Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Od

Transkrypt

Kognitywistyka:
tworzenie pojęć i rozumowanie
Od heurystyk do koherencji
Mariusz Urbański
Instytut Psychologii UAM
[email protected]
Jak kupić używany samochód?
amu
kognitywistyka, rok V (IP UAM)
K:TPiR
2 / 19
Teorie
naszą wiedzę (tak deklaratywną, jak i proceduralną) organizujemy w
schematy (Rumelharta teoria schematów, Minsky’ego teoria ram);
poszczególne jednostki informacji tworzą sieci skojarzeniowe, w
których pobudzenie kolejnych węzłów zależy od siły związków między
nimi (Andersona teoria ACT);
rozumując tworzymy modele mentalne sytuacji problemowych (teoria
Johnson-Lairda);
rozwiązywanie problemów polega na przekształcaniu stanów wiedzy,
za pomoca dopuszczalnych reguł, respektujących zadane
ograniczenia (teoria Newella i Simona).
amu
K:TPiR
3 / 19
Problemy rozwiązujemy wnioskując za pomocą dwojakiego rodzaju reguł,
rządzących ludzkim myśleniem: algorytmów i heurystyk.
amu
K:TPiR
4 / 19
Algorytm
to jednoznaczny i niezawodny przepis działania, określający skończoną
sekwencję operacji, jakie należy wykonać, aby osiągnąć cel.
amu
K:TPiR
4 / 19
Algorytm
to jednoznaczny i niezawodny przepis działania, określający skończoną
sekwencję operacji, jakie należy wykonać, aby osiągnąć cel.
Zaprojektuj most na Warcie, którego wytrzymałość wynosić będzie 72
tony.
amu
K:TPiR
4 / 19
Problemy rozwiązujemy za pomocą dwojakiego rodzaju reguł, rządzących
ludzkim myśleniem: algorytmów i heurystyk.
Heurystyka
w porównaniu z algorytmem jest zawodna i ryzykowna; nie daje
jednoznacznego przepisu na rozwiązanie problemu, a jedynie pewne
sugestie.
amu
K:TPiR
5 / 19
Problemy rozwiązujemy za pomocą dwojakiego rodzaju reguł, rządzących
ludzkim myśleniem: algorytmów i heurystyk.
Heurystyka
w porównaniu z algorytmem jest zawodna i ryzykowna; nie daje
jednoznacznego przepisu na rozwiązanie problemu, a jedynie pewne
sugestie.
Zaprojektuj most na Warcie, który będzie się dobrze komponował
z estetycznymi walorami Czeszewsko-Żerkowskiego Parku
Krajobrazowego.
amu
K:TPiR
5 / 19
Algorytmy
1
są niezawodne,
2
są dobrze określone,
3
mają charakter masowy,
4
są zestawami sztywnych reguł.
amu
K:TPiR
6 / 19
Heurystyki
1
są zawodne,
2
są słabo określone,
3
zwykle wymagają uproszczenia problemu,
4
mają zastosowanie do problemów, wymagających twórczego myślenia.
amu
K:TPiR
7 / 19
Heurystyki
1
są zawodne,
2
są słabo określone,
3
zwykle wymagają uproszczenia problemu,
4
mają zastosowanie do problemów, wymagających twórczego myślenia.
Dzięki heurystykom jesteśmy w stanie efektywnie rozumować, gdy
dysponujemy ograniczonym czasem i możliwościami przetwarzania
informacji (z uwagi na ich ilość lub złożoność).
amu
K:TPiR
7 / 19
Heurystyki [6]
Praktyczne reguły postępowania, oparte na doświadczeniu, wykorzystywane
przy podejmowaniu decyzji i regulujące proces oceniania albo
rozwiązywania problemów bez stosowania algorytmów.
Umysłowe „skróty” w rozumowaniu, stosowane w rozwiązywaniu złożonych
zadań, służące redukowaniu złożoności rozwiązań.
Strategie poznawcze, które kierują poszukiwaniem informacji i modyfikują
reprezentację problemu; pozwalają na radzenie sobie w nowych sytuacjach,
redukują trudność zadania i wysiłek poznawczy.
amu
K:TPiR
8 / 19
Kozielecki [2]
1
heurystyki niespecyficzne (ogólne) – stosowane w sytuacjach
problemowych dotyczących różnych zagadnień
2
heurystyki specyficzne (szczegółowe) – stosowane w pewnej
szczególnej klasie zagadnień
amu
K:TPiR
9 / 19
Klasyka – Tversky i Kahneman [5]
1
heurystyka dostępności – polega na kierowaniu się tymi przesłankami
lub elementami wiedzy, które są dostępne i łatwe do wydobycia z
pamięci trwałej, a ignorowaniu tych, które są trudno dostępne;
2
heurystyka reprezentatywności – polega na kierowaniu się tym, czy
dany obiekt lub zdarzenie jest, w naszej opinii, charaktersytycznym
egzemplarzem szerszej klasy obiektów lub zdarzeń;
3
heurystyka zakotwiczenia – polega na kierowaniu się w szacowaniu
nieznanych wartości wielkością znanych wartości wyjściowych.
amu
K:TPiR
10 / 19
Jakim cudem heurystyki są efektywne?
efektywne 6= najbardziej efektywne
efektywne = wystarczająco efektywne
Stosowanie heurystyk daje zadowalające rezultaty dlatego, że zwykle
w naszych działaniach zadowalamy się optimum lokalnym, zamiast
poszukiwać optimum globalnego.
amu
K:TPiR
11 / 19
Klasyka – niebezpieczeństwa
1
heurystyka dostępności – złudzenie hazardzisty, złudzenie koniunkcji;
2
heurystyka reprezentatywności – efekt świeżości, złudzenie osobistego
doświadczenia, prawo małych liczb;
3
heurystyka zakotwiczenia – błąd konfirmacji.
amu
K:TPiR
12 / 19
Podejmowanie decyzji diagnostycznych [6] – ?
nowicjusz
maksymalny wysiłek
umysłowy
↓
myślenie hipotetyczno-dedukcyjne
↑
↓
wykorzystanie reguł
↑
↓
rozpoznanie wzoru
↑
ekspert
minimalny wysiłek
umysłowy
amu
K:TPiR
13 / 19
Poziom doświadczenia a przetwarzanie danych
diagnostycznych [6]
1
Tendencja do popełniania błędów diagnostycznych wynikających z
klasycznych heurystyk nie zmniejsza się istotnie pod wpływem treningu
czy doświadczenia.
2
Nowicjusze i eksperci różnią się nie tyle pewnością co do poprawności
diagnozy, ile strategią diagnozowania (np. eksperci żądają więcej
informacji).
3
Eksperci dysponują większą liczbą kategorii diagnostycznych, mają na
ich temat większą wiedzę i dostrzegają więcej relacji między obiektami.
4
W stosowaniu heurystyk orientacja poznawcza (analityczna vs.
heurystyczna) ma większe znaczenie niż poziom doświadczenia.
5
Poziom doświadczenia niekoniecznie różnicuje poziom trafności
diagnozy.
amu
K:TPiR
14 / 19
Potrzeba domknięcia poznawczego [3; 4]
Osoby charakteryzujące się wysoką potrzebą domknięcia poznawczego
zwykle dążą do np. szybkiego rozwiązania problemu. Osoby o niskiej
potrzebie domknięcia oczekują wieloznaczności rozwiązań, rozważają
alternatywne interpretacje, opierają się na większej ilości informacji.
„Zdobyć i zamrozić”
Wartość niewiedzenia (zdolność pozostawania w stanie zakłopotania i
niepewności) [1]
amu
K:TPiR
15 / 19
Koherencja
1
Dążenie do maksymalizowania koherencji jest istotą każdego
rozumowania.
2
Koherencja jest istotna nie tylko ze względu na kwestię akceptowania
bądź odrzucania wniosków rozumowań, ale może być również
powiązana z przypisywaniem pozytywnej bądź negatywnej
charakterystyki emocjonalnej interesującym nas reprezentacjom.
3
Istotą procesu maksymalizowania koherencji jest porządkowanie
przestrzeni reprezentacji za pomocą sieci wzajemnie powiązanych
zależności.
amu
K:TPiR
16 / 19
Koherencja – Teoria Koherencji Eksplanacyjnej [7]
Zasada symetrii: koherencja eksplanacyjna jest relacją symetryczną.
Zasada wyjaśniania: (a) hipoteza jest koherentna z wyjaśnianymi przez
siebie obserwacjami lub innymi hipotezami; (b) hipotezy, które wspólnie
wyjaśniają to samo eksplanandum, są ze sobą koherentne; (c) im więcej
hipotez potrzeba, by wyjaśnić jedno eksplanandum, tym niższy poziom ich
wzajemnej koherencji.
Zasada podobieństwa: podobne hipotezy wyjaśniające podobne zjawiska
są ze sobą koherentne.
Zasada priorytetu danych: poziom akceptacji elementów,
charakteryzujących wyniki obserwacji, nie musi zależeć od związków
koherencji.
Zasada sprzeczności: elementy sprzeczne nie są ze sobą koherentne.
Zasada konkurencji: jeśli elementy P i Q wyjaśniają to samo
eksplanandum, a nie są eksplanacyjnie powiązane ze sobą, to nie są ze sobą
koherentne.
Zasada akceptacji: akceptacja elementu zależy od jego koherencji z
amu
reprezentacjami, do systemu których należy.
K:TPiR
17 / 19
Pytania
1
W jaki sposób opisać (na początek klasyczne) heurystyki i różnice
między nimi za pomocą teorii koherencji eksplanacyjnej (TKE)?
2
Czy TKE dostarcza metod i narzędzi różnicowania orientacji
poznawczych?
3
Czy TKE może służyć do eksplikacji teorii potrzeby domknięcia
poznawczego, czy raczej ta druga opisuje sposoby na jakie ludzie
operują w ramach TKE?
4
Czy potrzebę domknięcia poznawczego można potraktować nie jako
względnie trwałą dyspozycję a jako nastawienie, relatywizowane i
podmiotowo, i sytuacyjnie?
amu
K:TPiR
18 / 19
Źródła
[1] Czub, T. [2009]. Wartość niewiedzenia. Poznańskie Studia z Filozofii
Humanistyki, t. 8, s. 367–379.
[2] Kozielecki, J. [1969]. Psychologia procesów przeddecyzyjnych. PWN,
Warszawa.
[3] Kruglanski, A. [2004]. The Psychology of Closed Mindedness.
Psychology Press, New York.
[4] Kruglanski, A. W., Webster, D. M. [1996]. Motivated closing of the
mind: “Seizing” and “freezing”. Psychological Review, 103:263–283.
[5] Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. [2006]. Psychologia
poznawcza. Wyd. Naukowe PWN i Academica Wyd. SWPS,
Warszawa.
[6] Słysz, A. [2008]. Typy diagnostów. Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
[7] Thagard, P. [2000]. Coherence in Thought and Action. MIT Press,
Cambridge, MA.
K:TPiR
amu
19 / 19

Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Od

Transkrypt

Podobne dokumenty

Język w regionie – region w języku II - Instytut Filologii Polskiej

Lectio prima - Konrad Dominas

Zgłoszenie wyjazdu studenta za granicę

Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Traktat o pogłoskach

Kognitywistyka - INSTYTUT KULTUROZNAWSTWA UAM