docOgólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga
download 
Reklamacja Transkrypt
Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga
Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Abstrakty Lublin 2015 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Abstrakty Redakcja Krzysztof Bałękowski Kamil Maciąg Lublin 2015 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Abstrakty Redakcja Krzysztof Bałękowski, Kamil Maciąg Skład i łamanie Ilona Żuchowska Projekt okładki Agnieszka Ciurysek © Copyright by Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ISBN 978-83-65272-27-0 Wydawca: Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ul. Głowackiego 35/348, 20-060 Lublin www.fundacja-tygiel.pl Komitet Naukowy: Prof. dr hab. Jan Lewandowski Prof. dr hab. Małgorzata Willaume Prof. dr hab. Ewa Maj Dr hab. Adam Bosiacki, prof. UW Dr hab. Lech Zdybel, prof. UMCS Dr hab. Mirosław Szumiło Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie Sponsor: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS www.universitas.com.pl Patronaty: Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego www.nauka.gov.pl Prezydent Miasta Lublin www.um.lublin.pl Marszałek Województwa www.lubelskie.pl Uniwersytet Marii CurieSkłodowskiej w Lublinie www.umcs.pl Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie www.uksw.edu.pl Akademicki Klub Myśli Społeczno-Politycznej Vade Mecum KUL TVP Historia Portal internetowy www.historia.org.pl TVP Lublin Radio Lublin www.radio.lublin.pl Radio eR www.radioer.pl Akademickie Radio Centrum UMCS www.centrum.fm Komitet Organizacyjny: Krzysztof Bałękowski Kamil Maciąg Monika Olszówka Kinga Kropiwiec Justyna Sprawka Krzysztof Rojek Beata Fijołek Marta Bałękowska Organizator: Fundacja na rzecz promocji nauki i rozwoju TYGIEL ul. Głowackiego 35/348, 20-058 Lublin e-mail: [email protected] tel. 510 897 570 www.fundacja-tygiel.pl NIP: 946-26-49-975 REGON: 061730828 KRS 0000524667 Spis treści „Chwytaj okazję, która nie wróci!” – obraz polskości i niepodległości w „Wielkiej Grze” Aleksandra Kamińskiego............................................. 13 Polska Niepodległość '89, jako implikacja polityczno-społecznogospodarcza rewolucji „Okrągłego Stołu” ................................................. 14 Państwo i jednostka w myśli politycznej Jacka Kuronia ............................ 16 25 lat wolności. Od traumy wielkiej zmiany do społeczeństwa ryzyka ..... 17 Geopolityczna koncepcja Intermare w obozie piłsudczyków i współcześnie – analiza politologiczna ..................................................... 18 Mit partyzanta w Polsce ............................................................................. 20 Ostatnie miesiące życia prymasa Augusta Hlonda w dokumentach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Przyczynek do problemu ...... 21 „Po co ta wojna?! Odbieramy Kresy? Ależ na tych "Kresach" 80 procent ludności to Rusini, Żydzi lub Rosjanie, a więc – wrodzy. Gdybym nie był żołnierzem, zostałbym anarchistą” (Jerzy Konrad Maciejewski). Obraz wojny polsko-sowieckiej (1919-1921) w opisach ...................................... 23 Folwark zwierzęcy. Krótka historia wielkich nadziei ................................ 24 Czy można w ogóle mówić o niepodległości Polskiej Republiki Ludowej? .......................................... 25 Od „egoizmu narodowego” do „nacjonalizmu chrześcijańskiego” – ewolucja w Ruchu Narodowym w drodze ku kształtowaniu tożsamości narodowej ................................................................................ 26 Nie tylko szablą... Rola archeologii w walce o utrzymanie tożsamości narodowej Polaków w okresie zaborów ..................................................... 27 Droga do wolności drogą do niepodległości? O walce w imię wolności w XIX i XX wieku ............................................ 28 Niepodległość nie jest dana raz na zawsze – największe zagrożenia dla Polskiej niepodległości, analiza porównawcza .......................................... 30 Droga do niepodległości Polski ukazana w literaturze............................... 31 „(...) gdy przyszła do głosu Nauka, wróciła do głosu też Sztuka”. Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego jako symbol drogi do niepodległości.......................................................... 32 Centralny Okręg Przemysłowy w II Rzeczypospolitej............................... 33 Udział członków Towarzystwa Tomasza Zana w drodze do wolnej Polski ......................................................................... 34 Semper Fidelis. Obrona Lwowa od listopada 1918 roku do kwietnia 1919 roku w świetle dziennika „Czas” ................................... 35 Rola Kresów w drodze Polski do wolności. Rys historyczny i współczesne rozumienie tożsamości kresowej......................................... 36 Oficerski Honor u progu Drugiej Rzeczypospolitej – studium prawno-historyczne ................................................................... 37 „Dziady” Adama Mickiewicza – reinterpretacja dramatu jako odpowiedź na sytuację polityczną Polski lat 60 ................................. 38 Koncepcje wolnej Polski w świetle publicystyki obozu narodowego w latach 40-tych XX wieku ....................................................................... 39 „Przerwane tajemnice...” Oficerowie wywiadu cywilnego PRL w roku 1989 wobec wyzwań transformacji ustrojowej w Polsce. Zarys próby syntezy ................................................................................... 40 Aksjologia i prawnokarne wartościowanie przestępstw w Polsce Ludowej – pozory niepodległego demokratycznego państwa prawnego .................. 41 Dyplomacja ukraińska wobec Polski (1918-1920).................................... 42 Analiza konstytucyjno-prawna legalności wprowadzenia w Polsce stanu wojennego w 1981 roku..................................................... 43 Republikańskie początki odradzającego się państwa polskiego (1916-1921). Perspektywa prawno-politologiczna .......................................................... 44 Konserwatyści krakowscy wobec zdarzeń roku 1918 ................................ 45 III RP z punktu widzenia funkcjonalnej teorii konfliktu Lewisa Cosera. .. 46 Indeks autorów ........................................................................................... 47 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności „Chwytaj okazję, która nie wróci!” – obraz polskości i niepodległości w „Wielkiej Grze” Aleksandra Kamińskiego Wojciech Kowalski , [email protected], Koło Naukowe Historyków Studentów Uniwe rsytetu Jagiellońskiego Większość z nas kojarzy Aleksandra Kamińskiego ze względu na fakt, iż jest on autorem powieści pt. „Kamienie na szaniec”, jednak w jego dorobku znalazły się także inne, mniej popularne, ale równie dobre teksty. Zapewne niewiele osób wie również, że od najmłodszych lat związany był on z ruchem harcerskim, zaś z wykształcenia wcale nie był pisarzem, lecz historykiem i socjologiem. Stąd zdziwienie może budzić fakt, iż w 1942 roku Kamiński opublikował kontrowersyjną w czasach okupacji książkę pt. „Wielka Gra”, którą można określić mianem swoistego podręcznika konspiracji. Publikację tę wydał pod pseudonimem Juliusz Górecki z myślą o członkach Szarych Szeregów. Zakładane z chwilą wybuchu wojny podziemne struktury ZHP, były nie tylko szkołą patriotyzmu, ale i metod walki z okupantem, dlatego w swoim Vademecum Kamiński starał się przedstawić całe spectrum możliwych na tym polu działań m.in. techniki wywiadu czy tzw. Małego Sabotażu. Niestety wiedza zawarta w „Wielkiej Grze” stała się jednocześnie przyczyną problemów. Książka odsłaniała zbyt wiele aspektów funkcjonowania polskiego podziemia, w związku z czym mogła przynieść niepożądane skutki, gdyby dostała się w niepowołane ręce. W swoim wystąpieniu chciałbym przyjrzeć się charakterowi książki, a także emocjom towarzyszącym autorowi, ponieważ bardziej wnikliwa lektura odkrywa przed czytelnikami, że „Wielka Gra” nie jest jedynie podręcznikiem zawierającym suchą teorię, lecz kryje w sobie przesłanie – głośne wezwanie młodego pokolenia do walki o niepodległość. Myślę, że zarówno apel Kamińskiego, jak i sposób jego wygłoszenia, sprawiają, że książka ta pobudza do wielu refleksji, które warte są zaprezentowania na forum publicznym. Referat byłby podzielony na trzy części, w których chciałbym skrótowo przedstawić genezę powstania książki, następnie zaprezentować poglądy autora na kwestię niepodległości i polskości, zaś w podsumowaniu podjąć próbę oceny jej wartości z punktu widzenia pokolenia lat okupacji, jak i dzisiejszego. Słowa kluczowe: konspiracja, młodzież, niepodległość, polskie podziemie, „Wielka gra” 13 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Polska Niepodległość '89, jako implikacja polityczno-społeczno-gospodarcza rewolucji „Okrągłego Stołu” Aneta Wojtanowicz, [email protected], Wydział Politologii, Uniwersytet Marii Curie -Skłodowskiej w Lublinie Mówiąc o roku ’89 należy zwrócić uwagę, co przyczyniło się do jego przełomowości. Lata 1980-1989 niosły ze sobą konflikt natury politycznospołecznej. Związany on był z: narodzinami „Solidarności”, wprowadzeniem stanu wojennego, ciężką sytuacja ekonomiczną oraz pogłębiającym się kryzysem. Powstanie „Solidarności” jest nierozłączną częścią tematyki rewolucji ‘Okrągłego Stołu’. Wybuch strajku 14 sierpnia 1980 roku w Stoczni Gdańskiej, to jedno z najgłośniejszych wydarzeń. Z kolei I Zjazd ‘Solidarności’ w Gdańsku-Oliwie 1981 roku nabrał charakteru antyrządowego. Poza rozgrywkami politycznymi pojawiły się problemy natury gospodarczej Doprowadziło to do wprowadzenia stanu wojennego, dnia 12 grudnia 1981 roku. Od początku celem „Solidarności” było niepodległe i demokratyczne państwo polskie, gwarantujące obywatelom wolność, poszanowanie godności, a grupom społecznym samorządność, pluralizm i wolną grę sił politycznych. Przegranie referendum z 29 listopada 1987 poskutkowało propozycją zawarcia paktu antykryzysowego przez „Solidarność” z reformatorskim centrum partyjnym. Obrady rozpoczęły się 6 lutego 1989 roku, a 5 kwietnia 1989 roku wynegocjowano porozumienie. „Okrągły Stół” stał się sukcesem. Istniała świadomość, że brak porozumienia przyniesie negatywne skutki w każdej sferze. Pierwszym przedsięwzięciem były zmiany prawne. Utworzono komisje do rozpatrzenia: projektu ordynacji wyborczej do Sejmu i do Senatu, ustawy o stowarzyszeniach, ustawy dotyczącej związków zawodowych. 7 kwietnia 1989 rok znowelizowano Konstytucję PRL. Przyjęto trójpodział władzy, dwuizbowość parlamentu, utworzono urząd prezydenta, dopracowano gwarancję niezawisłości sądów. Sukcesu to również wybory do Sejmu i Senatu z dnia 4 czerwca 1989 roku. 14 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Bez wątpienia „Okrągły Stół” może być traktowany jako wzorzec w procesie wyznaczania drogi do polskiej niepodległości. Była to rewolucja bez rewolucji – zmiana ustrojowa uzyskana bez ofiar dzięki roztropnej polityce przywódców „Solidarności”. Słowa kluczowe: „Solidarność”, „Okrągły Stół”, demokracja, przemiany, niepodległość 15 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Państwo i jednostka w myśli politycznej Jacka Kuronia Tomasz Borkowski, [email protected]; Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych, www.umk.pl Jacek Kuroń, niezaprzeczalnie jeden z najważniejszych działaczy opozycji demokratycznej w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, pozostawił po sobie bogaty dorobek intelektualny, z którego wyłania się kompletna koncepcja ustrojowo-polityczna państwa, rola jednostki i jej obowiązki wobec niego. Będący zwolennikiem ewolucjonistycznego podejścia do reformy państwa pozostawał głównym inspiratorem i myślicielem politycznym opozycji, przedstawiając jej realne oraz nieoderwane od rzeczywistości koncepcje walki z komunistyczną władzą o zaprowadzenie w Polsce rzeczywistości demokratycznej. Celem tego wystąpienia jest zsyntetyzowane, ale zarazem całościowe ujęcie myśli politycznej Jacka Kuronia, ze szczególnym uwzględnieniem wypracowanej formy państwa (suwerena, organów władzy, samorządu), a także pozycji jednostki w nim. Pamiętając o wcześniejszej przynależności Jacka Kuronia do PZPR, dokonać należy również oceny o stopień wpływu ruchu komunistycznego na jego myśl polityczną. Korzystając z licznych źródeł oraz opracowań możliwe staje się odtworzenie jego drogi od członka PZPR do jednego z najwybitniejszych i najbardziej wpływowych wojowników o niepodległość, a także ewolucję jego myśli politycznej, która okazuje się być relewantna nie tylko dla okresu sprzed 1989 r. Słowa kluczowe: Kuroń, myśl polityczna, teoria polityki, opozycja w PRL 16 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności 25 lat wolności. Od traumy wielkiej zmiany do społeczeństwa ryzyka Przemysław Wrochna, [email protected]; Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydział Filozofii i Socjologii, Zakład Socjologii Kultury i Wychowania, www.umcs.pl Peter Berger w swoich rozważaniach pisał, iż zmiany sprzyjają refleksjom nad rzeczywistością, bowiem to co do tej pory znajdowało się w stagnacji, w codziennej rutynie było względnie niedostrzegalne (Berger 2001). Dopiero zmiana, często ujmowana jako kryzys, pozwala wyciągnąć na zewnątrz wszystko to, co do tej pory skrywane było gdzieś poza świadomością społeczną. Rok 1989 w doświadczeniu Polaków był czasem całkowitej i dogłębnej zmiany. Rozpoczęta w tamtym okresie transformacja ustrojowa naszego kraju miała charakter przełomowy i rewolucyjny, a ówczesny świat stanął na rozdrożu. Zmierzch dotychczasowego porządku (nie tylko w Polsce) dawał nadzieję na przyszłość budowaną w duchu zachodnich wartości, demokracji, kapitalizmu, ale przede wszystkim, w duchu wolności. Jednak każda, tak radykalna zmiana musi wiązać się z daleko idącymi kosztami. Początkowy entuzjazm zastąpiony został przez niepokój. W powszechnym odczuciu przeważały nastroje apatii, nostalgii i braku zaufania, zaczęto dostrzegać destruktywny potencjał owych zmian. Jak pisze Piotr Sztompka, owe przemiany stanowiły wstrząs dla członków społeczeństwa, negując dotychczasowy rytm życia i "rodząc stan swoistej traumy" (Sztompka 2007: 454). Wiek XX nazywany był wiekiem "wielkich zmian", jednak jak trafnie wskazuje Tomasz Warczok, "powiedzieć możemy, iż dzisiaj na początku XXI wieku, także doświadczamy radykalnej i głębokiej zmiany społecznej (...), nazywanej różnie: późną, czy też płynną nowoczesnością, ponowoczesnością bądź (...) globalizacją" (Warczok 2008: 5). Niniejsza praca jest próbą zbadania tzw. "zgeneralizowanej traumy nowoczesności" (Sztompka 2007), która dała nam się poznać pod postacią nasilonych lęków egzystencjalnych, atmosfery niepokoju, czy klimatu niepewności, będących efektem doświadczeń wczesnych lat 90 XX wieku, ale dostrzeganych także i dzisiaj, ponad ćwierć wieku później, a określanych w dyskursie jako "kultura stracha" (Furedi 2002), czy "społeczeństwo ryzyka" (Beck 2002). Słowa kluczowe: wolność, trauma, niepewność, ryzyko, lęk 17 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Geopolityczna koncepcja Intermare w obozie piłsudczyków i współcześnie –analiza politologiczna mgr Adam Starzyk, [email protected], Instytut Politologii, Uniwersytet Wrocławski, www.politologia.uni.wroc.pl mgr Kamil Pluta, [email protected], Instytut Politologii, Uniwersytet Wrocławski, www.politologia.uni.wroc.pl Niniejszy referat podejmuje kwestię koncepcji Intermare, analizowanej z perspektywy szans i zagrożeń dla Polski, wynikającej z jej geopolitycznego usytuowania. Analiza opiera się na zestawieniu ze sobą dwóch okresów. Pierwszy z nich dotyczy istotnego dla Polski roku 1918, kiedy to Rzeczpospolita po 123 latach odzyskała niepodległość i musiała na nowo zaistnieć w świadomości państw ościennych jako niezależny kraj. Z jednej strony oznaczało to wysiłki militarne, z drugiej konieczność przygotowania dalekosiężnej polityki, ukierunkowanej na zabezpieczenie naszych interesów, a obejmującej swym zasięgiem – wedle koncepcji Międzymorza – państwa od Bałtyku, przez Morze Czarne, po Adriatyk. Drugi omawiany okres wiąże się z momentem rozwiązania Układu Warszawskiego i odejścia od bipolarnego podziału świata. Pojawienie się tzw. próżni bezpieczeństwa wymusiło na Polsce sformułowanie wyraźnej strategii geopolitycznej, zarówno w wymiarze regionalnym, jak również subregionalnym. Sytuacja Polski na arenie międzynarodowej oraz jej ulokowanie na mapie świata wiązało się z całkowicie nowymi zagrożeniami i wyzwaniami, której podołać musiała nowoformułowana koncepcja. Współcześnie nadal można mówić o istnieniu Intermare, jednakże zagrożenie dotyczące bezpieczeństwa granic zostało istotnie zminimalizowane. Obecnie kwestiami znacznie wyraźniej definiującymi faktyczne bezpieczeństwo państwa są aspekty gospodarcze oraz energetyczne. Międzymorze w dzisiejszym rozumieniu podnosi konieczność energetycznego uniezależnienia się naszego państwa, a zarazem poszukiwania nowych rynków zbytu dla naszego eksportu. Celem referatu jest próba odpowiedzi na pytanie o rolę i znaczenia Intermare dla wielowymiarowego bezpieczeństwa Polski. W oparciu o analizę dostępnych źródeł przedstawiona zostanie autorska interpretacja 18 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności pozycji Polski w założeniu koncepcji Międzymorza. Analitycznokomparatystyczne przedstawienie omawianych założeń stanowić ma również o prognostycznym charakterze referatu. Słowa kluczowe: Międzymorze, intermare, bezpieczeństwo, geopolityka 19 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Mit partyzanta w Polsce Igor Moraczewski, [email protected], Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Jednym z najbardziej rozpowszechnionych środków, jakie stosowano w walkach o niepodległość była walka partyzancka. Mając bardzo długie tradycje sięgające czasów „Potopu szwedzkiego” stała się ona niejako symbolem walki o wolne państwo polskie, a partyzant zastąpił średniowiecznego rycerza i nowożytnego husarza w roli bohatera ojczyzny. W przekazie, jaki serwują nam dzieła kultury, takie jak książki, filmy, piosenki czy (zwłaszcza ostatnimi czasy) komiksy, są to żołnierze bez skazy, z oddaniem walczący za swój ukochany kraj, nie wahając się przy tym w razie potrzeby złożyć ofiarę życia. Gdy zaś idą w bój to albo odnoszą wspaniałe zwycięstwo zakończone ucieczką bądź unicestwieniem wroga, albo giną w heroicznej walce z przeważającymi siłami wroga walcząc do ostatniego naboju. Prawda jednak jest zgoła inna. Celem niniejszej pracy jest ukazanie, na przykładzie działań partyzanckich z okresu II wojny światowej i następujących po nim walk podziemia niepodległościowego, jak różny od tego obrazu był faktyczny stan polskiej partyzantki, zbadanie genezy tytułowego mitu oraz opisanie, jak dzisiaj jest on odbierany. Słowa kluczowe: partyzanci, mit, żołnierze wyklęci, II wojna światowa 20 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Ostatnie miesiące życia prymasa Augusta Hlonda w dokumentach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Przyczynek do problemu Piotr Bączek, [email protected], Wydział Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu K ardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Autor na podstawie literatury fachowej oraz niepublikowanych dokumentów zgromadzonych w Instytucie Pamięci Narodowej omawia stosunek reżimu komunistycznego do prymasa Augusta Hlonda (18811948). Stał on na czele Kościoła katolickiego w okresie największych tragedii Polski w XX wieku – II wojny światowej oraz kształtowania się systemu komunistycznego w Polsce. W czasie wojny przebywał na wygnaniu we Francji, w lutym 1944 r. został aresztowany przez Gestapo. Odmówił podpisania prohitlerowskiej odezwy. Po uwolnieniu w kwietniu 1945 r. przez wojska amerykańskie przebywał kilka miesięcy w Watykanie, a w lipcu 1945 r. wrócił do Polski. Stanął w obliczu dwóch zadań – odbudowy Kościoła z wojennych zniszczeń materialnych i ludzkich oraz przeciwstawienia się odgórnie narzuconej komunistycznej ideologii. Był pierwszym prymasem, który bezpośrednio zetknął się z realiami ustroju komunizmem w Polsce. Pomimo oficjalnych deklaracji pierwsze miesiące rządów komunistów przyniosły decyzje skierowane przeciwko Kościołowi (np. 12 września 1945 r. krajowy Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podjął uchwałę w sprawie zerwania konkordatu ze Stolicą Apostolską). Jednocześnie komunistyczny aparat bezpieczeństwa przygotowywał się do rozpoczęcia walki z Kościołem katolickim. Urząd Bezpieczeństwa prześladował duchownych udzielających pomocy podziemiu niepodległościowemu, rozpracowywał instytucje kościelne, gromadził informacje o duchownych. Takie działania UB prowadził również przeciwko prymasowi. Sprawdzano jego korespondencję, poszukiwano informacji z okresu pobytu w niemieckim więzieniu. Zachowane dokumenty sugerują, że komuniści planowali oskarżyć prymasa Hlonda o współpracę z hitlerowcami. Zagadką jest również przyczyna nagłej śmierci prymasa Augusta Hlonda w dniu 21 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności 22 października 1948 r. W zachowanych donosach agentów UB pojawiają się bowiem informacje o celowym zgładzeniu głowy polskiego Kościoła w Polsce. Słowa kluczowe: August Hlond, Kościół katolicki, Urząd Bezpieczeństwa 22 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności „Po co ta wojna?! Odbieramy Kresy? Ależ na tych "Kresach" 80 procent ludności to Rusini, Żydzi lub Rosjanie, a więc – wrodzy. Gdybym nie był żołnierzem, zostałbym anarchistą” (Jerzy Konrad Maciejewski). Obraz wojny polsko-sowieckiej (1919-1921) w opisach Michał Ceglarek, [email protected], Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Zaproponowany temat jest próbą interdyscyplinarnego ujęcia wojny polsko-sowieckiej 1919-1921 jaki pozostawili po sobie jej uczestnicy. Autor zamierza zaprezentować obraz tejże wojny na przykładzie Stanisława Rembeka (dwa arcydzieła: W polu i Nagan), Jerzego Konrada Maciejewskiego (Zawadiaka. Dzienniki frontowe 1914-1920) oraz Eugeniusza Małaczewskiego (Koń na wzgórzu). Na podstawie doświadczeń związanych z udziałem w wojnie Rembeka, Maciejewskiego oraz Małaczewskiego, autor chce poprzez analizę historyczno-literacką ich dzieł nakreślić obraz i charakter wojny o niepodległość i suwerenność Polski w latach 1919-1921. Zaproponowane dzieła i ich autorzy nie są przypadkowi. Skazani na „przymusową nieobecność” w literaturze polskiej po 1945 r. i zapomniani przez polskich czytelników zasługują na wydobycie z odmętów niepamięci. Tym bardziej, że działa, które po sobie pozostawili są wyjątkowe: dzięki skrupulatnym zapisom widzimy tamte frontowe dni. Widzimy oszczędność słów, brak rozległych opisów, nieobecność komentarzy, nie eksponowanie patosu i bohaterstwa. Wojna widziana nie tylko przez pryzmat legendy niepodległościowej, ale wojna z wszystkimi swoimi okropnościami. Słowa kluczowe: wojna polsko-sowiecka 1919-1921, literatura o wojnie z Rosją sowiecką, Stanisław Rembek, Adam Grzymała-Siedlecki, Eugeniusz Małaczewski 23 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Folwark zwierzęcy. Krótka historia wielkich nadziei Martyna Hoffman, [email protected]; Instytut Socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu Współczesna historia Polski to historia wielkich zmian i wielkich nadziei. Nadziei, które zamiennie używane były ze słowem „demokracja”. Ustrój, mający być remedium na postsocjalistyczne powikłania zdaje się jednak być coraz bardziej rozczarowującym, co przejawia się nie tylko w niskiej frekwencji wyborczej, ale także w liczbie oddawanych głosów nieważnych, które uznawane są za jeden z wyznaczników kondycji demokracji. Czy jednak jedynym? U progu pierwszej tury tegorocznych wyborów prezydenckich sztaby oficjalnych kandydatów zadrżały. Czarny koń wyborów przygalopował dumnie na scenę polityczną wraz ze sloganem „Yes we Sarna!” inspirowanym hasłem, które otworzyło Barack'owi Obamie drzwi do Gabinetu Owalnego. Sarna z krzesłem na głowie, „kandydatka” wykreowana przez satyryczny tygodnik „Faktoid” nie tylko stała się internetową sensacją, ale szybko zdobyła dość potężny (jak na zwierzę niezrzeszone) elektorat. Zdjęcia umieszczonych na portalach społecznościowych kart, okraszonych szkicami i dopiskami, oprócz zebrania pod sobą wielu „lajków”, wywołały liczne komentarze internautów ,które lata polskiej wolności opisują w kategoriach gorzkich rozczarowań. Celem wystąpienia będzie próba omówienia zjawiska sporządzania dopisków na kartach wyborczych jako wyrazu rozczarowania demokracją, na przykładzie inicjatywy społecznościowej „W nadchodzących wyborach głosuję na Sarnę z krzesłem na głowie”. Oczywiście, można zastanawiać się nad sensem analizy kariery politycznej parzystokopytnej kandydatki, której „głosy”, które nie zostały uwzględnione w oficjalnych statystykach. Sprawa wbrew pozorom jest jednak poważna, bo choć sarna nie została prezydentem, to stała się rzeczniczką tych, których zdaniem demokracja najwyraźniej została, zwyczajnie po zwierzęcemu „zrobiona w konia”. Słowa kluczowe: rozczarowanie demokracją, wybory, nieposłuszeństwo obywatelskie 24 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Czy można w ogóle mówić o niepodległości Polskiej Republiki Ludowej? Artur Jochlik, [email protected]; Instytut Filozofii, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski w Katowicach Na początku mojego wystąpienia przedstawię argumenty zwolenników Polskiej Republiki Ludowej na to, że była ona państwem niepodległym. Następnie wypowiem się odnośnie tych argumentów z pozycji krytycznej. Wreszcie przedstawię własne argumenty na to, że Polska Republika Ludowa nie była państwem niepodległym. Na końcu omówię tę samą kwestię w odniesieniu do lat 1981-1989. W dalszej części przyjrzę się argumentom osób mówiących o tym, że Polska Republika Ludowa była państwem totalitarnym. Przedstawię jakimi cechami charakteryzują się takie państwa (kult jednostki, silna pozycja wodza w partii, kult siły, polityczne represje, kontrola nad ekonomią, powszechny terror jako narzędzie dyscypliny, powszechna inwigilacja, kreacja wroga narodu). Następnie zwrócę uwagę, że tym, co przede wszystkim przemawia za tym, że PRL nie była państwem totalitarnym, jest brak kultu wodza: społeczeństwo miało być wierne partii. Przedstawię również krótko różnice w działaniu ZOMO oraz Czeka, aby zwrócić uwagę na znaczenie terroru. Następnie przedstawię różnicę w postrzeganiu Zachodu przez Polską Republikę Ludową i Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną. Przedstawię wniosek, że można w PRL dostrzegać co najwyżej pewne cechy ustroju totalitarnego. Z pewnością nie była jednak państwem niepodległym. Słowa kluczowe: PRL, niepodległość, Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego 25 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Od „egoizmu narodowego” do „nacjonalizmu chrześcijańskiego” – ewolucja w Ruchu Narodowym w drodze ku kształtowaniu tożsamości narodowej Mateusz Kofin, [email protected], Instytut Politologii, Akademia Ignatianum w Krakowie, www.ignatianum.edu.pl , Wydział historii i dziedzictwa kulturowego UPJPII w Krak owie, UPJPII w Krakowie, www.upjp2.edu.pl „Polską rządzą dwie trumny – Piłsudskiego i Dmowskiego”, mawiał profesor J. Giedroyc, wskazując ogromny wpływ dwóch największych mężów stanu z 20-lecia międzywojennego w odzyskaniu po 123 latach niepodległości oraz ich spuścizny ideowej kształtującej współczesną myśl polityczną. Stanisław Cat-Mackiewicz podkreślając geniusz obydwu postaci, twierdził „że instytucja ostracyzmu ma swoje uzasadnienie i że nieszczęściem dla ula pszczół jest, gdy zamiast jednej, ma dwie matki”. Roman Dmowski przywódca Ruchu Narodowego pomimo, że w okresie międzywojennym większość czasu, władzę sprawował obóz sanacji, według Mackiewicza wychowywał społeczeństwo polskie, kształtując jego poglądy, czego przykładem miała być organizacja piłsudczyków Ozon, która przyjęła program ideowy nie Piłsudskiego, lecz Dmowskiego, dowodząc w ten sposób jego zwycięstwo (S. Mackiewicz, Historia Polski od 11 listopada 1918 do 17 września 1939, Universitas, Kraków 2012 s. 47.). Ewolucja, która dokonała się w ideologii Ruchu Narodowego, w stosunku do wiary katolickiej od „egoizmu narodowego” Z. Balickiego do „nacjonalizmu chrześcijańskiego” J. Giertycha, umocniła przedrozbiorową tożsamość narodową opartą na nierozerwalnym związku z katolicyzmem. Silna więź społeczna oparta na wierze katolickiej, pozwoliła przetrwać okres okupacji i komunizmu, a w latach późniejszych przy wsparciu św. Jana Pawła II w sposób bezkrwawy odzyskać pełną niepodległość w 1989 roku. Słowa kluczowe: tożsamość narodowa, Ruch Narodowy, Roman Dmowski, niepodległość 26 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Nie tylko szablą... Rola archeologii w walce o utrzymanie tożsamości narodowej Polaków w okresie zaborów Adrianna Szczerba, [email protected]; Katedra Archeologii Historycznej i Bronioznawstwa, Instytut Archeologii, Wydział Filozoficzno - Historyczny, Uniwersytet Łódzki Każda grupa społeczna chce wykształcić dzieci na swój własny obraz i podobieństwo. Każdy naród stara się uchronić własne wartości przed interwencją z zewnątrz. U Polaków ta potrzeba była szczególnie silnie odczuwana w okresie zaborów, a źródło budzenia ducha narodowego upatrywano m.in. w zabytkach. Na ich straży stali wówczas archeolodzy, którzy sami siebie wówczas określali starożytnikami lub miłośnikami starożytności. Podejmowali oni rozmaite działania na rzecz ochrony zabytków – pamiątek bytu narodowego, ale – co ważniejsze – uświadamiali społeczeństwo, że zabytki to nasza spuścizna po przodkach, której nie wolno roztrwonić. Pamiętano przy tym, że są one jedynym źródłem wiedzy dla poznania naszych najstarszych dziejów, więc trzeba je chronić dla nauki i dla przyszłych pokoleń. Celem referatu jest przybliżenie najważniejszych inicjatyw na polu polskiej archeologii okresu zaborów, których podejmowano w obronie zagrożonej polskiej tożsamości. Mowa m.in. o inwentaryzacji zabytków archeologicznych i architektonicznych w terenie, kolekcjonerstwie pamiątek przeszłości, wystawach starożytności, czy też szczególnym zainteresowaniu Wawelem (troska o zachowanie w godnym stanie tego narodowego monumentu z różnym natężeniem przejawiała się nieprzerwanie od końca XVIII w.). Słowa kluczowe: historia archeologii polskiej, archeologia polska w okresie zaborów, ochrona zabytków archeologicznych, archeologia tożsamości 27 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Droga do wolności drogą do niepodległości? O walce w imię wolności w XIX i XX wieku Emil Antipow, [email protected] m; Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, www.uj.edu.pl Ogólnie mówiąc, droga do wolności, dążenie do wolności w wieku XIX i XX, utożsamiana jest z dążeniem do niepodległości. Jednak okazywało się, że wolnościowe dążenia Polaków w postaci walki zbrojnej odsuwały cel nadrzędny – niepodległość. Nie jest bowiem prawdą, że do niepodległości dojść można było w jeden tylko sposób, jedną drogą – poprzez walkę. Nadzwyczajne warunki wieku XIX i XX nakazywały rozwagę, ostrożne rachowanie własnych możliwości oraz korzystanie z nadarzających się okazji. Mozolnie wypracowywana sytuacja była nierzadko zaprzepaszczana przez porywy zbrojne podsycane ideą wolności. W przypadku niepowodzeń całe społeczeństwo narażone było na obniżenie poziomu bezpieczeństwa, ograniczenia wolności, a nawet na śmierć. Wynika stąd, że walka zbrojna mogła osiągnąć cel jedynie w ograniczonej postaci. Niestety, na co zwraca się uwagę, walka zbrojna była uważana często za jedyną słuszną opcję odzyskania niepodległości. Takie stanowisko podsycała opinia publiczna, a to zmniejszało możliwości skutecznego działania władz. Emocje i podejrzenia o brak patriotyzmu brały górę nad rozwagą czy polityczną kalkulacją, a kluczową kwestią okazywało się rozpoczęcie i prowadzenie walki, nawet jeśli nie było już szans powodzenia. Taki scenariusz odnosi się do wielkich zrywów zbrojnych, m.in. powstania listopadowego i styczniowego, kampanii wrześniowej czy powstania warszawskiego. Niepodległość nie jest dana raz na zawsze; jest to, podobnie jak wolność, proces, który należy „uaktualniać”. Warto więc zastanowić się nad działaniami, które podejmowano po odzyskaniu niepodległości w roku 1918. Co pozwalało nam utrzymywać stan bezpieczeństwa, a co prowadziło do walki? W swoim wystąpieniu chciałbym zwrócić uwagę na problem walki o wolność Polaków oraz na opinię publiczną, która kwestię tę co jakiś czas eksponowała. Będę się powoływał m.in. na dzieła tzw. krakowskich 28 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności stańczyków, a także Stanisława Stommy, Stanisława Cata-Mackiewicza, Jana Ciechanowskiego, Bronisława Łagowskiego. Słowa kluczowe: wolność, niepodległość, bezpieczeństwo, walka, opinia publiczn 29 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Niepodległość nie jest dana raz na zawsze – największe zagrożenia dla Polskiej niepodległości, analiza porównawcza Mateusz Harzowski, [email protected], Wydział Nauk Społecznych, Uniwersy tet Wrocławski, www.uni.wroc.pl Bartosz Wujec, [email protected], Wydział Nauk Społecznych, Uniwersy tet Wrocławski, www.uni.wroc.pl Parafrazując pamiętne słowa Jana Pawła II, który powiedział iż „wolność nie jest dana raz na zawsze” należy również pochylić się nad pytaniem czy niepodległość dana jest raz na zawsze. Odpowiadając na to pytanie konieczna wydaje się być analiza zagrożeń, które mogłyby skutkować utratą owej niepodległości począwszy od roku 1918 aż po współczesność. Referat dotyczy przede wszystkim istotnych zagrożeń, mogących wpłynąć na byt państwa polskiego. W tym celu dokonano komparastyki istotnych zagrożeń zewnętrznych dla niepodległości RP oraz ewentualnych możliwości przeciwdziałania tymże zagrożeniom. Wykonana została analiza historyczno-politologiczna kierunków i rodzajów zagrożeń w omawianym okresie. Pod uwagę wzięto również ich relewantność. Do ich określenia wykorzystano źródła naukowe, dokumenty państwowe oraz doniesienia medialne. W badaniu postawione zostały następujące tezy, na które odpowiedź zostanie udzielona w czasie wystąpienia. Prezentują się one w sposób następujący: H1: Współcześnie na Polskę czeka więcej zagrożeń dla niepodległości niż kiedykolwiek w analizowanym okresie. H2: W czasach współczesnych Polska dysponuje lepszymi mechanizmami odpowiedzi na zagrożenia dla niepodległości niż w miało to miejsce w latach wcześniejszych. H3: W latach 1918-2015 istniały realne zagrożenia trwałej utraty niepodległości. Słowa kluczowe: niepodległość, zagrożenia, próżnia bezpieczeństwa, sojusze, bezpieczeństwo 30 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Droga do niepodległości Polski ukazana w literaturze Jowita Jacak, [email protected] , Wydział Politologii, Uniwersytet Marii Curie -Skłodowskiej, www.uni.wroc.pl Celem mojego referatu będzie ukazanie, w jaki sposób pisarze okresu dwudziestolecia międzywojennego (S. Żeromski, Z. Nałkowska, S. Witkiewicz) odnosili się do niepodległego państwa polskiego. Pokazanie, że odzyskanie niepodległości to dopiero początek. Zamierzam pokazać, w jaki sposób Polacy musieli stanąć w walce z własnymi słabościami, ze swymi uprzedzeniami, zabobonami. Polska po odzyskaniu niepodległości stanęła dopiero na początku tej drogi do państwa marzeń. W 1918 roku cel tej drogi był bardzo odległy, a rzeczywistość odrodzonej Polski rozwiewała złudzenia, że prędko uda się z niej uczynić Polskę wszystkich Polaków. Szerzyły się podziały. Społeczeństwo było mocno podzielone. Bogaci opływali w dostatek, a biedni umierali z głodu i chorób. Pokażę, jaki kraj widzieli pisarze i o jakim kraju pisali, gdyż ich zdaniem stan ten wymagał natychmiastowych zmian. Przedstawiony problem może być przyczyną do dyskusji na temat wartości postulowanych przez poetów okresu dwudziestolecia międzywojennego i ich aktualności we współczesnym świecie. Słowa kluczowe: 20-lecie w literaturze, wartości, utwory, poeci, niepodległość 31 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności „(...) gdy przyszła do głosu Nauka, wróciła do głosu też Sztuka”. Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego jako symbol drogi do niepodległości Agnieszka Ka nia, [email protected], Instytut Historii, Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Jana Kochan owskiego, www.ujk.edu.pl Cytat zawarty w tytule pochodzi z przemówienia Ferdynanda Ruszczyca z 1923 r. Artysta, znany pejzażysta, ale i inicjator zycia kulturalnego międzywojennego Wilna, dołożył wiele starań, by Wydział Sztuk Pięknych mógł powstać. Ruszczyc widział konieczność istnienia placówki artystycznej, która uczyć miała estetyki, wrażliwości oraz miłości do kraju ojczystego. Uważał, że sztuka jest tak samo ważna jak nauka. Chciał na swoim wydziale kształcić przyszłych architektów-budowniczych niepodległej Polski oraz konserwatorów zabytków, którzy dbać będą o dziedzictwo kulturowe kraju. Referat dotyczyć będzie okoliczności powstania Wydziału, a także stosunku władz Rzeczypospolitej. Postaram się odpowiedzieć jaką rolę pełniła sztuka oraz osoba Ferdynanda Ruszczyca w tworzeniu polskiej uczelni w niepodległym kraju. Poruszona zostanie tematyka zajęć oraz odczytów powszechnych, którymi starano się przybliżyć piękno rodzimego kraju. Przedstawię patriotyczne postawy wykładowców, którzy w swojej pracy artystycznej i pedagogicznej widzieli misję, która miała służyć prawidłowemu rozwojowi niepodległej Polsce. Słowa kluczowe: Uniwersytet Stefana Batorego, Ferdynand Ruszczyc, sztuka w dwudziestoleciu międzywojennym, nauka w dwudzuestoleciu międzywojennym 32 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Centralny Okręg Przemysłowy w II Rzeczypospolitej Aleksandra Pijas, [email protected]; Katedra Prawa Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Centralny Okręg Przemysłowy w II Rzeczypospolitej był strategicznym instrumentem industrializacji tzw. "trójkąta bezpieczeństwa" w widłach Wisły i Sanu, która to została zainicjowana w okresie międzywojennym, a mianowicie w 1937 roku. O lokalizacji inwestycji zadecydowały w głównej mierze faktor demograficzny i strategiczny, a także dostęp do zasobów surowcowych. Nierzadko określa się realizację tego przedsięwzięcia mianem fundamentalnego w perspektywie rozwoju gospodarczego II Rzeczypospolitej. Pomysłodawcą tego konceptu był wicepremier i minister skarbu Eugeniusz Kwiatkowski. Utworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego argumentowano przede wszystkim niecierpiącą zwłoki koniecznością wzmocnienia struktury obronnej państwa zważywszy na nastroje polityczne w tym okresie tuż za zachodnią granicą. Ponadto powstanie COP-u miało być przyczyną do zorganizowania sprzyjającej koniunktury umożliwiającej dalszy rozwój procesu uprzemysłowienia oraz dokonanie przebudowy struktury II Rzeczypospolitej. Centralny Okręg Przemysłowy rozprzestrzeniał się na terenach wschodniej części województwa kieleckiego i krakowskiego, południowej części województwa lubelskiego i zachodniej części województwa lwowskiego. O położeniu zamierzonej inwestycji, jak już wspomniano na wstępie, przesądziły "programowe" determinanty. Niniejszy abstrakt odnoszący się do wystąpienia stanowi zaledwie zarys, bowiem szczególnie istotny jest także aspekt prawny, a mianowicie mowa o regulacjach normatywnych odnoszących się do funkcjonowania tegoż okręgu. Słowa kluczowe: Centralny Okręg Przemysłowy, industrializacja, II Rzeczpospolita 33 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Udział członków Towarzystwa Tomasza Zana w drodze do wolnej Polski Izabella Kopczyńska , [email protected], Zakład Dydaktyki Historii, Wydział Historyczny, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, www.wydzial.historyczny.amu.edu.pl Głównym celem wystąpienia będzie ukazanie roli członków Towarzystwa Tomasza Zana w walce o niepodległość Polski. W pierwszej części wystąpienia zostanie zaprezentowana historia tajnej organizacji młodzieżowej Towarzystwa Tomasza Zana w Wielkim Księstwie Poznańskim. Przede wszystkim skupiając się na jej działalności oraz wyznaczonych przez nią celów. Poruszona zostanie również kwestia kształtowania przez towarzystwo młodzieży na patriotę gotowego poświęcić się w imię niepodległej Polski. W drugiej części wystąpienia omówiony zostanie udział członków Towarzystwa Tomasza Zana w Powstaniu Wielkopolskim. Na podstawie wspomnień i materiałów archiwalnych zostaną przedstawieni członkowie Towarzystwa Tomasza Zana, którzy wzięli udział w Powstaniu Wielkopolskim. Całość rozważań będzie koncentrować się przede wszystkim na analizie kwestii wychowania młodzieży przez tajną organizację samokształceniową Towarzystwa Tomasza Zana funkcjonującej na terenie szkół gimnazjalnych, co skutkuję w przyszłości otrzymaniem przez Polskę patriotów gotowych walczyć o jej niepodległość. Słowa kluczowe: Powstanie Wielkopolskie 1918/1919, Towarzystwo Tomasza Zana, organizacje młodzieżowe, zabór pruski 34 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Semper Fidelis. Obrona Lwowa od listopada 1918 roku do kwietnia 1919 roku w świetle dziennika „Czas” Magdalena Gibiec, [email protected]; Zakład Historii Europy Wschodniej, Uniwersytet Wrocławski, www.uni.wroc.pl Polacy przez lata walczyli o niepodległość. Kiedy w końcu odzyskali ją w 1918 roku, po 123 latach niewoli, stanęło przed nimi kolejne ważne zadanie – ukształtowanie granic odbudowanego państwa. O przynależności Warmii i Mazur rozstrzygnął plebiscyt, spór z Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński zakończył się niepowodzeniem, trzy powstania zadecydowały o położeniu Górnego Śląska, natomiast kwestię granicy wschodniej rozwiązać miała m. in. wojna z Zachodnioukraińską Republiką Ludową. Jej najważniejszym epizodem były walki o Lwów toczące się od listopada 1918 roku do końca kwietnia 1919, zakończone polskim sukcesem. Mimo bogatej literatury na temat walk polsko-ukraińskich we Lwowie, wiele kwestii nie zostało jeszcze do końca wyjaśnionych i wymaga bliższej analizy, Niniejsza praca jest próbą przedstawieniem zagadnienia z nieco innej perspektywy, mianowicie stanowiska zajmowanego przez polskie społeczeństwo, wyrażonego na łamach krakowskiego dziennika „Czas”, który przez cały okres szczegółowo relacjonował zmagania we Lwowie. Naturalnie walki o jedno z najważniejszych polskich miast wpisywały się w nurt wydarzeń związanych z odzyskiwaniem przez Polskę niepodległości i próbą ukształtowania zarówno granic jak i rządu. To, jak postrzegano walki, w jakim stopniu całe społeczeństwo utożsamiało się z obrońcami i jak przebiegała pomoc, miało istotny wpływ na ich bieg oraz stosunek Polaków do tych wydarzeń. Mieszkańcy Lwowa, jak często się podkreśla, lojalnie działali w interesie polskim, a już wcześniej, w czasie zaborów, aktywnie działali na rzecz wskrzeszenia państwa. Nie bez powodu przylgnął do miasta przydomek „Semper Fidelis”, co z łacińskiego oznacza „zawsze wierny”. Te kwestie wciąż pozostają w cieniu innych wątków, jak choćby aspektu militarnego. Słowa kluczowe: Lwów, walki polsko-ukraińskie, obrona 35 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Rola Kresów w drodze Polski do wolności. Rys historyczny i współczesne rozumienie tożsamości kresowej Łukasz Jarosław Wolski, [email protected] m, Instytut Politologii, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Wrocławski, www.politologia.uni.wroc.pl Natalia Helena Tomaszewska , [email protected], Instytut Politologi Kresy zawsze silnie zakorzenione były w polskiej świadomości i miały niemały wpływ na budowę i umacnianie tożsamości narodowej. Również na polu kulturowym, militarnym czy ekonomicznym, choć różnie kształtując się na przestrzeni lat, odegrały ważną rolę w drodze Polski do wolności. Będąc swego rodzaju spoiwem, podporą, a również silnie zakorzenionym w społeczeństwie mitem, przetrwały w zbiorowej świadomości Polaków czasy komunistycznego reżimu autorytarnego, co tylko świadczy o ich silnym zakorzenieniu i znaczeniu. Ów kresowa tożsamość, ponad 70 lat po utracie wschodnich ziem przez Polskę, w dalszym ciągu istnieje w społeczeństwie, czego wyrazem są liczne inicjatywy z tą tematyką związane. Niniejsza praca na celu ma usystematyzowanie wydarzeń związanych z Kresami, a także przedstawienie ich "wkładu" w tworzenie się niepodległego państwa polskiego. Przedstawić ma również kształtowanie się oraz siłę świadomości kresowej w XX wieku. Finalnie też, praca pokazać ma w jakiej formie tożsamość i mit Kresów przetrwały do dzisiaj i jak postrzegane są one przez starsze (wychowane jeszcze na wschodzie) pokolenie oraz ludzi młodych. Praca, oprócz historycznego opracowania dotyczącego Kresów II Rzeczpospolitej, zawiera również badania dotyczące obecnych postaw Polaków wobec Kresów, które wykonane zostały przez autorów. Słowa kluczowe: niepodległość, Kresy, Polska, tożsamość, naród 36 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Oficerski Honor u progu Drugiej Rzeczypospolitej – studium prawno-historyczne Grzegorz Kulka, [email protected], Instytut Hist oryczny, Uniwersytet Wrocławski Wszędzie i od zawsze honor był jedną z największych wartości każdego oficera. Tym bardziej miał on ogromne znaczenie u Polaków, którzy po ponad wiekowym zniewoleniu poczuli powiew wolności i chwycili za broń w imię odzyskania niepodległości. Honor stał się dla nich, zwłaszcza dla osób czynnie uczestniczących w walkach, wartością nadrzędną, która z jednej strony budziła w nich braterstwo broni, z drugiej zaś stanowiła wymiar obyczajowo-kulturalny i dyscypliny wojskowej. Doprowadziło to do sytuacji, że zaczęto interesować się nim od strony prawnej. Już w legionach przeprowadzono taką próbę - spisując „Statut postępowania w sprawach honorowych oficerów polskich” (1917 r.), a następnie (w grudniu 1918 r.) - „Statut Oficerskich Sądów Honorowych”, który stał się na długie lata (do 1947 r.) jedną z podstaw wojskowej temidy. W swoim referacie ukazana zostanie problematyka oficerskiego honoru od strony historyczno-prawnej, tzn. pojawiających się precedensów w niepodległej Polsce, orzecznictwa Oficerskich Sądów Honorowych. Tematyka ta budzi jeszcze większe kontrowersje, gdy zauważy się istnienie tzw. Kodeksu Boziewicza (jednego z 9 obowiązujących kodeksów honorowych w polskim społeczeństwie okresu II RP), po który sięgali polscy oficerowie pragnący likwidować powstałe zatargi honorowe poprzez pojedynek co było zabronione „prawem wojskowym” (karnym, honorowym). Słowa kluczowe: honor, Oficerskie Sądy Honorowe, Kodeks Boziewicza. 37 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności „Dziady” Adama Mickiewicza – reinterpretacja dramatu jako odpowiedź na sytuację polityczną Polski lat 60 Natalia Popłonikowska , [email protected]; Katedra Literatury i Tradycji Romantyzmu,Wydział Filologi czny, Uniwersytet Łódzki, www.filolog.uni.lodz.pl Podejmując temat drogi do wolności w Polsce, nie sposób pominąć działania w obszarze kultury. Pisząc o obszarze kultury mam na myśli wszelkie aktywności twórcze, które nawiązywały do wolności. Koniec lat 60. ubiegłego wieku to m.in. premiera Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym w Warszawie. Premiera romantycznego dramatu przyczyniła się do manifestacji i strajków prowolnościowych. Środowiska akademickie wyszły na ulice, aby walczyć o wolność słowa w Polsce. Wiele osób uważało, że inscenizacja Dziadów była manifestacją Dejmka. Warto poddać analizie zamierzenia reżysera i zastanowić się, czy pośrednią przyczyną wydarzeń marca ’68 roku była inscenizacja czy dramat Mickiewicza, będący sztandarowym utworem literackim nawołującym do walki o wolność narodu. Podejmując temat Dziadów z 1967 roku analizuję reinterpretację dramatu romantycznego w okresie niepokojów społecznych i nastrojów narodowo-wyzwoleńczych. Tym samym dowodzę, że literatura ma duży wpływ na kształtowanie historii. Słowa kluczowe: Dziady; Marzec'68; Dejmek; Mickiewicz 38 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Koncepcje wolnej Polski w świetle publicystyki obozu narodowego w latach 40-tych XX wieku Patryk Jakub Frydel, [email protected] ; Wydział Historyczno Pedagogiczny ; Instytut Histor ii ; Uniwersytet Opolski, www.uni.opole.pl, www.historia.uni.opole.pl Od momentu utraty niepodległości w 1939 roku publicyści obozu narodowego kreowali wizje przyszłego państwa. Liczono, że po odzyskaniu wolności, to właśnie jedna z tych koncepcji odegra istotną rolę w budowie nowej Polski. Na szczególną uwagę zasługują dwa pomysły: 1. Koncepcja nakreślona przez Stronnictwo Narodowe. Cechowała się umiarkowanym kapitalizmem, solidaryzmem narodowym oraz demokracją 2. "Katolickie Państwo Narodu Polskiego" postulowane przez działaczy Obozu Narodowo-Radykalnego ("Grupę Szańca"). Według takiego modelu ustrojowego zamiast klasycznie pojmowanej demokracji chciano wprowadzić "trzecie rozwiązanie" – rządy "elity narodowej" – reprezentantów różnych grup i kierunków politycznych. Obie koncepcje promowano przez okres okupacji, oraz po 1945 roku. To właśnie o nie walczyło podziemia narodowe NSZ i NZW. Dzisiaj, w dobie mody na patriotyczną odzież, często spotkać można koszulka z krzyżem Narodowych Sił Zbrojnych. Niestety nie wielu zdaje sobie sprawę, że członkowie tej organizacji walczyli nie tylko o niepodległość, ale o Wielką Polskę. Warto przedstawić i porównać obie wizje. Niezrealizowane i ambitne mogły odegrać istotną rolę w budowie społeczeństwa obywatelskiego, związanego wspólnotą i kierującego się solidaryzmem narodowym. Słowa kluczowe: Stronnictwo Narodowe , Wielka Polska , Obóz NarodowoRadykalny 39 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności „Przerwane tajemnice...” Oficerowie wywiadu cywilnego PRL w roku 1989 wobec wyzwań transformacji ustrojowej w Polsce. Zarys próby syntezy Mirosław Dariusz Karpiński , Wydział Humanistyczny,Instytut Historii, Zakład Historii Społecznej XX wieku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Referat (artykuł), ma na celu próbę przedstawienia dalszych losów – i ewentualnej służby – tzw. oficerów czynnych wywiadu cywilnego PRL w roku 1989, których transformacja ustrojowa w Polsce zastała na placówkach dyplomatycznych lub w trakcie wykonywania tzw. „czynności operacyjnych” poza granicami kraju. Bazę źródłową do tej części pracy, stanowią: wspomnienia, wywiady, artykuły publicystyczne oraz literatura autobiograficzna tzw. Funkcjonariuszy czynnych wywiadu cywilnego PRL w 1989 roku – ( M. Zacharski, G. Czempiński, A. Makowski, T. Turowski, Z. Siemiątkowski, S. Petelicki i inni.). Autor stawia sobie również za cel podjęcie próby przedstawienia linii głównego charakteru przemian pozycji i kompetencji ustrojowych w odrodzonych „służbach specjalnych” III RP na odcinku cywilnym latach 1989 – 2002 (Służba Bezpieczeństwa – Urząd Ochrony Państwa). Materiałem źródłowym tego zagadnienia są: opracowania resortowe Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Dziennik Ustaw oraz Monitor Polski; publikacje o charakterze publicystyczno-historycznym; wypowiedzi publiczne szefów i funkcjonariuszy wyżej wymienionych struktur; komunikaty prasowe; publicystyka historyczno-dokumentalna: opracowania historyczne, wspomnienia i autobiografie (K. Miodowicz, K. Kozłowski, Z. Siemiątkowski, P. Niemczyk, P. Naimski, Z. Nowek i inni.) Ponadto artykuł ma też za cel, przedstawienie obrazu zreformowanych cywilnych służb specjalnych w 1990 roku, funkcjonującego w tzw. przestrzeni publicznej pierwszej dekady III RP. Słowa kluczowe: wywiad cywilny, rok 1989 , UOP, transformacja ustrojowa 40 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Aksjologia i prawnokarne wartościowanie przestępstw w Polsce Ludowej – pozory niepodległego demokratycznego państwa prawnego Łukasz Bartłomiej Pilarz , [email protected]; Katedra Prawa Międzynarodowego Publicznego i Prawa Europejskiego, Uniwersytet Śląski w Katowicach, www.wpia.us.edu.pl Praca dotyczy analizy prawno-karnego wartościowania czynów określonych w dyspozycjach norm sankcjonowanych wybranych przepisów karnych aktów normatywnych , które weszły w życie na terenie Polski Ludowej w latach 1944-1956. Określono w nich zakres penalizacji oraz stopień zachowania podstawowych norm humanitaryzmu prawa karnego. zakres penalizacji określonych czynów traktowanych jako gospodarcze, w związku z zwalczaniem ze szkodnictwem społecznym został określony szeroko, często bez poszanowania podstawowych zasad prawa karnego, jak chociażby zakaz retroakcji, stosowanie kary łącznej, kumulatywny zbieg przepisów. W szczególności zwrócono uwagę na Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 30 października 1944 r. o ochronie Państwa. Celem pracy jest określenie zakresu penalizacji jakie zostały zakreślone zakresem obowiązywania norm sankcjonujących. Większość uchwalonych w trybie przyspieszonym aktów prawnych okazała się być naruszeniem podstawowych zasad gwarancyjnych prawa karnego, co spowodowało znaczne zaostrzenie penalizacji w tym zakresie. Wzorowanie się na przykładach radzieckich spowodowało odejście od podstawowych gwarancji praw człowieka, jakie powinny być charakterystyczne dla demokratycznego państwa prawnego. Słowa kluczowe: przestępstwa gospodarcze, Polska Ludowa, prawo karne 41 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Dyplomacja ukraińska wobec Polski (1918-1920) Rafał Kolano, [email protected] , Uniwersytet Rzeszowski, Instytut Historii, www.ur.edu.pl/wydzialy/socjologiczno historyczny/instytut-historii Celem niniejszego referatu jest ukazanie opinii i stanowisk dyplomatów ukraińskich wobec odzyskania przez Polskę niepodległości. Stosunek dyplomatów dwu powstałych w tym czasie państw ukraińskich URL (Ukraińskiej Republiki Ludowej) i ZURL (Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej) nie był jednorodny. Szefowie ukraińskich placówek dyplomatycznych pochodzący z Naddnieprza wskazywali w pewnych momentach na wspólnotę interesów, a w każdym razie wspólnotę zagrożeń dla Polaków i Ukraińców ze strony bolszewików, zaś dyplomaci ukraińscy rodem z Galicji traktowali Polskę jako głównego wroga ich dążeń niepodległościowych. Analiza źródeł, uzupełniona literaturą fachową, prowadzi do wniosku, że trendowi powyższemu nie poddawali się w zasadzie nieliczni szefowie placówek dyplomatycznych ukraińskich i ich pracownicy (m. in. Mykoła Wasylko, Osyp Nazaruk). Sojusz z Polską traktowany był niechętnie przez zwolenników utrzymania federacji URL i ZURL (m. in. Dymtro Łewycki) i nawet przez dyplomatów naddnieprzańskich (Wiaczesław Łypynski), nie uwikłanych w spory polsko-ukraińskie, toczone w Galicji. Mimo to stosunek do Polski był bodaj najważniejszym zagadnieniem dyplomacji ukraińskiej, obok zabiegów o uznanie de iure państwowości ukraińskiej przez Ententę i koordynacji działań korpusu dyplomatycznego URL i ZURL. Słowa kluczowe: dyplomacja ukraińska, rozmowy w Karlsbadzie, pakt PiłsudskiPetlura 42 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Analiza konstytucyjno-prawna legalności wprowadzenia w Polsce stanu wojennego w 1981 roku Jakub Zemła, [email protected]; Studenckie Koło Naukowe Prawa Konstytucyjnego, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, www.umk.pl Wprowadzenie w Polsce stanu wojennego przez Radę Państwa w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku, oznaczało faktyczne zawieszenie praw i wolności obywatelskich oraz początek represji. Mimo upływu ponad 30 lat od wprowadzenia stanu wojennego i ustanowienia pozakonstytucyjnego organu państwowego, tj. Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, w debacie publicznej ciągle trwa dyskusja nad legalnością i zasadnością wydania dekretu proklamującego stan wojenny. Pomijając medialne spory i polityczne poglądy, warto skupić uwagę na aspekcie konstytucyjnoprawnym poruszanej sprawy i podjąć próbę wywodu syntetycznych wniosków pozwalających na rzetelną ocenę legalności stanu wojennego. W ocenie większości przedstawicieli nauk prawnych dekret Rady Państwa wprowadzający stan wojenny oraz dekrety towarzyszące, posiadały istotne wady prawne oraz godziły w porządek prawny ustanowiony przez Konstytucję PRL. Co więcej, mając na uwadze, choćby retroaktywność przepisów karnych zawartych w dekretach oraz brak właściwych kompetencji do wydania w/w aktów prawnych, można postawić wniosek, że Rada Państwa dopuściła się quasi zamachu stanu, naruszając ład i porządek konstytucyjny, który sama zamierzała ochraniać, a m.in. w taki sposób jej członkowie uzasadniali wprowadzenie stanu wojennego. W swoim wystąpieniu przedstawię argumenty aprobujące tezę o nielegalności stanu wojennego w aspekcie konstytucyjno-prawnym. Słowa kluczowe: stan wojenny, prawo konstytucyjne, PRL 43 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Republikańskie początki odradzającego się państwa polskiego (1916-1921). Perspektywa prawno-politologiczna Sławomir Ducher, [email protected], Katedra Prawa Konstytucyjnego, Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Artykuł porusza temat odbudowy polskiej państwowości po 123 latach zaborów i koncentruje się na procesie kształtowania republikańskiej formy jako fundamentalnej zasady ustrojowej. Praca obejmuje okres od 1916 roku, w którym został wydany tzw. akt 5 listopada stanowiący przełom w polityce zaborców wobec Polski – deklarację ustanowienia „samodzielnego” państwa polskiego z dziedziczną monarchią i ustrojem konstytucyjnym, do roku 1921 kiedy to uchwalono Konstytucję marcową przyjmującą formę republikańską w jej nowoczesnej demokratycznej postaci. Autor skupia się na procesie dochodzenia do rozwiązań przyjętych w ustawie zasadniczej, analizuje poszczególne propozycje ustrojowe pojawiające się w momencie odzyskiwania niepodległości, ich kontekst historyczny oraz przyczyny ostatecznego odrzucenia formy monarchicznej. Przedstawia znaczenie prowizorium konstytucyjnego i jego wpływ na treść podstawowych regulacji przyjętych w ramach ustawy z dnia 27 marca 1921 r. – Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Słowa kluczowe: II Rzeczpospolita, republikańska forma państwa, monarchia, ustrój, konstytucja 44 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności Konserwatyści krakowscy wobec zdarzeń roku 1918 Sławomir Wójs, [email protected]. Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego, historia.upjp2.edu.pl. Uni wersytet Jana Pawła II w Krakowie, www.upjp2.edu.pl Rok 1918 przyniósł przełom w spojrzeniu na możliwości budowy niepodległego państwa polskiego w kręgu konserwatystów krakowskich. Wydarzeniem, które doprowadziło do bankructwa planu konserwatystów na Polskę było podpisanie przez Austro-Węgry i Niemcy traktatu z Ukraińską Republiką Ludową. W traktacie tym Państwa Centralne uczyniły względem URL ustępstwa m.in. terytorialne, kosztem przyszłego państwa polskiego w zamian za dostawy zboża i innych zasobów żywnościowych. W wyniku tego załamała się polityka austrofilska prowadzona przez krakowskie środowiska zachowawcze. U zarania II Rzeczypospolitej zmienił się stosunek konserwatystów krakowskich co do osoby Józefa Piłsudskiego. Wszak to dzięki Naczelnemu Komitetowi Narodowemu któremu przewodził czołowy przedstawiciel środowiska zachowawczego Władysław Leopold Jaworski miał on możliwość prowadzenia swoich działań na dużą skalę czego Piłsudski po wojnie nie miał zamiaru pamiętać. W proponowanym tekście postaramy się prześledzić ewolucje poglądów zachowawców m.in. na ostatnie akordy I Wojny Światowej, odzyskaną 11 listopada niepodległość i ustrój odrodzonej po 123 latach Polski. Słowa kluczowe: traktat, pokój, niepodległość, konserwatyzm, wizja 45 Ogólnopolska Konferencja Naukowa Polska niepodległość – droga do wolności III RP z punktu widzenia funkcjonalnej teorii konfliktu Lewisa Cosera Dorota Litwin-Lewandowska, [email protected] , Zakład Filozofii i Socjologii Polityki , Wydział Politologii UMCS , www.umcs.pl Do analizy polskiej drogi do wolności po II wojnie światowej adekwatna wydaje się funkcjonalna koncepcja konfliktu Lewisa Cosera. W analizowaniu przemian społeczno-politycznych i ekonomicznych w Polsce celowe było zastosowanie kategorii systemu oraz funkcji i dysfunkcji, jakie występują pomiędzy podsystemami lub elementami systemu. Coser wyraźnie podkreślał znaczenie konfliktów w systemach, jako tych procesów, które naruszają stan równowagi, jednak ostatecznie prowadzą do homeostazy. To naturalna, genetycznie wręcz uwarunkowana, tendencja każdego systemu społecznego, by konflikty prowadziły do powstawania nowej jakości. W procesie tym nie bez znaczenia jest fakt przecinania bądź nakładania się konfliktów, prawomocności konfliktu, występowania zawartości rdzennej czy instytucji "kozła ofiarnego". Teoria ta wydaje się odpowiednia, by za jej pomocą opisać genezę przemian w Polsce, prowadzących ostatecznie do powstania demokratycznego, suwerennego państwa i autonomicznego społeczeństwa. Słowa kluczowe: konflikt społeczny, system społeczny, funkcja, dysfunkcja, homeostaza, transformacja, tranzycja 46 Indeks autorów Antipow E. ................................................................................................. 28 Bączek P. .................................................................................................... 21 Borkowski T. .............................................................................................. 16 Ceglarek M. ................................................................................................ 23 Ducher S. .................................................................................................... 44 Frydel P. J................................................................................................... 39 Gibiec M..................................................................................................... 35 Harzowski M. ............................................................................................. 30 Hoffman M. ................................................................................................ 24 Jacak J. ....................................................................................................... 31 Jochlik A. ................................................................................................... 25 Kania A. ..................................................................................................... 32 Karpiński M. D. .......................................................................................... 40 Kofin M. ..................................................................................................... 26 Kolano R. ................................................................................................... 42 Kopczyńska I. ............................................................................................. 34 Kowalski W. ............................................................................................... 13 Kulka G. ..................................................................................................... 37 Litwin-Lewandowska D. ............................................................................ 46 Moraczewski I. ........................................................................................... 20 Pijas A. ....................................................................................................... 33 Pilarz Ł. B. ................................................................................................. 41 Pluta K. ....................................................................................................... 18 Popłonikowska N. ...................................................................................... 38 Starzyk A. ................................................................................................... 18 Szczerba A.................................................................................................. 27 TomaszewskaN. H...................................................................................... 36 Wojtanowicz A. .......................................................................................... 14 Wolski Ł. J. ................................................................................................ 36 Wójs S. ....................................................................................................... 45 Wrochna P. ................................................................................................. 17 Wujec B. ..................................................................................................... 30 Zemła J. ...................................................................................................... 43 47
