docTrudne dzieci są dziećmi w trudnościach! Od
download 
Reklamacja Transkrypt
Trudne dzieci są dziećmi w trudnościach! Od
-- Online-Info Nr.29/2006 Trudne dzieci są dziećmi w trudnościach! Od dziecka jako nośnika symptomu problematyki rodzinnej do przyczyn problemów w systemie rodzinnym: systemowa praca w rodzinie. Valentina Epp i Arnold Gladisch W swoim wystąpieniu Bernd Hellbusch dowiódł, że rozwiązanie skomplikowanych problemów musi mieć dwa kierunki: Problemy muszą być wcześnie rozpoznane i opracowane po to, aby nie stały się zanadto dużymi. Kiedy problemy stają się za duże, wówczas potrzebna jest ich kompleksowa analiza, którą nazywamy diagnostyką oraz kompleksowa pomoc, która skierowana jest do całego systemu rodzinnego, a szczególnie do nośnika symptomu , ale również do otaczającego systemu socjalnego, który nazwiemy przestrzenią socjalną. Bernd Hellbusch zwrócił uwagę na to, jak ważna jest rozbudowa i zaangażowanie służb ambulatoryjnych oraz jak ważne jest integrowanie tych służb ambulatoryjnych w sieci specjalistycznej pomocy. Do tej sieci należały na jego przykładzie szkoły podstawowe. Chcemy tę sieć dalej rozszerzyć o insytucje pomagające, które istnieją na miejscu. To mogą być szpitale psychiatryczne dla dzieci i młodzieży, stacjonarne jednostki w zakresie pomocy młodzieży, poradnie, które istnieją bądź mogą być powołane do życia. Ważne jest by wszystkie zasoby w gminie względnie w powiecie zostały włączone oraz by powiodło się doprowadzenie tych zasobów do konstruktywnej współpracy. Podsumowując wypowiedzi Clausa Lehrmanna związane z diagnostyką , powinno się znaleźć odpowiedzi na następujące pytania: Jak duży jest właściwie problem rodzinny? Jakiego rodzaju jest to problem? Kto i w jaki sposób jest w ten problem zaangażowany ? Jakie zasoby są pożyteczne w systemie rodzinnym? Jakie zasoby w przestrzeni socjalnej rodziny istnieją i są pożyteczne? Trudne dzieci są dziećmi w trudnościach Dlaczego dla nas to rozróżnienie jest tak bardzo ważne? Dzieci z nietypowymi zachowaniami są nośnikami symptomów niespójnego systemu- z reguły jest to system rodzinny, w którym przebywają. Podejrzane zachowanie widzi się najpierw w przedszkolu, później w szkole podstawowej, a potem w dalszym przebiegu edukacji. Widząc trudności dzieci, można rozpoznać w tych trudnościach trudności ich rodziców. Jeżeli te problemy nie zostaną rozwiązane, staną się one większe. Wraz z dorasteniem dzieci również ich zaburzenia stają się większe. Wraz z dorasteniem dziecka jest skierowanane do dziecka większe wymaganie związane z samoodpowiedzialnością. Z tego punktu widzenia zaburzone dziecko będzie widziane jako odpowiedzialne za siebie zaburzone dziecko. Do Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 29, November 2006 -- niego będzie adresowane oczekiwanie, aby zaprzestać swojego nietypowego zachowania albo „zakasowanie“ odpowiednich konsekwencji. W ten sposób dochodzi do tego, że tradycyjnym rozwiązaniem dla dzieci i młodzieży z kompleksową problematyką zachowania w wielu krajach jest umieszczenie w zastępujących rodzinę ośrodkach. Skoro rodzina nie mogła tego dziecka wychować i go uzdolnić do odpowiedniego zachowania, to trzeba ją zastąpić profesjonalnym systemem- tradycyjnie w naszym kraju były to instytucje wychowawcze, później uzupełnione przez rodziny zastępcze. Kiedy przedstawiamy to tak ogólnie, wiemy bardzo dobrze o przypadkach, gdzie nic innego nie pozostaje aniżeli chronienie dziecka. Są przypadki, gdzie na podstawie absolutnego wypadnięcia rodziców jako wychowujących w rezultacie problematyki uzależnieniowej czy w rezultacie nadużyć względem dziecka, czy maltretowania dziecka, czy w przypadku pobytu rodziców w więzieniu bądź śmierci rodziców państwo musi zrealizować prawo dziecka, bądź młodego człowieka do wychowania. W większości przypadków dzieci i młodzież sygnalizują swoją symptomatyką trudności swoich rodziców, które są rozwiązywalne i według nas również muszą one być rozwiązywane w systemie rodzinnym. Spójrzmy dla potwierdzenia tej hipotezy jeszcze raz na to, jakie konsekwencje ma zazwyczaj usunięcie dziecka z systemu rodzinnego: •Często nie zostaje osiągnięty pożądany cel, dziecko zachowuje się nietypowo. •Po usunięciu największego „przeszkadzającego, rozrabiającego“ kolejne dziecko zachowuje się nietypowo. •W nowym kontekście wychowawczym dzieci umieszczone w instytucji opiekuńczo- wychowawczej często powtarzają problematykę swoich rodziców ze względu na lojalność względem swoich rodziców i swojej rodziny. Często wiele nastolatków nie pije alkoholu, pomimo, że mają rodziców chorych na chorobę alkoholową. W momencie umieszczenia w instytucji opiekuńczo-wychowawczej, zaczynają picie i pokazują w ten sposób swoją przynależność do systemu rodzinnego. •Patrząc w odniesieniu na sukces na skuteczność umieszczenia w instytucji opiekuńczo- wychowawczej oraz na koszty, za szybkie i niekonieczne umieszczenie w instytucji opiekuńczo- wychowawczej jest za drogie. Iść nowymi drogami Nikt nie wpada na pomysł wymiany silnika, gdy nagle zepsuje się samochód. Czy istnieją inne rozwiązania aniżeli umieszczenie w instytucji opiekuńczo- wychowawczej, w momencie kiedy rodzice wypadają ze swojej zdolności wychowawczej albo zawiodą? Badania i rozpoznania w różnych krajach ( USA, Holandia, Skandynawia, Szwajcaria, Niemcy itd.) dowodzą skuteczną i korzystną pod względem kosztów alternatywę: ambulatoryjną systemową pracę rodzinną. Jej celem jest rozpoznanie błędów w systemie rodzinnym oraz nie zastąpienie, a uzupełnienie rodziny w tym czego jej brakuje. Wraz z tą formą pomocy uzupełniającej rodzinę zostanie umożliwiony i zapewniony rozwój dziecka. Jednak kiedy należy przedsięwziąć kroki zastępujące, a kiedy uzupełniające rodzinę? Kiedy instytucje o tym decydujące mają pewność, że konieczne jest jedno albo drugie rozwiązanie? W tym miejscu możemy się nauczyć od specjalistów z innych dziedzin. Warsztat, który jest konfrontowany technicznym problemem, pyta na początku: Co się dokładnie zdarzyło? Jakie pojawiły się zaburzenia, uszkodzenia? Ile wydajności, mocy jeszcze istnieje? Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 29, November 2006 -- Lekarze przeprowadzają najpierw rozległe badania. Dodatkowo podczas badań labolatoryjnych dochodzą wspólnie z pacjentem do historii symptomatyki. Po pewnej diagnostyce zalecają terapię: przyjmowanie leków, operację, rehabilitację itd. Przenosząc ten sposób postępowania na pomoc rodzinom w położeniu problematycznym dochodzimy, systemowi doradcy rodzinni do następującego rozwiązania: •Problematyka rodzinna jest badana możliwościami diagnostyki systemowej. Często można przyjąć, że również zaburzenia medyczne, psychologiczne bądź psychiatryczne mogą mieć miejsce. Wtedy jest konieczne, aby również te zakresy włączyć do diagnostyki. •Nie ma systemu, osób bez zasobów. Tylko absolutnie chorzy ludzie i systemy są prawie bez zasobów. Aby móc wziąć pod uwagę możliwości rodziny i osób w niej będących, muszą zostać rozpoznane jej zasoby. Wówczas jest możliwe zobaczenie, co można rozwinąć, względnie co musi być trenowane, aby „wydajność się zgadzała“. Do tego należy również motywacja, gotowość osób odnośnie rozwoju i przemian. •Na koniec nasuwa się pytanie o adekwatne rozwiązanie. Rozwiązanie musi być uzasadnione zarówno pod względem ustalonej problematyki , jak również odpowiadać możliwościom zasobów członków rodziny, szczególnie rodzicom. Wyjaśnienie pojęć/ Definicje Wielokrotnie używaliśmy pojęcia systemowość. Czym jest systemowa diagnostyka rodzinna? Co uważamy za system? W związku z tym mówimy o symptomie, symptomatyce i nośniku symptomu. Co mamy na myśli z oszacowaniem symptomu i nośnika symptomu oraz jakie metody systemowej pracy rodzinnej proponujemy w naszych założeniach pomocowych? Systemowa diagnostyka rodzinna Zaburzenia w zachowaniu dzieci powstają z reguły w ich systemie rodzinnym. Im bardziej dzieci sprawiają wrażenie krzepkich, wytrzymałych, tym bardziej są one również wrażliwe. Już w łonie matki mogą one rejestrować zaburzenia ich matki. Już jako noworodki mogą one cierpieć z powodu ciężkich zaburzeń ich systemu rodzinnego. Ponieważ problemy powstają w systemie rodzinnym trudno jest zrozumieć problem dziecka czy młodego człowieka bez diagnostycznego uwzględnienia rodziny. Bez kompleksowego zrozumienia problemu dziecka nie jest możliwe pewne rozwiązanie tego problemu. Próby rozwiązań w formie “learning by doing” często powiększają ten problem oraz również symptomatykę. “Learning by doing” jest bardziej spokrewnione z grą w totolotka aniżeli z pewnym działaniem wcześniej cytowanego warsztatu lub działań lekarzy: najpierw zbadać, potem zrozumieć , a potem działać. Problemy często sprawiają wrażenie skomplikowanych. Zaburzenia, które powstają w kompleksowych systemach oraz systemy rodzinne są kompleksowymi systemami, również w ich powiązaniu z krewnymi i przestrzenią socjalną. Kompleksowe problemy często nie wymagają skomplikowanych rozwiązań. Jeżeli zostanie rozpoznany i usunięty podstawowy problem, wówczas odpadają bez ich opracowania problemy drugorzędne. To jest tak, gdy pęknie rura: gdy znalezionie jest miejsce i jest ono zreperowane, wówczas ciśnienie się zgadza i również ostatni odbiorca ma znowu wodę. Ściany wyschną i pleśń ustępuje. Pierwszą kwestią, która nam się ukazuje przy zaburzonym dziecku, jest pytanie o to na co dziecko reaguje ze swoją symptomatyką oraz co się znajduje w tle tej symptomatyki w systemie rodzinnym. W większości przypadków dzieci reagują na zaburzenia, które mają miejsce u ich rodziców na poziomie pary bądź na indywidualną problematykę u obojga rodziców czy jednego z nich. W ten sposób przechodzimy od symptomu do rozpoznania problemu. Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 29, November 2006 -- Czym jest system? Kiedy mówimy o systemie, mamy na myśli obecną rodzinę. Do przejawu problematyk przyczyniają się rodziny pochodzenia. Dlatego należą one również do powstania przyczyn. W wielu rodzinach obecna rodzina przejmuje swój problem z rodziny pochodzenia. Otoczenie rodziny ze wszystkimi wpływami określamy jako duży system bądź jako przestrzeń socjalną. Warunki przestrzeni socjalnej mają duży wpływ na rodziny oraz na rozwój dzieci. Jak często w życiu jest stawiane pytanie, skąd pochodzisz, gdzie dorastałeś, do jakiej szkoły chodziłeś, na jakiej uczelni studiowałeś albo w jakim przedsiębiorstwie pracowałeś. Niemieckie przysłowie powiada: Powiedz z kim przystajesz, a powiem ci kim jesteś. We wszystkich językach mamy podobne przysłowia, które w związku z tym nawiązują do kontekstu wpływów otoczenia na ludzi, którzy żyją w tym otoczeniu. Kiedy spotykamy system rodzinny po raz pierwszy i stwarzamy jego obraz, wówczas obraz ten podsumowujemy graficznie w tak zwanym genogramie. Najpierw podsumowujemy obraz rodziny podstawowej, który na naszym przykładzie składa się z Adama i Ewy z ich dziećmi Teresą i Leszkiem. Następnie rozszerzamy naszą perspektywę i rozbudowujemy tło, historię dorosłych oraz ich rodzinę pochodzenia. Ona rozszerza obraz do wielopokoleniowej perpektywy wraz z dziadkami, rodzeństwa oraz samo przez siebie zrozumiałe, również pokazuje problemy i zaburzenia związków, które są zawarte w historii wielopokoleniowej perspektywy. W nakreślonym przykładzie można bardzo dobrze zauważyć, że problemy rodziców są już przeniesione z ich rodzin pochodzenia w ich rodzinną przyszłość. Kiedy konflikty między rodzicami nie zostaną rozwiązane, kiedy nie zostaną one omówione, kiedy poziom konfliktu nie zostanie uspokojony przez rozmowy, wtedy dzieci często będą sfunkcjonalizowane. Poprzez nie spięcia będą zmieniać bieg. One są piorunochronami problematyki dorosłych. Przyzwyczajenia, które nazywamy rutyną, będą przejęte w przyszłych związkach i będą dalej żyć oraz będą przekazywane z pokolenia na pokolenia, jeżeli się nie uda ich zastopować i wyuczyć się nowych zasobów, które pomogą rozwiązać problemy. W graficznym przedstawieniu dużego systemu widzimy przykład, kto może być zaangażowany w problematyce młodego człowieka. U nas zawsze zaangażowany jest Urząd d/s Młodzieży, ponieważ on zarówno oszacowuje problem jak i zleca rozwiązanie problemu. Byłoby iluzją wierzyć w to, że ktoś może się zajmować systemem bez zaangażowania. Już początek pracy diagnostycznej zmienia system w jego reakcjach i działaniu. Dlatego liczy się, aby dobrze się przypatrzeć, aby wszyscy zaangażowani w systemie rodzinnym znaleźli również wystarczająco uwzględnienie. W naszym przykładzie zarówno rodzina pochodzenia dziecka znajdującego się pod opieką jak i otoczenie, w którym to dziecko przyszło na świat, są zawsze znaczące i wpływające na dziecko będące pod opieką. Stacjonarne grupy domu dziecka, w którym indywidualna problematyka dziecka powinna zostać zdiagnozowana, muszą wiedzieć, że zarówno w prowadzeniu jego procesu jak i skuteczności tego procesu ma ona wpływ na wydarzenia w rodzinie. W kręgu przyjaciół rodziny należy oznajmić, że może on wpłynąć w szczególny sposób na rodzinne wydarzenia- zarówno pozytywnie jak i negatywnie. W naszej współpracy z Powiatem Olsztyńskim widzieliśmy, że w międzyczasie również jest standardem włączenie rodziny pochodzenia oraz rodziców biologicznych w pracę stacjonarną z dzieckiem. Również bierzemy pod uwagę rodzinne związki i charaktery w pracy z dzieckiem jak i otoczenie oraz socjalną przestrzeń. Unikamy dewaluacji rodziny oddającej i w związku z tym unikamy również dewaluacji dziecka w jej pracy nad dzieckiem. W momencie kiedy przyglądamy się dzieciom i młodzieży z ich symptomatyką jako nośnikom symptomu zaburzonego systemu, wówczas często nazywany był w przedpolu cały szereg symptomów. Ze zleceń ostatniego tygodnia wypisaliśmy symptomatyki, tak jak zostały one nazwane i następująco przedstawione: agresja, zaburzenia emocjonalne, delikwencja, konflikty matka-syn, zaburzenia w wyniku nadużycia seksualnego, problemy z zdobyciem wykształcenia, kradzież, kłamstwa, moczenie, zagrożenie dla obcych i siebie, autoagresja, zaburzenia socjalne, zaburzenia związane z związkiem, obciążające zaburzenia posttraumtyczne, problemy szkolne, problematyka uzależnień, ucieczki, zaniedbanie, psychosomatyka, zaburzenia Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 29, November 2006 -- w seksualnym zachowaniu , itd. Z tego punktu widzenia rozważamy symptomy jako wyrażenie zaburzenia bądź choroby rodziny czy pojedynczej osoby w rodzinie. W tym sensie symptom jest wołaniem o pomoc. Symptom ma funkcję chroniącą, wskazuje przyczyny zaburzenia. Wiemy z medycyny, że bóle głowy mają swój sens. Kiedy przyczyną bólu głowy jest nowotwór, wówczas za szybkie sięgnięcie po aspirynę może doprowadzić do śmierci. W związku z tym jest ważne na początku, aby nie pozbywać się symptomu, lecz znaleźć przyczyny i je zlikwidować. Symptomy mają swoją historię, symbolizują problem, który może nas prowadzić do przyczyn. Z tego punktu widzenia symptomy wskazują nam trop tych przyczyn. Możemy znaleźć drogę od symptomu do choroby, względnie zaburzeń. Kiedy jesteśmy konfrontowani kompleksową problematyką dziecka bądź więcej dzieci w systemie rodzinnym, wówczas musimy odpowiedzieć na pytanie, jaka forma pomocy jest właściwa, w jaki sposób problem może być rozwiązany. Czy są one rozwiązywalne w ramach aktywności ambulatoryjnych służb w rodzinie? Czy system rodziny zastępczej jest właściwym rozwiązaniem, by móc uspokoić sytuację życiową dziecka oraz dać dziecku najlepsze możliwe szanse rozwojowe? Czy umieszczenie młodego człowieka w domu dziecka, w grupie jest właściwym rozwiązaniem, aby właściwa pomoc następowała w socjalnym kontekście? Weźmy praktyczny przypadek, aby uzmysłowić, o co chodzi. Pewien uczeń wagaruje. Nazwijmy go Christian. Regularnie jest on nieobecny w szkole. Z czym może być ten symptom “wagarowanie” związany? Zbierzmy pomysły- uczyniliśmy to w różnych grupach wielokrotnie – w ten sposób otrzymamy różnorodność możliwych wyjaśnień. Nazywamy je hipotezami, a sposób dojścia do wyjaśniem symptomu nazywamy stawianiem hipotez. Tutaj lista możliwych przyczyn: •Christian ma konflikty ze swoimi kolegami, •Christian ma konflikty ze swoimi nauczycielami, •Christian może jest szantażowany i unika kontaktu z dokuczającym, •Christian jest przeciążony, nie potrafi stawić czoła wymaganiom szkolnym i unika tego •Christian jest nudzi się, •Christian może zostanie powstrzymywany od uczęszczania do szkoły przez inne zadania, może musi troszczyć się o swoje młodsze rodzeństwo, •Christian musi chronić matkę przed ojcem, •Christian nie może zostawić swojej rodziny, boi się, że podczas jego nieobecności zdarzy się coś strasznego. Jest to tylko mały wybór możliwości, które zostały nazwane w związku z badaniem przyczyn. Poprzez sprawdzenie hipotez w ramach naszej pracy w rodzinie należy ustalić właściwą hipotezę, względnie tak zwaną rzeczywistość. Trafność hipotezy można określić również poprzez to, iż na podstawie tej hipotezy działa się i opracowuje. Po przebadaniu rodzinnych warunków oraz warunków, które wnosili rodzice z ich rodzin pochodzenia, podejmuje się decyzję co do dalszej pracy. Wiedząc, że symptom jest zmiennym niepożądanym zachowaniem oraz zadaniem diagnostyki jest rozwinięcie pomysłu możliwej przemiany zdecydowano w pierwszym kroku, że Christian dla jego ochrony powinnien opuścić swoją rodzinę. Matka silnie wspierała ten pomysł. Poszliśmy za jej zaleceniami. Wynikiem tego było, iż symptomatyka powtórzyła się po krótkim uspokojeniu. W małej grupie, którą prowadziło małżeństwo z dużym emocjonalmym wsparciem i zapewnieniem bezpieczeństwa zachowanie Christiana nie zmieniało się. To doprowadziło do tego, iż jeszcze raz zostały wyjaśniane przyczyny zachowania Christiana i przyczyny jego problematyki zostały rozpoznawane w drugim podejściu wspólnie z rodzicami. W ramach tego wyraźnego poszukiwania natknęliśmy się na tajemnicę, która była kontynuowana od wielu pokoleń w tym systemie rod- Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 29, November 2006 -- zinnym. Rodzice Christiana mieszkali razem z ich rodziną pochodzenia w jednym domu. W tej rodzinie dochodziło do nadużyć poziomu wujków bądź cioć względem następnego poziomu. Matka Christiana rozumiała to i w związku z tym forsowała umieszczenie jej dziecka w grupie, aby w ten sposób Christian zszedł ze strefy niebezpieczeństwa. Ale Christian nie mógł sią uspokoić , ponieważ jemu została przydzielona wina za to, co się wydarzyło. Nie tylko nie otrzymał ochrony, ale został usunięty jako kozioł ofiarny. Rodzice zrozumieli, że muszą chronić swego syna i się rozstać z tymi ludźmi, którzy dopuścili się tego nadużycia wobec ich dziecka. Krok ten został przeprowadzony z takim wynikiem, że Christian poczuł się zrozumiany i przyjął swoje miejsce w zmienionym systemie rodzinnym. Jego symptomatyka ustąpiła. Widzą i rozumieją Państwo, jak ważną jest właściwa decyzja co do odpowiedniej formy pomocy oraz jak istotnym jest na przedpolu takich decyzji solidne przebadanie przyczyn. W większości przypadków wystarcza ten rodzaj działania, aby można było rozwiązać problematykę dzieci i młodzieży w systemie rodzinnym. Trudniejszym i kompleksowym jest rodzaj działań, gdy spotykamy rodziny z problematyką uzależnień. Ale również one nie są przypadkami bez nadziei. Rozwiązania i możliwe zmiany leżą również tutaj, tak jak problem najczęściej w systemie. Mamy w opracowywaniu tego typu systemów rodzinnym z problematyką uzależnień doświadczenia, którymi chętnie wymienimy się z polskimi kolegami. Na wprowadzeniu w nasz rodzaj pracy poprzestaniemy dotychczasowe wywody. Co do sukcesu naszej pracy Od 1996 roku, a więc od 10 lat praktykujemy te założenia w naszej pracy w rodzinach. Pochodzimy ze stacjonarnej pracy z dziećmi, a więc z wychowania w istytucjach opiekuńczo- wychowawczych. Kiedy rozpoznaliśmy, jak nieskuteczna była nasza pomoc w wielu przypadkach w domu dziecka, rozpoczęliśmy wdrażanie rodzin w ramach tego rodzaju pracy. Ewaluacja naszej pracy dowodzi jej skuteczności. Tylko kilka przypadków było nierozwiązalnych w rodzinie i mogły być one uregulowane tylko w ramach pomocy zastępującej rodzinę. Ale w tych przypadkach rodzina pozostawała w aktywnej pozycji: rodzina ma odpowiedzialność, to ona musi się zdecydować, czy ma być dokonana zmiana i czy powinno się albo czy się chce zatrzymać problem. Umieszczenie w ośrodku opiekuńczowychowawczym odciąża dziecko i oswobadza je z systemu, który chce zatrzymać swój problem, a nie zwalnia rodziny od odpowiedzialności. Rodzina, która widzi i chce dalej mieć swoją odpowiedzialność jest w stanie współdziałać oraz przyczynia się do pozytywnych zmian zarówno systemu rodzinnego jak pojedynczych nośników symptomu w systemie rodzinnym. Valentina Epp [email protected] Arnold Gladisch [email protected] Wellenbrecher e.V. Online-Info Nr. 29, November 2006
