Наташа Аврамовска (Cкопје) Европа на сцената на современата

Transkrypt

Slavia Meridionalis 12 - Summaries
Наташа Аврамовска (Cкопје)
Европа на сцената на современата македонска драма
Europe on the contemporary Macedonian dramatic stage
As part of the topic I decided to speak about the dramatic opus of Goran Stefanovski, mostly for three chief reasons which are elaborated in the paper:
1. The thematic constant of his dramatic worldview is to represent Macedonia
(namely, the Balkans and its Slavic population) against the ‘big, white western world’
of Europe and the US. This East-West imagological conditionality and juxtaposition
of meanings inside Stefanovski’s dramatic worlds provides the basis for the dramatic
conflicts in his plays, including those written during the socialist period of his upbringing (Wild Flesh, Tattooed Souls), when Stefanovski resides in Skopje (Macedonia), and writes in Macedonian, and those written after the break-up of the SFRY
(Casabalkan, Euroalien, Hotel Europa), when Stefanovski lives and works in Canterbury (England), and writes in English.
2. The imagological thematic constant which runs through the European East vs.
West in Stefanovski’s opus is something his writing shares with the thematic preoccupations of other contemporary Macedonian dramatists (such as Jordan Plevnesh,
Venko Andonovski, Dejan Dukovski). With that, the plays of Andonovski and Dukovski evidently reference scenes from Stefanovski’s works. Along those lines, it’s safe
to say that Stefanovski is the paradigmatic (emblematic) Macedonian playwrighter.
3. The play-script for Stefanovski’s theatre productions written during the past
decade and a half, as integral parts of international theatre projects and productions,
have received a wider international acclaim and visibility by the European theatre
audiences. His dramatic works allow for the voice(s) of the other, the silenced Europe,
to resonate at the center of the European cultural capitals. With that, the interculturality of these theatre projects (performed at all levels of the production), allows for
the articulation of the mutual demonization that generates the imagological, ideological and geopolitical difference which exists between Europe and the Balkans.
Key words: Macedonian drama, Goran Stefanovski, East–West
Europa na scenie współczesnego dramatu macedońskiego
W artykule autorka poddała analizie dorobek dramaturgiczny Gorana Stefanovskiego, rozpatrując opus tego twórcy w perspektywie trzech zagadnień:
1. Stałym tematem dramaturgicznego oglądu Stefanovskiego jest Macedonia (bądź też Słowianie i Bałkany) w obliczu wielkiego świata Europy i Ameryki.
Wschód–Zachód jako konstrukcja imagologiczna i zestawienie znaczeń stanowi
podstawę konfliktu dramaturgicznego w jego utworach: zarówno powstałych w czasach socjalizmu, gdy Goran Stefanovski mieszkał w Skopju (Macedonia) i tworzył
po macedońsku (Dzikie mięso, Wytatuowane dusze), jak i późniejszych, napisanych
po rozpadzie SFRJ, kiedy pisarz zamieszkał w Canterbury, podjął tam pracę i zaczął
tworzyć po angielsku (Kazabalkan, Euroalien, Hotel Europa).
2. Imagologiczną konstantę tematyczną, która sytuuje europejski Wschód wobec Zachodu w dziełach Gorana Stefanovskiego, zestawia autorka z utworami innych współczesnych dramatopisarzy macedońskich (Jordana Plevneša, Venka Andonovskiego, Dejana Dukovskiego), po czym stwierdza, że Andonovski i Dukovski
przywołują w swych utworach sceny z dramatów Stefanovskiego – w tym sensie Stefanovski jest bez wątpienia paradygmatem dramatopisarza macedońskiego.
3. Scenariusze przedstawień teatralnych Stefanovskiego, powstałe w ostatnich
piętnastu latach jako integralna część międzynarodowych projektów i produkcji
teatralnych, spotykają się z żywym oddźwiękiem i zainteresowaniem europejskiej
krytyki i publiczności. Jego twórczość dramaturgiczna pozwala zabrzmieć głosowi
innej, przemilczanej Europy; przy czym interkulturowość owych projektów teatralnych (na wszystkich poziomach spektaklu) prowadzi do demonizacji, która generuje
imagologiczne, ideologiczne i geopolityczne zróżnicowanie Europy i Bałkanów.
Słowa kluczowe: dramat macedoński, Goran Stefanovski, Wschód–Zachód
.
Звонко Танески (Скопје)
Европа погледната со очите на маке- донската писателка.
Mакедонската писателка погледната со очите на Европа
Europe looked with the eyes of the Macedonian writer.
Macedonian writer looked at the eyes of Europe
In this text the emphasis is put on the topic of the individual and transtemporal
identity phenomen of Macedonian writer in European point of view and also of European imagology picture in the eyes of Macedonian writer. In that case, the paper
explores the specific forms of irony and humour in the postmodern novel “Hidden
camera” by Macedonian writer Lidija Dimkovska, originally published in Macedonia in 2004, and later translated into several languages. This novel deals with the creative image, fictional and imagological conceptions of Macedonian view on European space today and also the European view on Macedonian modern realities. (This
novel was translated in year 2007, for example, into Slovak language and in 2010 into
Polish). Lidija Dimkovska witness that personal histories in a specific geo‑political
(European) space makes an individuals history itself when our personal histories
touch, cope with each to other, are crucified on their paths, and go parallel to each
other to exchange their content, edges, myths and realities. The eternal questions
about identity, love, death, freedom etc. always wait for personal answers, and here is
the home for Dimkovska’s writing. Of course, the answers can be very different and
filled with even contradictory feelings, but what is important for this writer in writing, is that her whole being writes, with all its possible strength. In proportion with
the Slovak hole reception of “Hidden camera”, the contribution points out the need
for synthetic reconstruction of the whole scientific research of irony forms and aplications of them in this novel, and also the rehabilitation of metodological problems
of common sense.
Key words: irony, humour, novel, translation, Lidija Dimkovska
Еuropa oglądana oczyma pisarki macedońskiej.
Macedońska pisarka widziana oczyma Europy
Autor, podejmując w artykule kwestie indywidualnego zjawiska tożsamości
macedoń
skiej w kontekście imagologicznego widzenia rzeczywistości, dokonał
analizy powieści Lidii Dimkovskiej Ukryta kamera, która ukazała się w Macedonii
w 2004 roku. Utwór, przetłumaczony na kilka języków europejskich, wpisujący się
w nurt literatury postmodernistycznej, stał się dla autora pretekstem do badań nad
jego recepcją i do przeprowadzenia porównań: w jaki sposób współcześnie postrzega się w Europie wykreowany wizerunek Macedonii, a w jaki przestrzeń europejską
widzi ze swojej perspektywy macedońska pisarka. Zaprezentowany obraz tych relacji, ich krzyżowania się i wzajemnego przenikania został błyskotliwie przedstawiony w powieści Dimkovskiej przez wyzyskanie humoru i ironii. Choć w tekście
odnotowano polską i słowacką recepcję utworu, skoncentrowano się przede wszystkim na jego słowackim przyjęciu (tłumaczenie na język słowacki ukazało się w roku
2007, a na język polski w 2010). Zastosowanie przeciwstawnego oglądu pozwoliło
wykazać, iż obie perspektywy łączą się w sugestywnym przesłaniu artystycznym,
wobec którego nie istnieją żadne granice twórcze.
Słowa kluczowe: ironia, humor, powieść, przekład, Lidija Dimkovska
.
Lilla Moroz-Grzelak (Warszawa)
Bałkańskie kompleksy „gorszej Europy” w prozie Ermisa Lafazanovskiego
Balkan complexes of “worse Europe” in works of Ermis Lafazanovski
Over the centuries, the European continent was divided into different spaces according to different axes: both geopolitical and economic history of East and West
and the historical and geocultural division into North and South. Differentiation was
present in Europe in various ways, either by the use of geographical terms, which became the indicators of difference, or how the politicians wanted to see it – split into
Western Europe, Eastern Europe or Central and Eastern Europe. They represent the
heterogeneity and diverse influences of civilization, that are reflected in its culture.
The division into different cultural spaces is mirrored in the literature. Here,
from a broad selection of south Slavic literature, for the basis of analysis two works of
contemporary Macedonian writer Ermis Lafazanovski were selected: novel Hrapeshko and short story Exotic cantata. They reveal the existence of cultural differences and traditions, represented in the antinomies friend–foe, top–down which show
spatial differences in Europe burdened by her stereotypes.
Key words: “worse Europe”, contemporary Macedonian literature, Ermis Lafazanovski, Western Europe, Eastern Europe
Słowa kluczowe: „gorsza Europa”, współczesna proza macedońska, Ermis Lafazanovski, Europa Zachodnia, Europa Wschodnia
Sanjin Kodrić (Sarajevo)
Traumatični susret s Evropom: „Austrougarska tema i počeci
novije bošnjačke književnosti
Traumatic encounter with Europe: ‘Austro-Hungarian theme’
and beginnings of modern Bosniak literature
Initiated by the crucial historical event of the end of the centuries long Ottoman
rule in Bosnia (1878) and extremely complex subsequent processes of ‘emancipation’,
‘modernisation’ and ‘europeisation’ of post-Ottoman Bosnia, the ‘Austro-Hungarian
theme’ is a common, or even obsessive, literary topic of Bosniak and the entire Bosnian-Herzegovinian literature from the 19th century onwards, mostly realized as ‘an
account of Austro‑Hungarian occupation, in a range of images of disintegration of
Muslim ethnic and social environment’ ‘to which the end of the Turkish Empire [...]
is the end of what they were’. As such, the ‘Austro-Hungarian theme’ is a particular
mnemonic phenomenon – a theme of a specific historical trauma, as well as a theme
of a radical and comprehensive cultural transition or a theme of a complex and dramatic cultural transcoding, crucially important in the construction of identity and
alterity policies of modern Bosniak and Bosnian‑Herzegovinian literature and culture as a whole. It is not surprising, then, that in the scope of the ‘Austro-Hungarian theme’ – along with other literary pieces – there appears the first Bosniak novel, Zeleno busenje [‘The Green Sods’] (1898) by Edhem Mulabdić (1862–1954), after
whom the theme will later be addressed, especially in Bosniak literature, by a whole
range of different authors, representing in various ways the late-19th century traumatic Bosnia’s encounter with Europe.
Key words: modern Bosniak / Bosnian-Herzegovinian literature, ‘Austro-Hungarian theme’, Zeleno busenje [‘The Green Sods’] by Edhem Mulabdić
Traumatyczne spotkanie z Europą: „Temat austro-węgierski” i początki
nowszej literatury boszniackiej
W artykule omówiono zagadnienia związane z problematyką podejmowaną
w literaturze boszniackiej i bośniacko-hercegowińskiej od końca XIX wieku
po czasy współczesne. Autor dowodzi, iż podstawowym tematem w tych literaturach jest „temat austro-węgierski”, który po raz pierwszy pojawił się w 1878
roku, kiedy na skutek decyzji kongresu berlińskiego zakończyło się panowanie
osmańskie w Bośni i nastąpiły złożone procesy „emancypacji”, „modernizacji”
i „europeizacji”. W czasach postosmańskich wykorzystywano go szeroko, a nawet „obsesyjnie”, uważając „okupację austro-węgierską” za przyczynę
rozwarstwiania narodowego i społecznego środowisk muzułmańskich.
„Temat austro-węgierski” reprezentuje szczególny fenomen pamięci. Ujmowany w kategoriach traumy historycznej, stał się głównym motywem ukazującym
przejście kulturowe jako złożony i dramatyczny proces przekodowania kulturowego. Odegrał też wyjątkową rolę w konstruowaniu polityki tożsamościowej w nowszej
literaturze i kulturze boszniackiej oraz bośniacko-hercegowińskiej. Nic zatem dziwnego, że znalazł się w pierwszej powieści boszniack iej Zeleno busenje (1898) Edhema
Mulabdicia, a także w twórczości innych pisarzy, zwłaszcza przedstawicieli literatury boszniackiej, ukazujących w różnorodny sposób traumatyczne spotkanie Bośni
z Europą pod koniec XIX wieku.
Słowa kluczowe: nowsza literatura boszniacka / bośniacko-hercegowińska, „temat
austro-węgierski”, Zeleno busenje, Edhem Mulabdić.
Jędrzej Paszkiewicz (Poznań)
Problem konsolidacji współczesnego państwa macedońskiego w kontekście
jego aspiracji do Unii Europejskiej
The issue оf contemporary Macedonian state consolidation in the context
of its aspiration to the European Union
Since its establishment, the Republic of Macedonia has been facing the crisis
of social and political system. This is connected with the complicated ethnic and
religious relations, difficult economic condition of the state and complex, international circumstances in the Balkans. The European Union makes the membership
of Macedonia in its structures dependent on the implementation of solutions preventing the renewal of the armed conflict between the Macedonian authorities and
Albanian rebels in the year 2001. The reforms implemented on the basis of the Ohrid
Framework Agreement (2001) are designed to provide the social and economic stability in the country, mainly through the cooperation between Macedonians and Albanians. The imbalance between the strengthening of the position of the Albanian
national minority in the entirety of the state system and the progress in the establishment of the civil society raises the concern of the observers of the social and political life in Macedonia. The division of the society based on the ethnicity criterion
is strengthened in Macedonia. The opportunity of the development of cooperation
over the ethnic divisions is limited due to a strong role of nationalistic sentiments,
insufficient legitimacy of framework agreement by the citizens and pathologies of
social and political life (corruption, organized crime). It is likely that ethnic criteria that are the basis for currently implemented system changes in the Republic of
Macedonia shall dominate the pursuit to democratize the state as a whole. It will be
a threat for the consolidation of the republic, since the particularistic tendencies may
outweigh the peaceful cooperation for strengthening the unity of the state.
Key words: Macedonia, European Union, Ohrid framework agreement
Słowa kluczowe: Macedonia, Unia Europejska, porozumienie ramowe z Ochrydu
Билјана Ристовска-Јосифовска (Скопје)
Балканските војни и проекциите за Македонија
(македонски поглед)
The Balkan wars and the projections about Macedonia
(Macedonian view)
The main focus of this paper is the time just before and during the Balkan Wars
(1912– 1913), analyzed through the public writings of the Macedonian emigrants
in Russia. We focus on their attitude, opinions and interpretations of the political
events, as well as the reactions to the decisions of the great powers – as an expression
of the Macedonian view to the Balkan Wars and the projections about Macedonia.
In this context it is interesting to see whether they concern the national question
and how they articulate the opinions on reception of the results of the Balkan Wars.
The attention of the Macedonians was pointed almost exclusively to the national
problem and the Balkan Wars, even after the beginning of the World War I. They
were engaged in finding a solution for the Macedonian national question and the realization of the idea for national state. At the same time they were displaying in the
Russian public their understanding of the political events and their attitude: warning about the possible partition, demanding a support for foundation of a Macedonian state and protesting against the partition.
But, besides the organized intellectuals in emigration, the Macedonian national
question remained at the margins of the interests of the great powers of Europe or
has been used as a tool for solving other political questions. The appeals of the Macedonian intellectuals were not enough influential and Macedonia entered in World
War I with all the consequences: the confirmation of the borders from the separation
and the collapse of the Ottoman Empire. This very difficult and complicated period
lasted up to the foundation of the national state in World War II at the territory of
today’s Republic of Macedonia.
Key words: Macedonia, Macedonians, Balkan Wars, Macedonian emigration, Russia
Wojny bałkańskie i wizje Macedonii (perspektywa macedońska)
W artykule – na podstawie analizy publicznych wystąpień macedońskich emigrantów w Rosji, ich poglądów politycznych, opinii i interpretacji wydarzeń politycznych, jak również reakcji na decyzje wielkich mocarstw – podjęto zagadnie-
nia związane z okresem wojen bałkańskich 1912–1913 i ukazano macedońską
perspektywę kwestii macedońskiej. Zaprezentowano też ważne problemy odnoszące
się do sposobu traktowania spraw narodowych i sposobu artykułowania stanowisk
wobec następstw tych wojen.
Uwaga Macedończyków, nawet po wybuchu I wojny światowej, kierowała się
niemal wyłącznie na kwestie narodowe i wojny bałkańskie. Ich zaangażowanie
sprowadzało się do poszukiwania rozwiązań spraw narodu macedońskiego i prób
urzeczywistnienia idei własnego państwa. Środowiska emigrantów prezentowały
przed rosyjską opinią publiczną swoje rozumienie zachodzących wydarzeń politycznych, by zapobiec podziałowi terytorium, a jednocześnie poszukiwać wsparcia dla
koncepcji utworzenia państwa macedońskiego.
Macedońska kwestia narodowa, podejmowana przez pozostającą na emigracji
inteligencję macedońską, pozostawała na marginesie zainteresowań wielkich mocarstw europejskich lub była wykorzystywana instrumentalnie do rozwiązywania
innych problemów politycznych. Apele intelektualistów macedońskich nie
wywarły wpływu na sytuację międzynarodową. Macedończycy przystąpili do
I wojny światowej z wszystkimi tego konsekwencjami – zatwierdzonymi granicami
podzielonego terytorium. Ten trudny i skomplikowany okres trwał aż do utworzenia państwa narodowego w czasie II wojny światowej na obszarze obecnej Republiki
Macedonii.
Słowa kluczowe: Macedonia, Macedończycy, wojny bałkańskie, emigracja
macedońska, Rosja
Наде Проева (Скопје)
Националните митови во современа Европа и негирањето
на македонскиот идентитеm
National myths in modern Europe and denial Macedonian identity
The independence proclamation of the Republic of Macedonia in 1991 provoked
ardent reactions and denials by its neighbours, against the fact that she was the only
peaceful actor in the Yugoslavia’s dissolution. The first negative reactions and denials came from the Southern Neighbor, whose denial was directed towards the name,
i.e. the identity, while the others referred to the language, identity and even a part of
the territory. The most vociferous and at the same time the most successful was the
reaction of the Southern Neighbour, who gained support of the European ‘democrats’, which de facto turned them into accomplices in the open blackmail that demanded the Republic of Macedonia to change its constitutional name. Namely, the
1992 Lisbon Declaration of the E(uropean) C(ouncil) imposed a demand to the Republic of Macedonia to accept any name that would not contain the word “Macedonia” in order to be recognized by the EU!?! The newly independent state was finally
admitted to the UN under a reference “the former Yugoslav Republic of Macedonia”
through violation of the provisions of the UN Charter. Twenty years later the country is still enforced to use the offensive reference, and often even to tolerate the FYROM acronym. This article deals precisely with the politics of pressures and blackmail exercised by NATO and EU with regard to the so‑called name dispute. It also
centers on national myths that are used in order to “justify” such politics and on the
attitude of the European ‘democrats’ towards those national myths. In contrast to
the democratic rules preached by NATO and EU across the world, the Republic of
Macedonia was and still is blackmailed by an unprincipled demand to select a NEW
name in order to please one member-state. As a consequence of that demand, the national myth linked with ancient Macedonians (so-called antiquisation, although the
better term is antique-mania) has been revived and upgraded. A number of pseudohistorians with various professional backgrounds, such as journalists, politicians,
writers, physicians, and even university professors, has involved in this endeavor.
To make things worse, even some historians and archaeologists may be seen in this
group, with a mission to defend the right to the name and identity. The societal climate has been politicized to such a degree that not only the neighbours, but even EU
has been caught in the vicious circle of competing and mutually exclusive national
myths. The Union obviously insists on the philhellenic myth i.e. on the alleged Hellenic roots of the European culture as such.
Key words: Republic of Macedonia, FYROM, national identity, the so-called name
issue, European Union, national myths, archaeology, history.
Mity narodowe współczesnej Europy i negowanie tożsamości
macedońskiej
Niepodległość Republiki Macedonii - państwa, które w 1991 roku drogą
pokojową odłączyło się od struktur Jugosławii - wywołała ostre spory z jej
sąsiadami. Z pierwszym wystąpił południowy sąsiad negując jej nazwę, pozostali sąsiedzi podważali natomiast jej język, tożsamość i prawo do części terytorium. Najgłośniejszy i najbardziej skuteczny w tych działaniach okazał się sąsiad
południowy, który otrzymał wsparcie demokracji europejskich, przyczyniając się
do tego, że Europejczycy stali się de facto współodpowiedzialni za szantażowanie
RM w celu zmiany jej konstytucyjnej nazwy. W oparciu o Deklarację Lizbońską
z 1992 roku Rada Europy uwarunkowała uznanie Republiki Macedonii tylko wtedy,
gdy z konstytucyjnej nazwy państwa usunięte zostanie słowo Macedonia. Niespotykanym dotąd precedensem w historii ONZ stało się przyjęcie nowego państwa do
jej struktur pod nazwą „Była Jugosłowiańska Republika Macedonii”, skróconej do
uwłaczającego akronimu FYROM.
W artykule podjęto kwestię dotyczącą nacisków ze strony NATO i UE wobec
tzw. problemu nazwy a także mitów narodowych, którymi usprawiedliwia się tę
politykę oraz stosunku demokracji europejskich wobec tych mitów. Jednak wbrew
zasadom demokracji, jakie szerzy UE i NATO, Republika Macedonii była i nadal jest
szantażowana bezzasadnym żądaniem znalezienia NOWEJ nazwy według żądań
jednego z jej członków.
Następstwem tych działań w RM stało się odnowienie i rozszerzenie narodowego mitu o związki z Macedończykami antycznymi. Nieodłącznym elementem towarzyszącym temu zjawisku jest turbo folk oraz wsparcie pseudohistoryków
wszelkich profesji: dziennikarzy, polityków, literatów, lekarzy a nawet profesorów
uniwersyteckich. Najbardziej zatrważającym – w celu ochrony właściwej nazwy
państwa dowodzącej tożsamości – stało się włączenie do tego nurtu zawodowych
historyków i archeologów.
Sytuacja uległa upolitycznieniu do takiego stopnia, że nie tylko sąsiedzi, ale
również UE wkroczyła do magicznego kręgu demonstrowania mitów narodowych,
odwołując się do filohelleńskiego mitu rzekomych helleńskich korzeni kultury
europejskiej.
Słowa kluczowe: Republika Macedonii, FYROM, tożsamość narodowa, tzw. problem nazwy, Unia Europejska, narodowe mity, archeologia, historia
Andreja Sršen,
Davor Piskač (Zagreb)
Hrvatski nacionalni identitet i Europska unija
Croatian national identity and the European Union
The permanent anthropological determinant of men which provides them with
a feeling of social security is the feeling of belonging to a larger group of people. Various forms of such affiliations existed in the past. They represent older types of collective relationships, such as tribes, the Greek poleis, medieval kingdoms and the like.
All of them exhibit the fundamental features of the “structure” of identity. Nowadays, Croatia being at the doorstep of the European Union, the issue of national
identity becomes a matter of its internal structure that resists integration, yet seeking
to become a part of the “European identity structure”. Croatia’s scepticism towards
the EU stems from the questions of whether the European identity exists and which
possibilities for preserving all the structural elements of Croatian national identity,
including language as the main aspect, exist within the European Union. The territory, language and customs acquire defensive features that are becoming increasingly disintegrating and decreasingly integrating in the multi-ethnic Europe.
Key words: identity, structure, language, European Union
Chorwacka tożsamość narodowa i Unia Europejska
Trwałą determinantą antropologiczną człowieka, dającą mu poczucie
bezpieczeństwa społecznego, jest świadomość przynależności do większej grupy.
Niegdyś istniały różne formy takiej przynależności, a mianowicie starsze typy
związków społecznych, jak plemiona, greckie polis, średniowieczne królestwa
itd. Współcześnie te formy przynależności zbiorowej są związane ze strukturą
narodową, z państwem-narodem lub też ze strukturą ponadnarodową, jaką jest
Unia Europejska. W każdej z nich można znaleźć podstawowe cechy strukturalne
w postaci tożsamości narodowej lub ponadnarodowej. Obecnie, kiedy Chorwacja
oczekuje na przyjęcie do Unii Europejskiej, kwestia tożsamości narodowej staje się
sprawą jej wewnętrznej struktury, która stawia opór integracji, ale jednocześnie chce
być częścią ponadnarodowej „tożsamości europejskiej”. Sceptycyzm Chorwacji wobec UE wynika ze stawianych pytań: czy istnieje tożsamość europejska i jakie są
możliwości zachowania wszystkich elementów chorwackiej konstrukcji tożsamości
narodowej z językiem jako jej głównym komponentem w obrębie Unii Europejskiej?
Terytorium, język i zwyczaje zyskują bowiem cechy defensywne, stając się w wieloetnicznej Europie czynnik iem coraz bardziej dezintegrującym, a nie służącym
integracji.
Słowa kluczowe: tożsamość, struktura, język, Unia Europejska
Искра Баева (София)
Представата за Европа в модерна България – от Османската
империя до Европейския съюз
Perceptions of Europe in modern Bulgaria – from the Ottoman Empire
to the European Union
The article demonstrates the construction of the notion of Europe during the
modernization of Bulgarian society during the historical period from the Bulgarian Renaissance (1762) until the end of 20th century. The perception of Europe in
Bulgaria depends mostly on the almost five‑century‑long Ottoman rule of Bulgarian lands which detached Bulgaria from the European civilization. Therefore, for the
Bulgarians Europe represents the foreign, more developed part of the world, towards
which they strive. Bulgaria only begins to reestablish its place in Europe with the restoration of the Bulgarian state following its Liberation (1878), achieved thanks to the
Russian‑Turkish war of 1877–1878. The new Bulgarian state is based on a European
template, but in the first decades following its independence, it faces European contradictions. The idea of Europe as a unitary whole is put in doubt as Bulgaria is the
battleground where the interests of the Russian liberator and the Western European
countries collide.
The participation of Bulgaria in the two world wars on the side of the Central
Powers and the Tripartite Pact leads to defeats and further detachment from Western Europe. Following World War II, Bulgaria falls into the Soviet sphere of influence, and Europe (understood as Western Europe) is associated with the image of
the enemy for nearly half a century. This only changes with the end of the Cold War,
when the conception of Europe is equated with the desired membership in the European Union, achieved on 1 January 2007.
Key words: Europe, Bulgarian national revival, Ottoman domination, the Soviet
“sphere of influence”, Eastern Europe
Bułgarskie wyobrażenia Europy w dobie nowożytnej – od Imperium
Osmańskiego do Unii Europejskiej
Artykuł ukazuje powstawanie obrazu Europy w społeczeństwie bułgarskim
w okresie modernizacji trwającej od początku odrodzenia narodowego (1762) do
końca XX wieku. Na jego kształcie wyraźne piętno odcisnęło trwające pięć wieków
panowanie osmańskie, które oddzieliło Bułgarię od cywilizacji europejskiej; dlatego dla Bułgarów Europa stanowi zewnętrzną, bardziej rozwiniętą część świata,
do której aspirują. O początkach europejskiej identyfikacji Bułgarów można więc
mówić dopiero po utworzeniu państwa bułgarskiego, co nastąpiło po wyzwoleniu w 1878 roku, w wyniku wojny rosyjsko‑tureckiej 1877–1878. Nowe państwo
bułgarskie powstawało zgodnie z wzorcami europejskimi, ale już w pierwszych de
kadach niezależności Bułgarzy doświadczyli Europy w kategoriach antynomii. Idea
Europy jako całości została zakwestionowana, ponieważ w Bułgarii starły się z jednej strony interesy wyzwolicielskiej Rosji, a z drugiej państw zachodnioeuropejskich.
Udział Bułgarii w wojnach światowych po stronie państw centralnych i państw
Osi doprowadził ją do upadku i ostatecznego odcięcia od Europy Zachodniej. Po
II wojnie światowej Bułgaria znalazła się w sferze wpływów Związku Radzieckiego,
przez niemal pół wieku Europa (rozumiana tu jako Europa Zachodnia) stanowiła
synonim wroga. Ta sytuacja uległa zmianie dopiero po zakończeniu zimnej wojny,
kiedy dla Bułgarii pojęcie „Europa” stało się tożsame z pożądanym członkostwem
w Unii Europejskiej, co nastąpiło 1 stycznia 2007 roku.
Słowa kluczowe: Europa, bułgarskie odrodzenie narodowe, panowanie osmańskie,
sowiecka „strefa wpływów”, Europa Wschodnia
Mirella Korzeniewska-Wiszniewska (Kraków)
Serbskie aspiracje do struktur europejskich. Sytuacja mniejszości
narodowych i etnicznych w Autonomicznej Prowincji Wojwodiny
ze szczególnym uwzględnieniem systemu kształcenia
Serbian aspirations towards European structures. The situation
of national minorities and ethnic minorities in the Autonomous Province
of Vojvodina with particular emphasis on the educational system
Autonomous Province of Vojvodina (APV) is an area in the northern part of the
Republic of Serbia. This region is inhabited by over 26 national and ethnic minorities, making it the most diverse ethnically area throughout Serbia. On the basis of
the Constitution and special statutes in APV the following languages have official
status : Serbian, Hungarian, Slovak, Croatian, Romanian and Ruthenian. In addition, this area is the most economically developed throughout the country. Vojvodina is an example of a well-functioning multi‑ethnic communities living in one
territory, which in some regions of the Balkans remains an open problem. Therefore
government in Belgrade tries to keep the European image of this autonomy to such
an extent, that cyclically there appears information about the possibility of obtaining of the total independence of this territory and the separation from the Republic
of Serbia. Paradoxically, such speculations can lead to the destabilization in other regions of Serbia. They did not obtain such a level of autonomy and mentioned speculations inspire some minorities into actions in order to get the certain independence
(for example Boshniaks from Sandjak in western Serbia). The central authorities are
aware of this fact and try to keep the control over all regions of the country that often
can lead to ethnic conflicts. That raises the following question: to what extend wide
autonomy of the Vojvodina is true and in corresponding to the constitutional policy,
what fields of the life does this autonomy include.
Key words: Balkan, Serbia, Vojvodina, national minority, ethnic minority, territorial autonomy, education in Serbia, Hungarian minority
Słowa kluczowe: Bałkany, Serbia, Wojwodina, mniejszość narodowa, mniejszość etniczna, autonomia terytorialna, oświata w Serbii, mniejszość węgierska
Katica Kulavkova (Skopje)
Enforced linguistic conversion: translation
of the Macedonian toponyms in the 20th century
Wymuszona konwersja językowa: tłumaczenie macedońskich toponimów
w XX wieku
W artykule podjęto zagadnienia związane z wymuszoną konwersją toponimów macedońskich, co może być traktowane jako forma językowego i kulturowego przemieszczenia / zwichnięcia / luxatio (łac. luxatio, luxare, luxus –
zwichnięcie). Toponimy są nie tylko szczególnymi znakami językowymi, świadczą
też o cywilizacyjnej pamięci narodów i całej ludzkości, stanowią przy tym odbicie faktów i dziedzictwa kulturowego, chronionego mocą międzynarodowych
regulacji prawnych. Przekład toponimów z jednego języka na inny w ramach jednej przestrzeni kulturowej i etnicznej oznacza niewątpliwie przemoc wobec tego
dziedzictwa. Zamiana toponimu i jego wymuszone tłumaczenie na inny język
na mocy ustanawianych w tym celu aktów prawnych staje się przestępstwem
(zbrodnią) wobec kultury. Toponim jest bowiem rzeczywistym odbiciem faktów
i wspomnień historycznych. Toponimy można przepisywać innym alfabetem, litera
po literze (łac. transliteratio), ale nie można ich przekładać, zwłaszcza na terytorium, na którym były ustanowione, stosowane i dziedziczone. Wymuszona zamiana
prowadzi faktycznie do przekształcenia narracji historycznych i tożsamości etniczno‑kulturowej. Historia dowodzi, że istnieją pewne formy przemocy prowadzące
do dyslokacji językowej, religijnej i etnicznej. Radykalna rewizja macedońskich
toponimów zidentyfikowanych jako słowiańskie jest prawdopodobnie jednym
z nielicznych przykładów, jakie zna współczesna historia. Tak dzieje się od prawie
stu lat – od początku 1920 roku aż do pierwszej dekady XXI stulecia. Toponimy,
które pojawiły się na etnicznym terytorium Macedonii (na co istnieją niezaprzeczalne dowody), zostały przemieszczone z ich pierwotnego kontekstu językowego /
kulturowego w ramach kilku podmiotów regulujących: greckiego, albańskiego i –
jak się paradoksalnie wydaje – macedońskiego. Ten rodzaj zakłóceń językow ych
ma swoje geopolityczne konsekwencje.
Wprowadzone zmiany toponimów świadczą o systematycznej negacji
macedońskiej tożsamości językowej i kulturowej, a w konsekwencji o procesie negowania prawa narodu macedońskiego do własnego państwa narodowego,
gdyż główną intencją każdej negacji jest reinterpretacja, przetwarzanie i zmiana
rzeczywistości historycznej.
Key words: Macedonian toponyms, Slavic toponyms, Macedonian language, ethno‑cultural identity
Słowa kluczowe: toponimia macedońska, toponimy słowiańskie, język macedoński,
tożsamość etniczno‑kulturowa
Симона Груевска-Маџоска (Скопје)
Јазичната политика во Република Македонија – меѓу законската
регулатива и практиката
Language policy in the Republic of Macedonia – between legislation
and practice
The question about the status of the Macedonian language manifests itself for
the first time in the 19th century, but its resolution starts with the codification of
the Macedonian language after World War II. The Macedonian language is then
declared as an official language in the Macedonian republic and equal amongst the
other languages in SFR Yugoslavia. However, the official language in SFR Yugoslavia (the language of international communication, military dealings, one of the core
subjects in all elementary schools etc.) was the Serbo‑Croatian language. With the
formation of an independent Republic of Macedonia, the Macedonian language became the only official language until the peace deal Ohrid Framework Agreement
was signed, when the language of the largest ethnic minority – the Albanian language – gains the status of an official language. The issue of interest of this article is
whether the Macedonian language has changed its status and to what extent, what
are the terms of legislation for it and the real situation in which it is found in the Republic of Macedonia.
Key words: status, Macedonian language, Albanian language, official language,
terms of legislation
Polityka językowa w Republice Macedonii – między ustawodawstwem
a praktyką
Artykuł poświęcony jest zagadnieniom związanym ze zmianą statusu języka
macedońskiego, jego stanem prawnym i faktyczną sytuacją językową w Republice
Macedonii.
Kwestia statusu języka macedońskiego pojawiła się po raz pierwszy w XIX
wieku, lecz jej właściwe rozwiązanie nastąpiło wraz z kodyfikacją języka literackiego po II wojnie światowej. Wówczas język macedoński został uznany za oficjalny
w Socjalistycznej Republice Macedonii i równouprawniony z pozostałymi językami
w SFR Jugosławii, przy czym język iem oficjalnym federacyjnego państwa był serbskochorwacki/chorwackoserbski (jako język komunikacji międzynarodowej,
język armii i przedmiot obowiązkowego nauczania w szkole podstawowej itd.).
Z chwilą ukonstytuowania się Republiki Macedonii jako niezależnego państwa
język macedoński został jedynym językiem oficjalnym, sytuacja taka trwała aż do
podpisania umowy w Ochrydzie (Ohridskiot ramoven dogovor), kiedy to także
albański – jako język największej mniejszości etnicznej w kraju – zyskał status
języka oficjalnego.
Słowa kluczowe: status, język macedoński, język albański, oficjalne ustawodawstwo
językowe
Alicja Pstyga (Gdańsk)
Przekład jako spotkanie różnych tożsamości
Translation as an encounter of different identities
The interest in the national identity of Slavic people is related to the processes of
social, political and ideological changes as well as to European integration and globalization. The question of the national identity of Slavic people concerns similarities
and differences between them, influenced by the specific perception and categorization of reality. After the period of forced transnational integration and constructed
linguistic and cultural national communities, the Slavic linguistic views of the world
are diversified. Both for Macedonian and Polish people, language is one of the exponents of national identity. Macedonian literary texts translated into Polish enable readers to encounter different cultural phenomena, reflected in artistic visions
and symbols. Their perception is quite difficult as it requires profound knowledge
and intercultural competence. As examples, we will consider Polish translations of
important Macedonian novels, Tvrdoglavi (Polish title: Zawzięci) by Slavko Janevski, Vremeto na kozite (Polish title: Czasy kóz) by Luan Starova, Razgovor so Spinoza: roman‑pajažina by Goce Smilevski (Polish title: Rozmowa ze Spinozą: powieść–
pajęczyna) and Skriena kamera (Polish title: Ukryta kamera) by Lidija Dimkovska.
Key words: national identity, translation, cultural and language barriers, multiculturalism, intercultural competence
Słowa kluczowe: tożsamość narodowa, tłumaczenie, bariery kulturowe i językowe, wielokulturowość, kompetencje międzykulturowe
Maciej Czerwiński (Kraków)
Europa jako znak w nowomowie jugosłowiańskich komunistów
na przykładzie wystąpień Josipa Broza Tity
Europe as a sign in the Yugoslav Communist newspeak
basing on the Tito’s addresses
Although the Yugoslav Communist newspeak resembled the Polish one on the
formal level, it significantly different conceptualized and evaluated the extra‑linguistic reality, including primarily notions referring to main subjects of the international politics. It resulted from a diverse place the Communist Yugoslavia had in
the Cold War order and its role within the non‑allied countries. As a result semantic
relations were different in this discourse. The aim of this article is a reconstruction of
the content of one of the most important signs in this language – the sign of Europe
basing on the Yugoslav dictator’s (Josip Broz Tito) addresses. The research demonstrates that the cultural and social‑political context imposed other connotative features on the notion of Europe. As the result it has completely different functions that
its Polish equivalent. This in turn leads to different types semiosis of this sign in both
cultures and other signs coming from the same semantic field.
Key words: semiotics of culture, language Communists of Yugoslavia, Josip Broz
Tito language, Europe
Słowa kluczowe: semiotyka kultury, język komunistów Jugosławii, język Josipa Broza Tity, Europa
Beata Cieszynska (Lisbon)
Slavs in the European reflexion of Iberia. Overview and perspectives.
Słowianie w europejskiej refleksji Iberii. Przegląd i perspektywy
Autorka artykułu skupia się na przedstawieniu głównych uwarunkowań
sposobów włą
czania/wyłączania Słowian z europejskiej perspektywy przez
mieszkańców Półwyspu Iber yjskiego w okresie od nowożytności po współczesne
iberyjsko‑słowiańskie doświadczenia kulturowe. Zagadnienia te prezentuje w dwu
aspektach, z jednej strony wskazuje najnowsze kierunki badań w tej dziedzinie,
z drugiej – analizuje iberyjskie teksty literackie i dziennikarskie poświęcone postawom wobec Słowian.
Miejsca wyznaczane Słowianom przez mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego
w ich europejskiej refleksji – przy szczególnej pozycji zarezerwowanej dla Rosji, Polski i Bałkanów – bywały determinowane dwoma typami czynników, immanentnymi wobec każdego procesu czytania Obcego, jak również wynikającymi ze szczególnej mieszaniny etnicznych, politycznych i/oraz narodowych perspektyw, w jakich
mogli się zaprezentować Słowianie. W efekcie etniczne i kulturowe cechy krajów
słowiańskich mieszają się w przeciętnej wiedzy mieszkańców Półwyspu Iberyjskiego
z innymi odniesieniami: geograficznymi, narodowymi i politycznymi (jak „wschodni Europejczycy”, „Bałkany”, kraje byłego „bloku wschodniego” itd.). Wśród ogólnych nurtów recepcji można również wskazać wpływ dystansu geograficznego, który
czyni ze Słowian łatwy cel stereotypizacji i mityzacji. Kolejna kategoria determi
nująca iberyjskie „czytanie” Słowian to peryferyjność, kwestia istotna (choć w różny
sposób) dla obu analizowanych obszarów. Złożoność tożsamości iberyjskiej miała
również wpływ na relacje ze Słowianami w XX i XXI wieku. Silniej ta postawa, tak
naznaczona problematyką wyższości/niższości, ujawniła się w okresie piątego rozszerzenia Unii Europejskiej (połowa lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku do
2004 roku), które pieczętowało proces bliższych iberyjsko‑słowiańskich relacji intra muros, trwający co najmniej od upadku ZSRR. Ich inicjatorami byli emigranci
ze Wschodu (pojawili się na przykład w nowych motywach literatur iberyjskich),
przeważnie Ukraińcy. Poza Półwyspem do międzykulturowych spotkań dochodziło
m.in. dzięki znacznej ekspansji na Wschód przedstawicieli iberyjskich kół bizne
sowych. Już w XXI wieku zainicjowano i szeroko rozpropagowano w Hiszpanii i Portugalii iberyjsko‑słowiańskie badania porównawcze. Tego typu działalność, zawsze
powiązana ze spotkaniami międzykulturowymi, pomaga w wypracowaniu formuły
zarówno badawczej, jak i kulturowej, użytecznej w tworzeniu bardziej koherentnych wizerunków Słowian. Nowo powstałe stowarzyszenia, instytucje, ośrodki naukowe i kulturalne, respektując złożoną tożsamość każdego z narodów słowiańskich,
prezentują iberyjskim partnerom również obraz Słowian zjednoczonych. Ta właśnie
tendencja pozwala przejść w niniejszej analizie od części pierwszej – „Przegląd” do
drugiej – „Perspektywy”.
Słowa kluczowe: Iberia, Słowianie, Europa, studia iberyjsko‑słowiańskie.
Key words: Iberia, Slavs, Europe, Iberian-Slavonic studies

Наташа Аврамовска (Cкопје) Европа на сцената на современата

Transkrypt

Podobne dokumenty

Polska

Przyszłosciowe pozyskiwanie energii w Europie