Zobacz publikacje

WładysławBojarski
Kara śmierciw prawaclr państw antycznych
Uwagi wstępne
1. Pragrrę przedstawić informacje dotyczące kary śnrierciw ltastępujących państwaclt antycznyclr: chifiskim, irrdyjskinl, sumer_
skim, babiloriskim, asyryiskim, perskim, Iretyckim' żyJowskim,
egiPskim i greckinr. o karze śnrierci w starożytnyrn Rzymie będą
tra[to_
wać, jak sądzę' wszystkie referaty tego sympozjurn.
Zadanie rrie jest
łatwe, gdyż niekiedy zaclrowały się, czy t'eż zostały orlkryte,
tylko
ułornki kodeksów prawnyc}r. Wyrazu
,,kodeks'', używanego rv odtrie_
sieniu do zbiorórv pr'aw antycznych, nie należy oc"y*iści"e rozuntieć
w znaczeniu dzisie.jszyrn.
2. Z historycznego punktu widzenia nożna wyróżnić trzy
etapy
pojmowania przestępstwa i kary w starożytności.Najpier.w
pr'zestępstwo uważano za obrazę bogów, a karę za sposób icii
przebłagania. Potenr przestępstwo traktowano jako og."rię jednego plerrrierria
na drugie, karą zaśbyła krwawa zernsta poszkoclowur'"go plenienia
na plemierriu ,,wirrrryrrr''. Wreszcie w trzecinr etapie, przestępstwo
jest naruszeniern porządku pral,vnego ustalorrego jrzez^wład
zę państwową, kara zaśjesi reakcją te.j właclzy na postępowanie.jerlnostki
przecirvnej woli palistwa.
3. W rrajdawrriejszyclt czasaclr kara miała clrarakter spoleczny.
Reakcja na przestępstwo jeclrrostki była zbiorowa. Najdawniejszą jcj
formą było kalriienowanic przestępcy. Relikterrr tej zbiorowej
represji
dzisiaj byloby ))plawo linczu''. W prawach pierwotnych przestępca
odpowiadał za czysty skutek. Konieczna była ekspiacja.
Musiało
WładysłarvBojarski
10
zostać oczyszczone całe otoczenie plzestępcy. odpowiadały nawet
plzedmioty nieożywione i zwierzęta za zło, które spowodowały.
4. Z czasem kara śmierci traci swój charakter sakralny. Poja_
wiają się dwa rodzaje kar również pierwotnych: pozbawienie pokoju
i krwawa zemsta. Zarówno wykluczenie ze wspólnoty pokoju, jak
i krwawa zemsta nie były reakcją indywidualną, lecz reakcją społeczności stróża pokoju, porządku i prawa.
Konsekwencją rcz|uźnierria się więzi plemiennej było złagodzenie reakcji represyjnej skierowanej na przestępcę. Wykluczenie ze
wspólnoty pokoju ulegało złagodzeniu; karę śmiercizamienia się na
karę wygnania czasowego lub na Zawsze; kary okaleczenia zamienia
się na kary pieniężne początkowo dobrowolne, potem obligatoryjne;
wykształca się system kompozycji. Z chwilą wzmocnienia się państwa poszkodowany lub jego rodzina traci prawo wymierzania kary
przestępcy, które otrzymuje od państwa bezstronny sędzia. odtąd
wielkośćkary będzie zależałaod wielkościwyrządzonej bezprawnej
szkody. W miejsce zemsty pojawia się zasada talionu. W ten sposób instynktowi zemsty przeciwstawia się miarę i przedmiot. Dzięki
pewnej obiektywizacji talionu
kara zdobywa rangę pubiicznej.
Nieograniczona władza państwa w dziedzinie karania przestępców
przekształca się w publiczne plawo karne. ono właśnieokreśla przestępstwo i karę, likwidując samowolę.
5. Historia państw starożytnego Wschodu wskazuje na religijny
charakter pierwotnych reakcji karnych' Karanie często polegało na
celem odwrócenia ich gniewu.
ofiarowaniu przestępców bogom
Dlatego normy karne często starrowiły częśćksiąg świętyclr. Uważano, że król czy cesarz jest pomaza1rcem bogów. Cec}rą wspólną
starożytnych praw karnyclr była surowośćkar.1
Informacje o karze śmierci
1. Chińskie plawo karne najdawniejszej epoki jest przepojone
sakralnością, a kontynuacją kar ziemskich były kary pozagrobowe.
Pierwotne cłri1rskie prawo karne jest zawarte w zbiorze Pięciu
kar, z czasów mitycznego cesarza Chin, Seinu. W tym prymitywnym
I2
Władyslalv Bojarski
p'n'e') i zbioru
P'r|1Esznunny za niektóre ciężkie przestępstrva
ziła kara śmierci'W kilku
gloo*'o.ou."ł, *ogi'_ori'iru wykonana
sądo*ego
* ro,-i"
"r""ł.i",]"wanej plawem
4' Babilońskie.prawo karne.jest
zawarte przede wszystkim
deksie Hammurabiego
w I(o(1728-idil".. p.n.e'). Władcalen,
pochoclze_
nia semickiego, starał się
stworzl z ludności ,"*"^i,":
jeden społeczny
i semickiej
organizm, .'uau'ą. w swoim
korleksie
zwycza.jom sumerskim
i semickim. Babilońsłi" p.*Jff.::':#
nowi przyk ład s urowości,
niekiedy ok.ucieńs ;;,
; i;;;"nierórvności
w karaniu' uwzgJędnia
łr"*i"'" p""zyc.ję społe.r"i
Z 282 pu'ug.ufó*o"rruodowanego.
lv s.r'"irl-';:;;rr^ częśćpoświę.onu
jest prawu
karnemu' Ta wielka li.'łr"
o.".Ji"."* #il;;*'u'Ji,u z jednym
z głównych celów pra*o.la*cy,
wymienior'y.l, *" *Tt-ępi":
tracił bezbożnych i złoczyńcó#''.
,.aby wyi<.a"[' ;;;;o)Tjor,,,'"
prawa
ustroj u wsp ólno ty .l
aor'"j''..r""*": l"is ty, t
l'ffi "ru:likt)'
HilT;ffi:ii
-
al
ionu,
W Kodeksie Hammurabiego
bardzo często jest przewidziana
kara śmierci'bo w 34 przyoujLo.r..
Niekiedy ł"r" ił.rt przewi-
*il: JJ ::T:.:i,:;?;#,
;;#
:
":
uuJ","l"
-""
usprawiedri-
Umyślnezabój1tw:, poclżeganie
do liego i współudział
były karane śmiercią.p.""*uł.'j"
w nim
i'i.i"..ią
były karane przestępstwa
przeciwko mieniu'
co
alu r<oJ.krlr. w porównaniu z odpowiednimi ',':*-_'u-{|i..r.,r."r,"
przypadkami w prawach
Esznunny Hammu_
rabi karze o wiele surowiej.
-" #lT' JTfix;x_,To leksie
przes tęps twu,,,,
u,,l'o1';.
Hammurab iego z
ffi *":'#',
I',:o:':'
;'.il'ffi
agr ożOne Są : ni euclo-
i
n
1
clo b n
e cl o
ni ej
sprawie garcl ł owej,'"ł.
"]"
1
;":' JTTI"?}:'5 ::::T
nie obowiązków służbowych
i
wojskowych, schwvtani"
".J'|.ie władzy przezdowódców
r'u .;;;;;#*ie,
niezachowarrie wierności
malżeńskiej * ."*i" p.""uy*u'r-J"rlr, .
,#lffil'on
w do*u srojłi o"
*i,Tń,x";':ilI.ffijil:i',i::
Sposoby wykonania kary
śmierci według Kodeksu
Hamnura-
i(ara śmiercirr' prarvach państrv antl,czn.yclr
13
biego są różne: utopienie
np. żony, która opuściładom, trwoniła
- spalenie
majątek i znieważałamęża;
np. w przypadku kazirodz_
- zakopanie
twa popełnionego przez syna i matkę;
lub zamurowarrie
np. sprawcy włamania do domu; wbicie na pal
która
- innego
- żony,
mężczyzny dała zabić swe8o męża"; włóczenie
,,dla
skazańca
bydłem
np. rządcy, który dopuściłsię sprzeniewierzenia9.
5. Asyryjskie prawo karne znamy z fragmentów tzw. praw śred_
nioasyryjskich, pochodzących dopiero z XII w. p.n.e. Prawodawstrvo asyryjskie pojawia się zresztąjuż w okresie staroasyryjskim
na początku II tysiąclecia we fragmentaclr regulaminu miejskiego
z Kanesz, asyryjskiej kolonii handlowej w Małej Azji. Zacho*ało się
spolo dokumentórv w postaci tabliczek. Wśród przepisów prawnych
znajdują się także przepisy karne, dotyczące głównie przestępstw
popełnianycIt przez kobiety lub przeciw kobietom. Chociaż prawa
asyryjskie są o rviele późniejsze niż prawo babilońskie, to jednak
Są one bardziej archaiczne' zawierają bowiem więcej reliktów pierwotnego ustroju. Przypadki zapłaty kompozycji (odszkodowania),
zamiast śmierci lub okaleczenia, są w prawie asyryjskim rzad,sze njż
w Kodeksie Hammurabiegolo.
Karą śmiercizagrożone były przestępstwa przeciwko państwu,
np'
'vypowiedzenie ,,słowa zdrady", wypowiedzenie przez kobietę
słowa przecirv władzy lub bluźnierstwa, kradzież dotor'o,rru przez
kobietę w świątyni, czarytl '
Przestępstwa przeciwko źyciu karane były śmiercią. Była zwyczajowa lub nawet pisana norma' chociaź clo naszycłr czasów nie
zachowała się: ,,wirrien dać życie za życie'', nierzadko wzmiankowana w prawie asyryjskiml2. W poszczególnych jednak przypaclkach, specjalnie wskazanyclr, prawo asyryjskie dopuszczało również
odszkodowanie (kompozycję) za zabójstwol3. Karane było także zabójstwo ewentualne: jeślikobieta, której spowodowano poronienie
zmarła, to sprawca odpowiadał życiem; jeślisama kobieia poprzez
sztuczne poronienie spowodowała śmierćswego płodu, była karana
śmierciąla. Szereg przepisów (tablica III z triech) karze szczególnie
Surowo przestępstwa, które popełniła żona
,,człowieka'' lub które
popełniono przecirv żonie ,,człowieka''. Winne kobiety karane
były
z reguły śmiercią.przY C'7vm kara r-zeqf n zll^ł^ }. ^J ''-- ^._:.
15
Władyslalv Bojarski
W prawie asyryjskim spotykamy się z odpowiedzialnością indywidualną
za przestępstwo odpowiada tylko winny, ale zasada ta nie
jest realizowana
konsekwentnie.
6. Perskie prawo karne zna rówrrież karę śmierci.W najdawniejszym okresie starożytnej Persii panowała krwawa zemsta regulowana prawem odwetu. Potem skazywano za wszelkie naruszenia
plawa jako godzące w majestat władcy, a ponieważ on nakładał
kary i powodował się chęcią zemsty, kary te były okrutne i rvykonywane sposobami okrutnymi, moźe narvet bardziej okrutnymi niż pod
rządami innych praw tych czasów' Wśród tych kar panor,vała kara
śmierci. Wykonywana ona była ptzez ukamienowanie, ukrzyżowanie,
ćwiartowalrie, ścięciei przez',Skafizm'' 16. Najstarsze ustarvodawstwo
perskie jest zawarte w głównej części Awesty (XI w. p.n.e').
7. Hetyckie prawo karne zawarte jest w l{od,eksi,e hetyckirn. wyraźeniem tym określasię całokształtprzepisów prawnycłr, które dotarły do naszych czasów w postaci fragrnentów lepiej lub gorzej
zachowanych tabliczek glinianych, gdzie po hetycku, pismem klinowyffi, wyryty jest tekst. zbior praw hetyckich obejrnuje dwie tablice.
Paragrafy zostały policzone przez wydawców, od 1 do 100 na pierwszej tablicY, od 101_ do 200 na drugiej. 1ostały one opublikowane
dopiero w 1921 r.17. Tabrica II zawiera przecle ,u."y.tkir,r prawo
karne' Data powsŁania Kodeksu hetyckiego jest kontro*ersyjr,o''.
Laicki charakter l(odeksu hetyckiego świadczyniewątplirvie o bardziej rozwiniętym duclru plawnym niż w irrnyclr zbiorach orierrtalnych. Kodeks lt'etycki jest świadectwemłagodzenia rygorórv represji
karnej . Liczne przepisy zawieraj możliwośćo dszko dowarri a pierriężą
nego' np. w zamiarr zakarę śmiercilg.
Kara śmierci jest przewidziana tylko dla kilku przypadkórv; chodzi o rebelię przeciw władcy i przestępstwa seksualne. Nie ma już
okrutnych sposobów wykonania kary śmierci,praktykowanych rv innych państwach orientalnych (ukamienowanie, spalenie, utopienie,
zakopanie źywcem itp.)' Śmierć groziła zakradzież miecza w bramie
pałacu cesarskiego, bowiem miecz był symbolem nietykalności cesarza; było to więc przestępstwo przeciwko państwu. Podobnie śnlierć
spotykała tego, kto rozbił tabliczkę z wyrokiem sądu cesarskiego2..
Kara śmiercirv prarvach państrv antycznych
W
t5
większości przypadków zabójstwa prawo hetyckie lezygnowało
z krwawej zemsty, z kary śmierci na tZeCZ kar rnajątkowyclr.
Za gwałt lnężczyzny na kobiecie w górach karany jest tylko
Splawca' ponieważ kobieta w takirn miejscu nie mogła wzywać
pomocy; jeślijednak mężczyzna ,,schwyci ją w Samym dotnu'', to
mąż ma prawo zabić iclr oboje, gdy ich przyłapie' i nie jest za to
ukarany; mąż, który przyłapałżonęz je.j wspólnikiem in flagranti,,
może ze słowami ,,rriech żona nie umrze'' przyprowadzić żonę ze
wspólnikiern do pałacu przed sąd cesarza, wówczas oboje zac}rowają
życiei jeżeli mąż powie: ,,nieclr obo.je ulnrą'', wówczas cesarz albo
,,zabije'' icłr, albo ułaskawi. Przestępstwa zagrożone karą z reguły
były rozpatrywane przed sądern cesarskinr.
8. Hebrajskie (żydowskie, izraelskie) prawo karne jest zarvarte
przede wszystkiln w trzech miejscach Pisma Śuiętego Starego Testamentu. Pierwsza redakcja zwyczajow została dokonana w l{siędze Wyjścia(20, 22-23, 33) zaraz po Dekalogu' Tekst ten nazwany Księ7q Przynzierza niektórzy określająterminem Kodeks
Przymierza2l. Przepisy karlle zawarte są w 21, 12-32.
Księgę Przymierza czy też Kodeks Przymierza uzupełnia Kodeks
Deuteronomiczny zawarty w l(siędze Powtórzonego Prauazz, w 15
rozdziałacll (12 26). Przepisy plawa karnego tnieszczą się rv rozdziale 19, 21 i 22. zreforrnowane i na nowo skoclyfikowane prawo hebrajskie zarviera I{sięga I{apłuriska |ub I{or]eks Kapłańskiz3, który
nrieści przepisy karne w rozdziale 20 i 24.
Dla Zyclów, poclobnie jak dla Semitów w Mezopotamii, prawo
jest pochodzenia boskiego. Bóg dał.je swenlu lrrdowi. Prawo to może
zmieniać jedynie Bóg' Hebrajskie prawo karne jest mniej okrutne rriź
prawo babilo1rskie i nie jest bardziej Surowe rriż prawo hetyckie.
I(ara śmierciznana jest oczywiście w prawie hebrajskinr. Karą
śmiercizagrożone są przestępstwa: śmiertelne uderzenie człowieka,
podstępne zabicie człowieka, uderzetlie ojca lub nratki, porwanie
i sprzedaż człorvieka, złorzeczenie ojcu lub rnatce, śnriertelne uclerzenie kobiety brzemiennej24, obcowatrie ze zwierzęcielrr2s. I(arą
śmierci przez ukamienorvanie zagrożone było bałwoclrwalstwo26,
bluźnierstw o27 , zaIsó jstwo człorvieka28. Śnrier ć ptzez spalenie rv ogniu
groziła tentu, kto wziął za żonę,,kobietę i.|e.j matkę'' (,,oil i ona
T6
Wladysłarv Bojarski
będą spaleni w ogrriu'')29' Karą śmiercizagrożone było również: cudzołóstwo, kazirodztwo, homoseksualizrn, bestiali'tas i inne.30 Kara
śmierci w prawie hebrajskirn wykonywana była przez ukamienowanie, spalenie, a także powieszenie na drzewie31.
9. Nie ulega wątpliwości,ze Egipt miał swoje prawa. Według
legendy twórcą praw egipskiclr był Menes
założyciel pierwszej
- o poclrodzących z I
dynastii. Grecy zaśzachowali wspomnienie
tysiąclecia p.n.e. kodyfikacjach: Bokhorisa (720-715), Psametika
I (663-609), Amasisa (568-526) i Dariusza lub lepiej na jego rozkaz
(między 519 a 505 r.).32 Wiadomo również, że co naimnie.| ocl XViII
dynastii wezyT} sprawujący wyrniar sprawiedliwości, dysponował
zwojami papirusów z tekstami praw. Niestety, żaden zbiór prawa
egipskiego nie zaclrował się do naszych czasów.
Przepisy prawa karnego zacłrowały się na steli z Karnaku z czasów XIX dynastii (ustawa karna faraona Horemheba założycielaXIX
dynastii z ok' 1350 r. p.n.e.). Jest to na.jstarsze prawo egipskie i właściwiejedyne, jakie zachowało się do naszych czasów. odkryty został również papirus Hermopoulis pochodz ący z konca III w' P.tr'€.,
który odzwierciedla wcześniejszeautentyczne prawo egipskie. Jest
to najwazniejszy tekst egipski ustawodawczy33.
Prawo egipskie zostało objawione przez bogów i było przepełnione duchem religijnym. Przestępstwo obrażało bogów. Stąd kary
za przestępstwa były bardzo surowe' okrutne. Celem kary było przebłaganie bóstwa.
Wśród kar występuje kara śrnierci.Wykonywano ją przez ścięcie lub powieszenie' a w przypadku przestępstw najcięższych' jak
zdrada, rebelia, ojcobójstwo) pIZeZ wbicie nakrzyż lub spalenie lra
stosie34.
Kara śmiercibyła wymierzarr a raczej rzadko. Szacunek dla zycia
ludzkiego był jednym z fundamentór.v nrorahrości egipskiej.
L0. w Grecji były liczne polei,s
państwa i w konsekwencji
były liczne prawa' liczne prawodawstwa. Do najważniejszyclr nalezą: prawodawstwo Sparty, związane z legendarną postacią Likurga
(IX-VIII w. p.n.e.); prawodawstwo Aten, które było dziełenr Drakona (VII *.), a następnie Solona (VI w.); prawodawstwo miasta
Lokri, spisane przez Zaleukosa (ViI w.); prawodawstwo Katany (Sy-
Kara śmiercirr' prarvach państrv antycznycłr
17
cylia), ogłoszone ptzez Clrarondasa (ok. 600 r.); prawodawstwo miasta Gortyn (Kreta) z przełomu Vi i V w.
Niestety, teksty tych praw uległy prawie całkowiteml zniszczeniu' Musimy się zadowolić jedynie fragmentami ich oraz wspomnieniami o nich, które znajdujemy w pismach filozofów, historyków,
poetów, w mowach retorów.
Prawo ateńskie, które jest dla nas najważniejsze, nie było inspirowane przez idee religijne. Kara rniała swój fundament w zemście
i w odstraszeniu. Surowe sankcje karne ustanowił Drakon, co zapewniło mu sławę (drakońskie prawa). W prawach Drakona w rzeczywistościbyła tylko jedna kara
własnie kara śmierci.Przewidziana ona była dla przestępstw -przeciwko życiu i mieniu. Kara
śmiercigroziła za kradzieź
nawet
lub owoców, za pod- którewarzyw
palenie, a nawet za nieróbstwo,
podciągnięto pod kategorię
przestępstw' Śmierć groziła ald'zołóżcy schwytanemu na gorącym
uczynku i złodziejowi nocnemu; były to śladydawnej zemsty (krwawej, prywatnej). Reliktern tej zemsty była też śmierćdla mężobójcy.
Kara śmiercigroziła przede wszystkim za najcięższe przestępstwa,
takie jak : zdrada kraju, świętokradztwo, no i własnie mężobójstwo,
którego kwalifikowanym rodzajern było ojcobójstwo i matkobójstwo.
Zdradę (prodosia) pojmowano bardzo szeroko. W jej zakres
wchodziła zdrada tajemnic wojskowych lub państwowych, wydanie
miasta nieprzyjacielowi, poddanie mu się z wojskienr lądowynr lub
flotą, udanie się do nieprzyjaciela bez zezwolenia władz, osiedlenie
się w kraju nieprzyjacielskim. i(arami za to przestępstwo były:
śmierć,konfiskata rnienia i wyrzucenie zwłok za granicę3s.
Karze śmierci podlegal zarówno ten, kto, zasiadając w kolegium
sędziowskim, dał się przekupić, jak i ten, kto przekupił. Kara śmierci
groziła rórvnież za rriesumienne wypełnienie misji dyplomatycznej
(parapresbeia)36
.
Śmiercią karano równieź za stręczenie do nierz ąd'u (proagogeia)
wolnego c}rłopca lub kobiety. Karze tej podlegał zarówno wynajmujący za opłatą rnałoletniego lub pełnoletniego clrłopca dla celów
nierządu, jak rórvnież najmujący37.
Śnriercią karano bluźnierstw o (asebeia) i świętokradztwo (hiero-
1B
Wladyslarv Bojarski
sylia), które uważano zakradzieżkwalifikowaną;
oprócz kary śmierci
konfiskowano mienie i pozbawiano przestępcę
pogrzebu38.
W państwach greckich karę śmiórci wykonyw
ano pl-zezstrącenie
w przepaść,podanie trucizny, uduszenie,
po*ies"enie, ukamienowanie' wbicie nakrzyż, spalenie. Kara
śmierciprzezstrącenie.W przepasć była wykonywana pierwotnie
w Atenach; p."u|?.ią tą była
Baratron, znajdująca się na zachód od
miasta''w-śpur.i" zwłoki
juź_straconych przestępców
wrzucano w przepaśćKeadas. Straconych przestępców nie grzebano i wyrzucano
poza granicę kraju3g.
W Lokri, dla ochrony stabiliza.ji p.u*,
Zaleukos postanowił, źe
ten, kto zaproponuje na Zgromad""ni.,
nową ustaw', Ina założyćna
szyję sznur, jeślijego projekt ustawy
zostanie przez zgromadzenie
odrzucony, pro.jektodawca zostanie
uduszony tym sznurem; taka
kto nie zgodzi.ię,
urtu*y daną
I:'rLn"rrłio|"*o'
;n:
'yLłua.,ią
Uwagi końcowe
1' Cechą pierwotnych ludów orientalnyclr
było to, żekierowały
sięzwyczajami, a więcrządziły się prawem
niepisanym, które potem
było kodyfikowane, a taczej spisywane.
2. Najdawniejsze prawa
tym- karne -- inspirowane są
i przepojone ideami religijnymi.
Wyjątek stanowią p.ui"u lretyckie,
które mają wyraźnie.t'u.uLi".
tui.ńlu także,w późniejszym czasie,
prawa greckie.
3. Prawie u wszystkich ludów
staroźytnych na początku spotykamy krwawą zemstę, a dopiero potem
kompozycję. Podobnie najpierw funkcjonuje odpowieJzialnose
zbiorowa, dopiero później indywidualizacj a odpowiedzialności'
4' Najlepiej zachowało się prawo
karne babilońskie
Kodeksie
Hammurabiego i hebraj skiew- Staryń
- w tu
T"rtom"ncie.można
mówić
o pewnym całokształcie. Kompilacja justyniańska
pojawi
się wszak
później.
5' Poza wymienionymi wyżej inne
kodeksy karne państw orientalnych nie zachowały się w całości.
Dysponujemy obecnie jedynie
Kara śmierci rv prarvach państrv arrtyczrrycłt
19
mniejszyrni lub większymi fragmentami ustaw karnyclr. Niekiedy zas
dowiadujemy się o prawie karnym z d'zieł historyków, filozofów oraz
z mów retorów.
6. Najwięcej przestępstw sarrkcjonowanych karą śnriercijest
w prawie karnym Hammurabiego i w prawoclawstwie Drakona. zalicza się do niclr na przykład kradzież owoców czy nieróbstwo.
7. Kara śmierciw orientalrtych prawaclr karnych starożytności
groziła za takie przestępstwa, jak: bałwochwalstwo, bluźnierstwo,
świętokradzttvo, czary; zdrarla kraju i obraza majestatu
jedno
i drugie na ogół szeroko pojęte; zabójstwo człowieka
- w tym kwalifikowane: ojcobójstwo i matkobójstwo; kradzież
szczególnie zło- np. warzyw
dziej schrvytany nocą, ale i drobni złodziejaszkowie,
czy
owoców; poliarrdria, cudzolóstwo, gwałt, kazirodztwo, homoseksualizm, bestialitas i inne.
8. Celem kary śmierci w prawaclr karnyclr antycznych na początku była zemsta, odwet, potem doclrodzi funkcja oistraszania
ewentualnych przestęp ców'
9. Karę śmierci najpierw wykonywano publicznie, potem (np.
Grecja) w miejscu zamknięt.yrrl.
10. Sposoby wykonania kary śmierci w antycznych prawach
karnych są następujące: ścięcie,ćwiartowanie, grzebanie źywcern,
spalenie żywcerłr,strącenie w przepasć, powieszenie, uduszenie,
ukrzyżowanie, rvbicie na pal, utopierrie, zakopanie żywceln, podarrie
trucizny, zamurowanie żywcem, tzw. skafizm.
11. Straconyclr przestęp ców zrzucano w przepasć (np.
w Sparcie)
lub wyrzuc a:no Za granicę państwa; niekiedy gło*y jcĘtyclr wystawiano na widok publiczny.
12. Studiurn lristorii kształtowania się prawa karnego,
wspólnego wszystkim państwonr, prowadzi do wniosku, że
schodzą się
w nim trzy elementy: rzymski' kanoniczny i germański. Nie
wolrro
jednak nie doceniać wkładu Greków w tej dzieclzinie.
To własnie
Grecji zawdzięczimy po wielowiekowej walce uwolnienie się władzy
paristwowej od
własciwego Wsclrodowi
przemoźnego
- karrrej, a wpływu
teokratyzrnu') a -przez to lrurnanizację rcpresji
także indywidualną świadomośćczłowieka' Ten waźny wkład
ćreków dociera
do naszyclr czasów poprzez wielkie
w dziedzinie prawa
dzieło
-
-
Władysław Bojarski
20
Rzymian. Prawa greckie (w tym prawa karne) to faza przejściowa
między Wschodem i Zachodem' praw karnych Wschodu i prawa karnego Zachodu.
Przypisy
2
Szerzej na temat cech antycznych praw karnych: L. Jimenez de Asua,
Tbatado de derecho penal, t. J., Buenos Aires 1964, s. 240 i n.; idem, .La
,,Ley de Lynch'', Cronica d,el Crirnen, Buerros Aires 1945, s.247i zob. też:
P. Fauconnet, La responsabilitć, Pais 1920' s. 140.
Por. L. Jimenez de Asua, Thatado..., s. 268 i n., tam dalsza literatura.
3
Ibidern, s. 27I, tam dalsza literatura.
4
Na temat zbiorów sumeryjskich
i akkadyjskich, zob' C. Kunderewicz,
Nojstarsze prawa świata,Łódź L972, s. 3 i n.; i dem, Reformy Urukaginy
włodcy Lagasz, CPH XVI, L964, z. 1, s. 89 i n.; E. Volterra, Storia del
dińtto romano e storia dei diritti orientali, RISG, 1951, s. 16L, n. 41.; E.
Schlechter, Les anciennes codifi,cations, RIDA, IV, 1957, s.75; idem,
A propos du Code d'Ur-Nammu, RA, XLVII, 1.953, s. 1i n.; idem, Le Code
d'Ur-Nammu, RA, XLIX, 1955, s. 169 i n.; J. Gaudemet, Institutions de
l'Antiquitó, Paris 1967, s. 18 i n.
Zob.R. Yaron, FormsintheLawsof Eshnunna,RIDA, IX, 1962,s. 137in.
6
7
Na ten temat również E. Schlechter, Les lois d'Esnunna. Tbanscription,
traduction et cornmentaire, Paris L954.
Zob. Prawa Esznunny, 5512, 40, 49, 50.
Zob. R. Haase, Kórperliche Strafen in ilen altorientalischen RechtssammIungen,
8
RIDA, X, 1963, s. 55 i
J. Kli ma, Prawa
n.
Z języka czeskiego przelożył C. Kundes.294in.; $56,8, 14, 16, 19,21,25,7;I-3, 11,26,
Hamrnurabiego.
rewicz, Warszawa 1957,
33, 34; 1"29-1.30, 133, 143, 155, 157, 255*256, 227, 1.16, 210, 229-230.
I Ibidem,
$$143, 129, 155, I57, 11.0, 25, 2I, 227, 153, 256.
t0
Prawa asyryjskie, III $50: śmierć,Kodeks Hammurabiego, $209: kara pieniężna.
11
l2
13
L4
15
Prawa asyryjskie:PA I $3; III $2 i 1. Por. I. M. Diakonov, Zakong
Vauilonii, Assirii i Chettskogo carstua, ,,Vestnik Drevnej Istorii", 3 (40),
1952, s. 248.
PA IIi $50; II $3.
Na przykład PA III $10; iI $2.
PA III $50; 53; I, $8; 51-52.
Ibidem,III $$55-56; l2-L6;23. Por. I. M. Diakonov, op. cit., s.250.
Kara śmierciw prarvaclr palrstrv antycznyclt
16
17
t9
21
,,Skafizm'' polegał na porvolnej śmierci dzięki systemowi wyrafinowanej brutalności. opierając się na przekazach Herodota, I(senofonta, Dionizego z Halikarnasu, Strabona i Plutarcha' Wladyslarv Thot opisuje: ,,Karę skafizmu
rvykonyrvano w ten sposób, że skazarrego ściskano między drviema lódkami
o równej długościtak, że glowa, nogi i ręce pozostawały na ze'wnątrz; wtedy
wykluwano mu oczy i polewano miodem oraz mlekiem twarz i czlonki oraz
obracano cialo ku sloricu. Natychmiast ciało to obsiadaly muclry' które je
pożeraly; robaki zas pochodzące z ekskrementów skazanego kończyly rlzieło
gryząc wnętrzności. Ta okrutna kara byla stosorvana rv Persji przez dlugi
czas. Król lrlitrydates znosil tę karęprzez 17 dni''' Zob. W. Thot, La filosofia penal hebreo, arabe A pers&, Reuista Argentina de Ciencias Polilicas,
Buenos Aires 1924, s. 419. Por. L. Jimenez de Asua Tfatodo..., s' 269.
V' Koro śec,tres fragments du droit hittite conseruós hors du recueil des
lois hittites, C.R.XL Rencontre assyriologique, Leiden 1964, s.47 i n., J.
Gaudemet, op. cit., s.84 i n.
Poglądy są rozbieżne. Jedni urvażają, że kodeks ten powstal w XIV, drudzy
że v' XIII Jv. p.n.e.' a są rórvnież tacy, którzy sądzą, że pierrvotna wersja
zbioru poTvstała rv okresie poprzedzającym panowanie jednego z ostatnich
znanych królórv pierwszego (darvnego) pairstwa lretyckiego (XVIII_XVI lv'),
Telepinusza. Zob. J. G audem et, op. cil., s. 81 i n.
E. Cavaignac, Droit hittite et droit babylonien et matićre de rneurtre,
RHD, 1958, s. 588 i n'' informuje o Stosowaniu odszkodowania u Hetytórv
tam, gdzie Babiloriczycy aplikowali karę śmierci. Można zresztą zavważyć
w kodeksie hetyckim śladyróżnych tendencji zarówno bardzo surowyclr' jak
i bardziej lagodnyclr. Zob. też V. Korośec,.Les droits hittites, RA LVII,
tt
s. 136 i n.
,,Dom jego lvinien być obrócony rv ruinę'', tzn., jak się zdaje, sprawca i jego
rodzina oddają się śnrierci,a mieszkanie ulega zniszczeniu; jeśliniewolnik
powstanie przecirvko srvojenru parru, winierr być wyrzucony do zbiornika
z wodą; karane są także określone przestępstwa przeciw religii. Zob. $$126'
I73, 44, 166-169. Por. I. lvl. Diakono v, Chettskije zakong, VDI, 4 (42),
1952, s.301 i n. Szerzej o pralvie Hetytórv: E. Neufeld, The Hittite Laws,
IYanslated into English and Hebreu with Commentary, London 1951 oraz
E. Cu q, Les lois hźttites, RHD, 1924, s. 374 i n., przedruk w jego Etudes
sur le droit babylonien, Ies lois assyriennes et les lois hźttites, Paris 1929.
Umieszczenie Kodeksu Przyrnierzo zaraz po Dekalogu tlumaczy się tyrn, że
tekst ten zarviera rozrvinięcie pewnych przepisórv Dekalogu. !V istocie Księga
Przymierzo jest historycznie nowsza. Została sporządzona prawdopodobnie
wkrótce po przybyciu do Kanaan. Promulgacji jej być może dokonal Jozue'
oparta na Dekalogu odporviadała pasterskim potrzebom spoleczeńStwa na
drodze do życia osiadłego. obecnośćw niej zwyczajolv śrviadczyćmoże
o pewnych analogiach z l(odeksem Hammurabiego i Kodeksem Hetyckim.
Być może z tych rvlaśnie zbiorórv prarv pochodzązapożyczenia odnośnie do
sądów. Por. J. Gaudemet' op. cit., s.99.
::
il
ł\
'I
,t
Władysłarv Bojarski
22
22 TYadycia przypisuje Kodeks Deuteronomiczly Jozjaszowi (621 r' p'n'e'), króp."u" arcykaplana w Śrviątyni,
lowi Judy. Byloby to więc prawo znaleziorr"
następnie odczytane 8.ło1no' p1ze"
przeczyta'rte prre, pisa"L przed królem' a
tradycji toczy się jednak dys_
króla Jozjasz' o.""j".'iyń l,rd"-. Wokół tej
kusja.Zob.2KrI22,8i23,2'Por'A'Moret'Histoired'el'Orient't'2'Paris
du peuple hóbreu' RIDA'
1936, s. 629,73I, iaą, i"Pirenn e, Inst'itutions
1952, s. 68.
23 Kodeks Kapłański ogłosiłokoło 445 r' p'n'e' Nehemiasz' oprócz norvych
cit'
o*uj.? całościelementy dawne' Por' J' P i r e n n e' op' '
przypisów
"""t
RIDA, I, 1954' s. 201 i n'
tn wj zt,l2-25.
25 lbidern, 22,18.
26 Pwt 13,10; kpł 20'2.
" Kpł 24,l0_L6.
28 lbidem,24,17-23.
2s lbideTn, 20,14.
30 lbidern, 20p-zr.
3t P*t 21,22-23.
32 Diodo. z Sycylii, I, 65, 79, 94-95; Kronika demotycka' V' 8 n'
,u Po,' G. M a t h a, A preliminary report on the legal Cod,e of Herrnopolis West,
s' 297 i n'
,,Bull. Inst. Egypt." XXIII, 1940*1941'
3n Por. G' Dykmans, Histoi,re óconomique et sociale d'e I'ancienne Eggpte,
III, Paris 1937, s' 181 i n'
35 Ksenof ont, Historia grecka, I,7,22; K I(or a:nyi' Powszech'na historia
państwa i prawa, t' 1, Warszawa 1965' s' 94'
36 K. Kor anY\, oP. cit', s' 94'
37 lbid,em, s. 95.
38 Ksenof ortt,op. cit.,I,7,22'K Koranyi'op'
39 K. Koranyi, op' cit', s' 93' tarn źródła'
no J. Gaudemet, oP. cit', s' 153'
cit''s'95'