FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 48 (104), Warszawa 2009 r.
BIOGRAMY
POLSKICH MYŚLICIELI RACHUNKOWOŚCI
Wprowadzenie
W 2007 roku z okazji setnej rocznicy powstania pierwszej w Polsce organizacji społecznej księgowych – Związku Buchalterów w Warszawie, działającego
podówczas na terenie Królestwa Polskiego – poprzednika Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, z inicjatywy Rady Naukowej przy Zarządzie Głównym SKwP
powstało szereg publikacji, zarówno na temat dorobku tej organizacji, jak i nauki
rachunkowości. Jest wśród nich między innymi „Słownik biograficzny rachunkowości w Polsce” (red. S. Sojak, SKwP, Warszawa 2007).
We wstępie do tego Słownika, obejmującego czterdzieści trzy biogramy osób
szczególnie zasłużonych dla dyscypliny rachunkowości, pisałem między innymi:
„(…) jest to pierwsza próba spisania dorobku osób związanych z rachunkowością (…), która będzie sukcesywnie poszerzana w latach następnych”. Dotrzymując obietnicy, kolejne biogramy będziemy prezentować w „Zeszytach Teoretycznych Rachunkowości” w dziale zatytułowanym „Biogramy polskich myślicieli rachunkowości”. W tym tomie prezentujemy dorobek profesorów Jacka
Tadeusza Ochmana i Mariana Franka.
Znaczna część spisanego dorobku tych – już czterdziestu pięciu – osób, ze
względu na specyfikę rachunkowości, ma charakter doraźny. Ale są także opracowania mające nie tylko wartość historyczną. I jedne, i drugie są potrzebne. I jedne, i drugie świadczą o naszym dziedzictwie, stąd powinny być przedmiotem
rzetelnych studiów, by ocalić je od zapomnienia. Czas po temu, by historia rachunkowości w Polsce stała się we wszystkich jej aspektach przedmiotem, szerszych niż dotychczas, badań naukowych. Mam nadzieję, że właśnie te biogramy
będą stanowiły inspirację do takich badań.
Mamy w Polsce kilka silnych ośrodków naukowych, ogromny potencjał naukowy, nie mamy jednak Katedry Historii Rachunkowości. Są na polskich uczelniach katedry historii literatury, w których badacze pochylają się z troską i czcią
nad twórczością poetów i pisarzy. Ale do naszego dziedzictwa narodowego należy także dorobek ludzi pochylających się nad bilansami i kontami księgowymi.
W dobie unifikacji i harmonizacji prawa, myśli i poglądów naukowych, nie
zapominajmy o naszym własnym dorobku.
Prof. dr hab. Sławomir Sojak
Przewodniczący Komisji Historii, Praktyki i Teorii Rachunkowości,
Rada Naukowa SKwP
1 Zesz. 33(89)
183
12/2006
1 Zesz. 33(89)
12/2006
ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 48 (104), Warszawa 2009 r.
Marian Teofil Frank (1910–1979), profesor zwyczajny doktor habilitowany, urodził się 27 kwietnia
1910 roku w Sosnowcu w rodzinie inteligencji pracującej. Jego ojciec Czesław był urzędnikiem rachuby kolei, matka Anna z domu Winkler. Zmarł nagle w Monachium 16 września 1979 roku, pochowany dwa tygodnie później na warszawskich Powązkach.
Marian Teofil Frank uczęszczał w swoim rodzinnym
mieście do gimnazjum matematyczno-przyrodniczego
im. Stanisława Staszica, które ukończył w 1928 roku.
Od 15. roku życia zaczął udzielać korepetycji, dzięki
czemu wspierał finansowo rodzinę, a od 1926 roku, po
śmierci ojca – matkę i brata Tadeusza, który studiował na Politechnice Lwowskiej
na kierunku elektrycznym. Przed maturą zarabiał prawie tyle, ile wynosiła emerytura kolejowa matki.
Dla pokonywania kolejnych szczebli edukacji i własnego rozwoju wybiera
uczelnię warszawską. Bezpośrednio po uzyskaniu świadectwa dojrzałości (matura gimnazjalna) w 1928 roku rozpoczął studia w Szkole Głównej Handlowej
w Warszawie, której dyplom zawodowy (nr 784) uzyskał w 1932 roku za pracę pt.
Państwowe i samorządowe pożyczki amerykańskie w Polsce w latach 1924–1930,
napisaną pod kierunkiem profesora Edwarda Lipińskiego. Równolegle w czasie
tych studiów (lata 1930–1932) obejmuje posadę kasjera kuchni studenckiej prowadzonej przez Wydział Handlowy Bratniej Pomocy Studentów Politechniki Warszawskiej.
W związku z powołaniem do odbycia służby wojskowej w Tomaszowie Lubelskim (lata 1932–1933), nie mógł przyjąć zaproponowanej przez profesora E. Lipińskiego asystentury. Wraca więc na Śląsk i rozpoczyna pracę w Zakładach Górniczych „Silesia” w Dziedzicach. Pracuje tam od 1933 do 1936 roku, przechodząc
kolejne szczeble w hierarchii księgowej, od buchaltera kopalnianego (z pensją
180 zł miesięcznie, czyli taką samą jaką dorabiał jako student), buchaltera elektrowni, aż do prowadzącego kartotekę majątku stałego (z pensją 255 zł). Kontynuuje w trybie zaocznym studia w Szkole Głównej Handlowej i w 1935 roku
uzyskuje dyplom magistra nauk ekonomiczno-handlowych (nr 33). W tejże uczelni
rozpoczyna studia doktoranckie (w trybie zaocznym).
Brak możliwości dalszego awansu w Zakładach Górniczych „Silesia” oraz
uciążliwe i kosztowne dojazdy do Warszawy zmobilizowały Mariana Franka do
zmiany miejsca pracy. W latach 1937–1939 pracuje w Zarządzie Przymusowym
Kopalń Księstwa Pszczyńskiego w Katowicach, początkowo jako buchalter
(z pensją 375 zł), następnie awansuje na zastępcę kierownika wydziału finansowego i potem na kierownika wydziału majątku stałego (z pensją 550 zł). Doprowadził do przeprowadzenia spisu majątku stałego kopalń pszczyńskich.
1 Zesz. 33(89)
185
12/2006
We wrześniu 1937 roku, po zdaniu egzaminu doktorskiego, uzyskuje na SGH
stopień doktora nauk ekonomicznych za pracę pt. Odpisy na stałe aktywa przedsiębiorstwa produkcyjnego (amortyzacja), której promotorem był prof. E. Lipiński, a recenzentami K. Krzeczkowski i H. Tennenbaum. W tymże roku ukazują
się pierwsze publikacje artykułowe Mariana Franka z zakresu rachunkowości,
jak:
1) Zasadnicze pojęcie przy analizie odpisów na zużycie, „Buchalter Polski”
1937, nr 1,
2) Powody dokonywania odpisów, „Buchalter Polski” 1937, nr 2,
3) Gospodarcze znaczenie odpisów, „Buchalter Polski” 1937, nr 6,
4) Metody odpisów, „Buchalter Polski” 1937, nr 7,
5) Księgowość w kopalniach węgla kamiennego, „Przegląd Związkowy Związku
Księgowych w Polsce” 1937, nr 11.
Zamiłowania naukowe Profesora znajdują podatny grunt na Śląsku, gdyż
w 1937 roku zostaje uruchomione Wyższe Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych w Katowicach, którego kontynuatorem jest dzisiejsza Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego. Podejmuje tutaj dodatkową pracę, początkowo jako wolontariusz, później asystent w Zakładzie Ekonomiki, prowadząc do
1939 roku zajęcia dydaktyczne z analizy bilansów i ekonomii jednostkowej. Zanim
rozpoczęła się druga wojna światowa, zdążył jeszcze opublikować jedną książkę
w 1938 r. (wyd. Drukarnia Śląska, ss. 142) pod takim samym tytułem jak brzmiał
tytuł pracy doktorskiej oraz 9 artykułów. Te ostatnie były poświęcone tabeli
kontowej, preliminarzom w rachunkowości przemysłowej, organizacji dopływu
dowodów do buchalterii przedsiębiorstwa, księgowaniom na kontach odbiorców,
księgowaniom faktur dostawców dużych i średnich przedsiębiorstw przemysłowych, zastosowaniu kartoteki płaskiej do ewidencji majątku stałego przedsiębiorstwa. Pojawia się też przyczynek o projektowanym rozszerzeniu na Śląsk
ustawy elektrycznej („Śląskie Wiadomości Gospodarcze” 1939, nr 1).
Brak perspektyw dalszego awansu zawodowego oraz wykonywanie mało
rozwijającej pracy, polegającej na kontrolowaniu i uzupełnianiu spisu majątku w
dyrekcji Kopalń Pszczyńskich, przyczyniło się do kolejnej zmiany miejsca pracy
Profesora. Na kilka miesięcy przed wybuchem II. Wojny Światowej obejmuje stanowisko kierownika działu księgowości kopalnianej w Dyrekcji Generalnej Kopalń „Wspólnota Interesów” w Katowicach.
Okres wojenny przynosi nowe przeżycia osobiste i kolejne doświadczenia
zawodowe. Będąc podporucznikiem rezerwy zostaje zmobilizowany w sierpniu
1939 roku i jako adiutant dowódcy batalionu wchodzi w skład Samodzielnej Grupy
Operacyjnej „Śląsk”. Zostaje ranny 7 września 1939 roku, jednak jeszcze przed
wejściem wojsk niemieckich udaje mu się zbiec ze szpitala w Krakowie z powrotem do Sosnowca. Tutaj od listopada 1939 roku podejmuje pracę jako kierownik księgowości w Syndykacie – Biurze Sprzedaży Węgla Kopalń Zagłębia
Dąbrowskiego (z pensją 300 marek). Ponieważ w czerwcu 1943 roku siedzibę
Syndykatu przeniesiono do Gliwic, Profesor otrzymał wymówienie, by wkrótce
być przydzielonym przez ówczesny Urząd Zatrudnienia do oddziału firmy „Elibor” w Dąbrowie Górniczej, jako buchalter znający język niemiecki.
1 Zesz. 33(89)
186
12/2006
W lutym 1945 roku zostaje skierowany do Zakładów „Elektro” w Łaziskach
Górnych, gdzie pracuje na stanowisku kierownika wydziału finansowo-administracyjnego do października 1946 roku. Następnie jest przeniesiony na stanowisko
zastępcy dyrektora finansowego w Centrali Zbytu Produkcji Przemysłu Węglowego w Katowicach. W latach 1948–1950 piastuje funkcję dyrektora finansowego Centralnego Zarządu Przemysłu Węglowego w Katowicach. W 1951 roku
jest głównym księgowym i dyrektorem administracyjnym w Przedsiębiorstwie
Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego w Katowicach. Jest to
ostatni rok aktywnej pracy Mariana Franka w przemyśle.
W powojennym okresie odżywają naukowe i dydaktyczne pasje Profesora.
Już w 1946 roku wraca do obecnej Akademii Ekonomicznej w Katowicach, najpierw jako pracownik kontraktowy, a od 1950 roku jako etatowy pracownik na
stanowisku zastępcy profesora. Od tego czasu uczelnia ta staje się pierwszym
miejscem pracy Profesora. Prowadzi wykłady z takich przedmiotów, jak: rachunkowość majątku stałego, rachunkowość kopalniana, organizacja rachunkowości,
ekonomika węgla, analiza działalności gospodarczej przedsiębiorstw. W tym też
czasie wykłada planowanie finansowe w Akademii Handlowej w Krakowie.
Publikuje autorskie skrypty do prowadzonych wykładów. Na uwagę zasługują
zwłaszcza następujące książki:
1. Analiza bilansów i sprawozdawczości przedsiębiorstw przemysłowych, PWG,
Warszawa 1952. Książka powielona w WSE w Katowicach w 1952.
2. Analiza działalności gospodarczej przedsiębiorstwa produkcyjnego, PWG,
Warszawa 1952. Książka wydana na podstawie wcześniejszego, trzykrotnie
wznawianego skryptu pt. Analiza działalności gospodarczej uspołecznionego
przedsiębiorstwa produkcyjnego w systemie gospodarki planowej, na użytek
słuchaczy Centralnego Studium Rachunkowości działającego przy Państwowej Wyższej Szkole Administracji w Katowicach (wyd. w 1950).
3. Kontrola i rewizja w przedsiębiorstwie przemysłowym, PWN 1953.
Publikuje także w tym okresie liczne artykuły w czasopismach: „Rachunkowość i Podatki”, „Życie Gospodarcze”, „Węgiel”, „Gospodarka Materiałowa”,
„Wiadomości Górnicze”. Przedmiotem tych artykułów są następujące tematy:
stosowanie maszyn księgujących, amortyzacja, graficzna sprawozdawczość, kontrola normatywnych środków obrotowych, obieg środków obrotowych, zastosowanie metody kolejnych podstawień, analiza działalności gospodarczej, koszty
w przemyśle węglowym, administrowanie kopalniami, metodologia planu techniczno-ekonomicznego.
W listopadzie 1954 roku uchwałą Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej uzyskuje stopień docenta, zaś w październiku 1958 roku stopień profesora nadzwyczajnego. Rada Państwa nadaje Mu tytuł naukowy profesora zwyczajnego nauk
ekonomicznych w październiku 1968 roku.
W latach pięćdziesiątych obejmuje na uczelni stanowiska – funkcyjne lata
1955–1958 był kierownikiem Katedry Rachunkowości, a w latach 1956–1958 równolegle pełnił z wyboru funkcję rektora ówczesnej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Stalinogrodzie (nazwa Katowic w czasach PRL). Był inicjatorem utworzenia na Wydziale Przemysłu Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Katowicach nowej
1 Zesz. 33(89)
187
12/2006
jednostki – Katedry Ekonomiki Przedsiębiorstwa Przemysłowego. Naturalnym
więc było powierzenie Mu od października 1958 roku kierownictwa tej katedry.
Profesor kierował nową Katedrą do 1969 roku, a więc do czasu reorganizacji
uczelni na formę instytutową. Po tej reorganizacji powierzono Mu tylko kierowanie Zakładem Ekonomiki Pracy i Polityki Społecznej Instytutu Organizacji
Pracy i Zarządzania. Na tym stanowisku pracował do marca 1971 roku. Ten
ostatni okres pracy w katowickiej uczelni był trudnym dla Profesora ze względów ambicjonalnych, bo właściwie w hierarchii uczelnianej został zdegradowany, zwłaszcza, że dyrektorami instytutów zostali „marcowi” docenci.
Profesor Marian Frank, będąc przez około 10 lat kierownikiem Katedry Ekonomiki Przedsiębiorstwa Przemysłowego, zbudował bardzo dobry zespół młodych
naukowców, czego owoce do dnia dzisiejszego zbiera Akademia Ekonomiczna
w Katowicach. Zainicjował uruchomienie przewodów doktoranckich w ówczesnej WSE i pierwszych w historii tej uczelni wypromował. Ogółem wypromował aż 22 doktorów nauk ekonomicznych, z których 8 sfinalizowało przewody
habilitacyjne, a 5 otrzymało tytuły profesorskie. Byli wśród nich m.in. Józef
Szyrocki, Alojzy Melich, Anna Ciołkówna, Joachim Strzoda. Stosunek Profesora do pracowników nauki był nacechowany wielką życzliwością, skromnością,
ale zarazem poczuciem własnej wartości. Każdego pracownika Katedry znała
żona Profesora – Zofia, nauczycielka języka polskiego w gimnazjum żeńskim
im. Emilii Plater w Sosnowcu, organizująca w swoim domu podwieczorki dla
Katedry.
Profesor był ogromnym przyjacielem młodzieży i przywiązywał wielką wagę
do dydaktyki. W 1966 roku zorganizował na WSE Pracownię Metod Audio-Wizualnych, w której studenci prowadzili własne prace na modelach, projektowali
rozwiązania organizacyjne, przeprowadzali badania czasu pracy. Brał osobiście
udział w wielotygodniowych obozach – praktykach studenckich, inspirując bieżąco studentów do jak największego nabywania wiedzy praktycznej. Słynne
były też seminaria magisterskie prowadzone przy wielkim okrągłym stole, gdzie
przed każdym studentem stała jego wizytówka. Wypromował ponad 300 magistrów ekonomii.
W tym okresie publikacje Profesora dotyczą przede wszystkim ekonomiki
przedsiębiorstwa. Są to między innymi następujące książki:
1) Ekonomika przemysłu i ekonomika socjalistycznego przedsiębiorstwa przemysłowego. PTE, Katowice 1955,
2) Ekonomika przemysłu, Wyd. „Śląsk”, Katowice 1962,
3) Przemysł węglowy w Polsce Ludowej – organizacja i zarządzanie. Wyd.
„Śląsk”, Katowice 1965.
W 1961 roku powierzono Profesorowi zorganizowanie Instytutu Pracy w Warszawie, którego był pierwszym dyrektorem od początku 1962 roku do września
1968 roku. Pozyskał do Instytutu wielu naukowców, stworzył bibliotekę, zainicjował skompletowanie ogromnej bibliografii z zakresu nauki o pracy. Wszystko
to stanowiło podstawową bazę dla pracy i osiągania sukcesów naukowych przez
wielu młodych adeptów nauki.
1 Zesz. 33(89)
188
12/2006
Profesor wiąże się z uczelniami warszawskimi na stałe od 1971 roku. Najpierw z dniem 1 kwietnia 1971 roku obejmuje Katedrę Polityki Społecznej na Wydziale Społecznym Uniwersytetu Warszawskiego, którą prowadzi do 1977 roku. Po
reorganizacji i utworzeniu Instytutu Dziennikarstwa i Nauk Politycznych zostaje
profesorem w tym Instytucie. W tym czasie przedmiotem Jego zainteresowań
jest polityka społeczna. Tym sposobem ekonomika pracy i – szerzej czynnik
ludzki staje się dla Profesora, po rachunkowości i ekonomice przedsiębiorstwa,
trzecim istotnym nurtem badawczym. Publikuje następujące książki:
1) Komunikowanie się w praktyce przedsiębiorstwa, Wyd. CRZZ, Warszawa 1970,
2) Elementy polityki personalnej w zakładzie pracy, KiW, Warszawa 1971,
3) Kierowanie aktywizujące w przedsiębiorstwie, Wyd. CRZZ, Warszawa 1973,
II wyd. 1978,
4) Planowanie społeczne w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1978.
Z tego obszaru naukowego publikuje też liczne artykuły, wygłasza referaty na
ogólnopolskich konferencjach naukowych. Szczegółowe tematy tych publikacji
są do dzisiaj przedmiotem badań kolejnego pokolenia naukowców. Profesor pisał o
takich zagadnieniach, jak: człowiek w przedsiębiorstwie, człowiek w procesie pracy, warunki stabilizowania załóg w kopalniach, ekonomiczne i społeczne skutki
automatyzacji, zatrudnienie a nowa technika, kultura organizacyjna, koordynacja
gospodarcza a problematyka zatrudnienia, tworzenie rezerwy kadrowej, znaczenie oceny współpracowników dla organizacji, formy szkolenia kadr kierowniczych, adaptacja nowo przyjmowanych pracowników, gospodarka własnym czasem, kierowanie ludźmi w pracy, awansowanie pracowników, problemy ergonomii. Dążeniem Profesora było uznanie polityki kadrowej za jedną z podstawowych funkcji zarządzania. Była to prorocza teza, gdyż współczesna rachunkowość wypracowuje, jak na razie, teoretyczne koncepcje pomiaru kapitału intelektualnego. Te wszystkie prekursorskie dzieła, w większości nastawione na ich
aplikacyjność w praktyce sprawiły, że środowisko naukowe zalicza Profesora do
neoklasyków organizacji i zarządzania w Polsce.
Profesor Marian Frank przez cały okres swojej pracy naukowo-dydaktycznej
wykazywał bardzo dużą aktywność jako społecznik w wielu organizacjach naukowych. Najbardziej zasłużył się dla rozwoju Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. W latach 1949–1966 pełnił różne funkcje wybieralne we władzach centralnych bądź wojewódzkich PTE. W latach 1953–1964, a więc przez pięć kadencji, był prezesem Zarządu Oddziału Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego
w Katowicach, który stał się największym oddziałem w Polsce, jeśli chodzi
o liczbę aktywnych członków. Do dzisiaj uznaniem wśród naukowców i praktyków gospodarczych cieszą się konferencje w Wiśle, których inicjatorem był
Profesor. Rezultatem tych konferencji były zawsze imponujące materiały konferencyjne.
Profesor ożywiał organizacyjnie i naukowo także Towarzystwo Naukowe
Organizacji i Kierownictwa, w którym został wybrany na prezesa Zarządu
Głównego w Warszawie na kadencję 1964–1968. W latach siedemdziesiątych angażuje się w pracę społeczną w Towarzystwie Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, gdzie piastuje funkcję wiceprezesa do spraw nauki. W drugiej połowie
1 Zesz. 33(89)
189
12/2006
lat siedemdziesiątych organizuje i przewodniczy (lata 1974–1978) konferencjom
płockim z zakresu polityki społecznej.
Ogromna mobilność organizacyjna i aktywność naukowa Profesora sprawiały, że był członkiem kolegialnych rad naukowych wielu znaczących instytucji,
jak: Rada Techniczno-Ekonomiczna przy Ministerstwie Górnictwa i Energetyki,
Naukowa Rada Statystyczna przy Głównym Urzędzie Statystycznym, Komitet
Problemów Pracy i Polityki Społecznej PAN, Komitet Nauk Organizacji i Zarządzania PAN. Współpracował z wieloma instytucjami naukowo-badawczymi:
Głównym Instytutem Górnictwa, Instytutem Ekonomiki i Organizacji Przemysłu
Maszynowego „ORGMASZ”, Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Kadr Kierowniczych, Instytutem Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej.
Ożenił się w 1937 roku z Zofią z domu Filipczyńską, nauczycielką języka
polskiego (ukończyła Uniwersytet Jagielloński w 1948 r.), z którą miał jedno
dziecko, córkę Hannę.
Halina Buk ∗
Źródła:
1. A. Czech, Sylwetka Mariana Franka, [w:] 50 lat Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Katowicach, PTE Katowice 1998, s. 113–118.
2. Materiały archiwalne Akademii Ekonomicznej w Katowicach.
∗
Prof. dr hab. Halina Buk, kierownik Katedry Rachunkowości, Akademia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego w Katowicach.
1 Zesz. 33(89)
190
12/2006
ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 48 (104), Warszawa 2009 r.
Jacek Tadeusz Ochman (1925–2004), profesor
zwyczajny, urodził się 15 lutego 1925 roku w Pokostówce w powiecie żytomierskim (na dzisiejszej
Ukrainie) w rodzinie chłopskiej jako syn Marcina
i Agaty z domu Starzyk. Zmarł 9 grudnia 2004 roku
we Wrocławiu.
Droga edukacyjna Jacka Ochmana do tytułu naukowego profesora zwyczajnego nie była łatwa. Przeszedł wiele etapów kształcenia. W 1937 roku ukończył szkołę powszechną, a następnie uczęszczał do
Państwowego Gimnazjum i Liceum im. M. Kopernika we Włochomierzu Wołyńskim. W latach
1938–1940 uczęszczał do Średniej Szkoły Radzieckiej w Łokoczach. W roku 1941 kontynuował naukę w Ukraińskim Gimnazjum
we Włochomierzu Wołyńskim.
W 1942 roku został wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec. Do zakończenia wojny pracował w Berlinie w fabryce Allgemeine Eletronizitäts Gesellschaft (AEG), która produkowała artykuły gospodarstwa domowego. Po zakończeniu wojny przyjechał do Polski i zamieszkał w Krośnie, gdzie w 1946 roku
ukończył Państwowe Gimnazjum i Liceum, uzyskując świadectwo dojrzałości.
W 1946 roku przeniósł się do Wrocławia, gdzie pracował w Spółdzielni „Społem” na różnych stanowiskach w pionie finansowo-księgowym. Jednocześnie studiował w Wyższej Szkole Handlowej we Wrocławiu na Wydziale Ekonomiki
Przedsiębiorstwa na kierunku ogólnohandlowym. Dyplom ukończenia studiów
wyższych I stopnia otrzymał w 1951 roku. Promotorem pracy dyplomowej pt.
Pojęcie kapitału i majątku w bilansie był profesor Jan Treter. Równocześnie
ukończył roczne Studium Pedagogiczne. W 1961 roku uzyskał dyplom ukończenia studiów II stopnia i otrzymał tytuł magistra ekonomii. Promotorem pracy
magisterskiej pt. Rachunek kosztów własnych zakładów produkcyjnych Spółdzielni Społem był doc. dr Bolesław Siwoń. W tym samym roku uzyskał tytuł
zawodowy dyplomowanego biegłego księgowego.
W latach 1953–1965 był głównym księgowym i pełnomocnikiem zarządu Wrocławskiej Spółdzielni Spożywców. Od 1965 roku pracował w Centralnym Biurze Rozliczeń Przemysłu Węglowego w Katowicach na stanowisku kierownika
Oddziału we Wrocławiu. W 1965 roku rozpoczął także pracę dydaktyczną
w Centralnym Ośrodku Szkolenia Związku Spółdzielni Spożywców. Był wykładowcą na wielu kursach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne oraz Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. Był także egzaminatorem
w Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla biegłych księgowych. Prowadził
jednocześnie zajęcia dydaktyczne w Wyższej Szkole Ekonomicznej we Wrocławiu na studiach zaocznych i wieczorowych.
1 Zesz. 33(89)
191
12/2006
W 1969 roku rozpoczął pracę jako nauczyciel akademicki w Zakładzie Mechanizacji Rachunkowości Instytutu Metod Rachunku Ekonomicznego na Wydziale Gospodarki Narodowej Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu,
przemianowanej w 1974 roku na Akademię Ekonomiczną im. Oskara Langego,
a w 2008 r. na Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.
Stopień naukowy doktora nauk ekonomicznych uzyskał w 1974 r. na Wydziale Gospodarki Narodowej w Wyższej Szkole Ekonomicznej we Wrocławiu
na podstawie rozprawy doktorskiej pt. Model integracji informacji ekonomicznej
przedsiębiorstwa w warunkach automatycznego przetwarzania danych. której
promotorem był doc. dr hab. Henryk Sobis, natomiast recenzentami prof. dr hab.
Tadeusz Peche z SGPiS w Warszawie i doc. dr Adolf Liwacz z WSE we Wrocławiu. Stopień naukowy doktora habilitowanego nauk ekonomicznych w zakresie informatyki w rachunkowości uzyskał w 1986 roku na Wydziale Zarządzania i Informatyki w Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu na podstawie
rozprawy habilitacyjnej pt. Integracja w systemach informatycznych rachunkowości, opublikowanej przez Wydawnictwo uczelniane. Recenzentami w przewodzie habilitacyjnym byli: prof. dr hab. Tadeusz Peche z SGPiS w Warszawie,
prof. dr hab. Józef Szczepaniak z Uniwersytetu Łódzkiego, prof. dr hab. Tadeusz
Wierzbicki z Uniwersytetu Szczecińskiego, prof. dr hab. Henryk Sobis z AE we
Wrocławiu.
Ważnymi etapami w jego karierze naukowej było uzyskanie w 1987 roku tytułu naukowego profesora nadzwyczajnego oraz w 1993 roku tytułu naukowego
profesora zwyczajnego nauk ekonomicznych.
Pracując w latach 1969–2004 w Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego
we Wrocławiu zajmował kolejne stanowiska nauczyciela akademickiego. Przebieg pracy zawodowej w tej Uczelni na poszczególnych stanowiskach w porządku chronologicznym przedstawia się następująco:
− 1969–1974 starszy asystent,
− 1974–1987 adiunkt,
− 1987–1991 docent,
− 1991–1993 profesor nadzwyczajny,
− 1993–1995 profesor zwyczajny.
W 1995 r. przeszedł na emeryturę, pracując jednocześnie w macierzystej uczelni
na niepełnym etacie profesora zwyczajnego do końca swoich dni.
Profesor Jacek Ochman pełnił szereg ważnych funkcji kierowniczych. W latach 1982–1985 był kierownikiem Zakładu Analizy i Rozwoju Systemów Informatycznych, w latach 1987–1995 kierownikiem Zakładu Organizacji i Zastosowań Informatyki, w latach 1983–1987 kierownikiem Podyplomowego Studium Zastosowania Informatyki w Rachunkowości. Ponadto pełnił funkcję prezesa Fundacji Rozwoju Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu.
Za działalność akademicką, organizacyjną i społeczną był wielokrotnie odznaczany i nagradzany. Otrzymał m.in. Srebrny Krzyż Zasługi, Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal Komisji Edukacji
Narodowej, Medal 40–lecia Polski Ludowej, Odznakę Tysiąclecia, Złotą Odznakę
Zasłużony dla Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, Złotą Odznakę Zasłużony
1 Zesz. 33(89)
192
12/2006
dla Dolnego Śląska. Uzyskał także Nagrody Ministra Nauki Szkolnictwa Wyższego i Nauki.
Do najważniejszych prac Profesora Jacka Ochmana z obszaru rachunkowości
należy zaliczyć:
1. Elementy organizacji i mechanizacji rachunkowości (współautorzy: H. Sobis,
A. Liwacz), Wydawnictwo WSE, Wrocław 1971.
2. Organizacja i automatyzacja rachunkowości, praca zbiorowa, tom II, Wydawnictwo AE, Wrocław 1976.
3. Konstrukcja mikrokomputerowego systemu rachunkowości opartego na typowych pakietach programów ogólnego zastosowania, „Prace Naukowe AE”,
Wrocław 1989, nr 477.
4. Mikrokomputerowy system rachunkowości oparty na typowych pakietach
programów ogólnego zastosowania (POZ), „Rachunkowość”, Warszawa
1989 nr 7.
5. Organizacja mikrokomputerowych systemów rachunkowości, Praca zbiorowa
(red. i współautor), Wydawnictwo AE, Wrocław 1989.
6. Perspektywy rozwoju rachunkowości informatycznej w warunkach gospodarki rynkowej, „Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej Stowarzyszenia Księgowych”, Warszawa 1990, nr 18.
7. Mikrokomputery w rachunkowości finansowej, PWE, Warszawa 1991.
8. Przewidywany rozwój komputerowych systemów rachunkowości, „Prace Naukowe AE”, Wrocław 1992, nr 634.
9. Rola komputeryzacji obliczeń międzybankowych w zarządzaniu finansami
banku, „Prace Naukowe AE”, Wrocław 1994, nr 691.
10. Trendy rozwoju rachunkowości w wolnorynkowym systemie zarządzania,
„Prace Naukowe AE”, Wrocław 1994, nr 680.
Profesor Ochman przeszedł drogę naukową od zainteresowań tradycyjną rachunkowością poprzez komputeryzację rachunkowości do nowoczesnych technologii informatycznych. Początkowo w swoich badaniach zajmował się zagadnieniami mechanizacji rachunkowości, a następnie wykorzystaniem mikrokomputerów
i komputerów w przetwarzaniu danych w systemie rachunkowości. W ostatnim
okresie swojej twórczości naukowej rozwijał badania dotyczące komputerowych
systemów przetwarzania danych oraz systemów informatycznych wspomagających zarządzanie. Ważnym osiągnięciem z tego ostatniego obszaru było opublikowanie autorskiej książki pt. Integracja w systemach informatycznych zarządzania (PWE Warszawa 1992).
Profesor Jacek Ochman ma zasługi w kształceniu kadr naukowych – wypromował siedmiu doktorów, oraz w rozwoju komputeryzacji rachunkowości
w Polsce i jest uważany za jednego z prekursorów mechanizacji i komputeryzacji rachunkowości. Ma szczególne osiągnięcia w zastosowaniach mikrokomputerów w przetwarzaniu danych w rachunkowości i w tworzeniu systemów informatycznych rachunkowości. Dotyczy to zarówno koncepcji teoretycznych, jaki
i zastosowań praktycznych. Pod Jego kierownictwem zostało zrealizowanych 6
programów badań centralnych, rządowych i resortowych. Przygotowane dla praktyki projekty zostały wdrożone w ponad 150 przedsiębiorstwach całego kraju.
1 Zesz. 33(89)
193
12/2006
Wykazywał także dużą aktywność w działalności organizacyjnej i społecznej
poza macierzystą uczelnią. Był aktywnym działaczem towarzystw naukowych
i zawodowych: Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, Polskiego Towarzystwa
Informatycznego, Naukowego Towarzystwa Informatyki Ekonomicznej oraz Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego. Był m.in. członkiem Rady Naukowej oraz
wiceprezesem wrocławskiego oddziału Stowarzyszenia Księgowych w Polsce,
członkiem Komisji Programowej czasopisma „Rachunkowość”. Brał udział w pracach Komisji Koordynacji Kształcenia Kadr Ministerstwa Edukacji Narodowej,
był egzaminatorem w Państwowej Komisji Egzaminacyjnej dla dyplomowanych
biegłych księgowych.
Prof. Jacek Ochman był żonaty z Ewą, która ukończyła studia w Wyższej Szkole
Ekonomicznej we Wrocławiu i pracowała do emerytury jako księgowa. Miał
dwoje dzieci: Jolantę i Jana. Córka ukończyła studia w Akademii Medycznej we
Wrocławiu i pracuje zawodowo jako farmaceuta. Syn ukończył studia w Akademii
Ekonomicznej we Wrocławiu, a zawodowo zajmuje się modelarstwem lotniczym.
Edward Nowak ∗
∗
Prof. zw. dr hab. E. Nowak, Kierownik Instytutu Rachunkowości, Uniwersytet Ekonomiczny we
Wrocławiu.
1 Zesz. 33(89)
194
12/2006