docOdkrywam siebie. Ja i moja szkoła
download 
Reklamacja Transkrypt
Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła
Jolanta Faliszewska Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła Program edukacji wczesnoszkolnej w klasach I–III szkoły podstawowej Autor Jolanta Faliszewska Projekt okładki Magdalena Pilch Oprawa graficzna Artur Gulewicz, Tomasz Kozłowski Zdjęcia Corbis, Jay Gardner, shutterstock, Grzegorz Wrzecionowski Redakcja Grażyna Lech Korekta Krystyna Bajor Skład i łamanie Marek Zapała ISBN 978-83-7491-329-4 Grupa Edukacyjna S.A. 25-655 Kielce, ul. Łódzka 308 tel. 41 366 53 66, faks 41 366 55 55 e-mail:[email protected], http://www.mac.pl Spis treści 1. Wstęp ...........................................................................................................................................................................5 2. Charakterystyka programu....................................................................................................................................6 3. Obudowa dydaktyczna programu ......................................................................................................................6 4. Założenia teoretyczne programu ..........................................................................................................................8 5. Style uczenia się a inteligencje wielorakie .......................................................................................................16 6. Metody nauczania a inteligencje wielorakie ...................................................................................................16 7. Organizacja środowiska uczenia się ..................................................................................................................16 8. Rola nauczyciela w rozwijaniu inteligencji wielorakich dzieci ...................................................................17 9. Rola rodziców w rozwijaniu inteligencji wielorakich dzieci........................................................................18 10. Rola współpracy szkoły i rodziców w edukacji dzieci ...................................................................................18 11. Cele ogólne kształcenia i wychowania na pierwszym etapie edukacji .....................................................19 12. Cele szczegółowe kształcenia i wychowania na pierwszym etapie edukacji...............................................19 13. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania ......................................................................................21 14. Treści kształcenia w klasach I–III ......................................................................................................................22 Edukacja polonistyczna ........................................................................................................................................22 Język obcy nowożytny ...........................................................................................................................................28 Edukacja matematyczna.......................................................................................................................................30 Zajęcia komputerowe.............................................................................................................................................34 Edukacja społeczna i etyka ..................................................................................................................................37 Edukacja przyrodnicza .........................................................................................................................................38 Edukacja plastyczna i zajęcia techniczne .........................................................................................................39 Edukacja muzyczna ...............................................................................................................................................41 Wychowanie fizyczne .............................................................................................................................................43 3 15. Oczekiwane efekty aktywności ucznia, oddziaływań nauczyciela i rodziców ........................................46 16. Sprawdzanie osiągnięć uczniów .........................................................................................................................58 17. Indywidualizacja procesu nauczania.................................................................................................................60 18. Warto przeczytać ....................................................................................................................................................63 Załączniki 1–7 4 Mądrość to: zamiłowanie do patrzenia z wielu perspektyw, wprawa w patrzeniu z wielu perspektyw, i owoc patrzenia z wielu perspektyw. Zbigniew Pietrasiński 1. Wstęp Współczesna szkoła jako źródło informacji przegrywa z mediami. Prasa, radio, telewizja czy Internet dostarczają wiedzę szybko i w atrakcyjnej formie. Szkoła może jednak przyciągać uczniów, oferując im zdobywanie umiejętności: skutecznego uczenia się, selekcji informacji, wykorzystywania wiedzy i scalania obrazu świata, co można ogólnie nazwać kulturą poznawczą (Z. Pietrasiński, 1996). Szkoła również powinna wprowadzać uczniów w system wartości społecznych i duchowych w obrębie kultury, w której żyją. Z obserwacji wynika, że każde dziecko uczy się inaczej. Zadaniem nauczyciela jest uczyć w sposób uwzględniający ich predyspozycje i preferencje. Teoria inteligencji wielorakich Howarda Gardnera neguje jednolite widzenie inteligencji, a tym samym koncepcję szkoły, w której istnieje tylko jeden sposób nauczania, uczenia się i oceniania. W zamian proponuje tworzenie środowiska edukacyjnego, które będzie optymalne dla ucznia. Aby je stworzyć, nie potrzeba wielu nakładów finansowych, ale wiedzy nauczycieli, rodziców i nadzoru pedagogicznego o profilach inteligencji dzieci zgodnych z teorią inteligencji wielorakich, a także dobra wola wprowadzania tej wiedzy w życie w trakcie codziennej praktyki pedagogicznej. W programie Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła starano się przybliżyć nauczycielom koncepcję inteligencji wielorakich H. Gardnera. Z powodów oczywistych przedstawiono tylko zarys tej teorii, dołączono więc wykaz książek, które pozwolą zainteresowanym poznać ją dokładniej. Natomiast podręczniki Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła wraz z zeszytami zadań domowych przeznaczone do edukacji wczesnoszkolnej w klasach I–III to narzędzia, które pomogą nauczycielom i rodzicom rozwijać inteligencje wielorakie dzieci. 5 2. Charakterystyka programu Program Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła przeznaczony jest dla pierwszego etapu kształcenia ogólnego w szkole podstawowej. Przedstawiono w nim cele ogólne i szczegółowe kształcenia na tym etapie edukacji, materiał nauczania, oczekiwane efekty edukacyjne, a także opis optymalnych warunków realizacji wymienionych celów i wskazania dotyczące oceniania. Program ma układ spiralny. Umożliwia to powracanie do treści poruszanych w poprzednich klasach i prezentowanie ich w rozszerzonych kontekstach oraz zmienianie ich struktury w miarę poszerzania wiadomości i umiejętności dzieci. Układ taki sprzyja również zapamiętywaniu omawianych zagadnień przez dzieci. Program można dostosować do wymagań konkretnej szkoły, ze względu na jej warunki środowiskowe i potrzeby społeczne. 3. Obudowa dydaktyczna programu Skuteczna realizacja programu Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła możliwa jest dzięki materiałom edukacyjnym przeznaczonym dla dzieci, nauczycieli i rodziców, w których zamieszczono treści zgodne z wymogami Podstawy programowej MEN z 23.12.2008 roku. Do klasy pierwszej przygotowano: • dla dzieci – podręcznik z ćwiczeniami (10 części), zeszyty zadań domowych (5 części), wycinanki (2 części), ćwiczenia grafomotoryczne, zeszyty z powiększoną liniaturą i kratką, • dla nauczycieli – program nauczania, tablice demonstracyjne (2 części), poradnik metodyczny (10 części), 2 płyty CD, książkę do czytania Z pamiętnika Myszki, sprawdzian końcoworoczny. Do klasy drugiej i trzeciej przewidziano: • dla dzieci – podręcznik z ćwiczeniami (10 części), suplement Wielkanoc, zeszyty zadań domowych (10 części), wycinanki (2 części), lekturnik, • dla nauczycieli – tablice demonstracyjne (2 części), poradnik metodyczny (10 części), 2 płyty CD, sprawdziany. Podręcznik podzielono na 10 części, po jednej na każdy miesiąc nauki. W każdej części wydzielono bloki tematyczne podzielone na dni, które mają tematy przewodnie. Osobną część podręcznika w klasie drugiej i trzeciej stanowi Wielkanoc, w klasie pierwszej ta część zamieszczona jest w Wycinance, cz. 2. 6 W klasie drugiej i trzeciej podręcznik zaplanowany jest na 75% godzin dydaktycznych w każdym miesiącu. Pozostałe 25% godzin w miesiącu nauczyciel może przeznaczyć na realizowanie własnych pomysłów edukacyjnych, opracowanie lektury, zajęcia rozwijające twórczą aktywność dzieci, sprawdzenie i utrwalenie wiadomości, wycieczki, wyjścia do kina, teatru itp. Jeśli zespół uczniowski ma trudności dydaktyczne, materiał zawarty w podręczniku może być realizowany w wolniejszym tempie, przez cały miesiąc. Podręcznik zawiera tematykę związaną z kształtowaniem osobowości dziecka, świata wartości, tożsamości osobistej i społecznej, zasad współżycia, poszanowania godności swojej i innych ludzi. Wskazuje dzieciom źródła i sposoby rozwoju osobistego, a zawarte w nim treści ułatwiają modelowanie postaw pożądanych społecznie oraz dostrzeganie własnych zainteresowań i predyspozycji. Książka z tekstami do czytania Z pamiętnika Myszki zawiera krótkie teksty przeznaczone do czytania dzieciom przez nauczyciela. Teksty dotyczą tematyki poruszanej w podręczniku. Odnoszą się również do sytuacji przeżywanych w grupie szkolnej. Zeszyt zadań domowych – Domowniczek to zeszyt z zadaniami, które trzeba wykonać w domu. Zaplanowany jest na cztery dni w tygodniu. Ułatwia dziecku zapamiętywanie, co jest zadane i co trzeba przynieść na zajęcia do szkoły. Zawiera ćwiczenia dobrane w taki sposób, aby dziecko mogło je wykonać samodzielnie lub przy niewielkiej pomocy rodziców czy opiekunów. Służy do utrwalenia wiadomości i umiejętności szkolnych dziecka, rozwijania zaciekawienia światem oraz pobudzania do aktywności słownej, matematycznej, ruchowej, plastycznej, muzycznej, przyrodniczej. Pozwala rodzicom kontrolować przebieg edukacji dziecka i dostrzegać napotykane przez nie trudności oraz szczególne uzdolnienia. W Domowniczku zawarte są interesujące propozycje spędzania wolnego czasu w gronie rodzinnym, tytuły ciekawych książek, gry i zabawy. W każdym Domowniczku znajduje się artykuł Co powinni wiedzieć rodzice i opiekunowie. W artykułach przedstawione są najważniejsze informacje o istocie kształcenia zintegrowanego, rozwoju psychofizycznym dziecka oraz przyczynach trudności w nauce i zachowaniu. Mają one pomóc rodzicom w przezwyciężaniu trudności edukacyjnych i wychowawczych ich dzieci oraz wskazują źródła informacji i pomocy. Zaproponowana w Domowniczku forma współpracy między rodzicami i nauczycielami sprzyja świadomemu włączaniu się rodziny w proces edukacji dziecka. Kontrolowanie Domowniczka przez nauczyciela daje możliwość diagnozowania postępów edukacyjnych dziecka, a także wgląd w jego sytuację rodzinną. Wycinanki stanowią integralną część podręcznika. Zawierają ciekawe materiały do zajęć. Są tak zaprojektowane, aby dziecko mogło nadać każdej pracy swój indywidualny rys. Wycinanki dają dzieciom możliwość wyboru pracy. Opis sposobu jej wykonania ma na celu rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem i planowania pracy. Lekturnik (w klasie drugiej i trzeciej) można wykorzystać podczas tygodni przeznaczonych na zajęcia bez podręcznika. Zawiera on spis lektur dla danej klasy, metryczki lektur, informacje o autorach, objaśnienia wprowadzanych terminów literackich i pojęć związanych z edukacją czytelniczą, różnorodne ćwiczenia, propozycje prac plastycznych i technicznych, dodatkowe informacje i ciekawostki oraz wycinanki. Poradniki metodyczne zawierają: rozkład materiału nauczania, przewidywane osiągnięcia uczniów, scenariusze zajęć dziennych, scenariusze zajęć motoryczno-zdrowotnych, scenariusze opracowań lektur, scenariusze zajęć rozwijających różnorodne rodzaje aktywności dziecka (klasa druga i trzecia), scenariusze spotkań z rodzicami, wkładki z dodatkowymi materiałami do zajęć, karty osiągnięć edukacyjnych ucznia za każdy miesiąc. Sprawdziany zawierają: zadania z różnych obszarów aktywności edukacyjnych, szczegółowy opis celów zadań, punktację do każdego zadania i sugestię, w jaki sposób przeliczyć zdobyte punkty na oceny. 7 4. Założenia teoretyczne programu Najważniejszym wkładem, jaki może wnieść oświata do rozwoju dziecka, jest dopomożenie mu w znalezieniu dziedziny, która najbardziej odpowiada jego talentom, w której będzie kompetentnym fachowcem, w której praca będzie mu dawała zadowolenie. Howard Gardner amerykański psycholog, profesor neurologii Howard Gardner (ur. w 1943 r.) Co to są inteligencje wielorakie? W edukacji zawsze kładziono szczególny nacisk na rozwój inteligencji. Rozumiano przez nią pewną zdolność ogólną, którą posiada każdy człowiek w mniejszym lub większym stopniu i która determinuje jego wyniki w nauce. Howard Gardner poszedł dalej, dowodząc, że istnieją inteligencje wielorakie, które można kształtować i rozwijać, co zwiększa możliwości uczenia się dzieci. Definiuje on każdą z inteligencji jako zdolność rozwiązywania problemów albo kształtowania wytworów ludzkiej pracy, która ceniona jest w jednym lub wielu kręgach kulturowych lub społecznościach (H. Gardner, 2002). Inteligencje wielorakie to potencjały biologiczne każdego człowieka, które współdziałają ze sobą w celu rozwiązywania problemów i wytwarzania produktów. Połączenia różnych inteligencji oraz ich nasilenie decydują o zróżnicowaniu ludzi. Co ciekawe, połączenie różnych inteligencji w przypadku jednostki ma charakter synergii, a nie zwykłego połączenia, to znaczy, że całość nie jest tylko sumą części, ale czymś więcej. Inteligencje te zdeterminowane są przez czynniki środowiskowe, które sprzyjają ich rozwojowi lub nie, w zależności od kontekstu kulturowego, w którym żyje dana jednostka. 8 H. Gardner wyróżnił osiem rodzajów inteligencji: Inteligencja językowa Przejawia się między innymi w sprawnym posługiwaniu się symbolami, płynną mową i dobrym rozumieniem tekstu. Ludzie obdarzeni taką inteligencją mają bogaty zasób słów i za ich pomocą komunikują się z innymi niezwykle sprawnie. Przedstawiciel: Wisława Szymborska. Inteligencja matematyczno-logiczna Jej przejawem jest między innymi sprawne wykonywanie operacji na symbolach abstrakcyjnych, sprawne rozumowanie oraz wykonywanie wszelkiego rodzaju obliczeń. Przedstawiciel: Albert Einstein. Inteligencja wizualna i przestrzenna Wyróżnia się preferencją do posługiwania się operacjami wyobrażeniowo-przestrzennymi, myśleniem obrazami, a także wierną pamięcią wzrokową. Przedstawiciel: Pablo Piccasso. 9 Inteligencja muzyczna Przejawia się szczególnym rozumieniem treści, których nośnikiem jest dźwięk. Ludzie obdarzeni taką inteligencją swój stosunek do świata wyrażają poprzez dźwięki. Przedstawiciel: Wolfgang Amadeusz Mozart. Inteligencja przyrodnicza Przejawia się szczególnym zainteresowaniem naturalnym otoczeniem człowieka, rozumieniem świata roślin i zwierząt oraz zjawisk przyrody. Przedstawiciel: Karol Darwin. Inteligencja kinestetyczna Przejawia się w preferowaniu ruchu twórczego i sportowego. Własne ciało wykorzystywane jest do wyrażania emocji, udziału w grze lub do wytwarzania produktu. Przedstawiciel: Isadora Duncan. Inteligencja interpersonalna Przejawia się w zdolności rozumienia relacji międzyludzkich, a także cudzych uczuć, intencji i stanów psychicznych. Przedstawiciel: Mahatma Gandhi. Inteligencja intrapersonalna Jej przejawem jest szczególne rozumieniu samego siebie, swoich zalet, słabości, uczuć, pragnień. Przedstawiciel: Antoni Kępiński. Nazwa inteligencje wielorakie miała wskazać, że może ich być jeszcze więcej. H. Gardner pozostawia ustalenie ich liczby dalszemu rozwojowi nauki, zwłaszcza neurobiologii. 10 Inteligencje wielorakie a praca mózgu H. Gardner skojarzył również inteligencje wielorakie z wyspecjalizowaniem się półkul mózgowych. Lewa półkula: logiczne myślenie, język (mowa, czytanie, pisanie), zbiory, liczenie, technika, kolejność działania, liniowość, szczegóły, analiza, myślenie przyczynowe, ukierunkowanie na strukturę (reguły), pamięć operacyjna, przyszłość. Prawa półkula: rytm, obraz, wyobraźnia, porównania, sen na jawie, barwa, wymiary, relacje przestrzenne, synteza, intuicja, muzyka, sztuka, spontaniczne działanie, ukierunkowanie na ludzi, teraźniejszość. Co to jest profil inteligencji? Teoria H. Gardnera ma różnorodne implikacje dla edukacji w wielu krajach świata, w których realizuje się programy oświatowe oparte na tej teorii. Najważniejsze dla praktyki szkolnej i przyjęte w programie Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła wydają się założenia: – Każda jednostka posiada wszystkie rodzaje inteligencji, rozwinięte w różnym stopniu. – Inteligencje wielorakie tworzą profil inteligencji niepowtarzalny dla innych jednostek. – Profil ten jest dynamiczny i zmienia się w trakcie rozwoju jednostki. – Wszystkie inteligencje współpracują ze sobą w różnych konfiguracjach. – Inteligencje wielorakie można rozwijać poprzez różnorodne ćwiczenia. – Właściwa organizacja środowiska szkolnego i domowego sprzyja rozwojowi inteligencji wielorakich. 11 Jak rozwijać inteligencje wielorakie w szkole? Według H. Gardnera celem szkoły powinno być pomaganie dzieciom w rozwoju inteligencji wielorakich. Nauczyciel powinien pomóc dziecku w rozpoznaniu jego własnych możliwości poznawczych poprzez organizowanie aktywności umożliwiających przeżycia krystalizujące1 i dobrać właściwe metody dydaktyczne. Poznanie profilu inteligencji dziecka przez nauczyciela i rodziców powinna się przełożyć na sposób jego edukowania i oceniania. Wymienione wyżej rodzaje inteligencji wskazują, że sama szkoła nie jest w stanie sprostać zaspokajaniu potrzeb edukacyjnych dzieci. Konieczne jest włączanie innych placówek i instytucji edukacyjnych (kino, muzeum, filharmonia, teatr itp.) zapewniających bodźce stymulujące różne rodzaje inteligencji. Określenie profilu inteligencji wielorakich dziecka powinno podpowiadać nauczycielom, rodzicom i opiekunom, jakie rodzaje zajęć należy zapewnić dziecku w domu, w szkole i podczas zajęć dodatkowych. I nie chodzi tu tylko o mocne strony dziecka, ale także stymulowanie tych stron, które są słabsze na tym etapie rozwoju. Charakterystyka inteligencji wielorakich na podstawie funkcjonowania dzieci w edukacji wczesnoszkolnej Przewaga inteligencji językowej Agatka uważnie czyta wszystko, co wpadnie jej w ręce. Uwielbia słuchać bajek, opowiadań i wierszy czytanych przez nauczyciela. Na zajęciach chętnie przyłącza się do rozmowy. Umie objaśniać, argumentować i bronić swojego zdania. Często tłumaczy innym dzieciom, jak rozwiązać jakiś problem. Nie nużą ją ćwiczenia gramatyczne i ortograficzne, a jej opowiadania wyróżniają się bogactwem słownictwa. Przewaga inteligencji matematyczno-logicznej Jola jest nad wiek poważna. Zawsze jest dobrze zorganizowana. Stara się przewidywać skutki swojego zachowania. Lubi liczyć, rozwiązywać zadania, zagadki i wyciągać wnioski. Jest dociekliwa, systematyczna i dokładna. W czasie zajęć szkolnych zadaje dużo pytań i sprawdza, czy wszystko zostało poprawnie obliczone i napisane. Przewaga inteligencji wizualno-przestrzennej Kuba często się zamyśla w czasie zajęć. Słuchając innych, rysuje na marginesach esy-floresy. Wyraźnie ożywia się, gdy w książkach obok tekstów pojawiają się obrazki, diagramy, mapki, labirynty. Lubi, kiedy na zajęciach prezentowane są filmy lub pokazy multimedialne. Dostrzega w nich szczegóły, które umykają innym. Wykonane przez niego prace plastyczne wyróżniają się ciekawą tematyką, dobrym wyczuciem koloru, proporcji i dużą liczbą szczegółów. Lubi fotografować, lepić z plasteliny, projektować i wykonywać prace z różnych materiałów. Zawsze pierwszy zauważa zmianę w wystroju sali szkolnej. W jego zeszytach jest pełno kolorowych podkreśleń. 1 przeżycia krystalizujące to przeżycia, które pozwalają dziecku odkryć swoje uzdolnienia i zainteresowania 12 Przewaga inteligencji muzycznej Łukasz ożywia się, kiedy na zajęciach słyszy dźwięki muzyki, uczy się piosenki lub tańców. Ładnie śpiewa. Jest szczególnie wrażliwy na wysokość dźwięków i emocje zawarte w utworach muzycznych. Z łatwością rozpoznaje brzmienie instrumentów. Szybko nauczył się grać na dzwonkach. W czasie zajęć i przerw często nuci pod nosem, pogwizduje lub bębni w co się da. Lubi się uczyć, kiedy w tle słyszy muzykę. Przewaga inteligencji kinestetycznej Grażynka nie lubi siedzieć bezczynnie. Już po chwili zaczyna się wiercić i kręcić lub manipulować przedmiotami. Najlepiej uczy się wtedy, kiedy może coś wziąć do ręki, wykonać jakąś czynność, klaskać, chodzić itp. Uwielbia sport, taniec, roboty ręczne. Szczególną przyjemność sprawia jej zabawa w teatr. Ma wyrazistą mimikę i gestykulację. Przewaga inteligencji przyrodniczej Filip żyje w świecie przyrody. Potrafi godzinami oglądać albumy ze zwierzętami. Mówi, że w przyszłości będzie weterynarzem. Szybko nauczył się rozpoznawać i nazywać wiele roślin i zwierząt. Na wycieczkach przyrodniczych zawsze ma coś ciekawego do powiedzenia o napotykanych okazach. W szkole opiekuje się kwiatami. Marzy o egzotycznych podróżach. Przewaga inteligencji interpersonalnej Pola uwielbia chodzić do szkoły. Łatwo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi. Ma talent organizatorski. Lubi uczyć się w grupie z innymi dziećmi i często im przewodzi. Wymienia się z nimi swoimi pomysłami, pyta o zdanie. Jest czuła na nastroje, potrzeby oraz krzywdę innych. Jest lubiana. Często dzieci proszą ją o rozstrzyganie sporów. Ma bliskich przyjaciół, z którymi lubi spędzać wolny czas. Przewaga inteligencji intrapersonalnej Andrzej jest wyciszony i spokojny, skoncentrowany na swoich wewnętrznych przeżyciach i emocjach. Na zajęciach woli siedzieć z boku, obserwując koleżanki i kolegów, niż uczestniczyć w ich zabawach czy pracy grupowej. Jest bardzo zdyscyplinowany. Na ogół jest mało aktywny na zajęciach. Kiedy udziela odpowiedzi, długo się zastanawia. Jest świadomy swoich mocnych i słabych stron. Stara się stale doskonalić. Lubi się wyróżniać. 13 W podręcznikach Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła i w przewodnikach metodycznych dla nauczycieli zaproponowano ćwiczenia stymulujące rozwój inteligencji wielorakich (załącznik 3.). W tabeli przedstawiono przykłady takich ćwiczeń. Rodzaj inteligencji Preferowane aktywności Przykładowe rodzaje ćwiczeń w podręcznikach Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła Inteligencja językowa czytanie, słuchanie, mówienie, pisanie, opowiadanie, dyskusja, zabawy ze słowami, języki obce słuchanie i czytanie różnych rodzajów tekstów literackich, różne formy wypowiedzi ustnych i pisemnych, korzystanie ze słowników, żarty słowne, zagadki, rymowanki, krzyżówki, gry słowne, deklamowanie i układanie wierszy, wywiady z ludźmi, argumentowanie Inteligencja matematyczno--logiczna eksperymentowanie, wyliczanie, planowanie, projektowanie, wymyślanie prawidłowości i związków, rozwiązywanie zagadek logicznych, gry logiczne, klasyfikowanie, kategoryzowanie, dyskusje, wykorzystywanie analogii, abstrahowanie, wnioskowanie, wykorzystywanie schematów ćwiczenia w liczeniu i wykonywaniu działań, rozwiązywanie zadań tekstowych, dokonywanie pomiarów, algorytmy działań pisemnych, dostrzeganie przyczyn i skutków, tworzenie hipotez, wyciąganie wniosków, dyskutowanie, zagadki matematyczne, szacowanie, odkrywanie prawidłowości, gry planszowe, zabawy: za i przeciw, co dalej… Inteligencja wizualnoprzestrzenna rysowanie, malowanie, budowanie, projektowanie, oglądanie dzieł sztuki, urządzeń mechanicznych, gry planszowe, wizualizacja, działalność plastyczna i techniczna, wyobrażanie sobie, szkicowanie, projektowanie ćwiczenia związane ze stosunkami przestrzennymi, opisywanie ilustracji, układanie historyjek obrazkowych, omawianie reprodukcji dzieł sztuki, wycieczki do muzeów, organizowanie wystaw prac plastycznych, wykonywanie prac plastycznych i technicznych z różnorodnych materiałów, czytanie map i schematów, graficzne prezentowanie informacji, wykonywanie plakatów, rysowanie map mentalnych, badanie własności figur geometrycznych, planowanie pracy, wyobrażanie sobie sytuacji, miejsc, wyglądu ludzi, zwierząt i roślin, przedmiotów, rysowanie ilustracji do słuchanej muzyki Inteligencja muzyczna poszukiwanie wzorów, rozpoznawanie rytmów, rytmizowanie tekstów, śpiewanie piosenek, nucenie melodii, słuchanie muzyki podczas uczenia się, granie na instrumentach, wyrażanie siebie poprzez muzykę, wyróżnianie elementów muzyki rozpoznawanie dźwięków, wystukiwanie rytmów, rytmiczne recytowanie tekstów, nauka piosenek, słuchanie muzyki, gra na instrumentach perkusyjnych i dzwonkach, tworzenie ilustracji muzycznych do czytanych tekstów, tworzenie muzyki, poznanie znaków muzycznych, poznanie elementów muzyki 14 Inteligencja kinestetyczna uczenie się w ruchu, powtarzanie na głos, ruchowa symulacja treści zadania, prezentowanie rzeczy za pomocą gestu, taniec, gry, drama, pantomima, zajęcia w terenie, działanie w przestrzeni, zadania aktorskie ilustrowanie ruchem poznanych wiadomości i umiejętności, dotykowe poznawanie własności fizycznych różnych materiałów, zajęcia sportowe, gry, nauka tańców, zajęcia ruchowe, pantomima, drama, odtwarzanie ról, wykonywanie modeli Inteligencja interpersonalna bycie wśród ludzi, dołączanie do grupy, zabieranie głosu, uczenie się w parach lub grupach, dzielenie się z innymi, dyskusja zabawy na współpracę, gry z regułami, utworzenie samorządu uczniowskiego, ćwiczenia w skutecznym komunikowaniu się, badanie i rozumienie związków z innymi ludźmi, praca w grupach, kształtowanie tożsamości społecznej, projekty edukacyjne, przeprowadzanie wywiadów Inteligencja intrapersonalna własne zdanie i punkt widzenia, refleksyjność, samodzielna praca we własnym tempie, w wydzielonej przez siebie przestrzeni objaśnianie celu i sensu zadań, wskazywanie wartości, odkrywanie celów działania, ćwiczenia mające na celu uświadamianie sobie przez dziecko jego uczuć i możliwości, kształtowanie tożsamości osobistej, rozwijanie samodzielności, krytycyzmu, branie odpowiedzialności za własne postępowanie, wyrażanie własnych opinii, tworzenie opisu swoich mocnych i słabych stron Inteligencja przyrodnicza przebywanie na świeżym powietrzu, uprawianie roślin, opieka nad zwierzętami, ekologia, prace w ogrodzie, gromadzenie okazów, obserwacja, doświadczenia, eksperymentowanie, hodowle, wycieczki, troska o własne zdrowie wycieczki przyrodnicze, wykonywanie doświadczeń i eksperymentów, hodowanie roślin, obserwowanie fauny i flory, pogody, poznawanie właściwości roślin i zwierząt, kształtowanie postaw proekologicznych, zapoznawanie z zawodami związanymi z ochroną roślin i zwierząt Przykładowy przebieg zajęć aktywizujących różnorodne inteligencje 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Słuchanie tekstu czytanego przez nauczyciela lub czytanie przez dzieci tekstu po cichu. Komentowanie przeczytanego tekstu. Omawianie ilustracji towarzyszących tekstowi. Zanotowanie najważniejszych informacji w postaci wykresu, mapy mentalnej. Przewidywanie skutków zachowania postaci z opowiadania. Układanie innego zakończenia tekstu. Ilustrowanie tego zakończenia. Śpiewanie ułożonego zakończenia z wystukiwaniem rytmu. Przedstawienie ułożonego zakończenia opowiadania w formie scenki teatralnej, indywidualnie lub grupowo. 15 5. Style uczenia się a inteligencje wielorakie Każdą z inteligencji wielorakich można stymulować poprzez wykorzystywanie w nauczaniu różnych stylów uczenia się. H. Gardner wyróżnia siedem stylów uczenia się: językowy, matematyczno-logiczny, wzrokowy, kinestetyczny, muzyczny, interpersonalny, intrapersonalny. Ludzie wykorzystują różne style uczenia się, dostosowując je do dziedzin, w których są aktywni. Często wykorzystują kombinacje kilku stylów uczenia się. Obserwacja dziecka pozwoli nauczycielowi dostrzec preferencje w posługiwaniu się stylami uczenia się. Ruchowiec Wzrokowiec 6. Słuchowiec Metody nauczania a inteligencje wielorakie Do rozwijania poszczególnych rodzajów inteligencji szczególnie przydatne są następujące metody, rozumiane jako strategie przekazywania wiedzy: – wykład, praca z tekstem, rozmowa, dyskusja, pytania i odpowiedzi – inteligencja językowa – ćwiczenia, dyskusja, pytania i odpowiedzi – inteligencja matematyczno-logiczna – pokaz, demonstracje, gry dydaktyczne – inteligencja wizualno-przestrzenna – pokaz, słuchanie, zajęcia rytmizujące – inteligencja muzyczna – drama, gry i zabawy – inteligencja kinestetyczna – praca grupowa, gry dramowe i teatralne – inteligencja interpersonalna – praca indywidualna, słuchanie, obserwowanie – inteligencja intrapersonalna – wykład, pokaz, obserwacja, doświadczenia – inteligencja przyrodnicza. Stosowanie wielu metod w edukacji pozwala uczniom nie tylko rozwijać swoje mocne strony, ale również eliminować słabsze, czyli uczyć się wielointeligentnie. 7. Organizacja środowiska uczenia się Rozpoznaniu profili inteligencji dzieci sprzyja właściwie zorganizowane środowisko edukacyjne. W klasach, w specjalnie tworzonych kącikach zainteresowań, powinny zostać zgromadzone materiały, stale dostępne dzieciom podczas pobytu w szkole, pobudzające ich rozwój, umożliwiające wykorzystywanie różnych inteligencji, np.: materiały plastyczne, instrumenty muzyczne, książki, gry planszowe, liczmany, piłki, materiały przyrodnicze. Klasa szkolna powinna mieć wydzieloną część do zabaw ruchowych i pracy w kręgu na dywanie oraz część do pracy przy stolikach. H. Gardner nazywa takie otoczenie klasą – spectrum. W jego koncepcji materiały takie powinny być dostępne dzieciom permanentnie, aby stymulować ich inteligencje wielorakie. Obserwacja uczniów w takim otoczeniu pozwoli nauczycielowi uzyskać obraz ich intelektualnych profili na danym etapie rozwoju. Nauczyciel musi pamiętać, że profil inteligencji małego dziecka jest dynamiczny, to znaczy, że zmienia się wraz z wiekiem, doświadczeniem i właściwościami środowiska. 16 Każdy znajdzie tu coś dla siebie. 8. Rola nauczyciela w rozwijaniu inteligencji wielorakich dzieci Zadaniem nauczyciela jest rozpoznanie profilu inteligencji każdego ucznia. W poradniku metodycznym zamieszczono arkusz obserwacyjny, który pozwoli określić profil każdego dziecka (załącznik 1.). Rozpoznaniu tego profilu sprzyja również dobrze zorganizowana sala zajęć, w której udostępnione są dzieciom różnorodne materiały. Obserwowanie uczniów w trakcie ich aktywności pozwoli nauczycielowi dostrzec preferowane przez nich style uczenia się. Dopasowanie sposobu nauczania do potrzeb każdego dziecka owocuje zwiększeniem skuteczności nauczania. Zwiększa to satysfakcję zawodową nauczyciela. Sojusznikami nauczyciela w diagnozowaniu profilu ucznia powinni być pedagog lub psycholog szkolny. Istotne jest również rozpoznanie przez nauczyciela własnego profilu inteligencji (np. na stronie www. transferlearning.pl) i stylu uczenia się. Pozwoli to wyczulić jego uwagę, czy nie preferuje w nauczaniu dzieci o podobnym do siebie profilu poznawczym i stylu uczenia się. Takie zajęcia będziemy długo pamiętać! 17 9. Rola rodziców w rozwijaniu inteligencji wielorakich dzieci Dzięki informacjom przekazywanym przez nauczyciela rodzice mogą poznać profil inteligencji swojego dziecka w danym okresie rozwoju. Każdy rodzaj inteligencji można rozwijać poprzez wspólną zabawę i organizowanie dziecku takich sytuacji, w których może je wykorzystywać. Rodzice, znając profil dziecka, mogą pobudzać zainteresowania dzieci, zachęcać je do wypróbowywania swoich możliwości, poszukiwania różnych rozwiązań, pokonywania trudności. Również podczas spotkań klasowych rodzice mają okazję wymienić z nauczycielem spostrzeżenia dotyczące profilu inteligencji dzieci i sposobów organizowania środowiska domowego sprzyjającego wielointeligentnemu rozwojowi dzieci. Zabawa z rodzicami to jest to! 10. Rola współpracy szkoły i rodziców w edukacji dzieci W koncepcji edukacji wczesnoszkolnej Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła prezentowanej w programie i podręcznikach kładzie się szczególny nacisk na współpracę szkoły i rodziców. Celem tej współpracy jest stworzenie dzieciom możliwie zbliżonych środowisk wychowawczych, kierujących się wspólnie ustalonymi zasadami. Rodzina ma bardzo duży wpływ na rozwój dziecka i jego osiągnięcia edukacyjne. Zaspokajanie przez rodzinę potrzeb emocjonalnych dziecka jest niezbędne do rozwijania procesów poznawczych w szkole. Warunkiem skutecznego nauczania jest rozpoznanie przez nauczyciela sytuacji rodzinnej dziecka i gotowości rodziny do wspomagania rozwoju dziecka. W sytuacji braku wsparcia ze strony rodziny nauczyciel powinien rozważyć sposoby uzyskania pomocy dla dziecka (świetlica szkolna, świetlica środowiskowa, wolontariusze, opieka społeczna itp.). Dziecko nie może być pozbawione opieki osób dorosłych, które dbałyby o jego rozwój fizyczny, emocjonalny, poznawczy i społeczny. 18 Ważnym zadaniem nauczyciela jest przekazywanie rodzicom – podczas spotkań klasowych – elementarnej wiedzy z zakresu rozwoju psychofizycznego dzieci. Nawiązywaniu dobrych kontaktów sprzyjają szczególnie spotkania prowadzone metodami warsztatowymi. Scenariusze takich spotkań prezentowane są w poradnikach metodycznych dla nauczycieli. Źródłem wiedzy o procesach rozwojowych i poznawczych dzieci są dla rodziców artykuły zamieszczone na końcu każdego Domowniczka. Tematyka tych artykułów powiązana jest z tematyką klasowych spotkań z rodzicami (załączniki 4., 5.). 11. Cele ogólne kształcenia i wychowania na pierwszym etapie edukacji Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, społecznym, etycznym, fizycznym i estetycznym. Ważne jest również takie wychowanie, aby dziecko w miarę swoich możliwości było przygotowane do życia w zgodzie z samym sobą, ludźmi i przyrodą. Należy zadbać o to, aby dziecko odróżniało dobro od zła, było świadome przynależności społecznej (do rodziny, grupy rówieśniczej i wspólnoty narodowej) oraz rozumiało konieczność dbania o przyrodę. Jednocześnie dąży się do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych dziecku do poznawania i rozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do kontynuowania nauki w klasach IV–VI szkoły podstawowej. Zadaniem szkoły jest: 1) realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, na jego indywidualnym tempie rozwoju i możliwościach uczenia się; 2) respektowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących: uczeń – szkoła – dom rodzinny; 3) rozwijanie predyspozycji i zdolności poznawczych dziecka; 4) kształtowanie u dziecka pozytywnego stosunku do nauki oraz rozwijanie ciekawości w poznawaniu otaczającego świata i w dążeniu do prawdy; 5) poszanowanie godności dziecka; zapewnienie dziecku przyjaznych, bezpiecznych i zdrowych warunków do nauki i zabawy, działania indywidualnego i zespołowego, rozwijania samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie, ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej, aktywności badawczej, a także działalności twórczej; 6) wyposażenie dziecka w umiejętność czytania i pisania, w wiadomości i sprawności matematyczne potrzebne w sytuacjach życiowych i szkolnych oraz przy rozwiązywaniu problemów; 7) dbałość o to, aby dziecko mogło nabywać wiedzę i umiejętności potrzebne do rozumienia świata, w tym zagwarantowanie mu dostępu do różnych źródeł informacji i możliwości korzystania z nich; 8) sprzyjanie rozwojowi cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego i etycznego uczestnictwa w życiu społecznym. Podstawa programowa MEN z 23.12.2008 r. Program i podręcznik Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła ukazują sposoby realizacji tych celów poprzez angażowanie inteligencji wielorakich uczniów. 12. Cele szczegółowe kształcenia i wychowania na pierwszym etapie edukacji Analiza celów ogólnych zawartych w Podstawie programowej pozwoliła na ich uszczegółowienie umożliwiające sformułowanie celów operacyjnych. Zostały one zapisane w poradnikach metodycznych, towarzyszących podręcznikowi Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła. Punktem wyjścia do sformułowania celów operacyjnych były następujące cele szczegółowe: Inteligencja językowa • Rozwijanie wrażliwości na cechy fonologiczne języka. 19 • Dostarczanie doświadczeń, że język umożliwia wyrażanie stanów psychicznych człowieka i jest narzędziem komunikowania się z innymi ludźmi. • Wyrażanie myśli w formie zrozumiałej dla odbiorcy. • Stwarzanie okazji do doświadczania przez dziecko możliwości i ograniczeń języka. • Wskazywanie formalnej struktury wypowiedzi ustnych i pisemnych. • Przekazywanie wiedzy dotyczącej struktur gramatycznych wypowiedzi ustnych i pisemnych. • Kształcenie umiejętności ortograficznych. • Wzbogacanie słownictwa dzieci. • • • • • • • • • • Inteligencja matematyczno-logiczna Stymulowanie procesów poznawczych: spostrzegania, uwagi, pamięci, myślenia, wyobrażeń. Rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego (liniowego) i heurystycznego (rozgałęzionego). Rozważanie alternatyw. Rozwijanie myślenia przez analogie, porównania, skojarzenia, metafory. Rozwijanie myślenia dywergencyjnego (wielość rozwiązań) i konwergencyjnego (jedno rozwiązanie). Rozwijanie krytycyzmu, dociekliwości, wytrwałości, dokładności. Kształtowanie pojęcia liczby naturalnej i działań na liczbach oraz ich własności. Opanowanie techniki rachunkowej. Kształtowanie elementarnych pojęć geometrycznych. Kształcenie umiejętności matematyzowania sytuacji życiowych. • • • • • • • • • Inteligencja wizualno-przestrzenna Rozwijanie umiejętności dostrzegania szczegółów. Rozwijanie wyobraźni przestrzennej. Wizualne przedstawianie treści (diagramy, wykresy, schematy, mapy, obrazy, filmy). Stymulacja analizy i syntezy wzrokowej, systematycznego oraz planowego spostrzegania. Rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej i sprawności manualnej. Rozwijanie koncentracji uwagi. Rozwijanie wrażliwości estetycznej. Rozwijanie indywidualnego podejścia do działań twórczych. Rozwijanie kultury technicznej. • • • • • Inteligencja muzyczna Rozwijanie wrażliwości na związki między tonami. Kojarzenie wiadomości i umiejętności z dźwiękami, rytmami, piosenkami. Nauka gry na instrumentach muzycznych. Stwarzanie okazji do ekspresji muzycznej, emocjonalnej i ruchowej. Obcowanie z twórczością muzyczną polską i światową. Inteligencja kinestetyczna • Wykorzystywanie ciała do wyrażania emocji, udziału w grze sportowej, wytwarzaniu produktów, rozwiązywania problemów związanych z przewidywaniem skutków własnych ruchów. • Rozwijanie sprawności fizycznej i świadomości potrzeb własnego ciała. • Tworzenie warunków do rozwijania aktywności ruchowej dziecka. • Rozwój fizyczny ucznia (prawidłowa sylwetka, siła, zręczność, wytrzymałość, indywidualne predyspozycje ruchowe). • Rozwój psychiczny. Kształtowanie takich cech, jak: wytrwałość, pokonywanie trudności, koncentracja uwagi, dążenie do mistrzostwa, umiejętność wygrywania i przegrywania, podporządkowywania się regułom, panowanie nad emocjami. • Rozwijanie samoświadomości, samooceny sprawności psychomotorycznej i samokontroli. • Przekazanie wiadomości i kształtowanie umiejętności wspomagających rozwój psychofizyczny. 20 Inteligencja interpersonalna Rozwijanie empatii. Stwarzanie okazji umożliwiających dostrzeganie różnic i podobieństw między ludźmi. Kształtowanie szacunku dla siebie i innych ludzi. Poznanie zasad organizacji życia społecznego i rozwijanie umiejętności funkcjonowania w życiu społecznym. • Nawiązywanie bliskich, pozytywnych kontaktów z innymi ludźmi. • Kształtowanie tożsamości narodowej i patriotyzmu poprzez poznawanie historii Polski i wytworów jej kultury materialnej i niematerialnej. • • • • • • Inteligencja intrapersonalna Rozwijanie dbałości o swoje bezpieczeństwo i zdrowie. Tworzenie sytuacji umożliwiających dziecku zrozumienie swoich procesów poznawczych i sposobów uczenia się. Stawianie dziecka w sytuacjach, które umożliwiają mu rozróżnianie, nazywanie i rozumienie swoich emocji oraz kierowanie nimi. Kształtowanie tożsamości osobistej i społecznej dziecka poprzez udział w różnych sytuacjach edukacyjnych. Umożliwienie dziecku odczucia własnej wartości w toku działalności szkolnej. Rozwijanie potrzeby uczenia się i osiągnięć. • • • • • Inteligencja przyrodnicza Uświadomienie dzieciom wzajemnej zależności człowieka i świata przyrody. Budzenie zaciekawienia otaczającym środowiskiem i postawy badawczej. Ukazywanie cykli rozwojowych roślin i zwierząt. Uświadamianie cykliczności zjawisk przyrodniczych. Poznawanie elementarnych faktów przyrodniczych dotyczących własności materii i zjawisk. • • • • 13. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania – – – – – – – – – – – – – Sposobem osiągania tych celów powinna być: Diagnoza edukacyjna każdego ucznia w momencie rozpoczynania nauki szkolnej. Diagnoza środowiska rodzinnego i ekonomicznego dziecka. Rozpoznanie profilu inteligencji każdego ucznia i preferowanych stylów uczenia się. Dostosowanie wymagań i zabiegów dydaktycznych do możliwości poznawczych ucznia. Współpraca z rodzicami, dziadkami, opiekunami. Uwzględnianie warunków środowiskowych i społeczno-ekonomicznych dziecka w organizacji zajęć edukacyjnych i ocenianiu. Współpraca ze specjalistami: psychologiem, pedagogiem, logopedą, internistą, okulistą, laryngologiem, specjalistami różnych dziedzin nauki i kultury. Korzystanie ze środków masowego przekazu, instytucji kulturalnych i Internetu. Aby zrealizować zakładane cele ogólne i szczegółowe, konieczne są: Dobrze przygotowany pod względem psychologicznym i dydaktycznym nauczyciel. Organizacja środowiska szkolnego sprzyjającego rozwijaniu inteligencji wielorakich. Psychoedukacja rodziców. Podręcznik Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła wraz z Domowniczkiem. Instytucje wspomagające szkołę (muzea, kina, teatry itp.). 21 W wyniku realizacji celów ogólnych i szczegółowych można oczekiwać, że absolwent pierwszego etapu edukacji będzie dzieckiem: • stale rozwijającym własną osobowość, • umiejącym rozpoznawać, nazywać i kontrolować swoje reakcje emocjonalne, • rozbudzonym intelektualnie, • znającym swój profil inteligencji, • świadomym swoich stylów uczenia się, • uwzględniającym wiele perspektyw myślenia, • szanującym siebie i innych ludzi, • dbającym o swoje zdrowie i bezpieczeństwo, • podporządkowującym się normom, niezbędnym dla funkcjonowania społeczeństwa, • wyposażonym w wiedzę i umiejętności umożliwiające kontynuację nauki na kolejnym szczeblu edukacji i pozwalające korzystać z dziedzictwa kulturowego narodu, • umiejącym wykorzystać zdobytą wiedzę i umiejętności do rozumienia i rozstrzygania ważnych dla siebie spraw. 14. Treści kształcenia w klasach I–III Zaprezentowanie treści kształcenia w tym układzie umożliwi nauczycielowi porównanie ich z wymaganiami Podstawy programowej MEN z 23.12.2008 r. Autorska propozycja integracji treści kształcenia znajduje się w podręcznikach Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła. Treści stymulujące inteligencję językową Słuchanie • Słuchanie (czego?) poleceń, bajek, baśni, opowiadań, opisów, tekstów popularnonaukowych, wierszy, audycji radiowych, muzyki, wypowiedzi innych osób. • Słuchanie (kogo?) nauczycieli, innych osób, koleżanek i kolegów. • Słuchanie (jak?) z uwagą, z zainteresowaniem, w skupieniu, ze zrozumieniem, • bez przerywania innym, krytycznie. • • • • • • Komunikacja słowna Wspieranie wypowiedzi odpowiednią intonacją, modulacją głosu, akcentem. Wspieranie wypowiedzi odpowiednią mimiką i gestykulacją. Skupianie uwagi i zainteresowania słuchaczy. Dostosowanie tonu głosu do wypowiedzi. Nacechowanie wypowiedzi indywidualnym stylem. Nawiązywanie kontaktu wzrokowego ze słuchaczami. • • • • • • • • • • Rodzaje komunikatów słownych Rozmowa. Pytania. Odpowiedzi na pytania. Opis. Opowiadanie. Dialog. Dyskusja. Argumentowanie i kontrargumentowanie. Recytacja. Swobodne, barwne wypowiadanie się na rozmaite tematy. 22 • • • • • • Dobór wlaściwych form komunikowania się w różnych sytuacjach. Negocjowanie. Wyrażanie emocji i uczuć. Rozbawianie innych. Pocieszanie innych. Nawiązywanie do wypowiedzi innych osób. • • • • • Sytuacje sprzyjające komunikowaniu się Sytuacje problemowe. Recepcja utworów literackich. Współpraca w zespołach. Kontakty z osobami zajmującymi różne pozycje społeczne. Przeżycia i doświadczenia dzieci. Czytanie ze zrozumieniem Aspekt techniczny czytania Higiena czytania • Prawidłowa postawa podczas czytania. • Prawidłowe oświetlenie podczas czytania. • Prawidłowa odległość czytanego tekstu od oczu. • • • • Przygotowanie do czytania Rozwijanie spostrzegania wzrokowego. Rozwijanie słuchu fonematycznego. Odczytywanie znaczeń rysunków, piktogramów, znaków informacyjnych. Wprowadzenie w sens i sposoby kodowania i dekodowania informacji. Nauka czytania • Nauka czytania metodami dobranymi do możliwości i umiejętności dziecka. • Zapewnienie dzieciom umiejącym czytać korzystanie z bardziej zaawansowanej literatury niż elementarz. • • • • Technika czytania Głoskami. Sylabami. Wyrazami. W sposób mieszany. Rodzaje czytania • Na głos. • Po cichu. • Z podziałem na role. • • • • Cechy poprawnego czytania na głos Poprawność. Płynność. Wyrazistość. Biegłość. Rodzaje tekstów do nauki czytania ze zrozumieniem • Teksty drukowane. • Teksty pisane. • Polecenia do ćwiczeń. 23 • • • • • • • Opowiadania, bajki, baśnie. Opisy. Teksty popularnonaukowe. Wiersze. Instrukcje do prac. Informacje prasowe. Książki z biblioteki klasowej i szkolnej. Aspekt semantyczny czytania Opracowywanie tekstów, wymagające czytania ze zrozumieniem Zadawanie pytań do tekstu. Udzielanie odpowiedzi na pytania. Wyszukiwanie w tekście potrzebnych informacji. Odszukiwanie w tekście odpowiednich fragmentów na poparcie swoich wypowiedzi. Wyodrębnianie w utworze bohaterów, miejsca i czasu akcji. Charakteryzowanie bohaterów utworów. Wyodrębnianie zdarzeń w utworze. Ustalanie kolejności zdarzeń w utworze. Określanie nastroju w utworze. Wskazywanie określonych fragmentów utworu (najpiękniejszych, najśmieszniejszych, najsmutniejszych, najważniejszych itp.). • Wskazywanie w tekście dialogów, monologów, opisów. • • • • • • • • • • Aspekt krytyczno-twórczy czytania • • • • • • • • • Opracowywanie tekstów, wymagające czytania ze zrozumieniem Wskazywanie związków przyczynowo-skutkowych w zmianie zachowania bohatera. Ocena postępowania bohatera. Układanie własnego zakończenia utworu. Wypowiadanie własnego zdania na temat przeczytanego utworu. Wyrażanie swojego stosunku do utworu poprzez ekspresję muzyczną, plastyczną, ruchową i inscenizacje. Wskazywanie – zdaniem dzieci – najważniejszych wydarzeń w utworze. Wykonywanie pracy zgdnie z przeczytaną instrukcją. Układanie planu emocji w tekście literackim. Konfrontacja treści utworu z wiedzą osobistą dziecka. Samokształcenie i docieranie do informacji • Zbieranie informacji ustnych od innych ludzi. • Korzystanie ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym. • Poszerzanie własnego słownictwa. • • • • • • • 24 Kształcenie literackie Metryczka książki: autor, tytuł, ilustrator, wydawca. Proces powstawania utworu literackiego. Pojęcia: wiersz – rymowy, bezrymowy, poezja, zwrotka (strofa), wers, rym. Pojęcia: proza, opowiadanie, powieść, baśń, bajka, legenda, klechda, komiks, klasyka literatury, beletrystyka, literatura naukowa, literatura popularnonaukowa, recenzja. Pojęcia: bohater główny drugoplanowy, pozytywny negatywny, akcja, miejsce akcji, czas akcji, świat rzeczywisty, świat wyobrażony, narrator, ilustracja. Pojęcia: język literacki, język potoczny, gwara, slang, językoznawca. Objaśnianie znaczeń przysłów i związków frazeologicznych. • • • • Małe formy teatralne Ilustrowanie głosem, gestem, mimiką, ruchem zachowań bohaterów inscenizacji. Ćwiczenia dykcyjne. Oglądanie przedstawień teatralnych. Wyrażanie opinii o obejrzanych spektaklach. Pisanie Aspekt techniczny pisma Higiena pisania • Prawidłowe trzymanie narzędzia pisarskiego i ułożenie zeszytu. • Prawidowa postawa podczas pisania. • Prawidłowe oświetlenie podczas pisania. Przygotowanie do pisania • Kreślenie w liniaturze linii prostych w różnym położeniu, łuków, kół i spirali. • Kreślenie znaków literopodobnych. • • • • Nauka pisania Poprawne odtwarzanie kształtów liter i połączeń międzyliterowych (z uwzględnieniem dzieci praworęcznych i leworęcznych). Ćwiczenia doskonalące pismo w zakresie kształtu, proporcji, odstępów między literami, rozmieszczenia w liniaturze liter małych i wielkich, estetyki i czytelności. Przyspieszanie tempa pisania. Pisanie w jednej linii (klasa III). Rodzaje ćwiczeń w pisaniu • Przepisywanie. • Pisanie z pamięci. • Pisanie ze słuchu. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Ortografia Rozpoczynanie zdań wielką literą i kończenie kropką, pytajnikiem lub wykrzyknikiem. Pisownia wyrazów wielką literą. Znaki interpunkcyjne: kropka, przecinek, dwukropek, cudzysłów, nawias, pytajnik, wykrzyknik. Dzielenie wyrazów przy przenoszeniu. Pisownia wyrazów ze spółgłoskami miękkimi w różnych pozycjach. Pisownia wyrazów z ó wymiennym i niewymiennym. Pisownia wyrazów z u. Pisownia wyrazów z rz wymiennym i niewymiennym. Pisownia wyrazów z ż. Pisownia wyrazów z i. Pisownia wyrazów z j. Pisownia wyrazów z ch. Pisownia wyrazów z h. Pisownia wyrazów z ą i ę w różnych pozycjach. Pisownia wyrazów z em, en, om, on. Pisownia wyrazów z rz po spółgłoskach: p, b, t, d, k, g, ch, j, w. Pisownia wyrazów z zakończeniami: -ów, -ówka, -ówna, -uję, -ujesz, -uje, -unek, -unka, -un, -uszka, -uch. Pisownia skrótów wyrazów: ul., s., nr, dn., m., godz., pt., np., dr, itd., cdn., itp. Pisanie partykuły nie z: rzeczownikami, czasownikami, przymiotnikami i przysłówkami. Pisownia przymiotników i przysłówków w stopniu wyższym i najwyższym. 25 • • • • Sposoby sprawdzania umiejętności ortograficznych Przepisywanie tekstów. Pisanie z pamięci. Pisanie ze słuchu. Pisanie tekstów na podany temat. Aspekt formalny pisania • • • • • • • • • • • • • • Rodzaje wypowiedzi pisemnych Pisanie: zdań (do ilustracji, na podany temat), zapisywanie zakończeń rozpoczętych zdań, odpowiedzi na pytania, porządkowanie rozsypanek zdaniowych w spójne wypowiedzi, planów opisów, opisów przedmiotów i osób (klasy II i III), planów opowiadań, opowiadań (klasa III), adresów, listów, życzeń, zaproszeń, zawiadomień (klasa II), ogłoszeń (klasa II), sprawozdań z wycieczek (klasy II i III), dialogów, monologów wewnętrznych (klasa III), notatek. Aspekt pragmatyczno-twórczy pisania Rodzaje wypowiedzi pisemnych • Pisanie swobodnych tekstów wyrażajacych myśli, emocje, wyobraźnię dziecka. • Pisemna twórczość dziecięca. Fleksja • • • • • • Fonetyka Głoski: samogłoski i spółgłoski. Spółgłoski twarde i miękkie. Sylaba otwarta i zamknięta. Rola samogłosek w tworzeniu sylab. Litery. Dwuznaki. Litery ze znakami diakrytycznymi. Alfabet. Słowotwórstwo • Wyrazy: równoznawcze, bliskoznaczne, wieloznaczne, przeciwstawne, zdrobniałe, zgrubiałe, nadrzędne, podrzędne, podstawowe, pokrewne, gwarowe. • Związki frazeologiczne. • Rodziny wyrazów. Gramatyka Rzeczowniki • Liczba pojedyncza i mnoga oraz rodzaje rzeczowników. 26 Czasowniki • Liczba pojedyncza i mnoga, rodzaje, osoby i czasy czasowników. Przymiotniki • Liczba pojedyncza i mnoga, rodzaje, stopniowanie przymiotników. Przysłówki • Stopniowanie przysłówków. Liczebniki • Liczebniki główne i porządkowe. Przyimki • Poprawne stosowanie przyimków bez wprowadzania terminu. • • • • • Składnia Zdania pojedyncze. Rozwijanie zdań. Zdania złożone. Rodzaje zdań ze względu na cel wypowiedzi: oznajmujące, pytające, rozkazujące, wykrzyknikowe. Równoważnik zdania (bez wprowadzania terminu). Proponowana lektura Klasa I (do czytania przez nauczyciela, rodziców i dzieci, w podanej kolejności) 1. Małgorzata Strękowska-Zaremba Leniwe literki 2. Wojciech Widłak Pan Kuleczka 3. Małgorzata Strzałkowska Miłość, radość, smutek, lęk 4. Grzegorz Kasdepke Detektyw Pozytywka 5. Anna Onichimowska Zasypianki na każdy dzień miesiąca 6. Roksana Jędrzejewska-Wróbel Królewna 7. Kornel Makuszyński, Marian Walentynowicz O wawelskim smoku 8. Elżbieta Zubrzycka Powiedz komuś! 9. Jan Brzechwa Brzechwa dzieciom 10. Dorota Gellner Zwariowane podwórko 11. Encyklopedie dla dzieci Klasa II 1. Kornel Makuszyński, Marian Walentynowicz 120 przygód Koziołka Matołka 2. Wanda Chotomska Pięciopsiaczki 3. Wanda Chotomska Legendy polskie 4. Julian Tuwim Wiersze dla dzieci 5. Grzegorz Kasdepke Ostrożnie! Wszsytko, co powinno wiedzieć dziecko żeby mogło bezpiecznie bawić się w domu 6. Małgorzata Strzałkowska Rady nie od parady 7. Charles Perrault Bajki 8. Anna Mikita Bajki w zielonych sukienkach 9. Grzegorz Kasdepke Z piaskownicy w świat 10. Encyklopedie dla dzieci Klasa III 1. Krystyna Drzewiecka Piątka z Zakątka 2. Elżbieta Zubrzycka Słup soli 3. Leo Buscaglia Jesień liścia Jasia 4. Monika Krajewska Mój młodszy brat 27 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Alan Aleksadner Milne Kubuś Puchatek Hans Christian Andersen Baśnie Grzegorz Kasdepke Co to znaczy... Małgorzata Strzałkowska Raj na ziemi Marek Kamiński Marek – chłopiec, który miał marzenia Astrid Lindgren Dzieci z Bullerbyn Encyklopedie dla dzieci Program języka obcego nowożytnego autor Ida Godziszewska-Pac – – – • • • • • • 28 Cele realizowane w nauczaniu języka obcego: Zdobywanie i rozwijanie umiejętności komunikowania się poprzez praktyczne opanowanie podstawowych pojęć i struktur stanowiących treści nauczania oraz stworzenie podstaw do dalszej nauki języka. Kształtowanie umiejętności twórczego stosowania języka. Rozbudzenie zainteresowania językiem obcym i chęci poznawania innych kultur oraz kształtowanie postawy otwarcia na świat poprzez rozwijanie ciekawości poznawczej. Treści programowe Klasa I Umiejętności zdobywane w procesie nauczania w klasie I zgodnie z nową podstawą programową: rozumienie i wykonywanie prostych poleceń, nazywanie obiektów w najbliższym otoczeniu, recytowanie wierszy i rymowanek, śpiewanie piosenek z repertuaru dziecięcego, rozumienie sensu opowiadanych historyjek wspieranych obrazkami, gestami i rekwizytami. Komentarz dotyczący realizacji programu nauczania języka obcego w klasie I Zadaniem tego etapu nauczania jest stworzenie podstaw do dalszej nauki języka i rozwijanie umiejętności służących dalszemu zdobywaniu wiedzy, również z innych dziedzin. Istotnym elementem nauczania jest wykorzystanie zdolności dźwiękonaśladowczych naturalnych w tym okresie rozwoju dziecka. Podstawą osiągnięcia dobrych rezultatów jest dostarczenie dziecku doskonałych dźwiękowych wzorców językowych. Powtarzanie i imitowanie dźwięków odgrywa bardzo ważną rolę w nauce języka obcego, zwłaszcza w zakresie kształtowania prawidłowej wymowy i intonacji. Rozumienie mowy to pierwsza umiejętność, którą dziecko zdobywa w trakcie uczenia się języka. Stanowi ona podstawę rozwijania sprawności w zakresie mówienia. Pierwsze wzorce znaczeniowe języka są dostarczane dziecku przez nauczyciela. Uczniowie słuchają nauczyciela, który wspomaga swoją wypowiedź ges-tem, stosując odpowiednią mimikę oraz prezentując rekwizyty lub obrazki. Jednym z pierwszych sposobów skłaniania dziecka do wykonania próby zrozumienia zdania ze słuchu jest wydawanie mu prostych poleceń po angielsku. Uczeń przez naśladowanie gestów nauczyciela próbuje odgadnąć sens usłyszanej wypowiedzi. Dzięki połączeniu przekazu słownego z wykonywaną czynnością zaczyna rozumieć usłyszaną wypowiedź i na dalszym etapie nauki będzie ją stosował już samodzielnie. Jest to metoda TPR – Total Physical Response, którą należy stosować szczególnie w początkowym okresie nauki, wprowadzając na lekcji różnego rodzaju action songs i action rhymes. Klasa II Umiejętności zdobywane w procesie nauczania w klasie II zgodnie z nową podstawą programową: kształtowanie postawy przychylnej współdziałaniu i kreowanie poczucia przynależności do grupy, • umacnianie motywacji do nauki języka obcego poprzez uświadamianie uczniom potrzeby porozumiewania się w języku obcym, • rozwijanie podstawowych sprawności językowych. Rozumienie ze słuchu: • rozumienie poleceń i reagowanie na nie, • rozumienie języka używanego w klasie przez nauczyciela, • rozumienie wypowiedzi w prostych sytuacjach komunikacyjnych, • uchwycenie sensu historyjki/bajki wspieranej ilustracjami. Mówienie: • nazywanie obiektów w najbliższym otoczeniu, • recytowanie wierszyków i rymowanek, • śpiewanie piosenek z repertuaru dziecięcego, • używanie stałych zwrotów typowych dla sytuacji w klasie, • powtarzanie słów i zwrotów mówionych przez nauczyciela lub usłyszanych z nagrania. Czytanie: • odczytywanie prostych podpisów pod obrazkami. • czytanie modelowych minidialogów. Pisanie: • podpisywanie obrazków według wzoru, • przepisywanie wyrazów i zdań, • rozumienie różnic między fonetyczną formą wyrazu a zapisem graficznym, • porządkowanie słownictwa, podział wyrazów na kategorie. Komentarz dotyczący realizacji programu nauczania języka obcego w klasie II Zdobywanie sprawności w zakresie mówienia to proces długofalowy, który w początkowym okresie nauki sprowadza się przede wszystkim do odtwarzania. Powtarzanie za nauczycielem, w grupie i indywidualnie zaczynamy od pojedynczych wyrazów, następnie rozbudowujemy wypowiedź, powtarzając grupy wyrazów, zwroty, aż wreszcie pełne zdania. Ulubioną przez dzieci formą powtarzania są wierszyki, rymowanki i piosenki. Muszą być one odpowiednio dobrane pod względem stopnia trudności i materiału leksykalnego. Jedną z ważniejszych technik przygotowujących uczniów do samodzielnego posługiwania się językiem mówionym jest ćwiczenie minidialogów w formie podanych zdań modelowych z elementami wymiennymi. Gdy jest to możliwe, ćwiczenia tego typu można połączyć z odgrywaniem scenek dialogowych w parach. W klasie II większego znaczenia nabiera słowo pisane. Naukę kojarzenia dźwięku a z formą graficzną wyrazu rozpoczynamy stosując typowe ćwiczenia, takie jak: głośne odczytywanie podpisów pod obrazkami, dobieranie podpisów do obrazków, zaznaczanie wybranych elementów w podanym tekście, słuchanie z równoczesnym śledzeniem tekstu oraz odczytywanie poszczególnych wyrazów. Na tym etapie nauki dzieci zajmują się zdobywaniem sprawności w zakresie pisania odtwórczego. Naukę pisania rozpoczynamy od takich ćwiczeń, jak pisanie po śladzie, uzupełnianie brakujących liter i przepisywanie podpisów pod obrazkami. Następnym elementem jest budowanie zdań z rozsypanych wyrazów. Klasa III Umiejętności zdobywane w procesie nauczania w klasie III zgodnie z nową podstawą programową: • reagowanie werbalne i niewerbalne na polecenia wydawane w języku angielskim, • rozróżnianie wyrazów o podobnym brzmieniu, • rozumienie i posługiwanie się zwrotami stosowanymi w codziennej komunikacji, • rozumienie ogólnego sensu krótkich opowiadań i baśni przedstawianych za pomocą ilustracji i gestów, • rozumienie dialogów w historyjkach obrazkowych, dialogów prowadzonych w klasie, rozmówek z nagrań audio i wideo, 29 • • • • • • • recytowanie rymowanek i wierszyków, śpiewanie piosenek, odgrywanie scenek dialogowych i udział w przedstawieniach, czytanie ze zrozumieniem wyrazów, krótkich wypowiedzi, dialogów i historyjek komiksowych, przepisywanie wyrazów i zdań, korzystanie ze słowniczków obrazkowych, książeczek oraz środków multimedialnych, budowanie motywacji do nauki języka obcego poprzez uświadomienie potrzeby porozumiewania się ludzi pochodzących z różnych krajów. Komentarz dotyczący realizacji programu nauczania języka obcego w klasie III W klasie III pojawia się coraz bardziej urozmaicone słownictwo oparte na znacznie dłuższych tekstach oraz stopniowo rozwijane są umiejętności komunikacyjne. Istnieje wiele ćwiczeń mnemotechnicznych ułatwiających zapamiętywanie nowych słów i zwrotów. Wiele z nich możemy wykorzystać w formie gier, zabaw i konkursów. Zapamiętywaniu nowego słownictwa sprzyja również grupowanie wyrazów z określonego obszaru tematycznego, sporządzanie słowniczków i opracowywanie projektów słowno-ilustracyjnych. Zarówno podczas przeprowadzania gier, jak i realizacji niektórych projektów dziecko uczy się pracy w grupie, co zwiększa jego motywację do komunikowania się. Treści stymulujące inteligencję matematyczno-logiczną Rozwijanie cech ważnych dla uczenia się matematyki • Kształtowanie wytrwałości, cierpliwości, dokładności, krytycyzmu, odporności na trudności typu poznawczego. • Rozwijanie spostrzegania, uwag i pamięci. • Rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego. • Rozwijanie myślenia dywergencyjnego i konwergencyjnego. • Rozwijanie myślenia przez analogię, porównywanie, skojarzenia. • Kształtowanie nawyku sprawdzania wyniku swojej pracy. • Nastawienie na poszukiwanie własnych sposobów rozwiązania zadania. • Stosowanie umiejętności matematycznych w codziennym życiu. Orientacja w przestrzeni i na płaszczyźnie • Określanie kierunków względem siebie i innych osób. • • • Porównywanie i porządkowanie przedmiotów i osób według danej cechy Cechy wspólne i cechy różniące osoby i przedmioty. Porównywanie osób i przedmiotów pod względem: wielkości, wysokości, tęgości, szerokości, głębokości itp. (większy od, mniejszy od, takiej samej wielkości) z użyciem odpowiednich nazw. Porządkowanie osób i przedmiotów według wskazanych cech. Klasyfikacja obiektów. Dostrzeganie symetrii i regularności. • – – – – • • • Liczby i ich własności Klasa I Liczenie w zakresie 20 według podanego warunku. Uświadamianie dzieciom, że: kolejność przeliczania elementów zbioru nie ma znaczenia dla wyniku liczenia liczymy tylko raz każdy element zbioru wielkość elementów zbioru nie ma wpływu na wynik liczenia rozmieszczenie elementów zbioru nie ma wpływu na wynik liczenia. Liczby w aspektach kardynalnym, porządkowym i miarowym. Liczba a cyfra. Zapis cyfrowy liczby (w zakresie do 10). • • 30 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Liczebniki główne i porządkowe. Porządkowanie i porównywanie liczb w zakresie 20 według podanych warunków. System dziesiątkowy i system pozycyjny. Liczby jednocyfrowe, liczby dwucyfrowe. Klasa II Liczenie w zakresie 60 według podanego warunku. Porównywanie i porządkowanie liczb w zakresie 60. Znaki nierówności. System dziesiątkowy i system pozycyjny. Liczby jednocyfrowe, liczby dwucyfrowe. Liczba 0 w dodawaniu i odejmowaniu. Liczby 0 i 1 jako czynniki mnożenia. Liczby 0 i 1 w dzieleniu. Liczby parzyste i nieparzyste. Liczby w systemie rzymskim (od I do XII). Klasa III Liczenie w zakresie 100 według podanego warunku. Porównywanie i porządkowanie liczb w zakresie 100. System dziesiątkowy i system pozycyjny. Liczby jednocyfrowe, liczby dwucyfrowe. Nazwy liczb w dodawaniu (składniki, suma). Nazwy liczb w odejmowaniu (odjemna, odjemnik, różnica). Nazwy liczb w mnożeniu (czynniki, iloczyn). Nazwy liczb w dzieleniu (dzielna, dzielnik, iloraz). Liczby 0 i 1 w mnożeniu i dzieleniu. Liczenie w zakresie 1000 według podanego warunku. Porównywanie i porządkowanie liczb w zakresie 1000. Działania na liczbach Klasa I Dodawanie w zakresie 10 z wykorzystaniem konkretów, bez przekraczania progu dziesiątkowego. Zapisywanie formuł matematycznych. Odejmowanie w zakresie 10 z wykorzystaniem konkretów, bez przekraczania progu dziesiątkowego. Zapisywanie formuł matematycznych. Sprawdzanie wyników odejmowania za pomocą dodawania. Dodawanie w drugiej dziesiątce z wykorzystaniem konkretów bez zapisywania wyników obliczeń. Odejmowanie w drugiej dziesiątce z wykorzystaniem konkretów bez zapisywania wyników obliczeń. Klasa II Dodawanie w zakresie 60 bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekraczaniem progu dziesiątkowego. Przemienność dodawania. Odejmowanie w zakresie 60 bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekraczaniem progu dziesiątkowego. Porównywanie różnicowe typu: o tyle więcej, o tyle mniej itp. Porównywanie różnicowe typu: o ile więcej?, o ile mniej? itp. Mnożenie w zakresie 25. Przemienność mnożenia. Dzielenie w zakresie 25 (dzielenie jako mieszczenie, dzielenie jako podział, dzielenie liczby przez liczbę). Sprawdzanie wyników dzielenia za pomocą mnożenia. 31 • Kolejność wykonywania działań w wyrażeniach bez nawiasów. • Dodawanie (odejmowanie) liczb jednocyfrowych do (od) dwucyfrowych w zakresie 60 (bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekroczeniem progu dziesiątkowego, różnymi sposobami). • Dodawanie i odejmowanie liczb dwucyfrowych w zakresie 60 bez przekraczania progu dziesiątkowego. Klasa III • Dodawanie w zakresie 100 bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekraczaniem progu dziesiątkowego. • Odejmowanie w zakresie 100 bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekraczaniem progu dziesiątkowego. • Mnożenie w zakresie 100. • Dzielenie w zakresie 100. • Nawiasy • Łączność dodawania. • Łączność mnożenia. • Rozdzielność mnożenia względem dodawania. • Kolejność wykonywania działań w wyrażeniach z nawiasami. • Dodawanie (odejmowanie) liczb jednocyfrowych do (od) dwucyfrowych w zakresie 100 (bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekroczeniem progu dziesiątkowego, różnymi sposobami. • Dodawanie i odejmowanie liczb dwucyfrowych w zakresie 100 (bez przekraczania progu dziesiątkowego, z przekroczeniem progu dziesiątkowego, różnymi sposobami). • Pamięciowe mnożenie i dzielenie liczb w zakresie 100. • • • • Równania Klasa I Równania typu: a + = b, + a = b, a – = b, – a = b. Klasa II Równania typu: a + = b, + a = b, a – = b, – a = b; a · = b, a : = b, : a = b. Klasa III Rozwiązywanie poznanych typów równań. Werbalizowanie przebiegu rozwiązywania równań z użyciem nazw liczb w działaniach. · a = b, Zadania Klasa I • • • • Rozwiązywanie i układanie jednodziałaniowych zadań tekstowych na dodawanie i odejmowanie. Wyróżnianie w zadaniu danych, szukanej i związku między nimi. Sprawdzanie poprawności rozwiązania zadania. Udzielanie odpowiedzi na pytanie zadania. Klasa II • Rozwiązywanie i układanie jednodziałaniowych zadań tekstowych na dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie. • Rozwiązywanie i układanie zadań prostych na porównywanie różnicowe. • Przekształcanie zadań prostych w złożone przez dołączenie danych lub połączenie dwóch zadań prostych. • Rozkładanie zadań złożonych na dwa zadania proste. • Rozwiązywanie i układanie prostych zadań algebraicznych. Klasa III • Rozwiązywanie i układanie zadań prostych i złożonych (z dwoma działaniami). • Zapisywanie danych zadania o treści geometrycznej na rysunku poglądowym. 32 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Metody rozwiązywania zadań Symulacyjna. Syntetyczna. Analityczno-syntetyczna. Algebraiczna. Heurystyczna. Geometria Klasa I Położenie przedmiotu, innej osoby względem obserwatora. Wzajemne położenie przedmiotów, osób względem siebie. Użycie pojęć: nad, pod, obok, przed, za, wewnątrz, na zewnątrz, między itp. Kierunki: pion, poziom, skos, w prawo, w lewo, w tył, w przód, w górę, w dół. Klasa II Figury geometryczne: koło, prostokąt, kwadrat, trójkąt i ich własności. Mierzenie długości boków figur geometrycznych. Obliczanie sumy długości boków figur geometrycznych. Odcinek. Mierzenie i porównywanie długości odcinków. Klasa III Obliczanie obwodów trójkątów i prostokątów. Rysowanie figur w pomniejszeniu, w powiększeniu, dostrzeganie symetrii figur. Jednostki miary i ich skróty. Kalendarz Klasy I–III Liczba jako miara długości. Zasady prawidłowego pomiaru. Pojęcia: moneta, banknot, ilość, wartość, cena, dług. Jednostki pieniędzy: złoty, grosz i związki między nimi. Proste obliczenia pieniężne. Jednostki masy: gram, dekagram, kilogram i związki między nimi. Proste obliczenia dotyczące masy. Jednostki pojemności: litr, pół litra, ćwierć litra i związki między nimi. Proste obliczenia dotyczące pojemności. Jednostki długości: milimetr, centymetr, metr, kilometr i związki między nimi. Proste obliczenia dotyczące długości. Jednostki czasu kalendarzowego: pora roku, wiek, rok, półrocze, kwartał, miesiąc, tydzień, dzień i związki między nimi. Proste obliczenia kalendarzowe. Jednostki czasu zegarowego: godzina, kwadrans, minuta, sekunda i związki między nimi. Proste obliczenia zegarowe. Inne • Odczytywanie wskazań termometru. 33 Program zajęć komputerowych autor Ewelina Sęk Założenia programu Współczesny świat zdominowany jest przez komputery. Towarzyszą nam one wszędzie – w domu, w miejscu pracy, w urzędzie i w szkole. Dlatego tak ważne jest, aby już najmłodsze dzieci w podstawowym stopniu opanowały umiejętność posługiwania się komputerem. Uczeń powinien wiedzieć, że komputer jest ważnym narzędziem pracy, źródłem rozrywki, jednak korzystanie z jego zasobów niesie również zagrożenia. Zajęcia z komputerem powinny być zindywidualizowane – dzieci przychodzą do szkoły z różnym zasobem wiedzy komputerowej. Jedne potrafią tylko włączyć i wyłączyć komputer, inne – biegle posługują się różnymi programami (edytor graficzny, gra, przeglądarka internetowa), jeszcze inne nigdy nie miały do czynienia z tym urządzeniem. Dlatego należy dostosować program zajęć komputerowych do umiejętności każdego dziecka, a tym samym zindywidualizować proces nauczania. Program nie wskazuje konkretnych podręczników dla klas I–III. Wybór ten lub decyzję o rezygnacji z podręcznika pozostawia się nauczycielowi, gdyż to on dostosowuje proces nauczania do możliwości uczniów. Proponowany program należy zrealizować w czasie przewidzianym w ramowym planie edukacji wczesnoszkolnej, tj. 95 godzin w klasach I–III, co w przybliżeniu daje 32 godziny rocznie1. Minimalne wymagania sprzętowe: komputer PC procesor 600 MHz pamięć operacyjna RAM, 512 MB napęd CD-ROM karta grafiki zgodna z Windows karta muzyczna zgodna z Windows system operacyjny Microsoft Windows (9x, ME, 2000, XP, Vista, 7) pakiet biurowy Microsoft Office: edytor tekstu Word, prezentacje multimedialne PowerPoint (9x, 2000, 2003, XP, 2007). Program ten został opracowany zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego z 23.12.2008 r. Cele edukacyjne Głównym celem tego programu jest opanowanie umiejętności posługiwania się – w podstawowym zakresie – komputerem i oprogramowaniem komputerowym. Ogólny cel kształcenia wyznacza cele operacyjne, takie jak: – poznanie podstawowych zasad bezpiecznej pracy z komputerem, – kształcenie umiejętności posługiwania się komputerem oraz oprogramowaniem – opracowywanie za pomocą komputera prostych tekstów i rysunków, – wykorzystanie komputera do nauki, zabawy i rozwijania zainteresowań. Zagadnienia programowe oraz treści do realizacji w klasach I –III Zagadnienia programowe oraz treści do realizacji uwzględniają podstawę programową. Komputer w nauczaniu zintegrowanym powinien pojawiać się w sposób naturalny, jako bardzo wygodne i nowoczesne narzędzie pracy. Treści należy dostosować do wiedzy i umiejętności dzieci. Edukacja powinna odbywać się przez wykorzystanie elementów zabawy, gdyż stanowi to jeden z najważniejszych argumentów dla zastosowania komputera w pracy z małym dzieckiem. Klasa I Bezpieczeństwo i higiena pracy z komputerem • Regulamin pracowni komputerowej. • Zasady bezpieczeństwa podczas pracy z komputerem. • Prawidłowa postawa ciała podczas pracy z komputerem. 1 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 marca 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych 34 • • • • • • Obsługa komputera i oprogramowania komputerowego Elementy zestawu komputerowego. Obsługa myszy komputerowej. Uruchamianie i wyłączanie komputera. Otwieranie i zamykanie programów. Praca w oknach systemu Windows. Zapisywanie i odtwarzanie wyników pracy. Obsługa gier edukacyjnych • Uruchamianie gry komputerowej. • Instrukcja gry. • Klawisze funkcyjne i mysz. Edytor graficzny Paint • Podstawowe narzędzia Przybornika: Zaznacz, Wypełnij kolorem, Elipsa, Ołówek, Pędzel, Aerograf, Wybierz kolor, Gumka, Linia, Krzywa, Tekst; Paleta kolorów: kolory podstawowe, kolory niestandardowe, pole tekstowe, polecenie: Przerzuć/Obróć. • Kopiowanie i wklejanie elementów rysunku. • Rysowanie z zastosowaniem wybranych narzędzi edytora graficznego. • Opcja programu: Edycja – Cofnij. • • • • Edytor tekstu Word Klawiatura: litery, litery ze znakami diakrytycznymi (np. ą, ż, ź), Spacja, Enter, Caps Lock, Shift. Znaki interpunkcyjne na klawiaturze. Przepisywanie prostych tekstów. Kolory, kroje i rozmiary czcionek. Klasa II Bezpieczeństwo i higiena pracy z komputerem • Prawidłowa postawa ciała podczas pracy z komputerem. • Organizacja stanowiska komputerowego. • Zagrożenia wynikające z korzystania z komputera, multimediów i Internetu. • • • • Obsługa komputera i oprogramowania komputerowego Tworzenie folderów. Urządzenia pamięci zewnętrznej. Pojęcia: Pulpit, ikona, skrót. Przechowywanie prac. Komputerowe gry edukacyjne • Instrukcja gry. • Korzystanie z myszy i strzałek na klawiaturze. Edytor graficzny Paint • Narzędzia Przybornika: Zaznacz, Wypełnij kolorem, Elipsa, Ołówek, Pędzel, Areograf, Wybierz kolor, Gumka, Linia, Krzywa, Tekst, Zaokrąglony prostokąt; Paleta kolorów: kolory podstawowe, kolory niestandardowe. • Kopiowanie, wklejanie, wycinanie, pomniejszanie i powiększanie elementów rysunku. • Rysowanie za pomocą poznanych narzędzi. • • • • • Edytor tekstu Word Klawiatura i jej klawisze: litery i inne znaki, klawiatura numeryczna. Sprawdzanie pisowni i gramatyki. Kopiowanie i wklejanie tekstu za pomocą poleceń i skrótów klawiaturowych. Pisanie prostych tekstów. Zapisywanie utworzonych dokumentów i dopisywanie do nich zmian. 35 Program Kalkulator • Zapoznanie z kalkulatorem. • Podstawowe funkcje programu Kalkulator: +, -, *, /. • • • • • • • • Internet Pojęcia: Internet, strona www, przeglądarka. Netykieta Internetu. Internet jako źródło informacji i sposób komunikacji międzyludzkiej. Przeglądarka internetowa. Wpisywanie adresów stron www w przeglądarce internetowej. Klasa III Bezpieczeństwo i higiena pracy z komputerem Zagrożenia zdrowotne i społeczne związane z pracą przy komputerze. Zasady obowiązujące w pracowni komputerowej i podczas pracy na komputerze. Zasady obowiązujące w Internecie. Zagrożenia wynikające z korzystania z Internetu. Obsługa komputera i oprogramowania komputerowego • Elementy okien poznanych programów, np. obszar roboczy, paski narzędzi, suwaki. Edytor graficzny Paint • Kopiowanie, wklejanie, wycinanie, pomniejszanie i powiększanie elementów rysunku. • Rysowanie za pomocą poznanych narzędzi. • Drukowanie prac. • • • • • Edytor tekstu Word Sprawdzanie pisowni i gramatyki. Wstawianie obrazków ClipArt do teksu. Redagowanie prostych tekstów. Stosowanie numeracji i punktorów. Zapisywanie i odtwarzanie efektów pracy. • • • • • • Internet Netykieta w Interncie. Otwieranie stron internetowych. Wyszukiwanie informacji na wskazanej stronie internetowej. Podstawowe wiadomości o prawie autorskim. Zapisywanie źródła informacji. Założenie darmowego konta pocztowego. Program PowerPoint • Poznanie pojęć: program multimedialny, slajd, animacja. • Przeglądanie prezentacji multimedialnych: uruchomienie prezentacji, pokaz slajdów, animacja. • Przygotowanie prezentacji multimedialnej (podstawowe opcje programu). • • • • • 36 Program Logomocja Instalowanie programu. Odtwarzanie pokazów dostępnych w programie. Poznanie pojęć: programowanie, grafika żółwia. Poznanie elementów budowy okna programu: , ekran graficzny. Wydawanie podstawowych poleceń żółwiowi (np, lw, pw, pż, pod, ws, cs) Treści stymulujące inteligencję interpersonalną i inteligencję intrapersonalną • • • • • • • • Człowiek – jego rozwój, zdrowie i funkcjonowanie społeczne Rozpoznawanie i nazywanie emocji. Zasady savoir-vivre’u. Planowanie rozkładu dnia. Poznawanie siebie (mocne i słabe strony, zainteresowania, uzdolnienia itp.). Ciało człowieka i jego funkcje. Różnice i podobieństwa między ludźmi. Higiena człowieka (w tym: prawidłowe siedzenie w ławce, przy stole itp.). Korzystanie z urządzeń sanitarnych. Wartości odżywcze produktów. Racjonalne odżywianie się. Aktywność fizyczna. Oddychanie. Choroby i zapobieganie im (w tym: szczepienia ochronne, ostrożność w zażywaniu lekarstw i stosowaniu środków chemicznych). Rozmnażanie. Bezpieczeństwo własne i innych. Bezpieczeństwo na drogach. Kształtowanie negatywnego stosunku do alkoholu, tytoniu, narkotyków. Praca zawodowa człowieka. Bezrobocie. Zagrożenia ze strony ludzi. Źródła pomocy w sytuacjach zagrożenia zdrowia lub życia. • • • • • • • • • Etyka Kształtowanie tolerancji dla różnic między ludźmi. Kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji. Kształtowanie postaw altruistycznych. Kształtowanie odwagi cywilnej i poczucia odpowiedzialności za własne postępowanie. Kształtowanie umiejętności oceny postępowania innych ludzi i swojego. Kształtowanie umiejętności nawiązywania relacji koleżeńskich i przyjacielskich. Kształtowanie szacunku dla ludzi. Kształtowanie szacunku do przyrody. Kształtowanie szacunku dla cudzej własności i prywatności. • • • • • • • • • • • • • Szkoła • Środowisko szkolne (rozkład i przeznaczenie pomieszczeń szkolnych, osoby pracujące w szkole i ich role, wyposażenie szkoły). • Prawa i obowiązki ucznia. • Regulamin klasowy oraz zasady zachowania się w szkole wobec pracowników szkoły i kolegów. • Zadania dyżurnego klasowego. • Zasady koleżeństwa. • Poznawanie świata za pomocą zmysłów. • Źródła informacji o świecie. • Zasady bezpieczeństwa w szkole. • Zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym. 37 • • • • • • • • Dom Struktura rodziny i role jej członków (rodziny pełne, niepełne, wielopokoleniowe). Domowe urządzenia elektryczne i nauka bezpiecznego posługiwania się nimi. Praca zawodowa rodziców. Zasady współżycia dobrosąsiedzkiego. Życie ludzi w różnych porach roku. Korzystanie z radia i telewizji. Tradycje i zwyczaje ludowe związane ze świętami Bożego Narodzenia, Wielkanocy, Wszystkich Świętych. Uroczystości i święta rodzinne: Dzień Babci, Dzień Dziadka, Dzień Matki, Dzień Ojca, Dzień Dziecka. • • • • • • • • • • • • • • Polska i Unia Europejska Mapa Polski – kierunki podstawowe. Znaczenie stolicy Polski – Warszawy. Dawne stolice Polski. Podział terytorialny Polski – województwa. Symbole narodowe: godło, flaga, hymn. Ważne wydarzenia z historii Polski. Sławni Polacy. Pojęcia: miasto, miasteczko, wieś. Historia miejscowości, w której mieszkamy. Polska w Unii Europejskiej. Członkowie Unii Europejskiej. Flaga i hymn Unii Europejskiej. Maskotka dzieci w Unii Europejskiej. Poznanie wybranych krajów Unii Europejskiej. Treści stymulujące inteligencję przyrodniczą • • • • Metody poznawania przyrody Obserwacja. Doświadczenia. Korzystanie z różnych źródeł informacji. Wiązanie przyczyny ze skutkiem. Wnioskowanie. • • • • • • • • • • • • • • • • Rośliny Pojęcia: drzewo, krzew, roślina zielna. Rodzaje drzew: liściaste, iglaste. Wybrane gatunki rosnące w Polsce. Warunki potrzebne roślinom do życia: gleba, światło słoneczne, wilgoć, powietrze, temperatura. Budowa rośliny. Budowa kwiatu. Rozmnażanie roślin. Cykl rozwojowy rośliny. Rośliny ozdobne. Rośliny okopowe, oleiste i zbożowe. Rośliny wodne. Rodzaje lasów i ich warstwy. Ekosystemy: las, łąka, pole, ogród. Znaczenie roślin w przyrodzie. Zawody ludzi związane z pielęgnacją i uprawą roślin. Ochrona roślin. Zagrożenia dla ludzi ze strony roślin i sposoby radzenia sobie z nimi. 38 Zwierzęta • Zwierzęta: ssaki, ptaki, owady, płazy, ryby, gady. • Omawianie wyglądu, sposobu poruszania się, odżywiania, rozmnażania, warunków życia wybranych zwierząt. • Łańcuchy pokarmowe. • Zwierzęta hodowane w domu. • Zwierzęta hodowlane. • Opieka nad zwierzętami. • Ochrona zwierząt. • Znaczenie zwierząt w przyrodzie. • Zawody ludzi związane z opieką i ochroną zwierząt. • Zwierzęta egzotyczne. • Zagrożenia dla ludzi ze strony zwierząt i sposoby radzenia sobie z nimi. • • • • • • • • • • • • • • • • • • Przyroda nieożywiona, geografia i historia Czynniki pogody: wiatr, opady, temperatura, zachmurzenie i ich wpływ na życie ludzi, zwierząt i roślin. Pogoda w różnych porach roku. Słońce: źródło światła i ciepła, pozorna wędrówka Słońca po niebie, pory dnia i roku, strefy klimatyczne, odkrycie Kopernika. Księżyc: obrót wokół Ziemi, fazy Księżyca. Gwiazdy, planety, loty kosmiczne, astronomia. Powietrze: właściwości powietrza, tlen, dwutlenek węgla, zanieczyszczenia powietrza, znaczenie powietrza dla ludzi, zwierząt i roślin. Wiatr: kierunki, siła wiatru, rodzaje wiatru, przyrządy do pomiaru kierunku i siły wiatru, znaczenie wiatru dla ludzi, przyrody i klimatu. Woda: krążenie wody w przyrodzie, stany skupienia wody, temperatury zamarzania wody i jej wrzenia, zmiana objętości zamarzniętej wody, rodzaje zbiorników wodnych, rodzaje opadów, zanieczyszczenia, znaczenie wody dla ludzi, przyrody i klimatu. Zagrożenia dla ludzi ze strony czynników atomsferycznych i sposoby radzenia sobie z nimi. Bogactwa naturalne Polski (węgiel, sól, rudy metali). Ochrona środowiska. Pojęcia: rok, miesiąc, tydzień, doba, dzień. Nazwy miesięcy i dni tygodnia. Ukształtowanie terenu: góry, wyżyny, niziny. Rodzaje i charakterystyka krajobrazów: nadmorski, pojezierza, nizinny, wyżynny, górski. Parki narodowe. Transport: lądowy, wodny i powietrzny. Treści stymulujące inteligencję wizualno-przestrzenną Plastyka Wiadomości z zakresu sztuk plastycznych • Pojęcia: malarstwo, malarz, obraz, oryginał, reprodukcja, kopia, portret, martwa natura, krajobraz; rzeźba, rzeźbiarz, płaskorzeźba, medal, pomnik, popiersie; grafika, grafik; odbitka; architektura, architektura zieleni, architekt; budynki użyteczności publicznej, przemysłowe, mieszkaniowe; scenografia, scenograf, kostiumy, rekwizyty; sztuka użytkowa: tkactwo, meblarstwo, ceramika; rytm, kontrast, rzemiosło artystyczne i sztuka ludowa. 39 • • • • • • • • • Percepcja wzrokowa i nazywanie Obserwowanie i nazywanie kształtów: prostokątny, okrągły, owalny, trójkątny, kulisty, nieregularny. Obserwowanie i nazywanie wielkości: mały, duży, średni, mniejszy niż, większy od, gruby, cienki, wysoki, niski, szeroki, wąski. Obserwowanie i nazywanie stosunków przestrzennych na obrazie: dalej, bliżej, na prawo, na lewo, w środku, nad, pod, między. Obserwowanie i nazywanie barw: odcienie barw, nasycenie barw, barwy podstawowe, barwy ciepłe, barwy zimne. Obserwowanie i nazywanie linii: gruba, cienka, długa, krótka, ciągła, przerywana, jasna, ciemna. Obserwowanie i nazywanie faktury: gładka, szorstka, lśniąca, matowa. Obserwowanie i nazywanie brył: duża, mała, wydłużona, walcowata, obła, ścięta, rozczłonkowana, zwarta. Symetria jedno- i wieloosiowa. Analizowanie reprodukcji dzieł malarskich i rzeźbiarskich pod względem treści, linii, barw, kształtów, wielkości, faktury, stosunków przestrzennych, nastroju, proporcji, wrażenia. • Percepcja i recepcja Oglądanie dzieł z różnych dziedzin sztuki, twórców polskich, światowych i regionalnych. Opisywanie poznanych dzieł sztuki z uwzględnieniem poznanych pojęć plastycznych. Rozpoznawanie i nazywanie dziedzin działalności twórczej człowieka: malarstwa, rzeźby, fotografii, filmu, sztuki ludowej itp. Uczestniczenie w życiu kulturalnym szkoły i najbliższego środowiska (muzeum, teatr, kino, wystawy). • • • • • • • • • Ekspresja przez sztukę Rysowanie: kredkami, ołówkiem, flamastrami, patykiem i tuszem. Malowanie farbami akwarelowymi i plakatowymi, plasteliną, świecą. Kolaże. Wydzieranie. Wycinanie. Wydrapywanie. Lepienie z plasteliny, modeliny, masy solnej. Projektowanie odzieży, mebli, budynków, form użytkowych, terenów zielonych. Wykonywanie prostych rekwizytów do małych form teatralnych. • • • Materiały i narzędzia • Kredki, kredki świecowe, ołówki, flamastry, farby akwarelowe i plakatowe, świeca, tusz, papier kolorowy, bibuła, szary papier, kartki rysunkowe, karton, nici, klej, plastelina, modelina, masa solna, tkanina, włóczka, materiały zdobnicze, wata, materiały przyrodnicze, makulatura, kreda kolorowa, widokówki, pasta do zębów, pędzle, patyki, zszywacz, dziurkacz, nożyczki, taśma klejąca, igła, nóż. • • • • • • • • • 40 Technika Materiały Poznanie właściwości: materiałów papierniczych (papieru, kartonu, tektury, papieru kolorowego, bibuły); materiałów tekstylnych (tkanina, włóczka, nici, wełna, bawełna), drewna, metali (miedź, stal, aluminium), tworzyw sztucznych, szkła, materiałów przyrodniczych. Narzędzia Posługiwanie się: nożyczkami, linijką, kolcem, igłą i naparstkiem, szczypcami, nożem, dziurkaczem, zszywaczem, prostymi urządzeniami gospodarstwa domowego. Kultura posługiwania się narzędziami. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Informacja techniczna Czytanie rysunków poglądowych. Poznanie wybranych symboli i znaków powszechnej informacji. Czynności technologiczne Obrysowywanie i wycinanie wzorów. Odmierzanie długości linijką. Składanie. Zaginanie. Przerywanie. Przecinanie. Nakłuwanie. Zwijanie. Oklejanie. Przeplatanie. Nawlekanie igły. Przyszywanie guzików. Szycie ściegiem okrętkowym. Krojenie. Cięcie materiałów papierniczych i tkanin po liniach prostych i krzywych. Poznawanie różnych sposobów łączenia materiałów (rozłączne, nierozłączne, ruchome). Organizacja i kultura pracy Przygotowanie stanowiska pracy. Zasady bezpiecznej pracy. Higiena pracy. Planowanie etapów pracy (pomysł, kolejne czynności, dobór materiałów i narzędzi). Porównanie wykonanego zadania z planem. Podział pracy (indywidualna i zbiorowa). Dobieranie materiałów i narzędzi do pracy. Samokontrola wykonanej pracy. Technika dawniej i dziś Historia wybranych narzędzi i materiałów. Historia wybranych wynalazków. Zawody techniczne. Sposoby wytwarzania przedmiotów codziennego użytku. Historia i współczesność środków transportu. Rodzaje budowli mieszkalnych i przemysłowych. Rodzaje urządzeń informatycznych (komputer stacjonarny, notebook, telefon komórkowych). Ocena wartości urządzeń technicznych z punktu widzenia ich cech użytkowych. Treści stymulujące inteligencję muzyczną • • • • • • • Odbiór muzyki Słuchanie piosenek i utworów muzycznych. Wyróżnianie zwrotek i refrenu piosenki. Rozwijanie percepcji słuchowej. Rozwijanie koncentracji uwagi. Rozpoznawanie brzmienia instrumentów muzycznych. Rozpoznawanie barwy głosów ludzkich. Określanie elementów muzyki. 41 • Werbalne i niewerbalne wyrażanie wrażeń związanych ze słuchaną muzyką. • Wyróżnianie form muzycznych AB, ABA. • • • • Ćwiczenia mowy i śpiew Ćwiczenie prawidłowej artykulacji głosek, dykcji i oddechu. Rytmiczne recytowanie tekstów ze zróżnicowaniem tempa, dynamiki i barwy głosu. Zbiorowe i indywidualne śpiewanie piosenek. Śpiewanie z pamięci hymnu narodowego. • • • • • • • Ruch przy muzyce Spontaniczne zaspokajanie potrzeby ruchu. Reagowanie na sygnały muzyczne i ich zmiany. Realizowanie ruchem wartości poznawanych nut. Ilustrowanie ruchem treści piosenek. Swobodny taniec przy muzyce. Wykonywanie układów tanecznych do muzyki. Nauka tańców polskich (w tym polki, krakowiaka i walca), regionalnych, współczesnych. • • • • • Gra na instrumentach Wykorzystanie naturalnych efektów akustycznych: stukania, klaskania, tupania itp. Granie na instrumentach perkusyjnych niemelodycznych. Granie na dzwonkach kolejno poznawanych dźwięków gamy. Granie na dzwonkach prostych melodii. Tworzenie na instrumentach perkusyjnych melodycznych i niemelodycznych akompaniamentów do piosenek, tekstów literackich, obrazów, scenek dramowych, inscenizacji itp. • • • • • • Wiadomości z teorii muzyki Wprowadzenie pojęć: nuta, pięciolinia, klucz wiolinowy, ćwierćnuta, ósemka, półnuta, cała nuta, pauza ćwierćnutowa, pauza półnutowa, pauza ósemkowa, gama, metrum, takty Elementy muzyki: rytm, melodia, tempo, dynamika i barwa. Barwy głosów ludzkich: sopran, alt, tenor, baryton, bas. Sposób wykonania utworu: solo, zespołowo, chórem. Nazwy solmizacyjne i literowe nut. Takt na dwa, trzy, cztery. Taktowanie. Nauka pisania poznanych znaków muzycznych. • • • • • • • Wiadomości o instrumentach Podział instrumentów (strunowe, smyczkowe, perkusyjne). Budowa i brzmienie instrumentów perkusyjnych. Budowa i brzmienie dzwonków. Budowa i brzmienie skrzypiec, altówki, wiolonczeli i kontrabasu. Budowa i brzmienie gitary. Budowa i brzmienie pianina i fortepianu. Budowa i brzmienie instrumentów dętych. • • • • Tworzenie muzyki Muzyczne ilustrowanie odgłosów przyrody. Rytmizowanie tekstów. Układanie przez dzieci piosenek. Improwizowanie melodii do podanych tekstów i obrazów. • Instytucje związane z muzyką • Filharmonia, opera, operetka, sala koncertowa, festiwale muzyczne. 42 Zawody ludzi związanych z muzyką • Śpiewak, kompozytor, muzyk, dyrygent, piosenkarz, gitarzysta, skrzypek, pianista, stroiciel, inżynier dźwięku, instrumentalista, wokalista, disc-jokey itp. Treści stymulujące inteligencję kinestetyczną • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Psychomotoryka Biegi (dystans około 40 m): Marsz, marszobieg (conajmniej 15 minut), trucht, bieg w różnych warunkach terenowych. Bieg po prostej, slalomem, po okręgu. Bieg do wyznaczonego miejsca (5–10 m). Bieg po wyznaczonej trasie. Bieg indywidualny i grupowy. Bieg sztafetowy. Start do biegu z różnych pozycji (wysoka, niska). Zabawy bieżne z wysokim unoszeniem kolan, bokiem, tyłem, przyspieszanie, zwalnianie. Zabawy bieżne z użyciem różnych przyborów. Skoki: Skoki w górę (obunóż, jednonóż). Skoki z pokonywaniem przeszkód (obunóż, jednonóż). Skoki z wysokości (do 1m) na miękkie podłoże. Wieloskoki. Skok w dal z miejsca. Zabawy skoczne z użyciem różnych przyborów. Rzuty: Rzuty oburącz: zza głowy, znad głowy, sprzed głowy, dołem, w przód, w tył, z miejsca, w ruchu. Rzuty jedną ręką. Rzuty na odległość: małymi przedmiotami. Rzuty do nieruchomego celu. Rzuty do ruchomego celu. Zabawy rzutne z użyciem różnych przyborów. Dźwiganie i wspinanie: Przenoszenie przyborów oburącz, pojedynczo i parami (do 3 kg). Toczenie przyborów ręką lub nogą. Przeciąganie przyborów po podłożu. Wspinanie się na niskie przyrządy. Schodzenie z niskich przyrządów. Pokonywanie przeszkód dołem i górą. Zwisy na drabinkach przodem i tyłem. Wspinanie się po skośnie ustawionej ławeczce. Próby wspinania się po linie. Mocowanie w pozycjach wysokich i niskich. Pełzanie, czołganie się i czworakowanie: Pełzanie z przyborem. Czołganie się pod niskimi przeszkodami. Zabawy na czworakach z użyciem różnych przyborów. Tory przeszkód z elementami pełzania, czołgania się i czworakowania. 43 • • • • • • • • • • • Ruchowa ekspresja i poczucie rytmu: Wykonywanie ruchów w rytmie muzyki. Rytmiczny marsz z akcentowaniem ruchów rąk i nóg. Rytmiczne podskoki, bieg, marsz, cwał. Odtwarzanie obrazów za pomocą ciała. Ilustrowanie ruchem rytmu piosenek i melodii. Wystukiwanie rytmu w różnych pozycjach wyjściowych. Zabawy rytmiczno-taneczne. Tańce nowoczesne, narodowe i regionalne. Spostrzegawczość, orientacja i szybka reakcja: Zabawy i gry orientacyjno-porządkowe. Szybkie ustawianie się w szeregu, dwuszeregu, kole, rozsypce. Szybka reakcja na sygnał wzrokowy lub słuchowy. Zmiany kierunku ruchu i zatrzymywanie się na sygnał. Naśladowanie ruchów współćwiczącego. Wykonywanie ruchów przeciwstawnych do ruchów współćwiczącego. Podania piłki z wykonywaniem dodatkowych czynności, np. klaśnięcia. Doganianie współćwiczącego i wyprzedzanie go z lewej strony zgodnie z zasadami ruchu drogowego. Wymijanie się osób i zespołów zgodnie z zasadami ruchu drogowego. Omijanie przeszkód zgodnie z zasadami ruchu drogowego. • • • • • • Zwinność i zręczność: Biegi między przeszkodami. Pokonywanie przeszkód. Przejście z zamkniętymi oczami po linie rozłożonej na podłodze. Przekazywanie współćwiczącemu przyborów w różnym tempie i pozycjach. Przejście równoważne po różnych przyrządach. Wspinanie, podciąganie, wbieganie na różne przyrządy. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 44 Umiejętności Gimnastyka: Przyjmowanie pozycji niskich: przysiad podparty; siad: prosty, skrzyżny, skulny, klęczny, równoważny; klęk: jednonóż, obunóż; leżenie: przodem, tyłem; stanie rozkroczne. Ćwiczenia szyi (skłony głowy w przód, w tył, na boki, krążenia głowy). Ćwiczenia ramion i pasa barkowego (wznoszenie i opuszczanie ramion w różnych kierunkach, krążenia ramion, wymachy ramion: jednoczesne, naprzemianstronne, w przód, w tył). Ćwiczenia tułowia we wszystkich płaszczyznach z różnym ułożeniem ramion. Ćwiczenia nóg (wspięcia, przysiady, podskoki, w różnych kierunkach, ćwiczenia przeciw płaskostopiu). Przejścia po ławeczce różnymi sposobami, z przyborami i bez. Leżenie przewrotne. Przewrót w przód. Podpór tyłem. Lekkoatletyka: Bieg wolny i szybki na sygnał ze startu wysokiego i niskiego (40–60 m). Bieg na czas. Rzuty piłeczką palantową na odległość z miejsca w pozycji wykrocznej, pomiar odległości. Skok w dal z miejsca i z rozbiegu, mierzenie długości skoku. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Gry zespołowe Zabawy i gry ruchowe przygotowujące do gier zespołowych. Dwa ognie (podawanie i chwytanie piłki w miejscu i w ruchu, rzucanie do celu, gra według ustalonych zasad). Ringo (rzucanie kółka oburącz i jednorącz, chwytanie kółka oburącz w miejscu, w wyskoku i w przysiadzie, rzucanie kółkiem do celu, gra w ringo według ustalonych zasad). Minipiłka nożna (podania piłki zewnętrznym i wewnętrznym podbiciem stopy do współpartnera, prowadzenie piłki nogą, strzały na bramkę, gra według ustalonych zasad). Minikoszykówka (rzuty do kosza, kozłowanie piłki prawą i lewą ręką, podania piłki oburącz sprzed klatki piersiowej w miejscu, w marszu i w biegu, rzuty do kosza w biegu po uprzednim kozłowaniu, podawanie piłki w ruchu w przód, w tył, w prawo i w lewo, gra w koszykówkę według ustalonych zasad). Minisiatkówka (odbicia piłki w parach oburącz sposobem górnym i dolnym, kierowanie piłki sposobem górnym i dolnym w określone miejsce boiska, gra w siatkówkę według ustalonych zasad). Minipiłka ręczna (podania piłki w parach w miejscu i w ruchu, rzucanie do celu stałego i ruchomego, rzucanie do bramki z miejsca i z biegu, gra według ustalonych zasad). Saneczkarstwo: Jazda na sankach pojedynczo i parami. Jazda po linii prostej do wyznaczonego miejsca, hamowanie. Zmiana kierunku jazdy: skręty w prawo i w lewo. Jazda slalomem. Zjazd w różnych pozycjach. Wykonywanie różnych czynności podczas zjazdu, np. podnoszenie z ziemi przyborów. Pokonywanie torów przeszkód. Inne sporty – np.: jazda na rolkach, na łyżwach, na rowerze, pływanie – mogą być uprawiane zależnie od bazy szkoły. Edukacja zdrowotna i bezpieczeństwo Świadomość własnego ciała: mierzenie wysokości i masy ciała, samoocena własnej sprawności fizycznej, obserwacja własnego organizmu po wysiłku fizycznym (tętno, rytm serca, oddychanie), świadomość wpływu ćwiczeń na sprawność fizyczną. Próba siły mięśni brzucha oraz próby gibkości dolnego odcinka kręgosłupa. Higiena osobista. Hartowanie organizmu. Wpływ żywienia na sprawność fizyczną. Zasada stopniowania wysiłku. Zasady współdziałania w grupie. Zasady rywalizacji. Bezpieczeństwo podczas uprawiania sportu. Zasady udzielania pierwszej pomocy. Historia sportu. 45 15. Oczekiwane efekty aktywności ucznia, oddziaływań nauczyciela i rodziców Kształcenie na pierwszym etapie edukacji z wykorzystaniem założeń programu i podręczników Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła, właściwie dobranych oddziaływań nauczyciela, aktywności własnej dziecka, wsparcia domu rodzinnego oraz stymulacji ze strony środowiska szkolnego i pozaszkolnego powinno przynieść efekty w postaci kształtowania systemu wartości dziecka, rozwoju jego osobowości, umiejętności oraz wiadomości prezentujących scalony obraz świata. Poziom opanowania wiadomości i umiejętności zależy od profilu inteligencji dziecka. Proponowany poniżej podział efektów kształcenia jest podziałem sztucznym, gdyż w praktyce szkolnej oddziaływania na inteligencje wielorakie są nierozłączne. Trudno również wskazać w tak wygenerowanym podziale treści odnoszące się do inteligencji interpersonalnej i intrapersonalnej. Wszystkie oddziaływania dydaktyczne i wychowawcze nauczyciela skierowane są na stymulowanie tych sfer personalnych dziecka. Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję językową • • • • • • • • • • • • • • • • • Klasy I–III Uczeń: rozwinął wrażliwość na cechy fonologiczne języka, zebrał doświadczenia, że język umożliwia wyrażanie stanów psychicznych człowieka i jest narzędziem komunikowania się z innymi ludźmi, umie wyrażać myśli w formie zrozumiałej dla odbiorcy, ma świadomość możliwości i ograniczeń języka jako narzędzia komunikacji. Słuchanie Uczeń: umie dokonać analizy i syntezy słuchowej wyrazów, z uwagą słucha poleceń i wypowiedzi innych osób, skupia uwagę na słuchanym tekście, audycjach radiowych i telewizyjnych, muzyce i wypowiedziach innych osób, stara się zrozumieć otrzymany komunikat, prosi o wyjaśnienie komunikatu, którego nie zrozumiał, wie, że nie można przerywać wypowiedzi innym osobom, ani przeszkadzać innym w czasie, kiedy się wypowiadają. Komunikacja słowna Uczeń: wie, jak poprosić o możliwość zabrania głosu, szanuje wypowiedzi innych i oczekuje szacunku dla własnych wypowiedzi, umie sformułować kilkuzdaniową, wypowiedź, wspierając ją odpowiednią modulacją głosu, mimiką, gestykulacją, nawiązując kontakt wzrokowy ze słuchaczami. umie zadać pytanie, umie recytować wiersze, umie opisać wskazany przedmiot, osobę, roślinę, zwierzę (klasa II), umie barwnie opowiadać (klasa III). Czytanie Uczeń: • umie przeczytać wskazany tekst głośno i po cichu, • rozumie treść czytanego tekstu, 46 • • • • • • • • • • • czyta tekst, uwzględniając cechy poprawnego czytania, umie przeczytać tekst z podziałem na role, umie przeczytać tekst drukowany i pisany, rozumie, że umiejętność czytania jest niezbędna dla uczenia się i rozwoju osobistego, przestrzega zasad higieny czytania. Opracowywanie tekstów Uczeń: umie określić temat i główną myśl tekstu, umie zadać pytanie dotyczące przeczytanego tekstu, umie odpowiedzieć na pytania odnoszące się do przeczytanego tekstu, umie wskazać bohaterów utworu, określić miejsce i czas akcji oraz nastrój, umie wskazać w opowiadaniu przyczynę i skutek danego zachowania, umie wskazać w tekście odpowiednie fragmenty na poparcie swoich wypowiedzi, wypowiada własne zdanie na temat przeczytanych tekstów. Samokształcenie i docieranie do informacji Uczeń: • korzysta z encyklopedii dla dzieci, słowników i innych źródeł, • umie rozmawiać z rówieśnikami i osobami doroslymi zajmującymi różne pozycje społeczne. • • • • • • • • • • • • Kształcenie literackie Klasy I–III Uczeń: w czytanej książce umie wskazać tytuł, nazwisko autora i ilustratora, nazwę wydawnictwa, spis treści, odróżnia wiersz od prozy, potrafi odszukać w wierszu rymujące się wyrazy, wskazać wersy i strofy, potrafi wskazać w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych, określić miejsce i czas akcji, potrafi wyjaśnić morał zawarty w utworze, odróżnia w utworze zdarzenia fantastyczne od prawdopodobnych, wypowiada własne zdanie na temat przeczytanego utworu, umie korzystać z biblioteki szkolnej, ma swoje ulubione książki, utwory prozatorskie i poetyckie, potrafi wymienić nazwiska pisarzy książek dla dzieci i tytuły ich utworów, zna cechy baśni, umie wskazać wartości estetyczne czytanego tekstu. Małe formy teatralne Uczeń: • umie przygotować rolę do teatrzyku, ilustrując ją głosem, mimiką i gestykulacją, • brał udział i uczestniczył w kilku przedstawieniach teatralnych, • potrafi wyrazić swoją opinię o objerzanym. • • • • • • • Pisanie Klasa I Uczeń: poprawnie odwzorowuje kształty poznanych liter, poprawnie łączy litery w wyrazach, poprawnie i estetycznie przepisuje wyrazy i zdania, poprawnie pisze z pamięci wyrazy i zdania, umie zaadresować list i kartę pocztową, umie napisać życzenia z pomocą nauczyciela, umie napisać kilka zdań na podany temat. 47 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 48 Klasa II Uczeń: zwiększył tempo pisania, potrafi wskazać opis w utworze literackim, umie zgromadzić potrzebne do opisu wyrazy dotyczące wielkości, kształtu, koloru itd., potrafi opisać przedmiot, zwierzę, roślinę i wygląd osoby według podanego planu, potrafi samodzielnie napisać list i życzenia, potrafi napisać swobodny tekst wyrażający jego myśli i uczucia. Klasa III Uczeń: potrafi nadać tytuły zdarzeniom wyodrębnionym w utworze i zapisać je, potrafi napisać plan opowiadania, potrafi napisać opowiadanie, uwzględniając trójczłonową budowę (wstęp, rozwinięcie i zakończenie), akapity, umie napisać ogłoszenie, umie napisać sprawozdanie z wycieczki z pomocą nauczyciela, podejmuje próby pisania swobodnych tekstów prozatorskich i wierszy. Ortografia Klasa I Uczeń: przepisuje poprawnie wyrazy i zdania, pisze poprawnie z pamięci wyrazy i zdania, wie, które wyrazy należy pisać wielką literą. Klasa II Uczeń: wie, że należy pisać ó, kiedy wymienia się na o, a lub e w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych, wie, jak pisać wyrazy z zakończeniami: -ów, -ówka, -ówna, wie, jak pisać wyrazy z zakończeniami: -uję, -ujesz, -uje, wie, że należy pisać rz, kiedy wymienia się na r w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych, wie, że należy pisać rz w zakończeniach: -arz, -erz, wie, że należy pisać rz po spółgłoskach: b, p, d, t, g, k, ch, j, w, zna wyrazy, które są wyjątkami od poznanych zasad ortograficznych, pamięta pisownię poznanych wyrazów z ó niewymiennym, rz niewymiennym, ż niewymiennym, umie korzystać ze słownika ortograficznego, umie pisać wyrazy z literami ą i ę na końcu wyrazów, wie, kiedy w wyrazach napisać ą, a kiedy om, wie, kiedy w wyrazach napisać ę, a kiedy em. Klasa III Uczeń: zna i stosuje poznane zasady ortograficzne, umie pisać przymiotniki w stopniu wyższym i najwyższym, umie pisać liczebniki główne i porządkowe słownie i cyfrowo, wie, jak pisać rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki z przeczeniem nie. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Gramatyka Klasa I Uczeń: rozróżnia litery i głoski, potrafi wymienić samogłoski i spółgłoski, potrafi wymienić spółgłoski miękkie, zna dwuznaki i litery ze znakami diakrytycznymi, potrafi podzielić wyrazy na sylaby i utworzyć wyrazy z sylab, umie wskazać w zdaniu wyrazy, umie rozpoznać w tekście zdania: oznajmujące, pytające i rozkazujące, umie poprawnie ułożyć i zapisać poznane rodzaje zdań. Klasa II Uczeń: zna alfabet, umie uporządkować wyrazy alfabetycznie, biorąc pod uwagę pierwszą literę, wie, co to są rzeczowniki, umie poprawnie stosować rzeczowniki w wypowiedziach ustnych i pisemnych, umie określić liczbę rzeczownika, wie, co to są czasowniki, umie poprawnie stosować czasowniki w wypowiedziach ustnych i pisemnych, umie określić liczbę czasownika, Klasa III Uczeń: umie określić liczbę i rodzaj rzeczownika, umie określić liczbę, czas, osobę i rodzaj czasownika, umie określić liczbę i rodzaj przymiotnika, umie poprawnie stosować przymiotniki w wypowiedziach ustnych i pisemnych. wie, co to są przysłówki, umie poprawnie stosować przysłówki w wypowiedziach ustnych i pisemnych, wie, co to są liczebniki, umie poprawnie stosować liczebniki główne i porządkowe w wypowiedziach ustnych i pisemnych, umie poprawnie stosować stopniowanie przymiotników w wypowiedziach ustnych i pisemnych, umie utworzyć rodzinę wyrazów, stosuje zdobytą wiedzę gramatyczną do konstruowania poprawnych zdań w wypowiedziach pisemnych. Oczekiwane efekty nauczania języka obcego nowożytnego Uczeń kończący klasę III: • wie, że ludzie posługują się różnymi językami i że chcąc się z kimś porozumieć trzeba nauczyć się jego języka (motywacja do nauki języka obcego); • reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela; • rozumie wypowiedzi ze słuchu: – rozróżnia wyrazy o podobnym brzmieniu, – rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień i potrafi się nimi posługiwać, – rozumie ogólny sens krótkich opowiadań i baśni przedstawianych także za pomocą obrazów, gestów – rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (także w nagraniach audio i wideo); • czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania; 49 • zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach poznanych zwrotów, recytuje wiersze, rymowanki i śpiewa piosenki, nazywa obiekty z otoczenia i opisuje je, bierze udział w miniprzedstawieniach teatralnych; • przepisuje wyrazy i zdania; • w nauce języka nowożytnego potrafi korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek, środków multimedialnych; • współpracuje z rówieśnikami w trakcie nauki. Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję matematyczno-logiczną • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 50 Klasy I-III Uczeń: rozwinął: spostrzeganie, uwagę, pamięć, rozwinął umiejętność myślenia przyczynowo-skutkowego (liniowego) i heurystycznego (rozgałęzionego), rozwinął umiejętność myślenia przez analogie, porównania, skojarzenia, metafory, rozwinął myślenie dywergencyjne i konwergencyjne, rozwinął krytycyzm, dociekliwość, wytrwałość, dokładność, wykorzystuje umiejętności matematyzowania w sytuacjach życiowych. Klasa I Uczeń: rozumie pojęcia związane ze stosunkami przestrzennymi i potrafi się nimi posługiwać do określania swojego położenia i położenia przedmiotów, umie wskazać cechy wspólne i cechy różniące przedmioty, umie porównać i szeregować przedmioty pod względem wskazanej cechy, umie dostrzec cechę, według której uporządkowane są przedmioty, osoby, umie dostrzec regularność wzoru i kontynuować go, zna liczby do 20, umie porównywać i porządkować liczby w zakresie 20, sprawnie dodaje i odejmuje w zakresie 10 z wykorzystaniem konkretów lub bez, umie dodawać i odejmować liczby w zakresie 20 z wykorzystaniem konkretów, bez przekraczania progu dziesiątkowego, umie rozwiązać proste zadania na dodawanie i na odejmowanie, umie obliczyć niewiadomą wielkość, zna wprowadzone jednostki miary, umie zmierzyć długość wskazanego obiektu w centymetrach, umie odczytywać wskazania zegara (pełne godziny), zna pojęcia: banknot, moneta, zna monety: 1 zł, 2 zł, 5 zł i banknot 10 zł, zna monety: 1 gr, 2 gr, 5 gr i 10 gr, zna pojęcia: liczba, cyfra, liczba jednocyfrowa, liczba dwucyfrowa, zna kolejność dni tygodnia i miesięcy w roku, umie narysować brakującą połowę figury symetrycznej, umie narysować daną figur w powiększeniu i pomniejszeniu. Klasa II Uczeń: umie liczyć w zakresie 60, umie porządkować i porównywać liczby w zakresie 60, wykorzystując znaki nierówności, zna znaczenie liczby 0 w dodawaniu i odejmowaniu, sprawnie dodaje i odejmuje liczby w zakresie 60 z przekroczeniem progu dziesiątkowego, umie dokonać analizy treści zadania i wskazać dane i szukane, • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • umie rozwiązywać i układać zadania proste na dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie, rozumie pojęcia związane z porównywaniem różnicowym, umie rozwiązać i ułożyć zadanie proste na porównywanie różnicowe, rozwiązuje łatwe zadania złożone (dwudziałaniowe), sprawnie mnoży i dzieli liczby w zakresie 25, zna znaczenie liczb 0 i 1 w mnożeniu i dzieleniu, umie obliczyć niewiadomą wielkość. umie rozwiązywać i układać proste zadania algebraiczne na dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie, zna kolejność wykonywania działań, stosuje poznane własności działań do ułatwiania sobie obliczeń, umie odczytać wskazania zegara (godziny i minuty), umie wykonać proste obliczenia zegarowe, umie odczytać i zapisać liczby zapisane cyframi rzymskimi (od I do XII), umie odczytać wskazania termometru, umie posługiwać się poznanymi jednostkami miary, rozpoznaje w otoczeniu i na rysunkach oraz nazywa: trójkąty, koła, prostokąty i kwadraty, umie wskazać wierzchołki i boki poznanych figur oraz zmierzyć ich boki (w centymetrach i milimetrach), wykonuje proste obliczenia dotyczące jednostek: pieniędzy, długości, czasu, pojemności; kalendarzowe, termometru, ceny, ilości i wartości. Klasa III Uczeń: umie liczyć w zakresie 100, umie porządkować i porównywać liczby w zakresie 100, wykorzystując znaki nierówności, biegle dodaje i odejmuje liczby w pamięci w zakresie 100, biegle mnoży i dzieli liczby w pamięci w zakresie 100, czyta ze zrozumieniem tekst zadania, umie zapisać dane i szukane zadania w wygodny dla siebie sposób, umie rozwiązywać zadania proste i złożone (dwudziałaniowe), w tym na porównywanie różnicowe, stosując własne strategie rozwiązania, umie układać i rozwiązywać proste zadania algebraiczne, sprawdza otrzymane rozwiązanie zadania, zna kolejność wykonywania działań i stosuje je w obliczeniach, korzysta z rozdzielności mnożenia względem dodawania, do obliczania trudniejszych iloczynów, zna nazwy liczb w dodawaniu, odejmowaniu, mnożeniu i dzieleniu, korzysta w obliczeniach z własności przemienności dodawania, przemienności mnożenia, łączności dodawania i łączności mnożenia, zna własności trójkątów i prostokątów, umie obliczyć obwód trójkąta i prostokąta, gdy dane są długości boków, umie narysować daną figur w powiększeniu i pomniejszeniu, umie liczyć do 1000, umie porównywać i porządkować liczby czterocyfrowe według podanych warunków, wie, że nasz system liczenia jest dziesiątkowy i pozycyjny i rozumie, co to znaczy, zna jednostki miary poznane w klasach I–III i ich skróty, wykonuje proste obliczenia zegarowe na godzinach i minutach, wykonuje prose obliczenia kalendarzowe na dniach tygodnia, miesiącach i latach, wykonuje proste obliczenia dotyczące masy (pół kilograma, kliogram, dekagram, gram) i pojemności (litr, pół litra, ćwierć litra). 51 Oczekiwane efekty zajęć komputerowych • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 52 Klasa I Uczeń: siedzi w prawidłowy sposób przy komputerze, wie, jak trzeba korzystać z komputera, żeby nie narażać własnego zdrowia, stosuje się do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera, zna nazwy i potrafi wskazać elementy zestawu komputerowego, posługuje się komputerem w podstawowym zakresie: uruchamia i wyłącza komputer, zamyka i otwiera programy, korzysta z myszy i klawiatury, zna podstawowe narzędzia Przybornika: Zaznacz, Wypełnij kolorem, Elipsa, Ołówek, Pędzel, Aerograf, Wybierz kolor, Gumka, Linia, Krzywa, Tekst; Paleta kolorów: kolory podstawowe, kolory niestandardowe, umie kopiować i wklejać elementy rysunku, rysuje z zastosowaniem wybranych narzędzi edytora graficznego, umie wybrać kolor, krój i rozmiar czcionki, przepisuje proste teksty, umie zapisać i odtworzyć wyniki swojej pracy, umie uruchomić gry komputerowe. Klasa II Uczeń: przyjmuje prawidłową postawę ciała podczas pracy z komputerem, zna zagrożenia wynikające z korzystania z komputera, multimediów i Internetu, umie utworzyć folder, umie zapisać i odtworzyć wyniki swojej pracy, wykorzystuje gry edukacyjne do poszerzania swoich zainteresowań, posługuje się narzędziami Przybornika: Zaznacz, Wypełnij kolorem, Elipsa, Ołówek, Pędzel, Areograf, Wybierz kolor, Gumka, Linia, Krzywa, Tekst, Zaokrąglony prostokąt; Paleta kolorów: kolory podstawowe, kolory niestandardowe, polecenie Przerzuć/Obróć, umie kopiować, wklejać, wycinać, pomniejszać i powiększać elementy rysunku, rysuje za pomocą poznanych narzędzi, zna znaki interpunkcyjne na klawiaturze, umie skorzystać z opcji sprawdzania pisowni i gramatyki, umie napisać prosty tekst, umie zapisać utworzony dokument i dopisać do niego zmiany, umie posługiwać się programem Kalkulator, zna netykietę Internetu, wie, że Internet jest źródłem informacji, umie posłużyć się przeglądarka internetową, umie wpisywać adresy stron www w przeglądarce internetowej. Klasa III zna zagrożenia zdrowotne i społeczne związane z pracą przy komputerze, zna i przestrzega zasad obowiązujących w pracowni komputerowej i podczas pracy przy komputerze, zna zasady obowiązujące w Internecie i zagrożenia wynikające z korzystania z Internetu, umie skorzystać z edytora graficznego Paint (rysować, kopiować, wklejać, wycinać, pomniejszać i powiększać elementy rysunku), umie wydrukować swoją pracę i artykuł z Internetu, umie korzystać z edytora tekstu Word (zredagować prosty tekst, sprawdzić pisownię i gramatykę, wstawić obrazki ClipArt do tekstu, zastosować numerację i punktory, zapisać i odtworzyć efekty pracy), stosuje się do netykiety w Interncie, • • • • • • • umie otworzyć strony internetowe i wyszukać informacje, wie, że artykuły ściągane z Internetu są chronione prawem autorskim, zapisuje pod artykułem ściągniętym z Internetu źródło informacji, umie skorzystać z programu PowerPoint do przygotowania prostej prezentacji (wstawia slajdy, animacje). umie zainstalować i uruchomić program Logomocja, zna pojęcia programowanie, grafika żółwia, wydaje polecenia żółwiowi(np, lw, pw, pż, pod, ws, cs). Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencje: interpersonalną i intrapersonalną • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Klasy I-III Uczeń: obserwował różnice i podobieństwa między ludźmi, kształtował szacunek dla siebie i innych ludzi, poznał zasady organizacji życia społecznego i rozwinął umiejętność funkcjonowania w życiu społecznym, nawiązał bliskie, pozytywne kontakty z innymi ludźmi, kształtował swoją tożsamość narodową i patriotyzm poprzez poznawanie historii Polski i wytworów jej kultury materialnej i niematerialnej, poznał swoje mocne i słabe strony i skuteczne dla siebie sposoby uczenia się, umie rozróżniać, nazywać i rozumieć swoje emocje oraz stara się nimi kierować, miał okazję odczuć własną wartość w toku działalności szkolnej, rozwinął potrzebę uczenia się i osiągnięć. Klasa I Uczeń: zna i stosuje zasady właściwego zachowania się w szkole w stosunku do dorosłych i rówieśników, zna regulaminy szkoły, klasy i przestrzega ich, wie, jaka może być struktura rodziny oraz jakie prawa i obowiązki ma każdy z jej członków, przestrzega zasad bezpieczeństwa w szkole oraz w drodze do i ze szkoły, dba o swoje zdrowie, wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw, zna swoje mocne i słabe strony, szanuje siebie i innych, planuje swój czas, uczy się rozsądnie korzystać z radia i telewizji, Internetu, komputera, zna symbole narodowe i wie, jak się wobec nich zachować, zna nazwę stolicy Polski, zna nazwę województwa, w którym mieszka, nazwę stolicy tego województwa oraz nazwę miejscowości, w której mieszka, i umie powiedzieć o niej kilka zdań. Klasa II Uczeń: umie rozpoznać i nazwać podstawowe emocje u siebie i innych osób – rozwija empatię, wie, że dzieci różnią się między sobą wzrostem, wagą, wyglądem i szanuje tę odmienność, zna i stosuje zasady koleżeństwa, wie, jak rozwiązywać konflikty, respektuje nietykalność fizyczną innych osób i prawa innych ludzi, wie, że ma prawo odmówić, jeśli czyjeś namowy zagrażają jego życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu, wie, jak się zachować wobec osób, które zagrażają jego życiu, bezpieczeństwu lub zdrowiu, i do kogo zwrócić się o pomoc, 53 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • wie, jak dbać o higienę i zdrowie, wie, jakie grupy produktów są zdrowe, a jakich należy unikać, zna polskie tradycje i zwyczaje świąteczne, zna legendy związane ze stolicami Polski – dawnymi i obecną oraz miejscem swego zamieszkania, zna symbole narodowe: godło, flagę, hymn, wie, jakie jest ich znaczenie dla Polaków i jak się wobec nich zachować, wie, jakie jest znaczenie stolicy dla państwa, wie, że Polska należy do Unii Europejskiej, wie, jak wygląda flaga Unii Europejskiej, potrafi wymienić nazwy kilku państw należących do Unii Europejskiej. Klasa III Uczeń: pogłębił swoje umiejętności dotyczące zasad zachowania się w różnych sytuacjach, odróżnia dobro od zła, wie, jakim zagrożeniem dla życia i zdrowia są alkohol, tytoń i narkotyki, leki, wie, że trzeba przeciwstawiać się przemocy, agresji i nietolerancji, wie, że w trudnych sytuacjach trzeba zwracać się o pomoc do dorosłych, poznał znaczenie rodziny dla rozwoju tożsamości człowieka, poznał różnice i podobieństwa między płciami, poznał Konwencję o prawach dziecka, rozwinął samoświadomość, zastanawiając się nad cechami swojego charakteru, szanuje cudzą własność i prywatność poznał zasady racjonalnego korzystania ze środków masowego przekazu, poznał zagrożenia wynikające z niewłaściwego użytkowania Internetu i telewizji, poznał problemy osób niepełnosprawnych, potrafi powiedzieć kilka zdań o sławnych Polkach i Polakach, wskazując dziedziny, w których się wsławili, i cechy charakteru, które im to umożliwiły, potrafi opowiedzieć o wybranym państwie należącym do Unii Europejskiej (położenie, stolica, zabytki, sławni ludzie, charakterystyczne cechy). Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję przyrodniczą Klasy I–III • ma świadomość wzajemnej zależności człowieka i świata przyrody, • rozumie, że rośliny i zwierzęta mają swoje cykle rozwojowe, • jest świadomy cykliczności zjawisk przyrodniczych. Klasa I Uczeń: • umie wskazać różnice między drzewem, krzewem i rośliną zielną, • umie wymienić kilka nazw drzew, krzewów i roślin zielnych występujących w Polsce oraz w najbliższej okolicy, • zna warunki niezbędne roślinom do rozwoju, • umie powiedzieć, co dzieje się z roślinami w różnych porach roku, • wie, jakie zwierzęta można hodować w domu i jak się nimi opiekować, • potrafi wymienić nazwy kilku roślin i zwierząt, które są w Polsce pod ochroną, • umie powiedzieć, co się dzieje ze zwierzętami w różnych porach roku, • zna nazwy i kolejność miesięcy w roku, nazwy i kolejność dni tygodnia, • umie dostosować swój ubiór do warunków pogodowych, • zna zagrożenia ze strony zwierząt i sposoby radzenia sobie z nimi. 54 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Klasa II Uczeń: potrafi wymienić nazwy owoców i warzyw uprawianych w Polsce oraz je rozpoznaje, wie, jak zbudowana jest roślina warzywna, wie, jakie przetwory można otrzymać z warzyw i owoców oraz jak je przechowywać w stanie surowym, wie, co to są rośliny ozdobne, potrafi wymienić nazwy kilku z nich, zna ich znaczenie dla człowieka, dba o zieleń w swoim najbliższym otoczeniu, zna nazwy pierwszych kwiatów zakwitających wiosną, wie, jakie warunki są niezbędne, aby rośliny prawidłowo się rozwijały, wie, co to są chwasty, zna cykl rozwojowy rośliny, wie, jak zbudowany jest kwiat, wie, jak rozmnażają się rośliny, wie, jakie ptaki zimują w kraju, a jakie odlatują od nas na zimę, zna nazwy ptaków żyjących w najbliższej okolicy, wie, jakie zwierzęta hoduje się w Polsce i w najbliższej okolicy oraz jakie są cele hodowli tych zwierząt, poznał charakterystyczne cechy ssaków i ptaków hodowlanych, poznał zawody związane z hodowlą zwierząt: hodowca, weterynarz, wie, jakie warunki należy zapewnić zwierzętom hodowlanym, potrafi wymienić nazwy owadów pożytecznych dla ludzi i nazwy szkodników roślin, wie, jak zachować się wobec owadów, które mogą użądlić, potrafi wymienić nazwy kilku płazów, zna budowę, sposób poruszania się, odżywiania i cykl rozwojowy żaby, zna skutki zanieczyszczenia powietrza i wody dla środowiska i wie, jak można temu zapobiegać, zna zagrożenia ze strony roślin i sposoby radzenia sobie z nimi. Klasa III Uczeń: rozumie zależności przyczynowo-skutkowe w przyrodzie, zna rodzaje lasów, wie, że las zbudowany jest warstwowo, potrafi wymienić nazwy roślin należących do poszczególnych warstw lasu, rozróżnia kilka grzybów jadalnych i niejadalnych, wie, że nie może zbierać grzybów bez opieki dorosłych, potrafi wymienić nazwy zwierząt należących do poszczególnych warstw lasu, rozumie zależności w łańcuchu pokarmowym, potrafi podać przykład takiego łańcucha, zna nazwy kilku rosnących w lesie roślin, które są pod ochroną, zna nazwy kilku żyjących w lesie zwierząt, które są pod ochroną, potrafi wymienić zawody ludzi związane z lasem, zna nazwy kilku zwierząt żyjących na polu, potrafi wskazać różnice między warunkami klimatycznymi panującymi w polu i w lesie w różnych porach roku, zna nazwy roślin zbożowych uprawianych w Polsce i sposoby ich wykorzystania, zna nazwy roślin okopowych uprawianych w Polsce i sposoby ich wykorzystania, zna nazwy roślin włóknistych i oleistych uprawianych w Polsce i sposoby ich wykorzystania, zna nazwy zawodów związanych z rolnictwem, zna budowę, sposób poruszania się i odżywiania ryby oraz nazwy kilku ryb słodkowodnych i morskich, wie, że żółw, wąż, jaszczurka to gady, rozumie znaczenie Słońca dla życia na Ziemi, 55 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • potrafi w znanej sobie okolicy wskazać wschód, zachód, północ i południe, zna elementy pogody, przekonał się w drodze doświadczenia, że powietrze zmienia swoją objętość pod wpływem temperatury, poznał stany skupienia wody i wie, że zależą one od temperatury otoczenia, zna temperatury zamarzania i wrzenia wody, wie, jak woda krąży w przyrodzie, wie, jak powstają chmury, jakie są ich rodzaje i związek z pogodą, wie, jak powstają opady i jakie są ich rodzaje w zależności od temperatury powietrza, wie, jak powstaje wiatr, jakie są jego rodzaje i z jakich kierunków wieje, wie, kto i w jaki sposób opracowuje prognozę pogody, rozumie znaczenie prognozy pogody dla ludzi i umie się stosownie do niej ubrać, zna zagrożenia ze strony warunków atmosferycznych i sposoby radzenia sobie z nimi, wie, jak zbudowane są rzeki i zna nazwy największych rzek w Polsce, zna nazwy kilku zwierząt i roślin wodnych, potrafi powiedzieć, jak są przystosowane do życia w wodzie, zna przyczyny i skutki zanieczyszczenia wód oraz sposoby zapobiegania im, zna przyczyny i skutki powodzi oraz sposoby zapobiegania im, wie, jak człowiek wykorzystuje wodę i jakie ma ona znaczenie dla roślin, zwierząt i środowiska, rozumie konieczność oszczędzania wody, umie określać główne kierunki na mapie, wie, jak oznaczone są na mapie: góry, wyżyny, niziny, zbiorniki wodne, drogi i koleje, potrafi wskazać na mapie: góry, wyżyny, niziny, morze, rzeki, drogi, miasta i określić ich położenie, potrafi wymienić nazwy i charakterystyczne cechy gór w Polsce, potrafi wymienić nazwy i charakterystyczne cechy wyżyn w Polsce, potrafi wymienić nazwy i charakterystyczne cechy nizin w Polsce, potrafi wymienić charakterystyczne cechy pojezierzy i Pomorza w Polsce, potrafi wymienić charakterystyczne cechy okolicy, w której mieszka, zna nazwy kilku parków narodowych w Polsce i potrafi wskazać charakterystyczne dla nich rośliny lub zwierzęta, zna środki transportu wodnego, lądowego i powietrznego, zna zawody związane z transportem wodnym, lądowym i powietrznym, przestrzega zasad zachowania się w publicznych środkach transportu, zna plusy i minusy poznanych środków transportu, wie, jakie bogactwa naturalne ma Polska i gdzie one występują. Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję wizualno-przestrzenną • • • • • • • • 56 Klasy I–III Uczeń rozwinął: wrażliwość na doznania estetyczne, wyobraźnię przestrzenną, umiejętność planowego działania, koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność manualną, umiejętność koncentracji uwagi, indywidualne podejście do działań twórczych, rozwinął swoją kulturę techniczną, zdobył orientację w środowisku technicznym. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Wiadomości i umiejętności związane z plastyką Uczeń: wyraża w swojej pracy plastycznej indywidualny stosunek do prezentowanego tematu, stopniowo wzbogaca swoje prace plastyczne, różnicując linie, kształty, faktury i barwy, co świadczy o rozwoju warsztatu plastycznego, wzbogaca swoje prace o szczegóły świadczące o rozwoju percepcji wzrokowej, umiejętności obserwacji i korzystania ze zdobytych doświadczeń, potrafi wykonać postawione przed nim zadanie plastyczne, korzystając ze zdobytych wiadomości i umiejętności, potrafi powiedzieć kilka zdań o oglądanym dziele, posługując się poznanymi pojęciami plastycznymi, umie posługiwać się podstawowymi narzędziami i materiałami plastycznymi, potrafi powiedzieć kilka zdań o Janie Matejce i jego twórczości, potrafi wymienić nazwy dziedzin działalności twórczej człowieka i powiedzieć kilka zdań o każdej z nich. Wiadomości i umiejętności związane z techniką Uczeń: umie przygotować stanowisko do pracy i uporządkować je po jej zakończeniu, umie bezpiecznie posługiwać się narzędziami, umie udzielić pierwszej pomocy przy skaleczeniu, umie planować swoją pracę, umie wykonać pracę zgodnie z podaną instrukcją, umie dobrać materiały i narzędzia do wykonywanej pracy, umie pracować w zespole i podzielić pracę między jego członków, oszczędza materiały, wykorzystuje podczas wykonywanej pracy zdobyte wiadomości z zakresu informacji technicznej i materiałoznawstwa oraz umiejętności technologiczne, umie wymienić kilka wynalazków technicznych i rozumie ich znaczenie dla rozwoju cywilizacji, uznaje zasadę, że praca powinna być wykonana dokładnie, solidnie i w terminie, wie, że warunkiem efektywnej pracy jest jej właściwe zaplanowanie, wykonanie i kontrola efektu końcowego, orientuje się w wartości użytkowej urządzeń technicznych. Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję muzyczną • • • • • • • • • • • Klasy I–III Uczeń: rozwinął wrażliwość na związki między tonami, kojarzy wiadomości i umiejętności z dźwiękami, rytmami, piosenkami, umie grać na instrumentach perkusyjnych i dzwonkach, wykorzystuje muzykę do ekspresji emocjonalnej i ruchowej, słucha w skupieniu utworów muzycznych, umie określić nastrój utworu i elementy muzyki, umie zaśpiewać piosenkę, umie zilustrować ruchem słuchany utwór, umie tańczyć poznane układy taneczne, tańce narodowe i ludowe, rozpoznaje, nazywa i umie napisać poznane znaki muzyczne, umie taktować w takcie na dwa, trzy i cztery, 57 • • • • • • • zna nazwy solmizacyjne i literowe nut, umie grać na dzwonkach proste melodie i fragmenty piosenek, rozróżnia głosy ludzkie, rozróżnia brzmienie poznanych instrumentów, umie śpiewać hymn Polski, potrafi powiedzieć kilka zdań o Fryderyku Chopinie, ma swoje ulubione piosenki i utwory muzyczne. Oczekiwane efekty oddziaływania na inteligencję kinestetyczną • • • • • • • • • • • • • • • • • • Klasy I–III Uczeń: świadomie wykorzystuje swoje ciało do wyrażania emocji, udziału w grze sportowej, wytwarzania produktów, rozwiązywania problemów związanych z przewidywaniem skutków własnych ruchów, wie, że różne formy ruchu są mu potrzebne do skutecznego uczenia się, rozwinął sprawność fizyczną i świadomość potrzeb własnego ciała, rozwinął takie cechy, jak: wytrwałość, umiejętność pokonywania trudności, koncentracja uwagi, dążenie do mistrzostwa, umiejętność wygrywania i przegrywania, podporządkowywania się regułom, panowanie nad emocjami, obserwuje swój organizm i rozumie zachodzące w nim zmiany fizyczne, jest świadomy swoich fizycznych możliwości, wie, że podczas wykonywania ćwiczeń i w grach równie ważne jak sprawność fizyczna jest nastawienie psychiczne, uwaga, skupienie, kontrolowanie ruchów, motywacja, rozumie znaczenie ćwiczeń dla rozwoju fizycznego, rozumie znaczenie odżywiania dla rozwoju fizycznego, wie, że wysiłek powinien być stopniowany, przestrzega zasad higieny, przestrzega reguł współdziałania w zespole, przestrzega zasad rywalizacji, przestrzega reguł gier, przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas uprawiania sportów, wie, jak się zachować w razie wypadku lub kontuzji, potrafi wymienić nazwy kilku letnich i zimowych dyscyplin olimpijskich i nazwiska polskich sportowców, potrafi powiedzieć kilka zdań o ulubionej dyscyplinie sportowej. 16. Sprawdzanie osiągnięć uczniów Co badają testy osiągnięć szkolnych? Powszechny sposób pomiaru osiągnięć szkolnych opiera się na formalnych testach sprawdzających wiedzę i umiejętności uczniów. W wykonanie zadań, ze względu na specyfikę testów, angażowane są głównie pamięć, logiczne myślenie, umiejętność czytania ze zrozumieniem i pisemnego wypowiadania się. Wynika to z nastawienia szkoły na rozwijanie i sprawdzanie u dzieci przede wszystkim umiejętności językowych, matematycznych i logicznych, a więc tych angażujących lewą półkulę mózgu. Te dzieci, których rozwój umysłowy idzie w innym kierunku, angażującym prawą półkulę mózgu, często mają trudności w uczeniu się i wypadają źle w tradycyjnych testach. 58 Jak zmienić system oceniania? Teoria inteligencji wielorakich Howarda Gardnera zakłada rozpoznanie przez nauczyciela profilu poznawczego każdego dziecka i jego preferencji dotyczących stylu uczenia się. Wymaga to od nauczyciela wnikliwej obserwacji dzieci w toku codziennych zajęć, a także stwarzania sytuacji edukacyjnych, w których te inteligencje i preferencje mają szansę się ujawniać. Ocena opisowa obowiązująca obecnie na pierwszym etapie edukacji doskonale spełnia te wymogi. Uwzględnienie w ocenie opisowej założeń teorii inteligencji wielorakich sprawi, że ocena taka obejmie osiem aspektów funkcjonowania dziecka w szkole. Aby rozpoznać profil poznawczy dziecka i preferowany przez nie styl uczenia się, trzeba je uważnie obserwować w różnorodnych sytuacjach edukacyjnych. Pomocą mogą być proste skale zamieszczone w książce Geoffa Lewisa Jak wychowywać utalentowane dziecko?, inteligogram z książki M. Taraszkiewicz i C. Rose, a także arkusz obserwacyjny zamieszczony w poradniku metodycznym Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła, kl. 1, cz. 1 (załącznik 1.). Narzędzia te mogą być podstawą do wypracowania własnych arkuszy obserwacji dziecka. W określaniu przez nauczyciela profilu inteligencji ucznia bardzo pomocny będzie pedagog lub psycholog szkolny. Powinien on obserwować dzieci w trakcie uczenia się. Wyniki obserwacji ucznia nauczyciel powinien przekazywać rodzicom, by mogli oni organizować środowisko domowe i aktywność pozaszkolną dziecka zgodnie z jego profilem inteligencji. Mogą to być dziedziny zarówno stymulujące mocne strony dziecka, jak i pomniejszające jego słabe strony. W wypadku dzieci zaniedbywanych środowiskowo to nauczyciel powinien sugerować im udział w odpowiedniego typu zajęciach pozaszkolnych i zachęcać do udziału w nich. Ważnym elementem mającym wpływ na rozwój inteligencji wielorakich jest rozwijanie u dzieci motywacji wewnętrznej, czyli motywacji skłaniającej do zajmowania się jakimś zadaniem nie dla nagrody, pochwały, zdobycia uznania czy uniknięcia kary, ale dla samego zadania. Zadaniem szkoły jest kształtowanie autonomii dziecka, wyrażającej się w samoświadomości, samokontroli, samoocenie i samonagradzaniu. W ocenianiu dziecka powinno się akcentować prawo do błędów, traktując je jako etapy w dążeniu do osiągnięcia doskonałości w danej dziedzinie. Dziecko musi mieć szansę uporać się ze swoimi błędami. Ocena powinna być wykorzystywana dla jego dobra – wskazywać mu jego mocne i słabe strony oraz kierunek dalszego rozwoju (funkcja informacyjna i motywacyjna oceny). W ocenianiu należy akcentować wielość rozwiązań, premiować twórcze rozwiązania i dociekliwość. Uwzględnianie w ocenianiu profilu inteligencji zapewni każdemu dziecku poczucie sukcesu w jakiejś dziedzinie edukacji, co jest warunkiem kształtowania własnej wartości i samooceny wyzwalającej zaangażowanie, motywację, poczucie pewności siebie i potrzebę rozwoju poznawczego. Szczególnie ważne jest to w odniesieniu do uczniów mających trudności w nauce lub pochodzących ze środowisk, które nie wspierają potrzeb edukacyjnych dzieci. Szczegółowe zasady oceniania uczniów należy dostosować do przyjętego przez szkołę wewnątrzszkolnego systemu oceniania. Ocenianie szkolnego uczenia się uczniów klasy I W klasie pierwszej spotkają się uczniowie urodzeni w styczniu i w grudniu – mimo że będą z jednego rocznika, dzielić ich będzie niemal rok życia. Różnice w dojrzałości do uczenia się na sposób szkolny mogą być więc bardzo duże. A przecież powodów różnicujących tę dojrzałość jest o wiele więcej. Nauczyciel powinien rozpocząć pracę z dziećmi od wstępnej diagnozy ich przygotowania do szkoły (załącznik 2.) i warunków do uczenia się w domu, na podstawie rozmowy z rodzicami. Zależnie od wyników tej diagnozy powinien opracować plan pracy indywidualnej i oceniać postępy dzieci w porównaniu ze stanem wyjściowym. Narzędziem do takiej oceny jest przede wszystkim obserwacja dzieci w różnych sytuacjach dydaktycznych (słu59 chanie wypowiedzi ucznia, jego czytania, czytanie jego prac pisemnych, oglądanie wytworów plastycznych, technicznych i muzycznych, śledzenia przebiegu jego myślenia) i wychowawczych (obserwowanie interakcji z rówieśnikami i dorosłymi), ścisły kontakt z rodziną i współpracującymi instytucjami. Każda część podręcznika Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła zakończona jest autosprawdzianem, który pozwala dzieciom, nauczycielom i rodzicom w regularnych odstępach czasu (co miesiąc) ocenić postępy w edukacji w zakresie wiadomości i umiejętności wymaganych przez podstawę programową dla uczniów klasy pierwszej i, co równie ważne, bezpiecznie wprowadzić dzieci w system formalnego kontrolowania wiadomości, włącznie z uświadomieniem celów takich sprawdzianów i etyką z nimi związaną, m.in. powściąganie się od ściągania. Ułatwieniem w ocenianiu jest dla nauczyciela możliwość comiesięcznego porównywania wyników ucznia odnotowywanych w kartach osiągnięć wychowawczych i dydaktycznych za dany miesiąc (załącznik 6.) dołączonych do poradników metodycznych cyklu Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła. Osiągnięcia wymienione w kartach wynikają z realizacji założeń niniejszego programu. Nauczyciel ma możliwość, po zestawieniu wyników na kolejnych kartach, prześledzić progresję, stagnację lub recesję w rozwoju dziecka w zakresie mówienia, czytania, pisania, liczenia, rozwiązywania zadań itd. Możliwość omówienia wniosków z obserwacji nauczyciela i rodziców, którzy również dostają taką kartę, to okazja do wymiany informacji i opracowania spójnej pomocy dla dziecka. Klasę pierwszą zamyka sprawdzian końcoworoczny, przeprowadzany w maju, zawierający zadania sprawdzające opanowanie wiadomości i umiejętności przewidzianych przez Podstawę programową MEN z 23.12.2008 roku dla absolwenta klasy pierwszej. Ocenianie szkolnego uczenia się uczniów klas II–III W klasach II–III większego znaczenia nabierają sprawdziany wymagające od uczniów czytania ze zrozumieniem i notowania swoich wiadomości. Jednak dominującym narzędziem w monitorowaniu osiągnięć dzieci pozostaje nadal obserwacja postępów ucznia, prowadzona wspólnie ze wszystkimi osobami mogącymi wnieść swoje spostrzeżenia do tworzenia całościowego obrazu dziecka (nauczyciele ze świetlicy, prowadzący zajęcia pozalekcyjne, rodzice, psycholog i pedagog szkolny). Obserwacje te dotyczą inteligencji interpersonalnej, intrapersonalnej, wizualno-przestrzennej, kinestetycznej i muzycznej, gdyż treści z nimi związane rzadko reprezentowane są w sprawdzianach wiadomości ze względu na trudność w ich ująć. W klasach drugiej i trzeciej stosowane są również comiesięczne karty osiągnięć uczniów za dany miesiąc, wypełniane na podstawie obserwacji nauczyciela i wyników sprawdzianów. Klasę drugą i trzecią również zamykają sprawdziany końcoworoczne, przeprowadzane w maju, zawierające zadania sprawdzające opanowanie wiadomości i umiejętności przewidzianych dla absolwenta klasy drugiej (załącznik 7.) i trzeciej zgodne wymaganiami Podstawy programowej MEN z 23.12.2008 roku. 17. Indywidualizacja procesu kształcenia i wychowania Uwzględnianie zróżnicowanych potrzeb i możliwości uczniów Zadaniem nauczyciela, pedagoga szkolnego, psychologa jest jak najszybsze rozpoznanie potrzeb, problemów i możliwości poznawczych każdego dziecka rozpoczynającego naukę w klasie pierwszej. Duże znaczenie ma poznanie struktury rodziny, sytuacji ekonomicznej, mieszkaniowej, wykształcenia rodziców. Według badań Komisji Europejskiej* w Polsce 25% gospodarstw domowych z dzieckiem poniżej 6 lat żyje poniżej progu ubóstwa. Przyczyną jest często bezrobocie. Energia rodziców skierowana jest na pozyskanie środków do życia, a nie edukację dzieci. 60 Wychowanie dzieci wymaga silnej motywacji koncentrującej się na dziecku, często kosztem własnych spraw rodziców. Jednak pojawienie się większej liczby zagrożeń, z którymi nie można sobie skutecznie poradzić, powoduje chroniczny stres u rodziców (…). Wówczas zmienia się równowaga pomiędzy celami koncentrującymi się na dziecku a celami ukierunkowanymi na samego siebie, co wpływa następnie negatywnie na wychowanie dziecka. Leseman* *Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem w Europie: zmniejszanie nierówności społecznych i kulturowych, EACEA 2009. Nauczyciel świadomy tych zagrożeń musi szybko rozpocząć współpracę z rodzicami, dając im wsparcie w postaci edukacji pedagogicznej, włączania w sprawy szkoły, uświadamiania współzależności edukacji dziecka z jego późniejszą sytuacją życiową. (Z takiego myślenia wynika m.in. pomysł na Domowniczek w cyklu podręczników Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła). Indywidualizacja pracy z uczniami podczas obowiązkowych zajęć dydaktycznych Koncepcja inteligencji wielorakich wydaje się jakby celowo stworzona do indywidualizacji nauczania. Zakłada ona rozpoznanie profilu inteligencji dziecka i dostosowywanie metod, środków, form uczenia się i nauczania do potrzeb konkretnej jednostki. Po rozpoznaniu i analizie potrzeb dzieci (profil inteligencji, diagnoza wstępna) nauczyciel dostosowuje wymagania do każdego z nich, stosując optymalne metody, formy, środki dydaktyczne i tempo pracy. Przestrzegam przed myśleniem, w którym indywidualizacja nauczania polega na dokładaniu uczniom ćwiczeń, najczęściej w formie papierowej! Indywidualizacja pracy z uczniami podczas zajęć dodatkowych W klasie pierwszej dzieci z brakiem dojrzałości społecznej i emocjonalnej oraz z dysfunkcyjnych środowisk wychowawczych powinny zostać objęte zajęciami opartymi na koncepcji rozwoju osoby jako całości. Nacisk należy położyć na kompetencje społeczne, emocjonalne i motywacyjne, takie jak interakcje i współpraca z rówieśnikami, kontrolowanie impulsów, blokowanie impulsów społecznie niepożądanych, samoregulacja. Zajęcia powinny stwarzać okazje do wykrycia predyspozycji i talentów, które nie mają szans ujawnić się w środowiskach niekorzystnych wychowawczo, a także na bieżąco monitorować postępy edukacyjne dzieci, by zapobiegać narastaniu trudności szkolnych (kompetencje poznawcze). Szczególnie ważne jest oddziaływanie na język i zasób słownictwa, gdyż poziom umiejętności językowych dzieci istotnie różnicuje ich szanse edukacyjne (Brooks Gun, Markman (2005) za: Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem w Europie: zmniejszanie nierówności społecznych i kulturowych, EACEA 2009). Zajęcia mogą odbywać się raz w tygodniu, ale dla dzieci uczęszczających do świetlicy szkolnej nauczyciel powinien opracować (wspólnie z nauczycielami świetlicy) wytyczne do dodatkowej pracy z dzieckiem. Istotne znaczenie takich zajęć polega na konfrontowaniu dziecka z dorosłym, który poświęca mu uwagę, kształtuje bezpieczne przywiązanie, buduje jego poczucie bezpieczeństwa i wartości, kształtuje u dziecka szacunek do samego siebie i swoich poglądów, wiarę w swoje możliwości oraz poczucie odpowiedzialności za własne życie. Takie podejście wymusza organizowanie zajęć w grupach 6–8-osobowych, by każde dziecko mogło zostać być obdarzone należytą uwagą ze strony nauczyciela. Nauczyciel musi pozostawać w ścisłym kontakcie z rodzicami dzieci objętych takimi zajęciami, aby mieli oni świadomość celów tych zajęć i mogli się włączyć w ich realizację. W klasach drugiej i trzeciej zajęcia indywidualne powinny uwzględniać potrzeby dzieci, zdiagnozowane w klasie pierwszej i potwierdzone diagnozą w klasie drugiej. Powinny to być zajęcia w wymiarze jednej godziny tygodniowo (nie mniej niż 30 godzin rocznie) dla dzieci: 61 • • • • • • • z trudnościami w czytaniu i pisaniu, zagrożonych dysleksją, z zaburzeniami rozwoju mowy, z trudnościami w uczeniu się matematyki, z wadami postawy, niepełnosprawnych ruchowo, z zaburzeniami komunikacji społecznej. Do tego typu zajęć należy stosować dodatkowe programy, materiały i środki dydaktyczne wynikające z potrzeb procesu indywidualizacji nauczania. Szczegółowe założenia indywidualizacji kształcenia zawarte są w autorskim programie Elżbiety Chmielewskiej Owocna edukacja. Program indywidualizacji procesu nauczania w szkołach podstawowych (klasy I–III), wydawnictwa MAC Edukacja 2011. Rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów podczas obowiązkowych zajęć dydaktycznych Wiek XX przyniósł ekonomiczne teorie kapitału ludzkiego i zasobów talentu (Willem van Haecht, 1992, za: Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem w Europie: zmniejszanie nierówności społecznych i kulturowych, EACEA 2009). Zgodnie z tymi teoriami zadaniem systemu edukacji jest gromadzenie kapitału ludzkiego, aby zapewnić korzyści systemowi gospodarczemu oraz maksymalizować zasoby potencjalnego talentu poprzez optymalizację procesu edukacyjnego. Potrzeba rozwijania zdolności i zainteresowań, a więc samorealizacji, pojawia się dopiero po zaspokojeniu potrzeb podstawowych: fizjologicznych, bezpieczeństwa, przynależności, miłości i szacunku (A. Maslow). Nauczyciel powinien rozpocząć pracę z dziećmi od monitorowania ich podstawowych potrzeb i uruchomić wszystkie dostępne mu mechanizmy, aby te potrzeby dzieci były zaspokajane. Stosowanie w czasie zajęć założeń teorii inteligencji wielorakich umożliwia dzieciom odkrywanie swoich uzdolnień, zainteresowań i potencjału twórczego. Wymaga to od nauczyciela odejścia od modelu mistrza – jedynego źródła wiedzy – na rzecz przewodnika po różnych źródłach wiedzy, odejścia od przekazywania wiedzy na rzecz kierowania jej poszukiwaniem, odkrywaniem, doświadczaniem, stwarzania uczniom okazji do tworzenia nowych rzeczy, własnych rozwiązań, rozwijania inwencji i samodzielności. Istotą jest przesunięcie aktywności na zajęciach z osoby nauczyciela na uczniów. Wstrzemięźliwość w kierowaniu zajęciami jest trudną umiejętnością, można ją osiągnąć po dłuższym treningu. Potrzeba, jak pisał J. Piaget, około roku treningu, aby zdobyć tę umiejętność. Przestrzegam przed myśleniem, w którym indywidualizacja nauczania w czasie obowiązkowych zajęć polega na dokładaniu uczniom ćwiczeń, najczęściej w formie papierowej! Wyzwalaniu indywidualnych zdolności uczniów sprzyjają: • konkursy (klasowe, międzyklasowe, międzyszkolne), • prezentowanie wytworów (prac plastycznych, pisemnych, pomocy dydaktycznych itp.), • spotkania z ciekawymi ludźmi (dorosłymi i starszymi uczniami), • udział w koncertach, spektaklach teatralnych, seansach i filmowych, • wycieczki, lekcje muzealne, wystawy, lekcje w bibliotece, • wykorzystywanie na zajęciach nowoczesnych mediów. Rozwijanie zdolności i zainteresowań uczniów podczas zajęć dodatkowych Organizowanie zajęć rozwijających zdolności i zainteresowania wynika również ze współczesnych teorii indywidualistycznych, akcentujących dążenie do samorozwoju, samodzielności poznawczej i emocjonalnej, kreatywności i doskonałości. Wiążą się one często z wąską specjalizacją, aktywnością ukierunkowaną na 62 jedną dziedzinę, co nie jest szczególnie pożądane w edukacji wczesnoszkolnej, w której istotny jest wielointeligentny rozwój. Na taki typ oddziaływań gotowe są dzieci dojrzałe pod względem poznawczym, emocjonalnym, społecznym i motywacyjnym. Proponuję organizowanie tego typu zajęć dopiero dla klas II–III. Powinny to być zajęcia w wymiarze jednej godziny tygodniowo (nie mniej niż 30 godzin rocznie). Oferta takich zajęć powinna wypływać z rozpoznanych potrzeb dzieci i obejmować wszystkie typy inteligencji wskazane przez Howarda Gardnera, np.: • inteligencja muzyczna – zajęcia związane ze śpiewem, grą na instrumencie, słuchaniem i tworzeniem muzyki, • inteligencja wizualno-przestrzenna – zajęcia związane z percepcją i recepcją sztuki, • inteligencja kinestetyczna – zajęcia sportowe z możliwością uprawiania różnych sportów, • inteligencja językowa – zajęcia teatralne, czytelnicze, pisarskie, • inteligencja matematyczno-logiczna – zajęcia matematyczne i komputerowe, • inteligencja przyrodnicza – zajęcia przyrodnicze i geograficzne, • inteligencja intrapersonalna – warsztaty komunikacji społecznej, • inteligencja interpersonalna – warsztaty kreatywności. 18. Warto przeczytać Brzezińska A., Czytanie i pisanie – nowy język dziecka, WSiP, 1987. De Bono, Naucz swoje dziecko myśleć, Wydawnictwo Prima, 1994. De Bono, Sześć kapeluszy, czyli sześć sposobów myślenia, Medium, 1996. Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu Wydawnictwo Moderski i S-ka, 2000. Gardner H., Inteligencje wielorakie. Teoria w praktyce, Media Rodzina, 2002. Juszczyk S., Janczyk J., Morańska D., Musiał M., Dydaktyka informatyki i technologii informacyjnej, Wydawnictwo Marszałek, 2006. Kaczor P., Komputer od podstaw, Wydawnictwo Mikom, 2004. Klus-Stańska D., Nowicka M., Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej, WSiP, 2005. Lewis G., Jak wychowywać utalentowane dziecko?, Rebis, 1998. Nęcka E., Inteligencja. Geneza – struktura – funkcje, GWP, 2003. Program Młody mistrz, www.mistrz.edu.pl Siemieniecki B., Perspektywa edukacji z komputerem, Wydawnictwo Marszałek, 1999. Suświłło M., Inteligencje wielorakie w nowoczesnym kształceniu, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2004. Taraszkiewicz M., Rose C., Atlas efektywnego uczenia się, Transfer Learning, 2006. Modele opieki nad dzieckiem zdolnym, red M. Partyka, CMPPP MEN, 2000. Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem w Europie: zmniejszanie nierówności społecznych i kulturowych, EACEA 2009. 63 Notatki 64 Załącznik 1. Arkusz obserwacyjny 1 pozwalający określić profil inteligencji dziecka według Małgorzaty Suświłło Imię ..................................................................................................... Nazwisko............................................................................................. klasa .................................................................................................... Uwagi .................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 1 Inteligencja językowa Dziecko: 1. Lubi słuchać, jak inni opowiadają lub czytają. Jest wrażliwe na słowa, lubi je powtarzać, bawić się nimi; układa wierszyki i rymowanki. 2. Czyta wszystko: książki, magazyny, gazety, a nawet etykiety na opakowaniach produktów. 3. Potrafi łatwo wyrazić siebie zarówno w mowie, jak i w piśmie, np. jest dobrym gawędziarzem lub pisarzem. 4. W rozmowach często nawiązuje do rzeczy, o których czytało lub słyszało. 5. Czasem inni proszą go o wytłumaczenie znaczenia słów, których użyło. 6. Ma bogate słownictwo. Chętnie uczy się nowych słów i używa ich podczas rozmowy. 7. Lubi rozmawiać o problemach, zadawać pytania, wyjaśniać zawiłe kwestie. 8. W szkole preferuje edukację polonistyczną oraz społeczną. 9. Potrafi bronić swoich racji w czasie potyczek słownych lub dyskusji. 10. Łatwo przyswaja informacje z różnych źródeł. Razem Inteligencja logiczno-matematyczna Dziecko: 1. Lubi działania na liczbach i potrafi liczyć w pamięci. 2. Interesuje się sposobem działania różnych urządzeń. 3. Chętnie rozwiązuje zadania matematyczne. 4. Lubi łamigłówki i inne zadania wymagające logicznego myślenia. 5. Matematyka należy do jego ulubionych przedmiotów. 6. Potrafi znaleźć trafne argumenty na poparcie swojego punktu widzenia. 7. Ma skłonność do wynajdywania błędów w tym, co mówią i robią inni ludzie. 8. Rozwiązuje problemy w sposób systematyczny, krok po kroku. 9. Lubi przeprowadzać eksperymenty. 10. Ma potrzebę kategoryzowania, grupowania, szacowania rzeczy. Razem Inteligencja wizualno-przestrzenna Dziecko: 1. Lubi oglądać ilustracje w książkach 2. Podczas słuchania czy rozmyślania lubi rysować esy-floresy. 3. Lubi układać puzzle, rysować labirynty. 4. Lubi rozkładać rzeczy na części i składać je z powrotem. 5. Lubi zajęcia plastyczne, techniczne i treści geometryczne. 6. Lubi budować konstrukcje trójwymiarowe, np. z klocków. 7. Udowadniając swoje racje, lubi się posługiwać rysunkami lub wykresami. 8. Potrafi sobie wyobrazić, jak wyglądają rzeczy z innej perspektywy. 9. Śni na jawie. 10. Odnajduje drogę w nowym miejscu bez żadnych wskazówek. Razem 2 Punkty: 1/0 Punkty: 1/0 Punkty: 1/0 Inteligencja cielesno-kinestetyczna Dziecko: 1. Angażuje się w zajęcia sportowe, chętnie podejmuje wysiłek fizyczny. 2. Lubi tańczyć. 3. Wierci się, porusza rękami i nogami, jeżeli musi siedzieć w jednym miejscu dłuższy czas. 4. Zastanawiając się nad jakimś problemem, lubi wykonywać czynność fizyczną, np. spacerować, manipulować przedmiotem. 5. Gdy poznaje coś nowego, lubi tego dotknąć. 6. Największą przyjemność sprawiają mu zajęcia sportowe i techniczne. 7. Woli uczyć się poprzez działanie niż poprzez czytanie czy oglądanie filmów. 8. Żeby coś wyrazić, często posługuje się gestami i językiem ciała. 9. Lubi przepychanki z rówieśnikami i zabawy ruchowe. 10. Uwielbia przejażdżki w wesołym miasteczku. Razem Inteligencja muzyczna Dziecko: 1. Lubi słuchać muzyki. 2. Lubi śpiewać i nucić. 3. Potrafi śpiewać zgodnie z linią melodyczną. 4. Chętnie gra na instrumencie muzycznym. 5. Rozpoznaje różne instrumenty muzyczne. 6. Zwykle zapamiętuje melodię po jednokrotnym jej wysłuchaniu. 7. W trakcie słuchania muzyki wystukuje jej rytm. 8. Często pogwizduje lub nuci jakąś melodię. 9. W czasie pracy lubi, by słychać było jakąś muzykę. 10. Nie potrafi sobie wyobrazić życia bez muzyki. Punkty: 1/0 Punkty: 1/0 Razem Inteligencja przyrodnicza Dziecko: 1. Lubi zwierzęta i zbiera o nich informacje. 2. Potrafi rozpoznać i nazwać wiele roślin. 3. Interesuje się, jak funkcjonuje ludzkie ciało, np. wie, gdzie są główne organy wewnętrzne, jest na bieżąco w kwestiach zdrowotnych. 4. W czasie spaceru zauważa tropy, gniazda oraz faunę i florę. 5. Kolekcjonuje rzeczy związane z przyrodą, np. kamienie, muszelki, kwiaty itp. 6. Lubi obserwować zjawiska, obiekty naturalne, takie jak gwiazdy, księżyc, oraz zdobywać informacje na ich temat. 7. Bada, co znajduje się w otoczeniu. 8. Dostrzega prawidłowości zachodzące w przyrodzie. 9. Jego ulubionym przedmiotem jest przyroda. 10. Lubi eksperymenty związane ze zjawiskami przyrodniczymi. Razem Punkty: 1/0 3 Inteligencja interpersonalna Dziecko: 1. Lubi pracować w grupie. 2. Rówieśnicy przychodzą do niego po porady. 3. Rozumie swoich kolegów na podstawie wyrazu ich twarzy, gestów i tonu głosu. 4. Woli sporty zespołowe niż indywidualne. 5. Lubi gry towarzyskie. 6. Ma kilkoro bardzo bliskich przyjaciół. 7. Jest duszą towarzystwa. 8. Ma bardzo dobry kontakt z ludźmi, potrafi łagodzić konflikty. 9. Często obejmuje przywództwo w grupie, pokazuje, jak coś powinno zostać zrobione. 10. Woli raczej omawiać problemy z innymi, niż rozwiązywać je sam. Razem Inteligencja intrapersonalna Dziecko: 1. Często potrzebuje chwili ciszy na własne refleksje. 2. Ma realne pojęcie o swoich mocnych i słabych stronach. 3. Ustala sobie własne cele. 4. Jest niezależne w myśleniu, samodzielnie podejmuje decyzje. 5. Ma swoje zainteresowania, które nie są podzielane przez innych. 6. Dobrze się czuje w swoim towarzystwie. 7. Lubi pracować samodzielnie. 8. Dokładnie wyraża to, co czuje. 9. Ma silną wolę. 10. Ma zdolność do rozpoznawania mocnych i słabych stron innych ludzi. Punkty: 1/0 Punkty: 1/0 Razem Profil inteligencji – tabela wyników Rodzaj inteligencji Językowa Matematyczno-logiczna Wizualno-przestrzenna Cielesno- kinestetyczna Muzyczna Przyrodnicza Interpersonalna Intrapersonalna Wynik ¹ Arkusz nie spełnia wymogów stawianych testom psychologicznym. Otrzymane wyniki należy potraktować jedynie jako wskazówki do pracy. 4 Załącznik 2. Opis arkusza badania gotowości szkolnej (autorki: Małgorzata Kwaśniewska, Wiesława Żaba-Żabińska) Zadania prezentowane w arkuszu dają nauczycielom i rodzicom możliwość określenia rozwoju dziecka w trzech sferach: fizycznej, umysłowej i społecznej. W tabeli przedstawione są numery zadań arkusza odnoszące się do poszczególnych sfer i kategorii. Sfera rozwoju Fizyczna Umysłowa Społeczna Kategorie szczegółowe Numer zadania Sprawność ruchowa 1 Sprawność rąk 2 Lateralizacja (stronność ciała) 3–4 Spostrzeganie wzrokowe 5–6 Koordynacja wzrokowo-ruchowa (przygoto7–9 wanie do pisania) Spostrzeganie słuchowe 10 – 13 Słownictwo i poprawność językowa 14 – 15 Wiadomości ogólne 16 – 17 Wiadomości i pojęcia matematyczne 18 – 23 Pamięć słuchowa, wzrokowa i ruchowa 24 – 26 Uwaga 27 Rozwój moralny 28 Stosunek do dorosłych 29 – 30 Stosunek do rówieśników 31 – 32 Rozwój emocjonalny 33 – 36 Arkusz badania i załączniki należy skopiować dla każdego dziecka. 1 Arkusz badania gotowości szkolnej* Imię i nazwisko: ..................................................................................... Wiek: ......... Część I. Rozwój fizyczny Zadanie 1. (potrzebne będą skakanka i piłka) Zadania Wykonuje – 1 p. Nie wykonuje – 0 p. Podskocz 3 razy na dwóch nogach. Podskocz 3 razy na jednej nodze. Przejdź stopa za stopą wzdłuż skakanki (rozciągniętej na podłożu). Wykonaj 3 przysiady. Stań na jednej nodze (minimum 5 sekund). Stań na jednej nodze z zamkniętymi oczami (około 3–4 sekund). Biegnij do mety (dystans około 20 metrów). Skacz przez skakankę. Rzuć do mnie piłkę. Złap piłkę. Należy podkreślić odpowiedź odnoszącą się do badanego dziecka. Dziecko preferuje nogę: prawą, lewą, nie ma preferencji. Razem ..... Zadanie 2. (potrzebne będą klocki, kredki, plastelina, farby, załącznik a, nożyczki) Wykonuje sprawnie – 2 p. Zadania Wykonuje niesprawnie – 1 p. Nie wykonuje – 0 p. Zbuduj z klocków wieżę. Narysuj kredkami ulubioną zabawkę. Ulep z plasteliny zwierzątko. Namaluj farbami siebie. Wydrzyj z papieru kwiatek. Wytnij figury (załącznik nr 1). Należy podkreślić odpowiedź odnoszącą się do badanego dziecka. Dziecko posługuje się ręką: prawą, lewą, obydwiema rękami. * Należy wpisać lub podkreślić wynik uzyskany przez dziecko. 2 Razem ..... Zadanie 3. (potrzebne będą kredki, kartka, gazeta, łyżeczka, kubek z sokiem) Interpretacja wyników: 3 P – lateralizacja prawostronna 3 L – lateralizacja lewostronna 2 P/1 L lub 2 L/1 P – lateralizacja mieszana Zadania Ręka: P – prawa, L – lewa Narysuj słoneczko. Jedną ręką zgnieć gazetę w kulkę. Jedną ręką pomieszaj łyżeczką sok w kubku. Określenie dominacji. Zadanie 4. (potrzebne będą drzwi, butelka, rolka po folii) Zadania Oko: P – prawe, L – lewe Popatrz przez dziurkę od klucza. Zajrzyj do butelki. Popatrz przez lunetę (np. przez rolkę po folii aluminiowej) na księżyc. Określenie dominacji. Łączna liczba punktów w części I: ............................................................................... Część II. Rozwój umysłowy Zadanie 5. (potrzebne będą załącznik b., nożyczki) Rozetnij rysunek wzdłuż linii. Ułóż rysunek z otrzymanych puzzli. Układa z puzzli rysunek samodzielnie, sprawnie i szybko. Układa z puzzli rysunek samodzielnie, ale powoli. Nie układa z puzzli rysunku samodzielnie, oczekuje pomocy. 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 6. (potrzebne będą załącznik c. i ołówek) Połącz kropki, tak jak we wzorach. Prawidłowo rysuje 4 wzory. Prawidłowo rysuje 2 – 3 wzory. Prawidłowo rysuje najwyżej 1wzór. 2 p. 1 p. 0 p. 3 Zadanie 7. (potrzebne będą załącznik d. i ołówek) Dokończ rysować szlaczki. Rysuje prawidłowo 3 szlaczki. Rysuje prawidłowo 2 szlaczki. Rysuje prawidłowo 1 szlaczek. 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 8. (potrzebne będą załącznik e. i ołówek) Dokończ rysować figury. Rysuje dokładnie po śladach. Rysuje, wychodząc nieznacznie poza ślady. Rysuje, nie trzymając się śladów. 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 9. (potrzebne będą załącznik f i ołówek) Narysuj samodzielnie przedstawione figury: , Odwzorowuje dokładnie kształty. Zniekształca nieznacznie kształty. Nie odwzorowuje. , . 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 10. (potrzebne będą klocki) Posłuchaj zdań. Po każdym usłyszanym zdaniu weź jeden klocek. Adam ogląda film. To jest film o leśnych zwierzętach. Opowiada on o wiewiórce. Wiewiórka zbiera orzechy laskowe. Zanosi je do dziupli. Będzie miała zapasy na zimę. Bierze tyle klocków, ile jest zdań w tekście. 2 p. Bierze o jeden klocek więcej lub o jeden mniej niż jest zdań w tekście. 1 p. Nie bierze klocków lub bierze przypadkową liczbę klocków. 0 p. Zadanie 11. (potrzebne będą nożyczki i kartka papieru) Odetnij z kartki trzy paski. Każdy pasek oznacza zdanie. Posłuchaj zdań. Słuchając każdego zdania, rozetnij pasek na tyle części, z ilu słów składa się zdanie. Wiewiórka ma orzechy. Sosna jest drzewem iglastym. Ciało niedźwiedzia pokrywa gęste futro. Prawidłowo określa liczbę słów w 3 zdaniach. 2 p. Prawidłowo określa liczbę słów w 2 zdaniach. 1 p. Prawidłowo określa liczbę słów w 1 zdaniu lub nie potrafi prawidłowo okre0 p. ślić liczby słów w żadnym zdaniu. 4 Zadanie 12. Podziel na sylaby usłyszane słowa. rama, waga, buda, lody sałata, tygrysy, telefon, pomidor telewizor, hipopotam, długopisy, kaloryfer Dzieli na sylaby wszystkie słowa. Dzieli na sylaby 6 – 10 słów. Dzieli na sylaby mniej niż 6 słów. 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 13. Podziel na głoski podane słowa. Ela, ser, rak, ule tory, waga, kasa, foka sroka, kapusta, bałwan, telefon Dzieli na głoski wszystkie słowa. Dzieli na głoski 6 – 10 słów. Dzieli na głoski mniej niż 6 słów. 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 14. Wyjaśnij, co oznaczają podane słowa. łóżko, tulipan, lustro księżyc, muzeum, gruszka ważenie, mierzenie, telefonowanie Wyjaśnia znaczenie 9 słów. Próbuje definiować, podając nazwy ogólne. Wyjaśnia znaczenie 4 – 6 słów. Określa cechy zewnętrzne i cechy budowy (definicja opisowa). Wyjaśnia znaczenie mniej niż 4 słów. Zadanie 15. (załącznik g) Przyjrzyj się kolejnym rysunkom. Ułóż opowiadanie na ich podstawie. Opowiada, posługując się rozwiniętymi zdaniami. Podaje przyczynę i skutek zdarzenia. Opowiada, posługując się prostymi zdaniami. Podaje przyczynę i skutek zdarzenia. Wymienia elementy poszczególnych rysunków. Nie podaje przyczyny albo skutku zdarzenia. 2 p. 1 p. 0 p. 2 p. 1 p. 0 p. 5 Zadanie 16. Pytania/Polecenia Poprawna odpowiedź – 1p. Jak masz na imię? Jak się nazywasz? Ile masz lat? Jaki jest twój adres zamieszkania? Kto z tobą mieszka? Jakie imiona mają twoi rodzice? Gdzie pracuje mama? Co robi? Gdzie pracuje tata? Co robi? Jak nazywa się państwo, w którym mieszkasz? Jak nazywa się stolica Polski? Jak nazywa się największa rzeka w Polsce? Jak wygląda godło Polski? Jak wygląda flaga Polski? Wymień nazwy 3 warzyw. Wymień nazwy 3 owoców. Wymień nazwy 3 zwierząt występujących w Polsce. Wymień nazwy 3 zwierząt egzotycznych. Wymień nazwy 3 zjawisk atmosferycznych. Wymień nazwy pojazdów: lądowych, wodnych i powietrznych. Przy jakim kolorze na sygnalizatorze można przechodzić przez ulicę? Razem ..... Zadanie 17. A. Wskaż części ciała: czoło, brzuch, szyja, lewa ręka, stopy, broda, prawe oko. Wskazuje wszystkie wymienione części ciała. 2 p. Wskazuje 5 – 6 części ciała. 1 p. Wskazuje nie więcej niż 4 części ciała. 0 p. B. Nazwij wskazane części ciała: plecy, lewa noga, prawe ucho, nos, usta, policzki, oczy. Nazywa wszystkie wskazane części ciała. 2 p. Nazywa 5 – 6 części ciała. 1 p. Nazywa nie więcej niż 4 części ciała. 0 p. 6 Zadanie 18. (potrzebne będą załącznik h, nożyczki, klej) Wytnij kartoniki z rysunkami. Wykonaj następujące polecenia: – kartonik z rysunkiem słonia przyklej nad zeszytem, – kartonik z rysunkiem kotka przyklej pod zeszytem, – kartonik z rysunkiem sowy przyklej na zeszycie, – kartonik z rysunkiem grzybków przyklej po prawej stronie zeszytu, – kartonik z rysunkiem listka przyklej po lewej stronie zeszytu, – kartonik z rysunkiem gruszki przyklej obok kartonika z kotkiem. Rozumie znaczenie terminów: nad, pod, na, po prawej stronie, po lewej stronie, obok. Popełnia 1 – 2 błędy. Popełnia więcej niż 2 błędy. 1 p. 0 p. Zadanie 19. Wymień nazwy kolejnych dni tygodnia. Wymienia nazwy kolejnych dni tygodnia. Wymienia nazwy wszystkich dni tygodnia, ale nie zna ich kolejności. Nie zna nazw wszystkich dni tygodnia. 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 20. Wymień nazwy kolejnych miesięcy. Wymienia nazwy kolejnych miesięcy. Wymienia nazwy wszystkich miesięcy, ale nie zna ich kolejności. Nie zna nazw wszystkich miesięcy. 2 p. 1 p. 0 p. 2 p. Zadanie 21. (potrzebne będą patyczki lub inne przedmioty do liczenia) Daj mi: 2 patyczki, 5 patyczków, 7 patyczków, 9 patyczków, 10 patyczków. Umie liczyć na konkretach do 10. 2 p. Umie liczyć na konkretach od 6 do 8. 1 p. Umie liczyć na konkretach do 5. 0 p. Zadanie 22. (potrzebne będą patyczki lub inne przedmioty do liczenia) – Weź 2 patyczki, dołóż 3 patyczki. Ile masz razem patyczków? – Weź 3 patyczki, dołóż 4 patyczki. Ile masz razem patyczków? – Weź 4 patyczki, dołóż 6 patyczków. Ile masz razem patyczków? Umie dodawać na konkretach w zakresie 10. Potrafi dodawać na konkretach z pomocą dorosłego. Nie rozumie, na czym polega dodawanie. 2 p. 1 p. 0 p. 7 Zadanie 23. (potrzebne będą patyczki lub inne przedmioty do liczenia) – Weź 5 patyczków, odsuń 3 patyczki. Ile patyczków zostało? – Weź 7 patyczków, odsuń 4 patyczki. Ile patyczków zostało? – Weź 10 patyczków, odsuń 6 patyczków. Ile patyczków zostało? Umie odejmować na konkretach w zakresie 10. Potrafi odejmować na konkretach z pomocą dorosłego. Nie rozumie, na czym polega odejmowanie. 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 24. A. Posłuchaj 3 razy rymowanki. Powtórz ją. Kasia ma misia, samochód – Staś. A ty? Jaką zabawkę masz? Powtarza rymowankę bezbłędnie. Powtarza rymowankę z pomocą dorosłego. Nie powtarza rymowanki mimo pomocy dorosłego. 2 p. 1 p. 0 p. B. (Po godzinie powracamy do rymowanki). Powtórz rymowankę (pomagamy, mówiąc dwa słowa rymowanki). Powtarza rymowankę bezbłędnie. Powtarza rymowankę z pomocą dorosłego. Nie powtarza rymowanki mimo pomocy dorosłego. 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 25. (załącznik i) Przyjrzyj się rysunkowi. Odwróć go na drugą stronę i powiedz, co jest na nim narysowane. Wymienia 7 elementów (bocian, kaczka, żaby, motyl, rośliny, woda, chmury). 2 p. Wymienia od 6 do 4 elementów. 1 p. Wymienia poniżej 4 elementów. 0 p. 8 Zadanie 26. – Zobacz, co robię (podskok, klaśnięcie, przysiad). Powtórz moje ruchy. – Zobacz, co robię (obrót w miejscu, stanie na jednej nodze, klaśnięcie, siad na podłodze). Powtórz moje ruchy. – Zobacz, co robię (klaśnięcie, podskok, tupnięcie nogą, przysiad, skłon). – Powtórz moje ruchy. Powtarza bezbłędnie 3 szeregi ruchów. 2 p. Powtarza bezbłędnie 2 szeregi ruchów. 1 p. Popełnia błędy w odtwarzaniu szeregów ruchów. 0 p. Zadanie 27. Obserwujemy dziecko, np. podczas rysowania. Zwracamy uwagę: – czy do zadania przystępuje samo, czy wymaga dodatkowych poleceń, – czy skupia się na zadaniu, – czy doprowadza zadanie do końca, – jak długo potrafi się skupić na zadaniu. Samodzielnie przystępuje do zadania, potrafi się skupić na nim około 20 minut; doprowadza zadanie do końca. Wymaga dodatkowych poleceń, żeby wykonać zadanie; skupia się na nim około 10 minut; nie zawsze doprowadza je do końca. Nie potrafi się skupić na zadaniu dłużej niż 5 minut; nie kończy go. 2 p. 1 p. 0 p. Łączna liczba punktów w części II: ............................................................................. 9 Część III. Rozwój społeczny Cechy rozwoju społecznego ocenia się na podstawie długotrwałej obserwacji. Zadanie 28. Stosunek do norm Podporządkowuje się normom, regułom i umowom. Zdarza mu się łamać normy, reguły i umowy. Nie podporządkowuje się normom, regułom i umowom. Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 29. Podporządkowanie Podporządkowuje się poleceniom dorosłych. Zdarza mu się nie podporządkować poleceniom dorosłych. Nie podporządkowuje się poleceniom dorosłych. Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 30. Stosunek do dorosłych Chętnie wchodzi w relacje z dorosłymi. Ma trudności w relacjach z dorosłymi. Nie wchodzi w relacje z dorosłymi. Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 31. Stosunek do rówieśników Nie wchodzi w konflikty z dziećmi. Nie jest agresywne. Zdarzają mu się konflikty z dziećmi. Zdarza mu się w takich sytuacjach zachować agresywnie. Jest konfliktowe. Nieporozumienia rozwiązuje w sposób agresywny. Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 32. Współpraca z rówieśnikami Chętnie współpracuje z rówieśnikami. Woli pracować samo. Nie podejmuje współpracy z rówieśnikami. 10 Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 33. Rozstanie z opiekunem Spokojnie rozstaje się z opiekunem przed zajęciami. Rozstanie z opiekunem budzi w nim niepokój. Nie może rozstać się z opiekunem. Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 34. Kontrola emocji Kontroluje swoje emocje. Ma trudności z kontrolowaniem emocji, ale stara się nad nimi panować. Nie panuje nad swoimi emocjami. Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 35. Reakcja na trudności Nie zraża się napotkanymi trudnościami, stara się je pokonać. Napotkane trudności wywołują w nim lęk, ale stara się je pokonać. Na trudności reaguje zaniechaniem wykonania zadania. Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Zadanie 36. Dojrzałość emocjonalna Stara się być niezależne. W większości sytuacji stara się być niezależne. Jest bezradne. Punktacja 2 p. 1 p. 0 p. Łączna liczba punktów w części III: ............................................................................ Łączna liczba punktów w częściach: I, II, III: ............................................................ 11 Załącznik a Załącznik b Załącznik c Załącznik d Załącznik e Załącznik f Załącznik g Załącznik h Załącznik i Punktacja zadań w arkuszu i interpretacja wyniku Aby określić poziom gotowości dziecka do szkoły, należy zliczyć punkty uzyskane przez nie w poszczególnych zadaniach i odszukać odpowiednie przedziały w tabelach. Przyjęto następujące przedziały procentowe: 100% – 76% – poziom wysoki 75% – 51% – poziom przeciętny poniżej 51% – poziom niski Przedziały punktowe Poziom gotowości 108 p. – 82 p. wysoki Dziecko jest gotowe do podjęcia obowiązków szkolnych. 81 p. – 55 p. przeciętny poniżej 55 p. niski Dziecko można uznać za gotowe do podjęcia obowiązków szkolnych. Konieczne są jednak działania wspomagające sfery rozwoju dziecka, w zakresie których wykryto trudności. Dziecko nie jest jeszcze gotowe do podjęcia obowiązków szkolnych. Wymaga specjalistycznych badań w poradni psychologiczno-pedagogicznej i podjęcia działań terapeutycznych. Interpretacja jakościowa wyniku Otrzymane wyniki pozwalają także określić poziom rozwoju dziecka w poszczególnych sferach. Poziom rozwoju wysoki przeciętny niski Przedziały punktowe dla poszczególnych sfer rozwoju Rozwój Rozwój Rozwój fizyczny umysłowy społeczny 22 p. – 17 p. 68 p. – 52 p. 18 p. – 14 p. 16 p. – 11 p. 51 p. – 35 p. 13 p. – 9 p. poniżej 11 p. poniżej 35 p. poniżej 9 p. Jeżeli dziecko uzyskało w badaniu niski wynik, dobrze byłoby powtórzyć badanie po krótkiej przerwie. 20 Załącznik 3. Dzień 2. Sprawdź swój wzrok! Tematy zajęć (wpis do dziennika) 1. Rozmowa o roli wzroku w uczeniu się i poznawaniu inspirowana opowiadaniem Grzegorza Kasdepke Widzieć jak przez mgłę. Główne zadania zajęć – – – – – Czytanie tekstu z podziałem na role. Rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem. Poznanie budowy i funkcji oka. Kształcenie umiejętności zadawania pytań. Rozmowa o wadach wzroku i sposobach ich korygowania. – Pisanie nazw przyrządów optycznych. – Ćwiczenia kaligraficzne 2. 2. Świat do góry nogami – – Oglądanie reprodukcji obrazu w różnych dorysowanie elementów położeniach. do naklejonej sylwety. – Rozwijanie wyobraźni plastycznej. – Rozwijanie płynności, giętkości i oryginalności (edukacja plastyczna 42) myślenia. 3. Równania typu: – Kształcenie rozumienia struktury zadania a + □ = b. algebraicznego. – Obliczanie niewiadomej liczby, z wykorzystaniem liczmanów. – Werbalizowanie przebiegu poszukiwania niewiadomej liczby. 4. Zajęcia ruchowe – Zabawy ruchowe rozwijające spostrzegawczość. (1/3 godz. – wplecione – Zabawy ruchowe rozwijające wyobraźnię. w przebieg zajęć 114⅓). – Zabawy ruchowe przy piosence Nasze uszy słyszą świat. Środki dydaktyczne: odtwarzacz CD, płyta 1., tablice demonstracyjne: 26., 27., podręcznik: s. 46–49, 72, kaligrafia 2., s. 62; po 10 patyczków dla każdego ucznia. Przebieg zajęć Zabawy muzyczno-ruchowe • Śpiewanie piosenki Nasze uszy słyszą świat połączone z ilustracją ruchową. • Zabawa Widzę jak przez mgłę. Dzieci stają przed tablicą w sporej odległości i przymrużają oczy, tak aby obraz się rozmazał. Nauczyciel rysuje coś na tablicy i prosi dzieci, aby opisały to, co widzą z przymrużonymi oczami. Potem dzieci otwierają oczy i porównują obrazy. 1 Zajęcia na dywanie Czytanie tekstu Grzegorza Kasdepke Widzieć jak przez mgłę (podręcznik, s. 72). Rozmowa na temat tekstu. Czy rozbawiło cię to opowiadanie? Co znaczy powiedzenie widzieć jak przez mgłę? Co można zrobić, kiedy źle się widzi? Co oznaczają trzy kropki na końcu niektórych zdań? Jak należy czytać takie zdania? (Trzy kropki na końcu zdań to wielokropek. Służy on do zaznaczenia, że wypowiedź została przerwana z powodu jakiegoś uczucia, np. zdziwienia, śmiechu, zastanowienia się, niepewności). – Czytanie opowiadania z podziałem na role. • Rozmowa na temat budowy i funkcji oka. Tablica demonstracyjna 26. • • – – – – – Przyjrzyjcie się oczom kolegów, zdjęciom na tablicy i zadajcie pytania, które skojarzą się wam z oczami. (Na każde pytanie dziecka najpierw próbują odpowiedzieć inne dzieci, nauczyciel uzupełnia odpowiedź). Przewidywane pytania dzieci: – Do czego służą oczy? – Po co człowiek ma brwi? – Po co człowiek ma powieki? – Od czego zależy wygląd źrenicy? – Jakie znaczenie dla oczu mają łzy? – Dlaczego człowiek mruga? • Rozmowa na temat funkcjonowania oka. 2 – Obraz przedmiotu, na który patrzymy, powstaje w oku, ale jest pomniejszony i odwrócony do góry nogami. Nasze mózgi umieją ten obraz powiększyć i obrócić. – Stańcie i podnieście ręce, tak jak pokazano na pierwszym rysunku. Nie ruszając głową, sprawdźcie, czy widzicie obie dłonie. – Teraz zamknijcie prawe oko. Ile dłoni widzicie? Którą dłoń widzicie? – Teraz zamknijcie lewe oko. Ile dłoni widzicie? Którą dłoń widzicie? – Dlaczego człowiek ma dwoje oczu? • Rozmowa na temat wad wzroku. – Jakie mogą być wady wzroku? Jeśli są w klasie dzieci noszące okulary, odwołujemy się do ich doświadczeń. Krótkowidz widzi dobrze z bliska, źle – z daleka. Lekarz dobiera mu okulary, w których dobrze widzi się na odległość. Dalekowidz widzi dobrze oddalone przedmioty, ale widzi nieostro z bliska, na przykład rozpływają mu się litery, kiedy czyta lub pisze. Do takich czynności powinien zakładać okulary. – Do czego służą okulary z ciemnymi szkłami? – Czy ktoś z was ma kłopoty ze wzrokiem? (Jeśli jest taka możliwość, należy zorganizować w klasie badanie wzroku). – Jak nazywa się lekarz, który leczy wady wzroku? – Kto wykonuje okulary? Zabawy ruchowe • Zabawy na spostrzegawczość. Dzieci siedzą w kole. Nauczyciel prosi, żeby się dobrze sobie przyjrzały, zamknęły oczy, a potem pyta, np.: – Kto jest dzisiaj w czerwonym sweterku? – Kto ma kucyki? – Kto ma koszulę w kratkę? Itp. • Dzieci wymieniają imiona koleżanek i kolegów. • Zabawa Król spostrzegawczości. Jedno dziecko wychodzi za drzwi. Pozostałe dzieci dobierają się w pary i ustalają, jaki ruch będą wykonywać. Nauczyciel sprawdza, czy ruchy się nie powtarzają. Potem dzieci rozchodzą się po sali tak, aby osoby z jednej pary nie stały obok siebie. Zadaniem dziecka, które wróci do sali, będzie odszukanie dzieci wykonujących takie same ruchy. Zajęcia przy stolikach • Podręcznik, s. 46–47, kaligrafia 2., s. 62. 3 Zajęcia na dywanie Tablica demonstracyjna 27. – Co przedstawia obraz? Ułóżcie o tym obrazie najmniej pięć zdań. Po każdym zdaniu dziecko bierze klocek od nauczyciela. (Co przedstawia obraz? Jakie warzywa są w misie? Jakiego są koloru? W jaki sposób malarz pokazał błysk na misie? Czy obraz się wam podoba?). Nauczyciel obraca obraz do góry nogami. – Co teraz przedstawia obraz? – Kim z zawodu mógłby być sportretowany w ten sposób człowiek? (ogrodnikiem) – Ułóżcie o tej postaci pięć zdań. 4 Zajęcia przy stolikach • Wykonanie pracy Świat do góry nogami (według pomysłu z książki Marioli Jąder Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Kraków 2005, Impuls). ○ Dzieci oglądają przyniesione sylwety, nazywają je. ○ Dzieci odwracają sylwety do góry nogami i podają skojarzenia: Co teraz przypomina dana sylweta? W co można ją zamienić? (Podobnie jak malarz zrobił z warzywami). ○ Dzieci wybierają sylwety, które chciałyby w coś zamienić przez dorysowanie lub domalowanie elementów. ○ Naklejają sylwety na kartki z bloku i rysują, kredkami lub flamastrami, albo malują farbami, do wyboru. Zajęcia na dywanie • – – – Dzieci mają po 10 patyczków. Grają parami. W parze patyczki powinny się różnić kolorami. Gra – Razem 10. Jedno dziecko wykłada patyczki od 0 do 10, a zadaniem drugiego jest dołożyć tyle patyczków, żeby razem było 10. Bawią się na zmianę. W jaki sposób obliczaliście, ile patyczków trzeba dołożyć? Dzieci mogą stosować jedną z trzech strategii: ○ doliczanie do 10 – np. było 6 patyczków, doliczyłem: 7, 8, 9, 10, ○ odejmowanie – np. 10 – 6 = 4, ○ pamiętanie, że 6 i 4 to 10. Co było wiadome w tej grze? (Jaka była pierwsza liczba i ile ma być razem?). Co było niewiadome w tej grze? (Ile patyczków trzeba dołożyć?). Zajęcia przy stolikach • Rachunek pamięciowy. • Podręcznik, s. 48–49. 5 Do obliczania niewiadomej liczby dzieci mogą korzystać z liczmanów. Mogą pracować parami, jeśli tego chcą. Zabawy muzyczno-ruchowe • Zabawa Król spostrzegawczości (poradnik, s. 94). • Śpiewanie piosenki Nasze uszy słyszą świat połączone z ilustracją ruchową. Domowniczek 10. 6 Załącznik 4. Scenariusz zebrania z rodzicami (autor: Grażyna Lech) Temat: Wybierzmy się na majówkę lub zorganizujmy festyn klasowy. Cele: – Przypomnienie koncepcji edukacji realizowanej podczas pracy z pakietem Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła. – Zaprezentowanie wartości edukacyjnych zabaw. – Przedstawienie ciekawych zabaw świetlicowych i na świeżym powietrzu. – Wymiana doświadczeń między rodzicami na temat przygotowania pikników. – Umacnianie więzi rodziców i uczniów ze szkołą. Materiały: 2 arkusze szarego papieru, małe kartki, flamastry, długopisy, kredki, wkładki: 7, 8, 9, 10, 11, karty osiągnięć edukacyjnych uczniów. Czas: do 60 minut. Przebieg zebrania Rodzice siedzą w kręgu. Przygotowane są też stoliki do pracy w grupach. 1. Przywitanie i przedstawienie tematu spotkania. Wykonanie testu pozwalającego określić profil inteligencji rodzica. Nauczyciel krótko omawia koncepcję edukacji, którą realizuje pracując z pakietem Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła opartą na teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardnera.(Zadania domowe. Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła. Klasa 1, cz. 1 i 2, s. 48) Przypomina, że każde dziecko uczy się inaczej, a zadaniem nauczyciela jest odkryć jego predyspozycje i preferencje w tym zakresie. Przez cały rok szkolny obserwował działania swoich uczniów. Proponował i umożliwiał im realizowanie się w różnych dziedzinach i aktywnościach. W kwietniu i w maju uczniowie uzupełnili arkusz obserwacyjny, który pozwolił określić profil inteligencji każdego z nich. Teraz rodzice mogą uzupełnić taki arkusz (wkładka 7) i zestawić swój profil inteligencji z profilem inteligencji dziecka. Porównanie tych profili pozwoli lepiej zrozumieć potrzeby dziecka. 2. Wprowadzenie do tematu głównego – informacja do wykorzystania przez nauczyciela. Zabawa i uczenie się Dzięki zabawie dzieci opanowują umiejętności niezbędne do życia, odkrywają wzorce zachowań, uczą się panować nad swoim ciałem, rozwijają równowagę i koordynację wzrokowo-ruchową, gromadzą fakty, uczą się myślenia. W czasie zabawy rozwiązują własne problemy emocjonalne, uczą się panować nad uczuciami, stają się istotami społecznymi. Zabawa to działanie wykonywane dla przyjemności, które, tak jak praca i uczenie się, jest główną formą aktywności dzieci. Obserwowanie spontanicznego zachowania dzie 1 ci podczas różnego rodzaju zabaw pozwala lepiej poznać ich umiejętność koncentracji, uwagi, wrażliwość, odporność psychiczną, możliwości i wiarę we własne siły. 3. Omówienie rodzajów zabaw i ich znaczenia dla rozwoju dziecka. Najpierw rodzice bawią się w zaproponowaną przez nauczyciela zabawę, potem omawiają jej walory wychowawcze i zdrowotne. • Zabawy ruchowe Balonik w górę Nauczyciel rzuca napompowany balonik w stronę rodziców. Ich zadaniem jest utrzymać balonik jak najdłużej w powietrzu tak, aby nie dotknął żadnego przedmiotu. Mogą go dotykać tylko rodzice. Dzieci w młodszym wieku szkolnym powinny mieć jak najwięcej okazji do ćwiczeń ciała w sposób dynamiczny. Wtedy wyładowują swoją energię i rozluźniają się. Aktywność ruchowa zapewnia pogłębiony oddech, czyli dostarczenie większej ilości tlenu całemu ciału. W konsekwencji organizm lepiej trawi i wchłania składniki pokarmowe. Zabawy ruchowe sprawiają, że dziecko dobrze śpi i budzi się wypoczęte. • Zabawy z eksperymentowaniem W czym są podobne, a czym się różnią? Nauczyciel daje rodzicom różne rodzaje papieru: toaletowy, gazetowy, maszynowy, rysunkowy, brystol, pakowy. – Ugniećcie kule z tych papierów. – Który papier najlepiej nadaje się do ugniecenia kuli? Dlaczego? – Czym różnią się te papiery? Dzięki zabawie opartej na eksperymentowaniu, dzieci dokładniej obserwują świat. Ich własne doświadczenia i obserwacje oraz szukanie odpowiedzi na stawiane sobie pytania prowadzą do rozwijania myślenia, wiedzy, spostrzegawczości. • Zabawy twórcze Co to może być? Nauczyciel daje rodzicom kartki (wkładka 8), na których jest plama i kredki. Ich zadaniem jest dorysowanie do plamy takich elementów, by powstał jakiś obrazek. Następnie chętni rodzice pokazują swoje prace, a pozostali starają się zgadnąć, co ona przedstawia. W końcu sam autor objaśnia treść swojego rysunku. Dzięki zabawom twórczym rozwijamy wyobraźnię dzieci. Dajemy okazję ukazywania ich indywidualności i niepowtarzalności. Mamy szansę kształtować ich poczucie wartości, wydobywać talenty i odkrywać predyspozycje. • Zabawy udawane i inscenizacje Nauczyciel przygotowuje dla rodziców po egzemplarzu wiersza, np. Na straganie Jana Brzechwy (wkładka 9). Zadaniem rodziców jest przygotować inscenizację wiersza. Poprzez granie różnych ról dzieci przyswajają sobie pewne cechy charakteru i umie 2 jętności reprezentowane przez postacie, w które się wcielają. Przyswajają sobie nowe doświadczenia i uczą się akceptowanych przez otoczenie zachowań. Odtwórca określonej roli musi koncentrować się na sytuacji teraźniejszej, a jednocześnie przewidywać sytuację następującą po niej. Zabawa imaginacyjna pomaga uzewnętrznić wiele własnych niepokojów i zmartwień. 4. Chwila na sentymenty, czyli porównanie zabaw dzieci i rodziców (z dzieciństwa). • Wykonanie przez rodziców plakatu z nazwami ulubionych z dzieciństwa zabaw (w domu i na podwórku). • Każdy z uczestników zebrania otrzymuje kartkę, na której ma zapisać nazwy jednej lub dwóch ulubionych zabaw z dzieciństwa. Następnie nauczyciel zbiera wszystkie kartki i przykleja je na plakacie zatytułowanym Ulubione zabawy w domu i na podwórku. (Przy okazji rozmów z dziećmi o ulubionych zabawach (czerwiec), nauczyciel może zaprezentować im plakat wykonany przez rodziców). • Rozmowa z rodzicami. – Czy wasze zabawy i zabawy waszych dzieci różnią się? – Czy na zabawę dawniej i teraz dzieci mają tyle samo czasu? • Wykonanie mapy skojarzeń na temat: Jakie korzyści przynosi dziecku zabawa? (wkładka 10) 5. Przygotowanie planu wiosennego pikniku na świeżym powietrzu. • Ustalenie daty i miejsca oraz czasu trwania pikniku (około 3 godzin). • Wymyślenie nazwy tego spotkania (Wiosenny piknik, Klasowa majówka). • Podział rodziców i dzieci na grupy, przydzielenie zadań do wykonania: ○ grupa rozrywkowo-sportowa (odpowiedzialna za zabezpieczenia sprzętu i przygotowanie kilku zabaw ruchowych, mogą być z udziałem chętnych rodziców) ○ grupa quizowa (odpowiedzialna za przygotowanie quizów i zagadek) ○ grupa muzyczna (odpowiedzialna za przygotowanie piosenek do śpiewania) ○ grupa plastyczna (odpowiedzialna za przygotowanie konkursów plastycznych) ○ grupa aprowizacyjna (odpowiedzialna za poczęstunek: soczek, jabłko, może grill). 6. Propozycje zabaw. A. Zabawy ruchowe • Kto szuka, znajduje (czas trwania – 10 minut) Dzieci dzielimy na 4-osobowe zespoły. Wyznaczamy teren, na którym mogą się poruszać i dajemy listę poszukiwanych skarbów. Przykładowa lista poszukiwanych skarbów: listek koniczyny – 2 pkt podwójna igła drzewa iglastego – 3 pkt suchy patyk – 2 pkt listek chwastu (trzeba go nazwać) – 5 pkt 3 • – – • • • • • • 4 piórko ptaka – 4 pkt kartka z notesu – 2 pkt plastikowy kubek – 3 pkt kawałek sznurka – 4 pkt balon – 2 pkt 2 kartoniki po sokach – 4 pkt Każda grupa może mieć inne zadanie do wykonania. Po upływie czasu, grupy spotykają się i prezentują odnalezione „skarby”. Po obliczeniu punktów następuje segregacja znalezionych „skarbów”. Które „skarby” można wyrzucić na ziemię? Które przedmioty trzeba wyrzucić do kosza? Dlaczego? Balansowanie piłkami Grupę dzielimy na kilka zespołów (najmniej 2) i organizujemy zabawy z piłkami: ○ Podawanie piłki w rzędach górą do tyłu, ostatnia osoba w rzędzie biegnie z piłką na początek i ponownie ją podaje. ○ Podawanie piłki w rzędach dołem. Dzieci stoją w rozkroku i toczą piłkę po podłożu. Gdy się zatrzyma, popychają ją. Ostatnia osoba w rzędzie chwyta piłkę i biegnie z nią na początek. ○ Dobieganie z piłką. Dzieci stoją w rzędach, w większych odległościach. Dobiegają do następnego zawodnika i podają mu piłkę, potem wracają na swoje miejsce. Ostatnia osoba biegnie z piłką na początek rzędu. Kto szybciej przeniesie piłkę? Uczestników dzielimy na grupy. Każda grupa przenosi piłkę na naciągniętym ręczniku (kocu). Im więcej osób trzyma ręcznik, tym zadanie jest trudniejsze, ponieważ muszą ustalić i dopasować tempo biegu. Zabawa z chusteczkami (apaszką) Na wydzielonym obszarze stają na wprost siebie dwie osoby, które z tyłu, za paskami, mają włożone apaszki. Ich zadaniem jest wyciągnąć apaszkę przeciwnikowi. Zamiast apaszki można taśmą samoprzylepną przykleić na plecach kartkę papieru w określonym kolorze. Zadaniem zawodników jest zobaczyć, jaki kolor kartki ma przeciwnik lub próbować ją zerwać. Strzel gola balonem Uczestnik zabawy prowadzi balon do bramki rulonem ze zwiniętych gazet. Przebój z pognieceniem Zabawa trwa dwie minuty. Każda drużyna dostaje stare gazety. Zadaniem dzieci jest ugnieść z nich kule i ułożyć w jak najwyższy stos. Celowanie papierowymi kulami Wykorzystujemy zrobione kule. Każdy celuje kulą do pudełka. Zgniecionymi kulami można napełnić reklamówki i rzucać nimi, kto dalej. • Puzzle nie dla postrzelonych Tniemy stronę z gazety na 10 kawałków i układamy puzzle na czas. Można zamieniać puzzle i powtarzać zabawę. • Przenoszenie wody z naczynia do naczynia za pomocą gąbki • Układanie wieży z kartonów po wypitych soczkach (na czas) • Walka rycerzy Przygotowujemy szpady ze zwiniętych gazet. Walka rycerzy trwa dotąd, dopóki szpada przeciwnika nie zostanie zniszczona. B. Zgadywanki i improwizacje • Zaskakujące skojarzenia Dzieci rzucają woreczkiem i wypowiadają słowa, które akurat przyszły im do głowy. Woreczek podawany jest do dowolnego uczestnika, ale zanim ktoś po raz drugi go otrzyma, wszyscy powinni mieć choć jeden raz okazję do zabrania głosu. • Wspólne opowiadanie Grupa uczestników siedzi w kole. Prowadzący zaczyna opowiadać bajkę, mówiąc: Był sobie pewien król, który mieszkał w zamku na wysokiej górze... Opowiadanie kontynuuje następna osoba, dodając jedno lub dwa zdania. Uczestnicy zabierają głos po kolei lub wywoływani są poprzez rzucenie piłki do danej osoby. • Jak się poruszasz? Prowadzący wymyśla różne sposoby poruszania się, a uczestnicy starają się to zilustrować ruchem. – Jak poruszasz się, idąc przez gęsty las sosnowy? – Jak porusza się robot? – Jak porusza się przybysz z innej planety? 7. Rozdanie rodzicom kartek z przykładami zabaw (wkładka 11). 8. Rozdanie rodzicom kart osiągnięć edukacyjnych dzieci. 9. Rozmowy indywidualne. Literatura 1. Lee Catherine, Wzrastanie i rozwój dziecka. Warszawa, 1997. 2. Vohland Ulrich, Radość zabawy. Zabawy na świeżym powietrzu dla dzieci i młodzieży. Kielce, 2000. 3. Vohland Ulrich, Zabawy na festyny dziecięce. Kielce, 2000. 4. Vopel W. Klaus, Umiejętność współpracy w grupach. Zabawy i improwizacje. Kielce, 2002. 5 Załącznik 5. Dla świata mama i tata mogą być nikim, ale dla dziecka są całym światem. Pino Pellegrino Co powinni wiedzieć rodzice i opiekunowie Cz. 1. Domowniczek to książka zawierająca zbiór ćwiczeń pomagających dzieciom rozwijać umiejętności przydatne w nauce czytania, pisania i liczenia. Ponieważ dzieci nie umieją czytać, konieczna jest Wasza pomoc w czytaniu i objaśnieniu poleceń do ćwiczeń. Ta pomoc w miarę nabywania umiejętności czytania przez dziecko będzie coraz mniejsza, ale do końca jego edukacji – bezcenna. Pomaganie w odrabianiu zadań domowych to doskonała okazja do obserwowania dziecka w sytuacji wysiłku poznawczego. Będziecie mieli okazję zobaczyć, z czym dziecko radzi sobie świetnie, co sprawia mu trudność i jak reaguje na sytuacje trudne. Te obserwacje pozwolą opracować najlepszy dla dziecka sposób pomocy w nauce. Starajcie się stwarzać dziecku warunki do jak największej samodzielności w poszukiwaniu rozwiązań zadań. Wsłuchujcie się w sposób myślenia dziecka, które rządzi się inną logiką niż logika dorosłych. Musicie wiedzieć, że dziecko myśli konkretnie, a swoją wiedzę buduje na tym, co widziało i przede wszystkim – na tym, co robiło. Dlatego tak ważne jest dostarczanie dzieciom doświadczeń, które można zbierać na spacerach, w kinie, w lesie, na koncertach, w muzeach, podczas wspólnych zabaw w domu. Ćwiczenia w Domowniczku, połączone treściowo z podręcznikiem szkolnym, przeznaczone są na cztery dni w tygodniu. Warto ustalić z dzieckiem taki rozkład dnia, by odrabiało zadania domowe mniej więcej w tym samym czasie. Nauczy je to systematyczności, która jest niezbędna w uczeniu się. Na końcu zeszytu zamieszczono teksty do czytania. Można je czytać dziecku w dowolnym czasie. Każdy tekst zakończony jest propozycją tematu rozmowy. Czas wygospodarowany na czytanie dziecku jest czasem dla Was, jako rodziny, bezcennym. Dzieci, którym rodzice czytają, mają większy zasób słów, lepiej piszą, łatwiej skupiają uwagę. Jedne dzieci lubią tylko słuchać, inne lubią patrzeć podczas słuchania na ilustracje, jeszcze inne muszą w tym czasie budować coś z klocków. Ale wszystkie dzieci lubią, kiedy dorośli im czytają. Sposób słuchania przez dziecko jest kolejną okazją do odkrywania preferowanego przez nie sposobu uczenia się. Słuchowiec – będzie słuchać przytulony do Was lub maskotek, wzrokowiec – będzie zaglądać do tekstu, a ruchowiec – będzie wykonywać podczas słuchania różne czynności. Podobne zachowania zaobserwujecie podczas wykonywania przez dzieci zadań w Domowniczku. Słuchowiec będzie słuchać waszych poleceń, niekoniecznie nawiązując kontakt wzrokowy. Wzrokowiec skupi uwagę na obrazkach w książce i wasze komentarze mogą do niego nie docierać. Ruchowiec (dotykowiec) będzie słuchał i patrzył, ale będzie się przy tym wiercił, bawił przedmiotami stojącymi w zasięgu jego rąk, wstawał, coś przynosił… W tym wypadku trzeba sprzątnąć z biurka wszystkie rozpraszające jego uwagę przedmioty, a między ćwiczeniami pozwolić dziecku wstać, poskakać, pobiegać. Waszym zadaniem jest takie zorganizowanie przebiegu odrabiania zadań domowych, aby dziecko mogło pracować zgodnie ze swoimi preferencjami. Te typy uczenia się uwzględnia również nauczyciel, organizując pracę w szkole. 1 Cz. 2. Jeśli martwisz się, że dziecko nie poradzi sobie w szkole, bo lubi tylko rysować albo tylko śpiewać, albo tylko biegać, albo... to przeczytaj uważnie tekst poniżej. Koncepcja edukacji, którą realizuje dziecko, ucząc się z pakietem edukacyjnym Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła oparta jest na teorii inteligencji wielorakich Howarda Gardnera. Przyjmuje on, że każde dziecko uczy się inaczej, a zadaniem nauczyciela jest odkryć jego predyspozycje i preferencje w tym zakresie. H. Gardner wyróżnia różne typy inteligencji. Zaprezentowano je w tabeli. Typ inteligencji Językowa Logiczno-matematyczna Cechy dziecka Jest zorganizowane i systematyczne. Lubi słuchać, czytać, pisać. Dobrze pamięta szczegóły. Może lubić mówić, ale też może się zamyślać, jakby rozmawiało samo z sobą. Lubi precyzyjnie się wypowiadać. Lubi liczyć i rozwiązywać zagadki. Lubi eksperymentować. Lubi robić wszystko krok po kroku. Wizualno-przestrzenna Ma bardzo rozwiniętą wyobraźnię. Lubi rysować, budować z klocków. Interesuje się mapami. Podczas słuchania tekstów lubi patrzeć na ilustracje. W książkach lubi podkreślać, kolorować, uzupełniać rysunki. Lubi oglądać filmy. Muzyczna Jest wrażliwe na muzykę i rytm. Lubi śpiewać i tańczyć. Lubi, kiedy muzyka towarzyszy mu w tle podczas zabawy. Łatwiej uczy się wierszyków, kiedy sobie je śpiewa. Kinestetyczna (motoryczna) Lubi spędzać czas w ruchu. Jest sprawne. Lubi sportowy wysiłek. Lubi manipulować zabawkami. Ciągle czegoś dotyka i porusza przedmiotami. Wierci się, jeśli nie może działać. Lubi tańczyć, grać w teatrzyku szkolnym. Przyrodnicza Lubi wszystko, co związane z przyrodą, roślinami, zwierzętami, podróżami. Interesuje się zjawiskami przyrodniczymi. Lubi uczyć się na powietrzu. Jest zapalonym hodowcą. Interpersonalna Intrapersonalna Łatwo nawiązuje kontakty z dziećmi i dorosłymi. Często przewodzi grupie dzieci. Ma wielu przyjaciół. Lubi bawić się w grupie. Lubi bawić się samo. Ma niewielu przyjaciół. Potrafi trafnie nazwać swoje emocje i jest ich świadome. Samo wyznacza sobie poziom wykonania zadania. Pragnie odróżniać się od innych. Każdy człowiek posiada wszystkie te inteligencje rozwinięte w różnym stopniu. Duży wpływ na ich rozwój mają środowisko rodzinne i szkoła. Najlepiej rozwinięte inteligencje ujawniają się już w 3. roku życia i decydują o tym, w co dziecko lubi się bawić, w jaki sposób nawiązuje kontakty z otoczeniem i w jakich dziedzinach jest szczególnie aktywne. Bywa i tak, że rodzice organizują środowisko dziecka zgodnie ze swoimi preferencjami i wtedy nie ma ono okazji doświadczyć pewnych rodzajów aktywności. Wtedy dana inteligencja rozwija się wolniej. Zadaniem szkoły jest zorganizowanie środowiska w taki sposób, aby mogły się ujawnić i rozwijać wszystkie rodzaje inteligencji dziecka. Inteligencje wielorakie można rozwijać poprzez różnorodne zabawy i ćwiczenia. Według tego klucza dobrane są zadania w podręczniku Odkrywam siebie. Ja i moja szkoła i Domowniczku. 2 Komunikuje się z innymi w sposób jasny i barwny. Wypowiada się na temat wysłuchanych utworów. Układa historyjkę obrazkową i opowiada jej przebieg. Słucha z uwagą wypowiedzi innych i zadaje pytania. Czyta wyrazy i zdania z poznanymi literami. Pisze wyrazy i zdania z poznanymi literami. Pisze z pamięci wyrazy i zdania z poznanymi literami. Rozpoznaje i nazywa wybrane drzewa iglaste i liściaste. Rozpoznaje i nazywa niektóre dzikie zwierzęta żyjące w lesie. Wie, jakie zmiany zachodzą w przyrodzie jesienią i zimą. Zna nazwy wybranych ptaków przylatujących do nas na zimę. Wymienia kolejno nazwy miesięcy jesiennych i zimowych. Osiągnięcia w nauce Zadaje pytania, inicjuje tematy, poszukuje rozwiązań. Samodzielnie wykonuje zadania, a w razie trudności prosi o pomoc. Podejmuje współpracę z rówieśnikami. Przestrzega ustalonych zasad dotyczących współpracy z innymi. Kończy rozpoczęte prace. Dba o porządek na stoliku i wokół siebie. Wie, co znaczy zobowiązać się do czegoś i stara się tak postępować. Aktywnie uczestniczy w zajęciach. Dba o bezpieczeństwo swoje i innych. Osiągnięcia wychowawcze pełny zawsze często najczęściej nie Klasa 1....... Poziom osiągnięć częściowy minimalny ..................................................................................................................................................................................... imię i nazwisko KARTA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH UCZNIA ZA OKRES OD WRZEŚNIA DO STYCZNIA Załącznik 6. 1 2 ................................................... data .............................................. podpis nauczyciela .................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................................................................................. Spostrzeżenia nauczyciela: Zapisuje poznane cyfry. Porządkuje i porównuje liczby w zakresie 6. Dodaje liczby w zakresie 6. Odejmuje liczby w zakresie 6. Układa i rozwiązuje zadania na dodawanie, pod kierunkiem nauczyciela. Układa i rozwiązuje zdania na odejmowanie, pod kierunkiem nauczyciela. Wykonuje prace z papieru zgodnie z instrukcją. Prezentuje w pracach plastycznych własną estetykę i wrażliwość. Odtwarza podane rytmy i tworzy własne na wybranych instrumentach perkusyjnych. Śpiewa poznane piosenki. Wykonuje proste układy taneczne. Uczestniczy w zabawach sportowych. Przestrzega zasad współzawodnictwa w zabawach sportowych. Załącznik 7. Treści nauczania – najważniejsze wymagania na koniec klasy II szkoły podstawowej Edukacje Edukacja polonistyczna • • • • • • • • • • • • Język obcy • • • • • • • • Edukacja muzyczna • • • • • Edukacja plastyczna • • • Uczeń Słucha z uwagą i zrozumieniem innych osób. Czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym. Wyszukuje w tekście potrzebne informacje i korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym. Czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki, wypowiada się na ich temat. Recytuje wiersze, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji. Tworzy kilkuzdaniowe wypowiedzi na zadany temat – w formie ustnej i pisemnej. Redaguje i zapisuje opis przedmiotu. Rozpoznaje i nazywa poznane części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik). Poprawnie zapisuje poznane wyrazy z trudnościami ortograficznymi. Przepisuje teksty, pisze z pamięci i ze słuchu. Pisze czytelnie i estetycznie (przestrzega zasad kaligrafii). Dostrzega różnicę pomiędzy literą i głoską; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekście. W miarę swoich możliwości samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe. Rozumie proste polecenia i właściwie na nie reaguje. Czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania. Przepisuje wyrazy i zdania. Rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień i potrafi się nimi posługiwać. Rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (także w nagraniach audio i wideo). Recytuje wiersze, rymowanki i śpiewa piosenki. Potrafi korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek, środków multimedialnych. Aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy. Śpiewa piosenki ze słuchu (nie mniej niż 10 utworów w roku szkolnym). Gra na instrumentach perkusyjnych proste rytmy. Tańczy podstawowe kroki i figury wybranych tańców ludowych. Tworzy proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów oraz improwizacje ruchowe do muzyki. Rozróżnia takie dziedziny działalności twórczej człowieka jak: architektura, sztuki plastyczne, fotografika, film, telewizja, internet. Rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury. Podejmuje działalność twórczą, posługując się takimi środkami wyrazu plastycznego, jak: kształt, barwa, faktura w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni; stosuje określone materiały, narzędzia i techniki plastyczne. 1 • Odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i prawdomównym. • Wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników – stosuje formy grzecznościowe. • Identyfikuje się ze swoją rodziną i jej tradycjami. • Rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie, że trzeba do niej dostosować swe oczekiwania. • Respektuje prawa ucznia i jego obowiązki (w tym zasady bycia dobrym kolegą), uczestniczy w klasowych i szkolnych wydarzeniach. • Zna symbole narodowe (barwy, godło, hymn narodowy). • Zna numery telefonów: pogotowia ratunkowego, straży pożarnej, policji oraz europejski numer alarmowy 112. Edukacja • Potrafi obserwować przyrodę i wiązać przyczyny powstawania wybranych zjaprzyrodnicza wisk ze skutkami. • Wyjaśnia zależność zjawisk przyrody od pór roku. • Zna cykl rozwojowy niektórych roślin. • Wymienia części, z jakich składa się kwiat. • Rozpoznaje wybrane zwierzęta żyjące w sadach i w ogrodach. • Rozumie znaczenie powietrza i wody dla życia. • Nazywa części ciała i organy wewnętrzne zwierząt i ludzi. • Zna podstawowe zasady racjonalnego odżywiania się i rozumie konieczność kontrolowania stanu zdrowia. • Dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych (w miarę swoich możliwości) i wie, jak zachować się trudnych sytuacjach. • Wie, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje człowiek, i jak można temu przeciwdziałać. Edukacja • Zapisuje cyframi i odczytuje liczby w zakresie 60. matematyczna • Porównuje dowolne dwie liczby w zakresie 60 (słownie i z użyciem znaków <, >, =). • Dodaje i odejmuje liczby w zakresie 60 i sprawdza wyniki odejmowania za pomocą dodawania. • Podaje z pamięci iloczyny w zakresie pierwszej ćwiartki tabliczki mnożenia; sprawdza wyniki dzielenia za pomocą mnożenia. • Rozwiązuje łatwe równania jednodziałaniowe z niewiadomą w postaci okienka. • Rozwiązuje zadania tekstowe wymagające wykonania jednego działania (w tym zadania na porównywanie różnicowe). • Wykonuje obliczenia pieniężne w zakresie 60 zł. • Mierzy za pomocą linijki i zapisuje wynik pomiaru. • Posługuje się poznanymi jednostkami miar dotyczącymi mierzenia długości, szerokości i wysokości (milimetry, centymetry), ważenia (kilogram), odmierzania płynów (litr). • Wykonuje łatwe obliczenia dotyczące poznanych miar. • Odczytuje i zapisuje liczby w systemie rzymskim od I do XII. • Podaje i zapisuje daty różnymi sposobami; zna kolejność dni tygodnia i miesięcy; porządkuje chronologicznie daty; wykonuje obliczenia kalendarzowe w sytuacjach życiowych. • Rozpoznaje i nazywa koła, kwadraty, prostokąty i trójkąty; oblicza obwody trójkątów, kwadratów i prostokątów. Edukacja społeczna 2 Zajęcia komputerowe Zajęcia techniczne Wychowanie fizyczne Etyka • Odczytuje wskazania zegarów w systemach 12- i 24-godzinnym; posługuje się pojęciami: godzina, pół godziny, kwadrans, minuta; wykonuje proste obliczenia zegarowe. • Posługuje się myszą i klawiaturą. • Wpisuje za pomocą klawiatury litery, cyfry i inne znaki, wyrazy i zdania. • Wykonuje rysunki za pomocą wybranego edytora grafiki, np. z gotowych figur. • Przegląda wybrane przez nauczyciela strony internetowe (np. stronę swojej szkoły). • Stosuje się do ograniczeń dotyczących korzystania z komputera i Internetu. • Orientuje się w sposobach wytwarzania przedmiotów codziennego użytku. • Przedstawia pomysły rozwiązań technicznych wykonywanych prac. • Planuje kolejne czynności oraz dobiera odpowiednie narzędzia. • Posiada umiejętności: – odmierzania potrzebnej ilości materiału – cięcia papieru, tektury itp. – montażu modeli papierowych, korzystając z prostych instrukcji i schematów rysunkowych. • Dba o bezpieczeństwo własne i innych. • Utrzymuje ład i porządek w miejscu pracy. • Właściwie używa narzędzi i urządzeń technicznych. • Wie, jak należy bezpiecznie poruszać się po drogach (w tym na rowerze). • Wie, jak trzeba zachować się w sytuacji wypadku. • Skacze przez skakankę, wykonuje przeskoki jednonóż i obunóż nad niskimi przeszkodami. • Wykonuje ćwiczenia równoważne bez przyboru, z przyborem i na przyrządzie. • Rzuca, chwyta, kozłuje i odbija piłkę. • Jeździ np. na rowerze, wrotkach; przestrzega zasad poruszania się po drogach. • Bierze udział w zabawach, minigrach i grach terenowych, zawodach sportowych, respektując reguły i podporządkowując się decyzjom sędziego. • Wie, jak należy zachować się w sytuacjach zwycięstwa, i radzi sobie z porażkami w miarę swoich możliwości. • Wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma właściwe odżywianie się oraz aktywność fizyczna. • Dba o prawidłową postawę, np. siedząc w ławce, przy stole. • Przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w trakcie zajęć ruchowych i posługuje się przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem. • Okazuje szacunek osobom starszym. • Wie, na czym polega prawdomówność i jak ważna jest odwaga przeciwstawiania się kłamstwu i obmowie; potrafi z tej perspektywy oceniać zachowania bohaterów baśni, opowiadań, legend, komiksów. • Wie, że nie można zabierać cudzej własności i stara się tego przestrzegać. • Wie, że jest częścią przyrody, chroni ją, i szanuje; nie niszczy swojego otoczenia. 3 Notatki
