docEkspertyza - Wspieranie MSP na Pomorzu Henryk Stasiński _2_
download 
Reklamacja Transkrypt
Ekspertyza - Wspieranie MSP na Pomorzu Henryk Stasiński _2_
Pomorska Sieć Tematyczna ds. wysokiego poziomu zatrudnienia I spotkanie Ekspertyza Jak wspierać pomorską przedsiębiorczość? Czego brakuje we wspieraniu powstawania i rozwoju pomorskich przedsiębiorstw? Henryk Stasiński Prezes Stowarzyszenia Wolna Przedsiębiorczość Spis treści Streszczenie ....................................................................................................................................................................2 Wprowadzenie...............................................................................................................................................................3 Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystywane w analizie eksperckiej ...................4 Opis wyników analizy....................................................................................................................................................5 Wnioski i rekomendacje .............................................................................................................................................16 Załącznik 1. Rekomendacje......................................................................................................................................18 str. 2 Streszczenie Niniejsze opracowanie ma na celu przedstawienie działań prowadzonych na rzecz wspierania powstawania i rozwoju przedsiębiorstw w województwie pomorskim oraz poddanie ich analizie, ze wskazaniem zarówno pozytywnych stron jak i tych elementów, które wymagają zmian lub poprawy. Analiza przygotowana została na potrzeby I posiedzenia Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiego poziomu zatrudnienia i stanowić ma tło do dyskusji nad tematem systemowego rozwiązywania problemu bezrobocia poprzez tworzenie warunków rozwoju przedsiębiorstwom kreującym nowe miejsca pracy. Analizie poddane zostały działania w ramach zaproponowanych pięciu obszarów problemowych, obejmujących: • Finansowanie działalności przedsiębiorstw; • Innowacyjność pomorskich przedsiębiorstw; • Wspieranie inicjatyw klastrowych; • Kształcenie postaw przedsiębiorczych oraz wspieranie zakładania nowych firm; • Budowanie przyjaznego otoczenia przedsiębiorczości. Rezultatem niniejszego opracowania jest zestaw rekomendacji, odnoszących się do zaproponowanych obszarów problemowych. W obszarze finansowania działalności gospodarczej podkreślono wagę przedsięwzięć na rzecz zwrotnych instrumentów finansowania, realizowanych poprzez dofinansowywanie funduszy pożyczkowych, poręczeniowych i kapitałowych oraz wdrożenie funduszu JEREMIE, a także skuteczną realizację programu dotacji dla przedsiębiorstw, niezależnie od ich niskiej efektywności mierzonej ilością firm uzyskujących pomoc oraz wielkością wsparcia w stosunku do potrzeb. W przyszłym okresie wskazane jest ograniczenie dotacyjnych form finansowania do niewielkiej liczby wysoko specjalizowanych, innowacyjnych przedsięwzięć oraz osób bezrobotnych, rozpoczynających działalność gospodarczą. Prowadzone do tej pory działania na rzecz rozwoju zwrotnych instrumentów finansowania powinny być intensywnie kontynuowane, ze szczególnym uwzględnieniem finansowania przedsięwzięć wysokiego ryzyka w obszarze innowacji oraz wspierania nowo powstających funduszy pożyczkowych i poręczeniowych. W obszarze związanym z rozwojem innowacyjności pomorskich przedsięwzięć stworzone zostały stabilne podstawy do rozwoju działań innowacyjnych, oparte na funkcjonowaniu dużej liczby wartościowych inicjatyw, przedsięwzięć, projektów. Prowadzone były też działania na rzecz koordynacji przedsięwzięć innowacyjnych, podejmowanych w województwie i rozpoczęto realizację inicjatywy pod nazwą Pomorskie Centrum Innowacji. Ma ona na celu podniesienie kompetencji regionalnych managerów procesów innowacyjnych i liderów struktur klastrowych, profesjonalizację działań proinnowacyjnych w przedsiębiorstwach, zwiększenie liczby prac badawczych uwzględniających potrzeby regionalnej gospodarki oraz zintensyfikowanie współpracy pomiędzy przedstawicielami biznesu i nauki ukierunkowane na wdrożenia. W ostatnich latach zrealizowano również imponującą infrastrukturę Parków Naukowo-Technologicznych. Wszystkie te działania wymagają jednak stworzenia spójnego systemu kreowania i wdrażania rozwiązań innowacyjnych przy jednoczesnym rozwoju narzędzi finansowania przedsięwzięć innowacyjnych. W obszarze wspierania inicjatyw klastrowych podkreślono wagę stworzenia i wspierania klastrów kluczowych jako motoru rozwoju województwa. Wskazane byłoby jednak doprowadzenie do sytuacji, w której w województwie pomorskim funkcjonowałby klaster, będący wizytówką województwa, takim jak na przykład klaster lotniczy w województwie podkarpackim. Konieczne jest również animowanie i Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 3 wspieranie oddolnych inicjatyw o charakterze klastrowym na mniej rozwiniętych obszarach województwa. W obszarze kształcenia postaw przedsiębiorczych oraz wspierania zakładania nowych firm podkreślono wagę inicjatyw związanych z podniesieniem jakości lekcji przedsiębiorczości w szkołach. Przedsięwzięcia te mają jednak charakter wyrywkowy i doraźny. Należy stworzyć podstawy systemowych rozwiązań kształcenia w tym obszarze. Niezbędny jest tu aktywny udział Instytucji Otoczenia Biznesu oraz przedsiębiorców. W kwestii rozwijania postaw przedsiębiorczych u osób dorosłych, pragnących rozpocząć działalność gospodarczą wskazano na dobre rezultaty, które przynosi kompleksowa obsługa, obejmująca poradnictwo zawodowe, szkolenia w zakresie przedsiębiorczości, przyznaną dotację na rozpoczęcie działalności oraz pomoc w prowadzeniu firmy w przeciągu roku od jej rozpoczęcia. Za bardzo ważne uznano opracowanie spójnego systemu instrumentów finansowania działań osób rozpoczynających działalność gospodarczą. W obszarze budowania przyjaznego otoczenia przedsiębiorczości zwrócono uwagę na dużą ilość aktywnie działających instytucji otoczenia biznesu. Jednocześnie widać, że ich działalność jest często rozproszona i nieskoordynowana. Wskazane byłoby zwiększenie roli Pomorskiej Rady Przedsiębiorczości jako koordynatora działań instytucji otoczenia biznesu. Rada działająca w takiej formule, bardziej operacyjnej niż obecnie, mogłaby być efektywnym partnerem w stale prowadzonych działaniach na rzecz ograniczania barier dla rozwoju przedsiębiorstw. Zestawienie rekomendacji w formie tabelarycznej zawarte jest w Załączniku 1. Wprowadzenie Jednym z najistotniejszych problemów mieszkańców województwa pomorskiego jest rosnące stale bezrobocie. Mimo, że jest ono mniejsze od średniej krajowej, to problem jest znaczący, przede wszystkim ze względu na jego rozkład w poszczególnych powiatach województwa. W Trójmieście ma znaczenie dużo mniejsze niż na peryferiach – powiatach, takich jak człuchowski, chojnicki, nowodworski itd. Działania na rzecz osób bezrobotnych prowadzone przez Urzędy Pracy oraz inne instytucje, również w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki czy Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Pomorskiego przynoszą oczywiście efekty w postaci znalezienia zatrudnienia dla określonej liczby osób, jednak w skali całego problemu są to liczby niewielkie. Realny efekt zmniejszenia bezrobocia może dać tylko faktyczny wzrost istniejących miejsc pracy. Mogą one powstać jedynie jako wynik rozwoju przedsiębiorstw istniejących oraz powstawania nowych. Liczba przedsiębiorstw w województwie pomorskim wynosiła w lutym 2013 265,1 tys. Wzrost w stosunku do lutego 2012 wyniósł 3%. Jednak w analogicznym okresie przeciętne zatrudnienie spadło o 1.7%, liczba bezrobotnych wzrosła o 8.7% a stopa bezrobocia wzrosła o 1.1% i wyniosła 14.7%. Część zmian ma długotrwały charakter – kurczące się zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw, systematyczny wzrost bezrobocia, malejąca dynamika produkcji sprzedanej przemysłu oraz regres produkcji budowlanomontażowej, jaki nastąpił po EURO 2012. Rozwój pomorskich przedsiębiorstw jest jednym z kluczowych zagadnień, będących przedmiotem troski mieszkańców i działań władz samorządowych województwa. Niniejsza analiza odnosi się do działań na rzecz powstawania i rozwoju przedsiębiorstw, zaplanowanych kilka lat temu, dla osiągnięcia określonych celów i w warunkach zdeterminowanych przez ówczesną sytuację gospodarczą. W kontekście obecnej sytuacji spowolnienia gospodarczego, którego skutki odzwierciedlone są chociażby przez powyższe liczby, podjęta będzie próba odpowiedzi na pytanie: Czy działania podjęte Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 4 w danym obszarze przyniosły efekty i doprowadziły do osiągnięcia celu, czy powinny być kontynuowane i w jakiej formie oraz jakie działania należy podjąć, aby osiągnąć cel – harmonijny rozwój gospodarczy skutkujący realnym spadkiem bezrobocia. Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji wykorzystywane w analizie eksperckiej W przygotowaniu ekspertyzy przyjęto następującą metodologię: Po pierwsze, zdefiniowany został problem, którym jest konieczność prowadzenia intensywnych i efektywnych działań na rzecz powstawania i rozwoju przedsiębiorstw w województwie pomorskim dla osiągnięcia wzrostu gospodarczego, skutkującego powstaniem nowych miejsc pracy i znaczącym obniżeniem bezrobocia. Zwrócono uwagę na fakt, że prowadzone działania skierowane bezpośrednio do osób bezrobotnych nie przynoszą spodziewanych efektów – oczywiście dają miejsca pracy określonej liczbie osób, zwiększają ich kompetencje, zwiększają szanse na znalezienie miejsca pracy w przyszłości, ale liczbowo stanowią zaledwie margines potrzeb. Po drugie, przyjęto założenie, że analiza dotychczasowych form wspierania przedsiębiorczości, dla zapewnienia czytelności wyników oraz realności danych, zostanie dokonana od 2007 roku. Wspieranie przedsiębiorczości odbywa się głównie za pomocą środków wydatkowanych w programach wieloletnich. Obecnie funkcjonujemy w ramach programu wieloletniego 2007-2013 i działania z tego okresu są identyfikowalne i mierzalne. Po trzecie przyjęto, że analizie poddane będą działania w ramach zaproponowanych pięciu obszarów problemowych, obejmujących: • Finansowanie działalności przedsiębiorstw; • Innowacyjność pomorskich przedsiębiorstw; • Wspieranie inicjatyw klastrowych; • Kształcenie postaw przedsiębiorczych oraz wspieranie zakładania nowych firm; • Budowanie przyjaznego otoczenia przedsiębiorczości. Oczywiście ten wybór jest subiektywny i na pewno nie obejmuje wszystkich zagadnień, które mogą mieć wpływ na rozwój przedsiębiorczości w województwie pomorskim. Pełna, dogłębna analiza problemu wykracza jednak zasadniczo poza ramy przyjęte dla tej niewielkiej objętościowo analizy przygotowanej na potrzeby posiedzenia Pomorskiej Sieci Tematycznej i stanowiącej podstawę do dyskusji oraz wypracowania w jej wyniku wniosków. Wnioski te skierowane do władz samorządowych województwa mają szansę przemienić się w konkretne działania rozwiązujące część problemów, z którymi borykają się pomorscy przedsiębiorcy. Dane zaprezentowane w opracowaniu pochodzą głównie z najnowszego raportu przygotowanego przez Pomorskie Obserwatorium Gospodarcze pod redakcją prof. Piotra Dominiaka – „Sektor MSP na Pomorzu w warunkach spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego” oraz ze „Sprawozdania rocznego za 2011 rok z wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013”. Wykorzystano również informacje zawarte w publikacjach dotyczących zagadnień związanych z wyspecyfikowanymi obszarami tematycznymi: 1. Sektor MSP na Pomorzu w warunkach spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego, P. Dominiak , Agencja Rozwoju Gospodarczego, Gdańsk 2013. 2. Pomorski Przegląd Gospodarczy, IBNGR, Wskaźniki Rozwoju. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 5 3. Analiza Luki Finansowej w województwie pomorskim, BGK, M. Gajewski, … , Warszawa 2012. 4. Sprawozdanie roczne za 2011 rok z wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013. 5. Klastry w Polsce – raport z cyklu paneli dyskusyjnych, Redakcja: Stanisław Szultka, Wydanie I, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2012. 6. Benchmarking klastrów w Polsce – edycja 2012 Raport ogólny, Redakcja Joanna Hołub-Iwan, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2012. 7. Klastry - innowacyjne wyzwanie dla Polski, S. Szultka (red), Gdańsk, 2004. 8. Entrepreneurship Education at School in Europe. National Strategies, Curricula and Learning Outcomes. Na kształt opracowania i wybór obszarów tematycznych miało wpływ doświadczenia zebrane w trakcje współpracy z instytucjami otoczenia biznesu w województwie pomorskim. Uwagi i wnioski zamieszczone w opracowaniu są w dużych stopniu odzwierciedleniem problemów sygnalizowanych przez doradców i trenerów, prowadzących bezpośrednio pracę z przedsiębiorcami korzystającymi z ich usług. Informacje wykorzystane w analizie pochodzą m.in. z projektu Enterprise Europe Network - EEN (dawniej Euro Info), od ośrodków Krajowego Systemu Usług dla MSP i prowadzonych w ich ramach Punktów Konsultacyjnych, a także Punktów Informacyjnych o Programach Pomocowych dla MSP. Opis wyników analizy Wyniki analizy zostaną przedstawione w odniesieniu do wyodrębnionych powyżej pięciu obszarów problemowych. I.Finansowanie działalności przedsiębiorstw Badanie sektora MSP na Pomorzu, przeprowadzone pod koniec 2012 roku w ramach Pomorskiego Obserwatorium Gospodarczego wskazuje, że brak środków finansowych na rozwój firmy jest drugą z kolei po wysokich kosztach produkcji wewnętrzną barierą rozwoju wymienianą przez przedsiębiorców. Jest to problem dla blisko 50% badanych. Jednocześnie tylko blisko 28% respondentów wskazuje jako barierę zewnętrzną trudności z uzyskaniem kredytu w banku. Około 32% badanych wymienia nadmierne zadłużenie jako wewnętrzną barierę wzrostu. Jeżeli spojrzymy na deklarowane przez respondentów źródła finansowania firm to 85% stanowi zysk, 50% kapitały własne, a 50% kredyty bankowe. Istnieje więc grupa firm o stabilnej sytuacji, finansująca swój rozwój kredytami bankowymi. Do dyspozycji mają one sieć ok. 1000 placówek bankowych ogólnokrajowych i spółdzielczych, które mają w swojej ofercie produkty dedykowane małym i średnim przedsiębiorstwom. Przedsiębiorstwa korzystają również z usług firm leasingowych i faktoringowych, których sieć jest w województwie dobrze rozwinięta. Spośród pozostałych firm część jest zainteresowana kredytem, ale ze względu na brak zabezpieczeń nie jest w stanie go otrzymać. Istnieje też znacząca grupa przedsiębiorstw, które w ogóle nie biorą pod uwagę wzięcia kredytu ponieważ albo z góry zakładają, że nie mają szans na jego otrzymanie, albo po prostu obawiają się zadłużenia w obliczu niepewnej sytuacji gospodarczej i finansują rozwój tylko ze środków własnych. To dla nich właśnie powinna być rozwijana oferta produktów finansowych – atrakcyjnych i łatwo dostępnych. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 6 Zwrotne formy finansowania Ważnym elementem finansowego wsparcia firm, które z różnych względów nie korzystają z kredytów komercyjnych, są fundusze pożyczkowe. W województwie pomorskim działa 5 takich funduszy. Dwa z nich - Pomorski Fundusz Pożyczkowy oraz Subregionalny Fundusz Pożyczkowy Gryf (będący częścią Polskiej Fundacji Przedsiębiorczości ze Szczecina) działają na terenie całego województwa i posiadają biura w większości powiatów. Pozostałe, prowadzone przez Regionalną Izbę Gospodarczą Pomorza, Słupskie Stowarzyszenie Innowacji Gospodarczych i Przedsiębiorczości Towarzystwo Rozwoju Powiśla w Dzierzgoniu działają lokalnie i nie posiadają biur poza swoimi siedzibami. Obsługują one jednak klientów również spoza powiatów będących ich siedzibami. W 2010 roku pomorskie fundusze dysponujące łącznie kapitałem pożyczkowym 60,6 mln zł, udzieliły 494 pożyczek na kwotę ok. 18 mln zł. Fundusze są dokapitalizowywane w ramach RPO WP. Niektóre z nich (wybrane w wyniku konkursów) realizują funkcję pośredników finansowych Funduszu Jeremie, ułatwiając w ten sposób firmom dostęp do kapitału . Kolejnymi instytucjami ułatwiającymi firmom dostęp do finansowania są Fundusze Poręczeniowe. W województwie pomorskim funkcjonują 3 takie fundusze: Pomorski Regionalny Fundusz Poręczeń Kredytowych, Fundusz Poręczeń przy RTI Dzierzgoń oraz Kościerski Fundusz Poręczeń Kredytowych. W 2010 roku udzieliły one 390 poręczeń na kwotę 56 mln zł. Podobnie jak w przypadku Funduszy Pożyczkowych są wspierane kapitałowo w ramach RPO WP . Pomorskie fundusze pożyczkowe nie wyróżniają się na tle kraju pod względem udzielonych pożyczek i poręczeń oraz wielkości kapitału. Kolejną formą finansowania zwrotnego są fundusze kapitałowe. Rynek funduszy kapitałowych jest w Polsce stosunkowo słabo rozwinięty. Ich działalność, ze względu na potencjalnie dużą rolę jaką mogą odgrywać w finansowaniu innowacyjnych przedsięwzięć, jest dofinansowywana w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Na terenie województwa pomorskiego funkcjonują fundusze: Business Angel Seedfund, EDORADCA, INVENO, Oliwski Dom Inwestycyjny. Brak jest danych o skali w jakiej firmy pomorskie skorzystały z finansowania zapewnionego przez wspierane ze środków publicznych funduszy kapitałowych. Ważną europejską inicjatywą pozadotacyjnego wsparcia mikro, małych i średnich przedsiębiorstw jest JEREMIE (Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises), nastawiona na finansowanie inwestycji o zwiększonym ryzyku kredytowania oraz charakteryzująca się elastycznym podejściem do indywidualnych potrzeb. Beneficjentami inicjatywy są przede wszystkim przedsiębiorstwa znajdujące się w początkowej fazie rozwoju, które ze względu na brak historii kredytowej, czy niewystarczającą ilość zabezpieczeń mają problemy z uzyskaniem wsparcia przez instytucje komercyjne. JEREMIE oferuje przedsiębiorcom niskooprocentowane kredyty, pożyczki, poręczenia. Województwo pomorskie, wraz z pięcioma innymi województwami w Polsce, od 2009 roku realizuje inicjatywę JEREMIE i w ramach RPO WP przeznaczyło na ten cel kwotę 287,4 mln zł. Kwota ta została już w całości rozdysponowana i pozostaje w dyspozycji pośredników finansowych udzielających pożyczek lub poręczeń firmom. Doświadczenia z wdrażania JEREMIE należy wziąć pod uwagę przy planowaniu działań na przyszły okres. Po pierwsze, bardzo istotną kwestią jest wybór instytucji pełniących rolę pośredników finansowych. W dotychczasowej edycji JEREMIE były to przede wszystkim banki oraz ustabilizowane na rynku fundusze pożyczkowe i poręczeniowe. Dopiero w ostatniej edycji konkursu wystartowały mniejsze lub nowe podmioty. Należy dołożyć starań, aby przeprowadzane były konkursy dla start-up’ów w działalności pożyczkowej i poręczeniowej, które uzupełnią ofertę dla firm i rozwiną rynek podażowy tego typu przedsięwzięć. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 7 Po drugie, należy rozwinąć obszar produktów kapitałowych, będących szczególnie istotnym narzędziem wsparcia przedsiębiorstw innowacyjnych. W obecnym okresie nie udało się wdrożyć produktu kapitałowego w ramach inicjatywy Jeremie. Dotacyjne formy wsparcia Znaczną część środków w ramach programów skierowanych na rozwój przedsiębiorczości wykorzystano w minionym okresie na dotacje dla firm. Celowość i skuteczność tej formy wspierania jest przedmiotem licznych dyskusji i często totalnej krytyki. Jeżeli spojrzy się na liczby, to wg. „Sprawozdania rocznego za 2011 rok z wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013” w obszarze przedsiębiorczość – „zawarto 744 umowy na kwotę dofinansowania z EFRR 97 289 573,53 EUR. Dominującą grupą są przedsiębiorcy (mikro/mali/średni), ale wsparcie pośrednie obejmuje również instytucje otoczenia biznesu (w tym instytucje finansowe), a także JST, które realizują projekty z zakresu infrastruktury przeznaczonej dla firm innowacyjnych, projekty targowe czy też promocyjne”, a w obszarze „B+R i społeczeństwo informacyjne - zawarto 96 umów na kwotę dofinansowania z EFRR 51 020 352,64 EUR. Beneficjentami projektów są przedsiębiorstwa (mikro, małe, średnie) realizujące projekty związane z badaniami i rozwojem technologicznym”. Efektywność, a skuteczność dotacyjnych form wsparcia W skali całego programu, firmy które korzystają z dotacji stanowią zaledwie ułamek procenta wszystkich funkcjonujących przedsiębiorstw, a wartość dotacji jest marginalna w stosunku do potrzeb. Jednak biorąc pod uwagę sytuację, jaka panowała w momencie podejmowania decyzji o tej formie wspierania przedsiębiorstw można przyjąć, że tego typu pomoc przyniosła wiele pozytywnych rezultatów – powstały przedsięwzięcia będące wzorem, zachętą dla innych do podjęcia lub rozwinięcia działalności gospodarczej. Działania dotacyjne w odniesieniu do potrzeb nie były efektywne, ale za to w skali, w której wystąpiły, były skuteczne. Warto zwrócić uwagę na minimalny odsetek firm, które nie osiągnęły założonego w projekcie celu, wykorzystały dotacje niezgodnie z przeznaczeniem i musiały zwrócić pieniądze. Oczywiście nie znaczy to, że działalność dotacyjną należy kontynuować w takiej formie jaka była zastosowana w poprzednim okresie. To właśnie instrumenty zwrotne, zapewniające możliwość wielokrotnego obrotu kapitałem i efektywne dotarcie do szerokiego kręgu odbiorców, powinny być obecnie podstawową formą wspierania rozwoju przedsiębiorczości. Utrzymanie dotacji jest uzasadnione tylko w bardzo ograniczonym zakresie, przede wszystkim w odniesieniu do innowacyjnych przedsięwzięć wysokiego ryzyka. Inwestycje w przedsięwzięcia innowacyjne są z natury rzeczy bardzo ryzykowne i generują problemy związane z pozyskaniem kapitału prywatnego. Istnienie mechanizmu, w którym firma może uzyskać środki na przygotowanie ryzykownego produktu ze źródeł publicznych jest często jedyną szansą na realizację projektu. Oczywiście wiąże się to z niebezpieczeństwem porażki biznesowej i utraty zainwestowanych środków. Olbrzymie znaczenie w tym przypadku stworzenie bardzo efektywnych mechanizmów oceny projektów, opartych na ekspertach najwyższej klasy. Kolejne zagadnienie dotyczy osób rozpoczynających działalność gospodarczą. Dla nich najważniejszymi problemami jest kapitał pozwalający na rozpoczęcie działalności oraz pomoc w założeniu i rozwoju firmy. Osoby bezrobotne mogą np. pozyskać kapitał początkowy z projektów prowadzonych przez urzędy pracy oraz programów np. typu „outplacement”, realizowanych w ramach POKL. W tym przypadku również wskazane jest utrzymanie dotacyjnych form wsparcia. Szerzej temat wsparcia dla tej grupy poruszony jest punkcie V. Konkluzja Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 8 Dotychczasowe pozytywne działania: • Działania na rzecz zwrotnych instrumentów finansowania poprzez dofinansowywanie funduszy pożyczkowych, poręczeniowych i kapitałowych oraz wdrożenie funduszu JEREMIE; • Skuteczna realizacja programu dotacji dla przedsiębiorstw (niezależnie od ich niskiej efektywności mierzonej ilością wspartych firm oraz wielkością wsparcia w stosunku do potrzeb). Działania proponowane dla poprawy efektywności wsparcia: II. • Ograniczenie dotacyjnych form wsparcia do niewielkiej liczby wysoko specjalizowanych, innowacyjnych przedsięwzięć oraz osób bezrobotnych, rozpoczynających działalność gospodarczą; • Intensywny rozwój zwrotnych instrumentów finansowania – pożyczkowych, poręczeniowych i kapitałowych; • Stworzenie systemu finansowania przedsięwzięć wysokiego ryzyka w obszarze innowacji; • Położenie nacisku poręczeniowych. na wspieranie nowo powstających funduszy pożyczkowych i Innowacyjność pomorskich przedsiębiorstw Rozwój innowacyjnej przedsiębiorczości jest priorytetem strategicznym, którego waga podkreślana jest we wszystkich dokumentach unijnych, krajowych i regionalnych. Działalność innowacyjna firm jest w obecnym okresie finansowana głównie z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Regionalnego Programu Operacyjnego. Według przytaczanego wcześniej sprawozdania rocznego za 2011 rok z wdrażania Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Pomorskiego na lata 2007-2013, na działania w obszarze B+R wydano łącznie z POIG i RPO około 100 mln Euro. W kwestii finansowania działań innowacyjnych należy jeszcze raz zwrócić uwagę na jeden istotny fakt – przedsięwzięcia innowacyjne są z natury rzeczy niezwykle ryzykowne. Nie jest przypadkiem, że sukcesy komercyjne rozwiązań innowacyjnych są domeną wielkich korporacji o miliardowych obrotach, które mogą sobie pozwolić na ryzyko strat wynikających z nietrafionych rynkowo rozwiązań. W przypadku dominującego sektora MSP sytuacja jest trudna. Firma, która ma pomysł czy wręcz gotowe rozwiązania techniczne innowacyjnego przedsięwzięcia musi zaryzykować ogromne dla niej środki na ich wdrożenie. Nawet jeżeli zdoła je zebrać, to wizja ewentualnego braku sukcesu rynkowego i bankructwa skutecznie zniechęca je do podejmowania ryzyka. Wyzwaniem na przyszły okres jest opracowanie takiego systemu finansowania, opartego zarówno na instrumentach dotacyjnych jak i pozadotacyjnych, który uwzględniałby wysokie ryzyko, ale również zabezpieczał przed potencjalnym marnotrawieniem środków publicznych. Infrastruktura dla rozwoju innowacyjności W dotychczasowych działaniach województwa należy zwrócić szczególną uwagę na jeden aspekt – imponującą infrastrukturę zbudowaną na rzecz rozwoju przedsiębiorczości innowacyjnej w postaci parków naukowo-technologicznych i inkubatorów przedsiębiorczości. Pomorski Park NaukoTechnologiczny w Gdyni, Gdański Park Naukowo Technologiczny, Kwidzyński Park PrzemysłowoTechnologiczny, inkubatory w Gdańsku, Gdyni, Słupsku czy Cierzniach, które mogą być fundamentem rozwoju dla setek innowacyjnych firm, pod warunkiem, że za zbudowaną infrastrukturą pójdą działania na rzecz systemowego wdrażania rozwiązań innowacyjnych. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 9 Efektywność, a skuteczność działań proinnowacyjnych W tym momencie pojawia się kwestia efektywności i skuteczności działań na rzecz biznesowego wdrażania rozwiązań innowacyjnych. W województwie pomorskim funkcjonują dziesiątki różnego rodzaju inicjatyw i projektów innowacyjnych, z których każdy przynosi efekty wymierne w stosunku do skali zainwestowanych w nie środków. Niestety, nie przekłada się to na efektywny wzrost innowacyjności całego województwa, które w rankingach innowacyjności w Polsce zajmuje stałe miejsce w okolicach środka tabeli. Prowadzone działania mają najczęściej charakter dorywczy i przypadkowy, a współpraca pomiędzy biznesem, a uczelniami nie układa się najlepiej. Szansą na stworzenie rozwiązań zmieniających istniejący stan rzeczy jest inicjatywa Samorządu Województwa Pomorskiego utworzenia Pomorskiego Centrum Innowacji w celu prowadzenia skoordynowanych działań tworzących trwałe powiązania w sferze innowacyjnej. Powodzenie takiego przedsięwzięcia zależy w dużej mierze od faktycznego zaangażowania wszystkich środowisk związanych z tematem innowacyjności. Transfer technologii – biznesowe wdrażanie rozwiązań innowacyjnych W tym kontekście warto jest poruszyć kwestię transferu technologii, którego wdrażanie jest przedmiotem rozlicznych działań na wszystkich szczeblach związanych z innowacjami. Transfer technologii, to w skrócie proces przeniesienia wyników badań naukowych do biznesu, w celu ich praktycznego zastosowania. Na kolejne etapy tego procesu składają się badania naukowe, których wynikiem jest innowacyjne rozwiązanie wraz z procesami technologicznymi koniecznymi do jego realizacji i oceną zapotrzebowania rynkowego, poszukiwanie partnera biznesowego do wdrożenia, podpisanie stosownych umów oraz wdrożenie biznesowe rozwiązania. Proces ten jest wspierany przez wyspecjalizowane instytucje zwane najczęściej Centrami Transferu Technologii przy udziale władz regionalnych lub lokalnych, świadomych wagi zagadnienia dla gospodarki. Niestety, w praktyce rozwiązania naukowe nie przekładają się w satysfakcjonującym stopniu na praktyczne zastosowania w postaci nowych produktów lub usług. Jest to zjawisko występujące powszechnie nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Analiza przyczyn takiego stanu rzeczy została przeprowadzona m.in. w opracowaniu „System transferu technologii i komercjalizacji wiedzy w Polsce – Siły motoryczne i bariery” pod red. K. Matusiaka. Wskazano w nim szereg barier strukturalnych, systemowych, świadomościowo-kulturowych i kompetencyjnych ograniczających sprawność powszechnie stosowanego systemu transferu technologii. Transfer technologii jest przedmiotem rozlicznych rozważań, dyskusji i badań. Powstają różne koncepcje podejścia do zagadnienia. Można wyobrazić sobie podejście do transferu technologii oparte na takim schemacie1: 1 Opracowanie w oparciu o Triple Helix System, Stanford University Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 10 Rozwiązanie to oparte jest na założeniu, że zagadnienie wdrożenia innowacyjnych rozwiązań w przedsiębiorstwach obejmuje trzy sfery: 1. Sfera wiedzy - innowacyjne rozwiązania mogące stanowić produkt biznesowy nie powstają wyłącznie jako przedmiot pracy naukowej w uczelni. Wiedza z różnych obszarów, w tym biznesowych, jest wykorzystywana na każdym etapie projektowania rozwiązania innowacyjnego, w oparciu o platformę współpracy uczelni, biznesu i administracji. 2. Sfera realizacji - praktyczne wdrożenie produktu lub usługi do realizacji oparte jest na ścisłej współpracy biznesu, uczelni, instytucji otoczenia biznesu oraz administracji. 3. Sfera relacji - zespół wszystkich uwarunkowań biznesowych, społecznych, prawnych, politycznych, których wzajemne powiązania decydują o powodzeniu przedsięwzięcia. Zaprezentowany model zakłada spójne podejście do rozwiązywania problemów pojawiających się na każdym etapie komercjalizacji rozwiązań innowacyjnych. Bazą do takiego podejścia może być hybrydowa organizacja wykorzystująca potencjał parku technologicznego, w sformalizowany sposób łącząca wszystkie trzy wymienione sfery. W przypadku województwa pomorskiego, założenia tak funkcjonującego modelu spełnia inicjatywa Pomorskiego Centrum Innowacji. Zaprezentowany schemat podejścia do rozwiązywania problemu wdrożeń rozwiązań innowacyjnych w firmach jest uproszczonym modelem wykorzystującym wyniki prac prowadzonych na uniwersytecie Stanford w ramach projektu Triple Helix System . Konkluzja Dotychczasowe pozytywne działania: • Stworzenie stabilnych podstaw do rozwoju działań innowacyjnych opartych na funkcjonowaniu wielkiej liczby wartościowych inicjatyw, przedsięwzięć, projektów; • Stworzenie infrastruktury Parków Naukowo-Technologicznych; Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 11 • Działania na rzecz koordynacji przedsięwzięć innowacyjnych, w tym Inicjatywa Pomorskie Centrum Innowacji. Działania proponowane dla poprawy efektywności wsparcia: III. • Stworzenie spójnego systemu kreowania i wdrażania rozwiązań innowacyjnych ograniczającego się wyłącznie do wąskiego pojęcia transferu technologii; • Rozwój narzędzi finansowania przedsięwzięć innowacyjnych. nie Wspieranie inicjatyw klastrowych Funkcjonowanie klastrów rozumianych jako występujące w strukturze gospodarki określonego regionu skupiska danej działalności gospodarczej – firm i instytucji otoczenia biznesu jest ważnym elementem gospodarki regionów Unii Europejskiej. Firmy reprezentujące jedną branżę zamiast konkurować ze sobą współpracują wykorzystując wspólne środki produkcji, prowadzą wspólną promocję tworząc pozytywny wizerunek regionu i produktów lub usług z niego pochodzących. W ten sposób kreują popyt i osiągają większe przychody . Sposób, w jaki powstają i rozwijają się klastry, różni się zasadniczo w zależności od uwarunkowań związanych z historią, gospodarką i specyficznymi cechami regionu. W krajach, w których od wieków występowały określone tradycyjne produkty, powstawanie klastrów następowało drogą inicjatyw oddolnych. W naturalny sposób współpraca przedsiębiorców przeradzała się w formalne struktury klastrów, wspierane przez władze regionów. W innych krajach inspiracja do tworzenia klastrów, wychodząca ze strony władz, a wynikająca z przyjmowania najlepszych praktyk występujących w innych regionach, padała na żyzny grunt kręgu przedsiębiorców, którzy być może już wcześniej ze sobą w różny sposób współpracowali, ale współpraca ta nie przybierała formalnego kształtu. W innych krajach, takim przykładem jest Polska, brak jest tradycji oddolnej współpracy i inicjatywy klastrowe muszą być inspirowane i podtrzymywane na każdym etapie ich istnienia. Pomorskie klastry W województwie pomorskim od kilku lat rośnie liczba powstających inicjatyw klastrowych. Należą do nich: Pomorski Klaster ICT, Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny, Nadwiślański Klaster Energii Odnawialnej, Pomorski Klaster Bioecochemiczny, Sopocki Klaster Turystyczny, Gdański Klaster Budowlany, Pomorski Klaster Morza i Zlewiska Wisły, Gdańska Delta Bursztynu, Klaster KlimaPomerania, Pomorski Klaster Horeca, Kościerski Klaster Budownictwa Pasywnego, Chojnicki Klaster Turystyczny. Jednym ze sposobów wdrażania polityki klastrowej, zastosowanym właśnie w województwie pomorskim, było wyodrębnienie w drodze konkursu klastrów kluczowych – mogących stać się motorem rozwoju regionu, charakteryzujących się istotnym udziałem w jego gospodarce oraz wysoką dynamiką wzrostu i konkurencyjnością. W wyniku konkursu klastrami kluczowymi zostały Pomorski Klaster ICT, Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny oraz Gdański Klaster Budowlany. W ramach wsparcia przewidziano dla nich kwotę do 2 mln zł na działania miękkie oraz wprowadzono w działaniach RPO i POKL preferencje dla projektów uwzględniających rozwój klastrów kluczowych lub udział w projekcie podmiotów do nich należących . Polityka klastrowa Prowadzona w ten sposób polityka klastrowa, wpisująca się w idee inteligentnych specjalizacji może doprowadzić do wielu pozytywnych skutków związanych z powstaniem licznych dobrych praktyk oraz osiągnięciem istotnego wzrostu rozwoju wybranych obszarów. Głównym celem w obszarze klastrów kluczowych powinno być doprowadzenie do sytuacji, w której jeden z nich stałby się rzeczywistą i powszechnie rozpoznawalną marką regionu, jak dzieje się to np. w przypadku klastra lotniczego w województwie podkarpackim. Przy planowaniu dalszych działań należy jednak wystrzegać się nadmiernej koncentracji na wybranych obszarach przy pominięciu innych, mających może obecnie mniejsze znaczenie, ale rozwój których Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 12 może doprowadzić do synergicznego efektu rozwoju obszarów zaniedbanych. Zdecydowana większość klastrów umiejscowiona jest na terenie Trójmiasta i nacisk powinien być położony na wspieranie inicjatyw z bardziej odległych i słabiej rozwiniętych części województwa. Słabości klastrów W raporcie Benchmarking klastrów w Polsce – edycja 2012 wydanym przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości wymieniono zestaw słabych stron inicjatyw klastrowych w Polsce. Do najważniejszych zaliczono : • Niską innowacyjność przedsiębiorstw w klastrze. • Małą liczbę innowacji objętych ochroną prawną wprowadzonych w klastrze w ostatnich dwóch latach. • Niewielką liczbę klastrów realizujących wspólną aktywność rynkową, jak np. wspólne zamówienia, zaopatrzenie na rzecz firm w klastrze. • Słabą aktywność klastra w przygotowywaniu ofert dla odbiorców z zewnętrz. • Niski poziom zewnętrznych środków finansowych pozyskanych na projekty klastrowe. • Słabe efekty współpracy z sektorem nauki, czego efektem jest mało spin offów w klastrach. • Słabe wsparcie finansowe klastrów ze strony władz publicznych. • Słaba współpraca z innymi podmiotami regionalnych systemów innowacji, w tym instytucjami otoczenia biznesu. Wymienione słabe strony w różnym stopniu dotykają klastrów pomorskich. Działania na rzecz ich rozwoju powinny koncentrować się na identyfikacji przyczyn poszczególnych słabości oraz proponowaniu rozwiązań, również systemowych, służących ich pokonywaniu. Konkluzja Dotychczasowe pozytywne działania: IV. • Stworzenie i wspieranie klastrów kluczowych jako motoru rozwoju województwa; • Działania proponowane dla poprawy efektywności wsparcia; • Doprowadzenie do sytuacji w której w województwie pomorskim funkcjonowałby klaster, będący wizytówką województwa; • Animowanie i wspieranie oddolnych inicjatyw o charakterze klastrowym na mniej rozwiniętych obszarach województwa. Kształcenie postaw przedsiębiorczych oraz wspieranie zakładania nowych firm Zagadnienie kształcenia i doskonalenia postaw przedsiębiorczych należy rozpatrywać w dwóch aspektach – kształcenie w zakresie przedsiębiorczości w szkołach oraz rozwijanie postaw przedsiębiorczych u ludzi dorosłych, którzy planują rozpoczęcie działalności gospodarczej. Waga tematu wychowania młodego pokolenia ukształtowanego w kierunku podejmowania wyzwań i ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej, a jednocześnie świadomego odpowiedzialności i zagrożeń z tym związanych nie wymaga chyba głębszych uzasadnień. W naszym kraju przedsiębiorczość została wprowadzona jako przedmiot w szkołach średnich. Polska jest jedynym państwem europejskim, w którym przedmiot ten jest obowiązkowy. W innych krajach przedsiębiorczości uczy się jako przedmiotu uzupełniającego (Bułgaria, Litwa, Austria, Słowenia, Szwecja, Turcja, Norwegia) lub wiedza na ten temat jest przekazywana w ramach zajęć takich, jak np. ekonomia, nauki społeczne czy matematyka . Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 13 Kształcenie postaw przedsiębiorczych w szkole Powstaje pytanie, czy przedsiębiorczości można w ogóle nauczyć się w szkole. W polskich szkołach program obejmuje zagadnienia wiedzy o ekonomii, finansach, rynku pracy, biznesie, kształtowanie postaw poprzez rozwiązywanie problemów i rozwijanie kreatywności, a także umiejętności planowania i pracy w grupie. Tak skonstruowany program wydaje się być poprawny, a nacisk położony na kształtowanie postaw wskazuje na rozumienie przez autorów faktu, że przedsiębiorczości nie można nauczyć – można ją jedynie z ucznia wydobyć i ukształtować. Praktyka szkolna odbiega jednak od teorii. Niestety, zazwyczaj przedsiębiorczości uczą nie posiadający żadnych doświadczeń praktycznych nauczyciele innych przedmiotów, po teoretycznym przeszkoleniu, a lekcje sprowadzają się do pamięciowego opanowywania definicji. Edukacja przedsiębiorcza ma inny cel - wypracowanie u uczniów cech człowieka przedsiębiorczego, takich jak: potrzeba osiągania sukcesu, pozytywne nastawienie do życia i entuzjazm w działaniu, umiejętność komunikowania się, umiejętność negocjacji i podejmowania decyzji, wytrzymałość, energia, konsekwencja w działaniu, umiejętność planowania, określania i akceptowania ryzyka, zdolność twórczego myślenia, asertywność i wytrzymałość psychiczna, pewność w postępowaniu, zdecydowanie w działaniu. Oczywiście coraz więcej osób odpowiedzialnych za proces kształcenia rozumie sytuację i wprowadzane są, również w naszym województwie, liczne zmiany – na lekcje zapraszani są przedsiębiorcy, wykorzystuje się elementy gier symulacyjnych. Rozwiązania te mają charakter doraźny. Wdrożenie systemowych zmian do sposobu prowadzenia zajęć z przedsiębiorczości wymaga jednak ścisłego współdziałania władz oświatowych i środowiska przedsiębiorców, których faktyczne zaangażowanie jest warunkiem powodzenia przedsięwzięcia. Jest to możliwe do zrealizowania na poziomie regionalnym. Kształcenie postaw przedsiębiorczych osób dorosłych Kolejna kwestia, to postawy przedsiębiorcze osób dorosłych. Mamy tu do czynienia z dwiema grupami. Pierwsza, to ludzie świadomie decydujący się na założenie działalności gospodarczej, mający pomysł i wizję rozwoju firmy. Takie osoby potrzebują przede wszystkim doradztwa w zakresie rozwiązywania konkretnych problemów, na które napotykają. Takie usługi są oferowane przez liczne instytucje wspierania biznesu w naszym województwie. Druga, to osoby pozostające bez pracy lub zagrożone jej utratą, dla których rozpoczęcie działalności gospodarczej jest szansą na znalezienie źródła dochodu. Działania na rzecz takich osób prowadzone są w ramach licznych projektów z RPO i POKL przez Urzędy Pracy oraz inne instytucje, firmy i organizacje. W przypadku takich osób szczególny nacisk należy położyć na rozpoznanie ich predyspozycji do prowadzenia działalności gospodarczej, przeprowadzonych przez wykwalifikowanych doradców zawodowych. Wobec ewidentnego braku takich predyspozycji konieczne jest zasugerowanie im przekwalifikowania zawodowego oraz podjęcie prób znalezienia pracy w nowym zawodzie. Ludzie posiadający odpowiednie predyspozycje powinni przejść cykl szkoleniowy kształtujący postawy i dostarczający niezbędnej wiedzy. Co więcej, wymagają oni wsparcia również na dalszym etapie – już po założeniu firmy. Dobrym przykładem jest prowadzony przez Departament EFS Urzędu Marszałkowskiego projekt systemowy „Na pomoc pracy – niwelowanie negatywnych skutków procesów restrukturyzacyjnych w województwie pomorskim”, w ramach którego 110 osób po przejściu procedury kwalifikacyjnej, szkoleń oraz otrzymaniu dotacji na start, rozpoczęło działalność gospodarczą. Po upływie roku wszystkie założone firmy nadal funkcjonowały. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 14 Działania na rzecz nowopowstających firm Wśród działań ukierunkowanych na pomoc osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą szczególną rolę odgrywają zwrotne instrumenty finansowe. Łatwo dostępne i atrakcyjne kredyty stymulują znaczący wzrost liczby zakładanych firm. Należy tu podkreślić, że w ramach realizowanej w województwie pomorskim inicjatywy JEREMIE znacząca część środków przeznaczona jest na pożyczki dla start-up’ów, a pośrednicy finansowi są zobligowani do obsłużenia określonej liczby firm należących do tej grupy. Ważny elementem działań w obszarze tworzenia nowych firm jest prowadzenie odpowiedniej polityki informacyjnej. Nadmierna koncentracja na jednym ważnym, ale niekoniecznie najważniejszym tematem, nie służy budowaniu dobrej atmosfery wokół działań na rzecz rozwoju nowych firm. Przykładem jest medialny zamęt wokół problemów związanych z uruchomieniem „okienek”, w których szybko i łatwo można dokonać wszystkich formalności związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej. Oczywiście sprawne działanie „okienek” jest ważne i znacząco ułatwia założenie firmy. W żaden jednak sposób nie gwarantuje sukcesu w jej prowadzeniu. Dużo istotniejsza jest efektywna pomoc na każdym etapie prowadzenia firmy i „okienka” nie mogą przysłaniać wagi innych istotnych problemów. Konkluzja Dotychczasowe pozytywne działania: V. • Inicjatywy związane z podniesieniem jakości lekcji przedsiębiorczości w szkołach; • Realizacja projektów skierowanych do osób bezrobotnych rozpoczynających działalność gospodarczą; • Działania proponowane dla poprawy efektywności wsparcia; • Stworzenie systemowych rozwiązań kształcenia przedsiębiorczości w szkołach przy udziale IOB i przedsiębiorców; • Opracowanie spójnego systemu instrumentów finansowania działań osób rozpoczynających działalność gospodarczą. Budowanie przyjaznego otoczenia przedsiębiorczości Budowanie przyjaznego otoczenia przedsiębiorczości jest wielowątkowym zagadnieniem obejmującym tematy związane z bezpośrednim wsparciem przedsiębiorstw oraz przedsięwzięcia o charakterze ogólniejszym, tworzące klimat sprzyjający powstawaniu i rozwojowi firm. Na atmosferę sprzyjającą rozwojowi przedsiębiorczości składają się elementy wynikające z polskiego i unijnego systemu prawnego oraz mające charakter regionalny lub lokalny. W obszarze potencjalnych zmian w systemie prawnym, nakierowanych na przyjęcie rozwiązań bardziej odpowiadających warunkom funkcjonowania przedsiębiorstw, w oczywisty sposób rysuje się rola pomorskich parlamentarzystów (oraz szeroko pojętej klasy politycznej), którzy mają możliwość lobbowania na rzecz ich przyjęcia. W obszarze leżącym w kompetencjach władz regionalnych kluczowym elementem jest taka realizacja strategii rozwoju województwa, która prowadzić będzie do napływu inwestycji zewnętrznych rozwijających określone sektory gospodarki i stanowiących siłę napędową rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. W badaniu sektora MSP w województwie pomorskim na pytanie dotyczące oceny poczucia troski władz lokalnych dotyczącej działalności przedsiębiorstw ponad 50% przedsiębiorców odpowiedziało, że nie odczuwa takiej troski. Jednocześnie na pytanie o włączanie się przedsiębiorców w działania na Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 15 rzecz kształtowania warunków sprzyjających rozwojowi działalności gospodarczej aż 30% odpowiedziało, że nie są zainteresowani, a 27% - nie wiem. Około 34% respondentów odpowiedziało, że chcą się włączać i mają ku temu możliwości (8%) lub muszą o to zabiegać (28%). Tylko 8% twierdzi, że nie chce się włączać bo ich inicjatywy nie spotykają się z przyjaznym przyjęciem władz lokalnych. Instytucje Otoczenia Biznesu W tym kontekście rysuje się ogromna rola Instytucji Otoczenia Biznesu (IOB), które reprezentując oraz działając na rzecz MSP poprzez świadczenie usług informacyjnych i doradczych, podnoszących poziom świadomości i kompetencji firm, z jednej strony dają możliwość wymiany poglądów i stanowisk przedstawicieli biznesu, z drugiej stanowią platformę współpracy z władzami i instytucjami odpowiedzialnymi za kształtowanie polityki oraz prowadzenie działań dotyczących przedsiębiorstw. W województwie pomorskim istnieje rozległa sieć instytucji otoczenia biznesu, począwszy od Pomorskiej Rady Przedsiębiorczości – ciała doradczego Marszałka Województwa, grupującego przedstawicieli IOB z regionu, poprzez Agencję Rozwoju Pomorza, organizacje pracodawców, izby przemysłowo-handlowe do szeregu stowarzyszeń, fundacji, sieci świadczących usługi doradcze, informacyjne i szkoleniowe dla firm (np. sieć Punktów Konsultacyjnych PK pod egidą Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości czy też sieć Punktów Informacyjnych o programach pomocowych funkcjonujących w ramach RPO). Problemem jest jednak, widoczna w wynikach badań, stosunkowo niewielka rozpoznawalność tych sieci oraz słaba wiara w skuteczność ich działania wśród przedsiębiorców. Jednocześnie firmy, które już skorzystały z ich usług lub miały z nimi kontakt, oceniają przygotowanie merytoryczne ich pracowników pozytywnie (37%) lub co najmniej neutralnie (44%). Tylko 9% ocen jest negatywnych (w tym 0.6% bardzo negatywnych). Nasuwający się w naturalny sposób wniosek o konieczności prowadzenia efektywniejszej promocji działań IOB i zintensyfikowania współpracy pomiędzy nimi na rzecz stworzenia spójnej i rozpoznawalnej przez przedsiębiorców oferty, warto jest uzupełnić o propozycję większego wykorzystania roli Pomorskiej Rady Przedsiębiorczości. Powinna ona stać się aktywną platformą współpracy pomiędzy organizacjami na poziomie operacyjnym, związanym z podejmowaniem wspólnych skoordynowanych działań na rzecz rozwoju przedsiębiorczości w województwie pomorskim. Mechanizmy ograniczania barier przedsiębiorczości W ramach tworzenia przyjaznego środowiska dla przedsiębiorców można wyodrębnić wiele zagadnień szczegółowych. Niektóre z nich są wprost wymieniane przez przedsiębiorców jako bariery ograniczające wzrost. Należą do nich przede wszystkim zmienność i niejasność przepisów regulujących zagadnienia dotyczące prowadzenia przedsiębiorstwa, niekorzystna polityka podatkowa, nielegalna konkurencja, biurokracja. Należy przy tym zwrócić uwagę, że odczucia przedsiębiorców mają charakter subiektywny i rozwiązywanie sygnalizowanych problemów, pomijając trudności obiektywne (związane np. z przepisami UE do których musimy się stosować), nie zawsze jest możliwe w sposób satysfakcjonujący dla wszystkich. Na przykład, wprowadzenie nowych przepisów ograniczających nieuczciwą konkurencję nielegalnych przedsiębiorstw, w innym kontekście odbierane może być jako zwiększenie biurokracji oraz utrudnienie w zakładaniu i prowadzeniu działalności. Stąd też tak istotna jest działalność związków pracodawców, izb gospodarczych i innych organizacji mogących zaproponować rozsądne i efektywne rozwiązania. Głównym celem powinno być zorganizowanie sprawnych mechanizmów współpracy przedsiębiorców, instytucji wspierania, przedsiębiorczości, władz lokalnych i regionalnych, urzędów związanych z działaniami pomocowymi skierowanymi do firm. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 16 Mechanizmy oceny aplikacji do programów pomocowych Ten ostatni temat pojawia się w kontekście konkursów, związanych z programami pomocowymi dla firm. Przedsiębiorcy skarżą się na skomplikowane procedury związane z przygotowaniem wniosków. Lekarstwem na to, obok oczywiście działań na rzecz możliwie największego uproszczenia procedur, może być pomoc w przygotowaniu wniosków (bezpłatna lub nisko płatna!) przez instytucje wspierania biznesu. Bardziej skomplikowanym problemem jest ocena i wybór wniosków do sfinansowania. Kryteria wyboru projektów do realizacji są bardzo szczegółowe i mocno sformalizowane. Z jednej strony zabezpieczać to ma obiektywizm oceny wszystkich wniosków, z drugiej jednak często doprowadza do sytuacji, w której bardzo dobre wnioski są eliminowane z powodu drobnych błędów lub odmiennej interpretacji zapisów. Dotyczy to zarówno oceny części formalnej jak i merytorycznej wniosku. W przypadku oceny formalnej jest co prawda możliwość poprawy części błędów formalnych, ale mechanizm wyboru błędów możliwych do poprawienia nie jest dla przedsiębiorców jasny. W przypadku oceny merytorycznej, jest możliwość odwołania od jej wyników, ale procedura odwoławcza jest na tyle długa, że często nawet pozytywnie oceniony w wyniku odwołania wniosek nie otrzymuje dofinansowania ze względu na brak środków, które zostały do tej pory rozdysponowane. Kolejnym problemem są subiektywne oceny ekspertów. Zdarza się, że ten sam wniosek otrzymuje skrajnie różne oceny ekspertów. Przyjęta metoda trzeciego eksperta-arbitra nie do końca rozwiązuje tę kwestię. Problem niedostatecznie wykwalifikowanych i doświadczonych ekspertów jest palący. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że instytucje pośredniczące w realizacji programów zwracają się do Instytucji Otoczenia Biznesu o proponowanie ekspertów do komisji oceniających. Prośby te nie znajdują często wystarczającego odzewu. I stąd wynikać może obecność przypadkowych osób, w pośpiechu włączanych do składu komisji. Kwestia organizacji oceny projektów to niezbędny przedmiot szczególnej troski w kolejnych programach. Zmiany powinny iść z jednej strony w kierunku uproszczenia i uelastycznienia kryteriów wyboru wniosków, a z drugiej w kierunku takiego doboru członków komisji i organizacji ich pracy (np. panele ekspertów prowadzących nad wnioskami dyskusje i dokonujących wspólnej oceny) aby rezultatem był wybór projektów o jak największym potencjale rozwojowym. Jest to jeden z głównych elementów do dyskusji pomiędzy urzędami odpowiedzialnych za programy pomocowe oraz przedstawicielami przedsiębiorstw i instytucji otoczenia biznesu. Konkluzja Dotychczasowe pozytywne działania: • Stworzenie warunków dla dużej ilości aktywnie działających Instytucji Otoczenia Biznesu • Działania proponowane dla poprawy efektywności wsparcia: • Zwiększenie roli Pomorskiej Rady Przedsiębiorczości jako koordynatora działań instytucji otoczenia biznesu, • Stworzenie efektywnego systemu oceny wniosków aplikacyjnych, • Stałe prowadzenie działań na rzecz ograniczania barier dla rozwoju firm w porozumieniu z IOB i przedsiębiorcami. Wnioski i rekomendacje W obszarze finansowania działalności gospodarczej ważne są przedsięwzięcia na rzecz zwrotnych instrumentów finansowania, realizowanych poprzez dofinansowywanie funduszy pożyczkowych, poręczeniowych i kapitałowych oraz wdrożenie funduszu JEREMIE, a także skuteczną realizację Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 17 programu dotacji dla przedsiębiorstw, niezależnie od ich niskiej efektywności mierzonej ilością firm uzyskujących pomoc oraz wielkością wsparcia w stosunku do potrzeb. W przyszłym okresie wskazane jest ograniczenie dotacyjnych form finansowania do niewielkiej liczby wysoko specjalizowanych, innowacyjnych przedsięwzięć oraz osób bezrobotnych, rozpoczynających działalność gospodarczą. Prowadzone do tej pory działania na rzecz rozwoju zwrotnych instrumentów finansowania powinny być kontynuowane, ze szczególnym uwzględnieniem finansowania przedsięwzięć wysokiego ryzyka w obszarze innowacji oraz wspierania nowo powstających funduszy pożyczkowych i poręczeniowych. W obszarze związanym z rozwojem innowacyjności pomorskich przedsięwzięć stworzone zostały stabilne podstawy do rozwoju działań innowacyjnych, oparte na funkcjonowaniu dużej liczby wartościowych inicjatyw, przedsięwzięć, projektów. Prowadzone były też działania na rzecz koordynacji przedsięwzięć innowacyjnych, podejmowanych w województwie i rozpoczęto realizację inicjatywy pod nazwą Pomorskie Centrum Innowacji. Ma ona na celu podniesienie kompetencji regionalnych managerów procesów innowacyjnych i liderów struktur klastrowych, profesjonalizację działań proinnowacyjnych w przedsiębiorstwach, zwiększenie liczby prac badawczych uwzględniających potrzeby regionalnej gospodarki oraz zintensyfikowanie współpracy pomiędzy przedstawicielami biznesu i nauki ukierunkowane na wdrożenia. W ostatnich latach zrealizowano również imponującą infrastrukturę Parków Naukowo-Technologicznych. Wszystkie te działania wymagają jednak stworzenia spójnego systemu kreowania i wdrażania rozwiązań innowacyjnych przy jednoczesnym rozwoju narzędzi finansowania przedsięwzięć innowacyjnych. W obszarze wspierania inicjatyw klastrowych podkreślono wagę stworzenia i wspierania klastrów kluczowych jako motoru rozwoju województwa. Wskazane byłoby jednak doprowadzenie do sytuacji, w której w województwie pomorskim funkcjonowałby klaster, będący wizytówką województwa, takim jak na przykład klaster lotniczy w województwie podkarpackim. Konieczne jest również animowanie i wspieranie oddolnych inicjatyw o charakterze klastrowym na mniej rozwiniętych obszarach województwa. W obszarze kształcenia postaw przedsiębiorczych oraz wspierania zakładania nowych firm podkreślono wagę inicjatyw związanych z podniesieniem jakości lekcji przedsiębiorczości w szkołach. Przedsięwzięcia te mają jednak charakter wyrywkowy i doraźny. Należy stworzyć podstawy systemowych rozwiązań kształcenia w tym obszarze. Niezbędny jest w tym udział Instytucji Otoczenia Biznesu oraz przedsiębiorców. W kwestii rozwijania postaw przedsiębiorczych u osób dorosłych, pragnących rozpocząć działalność gospodarczą wskazano na dobre rezultaty, które przynosi kompleksowa obsługa, obejmująca poradnictwo zawodowe, szkolenia w zakresie przedsiębiorczości, przyznaną dotację na rozpoczęcie działalności oraz pomoc w prowadzeniu firmy w przeciągu roku od jej rozpoczęcia. Za bardzo ważne uznano opracowanie spójnego systemu instrumentów finansowania działań osób rozpoczynających działalność gospodarczą. W obszarze budowania przyjaznego otoczenia przedsiębiorczości zwrócono uwagę na dużą ilość aktywnie działających Instytucji Otoczenia Biznesu. Jednocześnie widać, że ich działalność jest często rozproszona i nieskoordynowana. Wskazane byłoby zwiększenie roli Pomorskiej Rady Przedsiębiorczości jako koordynatora działań instytucji otoczenia biznesu. Rada działająca w takiej formule, bardziej operacyjnej niż obecnie, mogłaby być efektywnym partnerem w stale prowadzonych działaniach na rzecz ograniczania barier dla rozwoju przedsiębiorstw. Zestawienie rekomendacji w formie tabelarycznej zawarte jest w Załączniku 1. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego str. 18 Załącznik 1. Rekomendacje Obszar I. Finansowanie działalności przedsiębiorstw II. Innowacyjność pomorskich przedsiębiorstw Dotychczasowe pozytywne działania • Działania na rzecz zwrotnych instrumentów finansowania poprzez dofinansowywanie funduszy pożyczkowych, poręczeniowych i kapitałowych oraz wdrożenie funduszu JEREMIE • Skuteczna realizacja programu dotacji dla przedsiębiorstw (niezależnie od ich niskiej efektywności mierzonej ilością wspartych firm oraz wielkością wsparcia w stosunku do potrzeb) • Stworzenie stabilnych podstaw do rozwoju działań innowacyjnych opartych na funkcjonowaniu znaczącej liczby wartościowych inicjatyw, przedsięwzięć, projektów • Stworzenie infrastruktury Parków NaukowoTechnologicznych Działania proponowane dla poprawy efektywności wsparcia • Ograniczenie dotacyjnych form wsparcia do niewielkiej liczby wysoko specjalizowanych, innowacyjnych przedsięwzięć oraz osób bezrobotnych rozpoczynających działalność gospodarczą; • Intensywny rozwój zwrotnych instrumentów finansowania – pożyczkowych, poręczeniowych i kapitałowych; • Stworzenie systemu finansowania przedsięwzięć wysokiego ryzyka w obszarze innowacji; • Intensywne wspieranie nowo powstających funduszy pożyczkowych i poręczeniowych. • Stworzenie spójnego systemu kreowania i wdrażania rozwiązań innowacyjnych • Rozwój narzędzi finansowania przedsięwzięć innowacyjnych • Działania na rzecz koordynacji przedsięwzięć innowacyjnych, w tym Inicjatywa Pomorskie Centrum Innowacji • „Wykreowanie” klastra, będącego wizytówką województwa III. Wspieranie inicjatyw klastrowych IV. Kształcenie postaw przedsiębiorczych oraz wspieranie zakładania nowych firm V. Budowanie przyjaznego otoczenia przedsiębiorczości • Stworzenie i wspieranie klastrów kluczowych jako motoru rozwoju województwa • Animowanie i wspieranie oddolnych inicjatyw o charakterze klastrowym na mniej rozwiniętych obszarach województwa • Inicjatywy związane z podniesieniem jakości lekcji przedsiębiorczości w szkołach • Stworzenie systemowych rozwiązań kształcenia przedsiębiorczości w szkołach przy udziale IOB i przedsiębiorców; • Realizacja projektów skierowanych do osób bezrobotnych rozpoczynających działalność gospodarczą • Opracowanie spójnego systemu instrumentów finansowania działań osób rozpoczynających działalność gospodarczą • Stworzenie warunków dla rozwoju aktywnie działających Instytucji Otoczenia Biznesu • Zwiększenie roli Pomorskiej Rady Przedsiębiorczości jako koordynatora działań instytucji otoczenia biznesu • Stworzenie efektywnego systemu oceny wniosków aplikacyjnych • Stałe prowadzenie działań na rzecz ograniczania barier dla rozwoju firm w porozumieniu z IOB i przedsiębiorcami Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
