Pobierz opis

Jakość życia kobiet pomenopauzalnych z niewydolnością stawów biodrowych i kolanowych
przed protezoplastyką – możliwości poprawy interwencją nieoperacyjną (redukcją
nadmiernej masy ciała)
Iwona Morawik
Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Klinika Ortopedii i Rehabilitacji
e-mail: [email protected]
Streszczenie
Wprowadzenie. Protezoplastyki stawów biodrowych i kolanowych z zaawansowanymi zmianami
zwyrodnieniowo-zniekształcającymi są powszechnie stosowaną skuteczna metodą leczenia tych
istotnych i częstych dysfunkcji narządu ruchu. Zgodnie z wprowadzonym obowiązkowym
systemem kolejkowym okres oczekiwania na protezoplastykę biodra lub kolana obecnie wynosi
w Polsce około dwu lat.
Cel. Celem przeprowadzonych badań była charakterystyka i ocena jakości życia pacjentek
pomenopauzalnych ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów biodrowych (koksartroza)
i kolanowych (gonartroza) oczekujących na protezoplastyki.
Materiał i metody. Materiał badawczy stanowiły dwie grupy kobiet w wieku pomenopauzalnym z
zaawansowanymi zmianami zniekształcającymi stawów biodrowych (n=59) i kolanowych (n=51) w
wieku od 50 do 62 lat. Jakości życia bezpośrednio przed planowanym zabiegiem badano z użyciem
ankiety własnej konstrukcji z wykorzystaniem dwóch pytań zaczerpniętych z ankiety HRQ Johansona i wsp.(1992). W analizie statystycznej przy istotności p< 0,05 wykorzystano weryfikacje
hipotez statystycznych opartą o testy nieparametryczne U- Manna-Whitneya i Chi^2 Pearsona oraz
test dokładny p Fishera.
Wyniki. Zaawansowane zmiany zniekształcające stawów kolanowych częściej niż biodrowych
kojarzyły się z nadwagą lub otyłością (p=0,02). W przeciwieństwie do gonartrozy ograniczenie
funkcji stawu biodrowego często uniemożliwiało samoobsługę stopy (p=0,0002). Samopoczucie i
własna ocena zdrowia pacjentek z koksartrozą w porównaniu do okresu przed rokiem była istotnie
niższa niż tych z gonartrozą (p=0,05). Z uwagi na czas trwania objawów osoby z dysfunkcją biodra
szybciej decydowały się na operację (p<0,0001). W mieście częściej niż na wsi występowała
gonartroza, zaś osoby ze środowiska wiejskiego bardziej niż w mieście były narażone na chorobę
biodra (p=0,04). Koksartroza częściej niż gonartroza występowała przed operacją u badanych kobiet
z wykształceniem podstawowym i zawodowym, niż pomaturalnym i wyższym (p=0,05).
1
Patologie, zwłaszcza dużych stawów kończyn dolnych, są ważnym problemem medycznym i
społeczno-ekonomicznym, ponieważ dysfunkcje z upływem lat postępują, są przewlekłe i
nieodwracalne oraz znacznie zmniejszają zdolność lokomocji. Zmiany te w stadium
zaawansowanym ograniczają samodzielną egzystencję i wypełnianie funkcji społecznych.
Zachorowalność na choroby zwyrodnieniowe stawów (artrozy) na świecie, zajmuje wysoką, drugą
pozycję po chorobach sercowo-naczyniowych [1] .
Zjawisko artrozy częściej dotyczy i występuje u kobiet niż u mężczyzn i wzrasta wraz ze
starzeniem się populacji [2]. Wszczepienia sztucznych stawów (alloplastyki, protezoplastyki lub
endoprotezoplastyki) biodrowych i kolanowych z zaawansowanymi zmianami zwyrodnieniowozniekształcającymi są powszechnie stosowaną skuteczną metodą leczenia tych istotnych dysfunkcji
narządu ruchu [2]. Szacuje się, że obecnie na świecie wykonuje się rocznie około miliona operacji
protezoplastyk stawów biodrowych oraz w tej samej liczbie stawów kolanowych [1], a w Polsce
liczbę tę szacuje się na około 40 tysięcy operacji stawów biodrowych i nieco mniej kolanowych
rocznie. Wprowadzony w naszym kraju, na wzór brytyjski, system kolejkowy, mimo starań
Narodowego Funduszu Zdrowia, jest mało wydolny, bowiem okres oczekiwania na
endoprotezoplastykę biodra lub kolana obecnie wynosi przeciętnie około dwa lata.
Postępy anestezjologii i ortopedii oferują wysoki poziom bezpieczeństwa nawet rozległych
interwencji operacyjnych, a do takich należy zaliczyć protezoplastyki dużych stawów, które
przywracają ich bezbolesną i rozległą ruchomość. Wysoka skuteczność takiego leczenia
operacyjnego powoduje duże zainteresowanie pacjentów i zapotrzebowanie na protezoplastyki, a te
procedury generują określone, znaczne koszty obciążające budżet służby zdrowia. Przesunięcia w
zakresie środków przeznaczonych na protezoplastyki różnych stawów może skrócić bądź wydłużyć
oczekiwanie na zabieg operacyjny w obrębie konkretnej kategorii tj. biodra lub kolana (tzw.
„żonglowanie finansami”).
Narodowy Fundusz Zdrowia rygorystycznie egzekwuje zasady systemu kolejkowego,
regulujące wykonywanie zabiegów protezoplastyk stawów biodrowych i kolanowych. Rodzi się
więc naturalne pytanie, czy te dwie grupy pacjentów z etycznego, zdrowotnego i społecznego
punktu widzenia należy traktować podobnie w aspekcie dostępności do świadczeń protezoplastyk
oraz czy można stosować skuteczne działania alternatywne, nie powodujące skutków finansowych,
mimo, że obie te grupy cechuje przede wszystkim ograniczenie wydolności chodu.
Z badań epidemiologicznych wynika, że choroba zwyrodnieniowa stawów dotyczy częściej
kobiet [1]. Przyczyny tego zjawiska nie są w pełni znane. Wiadomo, że dysplazja stawów
2
biodrowych występuje trzykrotnie częściej u noworodków żeńskich niż męskich. Zjawisko to może
częściowo tłumaczyć częstsze występowanie koksartrozy u kobiet [5].
W chondrocytach chrząstki szklistej stawów stwierdzono receptory estrogenowe.
Niedostatek hormonów płciowych i zaburzenie funkcji komórek chrzęstnych stawów w okresie
pomenopauzalnym może wpływać na powstawanie zmian wstecznych między innymi w stawie
kolanowym, którego przeciążenie wskutek nadwagi, a tym bardziej otyłości po ustaniu
miesiączkowania, wyraźnie koreluje z progresją i objawami bólowymi gonatrozy [6,7].
Podatność kobiet po menopauzie na rozwój zmian zwyrodnieniowych stawu biodrowego i
kolanowego powoduje określone konsekwencje społeczne. Ta grupa osób w wysoko rozwiniętych
nowoczesnych społeczeństwach jest liczna oraz oczekuje odpowiednio wysokiej jakości życia.
Utrudnienia w pełnieniu funkcji społecznych i rodzinnych związane z dysfunkcjami biodra i kolana
bardzo negatywnie rzutują na obniżenie poczucia własnej wartości jak również mogą być
obiektywną przyczyną utraty zdolności pełnienia roli aktywnego współmałżonka [8].
Wprowadzenie do leczenia zaawansowanych zmian zniekształcających stawów biodrowych
i kolanowych operacji ich wymiany na sztuczne zrewolucjonizowało tę gałąź ortopedii operacyjnej.
Skuteczność protezoplastyk wynika z ustąpienia dolegliwości bólowych oraz odzyskania rozległego
zakresu ruchów, a uzyskane dobre wyniki leczenia przy zastosowaniu wszczepów nowej generacji
zwykle nie pogarszają się mimo upływu wielu lat. Stan ten wymusza na budżecie służby zdrowia
reglamentację tych procedur, zwłaszcza, że ich celem jest poprawa jakości życia a nie jego
ratowanie.
Cel pracy
Celem przeprowadzonych badań była charakterystyka i ocena jakości życia pacjentek
pomenopauzalnych ze zmianami zwyrodnieniowymi stawów biodrowych (koksartroza) i
kolanowych (gonartroza) oczekujących na protezoplastykę.
Materiał i metody
Materiał badawczy stanowiły dwie grupy kobiet w wieku pomenopauzalnym z
zaawansowanymi zmianami zniekształcającymi stawów biodrowych (n=59) i kolanowych (n=51)
w wieku od 50 do 62 lat. Wśród nich były 34 pacjentki z wykształceniem podstawowym, 20 z
wykształceniem zawodowym, 39 z wykształceniem zawodowym średnim, 3 z wykształceniem
pomaturalnym oraz 14 z wykształceniem wyższym.
Badania bezpośrednio przed planowanym zabiegiem przeprowadzono z użyciem ankiety
własnej konstrukcji z wykorzystaniem dwóch pytań zaczerpniętych z ankiety HRQ - Johansona i
wsp.(1992) [9] .
3
W analizie statystycznej wykorzystano weryfikacje hipotez statystycznych opartą o testy
nieparametryczne: test U Manna-Whitneya i Chi^2 Pearsona, test dokładny p Fishera, dwustronny
[10,11]. Istotność zależności pomiędzy badanymi cechami stwierdzano przy poziomie p< 0,05.
Opracowanie wyników badań zostało wykonano na komputerze IBM PC, z wykorzystaniem
programu „STATISTICA 9,0”.
Wyniki
Stwierdzono istotną zależność pomiędzy rodzajem występujących dolegliwości stawowych
(biodro, kolano) a wartością wskaźnika masy ciała BMI (p=0,020226, Tab.1)
Tab.1. Dolegliwości stawu a wskaźnik masy ciała (BMI)*
Staw
BMI
otyłość
Liczba
%
nadwaga
Liczba
%
norma
Liczba
%
Ogół
Ogół
Razem
biodro
kolano
19
28
47
32,20%
54,90%
42,73%
24
18
42
40,68%
35,29%
38,18%
16
5
21
27,12%
9,80%
19,09%
59
51
110
Chi^2 Pearsona: 7,80190, df=2, p=0,020226
* World Health Organisation (2006) Obesity and overweight. Available from:
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/index.html. Accessed September 2009
Dolegliwości dużych stawów (biodro, kolano) najczęściej towarzyszyły osobom otyłych
(42,73% badanych) i z nadwagą (38,18%). W przypadku gonartrozy ponad 90% pacjentek cierpiało
na otyłość lub nadwagę. Dolegliwości ze strony kolana były najbardziej charakterystyczne dla osób
otyłych (54,90%% badanych), zaś dolegliwości ze strony biodra występowały dość często u
pacjentek z nadwagą (40,68%) a także z BMI w normie (27,12% - około 3-krotnie częściej w
dysfunkcji biodra niż kolana).
4
Wnioski
1. Wyższa niż prawidłowa masa ciała (nadwagą i otyłość) kojarzą się z chorobami
dużych stawów kończyn dolnych, zwłaszcza kolanowego.
2. Interwencja nieoperacyjna – redukcja masy ciała powinna zmniejszyć kliniczną wagę
problemu
W związku z powyższym wdrożono badania skuteczności odchudzania pod kątem
obiektywizacji zmian jakości życia, zaburzonej m.in. z powodu zmian w stawach kolanowych
kobiet po menopauzie w systemie Centrum Odchudzania Konrada Gacy w Lublinie.
Pismiennictwo
1. Bijlsma J.W.J., Berenbaum F., Lafeber F.P.J.G., (2011) Osteoarthritis: an update with relevance
for clinical practice. Lancet 377:2115-26
2. Wierusz- Kozłowska M., Markuszewski J. Choroba zwyrodnieniowa stawów. W: Marciniak W.,
Szulc A. (red.): Wiktora Degi Ortopedia i rehabilitacja. Warszawa: PZWL, 2003, 274-289
3. Jóźwiak M.: Filogenetyczne i
ontogenetyczne uwarunkowania chodu. W: Marciniak W., Szulc A. (red.): Wiktora Degi Ortopedia i
rehabilitacja. Warszawa: PZWL, 2003, 27-38.
4. Dega W. Chód i jego mechanizm w roz.3 Ortopedia i Rehabilitacja, red. W. Dega, PZWL,
Warszawa 1964 s.46-53
5. Czubak J., Kruczyński J.: Rozwojowa dysplazja I zwichnięcie stawu biodrowego. W: Marciniak
W., Szulc A. (red.): Wiktora Degi Ortopedia i rehabilitacja. Warszawa: PZWL, 2003, 159-193.
6. Bourne R., Mukhi S., Zhu N., Keresteci M., Marin (2007) Role of obesity on the risk for total hip
or knee arthroplasty. Clin Orth 465:185-188
7. Cooper C., Snow S., McAlindon TE., Kellingray S., Stuart B., Coggon D., Dieppe PA. (2000)
Risk factors for the incidence and progression of radiographic knee osteoarthritis. Arthritis Rheum
43:995-1000
8. Salaffi F., Carotii M., Stancati A., Grassi W. (2005) Health-related quality of life in older adults
with matched healthy controls. Aging Clin Exp Res 17:255-263
9. Johanson N.A., Charlson M.E., Szatkowski T.P., Ranawat C.S., (1992) A Self-Administered HipRating Questionnaire for the Assesment of Outcome after Total Hip Replacement. The J Bone Joint
Surg, 74-A, 4:587-596
10. Armitage P.: Metody statystyczne w badaniach medycznych. Warszawa: 1978, PZWL
11. Sawicki F.: Elementy statystyki dla lekarzy. Warszawa: 1982, PZWL
5
12. Felson DT., Zhang Y., Hannan MT., Naimark A., Weissman BN., Aliabadi P., Levy D. (1995)
The incidence and natural history of knee osteoarthritis in the elderly. The Framingham
osteoarthritis study. Arthritis Rheum 38:1500-1505
13. McClung C.D., Zahiri C.A., Higa J.K., Amstutz H.C., Schmalzried T.P. (2000) Relationship
between body mass index and activity in hip and knee arthroplasty patients. J Orthop Res 18:35-39
14. Puenpatom RA., Victor TW.(2009) Increased prevalence of metabolic syndrome In individuals
with osteoarthritis: an analysis of NHANES III data. Postgrad Med 121:9-20
15. Nishimura A., Hasegawa M., Kato K., Hamada T., Uchida A., Sudo A. (2011) Risk factors for
the incidence and progression of radiographic osteoarthritis of the knee among Japanese. Int Orthop
53:839-843
16. Sudo A., Miyamoto N., Horikawa K., Urawa M., Yamakawa T., Hamada T., Uchida A. (2008)
Prevalence and pisk factors for knee osteoarthritis in erderly Japanese men and women. J Ortop Sci
13:413-418
17. Pawłowska H., Dmitruk A., Czeczuk A. (2007) Częstość występowania nadwagi i otyłości u
dziewcząt i chłopców wiejskich w zależności od wykształcenia rodziców. Zdr Publ 117:54-58
18. Sygit K. (2010) Nieprawidłowości żywieniowe zagrożeniem zdrowia populacji dzieci i
młodzieży. Zdr Publ 120:132-135
19. Górajek-Jóźwik J.:Filozofia i teorie pielęgniarstwa. Lublin, Czelej, 2007, 46-48
20. Felson DT., Hannan MT., Naimark A., Berkeley J.,Gordon G., Wilson PW., Anderon J. (1991)
Occupational physical demands, knee bending, and knee osteoarthritis: results from the Framingham
study. J Rheumatol 18:1587-1592
21. Changulani M., Kalairajah Y., Peel T., Field R.E., (2008) The relationship between obesity and
the age at which hip and knee replacement is undertaken. J Bone Joint Surg Br 90-B:360-365
22. Wang Y., Simpson J.A., Wluka A.E., Teichtah D.R., Englisch D.R., Giles G.G., Graves S.,
Cicuttini F.M. (2009) Relationship between body adipositiy measures and pisk of primary knee and
hip replacement for osteoarthritis: a prospective cohort study. Arthitis Res Ther 11:R31
23. Yeung E., Jacson M., Sexton S., Walter W., Zicat B. (2011) The effect of obesity on the
outcome of hip and knee arthroplasty. Int Ortop 35:929-934
24. Nuesch E., Dieppe P., Renheibach S., Williams S., Iff S., Juni P. (2011) All cause and disease
specific mortality in patients with knee or hip osteoarthritis: population based cohort study. BMJ
342:d1165
6