem w pewien sposób uwzględnia i odnosi
ogólną liczbę bezrobotnych do uwarunkowao demograficznych i cech lokalnego rynku pracy.
Jak wynika z kolejnego wykresu, w latach 2005-2010 następował spadek omawianego
wskaźnika w obu regionach. W przypadku Brandenburgii stopa bezrobocia obniżyła się
o 7,1 punktu procentowego, z 18,2% do 11,1%. Nieco niższy spadek zanotował Berlin –
o 5,4 punktu procentowego (z 19,0% do 13,6%). Wyraźny spadek stopy bezrobocia
w Brandenburgii jest jednym z pozytywnych efektów gospodarczych, jakie są udziałem
– 130 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
wschodnich landach Niemiec w ostatnich latach. Jak podkreślają dziennikarze Deutsche Welle,
„granice dzielące Niemcy pod względem rozwoju gospodarczego nie przebiegają obecnie
już tylko między landami zachodnimi i wschodnimi. Już od kilku lat niektóre regiony w nowych
landach dorównują pod tym względem, a niekiedy i przewyższają poszczególne regiony
w zachodniej części kraju”41.
Wykres 31: Stopa bezrobocia w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
Brandenburgia nie należy co prawda do liderów w tej grupie landów, ale również odczuwa się
istotne ożywienie gospodarcze, które wpływa na poprawę sytuacji na rynku pracy, a to wyraża
się między innymi zapotrzebowaniem na pracowników różnych branż i sektorów gospodarki
rzędu 13,7 tys. osób (według danych Bundesagentur für Arbeit (Federalnej Agencji Pracy)
z lutego 2011 roku). To szczególnie pozytywna informacja w kontekście możliwości podjęcia
pracy przez obywateli polskich. Dodatkową motywacją i zachętą jest bardziej atrakcyjny pod
względem ekonomicznym rynek mieszkaniowy.
41
http://www.dw-world.de uzyskane w dniu 19.11.2011
– 131 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
5.3. Porównanie struktury bezrobotnych
Województwo Lubuskie
Bezrobotni wg płci
W strukturze bezrobocia według płci zaznacza się przewaga kobiet, jednak dynamika spadku
bezrobocia jest porównywalna dla obu płci i wynosi ok. 34% (tabela poniżej). Bezrobocie
zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn w okresie 2005-2010 zmniejszyło się, liczba bezrobotnych
kobiet zmalała o 15 694, a mężczyzn o 14 232. Natomiast stopa bezrobocia wśród kobiet
zmalała z 19,5% w 2005 roku do 10,8% w 2010 roku, a mężczyzn z 18,8% do 10,3%. Najmniejszą
stopę bezrobocia odnotowano w 2008 roku (kobiety- 7,1%, mężczyźni- 6,0%).
Tabela 36: Liczba osób bezrobotnych i stopa bezrobocia wg płci w województwie lubuskim
w latach 2005-2010
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
Liczba osób bezrobotnych
mężczyźni
41 850
32 274
21 802
20 373
kobiety
47 301
40 542
30 491
25 938
Stopa bezrobocia
mężczyźni
18,8%
13,2%
9,2%
6,0%
kobiety
19,5%
14,6%
10,4%
7,1%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
2009
2010
2005=100
29 445
31 617
27 618
31 607
65,99
66,82
10,1%
9,4%
10,3%
10,8%
-
Zgodnie z danymi przestawionymi w analizie rynku pracy województwa lubuskiego w roku 2005
i w 2010 roku można przedstawid, że najwyższy udział bezrobotnych kobiet w 2005 roku
występował w powiecie ziemskim zielonogórskim (57,8%), międzyrzeckim (56,5%), ziemskim
gorzowskim (55,8%). Z kolei w 2010 roku największy odsetek kobiet w ogólnej liczbie
bezrobotnych odnotowano w powiecie nowosolskim (55,6%), żagaoskim (55,5%), gorzowskim
i krośnieoskim (w każdym po 55,1%). Natomiast największy udział bezrobotnych mężczyzn
odnotowano w 2005 roku tylko w powiecie sulęcioskim (58,8%), a w 2010 roku w powiecie
słubickim (50,5%). Z analizy wynika, że odsetek bezrobotnych kobiet jest mniejszy w powiatach
mniej uprzemysłowionych, gdzie z kolei jest większy odsetek ludności wiejskiej.
Analizując
strukturę
wiekową Stopa bezrobocia wśród kobiet jest wyższa niż u mężczyzn.
bezrobotnych kobiet można stwierdzid, że Wśród osób bezrobotnych z wykształceniem wyższym jest
więcej kobiet, co świadczy o tym, że mężczyźni mają znacznie
zarówno w 2005 roku oraz 2010 najwięcej korzystniejszą sytuację na rynku pracy niż kobiety, mimo że w
kobiet bezrobotnych było w wieku 25-34 większości dysponują niższym poziomem wykształcenia.
lat oraz 45-54. Jednak udział kobiet w
wieku 25-34 lat w latach 2005-2010 wzrósł o 2,6% (z 30,2% do 32,8%), a udział kobiet w wieku
45-54 zmalał o 4,4% (z 24,8% do 20,4%). Z kolei udział mężczyzn w wieku 45-54 zmalał z 26,6%
– 132 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w 2005 roku na 23,52% w 2010, a w wieku 25-34 udział mężczyzn wzrósł o 0,18% w okresie
2005-2010 (2005-24,4%, 2010- 24,58%).
Analiza wykształcenia bezrobotnych kobiet i mężczyzn ukazuje, że w okresie 2005-2010
zwiększył się udział kobiet bezrobotnych z wykształceniem wyższym o 5,9% (2005-4,4%, 201010,3%), a zmniejszył się z wykształceniem zasadniczym zawodowym, gimnazjalnym i poniżej
(każdy po 4,8%). Jednak nadal największą grupę bezrobotnych kobiet stanowią kobiety
z wykształceniem policealnym i średnim (2010 rok- 37,53%). Wśród mężczyzn najliczniejszą
grupę bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, która
w okresie 6 lat zmalała o 3,5%. O 3,5% zmniejszył się również udział bezrobotnych
z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej, z 38,1% w 2005 roku do 34,8% w 2010 roku. Udział
mężczyzn z wykształceniem wyższym wzrósł o 3,1% (2005-2,9%, 2010-6%).
Wśród bezrobotnych w okresie 2005-2010 dominowały kobiety zarówno w całym
województwie, jak i w większości powiatów. W 2010 najliczniejszą grupą bezrobotnych były
osoby w wieku 25-34 oraz 45-54. Wśród osób bezrobotnych z wykształceniem wyższym jest
więcej kobiet, co świadczy o mężczyźni mają znacznie korzystniejszą sytuację na rynku pracy
niż kobiety, mimo że w większości dysponują niższym poziomem wykształcenia.
Bezrobotni wg miejsca zamieszkania
W latach 2005-2010 udział osób bezrobotnych mieszkających na wsi do ogółu bezrobotnych
zmniejszył się o 1,1%. W 2010 w porównaniu do 2005 liczba bezrobotnych mieszkaoców wsi
zmniejszyła się o 13 243, tj. o 35,31%, a liczba mieszkaoców miasta zmniejszyła się o 16 683
osób, tj. o 32,3%. Kolejny wykres przedstawia zmianę liczby osób bezrobotnych w podziale
na miejsce zamieszkania w latach 2005-2010.
– 133 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 32: Liczba osób bezrobotnych wg miejsca zamieszkania w latach 2005-2010
60000
51649
50000
41172
40000
37502
35789
31644
30000
34966
29193
26040
25273
23100
24259
20271
20000
10000
0
2005
2006
2007
zamieszkali w mieście
2008
2009
2010
zamieszkali na wsi
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Spadek liczby bezrobotnych mieszkających na wsi oraz w mieście może wynikad ze wzrostu
liczby miejsc pracy w latach 2005-2010. Z analizy wynika, że więcej bezrobotnych zamieszkuje
miasto, jednak wśród mieszkaoców wsi oprócz bezrobocia rejestrowanego występuje
bezrobocie ukryte, które wynika z faktu, że duża częśd społeczeostwa wiejskiego nie jest
uprawniona do rejestrowania się w urzędach pracy, ponieważ posiada gospodarstwa rolne
o powierzchni większej niż przewidują przepisy prawne. Bezrobocie na wsi jest trwalsze
od bezrobocia w mieście, co jest wynikiem mniejszej podatności na zmiany rynku pracy na wsi.
Bezrobotni posiadający prawo do zasiłku
W okresie 2005-2010 liczba osób bezrobotnych z prawem do zasiłku zmniejszyła się o 21,64%,
co wynikało głównie ze spadku stopy bezrobocia. W 2005 roku zarejestrowanych było 14 504
osób z prawem do pobierania zasiłku, co stanowiło 16,27% ogólnej liczby bezrobotnych.
Na przestrzeni 6 lat liczba ta zmniejszyła się do 11 365 osób, ale w stosunku do ogółu
bezrobotnych udział wzrósł do 19,19%. Kolejny wykres przedstawia zmianę udziału liczby osób
bezrobotnych z prawem do zasiłku w latach 2005-2010.
– 134 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 33: Udział osób bezrobotnych z prawem do zasiłku w województwie lubuskim
w latach 2005-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Wzrost udziału osób z prawem do zasiłku w 2009 roku mógł wynikad ze zmniejszającej się liczby
miejsc pracy oraz wzrostu liczby bezrobotnych. Osoby, które utraciły pracę, a w urzędach pracy
nie otrzymały odpowiedniej propozycji pracy, mogły ubiegad się o zasiłek
Osoby bezrobotne w okresie 12 miesięcy od dnia ukooczenia nauki
Osoby bezrobotne będące w okresie do 12 miesięcy od dnia ukooczenia szkoły, tj. od dnia
określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie potwierdzającym ukooczenie
nauki w szkole, kursów zawodowych trwających co najmniej 24 miesiące lub nabycia uprawnieo
do wykonywania zawodów przez niepełnosprawnych, są nazywani również absolwentami.
W latach 2005-2010 liczba osób bezrobotnych będących w okresie do 12 miesięcy od dnia
ukooczenia szkoły zmniejszyła się o 244 osób. Natomiast udział tych osób do ogółu
bezrobotnych wzrósł o 1,46%, z 3,71% w 2005 roku do 5,17% w 2010 roku. Poniższa tabela
prezentuje liczbę tej grupy osób bezrobotnych oraz ich udział w stosunku do ogółu
bezrobotnych.
Tabela 37: Liczba osób bezrobotnych w okresie 12 miesięcy od dnia ukooczenia szkoły
w latach 2005-2010
2005
Liczba osób bezrobotnych w okresie 12
3 307
miesięcy od dnia ukooczenia szkoły
Udział osób bezrobotnych w okresie 12
miesięcy od dnia ukooczenia szkoły do
3,71%
ogólnej liczby bezrobotnych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
2006
2007
2008
2009
2010
2 969
2 076
2 094
3 108
3 063
4,08%
3,97%
4,52%
5,09%
5,17%
– 135 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Zmniejszenie się liczby bezrobotnych absolwentów mogło wynikad ze wzrostu miejsc pracy oraz
działao podejmowanych w ramach Regionalnego Planu Działao na Rzecz Zatrudnienia
zmierzających do aktywizacji osób wchodzących po raz pierwszy na rynek pracy. Wśród
sposobów wsparcia osób młodych pojawiło się zatrudnienie subsydiowane, szkolenia
zawodowe, staże, przyznawanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej
oraz usługi poradnictwa zawodowego w ramach Mobilnych Centrów Informacji Zawodowej oraz
Klubów Pracy.
Bezrobocie wśród cudzoziemców
Udział bezrobotnych cudzoziemców w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w latach 2005-2010
wzrósł o 0,09%, i ukształtował się w 2010 roku na poziomie 0,13%. Liczba cudzoziemców
rejestrujących się w urzędach pracy zwiększyła się o 89, tj. 228,21%, a liczba osób bezrobotnych
na koniec roku wzrosła o 42 osoby, tj. 127,27%. Świadczy to o tym, że coraz więcej
cudzoziemców jest zainteresowanych poszukiwaniem pracy w województwie lubuskim oraz
wzrasta procent cudzoziemców, którzy znajdują pracę.
Wykres 34: Liczba cudzoziemców zarejestrowanych w ciągu roku oraz bezrobotnych
cudzoziemców na koniec roku w latach 2005-2010
140
128
120
106
100
79
72
80
60
39
40
20
35
75
33
27
2005
2006
52
39
35
2007
2008
0
2009
2010
bezrobotni na koniec roku
bezrobotni zarejestrowani w urzędzie pracy w ciągu roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Jednak nadal liczba cudzoziemców poszukujących pracy w województwie lubuskim jest bardzo
mała, co świadczy o małej atrakcyjności lubuskiego rynku pracy dla osób przyjeżdżających
z zagranicy. W 2010 roku w województwie lubuskim zostało wydanych 1809 zezwoleo na pracę,
– 136 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w tym 405 dotyczyło robotników wykwalifikowanych, 156 kadry kierowniczej, ekspertów
i doradców, a 122 pracowników prac prostych. 91,27% wszystkich zezwoleo na pracę stanowiły
zezwolenia typu A (cudzoziemiec wykonuje pracę w Polsce i jest zatrudniony u pracodawcy
mającego swoją siedzibę na terytorium RP)42.
Bezrobotni wg wykształcenia
Pod względem wykształcenia najwięcej bezrobotnych w latach 2005-2010 było w grupie
z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej, którzy w 2005 roku stanowili 34,57% ogółu
bezrobotnych, a w 2010 roku 30,42%. Kolejną dużą grupę stanowią bezrobotni
z wykształceniem zasadniczym zawodowym, których udział w 2005 roku do ogółu bezrobotnych
wynosił 34,48%, a w 2010 roku 30,26%. Z analizy wynika, że udział osób bezrobotnych z niższym
wykształceniem w okresie 2005-2010 zmniejszył się o 8,37%. Natomiast w okresie 6 lat wzrósł
udział osób z wykształceniem wyższym o 4,57%. Jednak jest to najmniej liczna grupa
bezrobotnych, która stanowiła w 2005 roku 3,72% a w roku 2010 8,29%. Wzrost osób z wyższym
wykształceniem wśród osób bezrobotnych może byd spowodowane ogólną tendencją wzrostu
poziomu wykształcenie społeczeostwa. Kształtowanie się struktury bezrobotnych
wg wykształcenia w latach 2000- 2005 pokazuje poniższy wykres.
Wykres 35: Liczba osób bezrobotnych wg wykształcenia w latach 2005-2010
35000
30740
30000
30819
25152
23427
25000
20000
18358
19288
18752
17822
16367
15579
14214
15000
11170
5922
5329
3329
2721
4213
15429
13019
12612
9793
10000
5000 3312
18014
17923
2797
4262
4078
5741
4908 5768
2009
2010
0
2005
wyższe
2006
policealne, średnie zawodowe
2007
średnie ogólnokształcące,
2008
zasadnicze zawodowe
gimnazjalne i poniżej
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
42
Cudzoziemcy pracujący w Polsce- statystyki, dane zbiorcze 2010, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
– 137 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Z przedstawionego wykresu można wyczytad, że w latach 2005-2010 najbardziej dynamicznie
zmalała grupa osób z wykształceniem zawodowym o 12 817 osób, tj. 41,69%. Prawdopodobnie
zostało to spowodowane faktem, że w 1999 roku ograniczono nabór do szkół zawodowych,
a tym samym mniej absolwentów po szkole zawodowej zaczęło trafiad na rynek pracy. Inną
przyczyną mogły byd wyjazdy osób z konkretnym zawodowym wykształceniem do krajów Unii
Europejskiej, gdzie istnieje zapotrzebowanie na określone zawody.
Bezrobotni wg stażu pracy
Ze względu na staż pracy najliczniejszą grupę stanowiły osoby, które nie posiadały
doświadczenia zawodowego (19,37%), natomiast w 2010 roku osoby, które przepracowały
1-5 lat (21,37%). W okresie 2005-2010 największy spadek udziału do ogółu osób bezrobotnych
odnotowano wśród osób, które przepracowały 10-20 lat, z 18,92% w 2005 roku do 16,33%
w 2010 roku. Z kolei wzrost udziału o 1,51% nastąpił wśród osób z ponad 30 letnim
doświadczeniem, ale jest to najmniej liczna grupa stanowiąca w 2010 roku 3,42% ogółu
bezrobotnych. Pozytywnym aspektem, który nastąpił w latach 2005-2010 jest spadek liczby
bezrobotnych odnotowany w grupie osób bez stażu o 5 919, tj. 34,28%. Wysoki spadek liczby
bezrobotnych wystąpił w grupie ze stażem 10-20 lat (spadek o 7 192 osoby) oraz stażem
20-30 lat (spadek o 4 723 osób). Tabela poniżej przedstawia strukturę liczby bezrobotnych
w podziale na staż pracy w latach 2005-2010.
Tabela 38: Udział liczby bezrobotnych wg stażu pracy w latach 2005-2010
wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
2009
2010
bez stażu pracy
19,37%
20,64%
20,31%
20,08%
18,96%
19,16%
1 rok i mniej
12,95%
12,70%
13,19%
13,77%
13,00%
13,33%
1 -5 lat
19,01%
18,31%
18,65%
19,90%
21,00%
21,37%
5-10 lat
14,32%
13,88%
13,81%
13,14%
13,52%
14,00%
10-20 lat
18,92%
18,61%
18,24%
17,46%
16,80%
16,33%
20-30 lat
13,53%
13,73%
13,24%
12,91%
13,09%
12,39%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Brandenburgia i Berlin
Bezrobotni wg płci
W strukturze bezrobocia według płci zaznacza się przewaga mężczyzn, zarówno
w Brandenburgii, jak i w Berlinie. Jednocześnie należy zwrócid uwagę, że dynamika spadku liczby
bezrobotnych również w większym stopniu dotyczy kobiet niż mężczyzn, co szczególnie jest
widoczne w przypadku Brandenburgii, gdzie w latach 2005-2010 nastąpił spadek bezrobotnych
kobiet o 40,7%, natomiast w Berlinie o 28,5%. Tak znaczące tempo spadku poziomu bezrobocia
– 138 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
wśród kobiet może byd pozytywnym sygnałem dla polskich obywatelek, zamieszkujących
między innymi region lubuski, bowiem w polskich realiach od wielu lat to kobiety stanowią
większośd pośród bezrobotnych.
Tabela 39: Liczba osób bezrobotnych wg płci w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
Region
Brandenburgia
Berlin
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
mężczyźni
130,42
119,20
100,88
kobiety
113,46
107,26
97,20
84,43
mężczyźni
180,83
166,05
146,88
132,32
kobiety
139,35
127,42
113,39
101,07
101,81
90,02
2009
89,73
2010
2005=100
81,44
62,45
74,86
67,31
59,32
134,95
131,64
72,80
99,66
71,52
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
Wykres 36: Udział kobiet w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w Brandenburgii i Berlinie
w latach 2005-2010
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
Bezrobotni wg wieku
W analizie poziomu bezrobocia według wieku osób pozostających bez pracy, zwraca uwagę
przede wszystkim systematyczny spadek odsetka osób młodych (od 15 do 25 lat) oraz wzrost
udziału osób bezrobotnych w grupie wiekowej 55-65 lat. W Brandenburgii w latach 2005-2010
nastąpił spadek udziału osób młodych o 3,2 punktu procentowego, natomiast w Berlinie
o 3 punkty procentowe. Z kolei w grupie osób starszych wskaźnik ten wzrósł odpowiednio
o 8,2% i niespełna 1%. Można uznad, że z punktu widzenia młodych osób wchodzących na rynek
pracy, sytuacja jest dośd dobra, szczególnie w kontekście malejącego stale odsetka
bezrobotnych. Natomiast istotnym problemem jest rosnący udział bezrobotnych pośród osób
starszych, co w perspektywie prognozowanego dramatycznego wzrostu osób starszych jest
bardzo niekorzystne.
– 139 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 40: Liczba osób bezrobotnych według wybranych grup wiekowych w Brandenburgii
i Berlinie w latach 2005-2010
Region
2005
2006
2007
2008
2009
2010
osoby bezrobotne w wieku 15-25 lat
Brandenburgia
36 764
33 545
27 666
22 309
21 064
17 701
Berlin
47 046
40 321
32 697
29 561
29 953
27 119
Brandenburgia
26 721
27 867
26 249
25 664
28 418
28 484
Berlin
34 578
30 163
25 763
23 363
26 762
27 313
osoby bezrobotne w wieku 55-65 lat
udział osób młodych (15-25 lat) w ogólnej liczbie bezrobotnych
Brandenburgia
15,07%
14,82%
13,86%
12,71%
12,74%
11,90%
Berlin
14,74%
13,74%
12,53%
12,65%
12,64%
11,72%
udział osób starszych (55-65 lat) w ogólnej liczbie bezrobotnych
Brandenburgia
10,96%
12,31%
13,15%
14,63%
17,19%
19,15%
Berlin
10,83%
10,28%
9,87%
10,00%
11,29%
11,81%
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
Analiza stopy bezrobocia wśród osób starszych (w wieku 55-64 lata) w obu landach niemieckich
prowadzi do wniosku, że w przypadku Brandenburgii następuje wzrost wartości wskaźnika,
szczególnie od roku 2007, co znamionuje, że ta grupa wiekowa ma coraz najtrudniejszą sytuację
na rynku pracy (ogólna stopa bezrobocia landu w analogicznym okresie wyraźnie malała)
i że to właśnie na grupie osób starszych odbijają się skutki kryzysu. Lepszą sytuację notuje się
w Berlinie, gdzie wskaźnik stopy bezrobocia malał do 2008 roku, osiągając wartośd poniżej 10%
i trend zmian odpowiadał ogólnym zmianom stopy bezrobocia w tym regionie.
– 140 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 37: Stopa bezrobocia w grupie osób starszych (55-64 lata) w Brandenburgii i Berlinie
w latach 2005-2009
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
Bezrobotni posiadający prawo do zasiłku
Jak wynika z poniższej tabeli, w Brandenburgii w 2009 roku z prawa do zasiłku korzystało
45,1 tys. osób, natomiast w Berlinie – 44,4 tys. W odniesieniu do 2005 roku nastąpił istotny
spadek uprawionych do tego typu świadczenia, co w największej mierze wynika z faktu spadku
poziomu bezrobocia. Należy jednak zwrócid uwagę, że w ostatnich latach systematycznie maleje
odsetek pobierających zasiłek w stosunku do ogółu bezrobotnych. W Brandenburgii udział
ten spadł z 33,5% do 27,3%, natomiast w Berlinie z 25,1% do 18,7%.
Tabela 41: Osoby bezrobotne z prawem do zasiłku w Brandenburgii i Berlinie w latach 20052010
Wyszczególnienie
Brandenburgia
Berlin
Brandenburgia
Berlin
2005
2006
2007
2008
osoby bezrobotne z prawem do zasiłku
81 619
65 649
48 320
42 608
80 190
63 035
47 493
41 892
udział osób z prawem do zasiłku w ogólnej liczbie bezrobotnych
33,47%
29,00%
24,20%
24,28%
25,12%
21,48%
18,19%
17,92%
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
– 141 –
2009
45 113
44 451
27,29%
18,75%
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Średni czas trwania czasu pozostawania bez pracy wynosi w Brandenburgii 37,7 tygodnia,
a w Berlinie - 38,3 tygodnia. W porównaniu z 2005 rokiem uległ on skróceniu odpowiednio
o 5,9 i 6,7 tygodnia. W Niemczech za długotrwale bezrobotnych uważa się osoby, które
pozostają zarejestrowane jako bezrobotne w Federalnej Agencji Pracy przez co najmniej rok.
Według ostatnich dostępnych danych z roku 2009, w Brandenburgii było 42,4 tys. osób
pozostających bez pracy przez ponad rok, co stanowiło 25,6% ogółu bezrobotnych. Z kolei
w Berlinie w analogicznym czasie było 78,8 tys. długotrwale bezrobotnych, czyli 33,3% ogólnej
liczby osób bezrobotnych. Pozytywnym aspektem jest fakt malejącego udziału osób
pozostających bez pracy rok i więcej w ostatnich latach. W Berlinie jeszcze w 2005 roku udział
ten sięgał 40%, a w Brandenburgii – 33%.
Wykres 38: Udział osób bezrobotnych z prawem do zasiłku do ogólnej liczby bezrobotnych
w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
Ważną i pozytywna kwestią w kontekście rynku pracy jest bardzo niski wskaźnik przeciętnej
liczby osób bezrobotnych przypadających na jedną ofertę pracy w regionalnych urzędach pracy.
Zarówno w Brandenburgii, jak i w Berlinie liczba ofert jest wyższa niż osób ubiegających się
o pracę, o czym świadczy wartośd wskaźnika niższa niż 1. Jest to sytuacja lepsza niż w przypadku
regionu lubuskiego, gdzie liczba osób ubiegających się o pracę jest większa niż liczba ofert
w lokalnych urzędach pracy. Osobną kwestią pozostaje stopieo dopasowania ofert
do kwalifikacji poszukujących pracy.
– 142 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 39: Średnia liczba osób ubiegających się o jedną ofertę pracy w Brandenburgii
i Berlinie w roku 2005, 2007 i 2009
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
Bezrobocie wśród cudzoziemców
Stołeczny i kosmopolityczny charakter Berlina oraz nadgraniczny charakter landu Brandenburgii
sprawiają, że należy zagadnienie bezrobocia podjąd również w kontekście zamieszkujących
je cudzoziemców. Według danych Urzędu Statystycznego Niemiec (Amt für Statistik) w 2010
roku w Berlinie zamieszkiwało 346,1 tys. osób (13,65% ogółu mieszkaoców regionu), natomiast
w Brandenburgii – 250,3 tys. osób (2,67% ogółu mieszkaoców).
W latach 2005-2010 zanotowano spadek liczby bezrobotnych cudzoziemców w obu landach,
co jest zrozumiałe w kontekście spadku wielkości bezrobocia ogółem (tabela poniżej).
W przypadku Brandenburgii liczba cudzoziemców pozostających bez pracy w 2005 roku
wynosiła 5,5 tys., a w 2010 roku – 4,1 tys. osób, co oznacza, że spadek wyniósł 25,3%. W Berlinie
liczba bezrobotnych cudzoziemców zmalała z 59,5 tys. do 48,3 tys. (o 18,2%).
Tabela 42: Zmiany liczby bezrobotnych cudzoziemców zamieszkujących Brandenburgię i Berlin
w latach 2005-2010
2005
2006
2007
2008
2009
2010
liczba bezrobotnych cudzoziemców ogółem
Brandenburgia
Berlin
5 536
5 371
5 253
4 998
4 652
4 134
59 515
57 943
52 957
46 878
48 234
48 307
udział bezrobotnych cudzoziemców w ogólnej liczbie bezrobotnych
Brandenburgia
Berlin
2,27%
2,37%
2,63%
2,85%
2,81%
2,78%
18,65%
19,74%
20,29%
20,06%
20,35%
20,88%
źródło: opracowanie własne na podstawei danych Bundesagentur für Arbeit
– 143 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
O ile następuje spadek ogólnej liczby bezrobotnych cudzoziemców, o tyle nieznacznie wzrasta
ich odsetek pośród ogółu bezrobotnych (wykres poniżej). W 2005 roku bezrobotni cudzoziemcy
stanowili w Berlinie 18,6%, a w 2010 roku – 20,9%. Z kolei w Brandenburgii odsetek ten zmienił
się bardzo nieznacznie: 2,3% do 2,8%. Oznacza to, że dla cudzoziemców sytuacja na rynku pracy
ulega lekkiemu pogorszeniu.
Wykres
40:
Udział bezrobotnych cudzoziemców w ogólnej
w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
liczbie
bezrobotnych
Źródło: opracowanie własne na danych Bundesagentur für Arbeit
Analiza rynku pracy pod kątem popytu na pracę, podaży pracy oraz problemu bezrobocia
prowadzi do wniosku, że podlega on przemianom, które można uznad za pozytywne
i optymistyczne w kontekście dalszego rozwoju i szans zaistnienia na nim polskich obywateli.
Przebieg i tendencje procesów kształtujących regionalne rynki pracy, takich jak: rosnąca liczba
pracujących i aktywnych zawodowo, spadający poziom bezrobocia, dobra kondycja gospodarcza
regionu, atrakcyjnośd osiedleocza, wyrażająca się napływem migracyjnym, wynikającym
z pełnienia funkcji metropolitalnych przez Berlin oraz nadgranicznego charakteru Brandenburgii,
można określid jako stymulujące i wpływające na poprawę sytuacji na rynku pracy.
Do negatywnych aspektów owych przemian należy rosnący odsetek osób starszych wśród osób
bezrobotnych oraz znaczący udział populacji biernej zawodowo, który z czasem może wymagad
coraz większych nakładów paostwowych na realizację świadczeo społecznych i pomocy
społecznej. W świetle potencjalnego znaczenia obu landów jako docelowego miejsca do pracy
i życia dla Polaków, zwraca uwagę znacząca liczba ofert pracy kierowanych do konkretnych grup
społecznych, dobre warunki pracy dla kobiet oraz sprzyjający osiedlaniu rynek mieszkaniowy,
– 144 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
ze względu na dostępnośd fizyczną (bardzo niewielka odległośd od Polski) oraz ekonomiczną
(bardzo konkurencyjne wobec polskich oferty kupna mieszkania na rynku nieruchomości).
5.4. Procesy migracyjne na tle sytuacji na rynku pracy oraz konsekwencje
emigracji zarobkowej dla rynku pracy i gospodarki
Zjawisko migracji jest związane z procesem globalizacji gospodarki światowej. Sytuacja
gospodarcza paostwa, presja demograficzna, wysokie bezrobocie są często przyczyną wyjazdów
obywateli do innych krajów, w których są wyższe płace oraz większe możliwości zatrudnienia.
Najczęściej przyczyną migracji są czynniki ekonomiczne, ale mogą byd również polityczne oraz
społeczno-kulturowe. Wiele osób decyduje się na wyjazd czasowy, dlatego trudno jest
oszacowad skalę tego zjawiska.
Województwo Lubuskie
Z danych przedstawionych w kolejnej tabeli wynika, że w województwie lubuskim więcej jest
wymeldowao niż zameldowao, co skutkuje ujemnym saldem migracji. Migracje wewnętrzne
w okresie
2005-2010
stanowiły Na zmniejszenie odpływu migracyjnego z województwa lubuskiego
średnio ok. 95% wszystkich migracji. wpłyną kryzys, który spowodował pogorszenie sytuacji gospodarczej
Można zauważyd, że w roku 2006 krajów europejskich. Innym czynnikiem, który wpłynął na
nastąpiła największa fala migracji, a w zmniejszenie się liczby wyjazdów był spadek bezrobocia w
województwie lubuskim oraz wzrost płac. Gospodarka stała się
kolejnych
latach
stopniowo bardziej konkurencyjna i zarazem bardziej atrakcyjna w porównaniu
zmniejszała
się
liczba
osób do gospodarek zachodnich, gdzie spowolnienie wywołane kryzysem
wyjeżdżających.
Panujący
kryzys jest bardziej dotkliwe.
wpłynął na zahamowanie wyjazdów i dotyczyło to wszystkich krajów europejskich, w których
poziom emigracji wcześniejszych latach był wysoki. Innym czynnikiem, który wpłynął
na zmniejszenie się liczby wyjazdów był spadek bezrobocia w województwie lubuskim oraz
wzrost płac. Gospodarka stała się bardziej konkurencyjna i zarazem bardziej atrakcyjna
w porównaniu do gospodarek zachodnich, gdzie spowolnienie wywołane kryzysem jest bardziej
dotkliwe.
– 145 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 43: Saldo migracji województwa lubuskiego w latach 2005-2010
Liczba ludności:
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Saldo migracji ogółem
-646
-1594
-1215
-682
-473
-474
- saldo migracji wewnętrznych
-435
-527
-479
-219
-450
-474
Zameldowania
12 937
14 491
15 429
13 005
12 602
12 781
Wymeldowania
13 372
15 018
15 908
13 224
13 052
13 255
- saldo migracji zagranicznych
-211
-1 067
-736
-463
-23
0
Zameldowania
391
430
490
520
561
557
Wymeldowania
602
1 497
1 226
983
584
557
-1,20
-0,68
-0,47
-0,47
Saldo migracji ogółem na 1000
-0,64
-1,58
osób
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Migracje zarobkowe są ściśle związane ze zmianami zachodzącymi na rynku pracy szczególnie
na poziomie regionalnym i lokalnym. Tworzenie nowych miejsc pracy oraz migracje zarobkowe
mogą wpłynąd na zmniejszenie poziomu bezrobocia. Takie migracje dotyczą głównie osób
o niskich kwalifikacjach, które były bezrobotne. Migracje dotyczące osób bezrobotnych
zmniejszają poziom bezrobocia, a w szczególności w regionach peryferyjnych, gdzie jest
on wyższy. Z kolei migracje osób, które wyjeżdżają do pracy za granicę rezygnując ze swojej
pracy w Polsce lub wykorzystują urlopy i przerwy w pracy, nie wpływają istotnie na poziom
bezrobocia. Jednocześnie bezrobocie związane z niedopasowaniem popytu i podaży na pracę
pozostaje jednym z głównych problemów lubuskiej gospodarki. Migracje uwypukliły problem
dotyczący niektórych zawodów, na które występuje niedobór pracowników wykwalifikowanych.
Migracja sprzyja tworzeniu miejsc pracy w ramach działalności gospodarczej związanej
z rosnącym popytem gospodarstw migracyjnych (np. lokalne przedsiębiorstwa transportowe,
biura podróży, agencje zatrudnienia itp.).
Wyjazdy za granicę zmniejszają presję rynku pracy, a tym samym ułatwiają dostęp
do zatrudnienia osobom, które zostały w kraju. W przypadku zawodów dotkniętych brakami
kadrowymi może nastąpid wzrost wynagrodzeo.
W 2010 roku obserwuje się większy odpływ migracyjny
Inną korzyścią wynikającą z emigracji są wśród kobiet niż wśród mężczyzn, odnosi się to do
transfery finansowe dochodów uzyskanych za migracji zagranicznych oraz wewnętrznych. Może to
granicą oraz inwestycje oszczędności w kraju. świadczyd o problemach kobiet ze znalezieniem pracy
Emigracja może przynosid długotrwałe korzyści na lokalnym rynku
w postaci umiejętności, doświadczenia i
kontaktów, które emigrant przywiezie wraz z powrotem na stałe do kraju. Z kolei w krajach
przyjmujących korzyści wynikające z migracji dotyczą głównie zahamowania wzrostu płac dzięki
nowej sile roboczej, co prowadzi do zmniejszenia presji inflacyjnej, zbilansowania struktury
demograficznej oraz utrzymania systemów emerytalnych niektórych krajów.
Negatywne skutki migracji mogą dotyczyd zjawisk społecznych. Migracje powodują rozdzielenie
rodzin, a co się z tym wiąże mogą doprowadzid do kryzysu instytucji rodziny. Od 2006 roku
– 146 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
(najniższe saldo migracji) do 2010 roku w województwie lubuskim, kiedy liczba wymeldowao
znacznie spadła, zmniejszyła się również liczba rozwodów o ok. 20% 43. Ekonomiczną
konsekwencją migracji może byd wzrost wynagrodzeo w danych branżach bez powiązania
ze wzrostem wydajności pracy, która wynika z braku pracowników o określonych kwalifikacjach.
Odpływ pracowników wpływa na zmniejszenie podaży pracy, który wpływa na wysokośd
podatku krajowego i możliwości rozwoju gospodarczego kraju oraz na nieodzyskanie nakładów
związanych z edukacją pracowników. Konsekwencją emigracji jest utrata potencjału
demograficznego populacji, a w miejsce wyjeżdżających może pojawid się koniecznośd
przyjmowania imigrantów.
Z poniższego wykresu wynika, że saldo migracji wewnętrznych utrzymywało się na podobnym
poziomie, a jedynie w 2008 roku nastąpił wzrost salda do -219. Natomiast saldo migracji
zagranicznych gwałtownie spadło w 2006 roku, a następnie wzrastało do momentu, aż w 2010
roku osiągnęło wartośd 0.
Wykres 41: Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych w województwie lubuskim w latach
2005-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Z kolejnej tabeli wynika, że wśród migracji wewnętrznych saldo migracji wśród kobiet jest niższe
niż saldo migracji wśród mężczyzn. Z kolei w przypadku migracji zagranicznych w 2006 i 2007
saldo migracji wśród mężczyzn było niższe niż saldo migracji kobiet. Jednak w 2009 i 2010 saldo
migracji wśród mężczyzn przybrało wartości dodatnie.
43
Obliczenia własne na podstawie GUS (liczba rozwodów 2006 rok- 2 420; 2010 rok – 1 937)
– 147 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 44: Migracje wewnętrzne i zagraniczne w podziale wg płci w latach 2005-2010
2005
2006
2007
Migracje wewnętrzne
mężczyźni
Zameldowania
6 220
6 968
7 362
Wymeldowania
6 332
7 113
7 475
Saldo migracji mężczyzn
-112
-145
-113
Kobiety
Zameldowania
6 717
7 523
8 067
Wymeldowania
7 040
7 905
8 433
Saldo migracji kobiet
-323
-382
-366
Migracje zagraniczne
mężczyźni
Zameldowania
217
212
274
Wymeldowania
303
882
744
Saldo migracji mężczyzn
-86
-670
-470
kobiety
Zameldowania
174
218
216
Wymeldowania
299
615
482
Saldo migracji kobiet
-125
-397
-266
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
2008
2009
2010
6 097
6 094
3
5 742
5 861
-119
5 981
6 105
-124
6 908
7 130
-222
6 860
7 191
-331
6 800
7 150
-350
309
533
-224
350
256
94
337
232
105
211
450
-239
211
328
-117
220
325
-105
Wśród migracji zagranicznych najwięcej zameldowao i wymeldowao dotyczy Europy i stanowią
one średnio od 85%-95% wszystkich zameldowao i wymeldowao zagranicznych. Kolejny wykres
przedstawia jak kształtował się udział migracji w kierunku Europy na tle ogólnych migracji
zagranicznych w latach 2005-2010. Wzrost zameldowao w 2009 roku mógł wynikad z powrotów
osób do kraju w wyniku pogarszającej się sytuacji finansowej paostw europejskich.
– 148 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 42: Udział migracji w kierunku Europy do ogólnej liczby migracji zagranicznych
w województwie lubuskim w latach 2005-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Na sytuację na rynku pracy oraz migracje w województwie lubuskim wpłynęło otwarcie rynku
pracy w Niemczech i Austrii, które nastąpiło 1 maja 2011 roku. Już przed tą datą Niemcy oraz
Austria wprowadzały ułatwienia dla obywateli polskich, którzy chcieli pracowad za granicą.
W Niemczech od 1 stycznia 2011 zniesiono zezwolenie na pracę wobec pracowników
sezonowych, którzy chcieli zatrudnid się w rolnictwie, hotelarstwie, gastronomii, przetwórstwie
owocowo-warzywnym oraz tartakach. W maju 2011 roku po otwarcia niemieckiego rynku pracy
dla obywateli z krajów Europy Środkowo-Wschodniej zatrudnienie podjęło 24 tys. pracowników
z tych paostw. Stanowiło to 0,8% ogółu zatrudnionych obywateli nowych krajów członkowskich
we wszystkich landach. Takie statystyki świadczą o niewielkiej fali migracji zarobkowej44.
Według badania przeprowadzonego w ramach opracowania pn. „Diagnoza społeczna 2009”
10,5% badanych Lubuszan zamierzało w latach 2010 i 2011 wyjechad za granicę w celach
zarobkowych. Głównymi paostwami migracji były Niemcy (40,7% ankietowanych wskazało ten
kierunek), Holandia (23,7%), Wielka Brytania (8,5%), Włochy (6,8%) oraz Stany Zjednoczone
(6,8%). Większośd osób chciała wyjechad na okres do roku (41,1%), lecz większośd osób była
niezdecydowana (44,6%)45. Zatem z przestawionych powyżej statystyk wynika, że pełne
otwarcie rynku pracy prawdopodobnie nie wpłynie tak intensywnie na emigrację, jak to było
44
Europejczycy…,http://www.money.pl/gospodarka/uniaeuropejska/wiadomosci/artykul/europjczycy;nie;chca;pracowac;w;niemczech,67,0,881731.html, 27.07.11
45
J. Czapioski, T. Panek, Warunki i jakośd życia Polaków (Załącznik 2), Warszawa 2009
– 149 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
w przypadku fali emigracji zarobkowej w latach 2005-2007. Wpływ na to mają wymagania
(znajomośd języka angielskiego, niemieckiego) oraz zapotrzebowanie (pracownicy wysoko
wykwalifikowani) strony niemieckiej na pracowników46.
Brandenburgia i Berlin
Wstępna analiza landów Brandenburgii i Berlina prowadzi do wniosku, że tendencje zmian
w obu regionach są dośd odmienne (tabela poniżej). Berlin stanowi wyraźnie obszar napływowy,
o czym świadczy dodatnie saldo migracji ogółem w 2009 roku na poziomie 10 517 osób.
Średniorocznie w badanym okresie wyniosło ono 11,7 tys. osób. Z kolei z odpływem
migracyjnym zmaga się Brandenburgia. W 2009 roku saldo migracji wyniosło -2 305 osób,
a przeciętnie w latach 2005-2009 -2 996 osób. Współczynnik salda migracji na 1000 osób
również podkreśla napływowy charakter Berlina i przeważający odpływ migracyjny
w Brandenburgii.
Tabela 45: Zmiany salda migracji w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2009
Wyszczególnienie
2005
2006
2007
2008
2009
saldo migracji ogółem
Brandenburgia
Berlin
-136
-3293
-3968
-5280
-2305
10 201
10 679
11 996
15 310
10 517
saldo migracji wewnętrznych
Brandenburgia
Berlin
-522
-3 045
-4 021
-4 102
-2 173
-4 328
1 955
7 377
12 958
18 353
saldo migracji zagranicznych
Brandenburgia
Berlin
386
-248
53
-1 178
-132
14 529
8 724
4 619
2 352
-7 836
saldo migracji ogółem na 1000 osób
Brandenburgia
Berlin
-0,05
-1,29
-1,56
-2,09
-0,92
3,00
3,14
3,51
4,46
3,05
saldo migracji wewnętrznych na 1000 osób
Brandenburgia
-0,20
-1,20
-1,59
-1,63
-0,87
Berlin
-1,27
0,57
2,16
3,78
5,33
saldo migracji zagranicznych na 1000 osób
Brandenburgia
0,15
-0,10
0,02
-0,47
-0,05
Berlin
4,28
2,56
1,35
0,69
-2,28
Źródło: opracowanie własne na podstawie Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
46
Zarząd Województwa Lubuskiego, Lubuski Plan Działao na rzecz Zatrudnienia na 2011, Zielona Góra 2011
– 150 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W przypadku salda migracji wewnętrznych w Berlinie zaznacza się stały wzrost wskaźnika
z jednoczesnym wyraźnym słabnięciem napływu z zagranicy. W Brandenburgii z kolei
w przepływach migracyjnych wewnętrznych przeważa odpływ, natomiast saldo migracji
zagranicznych jest zbilansowane i oscyluje wokół równowagi między napływem i odpływem.
Z analizy ruchów migracyjnych wewnętrznych, przy uwzględnieniu płci migrantów, wynika,
że w Brandenburgii większą mobilnośd wykazują mężczyźni, co jest zgodne z obserwowanymi
prawidłowościami migracyjnymi (tabela poniżej). Natomiast w Berlinie strumienie migracyjne,
liczone liczbą zameldowao i wymeldowao, są bardzo zbliżone i dotyczą kobiet i mężczyzn
w porównywalnym stopniu.
Tabela 46: Migracje wewnętrzne w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
Wyszczególnienie
BRANDENBURGIA
2005
2006
2007
BERLIN
2008
2009
2005
2006
2007
2008
2009
ogółem
zameldowania
123 036
113 132
113 119
112 799
113 848
74 490
77 630
82 525
86 903
90 546
wymeldowania
123 558
116 177
117 140
116 901
116 021
78 818
75 675
75 148
73 945
72 193
-522
-3 045
-4 021
-4 102
-2 173
-4 328
1 955
7 377
12 958
18 353
zameldowania
62 345
57 182
57 240
56 721
57 348
37 547
38 723
41 088
43 040
45 116
wymeldowania
62 279
58 473
59 211
59 054
58 525
39 821
38 016
37 995
37 219
36 040
66
-1 291
-1 971
-2 333
-1 177
-2 274
707
3 093
5 821
9 076
zameldowania
60 691
55 950
55 879
56 078
56 500
36 943
38 907
41 437
43 863
45 430
wymeldowania
61 279
57 704
57 929
57 847
57 496
38 997
37 659
37 153
36 726
36 153
-588
-1 754
-2 050
-1 769
-996
-2 054
1 248
4 284
7 137
9 277
saldo
mężczyźni
saldo
kobiety
saldo
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
W migracjach zagranicznych w Berlinie zaznaczył się zdecydowany spadek wskaźnika salda
migracji (kolejna tabela). W roku 2005 wynosił on 14,5 tys., a w 2009 roku zanotowano wręcz
przewagę odpływu migracyjnego, co spowodowało, że saldo wyniosło -7,8 tys. osób.
W Brandenburgii trudno wskazad na jakiekolwiek prawidłowości w przebiegu procesów
migracyjnych w ostatnich dostępnych w statystykach latach. Od roku 2008 roku zaznacza się
przewaga odpływu migracyjnego, co można wiązad z czasowym osłabieniem koniunktury
gospodarczej, wywołanej kryzysem, który dotknął w tym czasie niemal wszystkie paostwa
europejskie.
– 151 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 47: Migracje zagraniczne w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
Wyszczególnienie
BRANDENBURGIA
2005
2006
2007
BERLIN
2008
2009
2005
2006
2007
2008
2009
ogółem
zameldowania
8 969
8 652
8 425
8 499
9 614
42 592
41 263
44 422
45 741
53 306
wymeldowania
8 583
8 900
8 372
9 677
9 746
28 063
32 539
39 803
43 389
61 142
386
-248
53
-1 178
-132
14 529
8 724
4 619
2 352
-7 836
saldo
mężczyźni
zameldowania
5 284
5 209
5 022
wymeldowania
5 467
5 813
-183
-604
saldo
4 988
5 766
24204
23 451
25 086
25 468
30 141
5 346
6 035
6 221
16064
18 944
23 617
25 017
35 330
-324
-1 047
-455
8 140
4 507
1 469
451
-5 189
kobiety
zameldowania
3 685
3 443
3 403
3 511
3 848
18 388
17 812
19 336
20 273
23 165
wymeldowania
3 116
3 087
3 026
3 642
3 525
11 999
13 595
16 186
18 372
25 812
569
356
377
-131
323
6 389
4 217
3 150
1 901
-2 647
saldo
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Pod względem struktury płci w migracjach zagranicznych zaznacza się już wyraźna przewaga
mobilności mężczyzn, zarówno w Brandenburgii, jak i Berlinie. W przypadku napływu
i zameldowao w Berlinie, dodatnie wartości dotyczą zarówno mężczyzn, jak i kobiet
(z wyłączeniem 2009 roku), natomiast w Brandenburgii saldo migracji kobiet jest dodatnie (poza
rokiem 2008), natomiast mężczyzn – ujemne.
Kolejne wykresy przedstawiają saldo migracji w obu landach z wyszczególnieniem rodowitych
mieszkaoców (Niemców) oraz cudzoziemców. W Brandenburgii ujemne saldo migracji generują
głównie niemieccy obywatele, którzy nie godząc się na nadal gorsze warunki pracy i życia
w porównaniu np. z landami zachodnioniemieckimi, decydują się migrowad z regionu. Ubytki
populacji zaczynają powoli wypełniad imigranci, osiedlający się tu z uwagi na możliwośd
zamieszkania oraz znalezienia pracy w działalności produkcyjnej i usługowej, a nawet rolniczej
(np. uprawa i zbiór szparagów), które odzyskują dynamikę rozwojową po ostatnich latach
oddziaływania kryzysu.
– 152 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 43: Saldo migracji w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010 w podziale na
obywateli Niemiec i cudzoziemców
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Zgoła odmienną sytuację można zaobserwowad w przypadku Berlina, gdzie rosnący dynamicznie
napływ migracyjny dokonuje się głównie za sprawą obywateli Niemiec. Z drugiej strony
wyraźnie wysokie jeszcze w latach 2005-2006 dodatnie saldo migracji cudzoziemców wyraźnie
zmalało w ostatnich, co również można wiązad z kryzysem i problemami na rynku pracy,
wiązanymi ze zwalnianiem pracowników (szczególnie tych gorzej wykwalifikowanych)
dla obniżenia kosztów funkcjonowania firm.
5.5. Integracja i problemy rynku pracy województwa lubuskiego, Berlina
i Brandenburgii
Niniejszy podrozdział jest poświęcony wynikom badao, które rozszerzają wiedzę uzyskaną
w ramach analizy danych statystycznych i dostępnych dokumentów dotyczących rynku pracy
badanych regionów. Uzupełnienie to zrealizowane zostało poprzez poznanie opinii
mieszkaoców (dla 3 regionów) uzyskanych metodą ankietową oraz wywiady przeprowadzone
wśród polskich ekspertów, reprezentujących uczelnie wyższe oraz instytucje rynku pracy.
– 153 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
5.5.1. Procesy integracji rynku pracy na podstawie badań ankietowych
Badania pierwotne, zrealizowane na trzech 500-osobowych grupach mieszkaoców
województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w wieku 16 lat i więcej, wskazują, na ich dużą
reprezentatywnośd. Widoczne jest to m.in. w uzyskanych wynikach podstawowych miar
statystyki rynku pracy – strukturach osób pracujących w poszczególnych grupach wiekowych.
Niemal co czwarty mieszkaniec województwa lubuskiego pracował przynajmniej raz w życiu
za granicą. Dwukrotnie częściej taką deklarację złożyli mężczyźni niż kobiety (33% vs 15%).
Najczęściej za granicą pracowały osoby będące w chwili badania w wieku 25-39 lat oraz
40-59 lat (27-29%), rzadziej najmłodsze (14%) i najstarsze (18%). Najrzadziej do pracy za granicą
wyjeżdżały osoby z najniższym wykształceniem – podstawowym i gimnazjalnym (17%). Osoby
obecnie pracujące istotnie częściej niż obecnie niepracujące deklarowały, że pracowały
za granicą (29% vs 18%). Nieco częściej do pracy poza granicami kraju wyjeżdżali mieszkaocy
podregionu gorzowskiego (28%) niż zielonogórskiego (21%), najczęściej mieszkaocy obszarów
wiejskich niż miast (27% vs 22%). Widoczna jest w tym przypadku duża dysproporcja
do wyników uzyskanych w regionach niemieckich.
Prawie 2/3 spośród pracujących za granicą wyjeżdżało do pracy do Niemiec (stanowi to 15%
ogółu mieszkaoców regionu), niemal połowa (tj. 11% ogółu) – do innych krajów – głównie
do Holandii i Wielkiej Brytanii. Starsi mieszkaocy (powyżej 40 r. ż.), a także ci, z najniższym oraz
zawodowym wykształceniem, w większości wyjeżdżali do Niemiec, młodsi i najlepiej
wykształceni – raczej do innych krajów. Mieszkaocy wsi w większości wyjeżdżali do pracy
do Niemiec.
Około 10% Niemców odpowiedziało, że wyjeżdżało do pracy za granicę (9% Berlioczyków i 11%
Brandenburczyków). Co ciekawe, niektórzy ankietowani (6% w Brandenburgii i 3% w Berlinie)
jako miejsce pracy za granicą wskazali Polskę.
Wyraźna dysproporcja w liczbie zatrudnionych Polaków w Niemczech w porównaniu do liczby
ankietowanych Niemców pytanych o pracę w Polsce powoduje, że niektóre ze szczegółowych
statystyk w przypadku drugiej z grup nie będą prezentowane z uwagi na niską istotnośd
statystyczną.
– 154 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 44: Wyjazdy do pracy za granicę w przeszłości
76,5%
nie, nigdy
91,0%
89,0%
14,9%
tak - do Niemiec/Polski
3,0%
6,0%
woj. lubuskie
11,5%
tak - do innego kraju
Berlin
6,0%
Brandenburgia
5,0%
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Źródło: opracowanie własne
Zdecydowana większośd Lubuszan pracowała w Niemczech przed 1 maja 2011 roku. Po otwarciu
niemieckiego rynku pracy wyjechał tam co sześddziesiąty mieszkaniec regionu (1,6% ogółu
mieszkaoców) – były to zdecydowanie częściej osoby poniżej 40-tki, z wykształceniem poniżej
średniego, częściej z podregionu gorzowskiego, niemal wyłączne obecnie pracujący.
Częśd mieszkaoców województwa lubuskiego zauważyła wśród swoich znajomych lub członków
rodziny wzrost zainteresowania wyjazdami do pracy do Niemiec po 1 maja 2011 r. – co trzecia
osoba zaobserwowała, że po otwarciu niemieckiego rynku pracy wyjeżdża do Niemiec więcej
osób niż wcześniej. Jednocześnie co dziesiąty ankietowany jest przeciwnego zdania, twierdząc,
że obecnie wyjeżdża mniej osób niż przed 1 maja 2011 r. Połowa nie zauważyła żadnej różnicy
w dynamice wyjazdów lub nie potrafiła jednoznacznie ustosunkowad się do tej kwestii.
Dla mieszkaoców województwa lubuskiego Berlin i Brandenburgia nie są wcale
najpopularniejszymi kierunkami wyjazdów zarobkowych do Niemiec – połowa pracujących
w Niemczech (tj. 8% ogółu mieszkaoców) podjęła pracę w landach zachodnich, tyle samo
w landach wschodnich, z czego co drugi (tj. 4% ogółu) w Berlinie, a co czwarty (2% ogółu) –
w Brandenburgii.
Z kolei niemieckim respondentom, którzy twierdząco odpowiedzieli na pytanie o fakt
zatrudnienia w Polsce, zadano pytanie o lokalizację dając 2 możliwości odpowiedzi –
województwo lubuskie i inne województwa. Większośd z nich odpowiedziało, że pracowali
w województwie lubuskim.
– 155 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 45: Kierunki wyjazdów zarobkowych mieszkaoców województwa lubuskiego
do Niemiec w przeszłości
Berlin
26,2%
Brandenburgia
13,0%
Inne landy Niemiec Zach.
54,1%
Inne landy Niemiec Wsch.
22,7%
0%
20%
40%
60%
Źródło: opracowanie własne
Wykres 46: Kierunki wyjazdów zarobkowych Niemców do Polski w przeszłości
64,0%
woj. lubuskie
57,0%
33,0%
inne województwa w Polsce
43,0%
0%
20%
40%
Berlioczycy
Brandenburczycy
60%
80%
Źródło: opracowanie własne
Połowa pracujących w Niemczech podejmowała pracę sezonową, co piąty – pracę
tymczasową, prawie co trzeci – pracę stałą, w większości z zamieszkaniem za granicą, rzadziej –
z codziennymi dojazdami do pracy za granicą.
Wśród osób pracujących w innych krajach analizowane trzy typy pracy – sezonowa, tymczasowa
oraz stała – są równie popularne – mniej więcej 1/3 wyjeżdżających podejmowała każdy typ
pracy.
Polacy pracujący w Niemczech stosunkowo najczęściej (co trzeci) znajdowali pracę
w budownictwie, nieco rzadziej (25%) – w usługach, jeszcze rzadziej (20%) – w rolnictwie,
agroturystyce i leśnictwie.
– 156 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W pozostałych krajach największa grupa Polaków pracowała w usługach (37%), nieco mniej
(29%) – w rolnictwie, agroturystyce i leśnictwie, a 15% w budownictwie.
Zarówno w Niemczech, jak i w innych krajach w przemyśle zatrudnionych było mniej więcej 15%
wyjeżdżających.
Dlaczego Polacy wyjeżdżają do pracy za granicę? Argumenty są takie same bez względu
na destynację (Niemcy vs inne kraje). Głównym powodem jest oczekiwana możliwośd uzyskania
wyższego niż w Polsce wynagrodzenia (argument istotny szczególnie dla osób najstarszych,
o najniższym poziomie wykształcenia oraz obecnie niepracujących). Częśd badanych
argumentuje decyzję o wyjeździe brakiem odpowiedniej pracy w Polsce (częściej kobiety,
najgorzej wykształceni oraz mieszkaocy większych miast).
Motywy pracy za granicą wyraźnie różnią respondentów w Polsce i w Niemczech. Za główny
powód pracy w Polsce, Niemcy uważają łatwośd znalezienia pracy. Na drugim miejscu jest chęd
zdobycia nowych doświadczeo, poznania nowych krajów (a więc w tym przypadku Polski).
Dopiero na trzeciej pozycji wskazano lepsze wynagrodzenie. Wydaje się, że wyniki mogą
wskazywad na występowanie grupy pracowników oddelegowanych do pracy w Polsce,
w polskich oddziałach niemieckich firm.
– 157 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 47: Motywy wyjazdów zarobkowych za granicę
59,9%
24,0%
9,0%
Lepsze wynagrodzenie
62,1%
14,0%
14,0%
Polacy pracujący
tylko w Niemczech
22,8%
12,0%
6,0%
Brak odpowiedniej pracy w
kraju
Berlioczycy pracujący
tylko w Polsce
20,4%
12,0%
Brandenburczycy
pracujący tylko w
Polsce
6,0%
8,3%
26,0%
Chęd zdobycia nowych
doświadczeo, poznania
innych krajów itp.
12,0%
1,8%
36,0%
19,0%
7,1%
Polacy pracujący
tylko w innych
krajach
Berlioczycy pracujący
tylko w innych
krajach
47,0%
68,0%
Łatwośd znalezienia pracy za
granicą
8,1%
2,0%
3,0%
0%
20%
40%
60%
80%
Źródło: opracowanie własne
Najważniejszym deklarowanym powodem, dla którego częśd mieszkaoców województwa
lubuskiego wyjeżdża do innych krajów niż Niemcy, jest brak znajomości języka. Również osoby
pracujące
w Niemczech przyznają, że jest to główna bariera dla osób chcących podjąd pracę w Berlinie
lub Brandenburgii. Znacząca grupa badanych – co czwarty pytany – nie potrafiła wskazad żadnej
konkretnej przeszkody, co dziesiąty jako powód wyboru innego kraju podaje różnice kulturowe
(nie jest to natomiast problem zdaniem osób wyjeżdżających do Niemiec), tyle samo – względy
osobiste.
– 158 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W chwili badania, tj. w listopadzie 2011 r., 16% mieszkaoców województwa lubuskiego
planowało wyjazd do pracy za granicę – zdecydowanie najczęściej plany takie zgłaszają osoby
poniżej 25 roku życia, częściej mężczyźni niż kobiety oraz osoby o najniższym poziomie
wykształcenia. Bardziej skłonne do wyjazdu są osoby, które w przeszłości już pracowały
za granicą (prawie 30% z nich vs 12% spośród dotychczas nie migrujących). Wśród osób w wieku
produkcyjnym plany wyjazdowe ma 17% badanych. Nieco ponad połowa z nich zamierza
wyjechad do Niemiec – co trzeci nie wie jeszcze gdzie dokładnie, co czwarty – do zachodnich
landów, co piąty – do Berlina, co siódmy – do Brandenburgii. Odnosząc te wyniki do ogółu
mieszkaoców można szacowad, iż prawie co dziesiąty mieszkaniec województwa lubuskiego
(8,7%) planuje wyjazd do pracy do Niemiec, przy czym 1,7% ma sprecyzowane plany wyjazdu
do Berlina, a 1,2% - do Brandenburgii.
Plany dotyczące plany za granicą wyraźnie różnicują polskich i niemieckich respondentów.
W przypadku Berlina, 7% ankietowanych ma takie plany, a 4% dotyczy Polski. Brandenburczycy
w większym stopniu deklarują w przyszłości mobilnośd trans graniczną w poszukiwaniu pracy
(9%), jednak w mniejszym stopniu mając na myśli polską destylację (2%).
Wykres 48: Planowane wyjazdy do pracy za granicę
100%
1,5%
5,7%
1,0%
4,0%
2,0%
4,0%
3,0%
2,0%
8,7%
80%
60%
tak, ale nie wiem
gdzie
tak - do innych krajów
93,0%
40%
91,0%
84,2%
20%
0%
woj. lubuskie
Berlin
Brandenburgia
Źródło: opracowanie własne
– 159 –
tak - do
Niemiec/Polski
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Największa grupa Lubuszan – około 30-40% planujących wyjazd – zarówno do Niemiec, jak i do
innych krajów – zamierza podjąd pracę w sektorze usług, około 20% – w budownictwie. Co piąta
osoba planująca wyjazd do innego kraju niż Niemcy zamierza pracowad w przemyśle,
w Niemczech – tylko co dwudziesta.
W badaniu sprawdzano, dlaczego, pomimo zamieszkiwania na obszarze przygranicznym, tak
mało osób planuje podjęcie pracy w Niemczech. Osoby, które w ogóle nie planują wyjazdu
za granicę, najczęściej (niemal połowa odpowiedzi) argumentują to względami osobistymi –
wiekiem, stanem zdrowia, sytuacją rodzinną, a także brakiem potrzeby podejmowania pracy
za granicą – ponieważ mają pracę w Polsce.
Planujący wyjazd do innego kraju niż Niemcy stosunkowo najczęściej (niemal 30% odpowiedzi)
jako powód podają brak znajomości języka. Wymieniano także względy osobiste (18%) oraz
brak odpowiednich ofert pracy w Niemczech (15%). Co dziesiąty jako powód podaje różnice
kulturowe.
– 160 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 49: Powody braku zainteresowania pracą w Niemczech / pracą w Polsce
46,6%
6,0%
5,0%
Względy rodzinne,
osobiste
18,1%
17,0%
16,0%
43,2%
49,0%
Nie ma takiej potrzeby,
mam obecnie pracę
63,0%
7,6%
5,0%
3,0%
7,7%
12,0%
10,0%
Brak znajomości języka
27,7%
28,0%
11,0%
1,1%
20,0%
7,0%
Różnice kulturowe
Polacy nieplanujący pracy za granicą
9,7%
15,0%
23,0%
,6%
4,0%
6,0%
Brak odpowiednich
ofert pracy za granicą
5,0%
5,0%
inne
Polacy planujący pracę za granicą, ale
nie w Niemczech
Berlioczycy planujący pracę za granicą,
ale nie w Polsce
Brandenburczcy planujący pracę za
granicą, ale nie w Polsce
14,0%
21,5%
14,0%
0%
Berlioczycy nieplanujący pracy za
granicą
Brandenburczycy nieplanujący pracy
za granicą
35,0%
20%
40%
60%
80%
Źródło: opracowanie własne
Wśród powodów braku zainteresowania pracą w Polsce, 49% Berlioczyków i 63%
Brandenburczyków nie planujący pracy zagranicą wskazało, że nie ma takiej potrzeby, ponieważ
mają już pracę. Wśród planujących, największym problemem jest brak znajomości języka
polskiego. Największa zaobserwowana różnica dotyczy względów rodzinnych, osobistych
jako powodu braku zainteresowania pracą w Niemczech. Podczas gdy dla niemal połowy
polaków jest to zasadniczy czynnik, w przypadku Niemiec, odpowiedzi nie przekraczają 6%.
– 161 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Ankietowanych Lubuszan, którzy w ogóle nie planują wyjazdu za granicę, zapytano, co mogłoby
ich skłonid do podjęcia pracy w Niemczech. Ponad połowa odpowiedziała, że nic (zwłaszcza
osoby z grupy wiekowej 60+ nie są w ogóle zainteresowane wyjazdami do pracy za granicę;
nieco częściej taka odpowiedź padała z ust mieszkaoców podregionu gorzowskiego
niż zielonogórskiego – 64% vs 51%).
Połowa osób poniżej 25 r. ż. oraz co piąta w wieku 25-59 lat zdecydowałaby się na wyjazd,
gdyby przedstawiono jej atrakcyjną finansowo ofertę pracy. Argument ten przytaczali częściej
mieszkaocy podregionu zielonogórskiego (28% vs 16%) oraz osoby z wyższym wykształceniem
(30% vs 22%).
Jednym z celów badania było określenie najpopularniejszych źródeł informacji na temat
niemieckiego rynku pracy. Największa grupa badanych (niemal 40%) wskazuje tu media (prasa,
TV, Internet), co czwarty deklaruje, że w tym celu skorzystałby z informacji od znajomych lub
z kontaktów zawodowych, co piąty wskazał na powiatowe urzędy pracy.
Osoby, które w przeszłości pracowały w Niemczech jako źródło wiedzy dużo częściej wskazywały
kontakty zawodowe, a rzadziej media i PUP-y. Z kolei ci, którzy w przeszłości podejmowali pracę
w innych krajach – częściej niż pozostali czerpią wiedzę na temat niemieckiego rynku pracy
z mediów. Respondenci, którzy nigdy jeszcze za granicą nie pracowali, częściej niż pozostali jako
potencjalne źródło informacji wskazywali urzędy pracy, a rzadziej oczywiście – kontakty
zawodowe.
Odsetek korzystających z najpopularniejszego źródła informacji, czyli mediów, wyraźnie spada
wraz z wiekiem (dużo częściej korzystają młodsi niż starsi), rośnie natomiast wraz z poziomem
wykształcenia (najczęściej korzystają z mediów najlepiej wykształceni) oraz wielkością
miejscowości zamieszkania (rzadziej na obszarach wiejskich, częściej w dużych miastach).
Kontakty zawodowe i znajomych jako źródło wiedzy o niemieckim rynku pracy najczęściej
wskazywali mieszkaocy wsi, z kolei najrzadziej – osoby najstarsze oraz o najniższym poziomie
wykształcenia. Kobiety częściej niż mężczyźni czerpią informacje za pośrednictwem
powiatowych urzędów pracy.
– 162 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 50: Źródła informacji na temat niemieckiego rynku pracy
60%
50%
40%
39%
Polacy
39%
27%
30%
25%
22%
21%
20%
19%
15%
12%
12%
8%
8% 6%
4%
0%
Kontakty
zawodowe,
znajomi
Media (prasa, Urzędy pracy
Kontakt
Prywatne
TV,internet)
bezpośredni z
agencje
pracodawcą pośrednictwa
pracy
pracował(a) w Niemczech
pracował(a) w innym kraju
Trudno
powiedzied
nigdy nie pracował(a) za granicą
Źródło: opracowanie własne
Wykres 51: Źródła informacji na temat polskiego rynku pracy w opinii Berlioczyków
60%
Berlioczycy
47%
40%
19%
20%
15%
11%
4%
4%
Prywatne
agencje
pośrednictwa
pracy
Trudno
powiedzied
0%
Kontakty
zawodowe,
znajomi
Media (prasa,
TV,internet)
Urzędy pracy
Kontakt
bezpośredni z
pracodawcą
Źródło: opracowanie własne
Największa grupa badanych Berlioczyków (47%) wskazuje urząd pracy najlepsze źródło
informacji o rynku pracy. Widoczna jest tu duża dysproporcja w stosunku do odpowiedzi
– 163 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
polskich respondentów. Media i bezpośredni kontakt z pracodawcą miały zbliżone liczebności
odpowiedzi (odpowiednio 19% i 15%).
Wykres 52: Źródła informacji na temat polskiego rynku pracy w opinii Brandenburczyków
40%
Brandenburczycy
28%
30%
29%
20%
8%
10%
4%
4%
0%
Kontakty
zawodowe,
znajomi
Media (prasa, Urzędy pracy
Kontakt
Prywatne
TV,internet)
bezpośredni z
agencje
pracodawcą pośrednictwa
pracy
Trudno
powiedzied
Źródło: opracowanie własne
Brandenburczycy prawie równym zaufaniem traktują urzędy pracy i media najlepsze źródło
informacji o polskim rynku pracy (odpowiednio 29% i 28%). Wszystkie inne odpowiedzi
wskazane zostały znacznie rzadziej.
Mieszkaocy województwa lubuskiego umiarkowanie wysoko oceniają współpracę polskich
i niemieckich instytucji w zakresie wsparcia rynku pracy – negatywnie ocenia ten aspekt 13%
ogółu badanych, a pozytywnie – 23%. Pozostałe 2/3 respondentów ocenia badaną kwestię
umiarkowanie (ani dobrze, ani źle) lub nie potrafi udzielid jednoznacznej odpowiedzi
na to pytanie.
Jak można było oczekiwad, osoby, które w przeszłości pracowały w Niemczech, oceniają
tę współpracę istotnie lepiej (8% ocen negatywnych, 30% - pozytywnych). Więcej pozytywnych
opinii wyrazili także najmłodsi badani oraz osoby legitymujące się wykształceniem zawodowym.
Z kolei gorszą ocenę tej współpracy wyraziły osoby pracujące w przeszłości w innych niż Niemcy
krajach, z grupy wiekowej 25-39 lat oraz z wykształceniem średnim i wyższym. Należy
podkreślid, że „gorsza ocena” oznacza tu względną równowagę ocen złych i dobrych – w żadnej
pod-grupie nie wystąpiła przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi.
– 164 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
W podsumowaniu wywiadu respondentów zapytano, czy mieliby coś przeciwko, gdyby w ich
miejscu zamieszkania pracowali Niemcy. Negatywny stosunek do zachodnich sąsiadów wyraziło
7,3% mieszkaoców województwa lubuskiego – szczególnie osoby o najniższym poziomie
wykształcenia (podstawowe i gimnazjalne – 16%), najstarsi (w wieku 60+ - 11%) oraz obecnie
niepracujący (10%). Najmniej głosów przeciwnych obecności Niemców na polskim rynku pracy
wyraziły osoby z wyższym wykształceniem (2%), z grup wiekowej 25-39 lat (4%) i żadna z osób,
która w przeszłości sama pracowała na terenie Niemiec.
Większośd (64%) osób przeciwnych podejmowaniu przez Niemców pracy w Polsce uważa,
że Niemcy zabierają miejsca pracy Polakom, 12% wprost przyznało, że odczuwa niechęd do ludzi
narodowości niemieckiej, 8% tłumaczyło swoją postawę różnicami kulturowymi oraz
historycznymi.
5.5.2. Wyzwania rynku pracy na podstawie opinii ekspertów
Wśród respondentów większośd stanowili przedstawiciele instytucji pośrednictwa pracy
zlokalizowanych na obszarze województwa lubuskiego, a więc osoby na co dzieo analizujące
stan i zmiany regionalnego rynku pracy. Dlatego też cenne z punktu widzenia niniejszego
opracowania odpowiedzi padły na pytanie dotyczące najlepszych zawodów pod względem
prawdopodobieostwa uzyskania pracy.
Dwie najczęściej uzyskiwane odpowiedzi dotyczyły pracowników budowlanych i pracowników
opieki socjalnej i zdrowotnej.
Wśród pierwszej grupy szczególnie często wskazywano spawaczy i operatorów koparkoładowarek. Wśród drugiej – pielęgniarki, w tym pielęgniarki geriatyczne oraz pracowników
do opieki nad dziedmi i osobami starszymi. Zawody te wskazywano zarówno jako atrakcyjne
na lubuskim rynku pracy, ale również z punktu widzenia zatrudnienia za granicą, w tym
w Niemczech.
Szczególnie wśród osób szerzej analizujących rynek pracy, a nie tylko przez pryzmat specyfiki
konkretnej instytucji pośrednictwa akcentowany był stały i silny popyt na pracowników sfery IT
(informatyka, teleinformatyka) oraz opieki zdrowotnej i społecznej (lekarze, pielęgniarki, pomoc
dla osób starszych). Te sektory wskazywane były również jako bardzo perspektywiczne
w przyszłości, biorąc pod uwagę spodziewane zmiany w strukturze gospodarki i zmiany
demograficzne. Istniejący i planowany deficyt lekarzy dotyczy w szczególności mniejszych
miejscowości regionu. Dodatkowo występuje tam luka pokoleniowa – struktura wiekowa
wskazuje, że relatywnie wielu jest lekarzy bardzo młodych, bezpośrednio po studiach,
zdobywających pierwsze praktyczne szlify w zawodzie, oraz starszych.
– 165 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wskazywany był również popyt na zawody techniczne, takie jak hydraulicy, ślusarze, elektrycy,
operatorzy maszyn i urządzeo, szczególnie obrabiarek CNC. W przypadku pracowników
technicznych istotne w procesie naboru jest zaprezentowanie przez potencjalnych pracowników
odpowiednich zaświadczeo, certyfikatów potwierdzających kwalifikacje.
Spośród osób z mniej specjalistycznymi kwalifikacjami wskazywano na niedobór pracowników
magazynowych. Rozwijająca się wymiana gospodarcza jest powodem zainteresowania
pracodawców pozyskaniem kierowców samochodów ciężarowych.
Podjęto również kwestię popytu w regionie na wysokiej jakości kadrę zarządzającą, ponieważ
potencjalni kandydaci poszukują pracy raczej w większych aglomeracjach lub za granicą,
oczekując również wyższej niż dostępna w regionie gratyfikacji finansowej.
Wskazano również na wyzwania nie tylko regionalnego rynku pracy w związku z planami
otwarcia na terenie województwa lubuskiego odkrywkowej kopalni węgla brunatnego
i elektrowni. Szacunki dotyczące 3 tysięcy nowych miejsc pracy w regionie dotyczą szeregu
specjalności, w tym górników, energetyków, operatorów maszyn i urządzeo.
Respondenci byli zgodni co do roli wysokiej jakości szkoleo dla pobudzenia rynku pracy
lub aktywizacji zawodowej. W szczególności szkoleo, kooczących się uzyskaniem kwalifikacji
i uprawnieo umożliwiających zatrudnienie o charakterze specjalistycznym.
Ważnym głosem był postulat ograniczenia zakresu formalności, jakie muszą realizowad firmy
w procesie rekrutacji , w szczególności przez urzędy pracy.
Różnorodne były opinie respondentów o poziomie integracji pomiędzy niemieckim i polskim
rynkiem pracy, w szczególności pomiędzy Brandenburgią i Berlinem a Województwem
Lubuskim. Stwierdzono, że poziom ten jest większy na terenach bliżej granicy, gdzie istnieje
większa skłonnośd mieszkaoców do pracy za granicą.
W zakresie publicznych służb zatrudnienia wskazano na większą siłę oddziaływania
powiatowych urzędów pracy niż służb regionalnych na lokalny rynek pracy, co wynika z zapisów
ustawy o promocji zatrudnienia (powiatowe urzędy pracy udzielają bezpośredniego wsparcia
finansowego) i zasady subsydiarności. Wskazano ograniczenia proceduralne, biurokrację oraz
ograniczoną motywację do ponadstandardowego działania jako czynniki ograniczające możliwe
efekty.
Respondenci byli zdania, że zwiększenie integracji transgranicznej rynku pracy będzie korzystne
dla województwa, istnieje jednak zagrożenie odpływem wykwalifikowanych pracowników
za granicę. Integracja będzie czynnikiem rozwoju dla województwa. Równocześnie wyrażono
obawę o zwiększenie konkurencji ze strony firm niemieckich, które w większym stopniu mogą
oddziaływad na gospodarkę regionu.
– 166 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Powszechna była opinia o barierze językowej (pracowników, ale również osób zajmujących się
pośrednictwem) jako czynniku ograniczającym współpracę transgraniczną na rynku pracy.
Problem wśród Polaków dotyczy zarówno język niemieckiego (podstawowy problem),
jak i języka angielskiego (w mniejszym stopniu). O ile zarobki w Niemczech są relatywnie
atrakcyjne dla Polaków, o tyle zatrudnienie Niemców w Polsce jest bardzo limitowane
poziomem płac, jak również brakiem znajomości języka polskiego.
Pewnym powtórzeniem kwestii dotyczących prognoz na rynku pracy zadanych już w pierwszym
pytaniu była prośba o udzielenie odpowiedzi o działy gospodarki, które będą zgłaszały
zwiększone zapotrzebowanie na pracowników. Uzyskane odpowiedzi były dosyd zbieżne.
Z pewnością ich wspólnym mianownikiem była opinia, że rynek coraz bardziej będzie
potrzebował wykwalifikowanych specjalistów. Regres w Polsce nastąpi natomiast w branżach,
gdzie nie jest potrzeba zatrudnienia pracowników wykwalifikowanych, np. w rolnictwie, w tym
w ramach prac sezonowych, w handlu.
Szansą dla osób z niskimi kwalifikacjami będą prace fizyczne i nie wymagające uprawnieo
i specjalizacji za granicą w tym w Niemczech, ponieważ „Niemcy nie chcą pracowad w branżach,
w których Polacy są o wiele wydajniejsi i chcą pracowad za niższe stawki”.
Wcześniej zgłaszany popyt na pracowników budowlanych ma swoje potwierdzenie
we wskazaniach branży budowlanej jako generującej również w przyszłości popyt na zasoby
ludzkie. Kolejne wskazania to produkcja, przemysł, nowoczesne technologie, opieka społeczna
i medycyna, transport. Jeden z respondentów wskazał również na możliwości zatrudnienia
w hotelach i gastronomii, identyfikując turystykę jako potencjał rozwoju regionalnego.
Wśród działao aktywizujących rynek pracy wskazano m.in.: badania rynku pracy – (w jakich
dziedzinach istnieje największe zapotrzebowanie na pracowników), zwiększenie dostępu
do informacji o transgranicznym rynku pracy dla pracowników i pracodawców, zmniejszenie
poziomu biurokracji oraz większe sprofilowanie działao publicznych służb pracy na aktywną
współpracę z pozostałymi instytucjami rynku pracy. W szczególności wskazano tu refundowanie
kosztów zmiany kwalifikacji zawodowych.
Z perspektywy polskich pracowników istotne jest uzyskiwanie certyfikatów honorowanych przez
pracodawców niemieckich oraz nauka języka niemieckiego.
Wywiady z przedstawicielami uczelni wyższych
Pierwszym pytaniem zadanym przedstawicielom uczelni wyższych było – „W jaki sposób
reagujecie Paostwo jako uczelnia na zmiany na rynku pracy?”
Odpowiedzi wskazywały, że zmiany na rynku pracy skutkują zmianami w kierunkach studiów.
Powstają nowe, nakierowane na aktualny lub spodziewany popyt. Równocześnie, bardzo dużą
– 167 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
siłę oddziaływania ma popyt studentów na dane kierunki (często w oderwaniu od realiów rynku
pracy). Zamykane lub ograniczane są raczej kierunki mało popularne a nie takie, które
w mniejszym stopniu odpowiadają rynkowi pracy. Wynika to z walki konkurencyjnej pomiędzy
uczelniami w sytuacji negatywnych zmian demograficznych.
Respondenci byli zgodni co do tego, że uczelnie „charakteryzują się dużą bezwładnością”
w kreowaniu nowych kierunków. Proces akredytacji oraz cykl trwania nauki powoduje,
że absolwenci nowej specjalności trafiają na rynek pracy po 3 latach w przypadku studiów
licencjackich i 5 lat – w przypadku studiów magisterskich. Dlatego też obserwowane
w przeszłości swoiste „mody” na pewne kierunki studiów nie zawsze były adekwatne
do szybkich czasem zmian na rynku pracy. Relatywnie najprostsze są zmiany w kierunkach
studiów podyplomowych, w tym krótkich – 2 semestralnych.
Zmiany w profilach kształcenia mają również swoje podłoże finansowe. Uczelnie w regionie
reagują m.in. na możliwości współfinansowania wybranych kierunków z dotacji UE lub
w ramach tzw. kierunków zamawianych.
Uczelnie wyższe w Województwie Lubuskim mają charakter regionalny. Studentami
są w znakomitej większości mieszkaocy województwa. Również regionalna jest skala badania
rynku pracy z perspektywy badania szans przyszłych absolwentów i zmian w ofercie
edukacyjnej. Badania nie są sformalizowane i realizowane są podczas dyskusji w gronie władz
uczelni, poszczególnych instytutów, ale również (chod w dużo mniejszym stopniu) przy udziale
partnerów zewnętrznych – biznes i inne instytucje.
Kierunki studiów, które dają największe szanse na pracę w zawodzie obecnie i w kolejnych
latach to kierunki techniczne-inżynieryjne, w tym IT, biotechnologia, studia medyczne,
pielęgniarskie. W dalszym ciągu przewiduje się popyt na kierunki związane z budownictwem,
przy czym istotny jest tu wybór bardziej deficytowych specjalizacji. Przy bardzo dużej ofercie
kierunków ekonomicznych, zarządzania, w regionie brakuje wysokiej klasy specjalistów, którzy
mają kompetencje i umiejętności do kierowania firmami.
Bez względu na kierunek studiów, zasadniczą sprawą jest nauka języków obcych (głównie
angielski i niemiecki) oraz przedmioty, które mogą wspomóc własną przedsiębiorczośd
studentów.
Wśród narzędzi administracyjnych, które mogą byd najbardziej skuteczne dla wzmocnienia
sytuacji absolwentów na rynku pracy wskazano na przykład ulgi podatkowe lub bezpośrednie
dofinansowanie dla pracodawcy, który może wykreowad miejsce pracy dla absolwenta.
Wskazano również zasadnośd wykreowania strategicznych kierunków specjalizacji regionalnej
w edukacji wyższej. Kierunków, gdzie jakośd kształcenia będzie wyraźnie zaznaczona nie tylko
na regionalnej, ale krajowej mapie edukacji. Kierunkiem takim wydaje się obecnie informatyka.
– 168 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Działanie to może stanowid skuteczną obronę przed „migracją edukacyjną” najlepszych
studentów do konkurencyjnych ośrodków w kraju (np. Poznao, Wrocław) czy za granicą.
Uczelnie regionu nie są nastawione wprost na zapewnienie wykwalifikowanej kadry na potrzeby
rynku niemieckiego. „Misją uniwersytetu jest wykształcenie oraz znalezienie sposobu
na zatrzymanie absolwentów na lokalnym rynku pracy”. Mimo to realia wskazują, że częśd
absolwentów poszukuje pracy za granicą, szczególnie w sytuacji niepowodzenia w poszukiwaniu
jej w regionie. Według innego eksperta, celem uczelni (i instytucji rynku pracy) powinno byd
zapewnienie efektywnego wykształcenia mieszkaocom regionu, którzy mogą poszukiwad pracy
zarówno na polskim, jak i niemieckim rynku. Zasadniczą kwestią jest jednakże, aby absolwenci
nie przeprowadzali się z regionu, a w miarę możliwości dojeżdżali do pracy, również
do przygranicznych obszarów innych regionów, w tym Brandenburgii czy Berlina.
W ocenie respondentów poziom integracji rynku pracy Województwa Lubuskiego
i Brandenburgii z Berlinem jest obecnie niski, w szczególności z perspektywy absolwentów
wyższych uczelni. Istniejący poziom integracji gospodarczej wynika z niższych kosztów pracy
w Polsce w stosunku do Niemiec, chod zwłaszcza landów zachodnich a nie np. Brandenburgii.
Daje to możliwośd przeniesienia produkcji firmom niemieckim do Polski a polskim pracownikom
– na pracę w Niemczech.
Potencjalna integracja rynku pracy może z perspektywy Województwa Lubuskiego wpłynąd
na obniżenie stopy bezrobocia, ale też może spowodowad problemy demograficzne ze względu
na odpływ osób młodych i perspektywicznych w sensie społecznym i ekonomicznym do landów
Niemieckich. Z drugiej strony, integracja może byd korzystna dla obu stron, poprzez większą
dostępnośd zasobów i możliwości rozwoju.
Instytucje zajmujące się rynkiem pracy w celu aktywizacji rynku pracy powinny koncentrowad
się na wsparciu prawnym i finansowym dla zatrudniających pracodawców, szkoleniach
zawodowych adekwatnych do potrzeb lokalnego rynku pracy. Istotne mogą byd kampanie
edukacyjne w szkołach ponadgimnazjalnych nakierowane na wzrost indywidualnej
przedsiębiorczości. Najlepszy wiek dla przedsiębiorców, którzy odnoszą sukces – to osoby
w wieku 18-25. Respondenci wskazali na koniecznośd ciągłości prac instytucji odpowiedzialnych
za kształtowanie rynku pracy a nie tylko przy okazji spektakularnych wydarzeo, typu
przygotowanie strategii czy innego instrumentu programowego.
– 169 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
5.6. Podsumowanie rynku pracy w Berlinie, Brandenburgii i Województwie
Lubuskim
Porównanie informacji statystycznych oraz zawartych w opracowaniach dotyczących
regionalnych rynków pracy regionu lubuskiego, Brandenburgii i Berlina prowadzi do wniosku,
że pod wieloma względami rynki pracy lubuskiego i Brandenburgii są dośd podobne, chod
jednocześnie charakteryzują je pewne cechy, które stanowią istotne różnice. Berlin, jako
szczególna przestrzeo – czyli obszar metropolitalny i jedno z najważniejszych miast sieci
osadniczej Europy, wykazuje z kolei szereg odmiennych charakterystyk od otaczającego
go obszaru landu Brandenburgii i oddalonego nieco regionu lubuskiego.
Wszystkie analizowane obszary notują wzrost liczby pracujących. W przypadku landów
niemieckich od 2005 roku następuje stabilny przyrost, natomiast województwo lubuskie
zareagowało w pewien sposób na kryzys, z którym zmagają się paostwa europejskie od 2008
roku. Warto jednak zaznaczyd, że zgodnie z ostatnimi dostępnymi danymi statystycznymi, region
lubuski notuje obecnie najwyższe tempo przyrostu liczby pracujących. To bardzo pozytywny
symptom, który może oznaczad, że mimo pewnych problemów, które niesie ze sobą kryzys
(większa ostrożnośd w podejmowaniu nowych inwestycji, wstrzymanie decyzji o zatrudnianiu
nowych pracowników, problemy z płynnością finansową), region lubuski cechuje stabilnośd
i odpornośd na wahania koniunkturalne w gospodarce.
Wykres 53: Dynamika zmian liczby pracujących w województwie lubuskim, Brandenburgii
i Berlinie w latach 2005-2010 (2005=100%)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
– 170 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 54: Dynamika zmian liczby pracujących w województwie lubuskim, Brandenburgii
i Berlinie w 2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Istotne różnice pomiędzy omawianymi regionami dotyczą struktury pracujących wg głównych
sektorów gospodarczych. Z powyższego wykresu wynika, że Berlin jest typowym przykładem
regionu ery postindustrialnej, co wyraża się dominującym udziałem w sektorze usług. Również
w Brandenburgii odsetek pracujących w usługach osiągnął niemal 75% ogółu. Jednocześnie
zatrudnienie w rolnictwie w obu landach jest bardzo niewielkie, co jest zrozumiałe w kontekście
zurbanizowanego obszaru metropolitalnego Berlina (zaledwie 0,3%), natomiast w Brandenburgii
stanowi tylko 3,5% i jest to związane z charakterem gospodarstw rolnych
(wielkopowierzchniowy areał i rolnictwo o wysokim stopniu mechanizacji). Dlatego też
w sezonie letnim występuje tu znaczne zapotrzebowanie na pracowników potrzebnych
w okresie zbioru plonów. Należy również zwrócid uwagę na fakt dośd dużego udziału
działalności związanej z produkcją przemysłową w Lubuskim i Brandenburgii. W przypadku
województwa lubuskiego nie dośd, że co trzecia osoba pracuje w sektorze przemysłowym,
to jeszcze udział pracujących w sektorze przemysłowym nadal rośnie. Należy to wiązad
z rozwijającą się w regionie branżą budowlaną. W Brandenburgii, podobnie jak w innych
landach wschodnioniemieckich, następuje wyraźne ożywienie gospodarcze, w porównaniu
ze średnimi wskaźnikami dla Niemiec, które wyraża się między innymi wzrostem znaczenia
działalności produkcyjnej.
– 171 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wart podkreślenia jest fakt dużej stabilności na rynkach pracy Brandenburgii i Berlina,
wyrażający się w pełni ustabilizowaną strukturą sektorową gospodarki, w przeciwieostwie
do regionu lubuskiego, gdzie mają miejsce liczne fluktuacje i przepływy międzybranżowe.
W kontekście ewentualnych szans na rynkach pracy omawianych landów niemieckich należy
podkreślid, że w wielkim mieście, jakim jest Berlin, cechującym się natężeniem usług wyższego
rzędu, popyt na pracę może dotyczyd dośd selektywnych grup społecznych i zawodowych,
posiadających dobre wykształcenie i wysokie kwalifikacje. Z kolei w Brandenburgii, gdzie
zaznacza się ożywienie w sektorach przemysłowym i usługowym, może zwiększad się
zapotrzebowanie na osoby mające kwalifikacje zawodowe na poziomie zasadniczym
zawodowym i średnim technicznym, które będą mogły podjąd zatrudnienie. Nieznaczny dystans
fizyczny i atrakcyjny pod względem ekonomicznym rynek mieszkaniowy mogą byd zachętą
dla mieszkaoców regionu lubuskiego do podjęcia decyzji o wyjeździe i podjęciu pracy za granicą.
Porównanie struktury przeciętnego zatrudnienia według rodzajów działalności społecznogospodarczej miało na celu wskazanie tych branż, które w poszczególnych regionach cechują się
największą dynamiką wzrostu lub największym spadkiem. Wynika z niego, że w Berlinie najlepiej
rozwijają się branże wymagające wysokich kwalifikacji i wyższego wykształcenia, co jest typowe
dla wielkich współczesnych miast. Z kolei w Brandenburgii największe zmiany dotyczą branż
z zakresu usług nierynkowych (edukacja, administracja) oraz sektor finansowo-ubezpieczeniowy
W województwie lubuskim najwyższy przyrost zatrudnienia dotyczy działalności w zakresie
usług administrowania, budownictwa i działalności naukowej. Regres z kolei przeżywają
tu branże związane z działalnością finansową i ubezpieczeniową oraz informacją i komunikacją,
co jest pewnym sygnałem stagnowania gospodarki w rozwoju zakresie nowoczesnych usług
rynkowych, a także opieka zdrowotna i pomoc społeczna, co może byd rezultatem ograniczania
kosztów funkcjonowania, poprzez m.in. redukcję zatrudnienia. W Brandenburgii problemem
jest regres zatrudnienia w branżach związanych z działalnością naukową, informacją
i komunikacją oraz działalnością związaną z rynkiem nieruchomości, co może byd sygnałem
stagnacji w rozwoju usług wyższego rzędu, cechujących konkurencyjne regiony. W Berlinie
zaznacza się z kolei redukcja zatrudnienia w branżach typowo przemysłowych i produkcyjnych,
co po raz kolejny świadczy o tym, że jest nowoczesnym miastem postindustrialnym,
z rozwiniętym sektorem nowoczesnych usług rynkowych oraz usług nierynkowych wyższego
rzędu.
– 172 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 48: Sektory o największym wzroście i spadku przeciętnego zatrudnienia
w województwie lubuskim, Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
rejon
województwo lubuskie
Brandenburgia
Berlin
województwo lubuskie
Brandenburgia
Sektory
Sektory o największym wzroście zatrudnienia
działalnośd w zakresie usług administrowania i działalnośd
wspierająca
budownictwo
działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna
Zmiana
2005-2010
114,44%
36,79%
16,97%
edukacja
finanse i ubezpieczenia
usługi w zakresie administrowania
25,10%
19,30%
14,50%
działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna
finanse i ubezpieczenia
działalnośd związana z usługami administrowania
Sektory o największym spadku zatrudnienia
działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa
informacja i komunikacja
22,10%
19,50%
15,30%
opieka zdrowotna i pomoc społeczna
-5,52%
działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna
informacja i komunikacja
działalnośd związana z rynkiem nieruchomości
-9,30%
-5,30%
-1,30%
Rolnictwo oraz górnictwo i wydobycie
Berlin
informacja i komunikacja
działalnośd przemysłowo-produkcyjna
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
-9,04%
-7,73%
-10,10%
-7,40%
-5,00%
Pod względem wskaźnika zatrudnienia regiony lubuski i Brandenburgii cechują się podobnym
poziomem zatrudnienia, natomiast nieco większy udział zatrudnionych pośród osób powyżej
15 roku życia notuje Berlin.
Podobnie sytuacja się rysuje pod względem przebiegu współczynnika aktywności zawodowej.
To z kolei wymaga nałożenia odpowiednio wysokich podatków, których ciężar spoczywa
na aktywnych zawodowo. Wyraźnie lepiej wypada Berlin, w którym udział aktywnych
zawodowo osiąga poziom 2/3 ogółu osób w wieku produkcyjnym. Natomiast niski poziom
współczynnika w Lubuskim i Brandenburgii, poniżej 50%, stwarza problem konieczności
wsparcia ze strony instytucji publicznych, polegającym na finansowaniu osób nieaktywnych
zawodowo, by zagwarantowad równomierne rozłożenie ciężarów fiskalnych. To z kolei może
wpłynąd na ograniczenie dynamiki rozwoju regionów.
– 173 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres 55: Wskaźnik zatrudnienia dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina
w latach 2005-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Wykres 56: Wskaźnik zatrudnienia dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina
w 2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
– 174 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Wykres
57: Współczynnik aktywności zawodowej
Brandenburgii i Berlina w latach 2005-2010
dla
województwa
lubuskiego,
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Wykres
58: Współczynnik aktywności
Brandenburgii i Berlina w 2010
zawodowej
dla
województwa
lubuskiego,
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Bezrobocie we wszystkich porównywanych regionach przekracza 10%, chod należy zwrócid
uwagę na malejący trend tego zjawiska. Największą dynamikę spadku notuje województwo
– 175 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
lubuskie, chod w roku 2008 nastąpił wzrost udziału bezrobotnych, na który z pewnością wpływ
wywarł kryzys gospodarczy i związane z nim ograniczenia w inwestycjach oraz zatrudnieniu.
Wykres 59: Stopa bezrobocia dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w latach
2005-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Wykres 60: Stopa bezrobocia dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w 2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
– 176 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Duże różnice między badanymi regionami dotyczą natomiast udziału cudzoziemców w ogólnej
liczbie osób bezrobotnych, który jest bezpośrednią funkcją udziału obcokrajowców w strukturze
ludności tych obszarów. Niezależnie od tego, zauważalny jest wzrost udziału cudzoziemców
w grupie osób bezrobotnych. Świadczy to o pogarszaniu się ich sytuacji na rynku pracy,
szczególnie jeśli weźmie się pod uwagę, że w badanym okresie ogólna liczba obcokrajowców,
przynajmniej po stronie niemieckiej, nieznacznie spada. Znaczna częśd cudzoziemców, z braku
odpowiednich kwalifikacji, podejmuje pracę niepewną, dorywczą i niskopłatną. Zatem
w sytuacji, kiedy pracodawca ma problemy z funkcjonowaniem na rynku, decyduje się
na rozwiązanie umowy z takimi pracownikami.
Tabela 49: Udział cudzoziemców w ogólnej liczbie bezrobotnych w województwie lubuskim,
Brandenburgii i Berlinie
region
województwo lubuskie
Brandenburgia
Berlin
2005
0,04%
2,27%
18,65%
2006
0,04%
2,37%
19,74%
2007
0,07%
2,63%
20,29%
2008
0,08%
2,85%
20,06%
2009
0,09%
2,81%
20,35%
2010
0,13%
2,78%
20,88%
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz z Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
Analiza rynku pracy pod kątem popytu na pracę, podaży pracy oraz problemu bezrobocia
prowadzi do wniosku, że omawiane regiony podlegają przemianom, które w większości można
uznad za pozytywne i optymistyczne w kontekście dalszego rozwoju, a także – w przypadku
landów niemieckich – szans zaistnienia na nim polskich obywateli. Przebieg i tendencje
procesów kształtujących regionalne rynki pracy, takich jak: rosnąca liczba pracujących
i aktywnych zawodowo, spadający poziom bezrobocia czy dobra kondycja gospodarcza
regionów, można określid jako stymulujące i wpływające na poprawę sytuacji na rynku pracy.
Do negatywnych aspektów owych przemian należy rosnący odsetek osób starszych wśród osób
bezrobotnych oraz znaczący udział populacji biernej zawodowo, który z czasem może wymagad
coraz większych nakładów paostwowych na realizację świadczeo społecznych i pomocy
społecznej.
Poprawiająca się kondycja gospodarcza Brandenburgii oraz Berlina (z jego rolą ośrodka
stołecznego i metropolitalnego), przewaga pozytywnych procesów kształtujących rynek pracy,
atrakcyjna ekonomicznie oferta na rynku mieszkaniowym oraz deklarowane przez władze
lokalne i regionalne otwarcie na migrantów z Polski sprawiają, że może nastąpid rzeczywiste
otwarcie regionów i napływ Polaków, którzy z pewnością wpłyną na poprawę sytuacji
demograficznej (napływ młodych rodzin i osób mobilnych, poszukujących pracy) i przyczynią się
do dalszego rozwoju, szczególnie landu Brandenburgii. Trzeba się wówczas jednak liczyd
z problemami demograficznymi, które dotknęłyby region lubuski, prowadząc do pogłębienia
ujemnego salda migracji, a z czasem – również do ubytku naturalnego.
– 177 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
6.
Porównanie wybranych założeń i instrumentów
polityki gospodarczej
6.1. Analiza systemu edukacji w świetle zmian demograficznych i społecznych
regionu
Przemiany społeczne i gospodarcze ostatnich lat niosą ze sobą wiele wyzwao, w tym
dotyczących systemu kształcenia. Rządy zarówno Polski, jak i Niemiec, podejmują ostatnio
działania, mające na celu dopasowanie systemu kształcenia na wszystkich poziomach,
począwszy od przedszkolnego do wyższego i ustawicznego, co ma skutkowad lepszym
przygotowaniem młodych ludzi do wyzwao i możliwości rynku pracy przyszłości. System
edukacji w obu krajach staje się coraz to bardziej elastyczny, z większym naciskiem na naukę
języków obcych oraz (szczególnie w Niemczech) na możliwości indywidualnego dopasowania
programu do możliwości i zdolności uczniów.
Województwo Lubuskie
Analiza systemu edukacji koncentruje się na szczeblu średnim oraz wyższym. Związane jest to
z podejściem badawczym, traktującym edukację jako instrument polityki gospodarczej,
w szczególności w kontekście rynku pracy. Dlatego też analizowana była jedynie oferta
i statystyki uczelni wyższych oraz szkolnictwa zawodowego.
Poniższa tabela wskazuje na potencjał województwa prezentujący liczbę szkół, uczniów
i studentów oraz absolwentów szkół ponadgimnazjalnych w województwie lubuskim.
W zestawieniu uwzględniono szkolnictwo dla osób dorosłych. Nie uwzględniono typów szkół
ponadgimnazjalnych, bez wyraźnych profili zawodowych, np. liceów ogólnokształcących.
Tabela 50: Edukacja ponadgimnazjalna w województwie lubuskim według szczebli kształcenia
w roku szkolnym 2010/11
Typ szkoły
Zasadnicze zawodowe
Licea profilowane
Technika
Policealne
Wyższe
Dla dorosłych
zasadnicze zawodowe
technika
licea profilowane
Razem
Szkoły
58
8
75
74
8
Uczniowie i studenci
6 651
529
16 681
7 373
24 183
Absolwenci
2 230
645
3 532
1 731
6 868
3
14
2
242
98
663
52
56 230
11
133
39
15 189
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
– 178 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Łącznie region dysponuje 242 tego typu jednostkami, w tym 19 dla osób dorosłych. Kształci się
w nich łącznie ponad 56 tys. osób. Z punktu widzenia regionalnego rynku pracy, istotna jest
liczba absolwentów co rok opuszczających placówki. W przypadku województwa lubuskiego jest
to ponad 15 tysięcy osób, w tym niecałe 200 dotyczy osób dorosłych kształcących się w szkołach
średniego szczebla.
Region dysponuje ośmioma uczelniami wyższymi, w których kształci się obecnie ponad
24 tysiące studentów. W 2010 roku mury uczelni opuściło niespełna 6900 absolwentów. Należy
pamiętad, że częśd mieszkaoców województwa kształci się również poza granicami regionu,
i dotyczy to głównie studentów szkół wyższych.
Znakomita większośd jednostek zlokalizowana jest w miastach regionu, w tym większośd
w największych ośrodkach edukacyjnych – Zielonej Górze i w Gorzowie Wlkp.
Aby w sposób przekrojowy zaprezentowad ofertę edukacyjną szkolnictwa zawodowego,
posłużono się statystykami GUS, prezentującymi liczbę uczniów szkół zawodowych i liceów
profilowanych (bez szkół dla dorosłych) według grup kierunków kształcenia.
Z kolejnej tabeli wynika, że największą grupą kierunków są profile usług dla ludności (27,1%),
inżynieryjno-techniczne (16,8%), ekonomiczne i administracyjne (14,4%), architektury
i budownictwa (11,5%), społeczne (11,2%), architektury i budownictwa (10,2%) oraz
informatyczne (10,2%).
Wśród 581 uczniów liceów profilowanych kształcących się w roku szkolnym 2010/2011
w Województwie Lubuskim, większośd kształciła się na kierunkach: ekonomicznoadministracyjnym (44,9%) i społecznym (37,7%).
– 179 –
25 listopada 2011
DS CONSULTING
Tabela 51: Uczniowie szkół zawodowych i liceów profilowanych (bez szkół dla dorosłych) według grup kierunków kształcenia w roku szkolnym
2010-2011
GRUPY KIERUNKÓW KSZTAŁCENIA
Szkoły ponadgimnazjalne
zasadnicze szkoły
zawodowe
ogółem
licea profilowane
w tym kobiety
ogółem
technika
w tym
kobiety
ogółem
technika uzupełniające
w tym
kobiety
ogółem
Razem
w tym
kobiety
Struktura
w tym
kobiety
Szkoły dla młodzieży (łącznie ze specjalnymi)
OGÓŁEM
Artystyczne
6 651
2 074
22
9
529
386
16 571
Społeczne
Ekonomiczne i administracyjne
858
734
209
145
Fizyczne
Informatyczne
Inżynieryjno-techniczne
7 138
110
75
23 861
9 673
100,0%
22
9
0,1%
2 150
1 622
9,0%
3 006
1 814
12,6%
2 150
1 622
1 896
905
118
70
118
70
0,5%
2 659
269
2 659
269
11,1%
43
30
2 548
43
2 870
140
18
12
5 436
195
22,8%
Produkcji i przetwórstwa
692
186
206
107
14
10
912
303
3,8%
Architektury i budownictwa
974
2
1 774
677
2 748
679
11,5%
60
13
826
274
886
287
3,7%
134
107
134
107
0,6%
219
183
0,9%
5 164
3 907
21,6%
Rolnicze, leśne i rybactwa
Weterynaryjne
Opieki społecznej
Usług dla ludności
1 497
1 087
219
183
45
31
Usług transportowych
Ochrony środowiska
56
27
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
– 180 –
3 587
2 766
35
23
92
11
92
11
0,4%
259
190
315
217
1,3%
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Do najbardziej popularnych zawodów w systemie edukacji zawodowej szczebla średniego
w województwie lubuskim należały zawody kategorii: robotnicy budowlani i urządzeo,
mechanicy maszyn i urządzeo oraz robotnicy budowlani (np. murarz).
Tabela 52: Uczniowie i absolwenci zasadniczych szkół zawodowych według wybranych grup
zawodów w roku szkolnym 2010/11
Zawody
OGÓŁEM
ogółem
w tym kobiety
Struktura
ogółem
w tym kobiety
6 749
2 097
100,00%
2241
807
2 333
1 809
34,57%
905
740
w tym (wybrane):
Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
61
13
0,90%
23
10
Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy
4 307
250
63,82%
1301
51
Górnicy i robotnicy budowlani
1 117
16
16,55%
334
-
murarz
464
14
6,88%
160
-
budowlane i pokrewni
Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy
175
1
2,59%
64
-
malarz-tapeciarz
93
1
1,38%
28
-
lakiernik
82
-
1,21%
34
-
340
2
5,04%
141
-
kowale, ślusarze i pokrewni
294
2
4,36%
120
-
1 478
3
21,90%
440
-
mechanik-monter maszyn i urządzeo
298
-
4,42%
60
-
mechanik pojazdów samochodowych
1 142
3
16,92%
371
-
505
40
7,48%
127
-
89
-
1,32%
19
-
692
186
10,25%
200
51
449
179
6,65%
121
41
cukiernik
269
164
3,99%
45
27
piekarz
159
15
2,36%
66
14
stolarz
191
-
2,83%
63
-
52
7
0,77%
16
10
4
-
0,06%
-
-
32
19
0,47%
9
4
ślusarz
mechanicy maszyn i urządzeo
elektrycy
monterzy elektronicy i pokrewni
Pozostali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy
robotnicy w przetwórstwie spożywczym
produkcja odzieży i pokrewni
Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeo
Pracownicy przy pracach prostych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Do najbardziej popularnych grup zawodowych w technikach w województwie lubuskim należały
zawody kategorii: technik informatyk, technik ekonomista, technik logistyk, technik
budownictwa, technik mechanik. Widoczny jest relatywnie duży udział potencjalnych
pracowników transportu i logistyki co jest korzystne w obliczu możliwego wzrostu branży.
Specyfika lokalna ma również swoje odzwierciedlenie w dużej grupie uczniów nauk
biologicznych i rolniczych.
– 181 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Tabela 53: Uczniowie i absolwenci techników według grup zawodów w roku szkolnym
2010/11
Uczniowie
GRUPY ZAWODÓW
Absolwenci
ZAWODY
ogółem
w tym kobiety
Struktura
ogółem
w tym kobiety
OGÓŁEM
17 344
7 421
100,00%
3665
1619
Technicy i inny średni personel
16 756
6 977
96,61%
3577
1550
technik budownictwa
989
165
5,70%
144
21
technik elektronik
268
1
1,55%
109
-
technik elektryk
305
3
1,76%
101
2
technik geodeta
206
56
1,19%
47
13
w tym (wybrane):
technik mechanik
1 063
134
6,13%
394
27
technik ochrony środowiska
259
190
1,49%
46
33
technik technologii drewna
32
2
0,18%
8
-
technik urządzeo sanitarnych
20
-
0,12%
-
-
technik drogownictwa
80
3
0,46%
34
2
828
12
4,77%
154
-
23
8
0,13%
-
-
technik mechatronik
technik cyfrowych procesów graficznych
technik pojazdów samochodowych
582
2
3,36%
20
-
2 501
279
14,42%
438
56
196
10
1,13%
29
5
technicy ochrony zdrowia
2 542
1 540
14,66%
622
362
technicy nauk biologicznych i rolniczych
2 408
1 433
13,88%
578
328
technik leśnik
370
82
2,13%
80
25
technik ogrodnik
105
58
0,61%
31
12
technik rolnik
151
22
0,87%
52
13
technik architektury krajobrazu
626
456
3,61%
68
48
technik technologii żywności
120
78
0,69%
46
32
technik informatyk
technik teleinformatyk
Pracownicy pozostałych specjalności
6 630
4 447
38,23%
1420
1019
technik agrobiznesu
358
162
2,06%
82
47
technik ekonomista
2 162
1 628
12,47%
640
454
technik handlowiec
431
332
2,49%
99
65
technik hotelarstwa
1 265
1 073
7,29%
429
358
technik obsługi turystycznej
310
248
1,79%
50
44
technik organizacji reklamy
31
24
0,18%
-
-
387
111
2,23%
-
-
1 160
518
6,69%
34
16
12
8
0,07%
10
8
576
436
3,32%
78
61
technik spedytor
technik logistyk
Pracownicy biurowi
Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
– 182 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Widoczny jest również istotny udział w strukturze przedstawicieli nowoczesnych technologii
(mechatronika, informatyka, teleinformatyka).
Na rynku pracy coraz większego znaczenia nabiera znajomośd języka obcego, szczególnie
w aspekcie integracji transgranicznej. W Województwie Lubuskim 67,4% uczniów uczy się języka
angielskiego podczas gdy niemieckiego 59,9% a innych języków zaledwie 4,2%. W zasadniczych
szkołach zawodowych aż 69,0% uczniów kształci się języka niemieckiego, podczas gdy językiem
obowiązkowym językiem angielskim objętych zaledwie 16,6% uczniów. Wynika z tego,
że priorytetem w nauczaniu języków uczniów szkół zawodowych jest mobilnośd zawodowa
w kontekście niemieckiego rynku pracy lub firm z kapitałem niemieckim, zlokalizowanych
w Województwie Lubuskim. Wprowadzenie większej powszechnośd nauki języków obcych
(zarówno obowiązkowych, jak i fakultatywnych) może stopniowo ograniczad istotnośd braku
umiejętności posługiwania się językiem obcym jako bariery w integracji rynków pracy
Województwa Lubuskiego, Berlina i Brandenburgii. Istotne w tym procesie będzie również
zapewnienie właściwej jakości edukacji w tym zakresie.
Tabela 54: Nauczenie języków obcych jako przedmiotu obowiązkowego w wybranych typach
szkół Województwa Lubuskiego w roku szkolnych 2010/2011
Uczący się języka obcego
Wyszczególnienie
angielskiego
niemieckiego
Inne
angielskiego
w liczbach bezwzględnych
Województwo
Lubuskie
Zasadnicze szkoły
zawodowe
Licea profilowane
Technika
Szkoły policealne
niemieckiego
Inne
w % ogółu uczniów
88 450
78 501
5 549
67,4 %
59,9%
4,2%
1107
4 590
442
16,6%
69,0%
6,6%
503
485
70
95,1%
91,7%
13,2%
14 643
15 376
1 529
87,8%
92,2%
9,2%
21
-
2,1%
-
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
W roku akademickim 2010/2011 w województwie lubuskim studiowało 24 183 studentów.
W systemie stacjonarnym studiowało 13 596 (56,2%) a w systemie niestacjonarnym 10 587
(43,8%) studentów. 66,9%, studentów kształciło się na uniwersytecie, na wyższych szkołach
ekonomicznych studiowało 3,0%, natomiast na wyższych szkołach zawodowych kształciło się
30,1% studentów. Największą uczelnią regionu jest Uniwersytet Zielonogórski, który został
utworzony z połączenia Politechniki Zielonogórskiej i Wyższej Szkoły Pedagogicznej
im. T. Kotarbioskiego. Na 9 wydziałach (Artystyczny, Ekonomia i Zarządzanie, Elektrotechniki
Informatyki i Telekomunikacji, Fizyki i Astronomii, Humanistyczny, Inżynierii Lądowej
– 183 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
i Środowiska, Matematyki Informatyki i Ekonometrii, Mechaniczny, Nauk Pedagogicznych
i Społecznych), 35 kierunkach w roku akademickim 2010/2011 kształciło się 16 174 studentów.
Wydaje się, że szczególnie istotne dla gospodarki regionu znaczenie mają kierunki budowlane,
mechaniczne i informatyczne.
Drugą pod względem liczby studentów uczelnią w regionie jest Paostwowa Wyższa Szkoła
Zawodowa w Gorzowie Wlkp. utworzona 1998 r. Uczelnia ta w 3 instytutach: Zarządzania,
Administracji i Humanistycznym, na 6 kierunkach kształciła 3 975 studentów. Trzecią
co do wielkości uczelnią jest Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie.
W 4 instytutach: Prawa i Administracji, Turystyki i Rekreacji, Zarządzania i Inżynierii Rolnej
i Politechnicznym, w roku akademickim kształciło się 1 705 studentów.
Tabela 55: Studenci szkół wyższych Województwa Lubuskiego według szkół w roku
akademickim 2010/2011
W tym studia
WYSZCZEGÓLNIENIE
Ogółem
stacjonarne
niestacjonarne
Ogółem
OGÓŁEM
24 183
13 596
10 587
WYŻSZE SZKOŁY PUBLICZNE
21 854
13 473
8 381
Uniwersytet Zielonogórski
16 174
10 290
5 884
Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wlkp.
3 975
2 306
1 669
Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Sulechowie
1 705
877
828
2 329
123
2 206
725
39
686
287
37
250
238
18
220
Wyższa Szkoła Zawodowa w Kostrzynie nad Odrą
292
-
292
Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Jana Benedykta
Solfy w Żarach
787
29
758
WYŻSZE SZKOŁY NIEPUBLICZNE
Wyższa Szkoła Biznesu w Gorzowie Wlkp.
Lubuska Wyższa Szkoła Zdrowia Publicznego w Zielonej
Górze
Zachodnia Wyższa Szkoła Handlu i Finansów
Międzynarodowych im. Jana Pawła II w Zielonej Górze
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Biorąc pod uwagę wcześniejsze analizy, a w szczególności: badanie kluczowych gałęzi
gospodarki województwa, analizę rynku pracy (w tym zestawienia zawodów deficytowych) oraz
opinie przedstawicieli instytucji rynku pracy, do kierunków nauczania, które mogą wzmocnid
potencjał województwa w kolejnych latach można wskazad:

Inżynieryjno-techniczne, w tym budowlane,

Opieki społecznej,
– 184 –
DS CONSULTING

IT (informatyka, teleinformatyka)

Usług transportowych (logistyka),

Produkcji i przetwórstwa.
25 listopada 2011
Dla powyższych kierunków istotna jest edukacja koocząca się uzyskaniem zawodu (w tym
z uprawnieniami zawodowymi) oraz specjalnościami:

spawacz,

kierownik działu produkcji,

operatorzy maszyn i urządzeo (różne branże),

spedytor,

kierowca,

pracownicy sektora medycznego (technicy medyczni, lekarze, niższy personel medyczny,
laboranci, pielęgniarki),

cieśla,

projektant wzornictwa przemysłowego,

operator koparki,

elektryk,

nauczyciel języka niemieckiego,

nauczyciel języka angielskiego,

inżynier produkcji.
Należy wskazad również na podkreślaną już znajomośd języków obcych, wzmacniającą silnie
pozycję absolwentów wkraczających na rynek pracy.
Dużym wyzwaniem może byd dla lubuskich uczelni urzeczywistnienie się projektu budowy
kopalni węgla brunatnego i elektrowni, co okresowo może zwiększyd popyt na absolwentów
i pracowników kierunków budowlanych, a docelowo, w fazie eksploatacji – na górników,
operatorów maszyn i urządzeo, energetyków i zawody zaplecza tej ogromnej inwestycji. Zbyt
niski stopieo reakcji systemu edukacji na te możliwości z pewnością zostanie wykorzystany przez
konkurencyjne uczelnie spoza regionu.
Berlin i Brandenburgia
System kształcenia ponadpodstawowo w Niemczech, w wraz z reformą z 2006 roku rozpoczyna
się już od szóstego roku nauki, kiedy następuje rozmowa rodziców z wychowawcą. Może w niej
– 185 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
również uczestniczyd dziecko, a także jego nauczyciele. Celem jest wybranie dalszej ścieżki
kształcenia dla dziecka na podstawie jego wyników w nauce, jak również uzdolnieo
i zainteresowao. W roku 2005/06 wprowadzono szkołę średnią (Oberschule) zastępując
dotychczasowe zespoły szkół ponadpodstawowych nie posiadające wyższych klas szkoły
średniej (rok nauczania 11-13- Gesamtschule) oraz szkoły realne (Realschule). W szkole tego
typu w nauka trwa 3 lata (klasy 7- 10). Uczeo otrzymuje podstawowe oraz rozszerzone
wykształcenie ogólne. Szkoły średnie umożliwiają dwa tryby nauczania: naukę przedmiotów
technicznych bądź zawodowych. Przekłada się to na dyplom ukooczenia szkoły –
Fachoberschulreife (FOR) lub erweitete Berufsbildungsreife (EBR). Przy bardzo dobrych
wynikach w nauce istnieje możliwośd przedłużenia nauki na poziomie średnim w wyższych
klasach szkoły średniej. Tak więc w zależności od osiągniętych wyników w dotychczasowym toku
nauczania poza dalszym kształceniem zawodowym oraz możliwością kształcenia w technikum
otwiera się możliwośd podjęcia nauki w wyższych klasach zespołu szkół ponadpodstawowych
bądź gimnazjów a także w gimnazjach zawodowych.
Kolejnym typem szkół na poziomie kształcenia ponadpodstawowego są zespoły szkół
ponadpodstawowych. Szkoły te umożliwiają uzyskanie matury. Poza przedmiotami nauczanymi
na jednym poziomie niektóre z nich nauczane są na dwóch - podstawowym i rozszerzonym.
Ostatnim typem szkół ponadpodstawowych są gimnazja. W nich uczeo otrzymuje ogólne
wykształcenie umożliwiające zdanie matury i podjęcie nauki na studiach wyższych. Nauka
w gimnazjum dzieli się na fazę wstępną oraz przygotowawczą. Do kooca 10 roku nauki uczeo
może otrzymad dyplom ukooczenia szkoły realnej/ technikum bądź rozszerzone ukooczenie
szkoły głównej/ szkoły zawodowej. W gimnazjach czas nauki do napisania matury został
skrócony z 13 do 12 lat, jednakże liczba godzin nauki w tygodniu zwiększyła się. W zespołach
szkół ponadpodstawowych oraz gimnazjach zawodowych matura nadal może zostad uzyskana
po 13 roku nauki.
Szkolnictwo średnie drugiego stopnia jest zasadniczym szczeblem kształcenia zawodowego
w Niemczech. Okres nauki w szkołach średnich wyższych to zwykle 3 lata, czasem 2. Niektóre
z nich przygotowują wyłącznie do wykonywania danego zawodu, inne umożliwiają kontynuację
nauki na studiach wyższych. 1/3 czasu nauki poświęca się na przedmioty ogólnokształcące,
a 2/3 na przedmioty czysto zawodowe. Młodzież ma do wyboru trzy typy szkół:

BERUFSCHULE - szkoła zawodowa, kształcąca w systemie dualnym – kształcenie
teoretyczne odbywa się na terenie szkoły, natomiast kształcenie praktyczne
na terenie zakładu, gdzie uczeo odbywa praktykę. Ten typ szkoły jest najbardziej
popularny wśród absolwentów szkół średnich niższych (66%),

BERUFFACHSCHULE - szkoła zawodowa fachowa w pełnym wymiarze czasowym –
szkolenie praktyczne, tak jak teoretyczne odbywa się wyłącznie na terenie szkoły.
– 186 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Zajmuje drugie miejsce jeśli chodzi o zainteresowanie nią absolwentów szkół
średnich niższych (27%),

FACHOBERSCHULE - techniczna szkoła zawodowa, przyjmująca kandydatów
po realschule, po której ukooczeniu istnieje możliwośd podjęcia studiów wyższych.
Zwykle w ramach szkolenia praktycznego współpracują z wyspecjalizowanymi
i znakomicie wyposażonymi zewnętrznymi instytucjami szkoleniowymi. Uczy się
w nich najmniej absolwentów szkół średnich niższych (7%).
Tabela 56: Uczniowie biorący udział w zajęciach z języka obcego w roku szkolnym 2010/2011
w Brandenburgii
Rok
nauki
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
Angielski
liczba
1 440
1 534
18 799
18 984
19 903
20 751
18 792
18 820
18 109
16 243
7 464
7 520
7 888
%
7,3
7,7
99,9
99,9
99,8
99,9
99,7
99,7
99,9
99,6
99,2
99,4
99,4
Rosyjski
Francuski
liczba
77
32
83
83
167
368
7 292
7 336
6 966
6 686
3 839
3 679
3 685
%
0,4
0,2
0,4
0,4
0,8
1,8
38,7
38,9
38,4
41,0
51,0
48,6
46,4
liczba
73
70
59
85
140
89
1 863
1 985
2 023
1 875
1 612
1 578
1 959
%
0,4
0,4
0,3
0,5
0,7
0,4
9,9
10,5
11,2
11,5
21,4
20,9
24,7
Łacina
liczba
–
–
–
–
26
96
1 199
1 196
2 122
2 006
1 243
1 472
1 283
%
–
–
–
–
0,1
0,5
6,4
6,3
11,7
12,3
16,5
19,5
16,2
inne języki
liczba
5
9
161
155
94
31
1 605
1 467
1 495
1 331
917
1 041
1 116
%
0,0
0,1
0,9
0,8
0,5
0,2
8,5
7,8
8,2
8,2
12,2
13,8
14,1
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Statistisches Jahrbuch Brandenburg
Nauka języków obcych na terenie Niemiec, w tym w Berlinie i Brandenburgii jest powszechna,
z wyraźnie dominująca nauką języka angielskiego, która od trzeciej klasy jest obowiązkowa.
Drugim najczęściej wybieranym w klasie siódmej językiem obcym jest francuski, którego uczy się
niespełna 50% uczniów w Brandenburgii, oraz rosyjski, z udziałem prawie 25%. Na uwagę
zasługuje także relatywnie wysoki (ponad 16% w 13. roku nauki) udział uczniów poznających
podstawy łaciny, co jest spuścizną klasycznej edukacji, wciąż obecnej w szkołach Niemiec.
– 187 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Tabela 57: Uczący się zawodów wg branż w szkołach średnich Berlina w latach 2005 – 2010
Razem
kobiety
Przemysł i handel
kobiety
Rzemiosło
kobiety
Rolnictwo
kobiety
Usługi publiczne
kobiety
Wolne zawody
kobiety
Gospodarstwo domowe
kobiety
2005
55 458
25 431
31 286
13 973
15 711
4 833
1 083
259
2 059
1 426
4 831
4 547
488
393
2006
55 334
25 181
31 853
14 148
15 274
4 626
1 102
256
2 014
1 399
4 589
4 338
502
414
2007
54 916
24 943
31 777
14 131
15 267
4 663
1 049
245
1 907
1 325
4 460
4 205
456
374
2008
54 624
24 847
31 818
14 152
15 019
4 584
990
243
1 898
1 319
4 500
4 203
399
346
2009
52 296
23 900
30 438
13 458
14 094
4 333
893
210
2 011
1 397
4 496
4 187
364
315
2010
49 360
22 355
28 990
12 655
13 030
3 912
838
198
1 681
1 144
4 494
4 164
327
282
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Statistisches Jahrbuch Berlin
Poprzednia tabela przedstawia strukturę uczniów w Berlinie w podziale na wybrane grupy
zawodowe. Zauważalna jest wyraźna stratyfikacja genderowa: w szkołach kształcących wolne
zawody, usługi publiczne i gospodarstwo domowe występuje bardzo wyraźna dominacja kobiet.
Przy relatywnie niewielkim, 10% spadku liczby uczniów w szkołach zawodowych w latach 20052010 zauważalne są także niewielkie zmiany strukturalne preferencji zawodowych. Zauważalny
jest spadek liczby uczniów kształcących się w branży rzemiosła (o 2%) i 3% wzrost w przemyśle
i handlu, który najprawdopodobniej dotyczy głównie handlu.
Sytuacja w szkolnictwie zawodowym w Brandenburgii cechuje się przede wszystkim bardzo
wyraźnym spadkiem liczby uczniów, który w latach 2005-2010 wyniósł ponad 20%. Natomiast
pozostałe zmiany strukturalne są bardzo zbliżone do zachodzących w tym czasie w Berlinie.
Tabela 58: Uczący się zawodów wg branż w szkołach średnich Brandenburgii w latach 2005 –
2010
Razem
kobiety
Przemysł i handel
kobiety
Rzemiosło
kobiety
Rolnictwo
2005
51 317
19 285
29 861
11 884
14 155
2 982
2 743
2006
50 500
18 625
29 465
11 442
13 826
2 903
2 772
– 188 –
2007
49 570
18 070
29 532
11 219
12 893
2 662
2 966
2008
48 086
17 416
28 790
10 818
12 448
2 595
2 805
2009
43 489
16 144
26 235
9 939
11 068
2 433
2 325
2010
38 604
14 426
23 155
8 671
9 690
2 117
1 929
DS CONSULTING
25 listopada 2011
kobiety
Usługi publiczne
kobiety
Wolne zawody
kobiety
Gospodarstwo domowe
kobiety
769
1 599
918
2 298
2 149
661
583
756
1 575
906
2 219
2 050
643
568
823
1 502
886
2 070
1 928
607
552
750
1 393
812
2 056
1 896
594
545
629
1 322
798
2 004
1 861
535
484
541
1 487
948
1 862
1 715
481
434
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Statistisches Jahrbuch Brandenburg
Stołeczny region Berlin-Brandenburgia, z uwagi na pełnione funkcje, potencjał demograficzny
i gospodarczy, jest jednym z najważniejszych w Niemczech i Europie centrów edukacyjnych,
zarówno na poziomie średnim, jak i wyższym. W regionie Berlina i Brandenburgii studiuje
ok. 180 000 studentów. Do najważniejszych szkół wyższych Berlina i Brandenburgii należy:

7 Uniwersytetów
o Brandenburski Uniwersytet Techniczny w Cottbus / www.tu-cottbus.de
o Uniwersytet Europejski Viadrina we Frankfurcie n. Odrą / www.euv-frankfurto.de
o Wolny Uniwersytet Berlioski / www.fu-berlin.de
o Uniwersytet Humboldta w Berlinie / www.hu-berlin.de
o Uniwersytet Techniczny w Berlinie / www.tu-berlin.de
o Uniwersytet Sztuk w Berlinie / www.udk-berlin.de
o Uniwersytet Poczdamski / www.uni-potsdam.de

6 prywatnych szkół wyższych, w tym ESMT European School of Management
and Technology, Wyższa Katolicka Szkoła Społeczna w Berlinie, OTA Private
University of Applied Sciences; Wyższa Szkoła Cyfrowej Produkcji Medialnej, Elstal

5 akademii sztuk i szkoły filmowe, w tym DFFB Niemiecka Akademia Filmu i Telewizji
w Berlinie i Wyższa Szkoła Filmu i Telewizji w Poczdamie

14 wyższych szkół zawodowych
Zarówno Berlin, jak Brandenburgia, nie mogą poszczycid się szczególnie starymi tradycjami
szkolnictwa wyższego na terenie Niemiec. W porównaniu z innymi landami, w tym Saksonią,
Turyngią, Meklemburgią, czy Badenią-Wirtembergią uczelnie Brandenburgii, a także Berlina,
należą do relatywnie młodych. Największy uniwersytet Berlina został założony dopiero w 1810 r.
jako Universität zu Berlin, przyjmując w 1828 roku nazwę Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma
(Friedrich-Wilhelms-Universität), zaś od 1949 nosi on nazwę Humboldt-Universität zu Berlin.
Uczelnią o najstarszej, chod przerwanej, tradycji w regionie jest Uniwersytet Viadrina
(Odrzaoski) we Frankfurcie nad Odrą. Został założony przez Joachima I Nestora, Elektora
– 189 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Brandenburskiego w 1506 roku, lecz w 1811 został przeniesiony do Wrocławia i ponownie
ustanowiony w 1991 roku. Wszystkie trzy uniwersytety i pięd szkół wyższych w Brandenburgii
zostały założone na początku lat dziewięddziesiątych, często bazując na istniejących wyższych
szkołach zawodowych, jak Uniwersytet w Poczdamie, powstały przez przekształcenie Wyższej
Szkoły Pedagogicznej im. Karola Liebknechta. Wyposażone według nowoczesnych standardów,
cieszą się dośd dobrą reputacją, biorąc pod uwagę bardzo krótki czas funkcjonowania. Należy
jednakże pamiętad o bardzo wyraźnej tendencji wyjazdowej studentów z Brandenburgii i Berlina
do starych ośrodków akademickich zachodnich landów, w tym przede wszystkim
do Heidelbergu, Freiburga Bryzgowijskiego, Tybingi, Marburga i Getyngi.
Tabela 59: Studenci wyższych uczelni Berlina w podziale na typy w latach 2009 – 2012
Uniwersytety
kobiety
obcokrajowcy
Uczelnie artystyczne
kobiety
obcokrajowcy
Wyższe szkoły zawodowe
kobiety
obcokrajowcy
Wyższe szkoły administracji
kobiety
obcokrajowcy
Razem
kobiety
obcokrajowcy
2009/2010
98 544
49 782
17 364
4 846
2 829
1 403
36 294
16 214
3 599
386
241
140 070
69 066
22 366
2010/2011
102 066
51 364
18 349
4 995
2 869
1 518
39 542
17 932
4 085
427
272
147 030
72 437
23 952
2011/2012
104 499
52 088
18 419
5 030
2 928
1 589
42 580
19 352
4 587
474
293
152 583
74 661
24 595
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Statistisches Jahrbuch Berlin
Liczba studentów wyższych uczelni Berlina i Brandenburgii wykazuje stałą tendencję wzrostu
w ostatnich 3 latach, przy czym ta dynamika jest znacząco wyższa w Berlinie, gdzie łącznie
studiuje obecnie 9% więcej studentów niż w 2009 roku. W Brandenburgii wzrost ten wyniósł
zaledwie 4%, co może byd wynikiem mniejszej atrakcyjności i pozycji w rankingu uczelni
Brandenburgii, przyciągających w większości lokalnych studentów, podczas gdy trzy największe
uniwersytety Berlina: Humboldta, Wolny i Techniczny, wraz ze studencką i metropolitalną
atmosferą miasta, przyciągają młodzież z zachodnich i południowych części Niemiec oraz
z zagranicy.
Najważniejszą i dominującą rolę w systemie szkolnictwa wyższego regionu pełnią uniwersytety,
gdzie studiuje ok. 68% wszystkich studentów. Należy przy tym pamiętad, że do uniwersytetów
zaliczono także Uniwersytet Techniczny w Berlinie. Kolejną grupę stanowią wyższe szkoły
zawodowe, które wybrało ok. 31% studentów. Uczelnie artystyczne i administracji uzupełniają
– 190 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
spektrum możliwości studiowania, nie stanowiąc przy tym znaczącego potencjału edukacyjnego
regionu.
Tabela 60: Studenci wyższych uczelni Brandenburgii w podziale na typy w latach 2009 – 2012
Uniwersytety
kobiety
obcokrajowcy
Uczelnie artystyczne
kobiety
obcokrajowcy
Wyższe szkoły zawodowe
kobiety
obcokrajowcy
Wyższe szkoły administracji
kobiety
obcokrajowcy
Razem
kobiety
obcokrajowcy
2009/2010
33 026
18 204
4 553
532
253
55
15 401
6 386
1 027
674
326
1
49 633
25 169
5 636
2010/2011
33 954
18 690
4 580
540
267
64
15 766
6 637
1 150
681
351
50 941
25 945
5 794
2011/2012
34 031
18 712
4 709
551
264
69
16 271
6 842
1 321
770
349
51 623
26 167
6 099
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Statistisches Jahrbuch Brandenburg
Niemal cały potencjał uczelni wyższych Berlina i Brandenburgii tworzy nieformalnie,
lecz praktycznie, jeden system, połączony sprawną siecią komunikacji kolejowej. Największe
uczelnie Brandenburgii położone w Poczdamie i Frankfurcie nad Odrą związane są z Berlinem
zarówno miejscem zamieszkania studentów, jak i często wykładowców. Często osoby, które
nie dostały się na wymarzony kierunek na berlioskiej uczelni, podejmują go w Poczdamie
lub Frankfurcie.
Przyszły potencjalny popyt na edukację w regionie jest zależny od wielu czynników,
uwarunkowanych zarówno przez lokalne warunki społeczne i gospodarcze, jak i przez bliższe
i dalsze otoczenie oraz konkurencyjnośd innych ośrodków i regionów. Zapotrzebowanie
na przyszłych pracowników wykwalifikowanych wedle określonych profilów jest niezwykle
trudne, z uwagi na dużą zmiennośd i ograniczoną przewidywalnośd uwarunkowao, przede
wszystkim gospodarczych. Jeden znaczący inwestor, chcący zatrudnid kilkuset pracowników
w określonej branży i o specyficznych kwalifikacjach, może w ciągu kilku miesięcy diametralnie
zmienid zapotrzebowanie na edukację w mieście czy regionie. Dodatkowo, zapotrzebowanie
na edukację, z uwagi na mobilnośd ludzi, może byd generowane przez mieszkaoców innych
regionów, tak jak i mieszkaocy danego regionu mogą realizowad swoje potrzeby edukacyjne
w innych ośrodkach. Można jednak spróbowad określid podstawowe kierunki edukacji, które
– 191 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
z dużym prawdopodobieostwem, przy odpowiednim poziomie realizacji, będą spotykały się
ze względnie dużym popytem na rynku pracy w perspektywie najbliższych kilku lat.
Uwzględniając obecny i potencjalny popyt na rynku pracy województwa lubuskiego,
Brandenburgii i Berlina, na poziomie zawodowego szkolnictwa średniego można spodziewad się
znaczącego zapotrzebowania na kadry w następujących, chod często nie najlepiej płatnych,
dziedzinach:

Mechanika, maszynoznawstwo, produkcja maszyn i urządzeo, technika budowy
pojazdów mechanicznych, budowy kolei, telematyka

Budownictwo, w tym infrastruktury komunikacyjnej, ale także remonty i renowacje

Wsparcie techniczne i operacyjne sektora medycznego, w tym technicy medyczni,
niższy personel medyczny, laboranci

Nowoczesne, ekologiczne rolnictwo, połączone z marketingiem i przedsiębiorczością

Logistyka, transport i magazynowanie

Call Centers
Najprawdopodobniej, wraz z coraz to bardziej postępującym upowszechnieniem szkolnictwa
wyższego, zapotrzebowanie na edukację na tym poziomie będzie się wiązało nie tylko
z określonym profilem studiów, ale także z jakością studiowania czy kategoryzacją uczelni.
Jak się wydaje w najbliższych latach można liczyd na popyt na absolwentów następujących
kierunków/ dziedzin.

Technologie informatyczne, komputeryzacja, obsługa sieci i serwerów

Energetyka, a w szczególności pozyskiwanie energii ze źródeł odnawianych

Life sciences, wraz z biomedycyną i biofizyką

mikrotechnologie/ Enabling Technologies (technika laserowa, nanotechnologia,
optyka)

Opieka społeczna, a w szczególności opieka nad osobami starszymi

Obsługa ruchu turystycznego, zarządzanie sportem, rekreacja
Przedstawiony powyżej ogólny zakres tematyczny zapotrzebowania na edukację nie ogranicza
się jedynie do rynku pracy województwa lubuskiego, ale uwzględnia także potencjalną
mobilnośd mieszkaoców i możliwości znalezienia pracy w sąsiednich regionach, zarówno Polski,
jak i Niemiec.
– 192 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
6.2. Instytucje otoczenia biznesu
Województwo Lubuskie
Instytucje otoczenia biznesu mają na ogół pośredni, ale bardzo istotny wpływ na warunki
działalności gospodarczej. Ich znaczenie nabiera szczególnej wagi w momencie podejmowania
decyzji o lokalizacji inwestycji. Na tym etapie najważniejszą rolę odgrywają instytucje otoczenia
biznesu odpowiedzialne za kontakt i pozyskanie potencjalnych inwestorów.
Zgodnie z jedną z definicji47, instytucje otoczenia biznesu to instytucje non-profit, nie działające
dla zysku lub przeznaczające zysk na cele statutowe zgodne z zapisami w statucie (…),
posiadające bazę materialną, techniczną, zasoby ludzkie i kompetencyjne do świadczenia usług
na rzecz sektora MŚP. Do tej grupy zaliczane są m.in. agencje rozwoju regionalnego, ośrodki
szkoleniowo-doradcze, fundusze, organizacje reprezentujące przedsiębiorców, instytucje
proinnowacyjne działające na rzecz innowacyjności.
Zgodnie z szerszą definicją za instytucje wsparcia biznesu można uznad również instytucje
wspierające ogół przedsiębiorców, a więc nie tylko MŚP, również na zasadach komercyjnych.
Do tej ostatniej grupy zaliczają się więc banki i inne instytucje wsparcia finansowego, doradcy
prawni, podatkowi, fundusze leasingowe. Tym niemniej, na potrzeby niniejszego opracowania
skoncentrowano się na instytucjach, których głównym celem działalności nie jest zysk.
Województwo lubuskie wyróżnia się rozwiniętą siecią instytucji otoczenia biznesu, do których
należą:
47

Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Zielona Góra

Żagaoska Agencja Rozwoju Lokalnego Sp. z o.o. Żagao

Lubuski Park Przemysłowo -Technologiczny sp. z o.o. Zielona Góra

Park Naukowo-Technologiczny Uniwersytetu Zielonogórskiego Zielona Góra

Kostrzyosko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. Kostrzyn nad Odrą

Organizacja Pracodawców Ziemi Lubuskiej Zielona Góra

Wojewódzki Zakład Doskonalenia Zawodowego w Gorzowie Wlkp.

Regionalne Centrum Technologii i Wiedzy „Interior” Sp. z o.o. w Nowej Soli - Park
Technologii i Logistyki Przemysłu „INTERIOR” Nowa Sól

Centrum Energetyki Odnawialnej przy PWSZ w Sulechowie
Wanda Budrecka, Instytucje otoczenia biznesu, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Wa-wa 2004, str. 5
– 193 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011

Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii UZ Zielona Góra

Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości UZ Zielona Góra

Inkubator Przedsiębiorczości - Lubuska Fundacja Zachodnie Centrum Gospodarcze
w Gorzowie Wlkp.

Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości w Gorzowie Wlkp.

Inkubator w Żagaoskiej Agencji Rozwoju Lokalnego Żagao

Zachodnia Izba Przemysłowo-Handlowa Gorzów Wlkp.

Lubuska Izba Budownictwa Zielona Góra

Stowarzyszenie Wspierania Małej Przedsiębiorczości Dobiegniew

Lubuski Fundusz Poręczeo Kredytowych Zielona Góra

Lubuski Fundusz Pożyczkowy Zielona Góra

Lubuskie Centrum Obsługi Inwestora Zielona Góra

Lubuski Klaster Metalowy Gorzów Wlkp.

Lubuski Szlak Wina i Miodu Zielona Góra

Fundacja Przedsiębiorczośd Żary

Lubuski Klaster Szkoleniowo-Doradczy na rzecz Produktu Regionalnego Kostrzyn
nad Odrą
Z pewnością duża oferta dotyczy inkubatorów przedsiębiorczości. Działania te dotyczą zarówno
oferty parków technologicznych, jak i niezależnych jednostek funkcjonujących na największych
uczelniach województwa. Założeniem inkubatorów jest oferowanie bardzo atrakcyjnych
warunków lokalowych oraz działania wspierające nowych przedsiębiorców w fazie powstania
i pierwszych miesięcy, maksymalnie kilku lat działalności. Wsparcie może dotyczyd doradztwa
biznesowego, prawnego (w tym własności intelektualnej), pozyskania finansowania.
Często firmy startujące w ramach inkubatora, kontynuują swoją działalnośd w ramach parku
technologicznego. Realizacja działalności wymienionych instytucji otoczenia biznesu wpływa
na realizację jednego z celów rozwojowych Strategii Rozwoju województwa dotyczących
wspierania i rozwoju przedsiębiorczości. Jednym z czynników, które to umożliwiają jest według
diagnozy zawartej w Strategii, usprawnienie narzędzi transferu innowacji i technologii,
co ma skutkowad wzrostem konkurencyjności przedsiębiorstw w województwie.
Istotnym dopełnieniem listy są klastry integrujące producentów, dostawców i instytucje
wspierające dane branże. Szczególnie istotne dla gospodarki są klastry, których powstanie jest
– 194 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
inicjatywą oddolną, gdyż ich działalnośd ma szanse na długoletnie funkcjonowanie. Przykładem
jest tu Lubuski Klaster Metalowy.
Nie do przecenienia, szczególnie dla nowo powstałych firm jest działalnośd funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych, do których zalicza się nagradzany za aktywnośd i skutecznośd
działania Lubuski Fundusz Poręczeo Kredytowych.
Berlin i Brandenburgia
Bliskośd centrów decyzyjnych, wykwalifikowana siła robocza, elastyczny czas pracy, wysoka
produktywnośd, największa liczba placówek naukowych i badawczych w Niemczech,
nowoczesna infrastruktura, innowacyjni poddostawcy, nieruchomości w atrakcyjnych cenach
w każdej lokalizacji, najlepsze warunki wspierania przedsiębiorczości w Europie, doskonała
jakośd życia - tymi czynnikami region stołeczny Berlin- Brandenburgia stara się przyciągad
inwestorów.
Berlin-Brandenburgia oferuje pod względem środków wspierających przedsiębiorczośd jedne
z najlepszych warunków w Europie. System otoczenia biznesu bazuje instytucjach
tak publicznych, jak i prywatnych. Do najważniejszych instytucji działających na terenie Berlina
i Brandenburgii można zaliczyd:

Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie (Federalne Ministerstwo Gospodarki
i Technologii)

ZukunftsAgentur Brandenburg (Agencja Rozwoju Brandenburgii)

Berlin Partner GmbH

Agentur für Arbeit (Agencja Pracy)

Landesagentur für Struktur und Arbeit Brandenburg (LASA) (Krajowa Agencja
Przekształceo Strukturalnych i Pracy Brandenburgia)

Industrie- und Handelskammern Berlin - Brandenburg (IHK) (Zrzeszenie Izb
Przemysłowo-Handlowych Brandenburgii i Berlina), w tym:
o Industrie und Handelskammer Potsdam (Izba Przemysłowo-Handlowa w Poczdamie)
o Industrie- und Handelskammer Frankfurt (Oder) Izba Przemysłowo-Handlowa
we Frankfurcie n. Odra
o Industrie und Handelskammer Cottbus (Izba Przemysłowo-Handlowa w Cottbus)
– 195 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011

Allgemeiner Verband der Wirtschaft für Berlin und Brandenburg e.V., Cottbus/Frankfurt
(Oder) Powszechny Związek Gospodarczy Berlina i Brandenburgii, Cottbus/Frankfurt
nad Odrą

Bundesverband mittelständische Wirtschaft- Unternehmerverband Deutschland
e. V. (BVMW)
(Federalne
Stowarzyszenie
Przedsiębiorców
NiemieckichPrzedsiębiorstwa Średniej Wielkości)

Investitionsbank des Landes Brandenburg (Bank Inwestycyjny Landu Brandenburgii)
i Investitionsbank Berlin

Centrum für Innovation und Technologie GmbH (Centrum Innowacji i Technologii
Sp. z o.o. - Agencja Wspierania Przedsiębiorczości w Powiecie Szprewa-Nysa)

Vereinigung
der
Unternehmensverbände
in
Berlin
und
Brandenburg
e. V. (Stowarzyszenie Organizacji Przedsiębiorców w Berlinie i Brandenburgii)

Handwerkskammer Potsdam (Izba Rzemiosła w Poczdamie)

Handwerkskammer Frankfurt (Oder) Izba Rzemiosła we Frankfurcie n. Odra

Handwerkskammer Cottbus (Izba Rzemiosła w Cottbus)

Liczne lokalne Izby i Stowarzyszenia Rzemieślników i Przedsiębiorców

Placówki naukowo-badawcze, w tym 7 Placówek Zrzeszenia Niemieckich Centrów
Badawczych im. Hermanna von Helmholtza w Berlinie, Poczdamie, Zeuthen, Teltow;
10 Instytutów Fraunhofer-Gesellschaft w Berlinie, Golm, Teltow, Bergholz- Rehbrücke,
Cottbus; 19 Instytutów i 2 oddziały zamiejscowe Leibniz-Gemeinschaft w Berlinie,
Poczdamie, Bergholz-Rehbrücke, Frankfurcie n. Odrą, Großbeeren; 8 Instytutów
i Archiwum Max-Planck-Gesellschaft w Berlinie, Poczdamie, Golm oraz liczne prywatne
i prywatno-publiczne instytuty naukowe.

Parki technologiczne i centra innowacji
6.3. Porównanie usług rynku pracy
Na rozwój gospodarczy regionu wpływa z pewnością poziom aktywności i różnorodnośd usług
rynku pracy. Szerokie ich spektrum i aktywnośd w działalności umożliwia zarówno szybsze
skojarzenie popytu i podaży rynku pracy, jak również w przypadku problemów strukturalnych
pozwala na lepsze dostosowanie pracowników do ewoluujących potrzeb pracodawców. Celem
dobrej polityki rynku pracy powinno byd:

Szybkie i możliwie długotrwale zatrudnienie (bez wsparcia)
– 196 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011

Efektywniejsze wykorzystanie krajowego potencjału pracowniczego/ ludzkiego

Znaczny wzrost stopy zatrudnienia
Przedsięwzięcia zarówno polskiej, jak i niemieckiej polityki rynku pracy maja na celu zarówno
aktywizację zawodową osób z trudnym dostępem do rynku pracy jak również (re)integracje
długotrwale bezrobotnych. Aby zapewnid długotrwale zatrudnienie należy zwiększyd szanse
na zatrudnienie poprzez rozwój kompetencji oraz utrzymad obecny stan zatrudnienia poprzez
intensywne szkolenia lub dokształcanie zawodowe. Inwestycje w rozwój nowych kwalifikacji
zawodowych lub utrzymanie ich na wysokim poziomie jest podstawą zapobiegania bezrobociu.
Jednocześnie pokrywa zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych pracowników i dobrze
wykształcone społeczeostwo.
W przypadku Polski, katalog usług rynku pracy zdefiniowany jest w art. 35 ustawy z dnia
20 kwietnia 2004r o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.48 Na jego podstawie
można wymienid: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe i informację zawodową, pomoc
w aktywnym poszukiwaniu pracy, organizację szkoleo. Usługi rynku pracy dotyczą zarówno osób
aktywnych, jak i pasywnych zawodowo.
Istotnym zagadnieniem związanym z rynkiem pracy jest również realizowanie zadao związanych
z zabezpieczeniem społecznym w zakresie świadczeo dla bezrobotnych.
Finansowanie usług rynku pracy w Polsce pochodzi ze środków:

Funduszu Pracy,

środków własnych samorządów (w tym środków publicznych służb zatrudnienia
prowadzonych przez samorządy),

innych instytucji rynku pracy,

pracodawców,

pracowników.
Usługi rynku pracy w Polsce realizowane są przede wszystkim w oparciu o sied publicznych służb
zatrudnienia, na zasadzie powszechności i braku odpłatności. Jest to szczególnie istotne
w sytuacji dużego rozwarstwienia w strukturze kwalifikacji zawodowych i umiejętności
samodzielnego poszukiwania pracy. Szeroki i łatwy dostęp do usług rynku pracy zwiększa szanse
na aktywizację zawodową, szczególnie na obszarach i w sektorach z występującymi problemami
strukturalnymi oraz wśród grupy tzw. osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy.
48
tekst jednolity Dz. U. Nr 69 z 2008r., poz. 415 z późn. Zmianami.
– 197 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Zalicza się do nich osoby: do 25 roku życia, długotrwale bezrobotni, powyżej 50 roku życia,
bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego,
samotnie wychowujące dziecko, które po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęły
zatrudnienia, niepełnosprawni.
6.3.1. Pośrednictwo pracy
Jedną z podstawowych usług pracy jest pośrednictwo, czyli kojarzenie pracowników
z pracodawcami oferującymi miejsca pracy.
Aby skutecznie realizowad powyższy cel, niezbędne są również działania szczegółowe, takie
jak pozyskiwanie i upowszechnianie ofert pracy, udzielanie pracodawcom informacji
o kandydatach, w związku ze zgłoszoną ofertą pracy, upublicznianie informacji o aktualnej
sytuacji i przewidywaniach co do zmian na rynku pracy.
Usługi pośrednictwa pracy realizowane są zarówno w Polsce, jak i w Niemczech jako zdanie
publiczne, regulowane ustawowo. Dodatkowo, na rynku funkcjonują prywatne agencje
pośrednictwa pracy, których zakres zadao nie zawsze jest kompleksowy z punktu widzenia walki
z bezrobociem i aktywizacji rynku pracy.
Cele strategiczne i kierunki dotyczące rynku pracy formułowane są na szczeblu rządowym,
jak i samorządowym. W przypadku Polski, najważniejsze regulacje zawarte są w ramach ustawy
z dnia 20 kwietnia 2004r o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.49
Pośrednictwo pracy jako usługa o charakterze publicznym, powszechnym, pozwala
na kompleksowośd działao a z drugiej strony umożliwia szczegółową analizę i publikację
wiarygodnych danych dotyczących rynków pracy. Do najważniejszych miar uzyskiwanych z baz
danych funkcjonujących w ramach urzędów pracy należą liczba i struktura zarejestrowanych
bezrobotnych czy liczba i struktura ofert pracy.
Jak już wspomniano, usługi pośrednictwa pracy stanowią też przedmiot zainteresowania
biznesowego. Usługi te są odpłatne (opłata może byd uiszczana przez pracodawców,
pracowników lub obie strony). Wskazana ustawa określa jednak, że agencje zatrudnienia nie
mogą pobierad opłat od osób poszukujących pracy, za wyjątkiem pośrednictwa do pracy za
granicą. W tej sytuacji agencja pracy ma prawo do pokrycia części kosztów ze środków osób
poszukujących pracy. Większośd firm zajmujących się kojarzeniem podaży i popytu na rynku
pracy to przedsiębiorstwa małe, zatrudniające kilku pracowników i koncentrujące się
na pewnych określonych niszach, np.: pośrednictwo dla inżynierów, budowlaoców, marynarzy,
pracowników sezonowych. Częśd pośredników specjalizuje się w działalności transgranicznej.
49
tekst jednolity Dz. U. Nr 69 z 2008r., poz. 415 z późn. zmianami
– 198 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
W przypadku województwa lubuskiego, dotyczy to szczególnie poszukiwania ofert pracy
dla mieszkaoców województwa w zachodnich krajach Europy, w tym w Niemczech.
Dualizm w realizacji zadao pośrednictwa pracy – zarówno przez organy publiczne,
jak i w ramach działalności komercyjnej umożliwia sprawnośd w realizacji zadao oraz zapewnia
ich powszechnośd. Istnieją równocześnie wyraźne różnice w zakresie usług oferowanych
komercyjnie, w stosunku do administracji publicznej. W podejściu biznesowym dominuje
podstawowe zadanie – pośrednictwo. W przypadku urzędów pracy, osoby uzyskują dużo
bardziej kompleksowe wsparcie, związane m.in. z zabezpieczeniem społecznym w sytuacji
bezrobocia, aktywnym wsparciem w poszukiwaniu pracy. Równocześnie, analiza ofert pracy
wskazuje, że to właśnie komercyjni pośrednicy dysponują bardziej atrakcyjnymi (zarówno pod
względem płacy, jak i wymaganych kwalifikacji) możliwościami. Funkcjonowanie agencji
zatrudnienia charakteryzujących się dobrym rozpoznaniem rynku pracy, w tym licznymi
kontaktami z pracodawcami, stwarza bezrobotnym oraz osobom poszukującym pracy
dodatkowe możliwości jej otrzymania50.
Należy wskazad, że w Polsce zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie
pośrednictwa pracy, w tym pracy tymczasowej, jest działalnością regulowaną w rozumieniu
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz.
1095, z późn. zm.) i wymaga wpisu do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia.
Rejestr ten jest prowadzony przez marszałka województwa.
Według danych Krajowego Rejestru Agencji Zatrudnienia, na dzieo 31 grudnia 2011 roku
na terenie województwa lubuskiego zarejestrowanych było 81 aktywnych podmiotów
prowadzących agencje zatrudnienia na 2990 w całej Polsce. Najwięcej agencji zanotowano
w województwie mazowieckim – 723, a najmniej w podlaskim – 3551.
Najważniejszym paostwowym pośrednikiem jest w Niemczech jest niemiecki urząd pracy
(Agentur für Arbeit). W każdym Urzędzie Pracy w Niemczech działają Europejskie Służby
Zatrudnienia – Europaservice der Bundesagentur fur Arbeit. Na analizowanym terenie znajduje
się 8 placówek tej instytucji:

Regionaldirektion Agentur für Arbeit Berlin-Brandenburg, Berlin

Agentur für Arbeit Cottbus

Agentur für Arbeit Eberswalde

Agentur für Arbeit Frankfurt (Oder)
50
„Agencje zatrudnienia 2010 r., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy, Warszawa
2011, str. 34.
51
http://www.kraz.praca.gov.pl uzyskane w dniu 19.11.2011
– 199 –
DS CONSULTING

Agentur für Arbeit Neuruppin

Agentur für Arbeit Potsdam

Agentur für Arbeit Berlin Süd

Agentur für Arbeit Berlin Nord

Agentur für Arbeit Berlin Mitte
25 listopada 2011
Przy Urzędzie Pracy działa Biuro Informacji Zawodowej. Głównym zadaniem Biura Informacji
Zawodowej Urzędu Pracy jest pomoc w znalezieniu pracy osobom z każdej grupy wiekowej:
zarówno absolwentom (50%), jak i osobom starszym (50%). Tej ostatniej grupie poświęcona jest
ostatnio szczególna uwaga. Biuro to, działając już od 30 lat, aktywizuje bezrobotnych
do szukania pracy oraz motywuje do stałego przekwalifikowywania się. W Urzędzie Pracy działa
dobrze wyposażona biblioteka multimedialna. Na kilkudziesięciu stanowiskach komputerowych
istnieje możliwośd bezpłatnego skorzystania z Internetu. Można tu uzyskad pomoc w założeniu
konta i zamieścid swoje ogłoszenie w bezpłatnym Banku Danych. Można także uzyskad
połączenie z giełdami pracy, gdzie znajdują się oferty pracodawców. Każde ogłoszenie posiada
pełne dane firmy, opis oferty pracy, wymagania oraz adres poczty elektronicznej i telefon do
firmy. Osoby bezrobotne, zainteresowane daną ofertą pracy, mogą ją bezpłatnie wydrukowad
na każdym stanowisku komputerowym. W biurze znajduje się także biblioteka, gdzie
w skatalogowanej formie znajdują się wszelkie niezbędne informatory dotyczące możliwości
poszukiwania pracy oraz najbardziej poszukiwanych zawodów na niemieckim rynku pracy. Przy
drzwiach wejściowych do Urzędu Pracy znajdują się gabloty z ulotkami, gdzie zamieszczone
są informacje dla osób poszukujących pracy - osobne dla absolwentów, a inne dla pozostałych
osób. Ulotki są tak opracowane, co podkreślano w UP, aby zmusiły do działania nawet
najbardziej biernych bezrobotnych.
Doradcy zawodowi zatrudnieni w Urzędzie Pracy współpracują nie tylko z zakładami pracy
i instytucjami, ale także ze szkołami. Podczas spotkao z uczniami doradzają, jakie kierunki
kształcenia wybrad oraz wskazują zawody, których absolwenci będą poszukiwani na rynku pracy
za kilka lat. Z ich usług korzysta w ciągu roku ok.3,5 tys. uczniów.
Oprócz Urzędu Pracy funkcjonują liczni prywatni pośrednicy pracy (privater Arbeitsvermittler),
którzy pomagają osobom bezrobotnym w uzyskaniu zatrudnienia a pracodawcom w pozyskaniu
pracowników. Rola pośrednika sprowadza się do skojarzenia osoby poszukującej pracy
z pracodawcą. Inaczej działa agencja pracy tymczasowej (Arbeitsnehmerüberlassung). Zatrudnia
ona osoby poszukujące pracy i kieruje do innej firmy, czyli wypożycza swoich pracowników innej
firmie na określony czas. W efekcie osoba poszukująca pracy podpisuje umowę o pracę
z agencją pracy tymczasowej i staje się pracownikiem tymczasowym. Zatrudnianie pracowników
tymczasowych wynika przede wszystkim z sezonowości. Pracownicy tymczasowi są zatrudniani
– 200 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
najczęściej na zastępstwo innych pracowników lub okresowo przy projektach specjalnych przy
doraźnej potrzebie. Działalnośd agencji pośrednictwa pracy (private Arbeitsvermittlung) jest
działalnością gospodarczą i nie wymaga dodatkowego pozwolenia ani koncesji. Oznacza
to, że każda osoba fizyczna czy prawna, która pośredniczy w poszukiwaniu pracy musi byd
wpisana do ewidencji działalności gospodarczej we właściwym urzędzie miasta,
zaś wynagrodzenie dla pośrednika nie może wynieśd więcej niż 2 000 Euro.
Prawo do niemieckiego zasiłku dla bezrobotnych (Arbeitslosengeld – ALG I) nabywa osoba,
która w ostatnich dwóch latach przepracowała co najmniej 360 dni kalendarzowych i była w tym
okresie objęta ubezpieczeniem społecznym na terenie Niemiec. Wysokośd i długośd okresu
pobieranego zasiłku jest uzależniona od ostatnio osiąganych dochodów oraz sytuacji
materialnej. Długośd wypłaty zasiłku zależy od długości stażu pracy bezrobotnego i wynosi
od 180 do 720 dni kalendarzowych.
Podstawowym narzędziem wykorzystywanym w pośrednictwie pracy w Niemczech, w tym
w Berlinie i Brandenburgii jest internet. To najbardziej popularny i skuteczny sposób
poszukiwania pracy w Niemczech. Pracodawcy, którzy poszukują pracowników zamieszczają
ogłoszenia o pracę na swoich stronach internetowych lub korzystają z usług wyspecjalizowanych
firm rekrutacyjnych. Oferty pracy są dostępne na stronach internetowych niemieckiego urzędu
pracy www.jobboerse.arbeitsagentur.de oraz na stronach prywatnych pośredników pracy,
z których do najpopularniejszych należą www.jobware.de, www.stellenanzeigen.de,
www.cesar.de,
www.berufsstart.de,
www.jobpilot.de,
www.arbeit-online.de,
www.jobworld.de, www.job24.de.
6.3.2. Poradnictwo zawodowe, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, szkolenia
Poradnictwo zawodowe, powiązane z pomocą w aktywnym poszukiwaniu pracy jest jednym
z zasadniczych elementów pakietu wsparcia pracowników w ramach usług rynku pracy. Nie
są to pojęcia tożsame, ale bardzo często realizowane lub koordynowane wspólnie przez te same
instytucje.
Poradnictwo zawodowe jest zdefiniowane w art. 38. ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.52 Ustawodawca określił, że poradnictwo
zawodowe i informacja zawodowa polega na udzielaniu bezrobotnym i poszukującym pracy
pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia. Pomoc ta obejmuje
udzielanie informacji o zawodach, rynku pracy oraz możliwościach szkolenia i kształcenia,
na udzielaniu porad ułatwiających wybór zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę
zatrudnienia, badanie zainteresowao i uzdolnieo zawodowych, inicjowaniu, organizowaniu
52
tekst jednolity Dz. U. Nr 69 z 2008r., poz. 415 z późn. zmianami
– 201 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
i prowadzeniu grupowych porad zawodowych dla bezrobotnych i poszukujących pracy. Pomoc
jest również udzielana pracodawcom, w zakresie doboru kandydatów do pracy spośród
bezrobotnych i poszukujących pracy i we wspieraniu rozwoju zawodowego pracodawcy i jego
pracowników przez udzielanie porad zawodowych.
Poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa są świadczone w formie grupowej lub w formie
porady indywidualnej. Doradztwo zawodowe koncentruje się więc na identyfikacji
predyspozycji, zainteresowao, umiejętności pracownika lub przyszłego pracownika.
Identyfikacja ta dotyczy więc zarówno kwalifikacji, wynikających z dotychczasowego nauczania
lub kariery zawodowej, ale również z tzw. kompetencji miękkich (np. zdolnośd do pracy
w grupie, zdolności przywódcze, odpornośd na stres).
Należy wskazad, że w Polsce zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie
doradztwa personalnego i poradnictwa zawodowego jest działalnością regulowaną
w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U.
z 2007 r. Nr 155, poz. 1095, z późn. zm.) i wymaga wpisu do rejestru podmiotów prowadzących
agencje zatrudnienia. Rejestr ten jest prowadzony przez marszałka województwa.
Instytucje poradnictwa zawodowego
W województwie lubuskim funkcjonuje 119 instytucji poradnictwa zawodowego
zlokalizowanych w 47 miejscowościach. Oznacza to powszechnośd dostępu do usług
poradnictwa zawodowego i pomocy w poszukiwaniu pracy, chociaż ich zakres jest zależny od
typu danego ośrodka i wielkości.
Tabela 61: Publiczne instytucje poradnictwa zawodowego w województwie lubuskim
Liczba instytucji
poradnictwa
zawodowego
Miejscowości
Zielona Góra
Gorzów Wlkp.
Żary,
Wschowa
12
5
4
3
2
1
Kostrzyn, Strzelce Krajeńskie, Drezdenko, Sulęcin, Żagań, Szprotawa
Sulechów, Krosno Odrzańskie, Gubin, Międzyrzecz, Witnica, Skwierzyna, Nowa Sól,
Słubice
Bogdaniec, Nowogród Bobrzański, Sława, Świebodzin, Bytom Odrzański, Trzciel,
Dobiegniew, Jasień
Kożuchów, Cybinka, Słońsk, Lubięcin, Górzyca, Radoszyn, Santok, Świdnica, Otyń,
Brzeźnica, Iłowa, Małomice, Trzebiel, Dąbie, Wymiarki, Gozdnica, Niegosławice, Tuplice,
Przewóz, Łęknica, Lipinki Łużyckie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WUP w Zielonej Górze
– 202 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Na podstawie poprzedniej tabeli widoczne jest, że najwięcej instytucji poradnictwa
zawodowego zlokalizowanych jest w największych miastach regionu – Zielonej Górze
i w Gorzowie Wlkp. – po 12. W innych miejscowościach występuje nie więcej niż po 5 tego typu
punktów. Najważniejszym typem jednostek są powiatowe urzędy pracy (lub ich filie).
W województwie istnieje również szereg specjalistycznych jednostek, takich jak: CIiPKZ –
Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej w Zielonej Górze i w Gorzowie Wlkp.
W kilku miejscowościach zlokalizowane są Poradnie Psychologiczno – Pedagogiczne. Często
występującą formą są jednostki umiejscowione w strukturach szkół i uczelni – szkolne
i akademickie biura karier. W mniejszych miejscowościach często jedyną placówką są Gminne
Centra Informacji i Kluby Pracy. Te ostatnie ukierunkowane na realizację zadao z zakresu
„Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy”. Koncentrują się więc często na pomocy osobom
długotrwale pozostającym bez pracy. W szczególności chodzi o osoby z deficytem umiejętności
w poszukiwaniu pracy lub dla osób, które po długim okresie braku aktywności zawodowej mają
zamiar wrócid na rynek pracy.
Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy, na podstawie w art. 39. wspominanej wcześniej
ustawy, definiowana jest jako pomoc w przygotowywaniu bezrobotnych i poszukujących pracy
do lepszego radzenia sobie w poszukiwaniu i podejmowaniu zatrudnienia. Formami pomocy są:
uczestnictwo w szkoleniach z zakresu umiejętności poszukiwania pracy, uczestnictwo
w zajęciach aktywizacyjnych i dostęp do informacji i elektronicznych baz danych służących
uzyskaniu umiejętności poszukiwania pracy i samozatrudnienia.
Szczególnie predysponowane do tej pomocy są osoby, które opuściły grono aktywnych
zawodowo z uwagi na restrukturyzację niektórych branż i sektorów (np. rolnictwo) oraz osoby
w wieku 50+, dla których zwolnienie z pracy oznacza koniecznośd aktywności w poszukiwaniu
pracy w formach im nie znanych.
W warunkach polskich, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy jako zadanie publiczne jest
udzielana przez powiatowe urzędy pracy w ramach klubów pracy oraz przez centra informacji
i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urzędów pracy.
Zadanie to realizowane może byd również na warunkach komercyjnych, przy czym kwestia
odpłatności za usługę ogranicza grono zainteresowanych.
Organizacja szkoleo
Organizacja szkoleo jest jedną z usług rynku pracy, stanowiących przedmiot zainteresowania
zarówno instytucji publicznych, jak i rynku komercyjnych doradców i trenerów. Przy czym
istotną różnicą jest sprofilowanie sfery publicznej na wsparcie osób bezrobotnych oraz
zagrożonych wykluczeniem społecznym w wyniku możliwości bezrobocia.
– 203 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
W sferze publicznej, za organizację szkoleo w warunkach polskich odpowiada starosta powiatu,
mając do dyspozycji m.in. środki z Funduszu Pracy i fundusze UE. Szkolenia bezrobotnych
realizowane są w celu podniesienia ich kwalifikacji zawodowych i innych kwalifikacji
zwiększających szansę na podjęcie lub utrzymanie zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub
działalności gospodarczej, w szczególności w przypadku braku kwalifikacji zawodowych,
konieczności zmiany lub uzupełnienia kwalifikacji, utraty zdolności do wykonywania pracy
w dotychczas wykonywanym zawodzie, braku umiejętności aktywnego poszukiwania pracy.
Co istotne, bezrobotnemu w okresie odbywania szkolenia, na które został skierowany przez
starostę (a w praktyce przez powiatowy urząd pracy lub inną publiczną jednostkę rynku pracy),
przysługuje stypendium finansowane ze środków Funduszu Pracy. Osoba, która z własnej winy
nie ukooczyła szkolenia, jest obowiązana do zwrotu jego kosztów. Organizacja szkoleo obejmuje
m.in. wybór instytucji szkoleniowej, monitorowanie przebiegu i analizy skuteczności
i efektywności szkoleo.
Według Rejestru Instytucji Szkoleniowych, w województwie lubuskim zarejestrowanych jest
299 instytucji szkoleniowych, w tym większośd w Zielonej Górze i Gorzowie Wlkp.53
W 2009 roku w szkoleniach i zajęciach aktywizacyjnych uczestniczyły w skali Polski 124 072
osoby, z czego 5939 w województwie lubuskim. Większośd działao w tym zakresie jest
realizowanych bezpośrednio przez powiatowe urzędy pracy. W ostatnich latach widoczny jest
coraz większy udział osób powyżej 45 roku życia oraz długotrwale bezrobotnych uczestniczących
w tego typu zajęciach.
Poradnictwo zawodowe w Niemczech realizowane przez Urzędy Pracy rozumiane jest jako
usługa świadczona nie tylko przy podejmowaniu pierwszej decyzji o wyborze zawodu, ale także
jako poradnictwo w odniesieniu do przebiegu pracy i kariery zawodowej w całym okresie
aktywności zawodowej. Klientami i grupami celów poradnictwa są:
53

Młodzież stojąca przed problemem wyboru zawodu w szkołach ogólnokształcących
i zawodowych,

Rodzice i pedagodzy jako ważne osoby w procesie wyboru zawodu,

Osoby przyuczane do zawodu,

Studenci i absolwenci szkół wyższych,

Osoby zawodowo czynne, bezrobotni, poszukujący porady, powracający do aktywnego
życia zawodowego,

Niepełnosprawni,
http://www.ris.praca.gov.pl:8090/ris/index.ftl uzyskane w dniu 21.11.2011
– 204 –
DS CONSULTING

25 listopada 2011
Pracodawcy i zakłady pracy w zakresie:
o Obsadzania miejsc kształcenia i miejsc pracy.
o Wspierania zawodowego.
o Rozwoju na rynku pracy.
o Kształcenia i dokształcania w miejscu pracy.
W ramach kompleksowego poradnictwa zawodowego w Niemczech dla dorosłych uwzględnia
się skłonności, zdolności, możliwości osób poszukujących porady oraz możliwości
ich zatrudnienia.
Poradnictwo zawodowe świadczone młodzieży oferowane jest przeważnie jako poradnictwo
indywidualne podczas osobistych rozmów, w których mogą również uczestniczyd rodzice.
Poradnictwo indywidualne to trwające przez całe życie towarzyszenie procesom zachodzącym
w życiu zawodowym klienta. Rozmowa taka powinna się cechowad partnerstwem,
zorientowaniem na klienta i ukierunkowaniem na osiągnięcie określonego celu.
Urzędy pracy przygotowują młodzież do podejmowania decyzji o wyborze zawodu poprzez
odpowiednie informowanie jej o istniejących możliwościach poprzez obszerne opracowania
informacyjne opisujące zawody i studia, pakiety medialne przygotowujące do podjęcia decyzji
o wyborze zawodu. Przedsięwzięcia związane z preorientacją zawodową realizowane przez
doradców zawodowych w formie grupowych rozmów w szkołach, spotkao z rodzicami, wystaw,
wykładów.
Usługi w zakresie poradnictwa karierowego prowadzone przez Urząd są bezpłatne dla
użytkowników i są finansowane z ustalonych ustawowo składek wnoszonych przez
pracodawców i pracowników.
Poradnictwo zawodowe uczniów
Wprowadzenie do świata zawodowego i świata pracy jest obowiązkowym komponentem
wszystkich cyklów kształcenia na poziomie szkoły średniej I stopnia. Wprowadzenie to odbywa
się w ramach osobnego przedmiotu (Arbeitslehre, czyli studia przedzawodowe) lub jest częścią
materiału omawianego na innych przedmiotach, jak wiedza o społeczeostwie, ekonomia
i technika. Nauczanie to bywa najczęściej realizowane w ostatnich dwóch latach edukacji
obowiązkowej, ale może też zacząd się wcześniej. Rzadziej prowadzi się je w szkołach
ogólnokształcących (Gymnasium), częściej w innych typach szkół (Hauptschule lub Realschule).
w 16 landach średni czas poświęcany na poradnictwo zawodowe to 2 godziny tygodniowo.
Celem tego przedmiotu jest rozwijanie umiejętności i dojrzałości potrzebnej do dokonania
wyboru ścieżki zawodowej i edukacyjnej. Szczególny nacisk kładzie się na rozumienie świata
– 205 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
pracy i jego wymagao. Uczniowie, którzy nie czują się na siłach, by rozpocząd edukację
na poziomie szkoły średniej II stopnia, często ze względu na pochodzenie ze środowiska
upośledzonego społecznie, trudności w nauce lub potrzebę pomocy w zakresie języka
niemieckiego
(imigranci),
mogą
odbyd
roczne
przygotowanie
do
zawodu
(Berufsvorbereitungsjahr).
Miejsce praktyk w strukturze programu nauczania w niemal wszystkich landach można odbyd
dwie lub trzy długie praktyki (organizowane we współpracy z firmami, izbami handlowymi
i szkołami), zazwyczaj po wcześniejszym przygotowaniu w szkole. Niektóre landy opublikowały
całościowe przewodniki nauczania i przygotowały materiały pedagogiczne, które mogą
wspomagad praktyki w miejscu pracy.
Praktyki zawodowe, zazwyczaj poprzedzone przygotowaniem w szkole, mają zapewnid naoczne
poznanie świata pracy i pomóc w wyborze zawodu. Wizyty organizowane są głównie w ramach
przedmiotów związanych z wprowadzeniem do życia zawodowego, a także innych, takich
jak chemia, fizyka, język niemiecki czy geografia.
Usługi poradnictwa w szkołach
Zawodowi doradcy z Federalnej Agencji Zatrudnienia odwiedzają szkoły i prowadzą kursy
poradnictwa zawodowego w każdej przedostatniej klasie kształcenia obowiązkowego. W czasie
tych kursów uczniowie korzystają z osobistego poradnictwa i są informowani o takich
wydarzeniach, jak targi czy seminaria na temat zatrudnienia oraz dostępnych zawodów, uczą
się, jak ubiegad się o pracę, przygotowad CV itp. Doradcy mogą też prowadzid kursy
uzupełniające, warsztaty doradcze dla małych grup lub krótkie dyskusje.
Aby odbyd bardziej szczegółowe rozmowy, uczniowie mogą udad się do ośrodka informacji
o zawodach (BIZ) Federalnej Agencji Zatrudnienia.
Usługi poradnictwa poza szkołą
Biura Federalnej Agencji Zatrudnienia oferują indywidualne doradztwo dla młodych osób
dorosłych. W ten sposób pomagają w określeniu potrzeb i przyszłych strategii postępowania
albo w interweniowaniu w przypadku sytuacji kryzysowych, jak przerwanie nauki w szkole.
Poradnictwo jest możliwe w kontakcie bezpośrednim lub na odległośd (na przykład przez telefon
lub e-mail). Oferuje się także usługi on-line za pośrednictwem Internetu.
Opracowany przez Federalne Ministerstwo Edukacji i Badao Naukowych program „Regiony
nauczania – wsparcie dla sieci” koncentrował się na kwestii poradnictwa zawodowego
ze szczególnym uwzględnieniem 25 regionów nauczania. W ramach tych projektów opracowano
i przetestowano całościowe modele rozwiązao w dziedzinie tworzenia i rozwijania regionalnych
– 206 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
agencji poradnictwa edukacyjnego, które spełniałyby wymagania powstałe w poszczególnych
sytuacjach oraz brałyby pod uwagę życiorysy klientów. Sieci Regionów Nauczania, w których
współdziałałyby ze sobą wszystkie liczące się na danym terenie podmioty związane z edukacją,
gospodarką i środowiskiem lokalnym, umożliwiałyby świadczenie usług poradnictwa
zawodowego w sposób całościowy, obejmujący wszystkie sfery kształcenia i dostawców usług
edukacyjnych, oferując wiele usług poradniczych zgodnie z potrzebami osób zainteresowanych.
W ramach wspólnego projektu o nazwie „Profesjonalizacja regionalnego poradnictwa
zawodowego w Niemczech” stworzono ramowy program szkolenia doradców zawodowych,
spełniający konkretne potrzeby regionów nauczania. Skupia się on na poradnictwie
obejmującym wszystkie aspekty edukacyjne, poradnictwo w sieciach oraz na szczeblu centrum
regionalnego. Na podstawie opisanego wyżej programu uzupełnionego przez specjalne moduły
dodatkowe (np. na temat poradnictwa zawodowego w firmach) kwalifikacje można zdobyd
za pośrednictwem dziewięciu regionalnych ośrodków kwalifikacji (RQZ).
Grupami docelowymi tych działao kwalifikacyjnych są pracownicy agencji poradnictwa
edukacyjnego w regionach nauczania, jak również pracownicy instytucji szkoleniowych, szkół,
instytucji szkolnictwa wyższego, lokalnych władz, izb handlowych i projektów edukacyjnych,
którzy w ramach swoich obowiązków pełnią m.in. funkcje doradcze.
Działania dodatkowe
W celu uzyskania podstawowej wiedzy o świecie biznesu i handlu uczniowie zakładają firmy
modelowe (Schülerfirmen). Uczestniczą także w targach, rozmawiają z profesjonalistami
i są zachęcani do uczęszczania na zajęcia w szkole zawodowej.
W zależności od nauczanego przedmiotu kształcenie nauczyciela, zwłaszcza szkolenie
przygotowawcze (Vorbereitungsdinst), zawiera elementy nauki o poradnictwie zawodowym
(Arbeitslehre). Aby wcześnie rozpoznad mocne i słabe strony uczniów, nauczyciele często ściśle
współpracują ze szkolnymi pedagogami, absolwentami i pracownikami socjalnymi
(Sozialpädagogen), psychologami, rodzicami i naukowcami.
Studium na temat jakości i profesjonalizmu w poradnictwie edukacyjnym i zawodowym
(Qualität und Professionalität in der Bildungs- und Berufsberatung, Schiersmann i inni, 2008),
obejmuje 10 kursów nauczania, 9 programów akademickich/uniwersyteckich oraz 10 kursów
doskonalenia zawodowego związanych mniej lub bardziej bezpośrednio z poradnictwem
zawodowym.
Doradcy z Federalnej Agencji Zatrudnienia często organizują (przy współpracy szkół) dni lub
wieczory informacyjne dla rodziców, uczestniczą też w organizacji takich wydarzeo, jak fora
zatrudnienia. Zachęca się rodziców, aby towarzyszyli swoim dzieciom podczas wizyt w biurach
– 207 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Agencji. W ciałach administracyjnych Federalnej Agencji Zatrudnienia zasiadają przedstawiciele
pracodawców uczestniczący w zarządzaniu ich działalnością.
Firmy uczestniczą w szkolnych projektach, sponsorują je, organizują praktyki itp. W tym
kontekście należy także wspomnied o Narodowym Forum Poradnictwa Edukacyjnego,
Zawodowego i Zatrudnienia. Jest to niezależna sied, w skład której mogą wchodzid wszystkie
instytucje i organizacje zaangażowane w szkolenia badawcze dla doradców, władze
samorządowe i agencje pozarządowe zajmujące się, oferujące lub finansujące poradnictwo
i opiekę psychologiczną, a także osoby korzystające z takich usług oraz organizacje
konsumenckie. Forum zajmuje się poradnictwem świadczonym na rzecz osób indywidualnych
w sektorze edukacyjnym, przygotowania zawodowego i zatrudnienia.
Forum Poradnictwa postrzega się jako platformę spotkania podmiotów obecnych w tym
obszarze, zapewniając możliwośd wymiany wiedzy i doświadczenia między wszystkimi sektorami
instytucjonalnymi, dyskusji nad wspólnymi problemami i projektami oraz szansę na osiąganie
wspólnych celów.
6.3.3. Działalność Europejskich Służb Zatrudnienia
Duża rola rynku pracy oraz nowe wyzwania jakie stoją przed gospodarkami zjednoczonej Europy
skłoniły Komisję Europejską do stworzenia instytucji – Europejskie Służby Zatrudnienia
(European Employment Services), w skrócie EURES. Działalnośd instytucji koncentruje się
na międzynarodowym pośrednictwie pracy, poradnictwie zawodowym i informowaniu na temat
warunków życia i pracy w krajach członkowskich, jak również na identyfikowaniu
i przeciwdziałaniu przeszkodom w mobilności pracowników.
EURES jest siecią współpracy publicznych służb zatrudnienia (urzędów pracy) krajów UE oraz
Norwegii, Islandii, Liechteinsteinu i Szwajcarii. Współpraca ta koncentruje się na 2 poziomach –
ogólnym i transgranicznym. Co istotne, nacisk w kooperacji położony jest na jej użytecznośd,
nawet przy braku podstaw formalnych, co skutkowało powstaniem kilku nieformalnych sieci
współpracy pomiędzy 2-3 paostwami.
Przykładem takiej współpracy jest nieformalne partnerstwo na pograniczu polsko-niemieckim w
ramach ODRA-ODER, którego głównym celem – jest „likwidowanie przeszkód w mobilności
zawodowej w regionie przygranicznym poprzez stałą współpracę w zakresie opracowania
pakietu działao służących mobilności pracowników w ramach obowiązujących uregulowao
prawnych dotyczących swobodnego przepływu pracowników, dialog i porozumienie pomiędzy
partnerami społecznymi i gospodarczymi”54. Na terenie województwa lubuskiego
54
http://www.eures.praca.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=114&Itemid=63#odraoder
uzyskane w dniu 20.11.2011
– 208 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
w ODRA_ODER uczestniczą powiatowe urzędy pracy w Międzyrzeczu, Słubicach i Żaganiu oraz
tereny Berlina i Brandenburgii a koordynacja prac realizowana jest przez Wojewódzki Urząd
Pracy w Zielonej Górze. Faktycznym przejawem aktywności w ramach ODRA-ODER jest
upowszechnienie informacji o ofertach pracy po obu stronach granicy oraz działania służące
upowszechnieniu informacji o możliwości zatrudnienia pracowników zagranicznych,
w szczególności ze współpracujących regionów.
Działania EURES realizowane są m.in. przez funkcjonowanie systematycznie aktualizowanej,
wielojęzycznej strony internetowej http://ec.europa.eu/eures/, na której zestawione są oferty
pochodzące z krajowych urzędów zatrudnienia lub umieszczone przez ekspertów EURES. Polscy
pracodawcy mogą umieszczad oferty pracy jedynie poprzez kontakt z urzędem pracy. Firmy,
które dają możliwośd zatrudnienia pracownikom zagranicznym, specjalnie zaznaczają swoje
oferty poprzez graficzny wyróżnik – niebieską flagę. Na koniec listopada 2011 roku, baza danych
EURES zawierała ponad 1,2 mln ofert pracy, w tym znakomita większośd prezentowanych
w językach ojczystych. Dla porównania, Centralna Baza Ofert Pracy obejmująca oferty pracy
zgłoszone do polskich powiatowych urzędów pracy zawierała w tym samym czasie około 8,5 tys.
ofert.
Działalnośd EURES pilotowana jest przez grupę kilkuset ekspertów/ przedstawicieli,
zlokalizowanych w większości krajów europejskich. Można powiedzied, że są oni animatorami
rynku pracy a ich działalnośd wpływa na skutecznośd przedsięwzięcia. Przykładem tej
działalności jest przeprowadzenie szybkiej rekrutacji pracowników do 2-miesięcznej pracy
sezonowej w niemieckim magazynie globalnego sklepu internetowego. Ekspert EURES
zidentyfikował pewne braki w ofercie pracy wynikające z niedostatecznej wiedzy na temat
potrzeb potencjalnych pracowników, dotyczących warunków pracy. Uwzględnienie sugestii
i wysiłki eksperta zmierzające do upowszechnienia informacji o ofercie zaowocowały pełnym
sukcesem projektu.
Wydaje się, że wiedza o funkcjonowaniu EURES w Polsce nie jest jeszcze wystarczająco
upowszechniona. Wykorzystują to prywatne agencje pośrednictwa pracy, dla których dane
EURES uzupełniają bazę dla poszukiwania ofert pracy za granicą. Przeciwna sytuacja występuje
aktualnie w Grecji i Hiszpanii, gdzie zainteresowanie pośrednictwem i doradztwem Europejskich
Służb Zatrudnienia, w sytuacji problemów gospodarczych w tych krajach, jest wysokie.
6.3.4. Realizowanie zadań wynikających z koordynacji Systemów Zabezpieczenia
Społecznego państw członkowskich UE w zakresie świadczeń dla bezrobotnych
Integracja rynków pracy zjednoczonej Europy jest pochodną podstawowej zasady swobodnego
przepływu osób. W 2011 roku zakooczył się okres przejściowy dla pełnego otwarcia rynków
pracy dla paostw, które weszły do UE w 2004 roku. Między innymi niemiecki rynek pracy został
– 209 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
otworzony dla pracowników z Polski. W 2014 roku zakooczy się okres przejściowy
dla najnowszych członków UE – Rumunii i Bułgarii. Integracja ta stanowi duże wyzwanie dla
Komisji Europejskiej i poszczególnych paostw, biorąc pod uwagę koniecznośd koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego. Należy podkreślid, że różnią się one znacznie
w poszczególnych paostwach członkowskich, jednak celem koordynacji jest zapewnienie
pewnego katalogu świadczeo gwarantowanych, w sytuacji przemieszczenia się osób pomiędzy
poszczególnymi krajami UE. Wynika to z faktu, że krajowe systemy zabezpieczenia społecznego
nie należą do kompetencji UE, a poszczególnych paostw.
W ramach niniejszego podrozdziału, analizie poddane zostaną jedynie aspekty koordynacji
systemów zabezpieczenia społecznego w zakresie świadczeo dla bezrobotnych.
Kwestia ta została uregulowana głównie rozporządzeniami (WE) nr 883/2004 i 987/2009,
między innymi regulującymi zakres obowiązków paostw wobec mobilnej części mieszkaoców
Unii Europejskiej. Do podstawowych zasad stanowiących podstawę koordynacji należą:

Zasada jednolitości ustawodawstwa – intencją jest możliwośd korzystania przez
mieszkaoca UE jedynie z jednego (nie mniej i nie więcej) systemu zabezpieczenia
społecznego. Istnieją wyjątki od tej zasady.

Zasada równego traktowania – mobilni uczestnicy unijnego rynku pracy nie mogą byd
z tego powodu dyskryminowani, przez ograniczenie prawa do zabezpieczenia
społecznego.

Zasada zachowania praw nabytych oraz w trakcie nabywania – fakt nabycia praw
w zakresie zabezpieczenia społecznego nie może byd ograniczone przez zmianę miejsca
zamieszkania.

Zasada sumowania okresów ubezpieczenia – prawo do świadczeo z zabezpieczenia
społecznego wynika ze zsumowania okresów ubezpieczenia podczas bytności w kilku
krajach UE.
Jednym z podstawowych założeo koordynacji jest stworzenie systemu elektronicznej wymiany
informacji dotyczących zabezpieczenia społecznego EESSI, który docelowo połączy około 50 tys.
instytucji krajowych.55 Obecnie sposób udowodnienia danych do określenia zasadności
i wysokości świadczeo opiera się w dużej mierze na dokumentach papierowych. W przypadku
świadczeo dla bezrobotnych, najważniejsze dokumenty to formularze:
55

U1 - Okresy brane pod uwagę przy przyznawaniu świadczeo dla bezrobotnych,

U2 - Zatrzymanie prawa do świadczeo dla bezrobotnych,
Przepisy UE w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Twoje prawa w innych paostwach Unii Europejskiej,
Komisja Europejska, Luksemburg, 2010.
– 210 –
DS CONSULTING

25 listopada 2011
U3 - Okoliczności, które mogą mied wpływ na uprawnienia do świadczenia dla
bezrobotnych.
Bezrobotny mieszkaniec UE z prawem do zasiłku ma prawo szukad pracy w innym paostwie
członkowskim niż miejsce zamieszkania, gdzie uzyskał status bezrobotnego i prawo do zasiłku.
Po przemieszczeniu się do innego paostwa, przysługuje mu tam prawo do kontynuacji
otrzymywania zasiłku. Prawo to jest limitowane do okresu 3 miesięcy (maksymalnie 6 miesięcy,
po przedłużeniu) a świadczenia wypłacane po przeliczeniu na walutę kraju poszukiwania pracy.
Prawo to obwarowane jest m.in. koniecznością zadeklarowania chęci poszukiwania pracy
w innym kraju w urzędach pracy obu krajów i przedstawienia odpowiednich dokumentów, przy
czym wniosek o świadczenie składa się w paostwie ostatniego zatrudnienia (za wyjątkiem
pracowników transgranicznych). Muszą byd również spełnione przesłanki aktualności
wypłacania świadczeo, m.in. - osoba musi byd zarejestrowana w urzędzie pracy przez minimum
4 tygodnie oraz po przyjeździe do innego kraju członkowskiego nie może zakooczyd się okres,
na jaki przyznano pierwotnie świadczenie (bez względu na wcześniej wspomniany limit
3/6 miesięcy).
Od 1 stycznia 2010, do okresu ubezpieczenia służącego do wyliczenia świadczenia z tytułu
bezrobocia (uzyskanych nawet w kilku krajach UE), wlicza się również okres pracy na własny
rachunek.
Powyższe rozwiązania stanowią duże uproszczenie w procesie poszukiwania pracy, stanowiąc
równocześnie doskonały przykład postępującej integracji krajowych rynków pracy krajów
członkowskich UE.
6.4. Porównanie instrumentów rynku pracy
Instrumenty rynku pracy są działaniami wspierającymi podstawowe usługi rynku pracy.
Wykorzystywane są przez administrację publiczną w celu realizacji polityk społecznych, w tym
polityki zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu.
Występujące zarówno w Polsce, jak i w Niemczech przykłady tych instrumentów, obejmują
m.in.

Prace interwencyjne,

Roboty publiczne,

Staż u pracodawcy,

Przygotowanie zawodowe dorosłych,

Prace społecznie użyteczne,
– 211 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011

Dofinansowanie wyposażenia miejsca pracy,

Dofinansowanie dla bezrobotnych na podjęcie działalności gospodarczej.
Rozdział 11 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 56
definiuje instrumenty rynku pracy, warunki i zakres ich wykorzystania. Duża częśd instrumentów
zawiera ograniczenia czasowe pomocy poprzez wprowadzenie maksymalnych limitów
czasookresu dofinansowania. Finansowanie działao odbywa się ze środków Funduszu Pracy
transferowanych do urzędów pracy i innych jednostek odpowiedzialnych za realizację zadao
w zakresie usług rynku pracy.
Częśd instrumentów dotyczy dofinansowania procesu poszukiwania pracy przez bezrobotnego
oraz początkowego etapu pracy. Ustawodawca przewidział możliwośd finansowania kosztów
przejazdu do pracodawcy zgłaszającego ofertę pracy lub do miejsca pracy, odbywania stażu,
przygotowania zawodowego dorosłych lub odbywania zajęd w zakresie poradnictwa
zawodowego lub pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy w związku ze skierowaniem przez
powiatowy urząd pracy. Korzystne jest również finansowanie kosztów zakwaterowania
w miejscu pracy osobie, która podjęła zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, staż,
przygotowanie zawodowe dorosłych poza miejscem stałego zamieszkania.
Istotną barierą w kreowaniu nowych miejsc nie tylko w Polsce, ale także w Niemczech,
są relatywnie wysokie koszty ubezpieczenia społecznego, uiszczanego zarówno przez
pracowników, ale również pracodawców. Dlatego też istnieje możliwośd refundowania kosztów
poniesionych z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne w związku
z zatrudnieniem skierowanego z urzędu pracy bezrobotnego.
Instrumentem pobudzającym przedsiębiorców i właścicieli gospodarstw rolnych do zatrudnienia
nowych pracowników jest możliwośd zrefundowania podmiotowi prowadzącemu działalnośd
gospodarczą kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy bezrobotnego, jednak
nie więcej niż 6-krotnośd wysokości przeciętnego wynagrodzenia.
Bardzo atrakcyjnym w opinii najbardziej kreatywnych i aktywnych bezrobotnych jest instrument
jednorazowego wsparcia finansowego na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie
kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanego z podjęciem działalności.
Maksymalna wysokośd wsparcia nie może przekroczyd 6-krotności wysokości przeciętnego
wynagrodzenia. Środki są przyznawane na podstawie umowy, która wskazuje m.in. minimalny,
gwarantowany przez bezrobotnego okres funkcjonowania firmy. Niedopełnienie warunków
umowy powoduje koniecznośd zwrotu środków.
56
Tekst jednolity Dz. U. Nr 69 z 2008r., poz. 415 z późn. zmianami
– 212 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Bezrobotny posiadający prawo do zasiłku może liczyd również na dodatek aktywizacyjny, jeżeli
w wyniku skierowania przez powiatowy urząd pracy podjął zatrudnienie w niepełnym wymiarze
czasu pracy i otrzymuje wynagrodzenie niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę lub
w sytuacji, gdy z własnej inicjatywy podjął zatrudnienie lub inną pracę zarobkową.
Formą wsparcia bezrobotnych są również roboty publiczne, prace interwencyjne i prace
społecznie użyteczne. Organizator tych prac może liczyd na częściowy zwrot kosztów
zatrudnienia osób bezrobotnych. Oprócz zapewnienia zatrudnionym środków do życia, uzyskuje
się efekt ograniczenia alienacji niektórych bezrobotnych na rynku pracy. Zakres wykonywanych
prac związany jest z zadaniami publicznymi, np. prace porządkowe, inwestycje samorządowe.
Nieco zbliżonym instrumentem jest staż u pracodawcy. Ze środków Funduszu Pracy możliwe jest
częściowe i czasowo ograniczone wsparcie w postaci zwrotu dla pracodawcy kosztów
zatrudniania i składek na ubezpieczenia społeczne osoby bezrobotnej.
Przygotowanie zawodowe dorosłych obejmuje praktyczną naukę zawodu, umożliwiającą
przystąpienie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu
czeladniczego lub przyuczenie do pracy, mające na celu zdobycie wybranych kwalifikacji
zawodowych lub umiejętności, niezbędnych do wykonywania określonych zadao zawodowych,
właściwych dla zawodu występującego w klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku
pracy. Jest realizowane na podstawie umowy pomiędzy samorządem a pracodawcą lub między
samorządem, pracodawcą i uprawnioną instytucją szkoleniową. Praktyczna nauka zawodu
dorosłych trwa od 12 do 18 miesięcy, a przyuczenie do pracy od 3 do 6 miesięcy.
Przy podejmowaniu przez służby zatrudnienia jednostkowych decyzji o zastosowaniu
instrumentów rynku pracy istotne jest, czy dana osoba należy do tzw. grupy osób będących
w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Grupa ta ustawowo uprawniona jest do zwiększonego
dostępu do instrumentów rynku pracy.
Obowiązująca w Niemczech ustawa wymaga, aby bezrobotni aktywnie uczestniczyli
w poszukiwaniu pracy, co wyznacza kierunki działao Urzędu Pracy i zmusza do aktywności
nawet najbardziej biernych bezrobotnych. System udzielania pomocy bezrobotnym
w Niemczech funkcjonuje bardzo sprawnie i jest nastawiony na koncentrację wszystkich
aktywności w celu osiągnięcia maksymalnej skuteczności. Zdaniem niemieckich ekspertów,
we współczesnym świecie istnieje koniecznośd ciągłego podnoszenia kwalifikacji
i przekwalifikowania się. Doradcy zawodowi pracujący w Urzędach Pracy wskazują
i podpowiadają zainteresowanym uczniom, absolwentom i starszym osobom bezrobotnym tzw.
zawody przyszłości. Urzędy pracy bardzo mocno współpracują z pracodawcami nie tylko
w zakresie doradztwa i pośrednictwa pracy, ale również podejmują wspólne działania mające
na celu podniesienie poziomu kształcenia i wyeliminowania sytuacji poszukiwania pracowników
w zawodach, wśród których jest wysoki procent bezrobotnych. Najsłabsi absolwenci szkół
– 213 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
są niechętnie zatrudniani. Pracodawcy niemieccy nie uzyskują od paostwa dofinansowania
na pokrycie kosztów związanych z wykształceniem młodocianych pracowników.
Ostatnie lata są naznaczone dużymi zmianami w niemieckich strukturach wykonawczych rynku
pracy. Ustawowo planowanie i kompetencje kontrolne rynku pracy są uregulowane poprzez
Sozialgesetzbuch (kodeks cywilny) SGB III oraz SGB II. Aktywna polityka rynku pracy jest
realizowana centralnie na szczeblu krajowym przez Bundesagentur für Arbeit (BA). Wdrażana
jest poprzez Dyrekcje Regionalne (Regionaldirektion) i lokalne BA dla SGB III i przez Jobcenter
dla SGB II. Ze względu na zróżnicowanie w osobach podlegających strukturom SGB III bądź SGB
II, istnieje potrzeba wyodrębnienia i dopasowania narzędzi rynku pracy do poszczególnych grup:

Klienci z ramienia SGB III są z reguły krócej bezrobotni i posiadają bogatszy oraz bardziej
uaktualniony bagaż doświadczeo zawodowych - dla tej grupy osób przydatne są
narzędzia wspierające bezpośrednio zatrudnienie lub szkolenia podnoszące kwalifikacje

Osoby z SBG II charakteryzują się tym, że ich ostatnie zatrudnienie miało miejsce wiele
miesięcy wstecz (min. 12 m-cy) lub są trwale bezrobotni - dlatego stosuje się dla nich
narzędzia pomocne w integracji na rynku pracy lub przedsięwzięcia związane
z praktycznymi zajęciami, praktykami, etc.
Można wyróżnid sześd głównych kategorii pomocy, oferowanej osobom pozostającym bez pracy
w Berlinie i Brandenburgii:

poprawa szans przy pierwszym wejściu na rynek pracy

wsparcie kształcenia zawodowego

środki/ działania towarzyszące zatrudnieniu

środki/ działania przy tworzeniu nowych miejsc

wolne wsparcie

inne rodzaje wsparcia
Do podstawowych świadczeo należą:

zasiłek dla bezrobotnych (Arbeitslosengeld),

wynagrodzenie za pracę w niepełnym wymiarze godzin (Kurzarbeitergeld),

wypłacane pracownikom w razie niewypłacalności pracodawcy (Insolvenzgeld),

dofinansowanie nauki zawodu (pomoc tą otrzymują uczący się określonego zawodu, gdy
podczas okresu kształcenia się, nie mogą mieszkad z rodzicami ze względu na zbyt dużą
– 214 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
odległośd zakładu prowadzącego
(Berufsausbildungsbeihilfe),

naukę
zawodu
od
domu
rodzinnego
świadczenie zabezpieczające niezbędne utrzymanie/ zapewniające byt jedynie dla osób
niepełnosprawnych (Ausbildungsgeld).
Aktualna sytuacja na rynku pracy, która pozwala na zwiększenie zatrudnienia, które jest też
celem nadrzędnym, wymusza na instytucjach rynku pracy efektywniejsze zastosowanie
istniejących narzędzi przy jednoczesnej redukcji kosztów. Tym samym zwiększa się kompetencje
regionalnych struktur BA oraz Jobcenter, w celu dopasowania przedsięwzięd do możliwości oraz,
co ważniejsze, potrzeb regionalnego rynku pracy. Jednakże wysokośd środków do ich dyspozycji
jest nierzadko nieadekwatna do zapotrzebowania i możliwości ogólnokrajowego lub
regionalnego rynku pracy. Ważnym elementem wsparcia finansowego aktywnej polityki rynku
pracy zarówno na szczeblu krajowym, jak i poszczególnych landów są dostępne środki w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego.
6.5. Efekty programów współpracy transgranicznej Województwa Lubuskiego
i Brandenburgii
Województwo lubuskie i Brandenburgia nie tylko z racji swojej bliskości terytorialnej
są predestynowane do współpracy. Czynniki takie jak wejście Polski do struktur Unii
Europejskiej, przystąpienie do układu z Schengen czy przemiany ustrojowe, przyspieszyły
trwający od wieków proces przenikania się kultur i kontaktów obu narodów. W niniejszym
podrozdziale skoncentrowano się na omówieniu założeo i efektów programów współpracy
Transgranicznej, współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej.
6.5.1. Program INTERREG IIIA 2004 – 2006 POLSKA (Województwo Lubuskie) –
Brandenburgia
Główny cel Programu INTERREG IIIA 2004 – 2006 POLSKA (Województwo Lubuskie) –
BRANDENBURGIA został określony jako wspieranie zintegrowanego i zrównoważonego
rozwoju w sferze gospodarczej, społecznej i kulturowej na pograniczu polsko –
brandenburskim.
– 215 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Zasięg Terytorialny Programu obejmował po stronie polskiej: miasta Gorzów Wielkopolski,
Zielona Góra, powiaty gorzowski, krośnieoski, międzyrzecki, nowosolski, słubicki, strzeleckodrezdenecki, sulęcioski, świebodzioski, wschowski, zielonogórski, żagaoski i żarski i po stronie
niemieckiej: powiaty: Märkisch-Oderland, Oder-Spree, Spree-Neiße, oraz dwa miasta
na prawach powiatu: Frankfurt (Oder), Cottbus.
Za priorytety i działania Programu uznano57:
Priorytet 1. Współpraca gospodarcza i wspieranie MSP
Działanie 1.1. Wspieranie transgranicznych stosunków gospodarczych
Działanie 1.2. Wspieranie innowacji, technologii i badao
Priorytet 2. Rozwój infrastruktury
Działanie 2.1. Poprawa logistyki transgranicznej oraz infrastruktury komunikacyjnej
(drogowej, kolejowej, wodnej, lotniczej)
Działanie 2.2. Poprawa infrastruktury technicznej i komunalnej.
Priorytet 3. Środowisko naturalne
Działanie 3.1. Ochrona środowiska naturalnego (powietrze, woda, gleba)
Działanie 3.2. Transgraniczna ochrona przeciwpożarowa, przed klęskami żywiołowymi
i katastrofami
Działanie 3.3. Zachowanie potencjału przyrody
Priorytet 4. Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich
Działanie 4.1. Trwała odnowa wsi i alternatywy zatrudnienia ludności wiejskiej
Działanie 4.2. Agroturystyka i infrastruktura turystyczna
Działanie 4.3. Wspieranie transgranicznej współpracy w zakresie rolnictwa
Priorytet 5. Szkolenie i zatrudnienie
Działanie 5.1. Kształcenie i dokształcanie w celu przystosowania do wymogów rynku
pracy oraz w celu utworzenia dodatkowych możliwości zatrudnienia
poprzez publiczne miejsca pracy
Działanie 5.2. Wspieranie instytucji oświatowych i naukowych
Priorytet 6. Współpraca
Działanie 6.1. Współpraca euroregionalna
57
http://www.interreg.gov.pl/INTERREG+IIIA/Program+Polska++Brandenburgia/, uzyskane 7.11.2011
– 216 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Działanie 6.2. Współpraca na szczeblu regionalnym i lokalnym
Działanie 6.3. Współpraca międzynarodowa instytucji naukowych, badawczych
i kulturalnych oraz towarzystw młodzieżowych i klubów sportowych.
W ramach ostatniego z wymienionych priorytetów, całośd środków stanowiła zasób
udostępniony dla Funduszu Mikroprojektów, koordynowanego przez euroregiony.
Beneficjentami Programu były jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, partnerzy
społeczno ekonomiczni, instytucje edukacyjne i kulturalne, organizacje pozarządowe.
Omawiany program był jednym z siedmiu programów transgranicznych w ramach INTERREG
IIIA. Z kolei INTERREG IIIA był największym (80% alokacji z całkowitej puli 221,6 mln euro)
komponentem w ramach całej inicjatywy INTERREG III.
Oceniając program, należy wskazad na bardzo duże zróżnicowanie tematyczne
współfinansowanych projektów, co jest równoznaczne z brakiem możliwości znacznego
oddziaływania na poszczególne obszary priorytetowe58. Pewne rozmycie w ukierunkowaniu
interwencji było widoczne również w aspekcie relatywnie małej kwoty alokacji w stosunku do
innych źródeł finansowania. Podobnie jak w innych programach transgranicznych realizowanych
w Polsce, beneficjenci wskazywali na duży stopieo skomplikowania procedury wnioskowania
i rozliczania projektów. Wydaje się również, że inicjatywa została przez niektórych
beneficjentów wykorzystana jako alternatywna wobec środków własnych i innych funduszy
unijnych (np. ZPORR) możliwośd sfinansowania potrzeb lokalnych. Wskazuje na to duża
popularnośd Priorytetu 2. Rozwój infrastruktury oraz Priorytetu 3. Środowisko naturalne wśród
beneficjentów.
Mimo to należy wskazad, że INTERREG IIIA 2004 – 2006 POLSKA (Województwo Lubuskie) BRANDENBURGIA był istotnym instrumentem wsparcia unijnego dla zainteresowanych
regionów, gdzie kluczowym aspektem była współpraca transgraniczna. Wiele z przedsięwzięd
miało rzeczywiste a nie tylko deklaratoryjne oddziaływanie transgraniczne. Niemierzalnym,
ale zakładanym efektem inicjatywy było również pobudzenie aktywności i nawiązanie
współpracy partnerów w obu krajach, co widoczne jest w długofalowym kontynuacji kooperacji.
Na sukces projektu wpłynęły w pewnej mierze doświadczenia programu Phare CBC, który
należał do tzw. programów przedakcesyjnych. Od 1994 roku w którym został on uruchomiony,
na terenie województwa, zrealizowano przedsięwzięcia na kwotę 194 mln zł.
58
Por. Badanie ewaluacyjne ex-post efektów transgranicznej współpracy polskich regionów w okresie 2004-2006.
PSDB Sp. z o. o., CRSG Sp. z o.o. dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010; str. 10.
– 217 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Niebagatelną rolę dla realizacji założeo programu odegrały mikroprzedsięwzięcia realizowane
w ramach Priorytetu 6, które z jednej strony wzmocniły współpracę instytucjonalną w ramach
euroregionów Pro Europa Viadrina i Sprewa-Nysa-Bóbr, ale również wpłynęły na kontynuację
procesu rzeczywistej integracji mieszkaoców Brandenburgii i Województwa Lubuskiego.
6.5.2. Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) Brandenburgia 2007-2013
Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) –
Brandenburgia 2007-2013 (POWT PL-BB) w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej
zatwierdzony został 25 marca 2008 r.
3 listopada 2008 r. rozpoczął pracę Wspólny Sekretariat Techniczny (WST) Programu
Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007-2013,
którego celem jest wspieranie instytucji odpowiedzialnych za koordynację i realizację programu
operacyjnego, jak i poszczególnych projektów finansowanych w ramach inicjatywy.
WST pełni funkcję wspierającą, głównie dla Instytucji Zarządzającej (IZ) i Komitetu
Monitorującego (KM) POWT PL-BB i realizuje m.in. następujące zadania:
1. wdrożenie decyzji/uchwał KM;
2. przygotowanie raportów na temat realizacji POWT PL-BB;
3. przygotowanie
pakietu
dokumentów
dla
potencjalnych
koocowych/wnioskodawców oraz zapewnienie jego dostępności;
beneficjentów
4. organizację szkoleo dla potencjalnych beneficjentów/wnioskodawców oraz
przekazywanie informacji i doradztwo w zakresie właściwego przygotowania wniosku;
5. rejestrację wniosków aplikacyjnych;
6. zapewnienie oraz koordynację oceny formalnej oraz przeprowadzenie oceny
transgraniczności, jakości partnerstwa i kwalifikowalności wydatków projektów;
7. koordynację procesu oceny wniosków w ramach projektu
Głównym celem realizowanego obecnie programu jest: „Pokonywad granice: redukcja
niedogodności spowodowanych położeniem przygranicznym i wspólny rozwój regionu Polska
(Województwo Lubuskie) – Brandenburgia”.
Wśród celów szczegółowych należy wymienid:

Poprawa uwarunkowao infrastrukturalnych oraz stanu środowiska;
– 218 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011

Rozbudowa powiązao gospodarczych oraz współpracy sektorów gospodarki i nauki;

Wspieranie dalszego rozwoju zasobów ludzkich i rozbudowa transgranicznej kooperacji.
Cele te realizowane są w ramach następujących priorytetów:
Priorytet 1. Wspieranie infrastruktury oraz poprawa stanu środowiska
Priorytet 2. Wspieranie powiązao gospodarczych oraz współpracy sektorów gospodarki i nauki
Priorytet 3. Wspieranie dalszego rozwoju zasobów ludzkich i transgranicznej kooperacji
Priorytet 4. Pomoc Techniczna
Zasięg Terytorialny Programu obejmuje po stronie polskiej: podregion gorzowski i podregion
zielonogórski, a więc wszystkie powiaty województwa lubuskiego. Po stronie niemieckiej
uwzględniono powiaty: Märkisch-Oderland, Oder-Spree, Spree-Neiße, oraz dwa miasta
na prawach powiatu: Frankfurt (Oder), Cottbus.
Środki EFRR alokowane przez Polskę na Program w latach 2007-2013 wynoszą 50,1 mln EUR
przy całkowitej alokacji na Program w kwocie 120 mln euro.
Beneficjenci programu to jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,
jednostki administracji paostwowej i jednostki samorządowe utworzone w celu zapewnienia
usług publicznych, instytucje edukacyjne i kulturalne, uczelnie wyższe, organizacje pozarządowe
non profit, kościoły i związki wyznaniowe, instytucje otoczenia biznesu.
Wśród projektów, które otrzymały dofinansowanie można wymienid:

Rozwój obiektów rekreacyjno- szkolnych w Euromieście Gubin-Guben,

Odra dla turystów 2014 – rozwój turystyki wodnej na transgranicznym obszarze Doliny
Środkowej Odry – etap II,

Poprawa infrastruktury drogowej w rejonie przygranicznym Powiatu Krośnieoskiego,

Drogi św. Jakuba na pograniczu polsko-niemieckim - stworzenie transgranicznego
systemu oznakowania i informacji,

Rozwój polsko - niemieckiego systemu infrastruktury i turystyki w Euroregionie SprewaNysa-Bóbr-szczególnie:polepszenie, uzupełnienie i połączenie w sied infrastruktury
komunikacyjnej w obrębie Forst (Lausitz)-Brody-Lubsko-Jasieo,

Bezpieczne pogranicze - budowa Regionalnego Centrum Ratownictwa w Witnicy,

EUROJOB Viadrina - Poprawa perspektyw zawodowych i edukacyjnych oraz mobilności
w Euroregionie Pro Europa Viadrina.
– 219 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Do powyższego zestawienia wybrano przykłady ilustrujące szeroki zakres oddziaływania
Programu Operacyjnego.
Program jest aktualnie realizowany i nie został jeszcze poddany szczegółowej ewaluacji ex post.
W ramach przygotowania programu, powstał raport ewaluacyjny ex-ante, który wsparł
instytucje zarządzające programem wnioskami dotyczącymi oczekiwanych rezultatów
i oddziaływania i oceny spójności jego zakresu do zidentyfikowanych potrzeb regionu 59.
Biorąc pod uwagę pozytywne skutki dotychczas sfinansowanych przedsięwzięd i założenia tych,
które są realizowane obecnie, spodziewane jest uzyskanie efektu dalszego wzmocnienia
integracji polskich i niemieckich regionów. W kolejnym podrozdziale zaprezentowano
podsumowanie realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej
Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007 – 2013, w ramach Europejskiej
Współpracy Terytorialnej, Funduszu Małych Projektów i Projektów Sieciowych.
6.5.3. Fundusz Małych Projektów i Projektów Sieciowych
W ramach systemu ewaluacji programów unijnych, powstał Raport koocowy w ramach badania
ewaluacyjnego pt. „Ocena skuteczności systemu wdrażania Funduszu Małych Projektów
i Projektów Sieciowych w Programie Operacyjnym Współpracy Transgranicznej Polska
(Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007 – 2013, w ramach Europejskiej Współpracy
Terytorialnej”60, w którym zaprezentowano m.in. ocenę skuteczności Funduszu Małych
Projektów i Projektów Sieciowych (FMPiPS). W niniejszym podrozdziale zaprezentowano
główne wnioski wynikające z analizy tego opracowania oraz dokumentów programowych.
Głównym założeniem projektów realizowanych w ramach Funduszu Małych Projektów
i Projektów Sieciowych jest w szczególności pielęgnowanie transgranicznej wymiany informacji,
komunikacji i współpracy miedzy mieszkaocami, stowarzyszeniami i urzędami we wspólnym
obszarze wsparcia, a także pogłębienie identyfikacji mieszkaoców ze wspólną przestrzenią życia
społecznego.
Beneficjenci programu zlokalizowani są po stronie polskiej na obszarze: miasto Gorzów
Wielkopolski i Zielona Góra, powiaty ziemskie: gorzowski, międzyrzecki, słubicki, strzelecko –
59
Ocena Ex Ante Programu Operacyjnego Współpracy Przygranicznej Polska (Województwo Lubuskie) –
Brandenburgia 2007 – 2013 w Ramach „Europejskiej Współpracy Terytorialnej”. Luty 2007. Wyg International.
Warszawa
60
Ocena skuteczności systemu wdrażania Funduszu Małych Projektów i Projektów Sieciowych w Programie
Operacyjnym Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) – Brandenburgia 2007 – 2013,
w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Centrum Rozwoju Społeczno Gospodarczego sp. z o.o. dla
Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Szczecin 2010.
– 220 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
drezdenecki, sulęcioski, krośnieoski, nowosolski, świebodzioski, wschowski, zielonogórski,
żagaoski, żarski. Po stronie niemieckiej natomiast na obszarze: miasto Frankfurt nad Odrą,
Cottbus i powiatów: Märkisch-Oderland, Oder-Spree, Spree-Neiße.
Fundusz jest realizowany z wykorzystaniem instytucji euroregionów – „Pro Europa Viadrina”
oraz „Sprewa-Nysa-Bóbr”.
Euroregion "Pro Europa Viadrina" powstał w 1993 roku m.in. na kanwie wcześniejszej
współpracy dobrosąsiedzkiej pomiędzy Słubicami i Frankfurtem nad Odrą. Do celów
porozumienia należy61:

zapewnienie dobrosąsiedzkich stosunków między Polakami i Niemcami,

utrwalanie regionalnej tożsamości Polaków i Niemców mieszkających w rejonie
przygranicznym przez stworzenie wspólnej perspektywy na przyszłośd,

podnoszenie dobrobytu mieszkaoców regionu przygranicznego poprzez stworzenie
przyszłego transgranicznego polsko-niemieckiego regionu gospodarczego,

promowanie idei jedności europejskiej i porozumienia międzynarodowego,

ustalanie wspólnych przedsięwzięd oraz uzyskania środków potrzebnych do ich realizacji.
Polskie biuro Euroregionu "Pro Europa Viadrina" zlokalizowane jest w Gorzowie Wlkp.
a niemieckie we Frankfurcie.
Euroregion „Sprewa-Nysa-Bóbr” jest powstałą w 1993 roku „platformą dobrowolnej współpracy
polskich gmin z powiatami i miastami Republiki Federalnej Niemiec.” 62. Polskie gminy
uczestniczące w działalności euroregionu stworzyły Stowarzyszenie Gmin Rzeczypospolitej
Polskiej Euroregion „Sprewa-Nysa-Bóbr”, którego statutowym celem jest wszechstronna
działalnośd na rzecz pomyślności regonu, jego sanacji ekologicznej, rozkwitu gospodarczego
oraz stałej poprawy warunków życia jego mieszkaoców. Cele te realizowane są w szczególności
poprzez współdziałanie z niemieckimi podmiotami na zasadach poszanowania i ochrony
walorów środowiska naturalnego i kulturowego, programowanie rozwoju, dążenie do usuwania
przeszkód związanych z istnieniem granic paostwowych. Celem Stowarzyszenia jak również
samego euroregionu jest również tworzenie do rozwoju kontaktów osobistych mieszkaoców
i współdziałania przedsiębiorców i instytucji. Biura euroregionu „Sprewa-Nysa-Bóbr” znajdują
się w Gubinie i niemieckiej części miasta - Guben.
Ideą FMPiPS jest wdrażanie projektów małych (maksymalna wartośd dofinansowania 15.000
euro) i sieciowych (maksymalna wartośd dofinansowania 51.000 euro), obejmujących
61
62
http://euroregion-viadrina.pl/content/historia; Pozyskane 25.11.2011
http://euroregion-snb.pl/o_nas/powstanie; Pozyskane 25.11.2011
– 221 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
„wspieranie współpracy sąsiedzkiej jednostek samorządu terytorialnego oraz publicznych
i prywatnych podmiotów kultury, organizacji pozarządowych i instytucji w celu kształtowania
transgranicznych stosunków sąsiedzkich oraz „wspólne kulturalne, społeczne, sportowe
i uczniowskie projekty oraz imprezy dla dzieci, młodzieży i osób niepełnosprawnych”63.
Celem realizacji projektów sieciowych jest tworzenie trwałej sieci powiązao transgranicznych.
Realizowane są przez więcej niż dwóch partnerów z obszaru wsparcia w dłuższym okresie czasu
(powyżej 12 miesięcy), w szczególności w zakresie kultury, sportu, wymiany młodzieży i osób
niepełnosprawnych, charakteryzujące się zmiennością uczestników, względnie różnorodnością
aspektów tematycznych.64
Dofinansowanie z EFRR stanowi 85% kosztów kwalifikowanych. Polscy beneficjenci mają
możliwośd ubiegania się o środki z rezerwy celowej budżetu paostwa do wysokości 10% kosztów
kwalifikowanych projektu.
Przykładami projektów, które uzyskały dofinansowanie są:

IV Polsko - Niemiecki Dzieo Sportu Dzieci i Młodzieży - Lipki Wielkie 2009

Polsko-Niemiecki Turniej Piłki Nożnej dla dzieci o Puchar Przechodni Związku Wodnego

Spotkania. Jubileusz 10-lecia współpracy szkół średnich Witnicy i Muncheberga

Polsko Niemieckie Dni Kostrzyna nad Odrą

Polsko-niemiecki Dzieo Rodziny w Głuchowie

Międzynarodowe Forum Przedsiębiorczości Lokalnej - Dobiegniew 2008

Polsko-niemieckie seminarium naukowe Euroregion 2009 - Nauka, Rozwój
Widoczne jest, że mimo szerokiej tematyki przedsięwzięd (np. sport, edukacja, nauka), klamrą
spinającą jest integracja mieszkaoców i rozwój dobrosąsiedzkich stosunków.
Autorzy raportu przywołują argument, że skutecznośd wdrażania wielu przedsięwzięd wynika
z kontynuacji współpracy partnerskiej realizowanej w ramach INTERREG III. Wcześniejsze
doświadczenia pozwoliły na lepsze dostosowanie zakresu projektów do wyzwao współpracy
transgranicznej.
Kolejnym wnioskiem z realizacji była „asymetria w zakresie obszaru wsparcia dla euroregionów
polskich i niemieckich”, polegająca na „zbyt małym obszarze realizacji FMP i PS po stronie
niemieckiej”65. Potwierdzeniem tej tezy jest liczba składanych wniosków po obu stronach
63
64
65
Ocena skuteczności(…). Str. 8.
Wspólne Wytyczne Funduszu Małych Projektów i dla Projektów Sieciowych (FMP i PS)
Tamże, str. 23
– 222 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
granicy. Według stanu na 7.10.2010, euroregion Pro Europa Viadrina przyjął 104 niemieckie
i 172 polskie projekty a euroregion Sprewa-Nysa-Bóbr 113 niemieckich i 193 polskie66.
Pod względem organizacyjnym, FMP charakteryzuje się relatywnie dużym stopniem
skomplikowania (formularze, system wnioskowania i rozliczenia), co w przypadku niskiej
wartości jednostkowej poszczególnych wnioskowanych projektów okazuje się istotną barierą,
a w niektórych przypadkach decydowało o decyzji o nie składaniu wniosku.
Dużym mankamentem okazuje się również brak systemu płatności zaliczkowych. System
zakładający refundację wcześniej poniesionych kosztów jest kłopotliwy dla wielu beneficjentów
z uwagi na niewystarczające zasoby kapitałowe i/lub brak zdolności kredytowej.
Szybsza niż w poprzednim okresie programowania jest szybkośd refundacji poniesionych
nakładów, jednak w dalszym ciągu nie jest ona satysfakcjonująca.
Negatywnie należy ocenid małe zainteresowanie partnerów Projektami Sieciowymi, czego
przyczyną mogą byd wskazane wcześniej mankamenty w finansowaniu.
Z powyższych informacji wysuwa się najważniejszy wniosek nie tylko z punktu widzenia
Funduszu Małych Projektów i Projektów Sieciowych, ale innych form współpracy
transgranicznej. Widoczne jest, że ułatwienie procedur, ograniczenie formalności i czasu
niezbędnego na ich przeprowadzenie oraz ułatwienie finansowania poprzez wprowadzenie
systemu zaliczek i szybsze płatności to czynniki kluczowe dla wzmocnienia działalności FMPiPS.
Równocześnie duże zainteresowanie funduszem (za wyjątkiem projektów sieciowych)
potwierdza istotny i rosnący stopieo współpracy transgranicznej pomiędzy regionami.
6.5.4. Inne przykłady współpracy transgranicznej
Oprócz realizacji projektów unijnych, istnieje wiele innych przykładów współpracy pomiędzy
instytucjami Województwa Lubuskiego a Brandenburgią. Z pewnością dużą rolę odgrywają
działania samorządu, zarówno regionalnego, jak i lokalnych, w tym porozumienia partnerskie.
Kanwą dla prowadzonej przez samorządowe władze regionu polityki zagranicznej jest
precyzująca jej cele i priorytety uchwała nr LII/525/2010 Sejmiku Województwa Lubuskiego
z 14 czerwca 2010 roku. Cele te są w dużej mierze pragmatyczne, ponieważ koncentrują się
na współpracy gospodarczej, wspólnym uczestnictwie w programach UE a nie tylko budowaniu
(również bardzo istotnych) więzi społecznych pomiędzy mieszkaocami regionu.
66
Tamże, str. 56
– 223 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Wzajemne kontakty opierają się na rozwoju współpracy transgranicznej, w tym realizowanej
przez polskie i niemieckie biura euroregionów. Przedmiotem zainteresowania są również
ochrona środowiska, planowanie przestrzenne, wspólne inicjatywy kulturalne i edukacyjne oraz
opieka społeczna i zdrowotna. W ramach kwestii gospodarczych, współdziałanie polega m.in.
na rozwoju infrastruktury, innowacyjności oraz produkcji energii odnawialnej.
Współpraca obu regionów wpisuje się w założenia Traktatu między Rzeczpospolitą Polską
a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, podpisanego
w 1991 roku, niespełna rok po zjednoczeniu Niemiec. Bezpośrednim dokumentem deklarującym
zbliżenie obu regionów jest podpisane w 2000 roku "Wspólne oświadczenie o współpracy
pomiędzy Krajem Związkowym Brandenburgią a Województwem Lubuskim".
Jak już wspomniano, przedmiotem wspólnego zainteresowania jest gospodarka, a więc również
rynek pracy. Marszałek województwa lubuskiego był jednym z inicjatorów powstałej w 2010
roku grupy roboczej ds. rynku pracy. Składa się ona z przedstawicieli m.in. Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego, Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Urzędu
Statystycznego w Zielonej Górze, Organizacji Pracodawców Ziemi Lubuskiej, Zrzeszenia
Związków Pracodawców w Berlinie i Brandenburgii, Dyrekcji Regionalnej Berlin-Brandenburgia,
Federalnej Agencji. Zadania gremium koncentrują się na wsparciu i upowszechnieniu informacji
(w tym statystycznych, dotyczących zawodów deficytowych) o obu regionalnych rynkach pracy.
21 marca 2011 roku Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze zorganizował konferencję pt.:
"Niemiecko - polskie otwarcie rynku pracy", na której zaprezentowano zarówno elementy
diagnozy, jak i perspektywy rynku pracy Brandenburgii i Województwa Lubuskiego67.
Wśród przykładów dwustronnej współpracy można wskazad również działalnośd Organizacji
Pracodawców Ziemi Lubuskiej (OPZL), współpracującej z partnerami niemieckimi (np. Izbami
Przemysłowo Handlowymi) i wspierającej bezpośrednie kontakty przedsiębiorców obu
regionów. Jednym z ostatnich przedsięwzięd w tym zakresie było spotkanie przedstawicieli firm
i osób zainteresowanych otwarciem firmy lub jej oddziału w Niemczech „Otwarcie niemieckiego
rynku pracy szansą polskich przedsiębiorstw”. Działania OPZL mają często charakter techniczny,
przybliżający przedsiębiorcom informacje na temat warunków prowadzenia działalności
za granicą, co obejmuje np. kwestie procedur rozpoczynania działalności, opodatkowania,
prawa pracy, ubezpieczeo społecznych.
Przykładem współpracy przygranicznej jest również „Partnerstwo Odry”, którego celem jest
podejmowanie działao służących budowaniu wspólnego obszaru transgranicznego, szukaniu
67
Sprawozdanie na sesję Sejmiku Województwa Lubuskiego - Współpraca Województwa Lubuskiego z Republiką
Federalną Niemiec, w szczególności z Krajem Związkowym Brandenburgia i Krajem Związkowym Saksonia,
w aspekcie XX-lecia podpisania traktatu między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym
sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. 2011. Departament Współpracy Zagranicznej i Informacji Europejskiej
Urzędu Marszałkowski ego Województwa Lubuskiego; str. 13.
– 224 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
nowych rozwiązao sprzyjających rozwojowi oraz jego uatrakcyjnieniu. Współpraca obejmuje
gospodarkę, infrastrukturę komunikacyjną i transportową oraz turystykę. W „Partnerstwo dla
Odry” zaangażowane są: Brandenburgia, Saksonia, Meklemburgia – Pomorze Przednie i Berlin
oraz województwa: lubuskie, dolnośląskie, zachodniopomorskie i wielkopolskie.
W ramach współpracy transgranicznej należy również wspomnied o funkcjonowaniu
Europejskich Służb Zatrudnienia, w szczególności w ramach sieci współpracy ODRA-ODER,
czy dwóch euroregionów, co zostało opisane w poprzednich rozdziałach.
Perspektywa dalszego zacieśniania stosunków gospodarczych pomiędzy Województwem
Lubuskim i Brandenburgią czy szerzej – pomiędzy Polską a Niemcami ma swoje odzwierciedlenie
w działalności różnych instytucji, na przykład organów nadzoru i kontroli finansowej, w tym
instytucji odpowiedzialnych za badanie działalności finansowej samorządów. Ciekawą inicjatywą
trybunałów niemieckich landów wschodnich i regionalnych izb obrachunkowych, było
przygotowanie z inicjatywy Prezydenta Niemieckiego Trybunału Obrachunkowego Kraju
Związkowego Brandenburgii i Prezesa Regionalnej Izby Obrachunkowej w Zielonej Górze
konferencji Szanse i ryzyka partnerstw publiczno-prywatnych (PPP) z punktu widzenia
zewnętrznej kontroli finansowej68.
Celem konferencji było zaprezentowanie uwarunkowao realizacji zadao publicznych w formule
PPP. Uczestnicy, w tym prezesi: Niemieckiego Trybunału Obrachunkowego Kraju Związkowego
Brandenburgii, Niemieckiego Trybunału Obrachunkowego Kraju Związkowego Berlin oraz
Regionalnej Izby Obrachunkowej w Zielonej Górze, wskazali na PPP jako formułę skutecznej
realizacji zadao publicznych, przy konieczności zastosowania właściwych miar oceny i ewaluacji
projektu, zarówno w fazie inicjacyjnej, jak i operacyjnej.
Formuła partnerstwa publiczno prywatnego daje możliwośd zaangażowania partnerów
prywatnych z zagranicy. Uwarunkowania budżetowe polskich samorządów zwiększyły
zainteresowanie formułą PPP. Upowszechnienie tej wiedzy wśród potencjalnych partnerów
niemieckich, da możliwośd zwiększonego ich zainteresowania realizowanymi w Polsce, w tym
w Województwie Lubuskim projektami PPP.
Bardzo namacalnym efektem współpracy między regionami są również kwestie środowiskowe,
w tym zapobieganie skutkom klęsk żywiołowych. Podczas powodzi, która nawiedziła
województwo lubuskie w 2010 roku, strona niemiecka wspierała wysiłki polskich służb w celu
pomocy poszkodowanym i ograniczeniu skutków powodzi.
68
Ryszard Zajączkowski, Konferencja prezydentów trybunałów obrachunkowych niemieckich landów wschodnich i
prezesów regionalnych izb obrachunkowych w Poczdamie; Finanse Komunalne 11/2011; str. 74-76.
– 225 –
DS CONSULTING
7.
25 listopada 2011
Porównanie strategicznych kierunków rozwoju
społeczno-gospodarczego
„Europa 2020” jest strategią na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego
włączeniu społecznemu, która stanowi podstawowy dokument dla rozwoju Unii Europejskiej.
Dokument ten zawiera trzy priorytety, które mają przyczynid się do pokonania kryzysu
i wzmocnienia gospodarki UE69:

rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji,

rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów,
bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej,

rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie
zatrudnienia, zapewniającej spójnośd społeczną i terytorialną.
Komisja Europejska wytyczyła pięd wymiernych celów, które odnoszą się do zatrudnienia,
inwestycji w badania i innowacje, klimatu i energii, edukacji oraz walki z ubóstwem.
W postępach do osiągania wyznaczonych celów ma pomóc siedem projektów przewodnich:
„Unia innowacji”, „Młodzież w drodze”, „Europejska agenda cyfrowa”, „Europa efektywnie
korzystająca z zasobów”, „Polityka przemysłowa w erze globalizacji”, „Program na rzecz nowych
umiejętności i zatrudnienia”, „Europejski program walki z ubóstwem”. W realizacji
wyznaczonych priorytetów będą potrzebne działania zarówno na szczeblu unijnym,
międzynarodowym, jak i na szczeblu krajowym. Istotne jest zatem, aby każde paostwo
członkowskie dopasowało krajowe cele i metody działania do dokumentu Europa 2020.
Województwo Lubuskie
Strategie odgrywają ważną rolę w kreowaniu kierunków rozwoju gospodarczych i społecznych
regionów. Z punktu widzenia województwa lubuskiego najbardziej znaczącym dokumentem
wytyczającym kierunki rozwoju jest Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego, która
wyznacza kierunki i priorytety oraz określa hierarchię ważności realizowanych zadao
i projektów.
Według Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego rozwój regionu będzie związany z jego
transgranicznym położeniem, które po wejściu Polski do Unii Europejskiej przestało mied status
peryferyjnego. Wejście Polski do Unii Europejskiej przyczyniło się do integracji województwa
lubuskiego z Niemcami poprzez powstanie międzyregionalnego rynku pracy i usług. Sytuacja
69
Europa 2020, Bruksela 2010
– 226 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
ta stwarza nowe, bardziej korzystne uwarunkowania rozwoju dla regionu. Autorzy Strategii
zauważyli, że znaczenie ma również bliskie położenie Berlina, który jest dużą metropolią
i ośrodkiem gospodarczym oraz finansowym i stwarza szansę dla województwa lubuskiego
na wykorzystanie walorów naturalnych i rozwoju turystyki oraz różnych form wypoczynku. Poza
tym integracja z siecią metropolii europejskich takich miast jak Poznao i Wrocław, które będą
zyskiwały znaczenie w Europie, w wyniku napływu kapitału zagranicznego, wymiany handlowej,
znacznego potencjału akademickiego, naukowego i kulturalnego, będzie uzależniona od tempa
rozwoju polskiej infrastruktury (autostrady, lotniska). Województwo lubuskie może stad się
częścią zaplecza turystycznego i mieszkaniowego dla Berlina, Poznania i Wrocławia, co zostało
zauważone w Strategii. Dla północnej części województwa ma również znaczenie bliskie
położenie Szczecina i jego portu, ze względu na powiązania w sferze gospodarczej i szkolnictwa
wyższego.
Strategia Rozwoju Województwa
Lubuskiego z horyzontem czasowym Cele strategiczne Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego
do 2020 roku powstała w 2005 roku z horyzontem czasowym do 2020 roku:
- Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności
po aktualizacji pierwszej Strategii Iregionu
Rozwoju Województwa Lubuskiego II - Podniesienie poziomu wykształcenia społeczeostwa, zwiększenie
opracowanej
w
2000
roku. potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacja społeczeostwa
Koniecznośd uwzględnienia szeregu III - Rozwój przedsiębiorczości oraz działania mające na celu
podniesienie poziomu technologicznego przedsiębiorstw i ich
zmian była spowodowana głównie innowacyjności dzięki współpracy z nauką
przez fakt przystąpienia Polski do Unii IV - Efektywne, prorozwojowe wykorzystanie zasobów środowiska
przyrodniczego i kulturowego
Europejskiej, a także za sprawą
dynamicznych procesów zachodzących w rozwoju społeczno-gospodarczym. W zakresie
Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego z horyzontem czasowym do 2020 roku zostały
wyznaczone cztery wyzwania, które są zgodne z regionalnymi i krajowymi dokumentami
strategicznymi. W ramach pierwszego wyzwania, tj. zapewnienia przestrzennej, gospodarczej
i społecznej spójności regionu są wyznaczone działania, które mają na celu zwiększyd spójnośd
województwa, poprzez poprawę infrastruktury drogowej, intensyfikację wewnętrznych więzi
gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych, umacnianie świadomości regionalnej. Istotna
jest poprawa infrastruktury społecznej, która ma wpływ na jakośd życia mieszkaoców oraz
na atrakcyjnośd inwestycyjną regionu. Według autorów Strategii występuje potrzeba
rewitalizacji zasobów mieszkaniowych, podniesienia poziomu życia oraz zapobiegania
wykluczeniu społecznemu. Wyzwanie drugie wynika z faktu, że województwo lubuskie posiada
niewystarczającą zdolnośd do rozprzestrzeniania innowacji oraz poziom wykształcenia ludności
niższy od rejonów sąsiednich. Dla podniesienia poziomu wykształcenia społeczeostwa,
zwiększenia potencjału innowacyjnego nauki oraz informatyzacji społeczeostwa region musi
zintensyfikowad kształcenie na poziomie średnim i wyższym oraz rozwijad placówki naukowobadawcze i instytucje transferu technologii. Niezbędna jest także szeroka informatyzacja
– 227 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
gospodarki, instytucji i gospodarstw domowych. Wyzwanie trzecie polega na rozwoju
przedsiębiorczości oraz działania mające na celu podniesienie poziomu technologicznego
przedsiębiorstw i ich innowacyjności dzięki współpracy z nauką. Ma ono na celu zintensyfikowad
kontakt z partnerami zagranicznymi oraz zwiększyd liczbę przedsiębiorstw, które stałyby się
równymi partnerami w wymianie handlowej, technologicznej i kapitałowej. W tym celu
niezbędne jest podjęcie działao wspomagających miejscową przedsiębiorczośd, szczególnie
małe i średnie przedsiębiorstwa, dominujące w strukturze gospodarczej województwa.
Konieczne jest podniesienie innowacyjności licznych podmiotów gospodarczych
funkcjonujących w województwie. Czwarte wyzwanie dotyczy efektywnego, prorozwojowego
wykorzystania zasobów środowiska przyrodniczego i kulturowego. Województwo lubuskie
wyróżnia się mało zanieczyszczonym środowiskiem, atrakcyjnymi zasobami przyrodniczymi oraz
historyczno-kulturowymi. Położenie geograficzne regionu sprzyja rozwojowi różnych form
turystyki i wypoczynku. Zasoby środowiska naturalnego, historycznego i kulturowego mogą stad
się jednym z głównych czynników rozwoju społeczno – gospodarczego. Aktualnie potencjał ten
nie jest w pełni wykorzystany w turystyce oraz innych dziedzinach opartych na zasobach
naturalnych (rolnictwo ekologiczne, innowacyjne gałęzie przemysłu, usługi zdrowotne itp.)
Obecnie w wyniku zmian w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, ustawy
o samorządzie województwa, aktualizacji dokumentów europejskich (Europa 2020), krajowych
(Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju do 2030 r., Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju
do 2020 r., Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2030 r.) oraz przyjęcia
nowego paradygmatu polityki regionalnej (wprowadzonego przyjęciem 13 lipca 2011 roku
Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR))
zaistniała koniecznośd aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego. Ponadto istotną
rolę w aktualizacji Strategii mają zjawiska gospodarcze, społeczne, które wpłynęły na rozwój
województwa. W wyniku aktualizacji zdecydowano się zmienid układ celów strategicznych oraz
wyznaczyd cel główny. Jednak w swojej treści cele strategiczne pokrywają się znacznie z celami
dotychczasowymi i stanowią ich kontynuację. W założeniach przyjętych 19 sierpnia 2011 roku
do aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego za główny cel wytyczono
„wykorzystanie potencjałów województwa lubuskiego do wzrostu jakości życia, dynamizowania
konkurencyjnej gospodarki, zwiększenia spójności regionu oraz efektywnego zarządzania jego
rozwojem”. Cele wyznaczone przez samorządy województwa powinny wpisywad się w cele
określone w KSRR w takim zakresie, w jakim samorząd chce wspólnie realizowad wizję rozwoju
przy zaangażowaniu środków krajowych i mobilizowanych na szczeblu regionalnym.
W założeniach aktualizacji Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego za cele strategiczne
przyjęto:

Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka regionalna

Wysoka dostępności transportowa i teleinformatyczna
– 228 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011

Społeczna i terytorialna spójnośd regionu

Region efektywnie zarządzany
Pierwszy cel strategiczny (konkurencyjna i innowacyjna gospodarka regionalna) zwraca uwagę
na szansę województwa lubuskiego stania się silnym gospodarczo regionem z zaawansowaną
technologicznie gospodarką, innowacyjnymi przedsiębiorstwami i wysoko rozwiniętym
kapitałem ludzkim. Do realizacji tego celu niezbędne są działania zmierzające do budowania
wysokiej atrakcyjności inwestycyjnej, m.in. w zakresie wspierania tworzenia nowych
i zagospodarowania już istniejących stref aktywności gospodarczej, organizacji zintegrowanego
systemu promocji inwestycyjnej całego regionu, ukierunkowywania tworzonych stref
gospodarczych (np. w kierunku wysokich technologii, innowacji, organizacji klastrów).
Istotną rolę odgrywa również szkolnictwo wyższe. Budowa silnego zaplecza uczelni wyższych,
które poprzez wysoki poziom nauczania, nowoczesną bazę dydaktyczną oraz powiązania
z innymi ośrodkami naukowymi będzie w stanie kształcid studentów zgodnie z europejskimi
standardami i z oczekiwaniami regionalnej gospodarki. Jak zauważają autorzy Strategii, rozwój
gospodarczy i społeczny wymaga stworzenia na terenie województwa wysokosprawnych
systemów energetycznych, które zapewnią bezpieczeostwo energetyczne, optymalne
wykorzystanie surowców energetycznych i infrastruktury energetycznej, a także wzrost
wykorzystania energii odnawialnej. Atutem regionu lubuskiego jest przyroda i dziedzictwo
kulturowe, zatem w celu zwiększenia jego atrakcyjności powinny byd podjęte działania tworzące
bazę noclegową o zwiększonych standardach oraz oferowanie zintegrowanych produktów
turystycznych wraz z ich promocją.
W strategii zwrócono uwagę na rosnące zapotrzebowanie na żywnośd ekologiczną. Rolnictwo
stanowi istotną częśd lubuskiej gospodarki. Sfera produkcyjna rolnictwa powinna otrzymad
wsparcie w zakresie wytwarzania i promocji żywności wysokiej jakości (w tym produktów
tradycyjnych), wzmocnienia powiązao produkcji rolniczej z przetwórstwem, marketingiem
i dystrybucją, rozwojem bazy naukowej na potrzeby rolnictwa czy budowie sprawnego
i nowoczesnego doradztwa rolniczego.
Drugi cel (wysoka dostępnośd transportowa i teleinformacyjna) dotyczy konieczności
modernizacji transportu drogowego i kolejowego oraz rozwoju transportu lotniczego
i wodnego, dla którego region posiada dogodne warunki rozwoju. W Strategii zwrócono uwagę
również na koniecznośd zadbania o spójnośd komunikacyjną między sieciami transportowymi
o znaczeniu międzynarodowym i subregionalnym oraz jakośd obsługi komunikacyjnej ludności
(np. usprawnienia transportu w aglomeracjach miejskich i obszarach podmiejskich).
O konkurencyjności danego regionu może świadczyd infrastruktura teleinformatyczna.
W województwie lubuskim konieczne jest budowanie nowej i przystosowywanie istniejącej
infrastruktury telekomunikacyjnej. Dotyczy to głównie tzw. obszarów wykluczonych cyfrowo,
– 229 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
w których nie ma dostępu do szerokopasmowego Internetu, a które pokrywają się w znacznym
stopniu z obszarami wiejskimi.
Cel dotyczący społecznej i terytorialnej spójności regionu wiąże się z dostępem do wysokiej
jakości usług publicznych, edukacyjnych, medycznych, kulturalnych wraz z odpowiednią
infrastrukturą społeczną, który wpływa na podniesienie jakości życia mieszkaoców regionu.
W tym zakresie ważne jest podniesienie dostępności i atrakcyjności kształcenia na wszystkich
poziomach nauczania, zwiększenie dostępu do usług medycznych (szczególnie
specjalistycznych), wzrost liczby wydarzeo kulturowych, budowanie instrumentów
przeciwstawiania się i zwalczania nowych form wykluczenia społecznego, ograniczenie
negatywnych skutków wynikających z uwarunkowao pogodowych. Ponadto w Strategii
wymienione zostały trzy obszary, które wymagają szczególnego zainteresowania. Pierwszym
z nich są obszary wiejskie, które są niedostatecznie włączone w procesy rozwojowe kraju, mają
utrudniony dostęp do usług publicznych oraz ograniczoną dostępnośd komunikacyjną. Drugim
problemowym obszarem są tereny powojskowe, których infrastruktura jest niewykorzystywana
i ulega degradacji. Trzecim obszarem są rejony przygraniczne, które stanowią miejsce
swobodnego przepływu osób, kapitału, dóbr i usług, a posiadają gorszą krajową dostępnośd
transportową.
Ostatni cel strategiczny (region efektywnie zarządzany) dotyczy sieci wzajemnych zależności,
interesów i kompetencji opartych o sprawny, dobrze funkcjonujący system zarządzania
realizacją wyznaczonych zadao. Istotne dla rozwoju województwa jest wypromowanie jego
wizerunku, aby mógł skutecznie konkurowad o inwestorów lub turystów. Zarządzanie rozwojem
z kolei powinno opierad się na sprawnej administracji, która działa nie tylko szybko i skutecznie,
ale również monitoruje osiąganie celów. Działania władz samorządowych nie powinny
ograniczad się do charakteru doradczego, ale również powinny mied aspekt kontrolny.
W zakresie omawianego celu autorzy strategii uwzględnili koniecznośd odbudowy wspólnot
lokalnych oraz stworzenia więzi łączącej obszary wiejskie z ośrodkami miejskimi w celu
budowania kapitału społecznego. Zgodnie z założeniami KSRR zasoby kapitału społecznego
i otoczenie biznesowe mają stanowid podstawowe narzędzia do sprawowania polityki
regionalnej.
Założenia Lubuskiej Strategii Zatrudnienia na lata 2011-2020 są uszczegółowieniem celów
Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego i bazują na inteligentnym i zrównoważonym
rozwoju gospodarki, który sprzyja włączeniu zawodowemu i społecznemu. Jej celem jest
systematyczna poprawa sytuacji na lubuskim rynku pracy poprzez realizacje następujących
celów:

poprawa zasobu miejsc pracy i zwiększenie aktywności zawodowej ludności,

dostosowywanie kwalifikacji kadr do zmieniających się potrzeb rynku pracy,
– 230 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011

promocja włączenia zawodowego i społecznego,

wzmocnienie efektywności podejmowanych działao.
Z punktu widzenia szans rozwojowych województwa lubuskiego istotne jest różnicowanie
produkcji przemysłowej, wdrażanie innowacji w przedsiębiorstwach oraz dalszy rozwój
gospodarki przyjaznej środowisku. W wyniku zmian makroekonomicznych oraz wprowadzenia
innowacji procesowych możliwe będą dalsze procesy restrukturyzacyjne firm i branż. Istotne
jest zatem podejmowanie działao mających na celu tworzenie nowych miejsc pracy oraz
utrzymanie dotychczasowych. Dlatego w województwie lubuskim planuje się dalszą rozbudowę
systemu instytucjonalnego wsparcia funkcjonowania i rozwoju przedsiębiorczości w regionie.
W tym zakresie będą organizowane szkolenia i warsztaty, które dostarczą wiedzy na temat
uwarunkowao formalno-prawnych prowadzenia działalności. Z kolei promocja aktywności
gospodarczej, poprawa infrastruktury oraz promocja gospodarczego wizerunku regionu
lubuskiego ma pomóc w pozyskiwaniu nowych inwestorów, a tym samym tworzeniu nowych
miejsc pracy. Możliwości rozwoju gospodarczego i społecznego wymagają podjęcia działao
minimalizacji szarej strefy poprzez propagowanie etycznego prowadzenia biznesu, które
związane jest z dbałością o pracowników (legalne zatrudnienie, płaca zgodna z wykonywaną
pracą).
Dalszy rozwój gospodarczy województwa oraz prognoza zmniejszenia się liczby osób w wieku
produkcyjnym wymaga podejmowania działao w celu zwiększenia zaangażowania
społeczeostwa na rynku pracy. Działania te powinny zmniejszad skalę odpływu osób z rynku
pracy oraz zwiększad liczbę nowych pracowników, m.in. poprzez zmniejszenie grupy osób
biernych zawodowo oraz grupy osób przebywającej za granicą. W dobie globalizacji na rynek
pracy w regionie lubuskim mogą mied wpływ zmiany sytuacji makroekonomicznej. Istotne jest
łagodzenie negatywnych skutków takich zmian (tj. zwolnieo) za pomocą mechanizmów
stabilizujących. Jednym z takich działao jest gwarantowanie wynagrodzeo pracowniczych
ze środków publicznych. Rozwiązaniem są też instrumenty na rzecz podmiotów gospodarczych
przechodzących trudności (np. częściowe zaspokojenie wynagrodzeo za czas przestoju
ekonomicznego) oraz roboty publiczne stosowane przez służby zatrudnienia, które pozwalają
na czasowe zmniejszenie skutków dekoniunktury. Istotna w osiągnięciu stabilizacji sytuacji
w dobie kryzysu może byd idea flexicurity, która oznacza połączenie elastyczności miejsc pracy
z bezpieczeostwem zatrudnienia. Opiera się ona na aktywnej polityce rynku pracy, rozwoju
kształcenia ustawicznego, nowoczesnym systemie zabezpieczenia społecznego oraz warunkach
umów o pracę. W sytuacji konieczności przeprowadzenia restrukturyzacji promowany powinien
byd outplacement, tzw. zwolnienia monitorowane.
Na rynku pracy w województwie lubuskim występuje bariera informacyjna, która sprawia
utrudnienie w dostosowaniu kwalifikacji kadr do wymagao rynku pracy. Bardzo często osoby
– 231 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
poszukujące pracy nie mają informacji dotyczących wymaganych kwalifikacji,
ani o możliwościach ich uzyskania. Konieczne jest podejmowanie działao zwiększających
możliwośd pozyskiwania informacji o zawodach oraz o możliwościach edukacyjnych. W celu
zwiększenia wskaźnika zatrudnienia wśród osób młodych powinny zostad podjęte działania
dostosowywania kierunków kształcenia do wymogów rynku. Szczególny nacisk powinien byd
położony na szkoły zawodowe, ponieważ na rynku pracy jest duże zapotrzebowanie na osoby
z konkretną specjalizacją. Promocja szkół zawodowych, modernizacja ich ofert edukacyjnych,
wyposażenie oraz współpraca z pracodawcami ma przyczynid się do lepszego dostosowania
absolwentów do wymagao rynku pracy.
Przedłużający się czas pozostawania bez pracy wpływa na motywację w podejmowaniu działao
oraz powoduje wiele innych negatywnych skutków psychologiczno-społecznych. Konieczne jest
podejmowanie inicjatyw przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu oraz propagujących
włączenie zawodowe. Tylko kompleksowe, dostosowane do potrzeb i możliwości danej osoby
działania mogą efektywnie wpływad na jej aktywizację. Osoby długotrwale korzystające
z pomocy społecznej często skupiają się na płacowych aspektach pracy i wybierają
nierejestrowaną pracy. W celu zapobiegania takim sytuacjom ważne jest podjęcie działao
zmierzających do upowszechnienia pozapłacowych korzyści wynikających z legalnego
zatrudnienia. W ramach działao zapobiegających wykluczeniu społecznemu powinno się
wspierad zatrudnienie osób niepełnosprawnych poprzez upowszechnienie korzyści z tego tytułu
płynących.
W celu skutecznej realizacji założeo Lubuskiej Strategii Zatrudnienia ważne jest zwiększanie
efektywności podejmowanych działao. Będzie to możliwe przy pogłębieniu współpracy
w ramach partnerstw lokalnych, opierających się na Lubuskim Pakcie na Rzecz Zatrudnienia.
Obecnie istnieją cztery partnerstwa, które dotyczą ekonomii społecznej, kształcenia
zawodowego, poradnictwa zawodowego oraz badao rynku pracy. Partnerstwo przyczynia się
do lepszego dostosowania działao w województwie lubuskim. Wymiana informacji między
jednostkami realizującymi inicjatywy (gospodarka, rozwój MŚP, pomoc społeczna) wyklucza
możliwośd realizacji tych samych zadao dla tych samych odbiorców. Realizacja wspólnych
działao pozwala na zwiększenie ich skuteczności. Dodatkowo formy szkoleniowe osób
wdrażających inicjatywy pozwolą na podniesienie jakości świadczonych usług oraz na wzrost ich
efektywności.
Ponadto w województwie lubuskim każdego roku jest opracowywany Lubuski Plan Działao
na rzecz Zatrudnienia, który powstaje na podstawie Krajowego Planu Działao z uwzględnieniem
strategii rozwoju województwa oraz strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej.
W 2011 za priorytety w Lubuskim Planie Działao na Rzecz Zatrudnienia przyjęto poprawę zasobu
miejsc pracy i zwiększenie aktywności zawodowej ludności, dostosowywanie kwalifikacji kadr
– 232 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
do zmieniających się potrzeb rynku pracy, promocja włączenia zawodowego i społecznego oraz
wzmacnianie efektywności podejmowanych działao.
Kierunki rozwoju województwa lubuskiego zostały zawarte również w innych strategiach
sporządzonych dla tego regionu, np.:

Lubuskiej Regionalnej Strategii Innowacji

Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Lubuskim na lata 2006 – 2013

Strategii Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata 2005 – 2013

Strategii Rozwoju Kultury Województwa Lubuskiego

Strategii Rozwoju Transportu Województwa Lubuskiego z horyzontem czasowym
do 2015 roku
Budowa społeczeostwa informacyjnego oraz tworzenie ram dla funkcjonowania gospodarek
i regionów opartych na wiedzy powinno byd priorytetem działalności nie tylko na poziomie
unijnym i narodowym, ale także regionalnym czy lokalnym. Lubuska Regionalna Strategia
Innowacji wyznacza za główny cel wzrost konkurencyjności i innowacyjności regionu
lubuskiego, który można osiągnąd poprzez wykorzystanie potencjału i B+R, budowanie systemu
wspierania innowacji i nowoczesnej infrastruktury innowacyjnej oraz wspieranie
przedsiębiorczości i aktywności innowacyjnej firm. Z kolei Strategia Rozwoju Turystyki na lata
2006-2013 zwraca uwagę na koniecznośd budowania konkurencyjnych produktów i rozwoju
sektora turystycznego z wykorzystaniem potencjału walorów turystycznych i społecznych.
Za priorytety wyznacza rozwój produktów turystycznych, kształtowanie przestrzeni i rozwój
infrastruktury turystycznej, rozwój zasobów ludzkich regionu oraz stworzenie spójnego
i skutecznego systemu marketingowego. Strategia Polityki Społecznej na lata 2005-2013
zajmuje się problematyką osób znajdujących się w trudnej sytuacji socjalnej na skutek procesów
transformacji ustrojowej i gospodarczej. Za podstawowe priorytety polityki społecznej uznaje
wyrównanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży, zapobieganie wykluczeniu społecznemu
osób i rodzin ubogich, objętych bezrobociem oraz ich integracja za społeczeostwem,
doskonalenie systemu wsparcia społecznego oraz wspieranie rozwoju społeczeostwa
obywatelskiego. Natomiast Strategia Rozwoju Kultury odnosi się do polityki kulturalnej
i programu działania w dziedzinie kultury, który odgrywa ważną rolę w działalności jednostek
samorządu terytorialnego. Po przystąpieniu Polski do UE inwestowanie w kulturę i naukę
powinno stad się środkiem formowania tożsamości regionalnej oraz zachowania dziedzictwa
kulturowego. Strategia jako główne cele wyznacza, m.in.: zachowanie ciągłości dziedzictwa
kulturowego regionu, efektywne wykorzystanie dziedzictwa kulturowego regionu
w podnoszeniu jego atrakcyjności, aktywne uczestnictwo społeczeostwa w życiu kulturalnym
i budowanie społeczeostwa obywatelskiego. Strategia Rozwoju Transportu Województwa
Lubuskiego z horyzontem czasowym do 2015 roku zwraca uwagę na istotę systemu
– 233 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
transportowego w budowaniu konkurencyjności regionu lubuskiego. Jednak w regionie
lubuskim istnieje koniecznośd dostosowania parametrów systemu transportowego
do standardów unijnych. Stan techniczny eksploatowanej sieci kolejowej jest niezadowalający
i wymaga modernizacji lub odbudowy. Z kolei stan sieci drogowej wskazuje na koniecznośd
przeprowadzenia remontów oraz dostosowania dróg krajowych do przenoszenia większych
nacisków, aby spełniały takie warunki jak główne drogi w krajach Unii Europejskiej. Pomimo,
że warunki hydrologiczne do transportu wodnego są zbliżone do tych w Europie Zachodniej,
to w województwie lubuskim ten potencjał nie jest w pełni wykorzystany i drogi wodne nie
są użytkowane. Celem strategicznym dokumentu jest zwiększenie dostępności komunikacyjnej
oraz dostępności usług transportowych dla społeczeostwa i gospodarki regionu oraz integracja
sieci drogowej województwa z krajową i międzynarodową siecią transportową, doskonalenie
regionalnego transportu publicznego oraz usprawnienie zarządzania systemem transportu
w województwie. Powyżej opisane dokumenty dotyczą różnej tematyki, ale stanowią integralną
częśd Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego i są rozwinięciem i uzupełnieniem założeo
w niej opisanych. Rozwinięciem strategicznych kierunków działao opisanych w powyższych
strategiach jest szereg programów wojewódzkich w zakresie realizacji zadao publicznych, wśród
których można wymienid Program Ochrony Środowiska czy Plan Gospodarki Odpadami dla
Województwa Lubuskiego. Należy również wskazad, że na terenie województwa funkcjonują
również strategie lokalne (miast, gmin, powiatów), które w części wywodzą się z kierunków
strategii województwa, ale równocześnie bazują na diagnozie i szansach wykorzystania
lokalnego potencjału, w ramach danej jednostki administracyjnej.
Dokumentami, które mają wpływ na kształtowanie się kierunków rozwoju województwa
lubuskiego są strategie krajowe. Rząd w 2009 roku podjął decyzję o zmianach w ustawie
o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Ramę nowego porządku stanowi Długookresowa
Strategia Rozwoju Kraju (w perspektywie do 2030 r.) oraz Koncepcja Przestrzennego
Zagospodarowania Kraju. Uzupełnieniem tych dokumentów jest Średniookresowa Strategia
Rozwoju Kraju oraz 9 strategii horyzontalnych (do 2020 r.): Innowacyjności i Efektywności
Gospodarki, Rozwoju Transportu, Bezpieczeostwa Energetycznego i Środowiska, Rozwoju
Regionalnego, Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Rozwoju Kapitału Społecznego, Zrównoważonego
Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Sprawnego Paostwa oraz Rozwoju Systemu Bezpieczeostwa.
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 przedstawia wizję zagospodarowania
przestrzennego kraju w perspektywie najbliższych dwudziestu lat oraz określa cele i kierunki
polityki przestrzennej wraz z planem działao o charakterze prawnym i instytucjonalnym
niezbędnym dla jej realizacji. Zgodnie z dokumentem głównym celem strategicznym polityki
przestrzennej zagospodarowania kraju jest „efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej
terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów
rozwojowych – konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania
– 234 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
paostwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim
okresie”70.
W 2011 roku Zespół Doradców Strategicznych przedstawił projekt nowego dokumentu Długookresową Strategię Rozwoju Kraju - Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Dokument
ten jest rozwinięciem raportu Polska 2030. Wyzwania rozwojowe. Trzecia fala nowoczesności
oznacza umiejętnośd łączenia modernizacji, innowacji, impetu cyfrowego z poprawą jakości
życia i skokiem cywilizacyjnym. W dokumencie przedstawione są trzy filary, na których oparty
zostanie rozwój kraju (filar innowacyjności, terytorialnego równoważenia rozwoju
i efektywności). Dokument zawiera 10 następujących kluczowych wyzwao i dylematów: stabilny,
wysoki wzrost gospodarczy; sytuacja demograficzna; wysoka aktywnośd zawodowa oraz
adaptacyjnośd zasobów pracy; odpowiedni poziom infrastruktury; bezpieczeostwo
energetyczno-klimatyczne; gospodarka oparta na wiedzy oraz rozwój kapitału intelektualnego;
solidarnośd i spójnośd regionalna; poprawa spójności społecznej; sprawne paostwo oraz wzrost
kapitału społecznego.
Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju jest podstawowym dokumentem, który wyznacza
cele i priorytety rozwoju społeczno-gospodarczego w Polsce. Strategia Rozwoju Kraju 2007 –
2015 wyznaczała sześd priorytetów wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki,
poprawę stanu infrastruktury technicznej i społecznej, wzrost zatrudnienia i podniesienie jego
jakości, budowę zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeostwa, rozwój obszarów
wiejskich oraz rozwój regionalnego i podniesienia spójności regionalnej. W celu dostosowania
Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju do nowego ładu planowania strategicznego
i przestrzennego, strategii długoterminowej oraz dokumentu Europa 2020 w listopadzie 2011
złożono Projekt Strategii Rozwoju Kraju 2020. Jest to najważniejszy dokument w perspektywie
średniookresowej określający cele strategiczne rozwoju kraju do 2020 roku. Dokument stanowi
bazę dla 9 zintegrowanych strategii, które mają służyd realizacji celów rozwojowych,
a zaprojektowane w nich działania mają rozwijad i uszczegóławiad wskazane reformy. ŚSRK
odnosi się do kluczowych decyzji zawartych w DSRK i wskazuje strategiczne zadania paostwa,
które powinny wzmocnid procesy rozwojowe. Głównym celem Strategii Rozwoju Kraju 2020 jest
„wzmocnienie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających
szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę życia W Projekcie Strategii Rozwoju Kraju 2020
ludności”. W ramach trzech obszarów strategicznych wyznaczono trzy obszary strategiczne:
(sprawne
i efektywne
paostwo, konkurencyjna - sprawne i efektywne paostwo
gospodarka, spójnośd społeczna i terytorialna) zostały - konkurencyjna gospodarka
wyznaczone cele oraz priorytetowe kierunki. W pierwszym - spójnośd społeczna i terytorialna
obszarze (sprawne i efektywne paostwo) zostały wyznaczone następujące cele: przejście
od administrowania do zarządzania rozwojem, zapewnienie środków na działania rozwojowe
70
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011
– 235 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
oraz wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności
obywatela. W drugim obszarze strategicznym – konkurencyjna gospodarka za cel przyjęto
wzmocnienie stabilności makroekonomicznej, wzrost wydajności gospodarki, zwiększenie
innowacyjności gospodarki, rozwój kapitału ludzkiego, zwiększenie wykorzystania technologii
cyfrowych, efektywnośd energetyczna i poprawa stanu środowiska oraz zwiększenie
efektywności transportu. W ramach ostatniego obszaru istotna jest integracja społeczna,
zapewnienie dostępu i określonych standardów usług publicznych oraz wzmocnienie
mechanizmów dyfuzji oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania
potencjałów regionalnych.
Kolejny dokument Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata 2007-2013 uwzględnia różnorodne
uwarunkowania i wyzwania o charakterze społeczno-gospodarczym stojące przed Polską.
Podstawowe kierunki działao polityki paostwa na rynku pracy określone są w dokumencie przez
następujące priorytety: wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy poprzez rozwój
przedsiębiorczości i innowacyjności, rozwój kształcenia ustawicznego i poprawa jakości edukacji,
poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw oraz elastyczności rynku
pracy, aktywizacja osób bezrobotnych i zagrożonych wykluczeniem społecznym, doskonalenie
instytucjonalnej obsługi rynku pracy, niwelowanie różnic regionalnych oraz przeciwdziałanie
praktykom dyskryminacyjnym na rynku pracy, prowadzenie efektywnej polityki migracyjnej.
Z kolei Krajowy Plan Działao na rzecz Zatrudnienia na lata 2009-2011 zakłada wzrost
zatrudnienia, sprawny rynek pracy i doskonalenie aktywnej polityki rynku pracy.
Jedną ze strategii rządu, które określają kierunki rozwoju Polski do roku 2030 jest Projekt
Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego. Autorzy dokumentu zakładają, że odpowiednio wysoki
poziom kapitału ludzkiego zwiększa szanse na zatrudnienie, a wykonywanie pracy bezpiecznej
i dobrej jakości jest sposobem na uniknięcie ubóstwa i wykluczenia społecznego. Ponadto
wysoka jakoś kapitału ludzkiego ma wpływ na poszanowanie środowiska naturalnego. Jednym
z głównych zadao strategii jest „wydobywanie potencjałów osób, tak aby mogły one w pełni
uczestniczyd w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym”.
Kierunki rozwoju województwa lubuskiego oprócz strategii regionalnych oraz krajowych mogą
zostad wyznaczone przez kierunki wydatków środków publicznych. Narodowa Strategia
Spójności (NSS) nazywana również Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO)
jest dokumentem, który określa priorytety, system wdrażania i obszary wykorzystania funduszy
unijnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu
Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu Wspólnoty na lata 2007–2013).
Cel strategiczny NSS odnosi się do tworzenia warunków dla wzrostu konkurencyjności
gospodarki polskiej opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia
oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel ten jest realizowany
– 236 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
za pomocą programów operacyjnych, regionalnych programów operacyjnych oraz programów
współfinansowanych ze strony instrumentów strukturalnych71:

Program Infrastruktura i Środowisko – EFRR i FS

Program Innowacyjna Gospodarka – EFRR

Program Kapitał Ludzki – EFS

16 programów regionalnych – EFRR

Program Rozwój Polski Wschodniej – EFRR

Program Pomoc Techniczna – EFRR

Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej – EFRR
Całośd środków interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) w Polsce na lata 20072013 została przeznaczona na Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL). Nadrzędnym celem
tego programu operacyjnego jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów
ludzkich poprzez wzrost poziomu zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich
pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia, zmniejszenie obszarów wykluczenia
społecznego, wsparcie dla budowy struktur administracyjnych paostwa oraz zwiększenie
spójności społecznej i terytorialnej.
Wśród regionalnych programów operacyjnych jest Lubuski Regionalny Program Operacyjny
2007-2013, który stanowi narzędzie do ubiegania się o środki pochodzące z Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego w latach 2007 – 2013. Głównym celem LRPO jest „stworzenie
warunków wzrostu konkurencyjności województwa poprzez wykorzystanie regionalnego
potencjału endogenicznego oraz przeciwdziałanie marginalizacji zagrożonych obszarów, w tym
obszarów wiejskich, przy racjonalnym gospodarowaniu zasobami i dążeniu do zapewnienia
większej spójności województwa”. Cel ten może zostad zrealizowany za pomocą pięciu
priorytetów72:

Rozwój infrastruktury wzmacniającej konkurencyjnośd regionu.

Stymulowanie wzrostu inwestycji w przedsiębiorstwach i wzmocnienie potencjału
innowacyjnego.

Ochrona i zarządzanie zasobami środowiska przyrodniczego.

Rozwój i modernizacja infrastruktury społecznej.
71
Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia 2007-2013, Warszawa 2007
72
Lubuski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013, Zielona Góra 2007
– 237 –
DS CONSULTING

25 listopada 2011
Rozwój i modernizacja infrastruktury turystycznej i kulturowej.
Brandenburgia i Berlin
Strategiczne programowanie rozwoju w Republice Federalnej Niemiec należy rozpatrywad
w kontekście podziału terytorialnego paostwa. Niemcy są krajem związkowym, złożonym
z szesnastu landów, posiadających wysoki poziom autonomii i jednocześnie biorących czynny
udział w programowaniu społeczno-gospodarczym w paostwie. Programowanie społecznogospodarcze w Niemczech należy zatem rozpatrywad zarówno na poziomie federalnym,
jak i na poziomie krajów związkowych. Zasadniczym dokumentem dla programowania
społeczno-gospodarczego Niemiec na poziomie federalnym jest umowa koalicyjna zawarta
18 listopada 2005 r. w Berlinie pomiędzy Angelą Merkel, przewodniczącą CDU, Edmundem
Stoiberem, szefem CSU oraz Matiasem Placek, szefem SPD. Dokument ten wyznacza sposób
funkcjonowania rządu oraz priorytety, cele i zadania zrównoważonego rozwoju Niemiec.
Umowa koalicyjna wyznacza strategiczne kierunki działao rządu niemieckiego, np.: więcej szans
dla innowacji i pracy, program zawierający strategie High-Tech Deutschland. Dokument zawiera
również wytyczne do reformy systemu podatkowego w Republice Federalnej Niemiec, stawiając
za cel jego uproszczenie. Kolejna strategia jest Aufbau Ost, wyznaczająca kierunki działao
zmierzające do odbudowy gospodarki i infrastruktury Niemiec Wschodnich 73. Pod pojęciem
‘Aufbau Ost’ (Odbudowa Wschodu) rozumiany jest w niemieckiej polityce całokształt polityk
działao mających na celu zapewnienie trwałego wzrostu gospodarczego, zmniejszenie
uzależnienia od świadczeo i zmniejszenie wysokiego bezrobocia w nowych landach RFN 74.
Program ten będzie uważany za zakooczony, gdy warunki życia we wschodnich Niemczech
wzrosną do poziomu zachodnich. Obecnie przyjmuje się, że program dobiegnie kooca wraz
z Solidarpakt II (Pakietem Solidarnościowym II) w 2019 roku. Ponadto strategia bezpieczeostwa
socjalnego zwiększa zdolnośd paostwa do skutecznego działania. Ważną strategią w systemie
niemieckiego programowania jest Innovative Verwaltung, czyli innowacyjna administracja75.
Niemiecki „Narodowy Strategiczny Plan Ramowy“ (Nationaler Strategischer Rahmenplan 20072013 – NSRP) definiuje jako strategiczne cele76
73
74
75
76
Ulrich Busch: Aufbau Ost - Bilanz und Perspektiven. In: Berliner Debatte Initial. 16, Nr. 1, 2005, S. 79-90, KarlHeinz Paqué: Transformationspolitik in Ostdeutschland. Ein Teilerfolg. In: Aus Politik und Zeitgeschichte. Nr. 28,
2009, S. 22-27.
Ulrich Heilemann, Hermann Rappen, 2002. Aufbau Ost, [w:] Lexikon Soziale Marktwirtschaft Freiburg: UTB,
str. 107.
Paczes, P. 2009. Strategiczne programowanie rozwoju na przykładzie Republiki Federalnej Niemiec *w:+
Hrynkiewicz, J. (red.) Strategiczne programowanie rozwoju – doświadczenia europejskie. Warszawa: Krajowa
Szkoła Administracji Publicznej
Nationaler Strategischer Rahmenplan (NSRP) für den Einsatz der EU-Strukturfonds in der Bundesrepublik
Deutschland 2007-2013. 2007. Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie (BMWi). Berlin
– 238 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011

innowacyjnośd i rozwój społeczeostwa opartego na wiedzy,

podniesienie atrakcyjności regionów dla inwestorów i mieszkaoców poprzez
zrównoważony rozwój regionalny i ukierunkowanie rynku pracy na wyzwania,

dalszy, zrównoważony rozwój regionów zorientowany na wykorzystywanie istniejących
szans.
Landy uczestniczą w procesie programowania strategicznego na szczeblu federalnym poprzez
współpracę izby wyższej parlamentu niemieckiego, czyli Bundesratu z rządem Republiki
Federalnej Niemiec. Dzięki temu przedstawiciele szesnastu paostw związkowych, wchodzący
w skład Bundesratu, mają realny wpływ na proces programowania strategicznego na szczeblu
centralnym. Artykuł 23 Konstytucji RFN reguluje zakres współpracy miedzy rządami krajów
związkowych a rządem centralnym. Programowanie społeczno-gospodarcze na poziomie
paostw związkowych koncentruje się wokół trzech głównych kierunków działao.

Pierwszym jest tworzenie regionalnych programów operacyjnych, które realizują
wytyczne rządu.

Drugim kierunkiem działao na poziomie lokalnym jest inicjowanie nowych programów
strategicznych i odniesienie ich do strategii federalnych. Kraje związkowe jako
interesariusze są oczywiście bardzo zaangażowane w proces budowania strategii
na szczeblu centralnym, ponieważ w ten sposób mogą rozwiązad wiele własnych
problemów.

Trzecim kierunkiem działao paostw związkowych jest przeprowadzanie konsultacji
społecznych.
Obecnie zasadniczym dokumentem strategicznym w Niemczech jest ‘Narodowy Program
Reform Niemcy 2011’77, którego głównym celem jest przełożenie pięciu głównych celów
programu ‘Europa 2020’ (wzrost partycypacji rynku pracy, poprawa warunków dla R&D
i innowacyjności, redukcja zanieczyszczeo, energia odnawialna i wydajnośd energetyczna,
poprawa efektywności edukacji oraz promocja społecznej integracji, w szczególności poprzez
ograniczanie ubóstwa) na cele narodowe. Realizacja tego programu ma się opierad na pięciu
zasadniczych filarach, mających stymulowad wzrost gospodarczy i zatrudnienie w Niemczech.
Zaliczono do nich połączenie konsolidacji podatkowej z zapewnieniem relokacji wydatków
publicznych w kierunku projektów „wzrostotwórczych”; zapewnienie dobrze funkcjonującego
i stabilnego sektora finansowego; wzmocnienie popytu krajowego; zapewnienie pełnego
wykorzystania potencjału pracowniczego gospodarki oraz poprawa udziału systemu
edukacyjnego w procesie tworzenia kapitału społecznego.
77
Nationales Reformprogramm Deutschland 2011 Dokumentation Nr. 596, Berlin, 6. April 2011 Bundesministerium
für Wirtschaft und Technologie
– 239 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Planowanie strategiczne, zarówno na poziomie lokalnym i regionalnym odgrywa, zwłaszcza
w ostatnich kilku latach, ważną rolę w kreowaniu kierunków dalszego rozwoju gospodarczego
i społecznego, aczkolwiek w Niemczech planowanie strategiczne ogranicza się w większości
przypadków do działao związanych z poszczególnymi inwestycjami, jak np. budowa portu
lotniczego Berlin – Brandenburg, lub lokalnych strategii rozwoju. Strategiczną myślą przewodnią
rozwoju Brandenburgii jest zasada „wzmacniania mocnych stron”, która występuje w różnych
dokumentach78. Powtarzające się w wielu różnych dokumentach i postulatach główne cele
rozwojowe Landu można definiowad jako wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw,
kontynuowanie zmian strukturalnych, specjalizacje branż, wzmocnienie siły innowacyjnej
gospodarki Brandenburgii, wspieranie regionalnych centrów gospodarczych, efektywne
wykorzystywanie środków pomocowych oraz poprawę wizerunku gospodarki Brandenburgii.
Strategiczne kierunki rozwoju Berlina i Brandenburgii zostały wyznaczone przez Programy
Operacyjne dla Berlina i Brandenburgii, przygotowywanych dla Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego (ERDF) dla lat 2007-2013 oraz dokument o charakterze strategicznym
‘Inspirująca Brandenburgia’ z 2004 roku.
Przygotowana przez Ministerstwo Gospodarki Landu Brandenburgia publikacja „Brandenburg
inspiriert” / „Inspiring Brandenburg” wydaje się byd ogólnym materiałem o charakterze
promocyjno – kierunkowym, wskazującym podstawowe kierunki przyszłego rozwoju
Brandenburgii, odnosząc się także w pewnym zakresie do Berlina79. Oczekiwane kierunki
rozwoju regionalnego zostały ujęte w 6 zasadniczych motywach przewodnich:

Inspirująca Brandenburgia: gdzie wielkie umysły są u siebie w domu

Magnetyczna Brandenburgia: gdzie Marchia i świat podają sobie ręce

Przekonująca Brandenburgia: gdzie pionierzy są w gotowości

Dynamiczna Brandenburgia: gdzie przyszłośd jest na wagę złota

Prężna Brandenburgia: czternaście krótkich historii sukcesu

Witająca Brandenburgia: gdzie możesz byd pewien ciepłego powitania
Każdy z motywów jest ilustrowany zarówno poetyckimi cytatami, jak i przykładami z historii
regionu oraz najnowszymi działami i osiągnięciami firm i organizacji z terenu Brandenburgii.
78
79
Porównaj m.in.: Ministerstwo Gospodarki Kraju Związkowego Brandenburgia: Nowe zasady wspierania
gospodarki w Brandenburgii, Poczdam, marzec 2006; Ministerstwo Gospodarki Kraju Związkowego
Brandenburgia Kontynuacja koncepcji dotyczącej turystyki w kraju związkowym Brandenburgia w okresie 2006 –
2010, Poczdam 9.02.2006;
Inspiring Brandenburg, 2010. Land Brandenburg, Potsdam
– 240 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Wydawnictwo, dostępne w wersji niemiecko- i angielskojęzycznej nie precyzuje wyraźnie celów
ani narzędzi ich realizacji, jest jedynie pewnym zarysem obecnych i ewidentnie oczekiwanych
kierunków rozwoju regionu.
Innym, pośrednim narzędziem pozwalającym przybliżyd strategiczne cele rozwoju regionalnego
są znacznie bardziej precyzyjne Programy Operacyjne, przygotowane przez każdy z landów,
wraz z wnioskami o dofinansowanie poszczególnych inwestycji rozwojowych.
Do zasadniczych celów rozwoju regionalnego Berlina80 zaliczono:

Promocję konkurencyjności biznesu i start-ups - która ma prowadzid do poprawy sytuacji
ekonomicznej miasta. Będzie ona także, poprzez związki z innowacyjnością i start-ups,
wiązała się z nowymi produktami, procesami i rozwiązaniami problemów.
W szczególności dofinansowane zostanie: wsparcie inwestycji biznesowych, promocja
przedsięwzięd typu start-ups, doradztwo i venty, wsparcie małych i średnich
przedsiębiorstw wchodzących na rynek oraz finansowanie projektów infrastrukturalnych
o szczególnym znaczeniu gospodarczym

Innowacje i gospodarkę opartą na wiedzy, w tym badania i rozwój w przedsiębiorstwach,
usługi intensywnie bazujące na wiedzy, wykorzystanie IT oraz technologii
komunikacyjnych, transfer technologiczny i infrastrukturę naukową

Zintegrowany rozwój miast

Środowisko, a przede wszystkim działania związane ze zmianami klimatu: wzrost
wydajności energetycznej, badania i rozwój w zakresie technologii środowiskowych,
ochrona wód oraz ochrona przyrody i krajobrazu
Główne cele i wydatki w ramach ERDF w Brandenburgii obejmowały81:

80
Promocję inwestycji i procesy innowacyjne w przedsiębiorstwach, które mają zapewnid
konkurencyjnośd przedsiębiorstw i stworzyd dogodne warunki do ich rozwoju,
powstawania nowych oraz relokacji. Stosowane podejście strategiczne obejmuje
połączenie wsparcie finansowego rozwoju nowoczesnych fabryk oraz innowacji
technologicznych i organizacyjnych z zapewnieniem doradztwa istniejącym
i nowopowstającym firmom. Wsparcie produkcji przemysłowej opiera się na dwóch
Operationelles Programm ‘Berlin’
http://ec.europa.eu/regional_policy/country/prordn/details_new.cfm?gv_PAY=DE&gv_reg=ALL&gv_PGM=110
4&gv_defL=9&LAN=7
81
Operationelles Programm ‘Brandenburg’
http://ec.europa.eu/regional_policy/country/prordn/details_new.cfm?LAN=7&gv_PAY=DE&gv_reg=ALL&gv_PGM=
1099&gv_defL=7
– 241 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
zasadniczych filarach: programie wzrostu małych i średnich firm oraz skoncentrowaniu
się na specjalizacjach biznesowych oraz specyficznych obszarach kompetencji.

Rozwój infrastruktury nakierowanej na innowacyjnośd, technologie i edukację,
koncentruje się na strategii rozwoju w dziedzinie nauki i edukacji, ukierunkowanych
na wsparcie wzrostu, innowacji i zatrudnienia. Z rozwojem infrastruktury ściśle
powiązana jest promocja transferów wiedzy z nauki do gospodarki oraz infrastruktura
technologiczna ulepszająca wykorzystanie potencjału nauki i rozwoju przedsiębiorczości.
Dodatkowo, szczególna uwaga jest poświęcona inwestycjom we wsparcie promocji
społeczeostwa informacyjnego, w czym mieszczą się plany infrastruktury z zakresu
kształcenia i szkoleo oraz infrastruktura informatyczna i łącznościowa w instytucjach
administracji publicznej (e-government), w powiązaniu z rozwojem sektora biznesu
i zasobów ludzkich.

Biznes, turystyka i infrastruktura transportowa; strategicznym celem tego priorytetu jest
dalszy rozwój, adaptacja lokalizacji oraz potencjału infrastrukturalnego Brandenburgii
w celu wygenerowania wzrostu zatrudnienia oraz zrównoważonego rozwoju
gospodarczego. Promocja infrastruktury nakierowanej na potrzeby gospodarki ma na
celu przede wszystkim zapewnienie infrastrukturalnego wsparcia rozwojowi przemysłu
i handlu. Kluczową rolę odgrywa tu promocja infrastruktury transportowej, której
struktura regionalna i integracja sieci trans-regionalnych jest nie tylko głównym
czynnikiem wzmagającym ogólną konkurencyjnośd regionu, ale także podstawowym
wymogiem dla poprawy dostępności głównych centrów wzrostu regionu. Inwestycje
w turystyce mają poprawid jakośd, standard oraz rozwój nowych, innowacyjnych oraz
wysokiej jakości usług turystycznych.

Środowisko i rozwój miast. W zakresie środowiska, program skupia się na poprawie
ramowych warunków infrastruktury środowiskowej, która ograniczała rozwój
gospodarczy i wzrost zatrudnienia. Szczegółowe lokalne programy obejmują zagadnienia
związane z dostępności wody pitnej oraz gospodarką ściekową, zarządzaniem
gospodarką odpadami, a także ograniczaniem emisji zanieczyszczeo środowiskowych
związanych z produkcją energii elektrycznej. Promocja miejskiego wymiaru w ramach
tego priorytetu jest inicjatywą o charakterze przekrojowym, skupiającą się
na istniejących problemach oraz potencjalnych przemianach obszarów śródmiejskich
i przedmieśd.
Porównanie sytuacji w regionach
Systemy planowania strategicznego rozwoju w Polsce i Niemczech różnią się wyraźnie
metodologią prac, chod cele wydają się byd w pewnej mierze zbieżne.
– 242 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
W Polsce, podobnie jak w niektórych krajach anglosaskich ugruntował się zwyczaj
przygotowywania rozbudowanych dokumentów o charakterze strategicznym, zarówno
w układzie terytorialnym – od województw, powiatów po gminy – jak i branżowym.
Pogłębionym zazwyczaj dokumentom o charterze syntetycznym, towarzyszy określanie celów
o różnym stopniu szczegółowości, przy czym większośd przygotowanych strategii rozwoju
w Polsce nie przeszła do fazy realizacji, często z powodu braku przełożenia celów na narzędzia
i metody operacyjne.
Podejście niemieckie wydaje się bardziej pragmatyczne. Realizowane są przede wszystkim
regionalne wdrożenia krajowych strategii rozwoju, zaś lokalny czy regionalny dokument
o cechach strategicznych jest często de facto broszurą promującą lokalne atuty i walory,
sporadycznie tylko poprzedzony pogłębionymi analizami czy konsultacjami społecznymi.
Mimo różnych metod definiowania celów rozwoju Lubuskiego, Berlina i Brandenburgii,
platformą porównawczą może byd struktura wydatków w ramach programów operacyjnych
ERFD, będących w rzeczywistością realizacja tych, mniej czy bardziej czytelnie formułowanych
celów.
Wykres 61: Środki publiczne (wkład EU i funduszy narodowych) przeznaczone na realizację
szczególnych celów strategicznych w ramach ERFD w latach 2007-2013 –
województwo lubuskie (ogółem 439 173 096 Euro)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Polityki Regionalnej Unii Europejskiej
– 243 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Wykres 62: Środki publiczne (wkład EU i funduszy narodowych) przeznaczone na realizację
szczególnych celów strategicznych w ramach ERFD w latach 2007-2013 – Berlin
(ogółem 1 700 744 230 Euro)
Promocja konkurencyjności
biznesu i start-ups
21%
9%
4%
Innowacje i gospodarka
oparta na wiedzy
Zintegrowany rozwój miast
33%
Środowisko
33%
Wsparcie techniczne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Polityki Regionalnej Unii Europejskiej
Wykres 63: Środki publiczne (wkład EU i funduszy narodowych) przeznaczone na realizację
szczególnych celów strategicznych w ramach ERFD w latach 2007-2013 –
Brandenburgia (ogółem 1 878 907 393 Euro)
Promocja inwestycji i procesy
innowacyjne w
przedsiębiorstwach
23%
2%
8%
7%
Rozwój infrastruktury
nakierowanej na innowacyjnośd,
technologie i edukację
Biznes, turystyka i infrastruktura
transportowa
Środowisko i rozwój miast
18%
Wsparcie techniczne
42%
Inne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Polityki Regionalnej Unii Europejskiej
– 244 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Hierarchia wydatków wyraźnie wskazuje na zasadnicze, priorytetowe kierunki rozwoju,
do których w województwie lubuskim należy rozwój infrastruktury, zarówno technicznej,
jak i społecznej, na co przeznaczane jest ponad 50% budżetu ERFD, zaś wsparcie
przedsiębiorczości zostało dofinansowane w wysokości 23% wydatków. Diametralnie odmiennie
przedstawia się sytuacja w Berlinie, gdzie szeroko rozumiane wsparcie nowoczesnej gospodarki
uzyskało 66% funduszy. Strukturę wydatków Brandenburgii cechuje zarówno znaczny udział
wparcia inwestycji i innowacji, jak i wydatki na infrastrukturę (po nieco ponad 40% każda grupa
celów).
– 245 –
DS CONSULTING
8.
25 listopada 2011
Wnioski i rekomendacje
8.1. Wstęp
Globalna sytuacja gospodarcza z jaką mamy do czynienia od kilku lat charakteryzuje się przede
wszystkim ogromną zmiennością i coraz większym stopniem niepewności, a więc ryzyka. Kryzys
zaufania na rynku finansowym, który rozpoczął się umownie bankructwem amerykaoskiego
banku Lehman Brothers w 2008 roku, czy fala uderzeniowa problemów z krajowymi poziomami
zadłużenia dotykająca m.in. Grecję, Hiszpanię i Włochy w 2011 roku, dotyczą bezpośrednio skali
makroekonomicznej. Jednak efekty problemów paostw i globalnych rynków wpływają
automatycznie na skalę mikroekonomiczną – na działalnośd i zachowania poszczególnych firm,
przedsiębiorców, klientów, co z kolei wpływa m.in. na dynamikę produkcji, poziom konsumpcji
czy rynek pracy.
Do tej pory spowolnienie w relatywnie małym stopniu dotknęło Polskę, czego dowodem jest
wysoki jak na Unię Europejską wzrost PKB, obserwowane wzrosty dynamiki produkcji, sprzedaży
czy wzrost płac. Jednak w najbliższych latach spodziewany jest spadek dynamiki wzrostu PKB
w Polsce, co ma swoje odzwierciedlenie w prezentowanym przez Narodowy Bank Polski
bazowym scenariuszu makroekonomicznym, stanowiącym podstawę formułowania budżetu na
2012 rok. Wielu ekonomistów prognozuje natomiast, że strukturalne problemy strefy euro
i brak możliwości ich szybkiego rozwiązania doprowadzi większośd krajów UE do sytuacji recesji.
W takich warunkach jednoznaczne formułowanie wniosków dotyczących perspektyw rozwoju
gospodarczego jest niezwykle utrudnione i napotyka na szereg ograniczeo.
Mimo to, w niniejszym rozdziale autorzy opracowania wskazują na szereg wniosków
i rekomendacji, w tym wskazują na sektory lubuskiej gospodarki, których rozwój może zostad
znacznie przyspieszony dzięki ukierunkowaniu produkcji lub świadczonych usług
na zapotrzebowanie sąsiedniego rynku Brandenburgii i Berlina.
Obszernym tematem analiz w ramach niniejszego opracowania jest rynek pracy, szczególnie
w momencie otwarcia niemieckiego rynku pracy dla pracowników z Polski. Od 1 maja 2011 roku
jest on całkowicie otwarty dla krajów będących członkami Unii Europejskiej od 2004 roku,
a więc również dla Polaków. Zdawad sobie trzeba jednak sprawę, że likwidacja bariery może
implikowad zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla gospodarki Województwa
Lubuskiego. Niewątpliwą korzyścią jest możliwośd znalezienia zatrudnienia na relatywnie
atrakcyjnych warunkach za granicą, w sytuacji ograniczonej dostępności miejsc pracy w Polsce.
Z drugiej strony, drenaż zasobów ludzkich spowodowany migracją zarobkową może
– 246 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
spowodowad deficyt pracowników, których chcieliby zatrudnid polscy przedsiębiorcy. Dotyczy
to szczególnie grupy wysoko wykwalifikowanych specjalistów. Niemieckie przedsiębiorstwa
zgłaszają zapotrzebowanie np. na polskich lekarzy i informatyków, najchętniej władających
językiem niemieckim, a więc przedstawicieli profesji, w których polskie firmy również zgłaszają
deficyt wartościowych pracowników.
Uwarunkowania rynku pracy wynikają również z ponadregionalnych czynników. Wysoki poziom
bezrobocia w Hiszpanii i Grecji, szczególnie wśród absolwentów i ludzi młodych, powoduje,
że mieszkaocy tych krajów coraz częściej decydują się na zatrudnienie w Niemczech, szczególnie
w landach zachodnich. Gospodarka Niemiec w relatywnie niewielkim stopniu odczuła
spowolnienie gospodarcze. Również perspektywy na kolejne lata wydają się bardziej korzystne
w porównaniu do innych czołowych krajów UE, co oznacza większą atrakcyjnośd zatrudnienia
w niemieckich firmach dla pracowników ze wspomnianej już Hiszpanii, Grecji i Polski.
8.2. Analiza SWOT potencjału gospodarczego ze szczególnym uwzględnieniem
rynku pracy
Silne strony
Lubuskie
Berlin
Brandenburgia
 Dogodne położenie
komunikacyjne na
międzynarodowych
korytarzach transportowych
 Znaczący potencjał
demograficzny i gospodarczy
metropolii Berlina
 Znaczący potencjał
demograficzny i gospodarczy
metropolii Berlina,
obejmującej także centralną
częśd Brandenburgii
 Wyjątkowo dogodna
infrastruktura
komunikacyjna (autostrada,
kolej)
 Policentryczna (bi-polarna)
struktura osadnicza
 Znaczny poziom
przedsiębiorczości
mieszkaoców oraz
funkcjonowanie strefy
ekonomicznej
 Relatywnie niski poziom płac
w Regionie (konkurencyjny
 Siedziba władz politycznych
najsilniejszego
demograficznie, i
gospodarczo paostwa Unii
Europejskiej
 Dogodne położenie
komunikacyjne na
międzynarodowych
korytarzach transportowych
 Wyjątkowo dogodna
infrastruktura
komunikacyjna (autostrada,
szybka kolej, lotniska)
 Duży potencjał naukowy,
– 247 –
 Dogodne położenie
komunikacyjne na
międzynarodowych
korytarzach transportowych
 Wyjątkowo dogodna
infrastruktura
komunikacyjna (autostrada,
szybka kolej, lotniska)
 Rozwinięty system edukacji
 Sprawny system komunikacji
publicznej, zwłaszcza
DS CONSULTING
dla potencjalnych
inwestorów)
 Relatywnie duża dostępnośd
siły roboczej
 Duża potencjalna
dostępnośd gruntów pod
inwestycje, w tym pod
gruntochłonne (np.
logistyczne)
 Wykreowane dominujące
branże gospodarki z
zarysowanymi strukturami
klastrowymi
 Bliskośd metropolii Berlina
jako potencjalnego rynku
zbytu i węzła
komunikacyjnego
 Walory krajobrazowe,
przyciągające turystów i
mieszkaoców
25 listopada 2011
badawczy i rozwojowy
 Rozwinięty system edukacji
 Sprawny system komunikacji
publicznej
kolejowej
 Duży potencjał gospodarczy
paostwa, duży rynek
wewnętrzny, tworzący popyt
na regionalne usługi
produkty
 Duży potencjał gospodarczy
paostwa, duży rynek
 Rozwinięty system wsparcia
wewnętrzny, tworzący popyt
dla inwestorów,
na regionalne usługi
produkty
 Rozwinięta infrastruktura
społeczna i techniczna,
 Rozwinięty system wsparcia
ułatwiający inwestycje
dla inwestorów,
 Walory krajobrazowe,
 Rozwinięta infrastruktura
przyciągające turystów i
społeczna i techniczna,
mieszkaoców
ułatwiający inwestycje
 Relatywnie niskie ceny
 Walory krajobrazowe,
gruntów
przyciągające turystów i
mieszkaoców
 Relatywnie niskie ceny
gruntów
 Zasoby naturalne (drewno,
węgiel brunatny)
Słabe strony
Lubuskie
 Peryferyjne położenie
wobec głównych centrów
gospodarczych paostwa
 Brak dużej aglomeracji,
mogącej pełnid funkcje
bieguna wzrostu
Berlin
Brandenburgia
 Peryferyjne położenie wobec  Peryferyjne położenie wobec
głównych centrów
głównych centrów
produkcyjnych i
produkcyjnych i
gospodarczych paostwa
gospodarczych paostwa
 Ogólnie słaba kondycja
finansowa landu
 Relatywnie słaby, w
porównaniu z sąsiednimi
regionami) sektor
szkolnictwa wyższego,
badao i rozwoju
 Słaba sytuacja gospodarcza
regionu i niska
konkurencyjnośd w stosunku
do zachodnich części
Niemiec
 Słaby marketing
inwestycyjny i turystyczny
 Brak silnej grupy lokalnych i
regionalnych firm,
– 248 –
 Słaba sytuacja gospodarcza
regionu i niska
konkurencyjnośd w stosunku
do zachodnich części
Niemiec
 Brak silnej grupy lokalnych i
regionalnych firm,
pełniących funkcje liderów
(lokomotyw) gospodarczych
DS CONSULTING
regionu
 Niski poziom innowacyjności
gospodarki
 Słaby system komunikacji
publicznej, w tym między
głównymi centrami
gospodarczymi regionu
25 listopada 2011
pełniących funkcje liderów
(lokomotyw) gospodarczych
 Brak hubu lotniczego –
Berlin jest jedynym tak
dużym miastem w Europie
bez portu przesiadkowego
 Silna krajowa konkurencja w
aspekcie pozyskiwania
inwestorów zewnętrznych
 Brak hubu lotniczego –
Berlin jest jedynym tak
dużym miastem w Europie
bez portu przesiadkowego
 Negatywne procesy
demograficzne, prowadzące
do kurczenia się miast i
depopulacji
 Mała gęstośd zaludnienia na
obszarach peryferyjnych,
ograniczająca opłacalnośd
rozwoju infrastruktury
 Brak kompleksowej,
różnorodnej oferty
inwestycyjnej w skali
Regionu
 Dominacja Berlina, który
wraz ze strefą podmiejską
skupia niemal cały potencjał
gospodarczy i demograficzny
regionu, przyczyniając się do
postępującej peryferyzacji
pozostałych obszarów
 Niskie zainteresowanie
inwestorów zagranicznych
mierzone wartością
zainwestowanego w
Regionie kapitału
 Niska adekwatnośd
kształcenia szkół i uczelni
Regionu do wymogów rynku
pracy, wpływająca na
ograniczoną dostępnośd
specjalistów na rynku pracy
 Niska dostępnośd
powierzchni biurowej
 Brak silnej grupy lokalnych i
regionalnych firm,
pełniących funkcje liderów
(lokomotyw) gospodarczych
 Oddalenie od portu
lotniczego o znaczeniu
ponadregionalnym
 Ograniczone możliwości
budżetów samorządów w
aspekcie działao
proinwestycyjnych (zarówno
„twardych”, jak i
„miękkich”)
 Mała gęstośd zaludnienia na
obszarach poza dwoma
głównymi miastami,
– 249 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
ograniczająca opłacalnośd
rozwoju infrastruktury
Szanse
Lubuskie
 Wykorzystanie środków
zewnętrznych dla
kontynuacji rozwoju
infrastruktury
komunikacyjnej,
ułatwiającej lepsze
połączenie regionu z innymi
ważnymi centrami
gospodarczymi
 Położenie nacisku instytucji
edukacyjnych na wzrost
wykształcenia
ukierunkowanego na
priorytetowe branże
 Zwiększenie
zainteresowania inwestorów
wykorzystaniem terenów
inwestycyjnych, zwłaszcza w
pobliżu autostrady A2
 Kontynuacja wzrostu firm,
które wcześniej
zainwestowały w regionie
 Pozyskanie i rozwój nowych
inwestycji, zwłaszcza w
nowoczesnych,
innowacyjnych i
kreatywnych branżach
priorytetowych
 Poprawa koniunktury
światowej, w tym Niemiec, a
w szczególności Berlina,
zwłaszcza w branżach
kluczowych dla Regionu
 Wzrost konkurencyjności
Europy Środkowej jako
miejsca lokalizacji
Berlin
Brandenburgia
 Kontynuacja wzrostu firm,
które wcześniej
zainwestowały, zwłaszcza
innowacyjnych
 Kontynuacja wzrostu firm,
które wcześniej
zainwestowały, zwłaszcza
innowacyjnych
 Pozyskanie i rozwój nowych
inwestycji, zwłaszcza w
nowoczesnych,
innowacyjnych i
kreatywnych branżach
priorytetowych
 Pozyskanie i rozwój nowych
inwestycji, zwłaszcza w
nowoczesnych,
innowacyjnych i
kreatywnych branżach
priorytetowych
 Poprawa koniunktury
światowej, w tym Niemiec,
zwłaszcza w branżach
kluczowych dla Regionu
 Poprawa koniunktury
światowej, w tym Niemiec, a
w szczególności Berlina,
zwłaszcza w branżach
kluczowych dla Regionu
 Wzrost konkurencyjności
Europy Środkowej jako
miejsca lokalizacji
bezpośrednich inwestycji
zagranicznych
 Wzrost atrakcyjności
rezydencjalnej regionu
 Pojawienie się silnego
partnera biznesowego, który
mógłby przejąd rolę lidera w
tworzących się klastrach
 Wzrost znaczenia
gospodarczego Berlina wraz
z otwarciem dużego portu
lotniczego, będącego
punktem przesiadkowym
(hub)
 Napływ młodych,
kreatywnych i
przedsiębiorczych
emigrantów
– 250 –
 Wzrost konkurencyjności
Europy Środkowej jako
miejsca lokalizacji
bezpośrednich inwestycji
zagranicznych
 Odwrócenie negatywnych
trendów demograficznych
 Wzrost atrakcyjności
rezydencjalnej regionu
 Pojawienie się silnego
partnera biznesowego, który
mógłby przejąd rolę lidera w
tworzących się klastrach
 Wzrost gospodarczy
peryferyjnych powiatów
Brandenburgii
 Wzrost znaczenia
gospodarczego regionu wraz
z otwarciem dużego portu
lotniczego, będącego
DS CONSULTING
25 listopada 2011
bezpośrednich inwestycji
zagranicznych
punktem przesiadkowym
(hub)
 Zwiększający się popyt na
usługi i infrastrukturę
społeczną , w tym związaną z
opieką nad osobami
starszymi
 Napływ młodych,
kreatywnych i
przedsiębiorczych
emigrantów
 Zwiększenie wysiłków
instytucjonalnych dla lepszej
promocji inwestycyjnej,
rezydencjalnej i turystycznej,
przynoszącej realny wzrost
regionu
 Liberalizacja usług
kolejowych i usprawnienie
oraz reaktywacja połączeo
wewnątrz i transregionalnych
 Rozwój sektora
energetycznego, w tym
energetyki konwencjonalnej
i odnawialnej
Zagrożenia
Lubuskie
 Zwiększanie przewagi
konkurencyjnej
alternatywnych lokalizacji
inwestycyjnych
 Wzrost konkurencyjności
inwestycyjnej innych krajów
Europy Środkowej i
Wschodniej oraz
makroregionów BIZ – Chiny,
Indie, Brazylia
 Wzrost wynagrodzeo, jako
czynnik ograniczenia
konkurencyjności
 Wzrost cen nieruchomości
Berlin
Brandenburgia
 Pogłębiający się kryzys i
potencjalny rozpad strefy
Euro
 Pogłębiający się kryzys i
potencjalny rozpad strefy
Euro
 Wzrost wynagrodzeo, jako
czynnik ograniczenia
konkurencyjności
 Wzrost wynagrodzeo, jako
czynnik ograniczenia
konkurencyjności
 Wzrost cen nieruchomości
 Wzrost cen nieruchomości
 Niekorzystne dla
inwestorów i mieszkaoców
zmiany prawne
 Niekorzystne dla
inwestorów i mieszkaoców
zmiany prawne
 Pogorszenie sytuacji
makroekonomicznej kraju
i/lub Niemiec
 Pogorszenie sytuacji
makroekonomicznej kraju
i/lub Niemiec
– 251 –
DS CONSULTING
 Niekorzystne dla
inwestorów i mieszkaoców
zmiany prawne
 Pogorszenie sytuacji
makroekonomicznej kraju
i/lub Niemiec
 Pogłębiający się kryzys i
potencjalny rozpad strefy
euro
 Zwiększenie destruktywnego
wzrostu konkurencyjności
między Gorzowem Wlkp. a
Zieloną Górą
 Brak zrównoważenia
rozwoju gospodarczego i
dynamiczny rozwój branż,
hamujący lub
uniemożliwiający wzrost
innych sektorów – konflikty
branżowe (np. turystyka /
przemysł; transport /
mieszkalnictwo i inne)
25 listopada 2011
 Dalsze przyspieszone
wyludnianie się regionu
 Dalsze przyspieszone
wyludnianie się regionu
 Narastanie konfliktów
etnicznych i
nacjonalistycznych
 Narastanie konfliktów
etnicznych i
nacjonalistycznych


Załamanie się systemu
wsparcia dla inwestorów i
odpływ inwestycji z regionu
w związku z możliwym
kryzysem finansowym
 Brak zrównoważenia
rozwoju gospodarczego i
dynamiczny rozwój branż,
hamujący lub
uniemożliwiający wzrost
innych sektorów – konflikty
branżowe
Załamanie się systemu
wsparcia dla inwestorów i
odpływ inwestycji z regionu
w związku z możliwym
kryzysem finansowym
 Brak zrównoważenia
rozwoju gospodarczego i
dynamiczny rozwój branż,
hamujący lub
uniemożliwiający wzrost
innych sektorów – konflikty
branżowe (np. turystyka /
przemysł; transport /
mieszkalnictwo i inne)
8.3. Branże rozwojowe Województwa Lubuskiego
Branże rozwojowe regionu zostały wyznaczone na podstawie przeprowadzonych w ramach
niniejszego Studium Porównawczego badao i analiz. W szczególności wzięto pod uwagę:
obecnie występujące trendy na rynku pracy, w tym przeanalizowano zawody deficytowe
i nadwyżkowe oraz dominujące oferty zatrudnienia, dominujące sektory i strukturę zatrudnienia
w poszczególnych sektorach gospodarki regionu jak również dane demograficzne. W ramach
wskazanych obszarów analizowano zarówno stan istniejący, jak i dostępne prognozy. Posłużono
się m.in. danymi statystycznymi, dostępnymi opracowaniami oraz opiniami ekspertów
lubuskiego rynku pracy.
Proponowane branże zostały podzielone na dwie zasadnicze kategorie jakościowe, w zależności
od kwalifikacji oraz wysokości uzyskiwanych dochodów z pracy.
– 252 –
DS CONSULTING
Branże z wysokopłatnymi
stanowiskami pracy
25 listopada 2011
Ukierunkowanie
na Województwo
Lubuskie
Ukierunkowanie
na Brandenburgię
Ukierunkowane
na Berlin
Ukierunkowanie
na inne regiony
Polski
Technologie
informatyczne,
programowanie
Technologie
informatyczne
Technologie
informatyczne
Technologie
informatyczne
Life sciences
Life sciences
Life sciences
Mikrotechnologie
i przemysł
kreatywny
Mikrotechnologie
i przemysł
kreatywny
Mikrotechnologie
i przemysł
kreatywny
Energetyka
Górnictwo
odkrywkowe
węgla brunatnego
Branże z niskopłatnymi
stanowiskami pracy
Górnictwo
odkrywkowe
węgla brunatnego
Górnictwo
odkrywkowe
węgla brunatnego
Turystyka, sport,
rekreacja
Turystyka, sport,
rekreacja
Turystyka, sport,
rekreacja
Turystyka, sport,
rekreacja
Produkcja rolna
Produkcja rolna
Produkcja rolna
Przetwórstwo
rolno-spożywcze
Przetwórstwo
rolno-spożywcze
Budownictwo,
remonty i
renowacje
Produkcja maszyn
i urządzeo
Produkcja maszyn
i urządzeo
Przemysł drzewny
i meblarski
Obróbka metali
Budownictwo,
remonty i
renowacje
Wsparcie sektora
medycznego
Logistyka,
transport i
magazynowanie
Opieka społeczna,
w tym nad
osobami starszymi
Przemysł drzewny
i meblarski
Budownictwo,
remonty i
renowacje
Wsparcie sektora
medycznego
Logistyka,
transport i
magazynowanie
Opieka społeczna,
w tym nad
osobami starszymi
– 253 –
Wsparcie sektora
medycznego
Przemysł
drzewny i
meblarski
Logistyka,
transport i
magazynowanie
Opieka
społeczna, w tym
nad osobami
starszymi
Przetwórstwo
rolno-spożywcze
Przemysł drzewny
i meblarski
Call Centers
Logistyka,
transport i
magazynowanie
Produkcja maszyn
i urządzeo
Budownictwo,
remonty i
renowacje
Wsparcie sektora
medycznego
Opieka społeczna,
w tym nad
osobami starszymi
DS CONSULTING
25 listopada 2011
8.4. Rekomendacje odnośnie możliwości wzmocnienia efektywnej polityki rozwoju
społeczno-gospodarczego regionu
Rekomendacja
Uzasadnienie
Badania i monitoring sytuacji
społeczno-gospodarczej w
sąsiednich landach
Regularne gromadzenie i syntezy
danych pozwolą na bieżąco reagowad na
zachodzące
zmiany
i
wyzwania
społeczne i gospodarcze
Wspieranie lepszego
wykorzystania korytarzy
transportowych oraz wzmocnienia
integracji transportowej
Promocja nauki języka
niemieckiego i kultury niemieckiej
Uelastycznienie systemu
pośrednictwa pracy poprzez
wykorzystanie instytucji
edukacyjnych
Wzrost efektywności
wykorzystania usług i
instrumentów rynku pracy, we
współpracy ze społecznością
lokalną
Adresat
Władze lokalne i regionalne
Urzędy pracy
Ważną szansą rozwoju może lepsze
wykorzystanie
położenia
i
sieci
transportowych
Władze lokalne i regionalne
Niemiecki rynek pracy może byd
atrakcyjnym miejscem pracy dla
pracowników znających język i kulturę
Władze lokalne i regionalne
Dostosowanie systemu edukacji do
współczesnych przemian rynku pracy
Przedsiębiorcy
Władze lokalne i regionalne
Instytucje edukacyjne
Urzędy pracy
Lepsza promocja pakietu usług i
instrumentów rynku pracy wśród
mieszkaoców,
w
szczególności
pobudzających
indywidualną
przedsiębiorczośd.
Zrewidowanie
roli
pracowników
publicznych służb zatrudnienia z pozycji
urzędnika do funkcji aktywnego
menadżera, elastycznie (w ramach
ograniczeo ustawowych) reagującego na
potrzeby pracodawców i pracowników.
Lepsze dostosowanie oferty
edukacyjnej do potrzeb
regionalnego i niemieckiego rynku
pracy
Lepsze
wykorzystanie
istniejącego
popytu na pracowników pozwoli
ograniczyd bezrobocie w regionie
Intensyfikacja współpracy między
instytucjami rynku pracy i edukacji
Wspólne
działanie
wymienionych
instytucji jest jedną z podstaw
dostosowania oferty edukacyjnej do
wymogów regionalnego rynku pracy
– 254 –
Urzędy pracy
Instytucje edukacyjne
Urzędy pracy
Instytucje otoczenia biznesu
Instytucje edukacyjne
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Efektywniejsze otwarcie się na
popyt zgłaszany przez gospodarkę
Niemiec
Częśd przedsiębiorców nie wierzy w
realną możliwośd eksportu na rynki inne
niż lokalny/ krajowy. Oprócz barier
rynkowych, występuje w tym przypadku
bariera mentalna i informacyjna.
Zwiększenie perspektywy badao popytu
na własne usługi lub produkty również
na chłonny rynek niemiecki może dad
możliwośd skokowego rozwoju.
Efektywniejsze wykorzystanie
środków z Funduszu Pracy
Urzędy pracy w ramach swoich usług i
instrumentów oferują wsparcie
organizacyjne i przede wszystkim
finansowe, wspierające proces
rekrutacji pracowników. Wydaje się, że
brakuje jeszcze powszechności
informacji o pełnym katalogu opcji
oferowanych przez Fundusz Pracy.
Rozwijanie struktur klastrowych
Skuteczne klastry pozwalają na
wykorzystanie efektu synergii
konkurujących ze sobą przedsiębiorstw
zintegrowanych w ramach sektora lub
branży.
Dbałośd o rozwój ścieżki kariery
zawodowej (przekwalifikowanie,
elastycznośd)
Zmiennośd gospodarki powinna mied
odzwierciedlenie w elastyczności
pracowników do zmian w profilu
kwalifikacji, który zapewnia lepsze
możliwości na rynku pracy.
Odpowiedzialni pracodawcy powinni
wspierad pracowników w definiowaniu
ścieżek rozwoju zawodowego i
rozwijaniu kompetencji.
Wzmocnienie przekazu
marketingu gospodarczego
Województwa Lubuskiego w
Niemczech
Podejmowanie działao w celu
ograniczenia emigracji
pracowników, w tym do Niemiec
Relatywnie niski poziom polskiej
promocji gospodarczej w Niemczech
oraz zakorzenione stereotypy o polskiej
gospodarce
ograniczają
poziom
współpracy
pomiędzy
polskim
i
niemieckim biznesem.
Wspieranie modeli umożliwiających
podejmowanie
pracy
w
innych
regionach, w tym w Niemczech, przy
jednoczesnym zamieszkaniu na terenie
województwa
lubuskiego,
poprzez
usprawnianie dojazdów do pracy
– 255 –
Przedsiębiorcy
Instytucje otoczenia biznesu
Władze lokalne i regionalne
Pracodawcy
Urzędy pracy
Przedsiębiorcy
Władze lokalne i regionalne
Pracodawcy
Pracownicy
Obecni i potencjalni pracownicy
Instytucje edukacyjne
Urzędy pracy
Władze lokalne i regionalne
Przedsiębiorcy
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Stabilny, zrównoważony i wielowymiarowy rozwój regionalny jest trudnym do zarządzania
procesem, który zawsze wymaga uwzględnienie wielu czynników, zarówno zależnych
od lokalnych i regionalnych uwarunkowao, jak i kreowanych przez niezależne od regionu siły
i czynniki, wynikające z sąsiedztwa, uwarunkowao prawnych, polityki paostwa, a także sytuacji
międzynarodowej. Regiony przygraniczne stoją przed specyficznymi możliwościami
i zagrożeniami rozwoju, implikowanymi z jednej strony z bliskości przestrzennej, z drugiej
z odmienności gospodarczej, społecznej, politycznej czy kulturowej.
Województwo lubuskie jest przykładem regionu przygranicznego, stojącego u progu przemian,
wynikających z diametralnym, w porównaniu z okresem sprzed 20 lat, przedefiniowaniem
charakteru granicy, nie tylko politycznej, ale także gospodarczej i kulturowej. Ten nowy
i dynamiczny charakter granicy, z niemal niekontrolowanym przepływem osób i towarów,
otwartym rynkiem pracy, przy zachowaniu zróżnicowania gospodarczego i kulturowego,
wymaga od lokalnych społeczności, przedsiębiorców, urzędników, młodzieży i turystów nowego
spojrzenia na drugą stronę Odry i Nysy Łużyckiej. I to nowe spojrzenie powinno byd rzucane
z obu brzegów rzek, aby pełniej wykorzystad pojawiające się szanse i by wspólnie unikad
ewentualnych zagrożeo.
Region lubuski, będący niegdyś niemal w całości częścią historycznej Brandenburgii, nie stanie
się na powrót jej dzielnicą zintegrowaną gospodarczo, spocznie czy kulturowo. Także pozycja
Berlina, do Drugiej Wojny Światowej dominującego ośrodka przemysłowego, usługowego,
finansowego i kulturalnego Centralnej Europy wydaje się niemożliwa od odzyskania. Tym nie
mniej, uwzględniając potencjał województwa lubuskiego, będzie ono w ten czy innych sposób,
swoistym zapleczem obszarów metropolitarnych Wrocławia, Poznania czy Berlina. Ważne jest
aby tę pozycję zaplecza jak najlepiej wykorzystad dla dobra jego mieszkaoców. Drugorzędnym
staje się czy ktoś pracuje w Cottbus, Świebodzinie czy Legnicy, ważne, że ma pracę z której jest
zadowolony oraz że jest nadal mieszkaocem regionu. Najważniejszym miernikiem poziomu
osiąganych celów, lub ich trafności czy jakości, jest ich weryfikacja dokonywana przez decyzje
migracyjne mieszkaoców, co boleśnie odczuwa od wielu lat Brandenburgia.
Niniejsze porównanie polityk gospodarczych i rynków pracy jest próbą szerszego spojrzenia
na województwo, także w kontekście sąsiedztwa. Byd może podobne studia sąsiedztwa powinny
byd także przygotowane dla innych, graniczących z Lubuskim regionów. Znamienne pozostaje
przy tym, że mimo znacznych różnic i odmiennych uwarunkowao, wiele procesów i tendencji
zachodzących w społeczeostwach i gospodarce, a w tym na rynku pracy, są strukturalnie
podobne, podobnie jak i podobne są zagrożenia i możliwości. Rozwój gospodarczy i społeczny
województwa lubuskiego jest powiązany z rozwojem Berlina i Brandenburgii, chod zależnośd,
z uwagi na potencjał regionu stołecznego Niemiec, nie jest obustronna.
– 256 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Bibliografia
1.
Die kleine Berlin–Statistik 2010, AmtfürStatistik Berlin-Brandenburg, Postdam
2.
Ludnośd, ruch naturalny i migracje w Województwie Lubuskim w 2010 r., GUS, Zielona Górna
2011.
3.
Klastry w województwie lubuskim, Zielona Góra 2011 r.
4.
Atrakcyjnośd Inwestycyjna Regionów – Województwo Lubuskie 2011, Instytut Przedsiębiorstwa
Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2011.
5.
Atrakcyjnośd inwestycyjna województw i podregionów Polski 2010, Instytut Badao nad
Gospodarką Rynkową, Gdaosk 2010.
6.
Atrakcyjnośd inwestycyjna województw i podregionów Polski 2010, Instytut Badao nad
Gospodarką Rynkową, Gdaosk 2010.
7.
Oferta terenów inwestycyjnych WSSE „INVEST-PARK”, Wałbrzych, 2011
8.
Informacje z portalu Business Location Center
http://www.businesslocationcenter.de/de/wirtschaftsstandort
9.
Turystyka w województwie lubuskim w 2009 r., GUS, Zielona Góra 2010.
10. Podział i informacje za visit.berlin.de
11. Wirtschaftsfaktor Tourismus Berlin oraz Berlin Tourismus & Kongress GmbH
12. Amt für Statistik Berlin-Brandenburg
13. www.lubuskie.pl
14. Informationsgesellschaft Deutschland 2010. 2002. Bonn: Bundesministerium für Wirtschaft
und Technologie
15. Schulen auf dem Weg in die Wissensgesellschaft. 2011. http://bildungsserver.berlinbrandenburg.de/2731.html
16. Gemeinsam auf dem Weg in die Informationsgesellschaft,
17. 2005. http://www.mi.brandenburg.de/sixcms/detail.php?gsid=lbm1.c.206105.de
18. J. Tyrowicz, Wskaźniki…, http://bezrobocie.org.pl/x/565986, 1.07.2010
19. Eurostat,
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/2-15022011-AP/EN/215022011-AP-EN.PDF, 15.02.2011
20. Czerny, UE/Polskie rolnictwo…,
http://www.pap.pl/palio/html.run?_Instance=cms_ep.pap.pl&_PageID=1&_CheckSum=33470039&_
menuId=17&_nrDep=1304, 7.05.2010
– 257 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
21. P. Lonczak, Polską…, http://www.bankier.pl/wiadomosc/Polska-gospodarke-czeka-ciezki-rok2270009.html, 13.01.2011
22. Podaż pracy – determinanty aktywności ekonomicznej ludności (Grotkowska, Sztanderska),
http://www.rynekpracy.edu.pl uzyskane w dniu 19.11.2011
23. http://www.dw-world.de uzyskane w dniu 19.11.2011
24. Europejczycy…,http://www.money.pl/gospodarka/uniaeuropejska/wiadomosci/artykul/europjczycy;nie;chca;pracowac;w;niemczech,67,0,881731.html, 27.07.11
25. J. Czapioski, T. Panek, Warunki i jakośd życia Polaków (Załącznik 2), Warszawa 2009
26. Wanda Budrecka, Instytucje otoczenia biznesu, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
Wa-wa 2004, str. 5
27. Lubuski Regionalny Program Operacyjny – lista beneficjentów dla konkursów w ramach
działania 2.5 Rozwój regionalnych i lokalnych instytucji otoczenia biznesu.
28. http://www.innowacje.lubuskie.pl/instytucje,item10166,10322.html,19.11.11
29. Dz. U. Nr 69 z 2008r., poz. 415 z późn. Zmianami.
30. Agencje zatrudnienia 2010 r., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku
Pracy, Warszawa 2011, str 34.
31. http://www.kraz.praca.gov.pl uzyskane w dniu 19.11.2011
32. http://www.ris.praca.gov.pl:8090/ris/index.ftl uzyskane w dniu 21.11.2011
33. Informacja o realizacji usługi Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy w 2009 roku.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament Rynku Pracy. Warszawa 2010
34. http://www.eures.praca.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=114&Itemid
=63#odraoder uzyskane w dniu 20.11.2011
35. Przepisy UE w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Twoje prawa w innych paostwach Unii
Europejskiej, Komisja Europejska, Luksemburg, 2010.
36. http://www.interreg.gov.pl/INTERREG+IIIA/Program+Polska++Brandenburgia/, uzyskane
7.11.2011
37. Por. Badanie ewaluacyjne ex-post efektów transgranicznej współpracy polskich regionów w
okresie 2004-2006. PSDB Sp. z o. o., CRSG Sp. z o.o. dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego,
Warszawa 2010; str. 10.
38. Ocena Ex Ante Programu Operacyjnego Współpracy Przygranicznej Polska (Województwo
Lubuskie) –Brandenburgia 2007 – 2013 w Ramach „Europejskiej Współpracy Terytorialnej”.
Luty 2007. Wyg International. Warszawa
39. Ocena skuteczności systemu wdrażania Funduszu Małych Projektów i Projektów Sieciowych
w Programie Operacyjnym Współpracy Transgranicznej Polska (Województwo Lubuskie) –
Brandenburgia 2007 – 2013, w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Centrum
– 258 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Rozwoju Społeczno Gospodarczego sp. z o.o. dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Szczecin
2010
40. Ryszard Zajączkowski, Konferencja prezydentów trybunałów obrachunkowych niemieckich
landów wschodnich i prezesów regionalnych izb obrachunkowych w Poczdamie; Finanse
Komunalne 11/2011; str 74-76.
41. Paczes, P. 2009. Strategiczne programowanie rozwoju na przykładzie Republiki Federalnej
Niemiec [w:] Hrynkiewicz, J. (red.) Strategiczne programowanie rozwoju – doświadczenia
europejskie. Warszawa: Krajowa Szkoła Administracji Publicznej
42. Nationaler Strategischer Rahmenplan (NSRP) für den Einsatz der EU-Strukturfonds in der
Bundesrepublik Deutschland 2007-2013. 2007. Bundesministerium für Wirtschaft und
Technologie (BMWi). Berlin
43. Nationales Reformprogramm Deutschland 2011 Dokumentation Nr. 596, Berlin, 6. April 2011
Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie
44. Ministerstwo Gospodarki Kraju Związkowego Brandenburgia: Nowe zasady wspierania
gospodarki w Brandenburgii, Poczdam, marzec 2006; Ministerstwo Gospodarki Kraju
Związkowego Brandenburgia Kontynuacja koncepcji dotyczącej turystyki w kraju związkowym
Brandenburgia w okresie 2006 – 2010, Poczdam 9.02.2006;
45. Inspiring Brandenburg, 2010. Land Brandenburg, Potsdam
46. Operationelles Programm ‘Berlin’
47. http://ec.europa.eu/regional_policy/country/prordn/details_new.cfm?gv_PAY=DE&gv_reg=AL
L&gv_PGM=1104&gv_defL=9&LAN=7
48. http://ec.europa.eu/regional_policy/country/prordn/details_new.cfm?LAN=7&gv_PAY=DE&gv
_reg=ALL&gv_PGM=1099&gv_defL=7
49. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, WUP, Zielona
Góra 2010
50. Lubuski Plan Działao na rzecz Zatrudnienia na 2005, Zarząd Województwa Lubuskiego, Zielona
Góra 2005
51. Transgranicze Polsko-Niemieckie w roku 2009, Urząd Statystyczny w Zielonej Górze, Zielona
Góra 2010
52. Rynek pracy województwa lubuskiego w roku 2005, Zielona Góra 2006
53. Rynek pracy województwa lubuskiego w roku 2006, Zielona Góra 2007
54. Rynek pracy województwa lubuskiego w roku 2007, Zielona Góra 2008
55. Rynek pracy województwa lubuskiego w roku 2008, Zielona Góra 2009
56. Rynek pracy województwa lubuskiego w roku 2009, Zielona Góra 2010
– 259 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
57. Rynek pracy województwa lubuskiego w roku 2010, Zielona Góra 2011
58. Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020
roku, Zielona Góra 2005
59. Lubuska Strategia Zatrudnienia na lata 2011-2020, Zielona Góra 2011
60. Strategii Rozwoju Turystyki w Województwie Lubuskim na lata 2006 – 2013, Zielona Góra 2005
61. Strategii Polityki Społecznej Województwa Lubuskiego na lata 2005 – 2013, Zielona Góra 2005
62. Strategii Rozwoju Kultury Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2004
63. Strategii Rozwoju Transportu Województwa Lubuskiego z horyzontem czasowym do 2015 roku,
Zielona Góra 2004
64. Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, warszawa 2006
65. Krajowa Strategia Zatrudnienia na lata 2007-2013, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa
2005
66. Projektu Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego, Ministerstwo Kulutry i Dziedzictwa
Narodowego, Warszawa 2011
67. Rynek Pracy w Województwie Lubuskim w latach 2008-2010, Urząd statystyczny w Zielonej
Górze, Zielona Góra 2011
68. Brandenburger Fachkräftestudie Entwicklung der Fachkräftsituation
Fachkräftebedart (studium na zlecenie MASGF Brandenburg).
und
zusätlicher
69. Analiza trendów rozwojowych zachodzących w województwie lubuskim i Kraju Związkowym
Brandenburgia wraz z Berlinem ze szczególnym uwzględnieniem prognozy zmian na rynku
pracy, Pretendent, 2011
70. Tendencje rozwojowe handlu zagranicznego województwa lubuskiego, ze szczególnym
uwzględnieniem Kraju Związkowego Brandenburgia i Berlina w celu określenia wpływu importu
i eksportu na rynek pracy, Pretendent, 2011
71. Kwartalny raport o rynku pracy- II kw. 2011, NBP, Warszawa 2011
72. Konwencja dotycząca popierania zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem (Nr 168)
i Rekomendacja (Nr 176), Międzynarodowej Organizacji Pracy, Genewa 1988
73. Raport Polska 2011 Gospodarka–Społeczeostwo–Regiony,
Regionalnego, Warszawa 2011
74. Program Operacyjny Współpracy
Brandenburgia 2007-2013, 2008
Transgranicznej
Polska
Ministerstwo
Rozwoju
(województwo
lubuskie)-
75. Raport z badania odnośnie innowacji wśród przedsiębiorców, naukowców i pracowników sfery
B+R w województwie lubuskim w związku z projektem systemowym pn. Budowa Lubuskiego
– 260 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Systemu Innowacji w ramach Poddziałania 8.2., Indicator Centrum Badao Marketingowych,
Warszawa 2010
76. Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego Aktualizacja z horyzontem czasowym do 2020
roku, Zarząd Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2005
77. Lubuska Regionalna Strategia Innowacji, Sejmik Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2005
78. Magazyn Biznes Lubuski
79. Lubuski Plan Działao na rzecz Zatrudnienia na 2011, Zarząd Województwa Lubuskiego, Zielona
Góra 2011
80. Krajowy Plan Działao na rzecz Zatrudnienia na lata 2009-2011, Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej, Warszawa 2009
81. Der Arbeitsmarkt für Jüngere in Berlin und Brandenburg. Dieter Bogai, Michael Partmann, 2008
82. Wirtschaftsförderung im Land Brandenburg.
83. Landesprogramm „Arbeit für Brandenburg”
84. Gutachten zum demografischen Wandel im Land Brandenburg.
85. Bevölkerungsprognosen Berlin Prognose
86. Amtliche Statistik Brandenburg
87. Ergebnisse der Pilotstudie Indikatorenentwicklung und Monitoring 2005 – 2008. 3. Bericht der
länderoffenen Arbeitsgruppe „Indikatorenentwicklung und Monitoring“ der Konferenz der für
Integration zuständigen Ministerinnen/Minister und Senatorinnen/Senatoren (IntMK), Berlin,
Februar 2010
88. Gemeinsame Fachkräftestudie Berlin-Brandenburg. Prognosen - Empfelungen. Ein Uberblick.
Belrin, 2010
89. Der Arbeitsmarkt in Brandenburg
90. Wirtschaft und Statistik, Statistische Bundesamt
91. http://www.innovatives-brandenburg.de/de/2742.aspx
92. http://www.statistikportal.de/Statistik-Portal/
93. www.masf.brandenburg.de
94. www.arbeitsagenture.de
95. www.statistik-berlin-brandenburg.de.
96. Eurostat
97. Główny Urząd Statystyczny
– 261 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
98. Projekt Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności,
Warszawa 2011
99. Europa 2020, Bruksela 2010
100. Polska 2030.Wyzwania rozwojowe, Warszawa 2009
101. Projekt Strategii Rozwoju Kraju 2020, Warszawa 2011
102. Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia 2007-2013, Warszawa 2007
103. Lubuski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013, Zielona Góra 2007
104. Ulrich Busch: Aufbau Ost - Bilanz und Perspektiven. In: Berliner Debatte Initial. 16, Nr. 1, 2005,
S. 79-90, Karl-Heinz Paqué: Transformationspolitik in Ostdeutschland. Ein Teilerfolg. In: Aus
Politik und Zeitgeschichte. Nr. 28, 2009.
105. Ulrich Heilemann, Hermann Rappen, 2002. Aufbau Ost, [w:] Lexikon Soziale Marktwirtschaft
Freiburg: UTB.
106. Lubuski Plan Działao na rzecz Zatrudnienia na 2010, Zarząd Województwa Lubuskiego, Zielona
Góra 2010
107. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim w 2005 roku,
WUP, Zielona Góra 2006
108. Cudzoziemcy pracujący w Polsce- statystyki, dane zbiorcze 2010, Ministerstwo Pracy i Polityki
Społecznej
109. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,
Warszawa 2011
– 262 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Spis tabel i wykresów
SPIS TABEL
Tabela 1: Struktura ludności województwa lubuskiego w latach 2005-2010 ............................................. 34
Tabela 2: Dynamika liczby ludności województwa lubuskiego w podziale na powiaty w latach 2009-2010
............................................................................................................................................................ 35
Tabela 3: Prognoza ludności województwa lubuskiego do roku 2035........................................................ 36
Tabela 4: Struktura wieku ludności Brandenburgii i Berlina według grup ekonomicznych w latach 20052010 .................................................................................................................................................... 40
Tabela 5: Podstawowe procesy demograficzne w Brandenburgii w 2009 roku w podziale na powiaty .... 42
Tabela 6: Wewnątrzmiejskie zróżnicowania procesów demograficznych Berlina w 2009 roku ................. 43
Tabela 7: Prognozy demograficzne dla Brandenburgii i Berlina w latach 2010-2050 według
ekonomicznych grup wiekowych ........................................................................................................ 44
Tabela 8: Zatrudnienie w wybranych sektorach wg PKD 2007 w województwie lubuskim w latach 2005 2010 .................................................................................................................................................... 46
Tabela 9: Zatrudnienie w podsekcjach przemysłu w województwie lubuskim w roku 2010...................... 48
Tabela 10: Zatrudnienie wg sektorów PKD 2007 w województwie lubuskim w latach 2005 - 2010 .......... 50
Tabela 11: Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w podsekcjach usług w województwie lubuskim
w latach 2005 - 2009........................................................................................................................... 50
Tabela 12: Struktura zatrudnienia w Brandenburgii wg działów gospodarczych w latach 2005 - 2009 ..... 55
Tabela 13: Struktura zatrudnienia w Berlinie wg działów gospodarczych w latach 2005 - 2009 ............... 56
Tabela 14: Przeciętne zatrudnienie wg sektorów WZ 2003 w Berlinie w latach 2005 - 2010 .................... 56
Tabela 15: Przeciętne zatrudnienie wg sektorów WZ 2003 w Brandenburgii w latach 2005 - 2010 .......... 57
Tabela 16: PKB, przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na mieszkaoca oraz średnie zarobki brutto
na godzinę w Berlinie i Brandenburgii w latach 2005 - 2009 ............................................................. 57
Tabela 17: Struktura podmiotów gospodarczych wpisanych do rejestru REGON ...................................... 69
Tabela 18: Rola sektora MŚP w zatrudnieniu województwa lubuskiego .................................................... 69
Tabela 19: Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw w 2010 r. wg liczby pracujących .................................. 70
Tabela 20: Charakterystyka podaży i popytu w podziale na hotele i pozostałe obiekty zbiorowego
zakwaterowania w województwie lubuskim w latach 2005 – 2010................................................... 81
Tabela 21: Noclegi udzielone w Berlinie i Brandenburgii, wg pochodzenia turystów w 2010 roku w
tysiącach ............................................................................................................................................. 84
Tabela 22: Charakterystyka podaży i popytu w podziale na hotele i pozostałe obiekty zbiorowego
zakwaterowania w Berlinie w latach 2005 – 2010 ............................................................................. 85
Tabela 23: Charakterystyka podaży i popytu w podziale na hotele i pozostałe obiekty zbiorowego
zakwaterowania w Brandenburgii w latach 2005 – 2010................................................................... 86
Tabela 24: Zmiana liczby pracujących w latach 2005-2010 w województwie lubuskim na tle Polski (w tys.)
.......................................................................................................................................................... 105
Tabela 25: Wskaźnik zatrudnienia w podziale wg płci oraz wieku dla województwa lubuskiego w latach
2005-2010 ......................................................................................................................................... 108
Tabela 26: Struktura osób pracujących wg wykształcenia w województwie lubuskim w latach 2005-2010
.......................................................................................................................................................... 108
Tabela 27: Oferty pracy w województwie lubuskim w latach 2005 i 2010 ............................................... 109
Tabela 28: Zmiana liczby pracujących w latach 2005-2010 w Brandenburgii i Berlinie na tle Niemiec.... 112
– 263 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Tabela 29: Zmiany liczby pracodawców i oferowanych przez nich miejsc pracy w Brandenburgii i Berlinie
na tle Niemiec w latach 2005-2010 .................................................................................................. 115
Tabela 30: Liczba osób aktywnych zawodowo w województwie lubuskim na tle Polski w 2005-2010 (w
tys.) ................................................................................................................................................... 121
Tabela 31: Aktywni zawodowo (pracujący i bezrobotni) oraz bierni zawodowo w województwie lubuskim
w 2005-2010 ..................................................................................................................................... 122
Tabela 32: Współczynnik aktywności zawodowej wg wieku i wykształcenia w województwie lubuskim w
latach 2005-2010 .............................................................................................................................. 124
Tabela 33: Udział osób pracujących aktywnych zawodowo danej grupy do ogólnej liczby osób aktywnych
zawodowo tej grupy w województwie lubuskim w latach 2005-2010 ............................................. 124
Tabela 34: Liczba osób aktywnych zawodowo w Brandenburgii i Berlinie na tle Niemiec w 2005-2010 . 125
Tabela 35: Stopa bezrobocia w województwie lubuskim w latach 2005-2010 wg BAEL .......................... 130
Tabela 36: Liczba osób bezrobotnych i stopa bezrobocia wg płci w województwie lubuskim w latach
2005-2010 ......................................................................................................................................... 132
Tabela 37: Liczba osób bezrobotnych w okresie 12 miesięcy od dnia ukooczenia szkoły w latach 20052010 .................................................................................................................................................. 135
Tabela 38: Udział liczby bezrobotnych wg stażu pracy w latach 2005-2010............................................. 138
Tabela 39: Liczba osób bezrobotnych wg płci w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010................ 139
Tabela 40: Liczba osób bezrobotnych według wybranych grup wiekowych w Brandenburgii i Berlinie w
latach 2005-2010 .............................................................................................................................. 140
Tabela 41: Osoby bezrobotne z prawem do zasiłku w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010 ...... 141
Tabela 42: Zmiany liczby bezrobotnych cudzoziemców zamieszkujących Brandenburgię i Berlin w latach
2005-2010 ......................................................................................................................................... 143
Tabela 43: Saldo migracji województwa lubuskiego w latach 2005-2010 ................................................ 146
Tabela 44: Migracje wewnętrzne i zagraniczne w podziale wg płci w latach 2005-2010 ......................... 148
Tabela 45: Zmiany salda migracji w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2009 ................................... 150
Tabela 46: Migracje wewnętrzne w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010................................... 151
Tabela 47: Migracje zagraniczne w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010 .................................... 152
Tabela 48: Sektory o największym wzroście i spadku przeciętnego zatrudnienia w województwie
lubuskim, Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010 ................................................................... 173
Tabela 49: Udział cudzoziemców w ogólnej liczbie bezrobotnych w województwie lubuskim,
Brandenburgii i Berlinie .................................................................................................................... 177
Tabela 50: Edukacja ponadgimnazjalna w województwie lubuskim według szczebli kształcenia w roku
szkolnym 2010/11............................................................................................................................. 178
Tabela 51: Uczniowie szkół zawodowych i liceów profilowanych (bez szkół dla dorosłych) według grup
kierunków kształcenia w roku szkolnym 2010-2011 ........................................................................ 180
Tabela 52: Uczniowie i absolwenci zasadniczych szkół zawodowych według wybranych grup zawodów w
roku szkolnym 2010/11 .................................................................................................................... 181
Tabela 53: Uczniowie i absolwenci techników według grup zawodów w roku szkolnym 2010/11 .......... 182
Tabela 54: Nauczenie języków obcych jako przedmiotu obowiązkowego w wybranych typach szkół
Województwa Lubuskiego w roku szkolnych 2010/2011 ................................................................. 183
Tabela 55: Studenci szkół wyższych Województwa Lubuskiego według szkół w roku akademickim
2010/2011......................................................................................................................................... 184
Tabela 56: Uczniowie biorący udział w zajęciach z języka obcego w roku szkolnym 2010/2011 w
Brandenburgii ................................................................................................................................... 187
Tabela 57: Uczący się zawodów wg branż w szkołach średnich Berlina w latach 2005 – 2010 ................ 188
Tabela 58: Uczący się zawodów wg branż w szkołach średnich Brandenburgii w latach 2005 – 2010 .... 188
Tabela 59: Studenci wyższych uczelni Berlina w podziale na typy w latach 2009 – 2012......................... 190
– 264 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Tabela 60: Studenci wyższych uczelni Brandenburgii w podziale na typy w latach 2009 – 2012 ............. 191
Tabela 61: Publiczne instytucje poradnictwa zawodowego w województwie lubuskim .......................... 202
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1: Średnia długośd życia kobiet i mężczyzn w województwie lubuskim w latach 2005 - 2010 ...... 34
Wykres 2: Prognoza współczynnika obciążenia demograficznego województwa lubuskiego do roku 2035
............................................................................................................................................................ 36
Wykres 3: Przyrost naturalny ludności Brandenburgii i Berlina w latach 2005-2009 na 1000 osób .......... 38
Wykres 4: Saldo migracji na 1000 osób w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010 ........................... 39
Wykres 5: Średni czas trwania życia w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2009 ................................ 40
Wykres 6: Zmiany wskaźnika obciążenia demograficznego w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010
............................................................................................................................................................ 41
Wykres 7: Prognozy liczby ludności Brandenburgii i Berlina do roku 2060 ................................................ 44
Wykres 8: Prognozowana wartośd wskaźnika obciążenia demograficznego w Brandenburgii i Berlinie w
latach 2010-2050 ................................................................................................................................ 45
Wykres 9: Średnie zarobki brutto na godzinę w województwie lubuskim w latach 2005 – 2010 (PLN) .... 47
Wykres 10: Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w województwie lubuskim w latach
2005 – 2010 (PLN)............................................................................................................................... 47
Wykres 11: Porównanie przyrostu naturalnego na 1000 mieszkaoców w województwie lubuskim, Berlinie
i Brandenburgii w latach 2005 – 2009 ................................................................................................ 93
Wykres 12: Porównanie salda migracji na 1000 mieszkaoców w województwie lubuskim, Berlinie i
Brandenburgii w latach 2005 – 2009 .................................................................................................. 94
Wykres 13: Porównanie prognozy zmian liczby ludności na lata 2010-2030 w województwie lubuskim,
Berlinie i Brandenburgii w latach 2005 – 2009 (2005=100%) ............................................................ 95
Wykres 14: Porównanie prognozy wskaźnika obciążenia demograficznego w województwie lubuskim,
Berlinie i Brandenburgii w latach 2010 – 2040 ................................................................................... 96
Wykres 15: Struktura pracujących w tradycyjnym podziale (na III sektory) gospodarki w województwie
lubuskim w latach 2005 – 2010 .......................................................................................................... 97
Wykres 16: Zatrudnienie w przemyśle Berlinie, Brandenburgii i województwie lubuskim w roku 2009 ... 98
Wykres 17: PKB na mieszkaoca w Berlinie, Brandenburgii i województwie lubuskim w latach 2005 – 2009
w Euro ................................................................................................................................................. 99
Wykres 18: Przeciętny miesięczny dochodu rozporządzalnego na 1 osobę w Berlinie, Brandenburgii i
województwie lubuskim w latach 2005 – 2009 w Euro...................................................................... 99
Wykres 19: Średnie zarobki brutto na godzinę w Berlinie, Brandenburgii i województwie lubuskim w
latach 2005 – 2009 w EURO.............................................................................................................. 100
Wykres 20: Gospodarstwa domowe z dostępem do szerokopasmowego Internetu w Berlinie,
Brandenburgii i województwie lubuskim w latach 2008 – 2010 [%] ................................................ 102
Wykres 21: Dynamika zmian liczby pracujących ogółem w województwie lubuskim na tle Polski w latach
2005-2010 (2005=100%)................................................................................................................... 106
Wykres 22: Dynamika zmian liczby pracujących ogółem w Brandenburgii i Berlinie na tle Niemiec w
latach 2005-2010 (2005=100) ........................................................................................................... 113
Wykres 23: Udział osób z wyższym wykształceniem wśród pracujących ogółem w Brandenburgii i Berlinie
w latach 2005-2010 w % ................................................................................................................... 114
Wykres 24: Zmiany współczynnika zatrudnienia Brandenburgii i Berlina w latach 2005-2010 ................ 114
Wykres 25: Przeciętna ilośd miejsc pracy przypadająca na jednego pracodawcę w Brandenburgii, Berlinie
i Niemczech w 2009 roku .................................................................................................................. 117
– 265 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Wykres 26: Współczynnik aktywności w województwie lubuskim na tle Polski w latach 2005-2010 ...... 120
Wykres 27: Udział osób aktywnych zawodowo w podziale na wykształcenie w latach 2005 i 2010........ 123
Wykres 28: Dynamika zmian liczby osób aktywnych zawodowo w Brandenburgii i Berlinie na tle Niemiec
2005-2010 (2005=100) ..................................................................................................................... 126
Wykres 29: Ludnośd aktywna zawodowo w wieku 15 lat i więcej według wykształcenia w 2009 roku ... 127
Wykres 30: Stopa bezrobocia w województwie lubuskim w latach 2005-2010 ....................................... 129
Wykres 31: Stopa bezrobocia w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010 ........................................ 131
Wykres 32: Liczba osób bezrobotnych wg miejsca zamieszkania w latach 2005-2010 ............................ 134
Wykres 33: Udział osób bezrobotnych z prawem do zasiłku w województwie lubuskim w latach 20052010 .................................................................................................................................................. 135
Wykres 34: Liczba cudzoziemców zarejestrowanych w ciągu roku oraz bezrobotnych cudzoziemców na
koniec roku w latach 2005-2010....................................................................................................... 136
Wykres 35: Liczba osób bezrobotnych wg wykształcenia w latach 2005-2010 ........................................ 137
Wykres 36: Udział kobiet w ogólnej liczbie osób bezrobotnych w Brandenburgii i Berlinie w latach 20052010 .................................................................................................................................................. 139
Wykres 37: Stopa bezrobocia w grupie osób starszych (55-64 lata) w Brandenburgii i Berlinie w latach
2005-2009 ......................................................................................................................................... 141
Wykres 38: Udział osób bezrobotnych z prawem do zasiłku do ogólnej liczby bezrobotnych
w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010................................................................................ 142
Wykres 39: Średnia liczba osób ubiegających się o jedną ofertę pracy w Brandenburgii i Berlinie w roku
2005, 2007 i 2009 ............................................................................................................................. 143
Wykres 40: Udział bezrobotnych cudzoziemców w ogólnej liczbie bezrobotnych w Brandenburgii i
Berlinie w latach 2005-2010 ............................................................................................................. 144
Wykres 41: Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych w województwie lubuskim w latach 2005-2010
.......................................................................................................................................................... 147
Wykres 42: Udział migracji w kierunku Europy do ogólnej liczby migracji zagranicznych w województwie
lubuskim w latach 2005-2010 ........................................................................................................... 149
Wykres 43: Saldo migracji w Brandenburgii i Berlinie w latach 2005-2010 w podziale na obywateli
Niemiec i cudzoziemców .................................................................................................................. 153
Wykres 44: Wyjazdy do pracy za granicę w przeszłości ............................................................................ 155
Wykres 45: Kierunki wyjazdów zarobkowych mieszkaoców województwa lubuskiego do Niemiec
w przeszłości ..................................................................................................................................... 156
Wykres 46: Kierunki wyjazdów zarobkowych Niemców do Polski w przeszłości ...................................... 156
Wykres 47: Motywy wyjazdów zarobkowych za granicę .......................................................................... 158
Wykres 48: Planowane wyjazdy do pracy za granicę ................................................................................ 159
Wykres 49: Powody braku zainteresowania pracą w Niemczech / pracą w Polsce .................................. 161
Wykres 50: Źródła informacji na temat niemieckiego rynku pracy........................................................... 163
Wykres 51: Źródła informacji na temat polskiego rynku pracy w opinii Berlioczyków ............................. 163
Wykres 52: Źródła informacji na temat polskiego rynku pracy w opinii Brandenburczyków ................... 164
Wykres 53: Dynamika zmian liczby pracujących w województwie lubuskim, Brandenburgii i Berlinie w
latach 2005-2010 (2005=100%) ........................................................................................................ 170
Wykres 54: Dynamika zmian liczby pracujących w województwie lubuskim, Brandenburgii i Berlinie w
2010 .................................................................................................................................................. 171
Wykres 55: Wskaźnik zatrudnienia dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w latach 20052010 .................................................................................................................................................. 174
Wykres 56: Wskaźnik zatrudnienia dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w 2010 ........ 174
Wykres 57: Współczynnik aktywności zawodowej dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w
latach 2005-2010 .............................................................................................................................. 175
– 266 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Wykres 58: Współczynnik aktywności zawodowej dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w
2010 .................................................................................................................................................. 175
Wykres 59: Stopa bezrobocia dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w latach 2005-2010
.......................................................................................................................................................... 176
Wykres 60: Stopa bezrobocia dla województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina w 2010 ................ 176
Wykres 61: Środki publiczne (wkład EU i funduszy narodowych) przeznaczone na realizację szczególnych
celów strategicznych w ramach ERFD w latach 2007-2013 – województwo lubuskie (ogółem
439 173 096 Euro)............................................................................................................................. 243
Wykres 62: Środki publiczne (wkład EU i funduszy narodowych) przeznaczone na realizację szczególnych
celów strategicznych w ramach ERFD w latach 2007-2013 – Berlin (ogółem 1 700 744 230 Euro). 244
Wykres 63: Środki publiczne (wkład EU i funduszy narodowych) przeznaczone na realizację szczególnych
celów strategicznych w ramach ERFD w latach 2007-2013 – Brandenburgia (ogółem 1 878 907 393
Euro) ................................................................................................................................................. 244
– 267 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Wzory narzędzi badawczych wykorzystywanych w
badaniu
1.Ankieta CATI do badania mieszkaoców województwa lubuskiego dot. rynku pracy
P1.
P2.
P3.
P4.
P5.
P6.
P7.
P8.
P9.
P10.
Płed
K
M
Wiek (Proszę podad rok urodzenia)
Wykształcenie
1. podstawowe (tu także kwalifikujemy niepełne podstawowe – ank. nie czytaj)
2. gimnazjalne
3. zasadnicze zawodowe
4. średnie
5. wyższe
Miejsce zamieszkania (Powiat)
(lista powiatów)
Status na rynku pracy
1. pracujący (bez względu na formę zatrudnienia, także pracujący bez umowy) -> P8
2. niepracujący -> P6
if P5=2. Jak długo pozostaje Pan/i bez pracy?
1. do 12 miesięcy
2. dłużej niż 12 miesięcy
if P5=2. Czy aktywnie poszukuje Pan/i pracy, np. czy jest Pan/i zarejestrowany w PUP?
1. tak
2. nie
Czy kiedykolwiek pracował/a Pan/i za granicą?
1. Tak
2. Nie -> P 17
W jakim kraju / w jakich krajach Pan/i pracował/a?
1. Niemcy
2. inne – jakie? ……………przejście do P11
Gdzie dokładnie w Niemczech? (ankieter odczytuje odpowiedzi)
1. Brandenburgia (m. in. Poczdam)
2. Berlin
3. Inne landy Niemiec Wsch.
– 268 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Inne landy Niemiec Zach.
Jaki charakter miała ta praca?
1. Sezonowa
2. Tymczasowa
3. Stała z codziennymi dojazdami do pracy za granicą
4. Stała z rzadszymi niż codzienne powroty do kraju
5. Stała z zamieszkaniem za granicą
W jakiej branży Pan/i pracował/a?
1. Usługi
2. Przemysł
3. budownictwo
4. rolnictwo, agroturystyka i leśnictwo
5. inne
Dlaczego zdecydował/a się Pan/i na pracę za granicą?
1. Brak odpowiedniej pracy w Polsce
2. Łatwośd znalezienia pracy za granicą
3. Lepsze wynagrodzenie
4. Chęd zdobycia nowych doświadczeo, poznania innych krajów itp.
5. inne – jakie? ……………………………
(tylko dla pracujących poza Niemcami) Dlaczego nie wybrał/a Pan/i Niemiec? Jakie są,
Pana/i zdaniem, największe bariery dla osób chcących podjąd pracę w Niemczech?
1. Brak odpowiednich ofert pracy
2. Względy rodzinne, osobiste
3. Niezadowalające warunki pracy (w tym płaca)
4. Brak znajomości języka
5. Brak odpowiednich uprawnieo, kwalifikacji, umiejętności, certyfikatów itp.
6. Różnice kulturowe
7. inne – jakie? ……………………………
8. nie wiem, trudno powiedzied, nie zastanawiałem się nad tym
(tylko dla pracujących w Niemczech) Czy pracował/a Pan/i w Niemczech przed czy po
otwarciu niemieckiego rynku pracy [NRP] (tj. 01.05.2011)?
1. przed 1.05.2011
2. po 1.05.2011 (możliwośd zaznaczenia obu odp.)
(tylko dla pracujących w Niemczech) Jakie są, Pana/i zdaniem, największe bariery dla
osób chcących podjąd pracę w Berlinie lub Brandenburgii?
1. Brak odpowiednich ofert pracy
2. Względy rodzinne, osobiste
3. Niezadowalające warunki pracy (w tym płaca)
4. Brak znajomości języka
4.
P11.
P12.
P13.
P14.
P15.
P16.
– 269 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Brak odpowiednich uprawnieo, kwalifikacji, umiejętności, certyfikatów itp.
6. Różnice kulturowe
7. nie ma żadnych barier
8. inne – jakie? ……………………………
9. nie wiem, trudno powiedzied, nie zastanawiałem się nad tym
(dla wszystkich badanych n=500) Czy po otwarciu NRP, tj. po 1 maja 2011 r., zauważył/a
Pan/i wśród swoich znajomych lub członków rodziny wzrost lub spadek zainteresowania
wyjazdami do pracy do Niemiec?
1. obecnie wyjeżdża więcej osób niż przed 1 maja 2011 r.
2. obecnie wyjeżdża mniej osób niż przed 1 maja 2011 r.
3. obecnie wyjeżdża mniej więcej tyle samo osób co przed 1 maja 2011 r.
4. nie wiem, trudno powiedzied, nie mam zdania
(dla wszystkich badanych n=500) Czy planuje Pan/i wyjechad do pracy za granicę?
1. Tak ->19
2. nie -> 22
if P18=tak. Do jakiego kraju / krajów?
1. Niemcy
2. inne – jakie? …………… -> przejście do P21
Niemcy - Gdzie dokładnie?
1. Brandenburgia (m. in. Poczdam)
2. Berlin
3. Inne landy Niemiec Wsch.
4. Inne landy Niemiec Zach
W jakiej branży planuje Pan/i podjąd pracę?
1. Usługi
2. Przemysł
3. budownictwo
4. rolnictwo, agroturystyka i leśnictwo
5. inne
5.
P17.
P18.
P19.
P20.
P21.
przejdź do P24
P22.
if P18=nie. Dlaczego, pomimo zamieszkiwania na obszarze przygranicznym, nie planuje
Pan/i podjęcia pracy za granicą?
1. Nie ma takiej potrzeby, mam pracę w Polsce
2. Brak odpowiednich ofert pracy za granicą
3. Względy rodzinne, osobiste
4. Brak znajomości języka,
5. Brak odpowiednich uprawnieo, kwalifikacji, umiejętności, certyfikatów itp.
6. Różnice kulturowe
– 270 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
inne – jakie? ……………………………
if P18=nie. Co mogłoby Pana/Panią skłonid do podjęcia pracy w Niemczech?
1. Oferta umożliwiająca rozwój zawodowy
2. Możliwośd utrzymania stałych więzów rodzinnych
3. znajomośd języka
4. Atrakcyjna finansowo oferta pracy
5. posiadanie odpowiednich uprawnieo, kwalifikacji, umiejętności, certyfikatów
6. poprawa nastawienia pracodawców do pracowników zagranicznych
7. Ułatwienia na rynku pracy dla Polaków
8. Dogodniejsze połączenia transportowe
9. inne – jakie? ……………………………
10. nic
7.
P23.
P24.
P25.
(dla wszystkich badanych n=500) Gdzie szukał(a)by Pan/i informacji dotyczących
niemieckiego rynku pracy?
1. Kontakt bezpośredni z pracodawcą
2. Kontakty zawodowe, znajomi
3. Media (prasa, TV,internet)
4. urzędy pracy
5. prywatne agencje pośrednictwa pracy
6. Inne, jakie?...........
(dla wszystkich badanych n=500) Jak Pan/i ocenia współpracę polskich i niemieckich
instytucji w zakresie wsparcia rynku pracy?
1. Bardzo źle - Nie zaobserwowałem/am żadnych działao
2. Źle
3. Umiarkowanie
4. Dobrze
5. Bardzo dobrze
6. trudno powiedzied, nie wiem, nie mam zdania (Ank. nie czytaj)
P26.
(dla wszystkich badanych n=500) Czy miałby Pan/i coś przeciwko, gdyby w Pana miejscu
zamieszkania pracowali Niemcy?
1. Tak -> P27
2. Nie -> Koniec wywiadu
P27.
if P26=Tak. Dlaczego nie chciałby Pan/i gdyby w Pana miejscu zamieszkania pracowali
Niemcy?
– 271 –
DS CONSULTING
1.
2.
3.
4.
5.
25 listopada 2011
Zabierają miejsca pracy Polakom
W niewystarczającym stopniu asymilują się z lokalną społecznością
Różnice kulturowe/ historyczne
Mam złe doświadczenia osobiste
Inne (jakie?)
Koniec wywiadu
– 272 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
2.Ankieta CATI do badania mieszkaoców Brandenburgii i Berlina dot. rynku pracy
P1.
P2.
P3.
P4.
P5.
P6.
P7.
P8.
P9.
P10.
P11.
Płed
K
M
Wiek (Proszę podad rok urodzenia)
Wykształcenie
1. podstawowe (tu także kwalifikujemy niepełne podstawowe – ank. nie czytaj)
2. gimnazjalne
3. zasadnicze zawodowe
4. średnie
5. wyższe
Miejsce zamieszkania (Powiat)
(lista powiatów)
Status na rynku pracy
1. pracujący (bez względu na formę zatrudnienia, także pracujący bez umowy) -> P8
2. niepracujący -> P6
if P5=2. Jak długo pozostaje Pan/i bez pracy?
1. do 12 miesięcy
2. dłużej niż 12 miesięcy
if P5=2. Czy aktywnie poszukuje Pan/i pracy, np. czy jest Pan/i zarejestrowany w
Urzędzie pracy?
1. tak
2. nie
Czy kiedykolwiek pracował/a Pan/i za granicą?
1. tak
2. nie -> P 17
W jakim kraju / w jakich krajach Pan/i pracował/a?
1. Polska
2. inne – jakie? ……………przejście do P11
Gdzie dokładnie w Polsce? (ankieter odczytuje odpowiedzi)
1. Województwo Lubuskie (Zielona Gora, Gorzów Wkp
2. Inne województwa w Polsce
Jaki charakter miała ta praca?
1. Sezonowa
2. Tymczasowa
3. Stała z codziennymi dojazdami do pracy za granicą
– 273 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
Stała z rzadszymi niż codzienne powroty do kraju
5. Stała z zamieszkaniem za granicą
W jakiej branży Pan/i pracował/a?
1. Usługi
2. Przemysł
3. budownictwo
4. rolnictwo, agroturystyka i leśnictwo
5. inne
Dlaczego zdecydował/a się Pan/i na pracę za granicą?
1. Brak odpowiedniej pracy w Niemczech
2. Łatwośd znalezienia pracy za granicą
3. Lepsze wynagrodzenie
4. Chęd zdobycia nowych doświadczeo, poznania innych krajów itp.
5. inne – jakie? ……………………………
(tylko dla pracujących poza Polską) Dlaczego nie wybrał/a Pan/i Polski? Jakie są, Pana/i
zdaniem, największe bariery dla osób chcących podjąd pracę w Polsce?
1. Brak odpowiednich ofert pracy
2. Względy rodzinne, osobiste
3. Niezadowalające warunki pracy (w tym płaca)
4. Brak znajomości języka
5. Brak odpowiednich uprawnieo, kwalifikacji, umiejętności, certyfikatów itp.
6. inne – jakie? ……………………………
7. nie wiem, trudno powiedzied, nie zastanawiałem się nad tym
(tylko dla pracujących w Polsce) Czy pracował/a Pan/i w Polsce przed czy po jej wejściu
do UE?
1. przed 1.05.2004
2. po 1.05.2004 (możliwośd zaznaczenia obu odp.)
(tylko dla pracujących poza Polską) Jakie są, Pana/i zdaniem, największe bariery dla osób
chcących podjąd pracę w Województwie Lubuskim?
1. Brak odpowiednich ofert pracy
2. Względy rodzinne, osobiste
3. Niezadowalające warunki pracy (w tym płaca)
4. Brak znajomości języka
5. Brak odpowiednich uprawnieo, kwalifikacji, umiejętności, certyfikatów itp.
6. Różnice kulturowe
7. nie ma żadnych barier
8. inne – jakie? ……………………………
9. nie wiem, trudno powiedzied, nie zastanawiałem się nad tym
4.
P12.
P13.
P14.
P15.
P16.
– 274 –
DS CONSULTING
P17.
P18.
P19.
P20.
P21.
25 listopada 2011
(dla wszystkich badanych n=500) Czy po otwarciu NRP, tj. po 1 maja 2011 r (otwarcie
niemieckiego rynku pracy dla Polaków., zauważył/a Pan/i wzrost lub spadek liczby
Polaków pracujących w Niemczech?
1. obecnie pracuje więcej Polaków niż przed 1 maja 2011 r.
2. obecnie pracuje mniej Polaków niż przed 1 maja 2011 r.
3. obecnie pracuje mniej więcej tyle samo Polaków co przed 1 maja 2011 r.
4. nie wiem, trudno powiedzied, nie mam zdania
(dla wszystkich badanych n=500) Czy planuje Pan/i wyjechad do pracy za granicę?
1. Tak ->19
2. nie -> 22
if P18=tak. Do jakiego kraju / krajów?
1. Polska
2. inne – jakie? …………… -> przejście do P21
Polska - Gdzie dokładnie?
1. Województwo Lubuskie (Zielona Gora, Gorzów Wkp
2. Inne województwa w Polsce
W jakiej branży planuje Pan/i podjąd pracę?
1. Usługi
2. Przemysł
3. budownictwo
4. rolnictwo, agroturystyka i leśnictwo
5. inne
przejdź do P24
P22.
P23.
if P18=nie. Dlaczego, pomimo zamieszkiwania na obszarze przygranicznym, nie planuje
Pan/i podjęcia pracy za granicą?
1. Nie ma takiej potrzeby, mam pracę w Polsce
2. Brak odpowiednich ofert pracy za granicą
3. Względy rodzinne, osobiste
4. Brak znajomości języka,
5. Brak odpowiednich uprawnieo, kwalifikacji, umiejętności, certyfikatów itp.
6. Różnice kulturowe
7. inne – jakie? ……………………………
if P18=nie. Co mogłoby Pana/Panią skłonid do podjęcia pracy w Polsce?
1. Oferta umożliwiająca rozwój zawodowy
2. Możliwośd utrzymania stałych więzów rodzinnych
3. znajomośd języka
4. Atrakcyjna finansowo oferta pracy
5. posiadanie odpowiednich uprawnieo, kwalifikacji, umiejętności, certyfikatów
– 275 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
poprawa nastawienia pracodawców do pracowników zagranicznych
7. Ułatwienia na rynku pracy dla Polaków
8. Dogodniejsze połączenia transportowe
9. inne – jakie? ……………………………
10. nic
(dla wszystkich badanych n=500) Gdzie szukał(a)by Pan/i informacji dotyczących
polskiego rynku pracy?
1. Kontakt bezpośredni z pracodawcą
2. Kontakty zawodowe, znajomi
3. Media (prasa, TV,internet)
4. urzędy pracy
5. prywatne agencje pośrednictwa pracy
6. Inne, jakie?...........
(dla wszystkich badanych n=500) Jak Pan/i ocenia współpracę niemieckich i polskich
instytucji w zakresie wsparcia rynku pracy?
1. Bardzo źle - Nie zaobserwowałem/am żadnych działao
2. Źle
3. Umiarkowanie
4. Dobrze
5. Bardzo dobrze
6. trudno powiedzied, nie wiem, nie mam zdania (Ank. nie czytaj)
(dla wszystkich badanych n=500) Czy miałby Pan/i coś przeciwko, gdyby w Pana miejscu
zamieszkania pracowali Polacy?
1. Tak -> P27
2. Nie -> Koniec wywiadu
if P26=Tak. Dlaczego nie chciałby Pan/i gdyby w Pana miejscu zamieszkania pracowali
Polacy?
1. Zabierają miejsca pracy Niemcom
2. W niewystarczającym stopniu asymilują się z lokalną społecznością
3. Różnice kulturowe/ historyczne
4. Mam złe doświadczenia osobiste
5. Inne (jakie?)
6.
P24.
P25.
P26.
P27.
Koniec wywiadu
– 276 –
DS CONSULTING
25 listopada 2011
3.Wywiad z przedstawicielami uczelni - pytania









W jaki sposób reagujecie Paostwo jako uczelnia na zmiany na rynku pracy?
Jaka jest skala analiz rynku pracy – Europa/ Polska/ Region?
Jakie kierunki studiów są według Paostwa najlepsze pod względem
prawdopodobieostwa uzyskania pracy przez absolwentów?
Jakie narzędzia administracyjne (realizowane np. przez rząd, samorząd, urzędy pracy)
mogą byd najbardziej skuteczne dla wzmocnienia sytuacji absolwentów na rynku pracy?
W jaki sposób przygotowujecie Paostwo studentów do ewentualnego podjęcia pracy w
Niemczech?
Jak oceniacie Paostwo poziom integracji rynku pracy Województwa Lubuskiego i
Brandenburgii z Berlinem?
W jaki sposób istniejąca lub potencjalna integracja rynku pracy wpłynie na rozwój
społeczno-gospodarczy Województwa Lubuskiego?
Jak ocenia Pan instrumenty/ działania polityki rynku pracy w Polsce i Niemczech?
Jakie działania powinny podjąd instytucje zajmujące się rynkiem pracy w celu aktywizacji
rynku pracy?
4.Wywiad z przedstawicielami rynku pracy - pytania







Jakie zawody są według Paostwa najlepsze pod względem prawdopodobieostwa
uzyskania pracy?
Jakie Paostwa działania są najbardziej skuteczne dla pobudzenia rynku pracy, aktywizacji
zawodowej i tp?
Jak oceniacie Paostwo poziom integracji rynku pracy Województwa Lubuskiego i
Brandenburgii z Berlinem?
W jaki sposób istniejąca lub potencjalna integracja rynku pracy wpłynie na rozwój
społeczno-gospodarczy Województwa Lubuskiego?
Jakie są główne bariery utrudniające poszukiwanie i podjęcie pracy: przez Polaków w
Niemczech i przez Niemców w Polsce?
Jakie działy gospodarki będą w najbliższej przyszłości zgłaszały zwiększone
zapotrzebowanie na pracowników, a z jakich działów nastąpi odpływ.
Jakie działania powinny podjąd instytucje zajmujące się rynkiem pracy w celu aktywizacji
rynku pracy?
– 277 –