14 listopada 2016 Narzędzia Informatyki

14 listopada 2016 Narzędzia Informatyki

Narzędzia Informatyki
Aspekty etyczno-prawne
związane z wytwarzaniem i użytkowaniem
oprogramowania
14 listopada 2016
Prawo autorskie
•
W Polsce terminem tym określa się ogół praw
przysługujących autorowi dzieła, w szczególności, przepisy
upoważniające autora do decydowania o użytkowaniu
dzieła i czerpaniu z niego korzyści
•
Prawo autorskie określa Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o
prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 1994 r.
Nr 24, poz. 83)
•
Według Ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest
każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym
charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie
od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Prawo autorskie
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
•
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami
graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe,
kartograficzne oraz programy komputerowe);
•
•
•
•
•
plastyczne;
fotograficzne;
lutnicze;
wzornictwa przemysłowego;
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i
urbanistyczne;
Prawo autorskie
Ustawa wyróżnia:
• autorskie prawa osobiste
• autorskie prawa majątkowe
Autorskie prawa osobiste
•
są prawami „ojcostwa utworu” i obejmują
przede wszystkim prawo autora do wiązania z
dziełem jego nazwiska
•
prawo to nigdy nie wygasa, nie można się go
zrzec ani przenieść na inną osobę
•
prawnie dopuszczalne jest zobowiązanie się
twórcy w umowie do niewykonywania
autorskiego prawa osobistego (prawa do
oznaczenia utworu swoim nazwiskiem)
Autorskie prawa majątkowe
• monopol praw majątkowych na rzecz
autora utworu albo w określonych
przypadkach wydawcy lub producenta
• zasadą w prawie autorskim jest, iż z utworu
może korzystać lub nim rozporządzać tylko
osoba uprawniona - twórca lub osoba,
która nabyła określone prawa majątkowe
Program komputerowy
•
Polska ustawa o prawie autorskim i prawach
pokrewnych nie zawiera definicji programu
komputerowego
•
Wg polskiego prawa program komputerowy zalicza
się do:
•
•
utworów wyrażonych słowem, symbolami
matematycznymi, znakami graficznymi
Prawa majątkowe do programu komputerowego
stworzonego przez pracownika w wyniku
wykonywania obowiązków ze stosunku pracy
przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi
inaczej
Program komputerowy
•
W amerykańskim systemie prawnym program
komputerowy posiada odniesienie do dziedziny
informatycznej. Występuje jako:
•
•
zestaw instrukcji (rozkazów) przeznaczonych do
użycia bezpośrednio, lub pośrednio w komputerze
w celu osiągnięcia określonego rezultatu
Rosyjski system prawny w swojej definicji programu
obejmuje także:
•
dane przeznaczone dla komputera oraz przedstawienia
audiowizualne generowane przez program
Oprogramowanie
•
Według Encyklopedii PWN
oprogramowanie (ang. software) to ogół programów,
w które wyposażony jest system komputerowy;
•
Rozróżnia się
•
oprogramowanie podstawowe (m.in. system
operacyjny, translatory, graficzny interfejs
użytkownika) oraz
•
oprogramowanie użytkowe (aplikacyjne), służące do
wykonywania określonych, złożonych zadań, np.
oprogramowanie statystyczne.
Oprogramowanie
•
Według Wikipedii
Oprogramowanie to całość informacji w postaci
zestawu instrukcji, zaimplementowanych interfejsów i
zintegrowanych danych przeznaczonych dla
komputera do realizacji wyznaczonych celów. Oprogramowanie jest synonimem terminów program
komputerowy oraz aplikacja, przy czym stosuje się go
zazwyczaj do określania większych programów oraz
ich zbiorów.
Oprogramowanie
•
Ogólnie zatem, oprogramowanie składa się z:
•
•
•
•
programów,
dokumentacji,
grafiki, dźwięków,
wszelkich innych danych potrzebnych programom do
działania (np. pliki konfiguracyjne, klucze szyfrujące).
•
Oprogramowanie jako przejaw twórczości jest
chronione prawem autorskim
•
Warunki korzystania z oprogramowania określane są w licencji
Licencjonowanie oprogramowania
•
Obecnie najpopularniejszym sposobem dystrybucji
oprogramowania jest jego licencjonowanie
•
Klient kupując program nie staje się jego
właścicielem. Twórca lub dystrybutor programu
udziela mu jedynie licencji na jego używanie
(podobnie jak w przypadku np. utworów
muzycznych)
•
Najczęściej licencja jest tekstem jednostronnie
narzuconym przez producenta, który kupujący
musi zaakceptować w całości, aby móc korzystać
z oprogramowania
Trochę historii
Do rewolucji mikrokomputerowej (lata 70te)
• Duże komputery typu mainframe
• Mała kompatybilność konfiguracji
• Programy wytwarzane dla firm, rządu i nauki
• Często własnymi siłami
• Mało firm stricte programistycznych
Trochę historii
Druga połowa lat 70tych
• Powstają firmy programistyczne, np.
Microsoft (1975)
• Masowa produkcja mikrokomputerów, np.
Apple II (1977-1993)
• Pierwszy arkusz kalkulacyjny VisiCalc 1979
• IBM PC - 1981
Trochę historii
• Lata 80te i 90te
• Popularyzacja komputerów w firmach i
domach
• Rozwój rynku gier
• Program łatwo skopiować - ukraść
• Różne podejścia firm do zabezpieczenia
swoich interesów
Trochę historii
Wiek XXI
• Stosowanie aktywacji na masową skalę Windows XP - 2001 r.
• Nowe platformy - PDA, telefony, tablety, ...
• Centralizacja dystrybucji aplikacji - AppStore,
Google Play
• Platformy gier - Steam
Licencjonowanie oprogramowania
•
Licencja na oprogramowanie - umowa na korzystanie z
utworu jakim jest aplikacja komputerowa, zawierana
pomiędzy podmiotem, któremu przysługują majątkowe
prawa autorskie do utworu, a osobą, która zamierza z danej
aplikacji korzystać
•
Użytkownicy komputerów najczęściej mogą spotykać się z
licencją w odniesieniu do tzw. licencji użytkownika (EULA End User License Agreement) czyli z zapisem definiującym
warunki udzielenia licencji końcowemu użytkownikowi
oprogramowania
•
Licencje na oprogramowanie - są najczęściej bardzo
restrykcyjne lecz większość użytkowników nie czyta ich w
całości
Co zawiera licencja?
•
•
Zwykle licencja zawiera:
•
ograniczenie co do liczby użytkowników, którzy mogą korzystać
z oprogramowania
•
ograniczenie co do czasu, przez który można używać
oprogramowania
•
klauzulę o wyłączonej odpowiedzialności producenta z tytułu
używania oprogramowania przez licencjobiorcę, której
znaczenie polega na braku jakiejkolwiek odpowiedzialności
producentów oprogramowania za skutki błędów w programach
ograniczenie co do liczby komputerów, na których można
zainstalować oprogramowanie
Licencje OEM
•
Licencje OEM są specyficzną odmianą licencjonowania
oprogramowania przeznaczoną dla producentów
sprzętu komputerowego, bądź gotowych zestawów
komputerowych (np. laptopów), którzy sami instalują
oprogramowanie na sprzedawanych przez siebie
komputerach, lub dołączają je do sprzedawanego
sprzętu (np. nagrywarki CD/DVD, karty graficzne),
z zastrzeżeniem, że owo oprogramowanie może być
tylko z nim używane
•
Licencje OEM są zwykle tańsze od typowych licencji na
tzw. oprogramowanie „pudełkowe”
Licencje OEM
•
•
Klient NIE może
•
oddzielić oprogramowania OEM od sprzętu, z którym
je zakupił
•
•
•
oddzielnie używać oprogramowania OEM,
oddzielnie sprzedać oprogramowania OEM,
odsprzedać sprzętu bez dołączonego oprogramowania
OEM
W przypadku oprogramowania dołączonego do
komputerów biurkowych i laptopów, wymiana jednego lub
kilku komponentów komputera (np. płyty głównej) może
spowodować utratę licencji
Sprzedaż praw majątkowych
• Możliwą, choć rzadziej spotykaną, formą
sprzedaży oprogramowania jest sprzedaż
praw majątkowych do programu.
• Ta forma sprzedaży spotykana się przy
tworzeniu oprogramowania na zlecenie
i każdy taki przypadek jest uregulowany
osobną umową, w której twórca
oprogramowania sprzedaje klientowi
wszystkie prawa majątkowe do programu.
Patenty
•
Ze sprzedażą oprogramowania mogą być także
związane patenty. Właściciel patentu udziela
klientowi licencji na używanie technologii
objętej owym patentem
•
Obecnie w Polsce obowiązuje Konwencja
o patencie europejskim, która wyłącza
programy komputerowe z możliwości
udzielenia patentu
•
Amerykańskie prawo zezwala na patentowanie
oprogramowania
Domena publiczna
• Domena publiczna (ang. public domain) nie
jest licencją. Jest to ogół twórczości, do
której wygasły autorskie prawa majątkowe, i
która jest przez to dostępna dla wszystkich, i
do dowolnych zastosowań.
• Do domeny publicznej należą także dzieła,
które od początku ich powstania nie były
objęte tymi prawami (np. teksty ustaw,
statystyki sportowe, formuły matematyczne).
Wybrane rodzaje licencji
oprogramowania
Rodzaje licencji
Ze względu na podejście do praw dawanych
użytkownikom oprogramowania możemy podzielić
sposoby licencjonowania na:
•
model zamknięty (oprogramowanie
własnościowe, prawnie zastrzeżone, zamknięte)
•
model otwarty (wolne oprogramowanie,
oprogramowanie o otwartym kodzie źródłowym)
•
model mieszany
Opogramowanie
własnościowe
Tradycyjne podejście do produkcji i dystrybucji
oprogramowania, w którym producent generuje
swoje zyski ze sprzedaży licencji na używanie
pojedynczych lub wielu kopii oprogramowania.
Kategorie oprogramowania własnościowego:
•
•
typowe oprogramowanie z licencją EULA
oprogramowanie shareware/freeware/adware
EULA
• End User License Agreement
• Pojęcie „EULA” ( licencja użytkownika
końcowego) oznacza standardowy typ
licencji, na której jest dystrybuowane
oprogramowanie własnościowe.
• Termin ten dotyczy zarówno licencji dla
użytkowników indywidualnych, jak i
korporacyjnych.
Przykładowa EULA
Licencja systemu Microsoft Windows XP Professional zezwala na:
•
•
instalowanie i używanie tylko 1 kopii systemu,
•
udostępnianie usług obsługi plików, drukowania, połączenia z Internetem,
oraz dostępu zdalnego maksymalnie 10 komputerom lub innym
urządzeniom,
•
•
wykonanie tylko 1 kopii zapasowej nośnika z oprogramowaniem,
używanie systemu na komputerze posiadającym maksymalnie 2 procesory,
jednorazowe bezpośrednie przekazanie (sprzedaż lub podarunek)
produktu osobie trzeciej przez pierwotnego użytkownika.
http://download.microsoft.com/documents/useterms/
Windows%20XP_Professional_Polish_a675687b-f2e8-4c76-b108-9657210d2135.pdf
Borland no-nonsense license
agreement
Stosowana przez firmę Borland w latach 90tych
• program należy traktować jak książkę - naraz
może pracować tylko jedna osoba
• nie wolno w narzędziach programistycznych
tworzyć produktów konkurencyjnych dla
firmy Borland
Kontrowersyjne zapisy
•
Electronic Frontier Foundation opublikowała dokument opisujący
takie kontrowersyjne klauzule zawarte w licencjach:
•
zakaz publicznego krytykowania produktu (McAfee VirusScan,
Microsoft .NET),
•
zgoda na monitorowanie użytkownika przez producenta
oprogramowania (Windows XP, Windows Vista),
•
zakaz używania produktu razem z produktami innych producentów
(GAIN),
•
automatyczna zgoda na wszystkie przyszłe wersje licencji (iTunes)
http://www.eff.org/wp/dangerous-terms-users-guide-eulas
Shareware
•
Shareware nie jest licencją. Jest to metoda
marketingowa powstała w latach 80-tych, polegająca
na udostępnianiu programów użytkownikom, aby
mogli je wypróbować przed zakupem.
•
Zwyczajowo jednak określenie shareware używane
jest jako jedna z kategorii oprogramowania
własnościowego.
•
Programy shareware są dostarczane tylko w wersji
binarnej, bez ich kodu źródłowego.
Shareware
•
Podstawową cechą oprogramowania shareware
jest zezwolenie użytkownikom na dalsze
rozpowszechnianie (redystrybucję) programu.
•
Drugą podstawową cechą shareware jest
umieszczanie w programach zachęt (sugestie lub
żądania) do zakupu oprogramowania po
wypróbowaniu.
•
Każdy program shareware ma swoją osobną
licencję, nie ma żadnego ogólnego typu licencji
shareware.
Shareware
•
•
Początkowo programy shareware były w pełni funkcjonalne.
Obecnie producenci często dzielą produkt shareware na:
•
darmową wersję podstawową (ang. basic) lub lekką (light) i
płatną wersję pełną (full, retail), zwaną także zarejestrowaną
(registered) albo profesjonalną (pro),
•
wersje testowe (ang. trial), rzadziej nazywane wersjami
demonstracyjnymi (demo). charakteryzujące się ograniczeniami działania, najczęściej
czasowymi (np. 30 dni) lub określającymi maksymalną liczbę
uruchomień.
•
nagware, crippleware, etc.
Freeware
•
•
Freeware (darmowe oprogramowanie)
•
Freeware obejmuje także darmowe programy, które
zabraniają redystrybucji lub ją ograniczają.
•
Dodatkowo część programów freeware zezwala
tylko na użytek niekomercyjny, a do użytku
komercyjnego trzeba kupić pełną wersję.
Określenie to początkowo było używane zamiennie z
shareware, z czasem jego użycie ograniczono do
darmowych programów nieograniczających czasowo
używania.
Freeware
• Typowe programy rozprowadzane jako
freeware, podobnie jak shareware, są
udostępniane bez kodu źródłowego, a ich
modyfikowanie jest zabronione.
• Freeware vs wolne oprogramowanie
Freeware
•
•
Chociaż oprogramowanie freeware jest darmowe, to część jego
twórców prosi:
•
o dobrowolne wpłaty pieniędzy - donationware (ang.
donation – datek, dotacja) na konto twórcy, lub na konto
jakiejś organizacji charytatywnej,
•
•
•
•
o wysłanie do nich kartki pocztowej - cardware,
beerware,
catware,
sisterware
Inne nietypowe licencje pod hasłem otherware
Adware
•
Adware – darmowe oprogramowanie wyświetlające
użytkownikowi reklamy. Reklamy mogą być dla twórcy głównym źródłem dochodu.
•
Niektórzy twórcy łączą adware z shareware, i za jednorazową
opłatą oferują wersję bez reklam.
•
Można też łączyć wiele w/w kategorii – np. program pocztowy
Eudora przez długi czas był oferowany w 3 wersjach:
•
•
•
płatnej, bez reklam;
darmowej, z reklamami;
darmowej, bez reklam, ale z ograniczoną funkcjonalnością.
Software as a Service
• Oprogramowanie sprzedawane na zasadzie
subskrypcji
• Przykłady:
• Microsoft Office 365
• Adobe Creative Cloud
• oprogramowanie typu eDziennik dla
szkół
Oprogramowanie własnościowe
Podsumowując:
•
terminy związane z shareware mogą się łączyć w
przeróżnych kombinacjach, dlatego warto przeczytać
licencję każdego programu i sprawdzić na co ona
pozwala.
•
Tym bardziej, że niektórzy producenci mylnie te
pojęcia interpretują i np. określają swój program
mianem shareware, mimo iż jego redystrybucja jest
zabroniona.