Rola wychowawcy w edukacji uczniow

Anna Nowak
ROLA WYCHOWAWCY
W
EDUKACJI UCZNIÓW
referat
Szkoła Podstawowa nr 9
im. Bohaterów Westerplatte
w Koninie
Konin 2003
Wychowanie było jednym z głównych zadań nauczycieli w całej historii polskiej
edukacji. Współcześnie problem wychowania stał się waŜnym elementem Ŝycia szkoły.
Reforma oświaty w sposób szczególny podkreśla znaczenie roli nauczyciela jako
wychowawcy.
Współpraca
wychowawcy
z
uczniami,
rodzicami,
nauczycielami
i pedagogiem, psychologiem szkolnym jest istotnym czynnikiem w procesie wychowawczym.
Uczniowie oczekują od wychowawcy nie tylko wypełnienia dziennika, ale większego
zainteresowania i pomocy w trudnych sytuacjach. Nauczyciel, który chce pełnić tę funkcję,
powinien zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności jaka na nim spoczywa. Dlatego teŜ dobry
wychowawca powinien na bieŜąco śledzić literaturę pedagogiczno - psychologiczną
i wzbogacać swój warsztat pracy. Skuteczne współdziałanie wszystkich osób, które
uczestniczą w procesie wychowawczym przynosi przekonanie o sensowności wspólnie
wykonywanych zadań.
Wychowawca szkolny – definicja, pojęcia
Nauczyciel oprócz swojego podstawowego zadania jakim jest przekazywanie wiedzy
z nauczanego przez siebie przedmiotu powinien takŜe spełniać funkcję przewodnika i ciała
doradczego, a czasem takŜe słuchacza i psychologa. Zatem nauczyciel powinien być zarazem
wychowawcą i opiekunem, mistrzem i artystą, badaczem i przewodnikiem. Taki nauczyciel
wywiera ogromny wpływ na kierunek, tempo i treść rozwoju wychowanka. Taki nauczyciel
umie równieŜ dotrzeć do dziecka i wydobyć jego ukryte zdolności, umiejętności
i zainteresowania. Jest to osoba, która ma wpływ na ukształtowanie osobowości uczniów.
Wychowawca uczy Ŝyć w kolektywie, uczy kulturalnego zachowania, wyrabia samodzielność
i
odpowiedzialność.
Aby
to
osiągnąć
musi
być
stanowczy,
konsekwentny
i wymagający. Bardzo waŜną cechą jest jego sprawiedliwość i sumienność. W szkole jest
człowiekiem wpływającym na wychowanie i wychowującym dzieci. W końcu wychowawca
szkolny to osoba opiekująca się klasą . Jest ona odpowiedzialna za koordynację i prowadzenie
pracy wychowawczej w powierzonej klasie. Do zadań nauczyciela – wychowawcy naleŜy
poznanie wszystkich uczniów oraz ich warunków domowych, czuwanie nad zachowaniem,
postawami społeczno – moralnymi, kulturą i zdrowiem uczniów. Powinien równieŜ
kształtować pozytywny stosunek do nauki, organizować pomoc i opiekę w przypadkach
indywidualnych. Charakterystyka dobrego wychowawcy pokazuje róŜne aspekty działań ludzi
pełniących tę rolę. Pierwszy aspekt to emocjonalny stosunek do uczniów. Pozytywne emocje
- miłość, czułość, ciepło, Ŝyczliwość wobec dzieci, z którymi pracują - są rzadko pomijaną
2
cechą
dobrego
wychowawcy.
Zachowania
wychowawców,
będące
wyrazem
ich
emocjonalnego stosunku do dzieci, to sposób zwracania się do uczniów, gesty powszechnie
uznawane za wyraz serdeczności i ciepła. Dobry wychowawca powinien dbać o rozwój
swoich uczniów. Dbałość ta wyraŜa się przede wszystkim w zainteresowaniu szkolnymi
osiągnięciami dzieci i mobilizowaniu ich do nauki. Dobry wychowawca dba nie tylko o naukę
swoich podopiecznych, ale i o poszerzanie ich zainteresowań. Szczególnie podkreślaną cechą
dobrego wychowawcy jest indywidualne traktowanie uczniów. Gdy sprawnie organizuje
zajęcia i motywuje do nauki, nie jest to jedynie oferta dla grupy dzieci, nad którymi sprawuje
opiekę. To oferta dla kaŜdego z nich z osobna. Proces wychowania, nauczania i uczenia się
moŜe przebiegać prawidłowo jedynie wtedy, gdy stosunki między nauczycielem
– wychowawcą a uczniami opierają się na wzajemnym poszanowaniu odrębności, Ŝyczliwości
i zaufaniu, a takŜe, gdy obie strony nie są zbytnio zaabsorbowane dodatkowymi, nie
związanymi z nauką problemami i gdy mogą swobodnie realizować swe potrzeby. Omawiając
problem wychowania naleŜy wiedzieć i rozumieć, Ŝe kształtowanie dobrych cech u młodego
człowieka wymaga wielkiego wysiłku i nakładu pracy, a jednocześnie dobrej współpracy ze
strony szkoły (wychowawcy klasy) z domem rodzinnym. W reformie edukacji przewidziano
szeroko rozwiniętą współpracę szkoły z rodziną. Zadaniem i wręcz obowiązkiem rodziców
powinno być włączenie się (w miarę moŜliwości) w system wychowawczy szkoły, który
wspólnie wypracowany, powinien zmierzać do wszechstronnego rozwoju młodego człowieka.
Aby tak było wychowawca i rodzice powinni mieć na uwadze dobro dzieci, kierować się tymi
samymi celami, tylko w takich warunkach moŜna prawidłowo kształtować osobowość ucznia,
co pozwoli równieŜ wyposaŜać go w niezbędną wiedzę. Ogólnie moŜna stwierdzić, Ŝe
wychowawca klasy jest dzieciom najbliŜszy spośród wszystkich nauczycieli, jest
pośrednikiem między klasą a nauczycielami, rzecznikiem interesów klasy na terenie szkoły,
jest doradcą i opiekunem swoich uczniów. Dobry wychowawca doradza jak się uczyć,
wskazuje jak rozplanować sobie pracę, aby móc rozwijać swoje zainteresowania. Uczniowie
oczekują od wychowawcy, aby był serdeczny i traktował ich powaŜnie. Winien otaczać
opieką uczniów słabszych i biedniejszych. Często od postępowania wychowawcy w stosunku
do tych dzieci zaleŜy dalsza ich kariera szkolna. Nauczyciel – wychowawca powinien być
przyjacielem i powiernikiem wychowanków. Wychowawca na pewno winien być znawcą
psychiki dziecka, rozumieć sprawy uczniów, ich troski, problemy i trudne sytuacje.
Wychowawca powinien uczyć jak Ŝyć i umieć kierować wychowankiem.
3
Nauczyciel - wychowawca powinien być twórcą przyjaznych stosunków między sobą
a klasą, opartych na wzajemnym zaufaniu, szczerości, zrozumieniu, zainteresowań i sympatii.
Wychowawca organizując Ŝycie klasy, występuje z inicjatywą, pobudza do czynnego
działania, organizuje pracę, odpoczynek i zabawę. Nauczyciel – wychowawca powinien być
autorytetem i osobą, do której uczniowie mogą mieć pełne zaufanie
Zadania i obowiązki wychowawcy szkolnego w świetle przepisów prawnych
Sprawą o zasadniczym znaczeniu jest obecność wychowania w całym procesie
kształcenia. Zgodnie z przyjętymi załoŜeniami odrodzenie szkolnego wychowania stanowi
jeden z najwaŜniejszych celów reformy edukacji. Podstawowym aktem prawnym jest
uchwalona w 1997 r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, która w wielu artykułach
normuje sprawy odnoszące się do wychowania. Artykuł 48 potwierdza prawo rodziców do
wychowania „Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi
przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a takŜe
wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania’’. Z normy tej wynika, Ŝe
nauczyciele w zakresie wychowania powinni pełnić funkcję wspomagającą i uzupełniającą
w stosunku do rodziców. Artykuł 53 stanowi, Ŝe ,,rodzice mają prawo do zapewnienia
dzieciom wychowania i nauczania moralnego
i religijnego zgodnie ze swoimi
przekonaniami”. Artykuł 70 Konstytucji przewiduje wydłuŜenie w Polsce obowiązku
szkolnego do 18 roku Ŝycia. „KaŜdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku Ŝycia jest
obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa”. Artykuł 72
Konstytucji mówi, Ŝe „Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. KaŜdy ma
prawo Ŝądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą,
okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją”.
Karta Nauczyciela równieŜ często wymienia obowiązek wychowania szkolnego.
Szczególnie
znamienny
pod
tym
względem
jest
Artykuł
6,
który
w następujący sposób określa powinności edukacyjne nauczycieli: ,,Nauczyciel obowiązany
jest rzetelnie realizować podstawowe funkcje szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i
opiekuńczą; dąŜyć do pełni rozwoju osobowości ucznia i własnej. Nauczyciel obowiązany
jest kształcić i wychowywać młodzieŜ w umiłowaniu Ojczyzny; w poszanowaniu Konstytucji
Rzeczypospolitej
Polskiej;
w
duchu
humanizmu,
tolerancji,
wolności
sumienia,
sprawiedliwości społecznej i szacunku do pracy; dbać o kształtowanie u uczniów postaw
4
moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi
róŜnych narodów, ras i światopoglądów”.
Szczegółowe zadania wychowawcy klasy reguluje statut kaŜdej szkoły. Według
ramowego statutu szkół publicznych dla dzieci i młodzieŜy zadaniem wychowawcy klasy jest
sprawowanie opieki wychowawczej nad uczniami, a w szczególności:
1) tworzenie warunków wspomagających rozwój ucznia, proces jego uczenia się oraz
przygotowania do Ŝycia w rodzinie i społeczeństwie;
2) inspirowanie i wspomaganie działań zespołowych uczniów;
3) podejmowanie działań umoŜliwiających rozwiązywanie konfliktów w zespole uczniów
oraz pomiędzy uczniami a innymi członkami społeczności szkolnej.
Wychowawca
realizując
powyŜsze
zadania
otacza
indywidualną
opieką
kaŜdego
wychowanka, planuje i organizuje wspólnie z uczniami i ich rodzicami, współdziała
z nauczycielami uczącymi w jego klasie, uzgadniając z nimi i koordynując ich działania
wychowawcze wobec ogółu uczniów, a takŜe wobec tych, którym potrzebna jest
indywidualna
opieka
(dotyczy
to
zarówno
szczególnie
uzdolnionych
jak
i z trudnościami i niepowodzeniami), utrzymuje kontakt z rodzicami uczniów, współpracuje
z pedagogiem szkolnym i innymi specjalistami świadczącymi kwalifikowaną pomoc
w rozpoznawaniu potrzeb i trudności, takŜe zdrowotnych oraz zainteresowań i szczególnych
uzdolnień ucznia(…).
Kolejne uregulowania prawne znajdują się w ustawie z dnia 7 września 1991r.
o systemie oświaty. Mówiąc o obowiązkach szkoły, z reguły wymienia się łącznie
wychowanie i opiekę.
Rola wychowawcy w klasie integracyjnej
DuŜe znaczenie w rozwoju dziecka ma postawa akceptacji i rozumienia dzieci przez
nauczyciela. Szczególnie powinno to być widoczne w klasie integracyjnej, gdzie akceptacja
odgrywa ogromną rolę w pracy nauczyciela – wychowawcy. Akceptowanie dzieci przez
wychowawcę oznacza uszanowanie ich takimi, jakimi są naprawdę. KaŜde jest
niepowtarzalną istotą ludzką, stanowiącą odmienny świat wraŜeń, myśli i uczuć.
Akceptowanie dziecka wyraŜa zgodę na jego osobowość, na występowanie w roli członka
grupy, która łączy się z przyznaniem mu takich samych praw i obowiązków jak innym
dzieciom, okazywania mu zainteresowania i Ŝyczliwości. Akceptacja dziecka jest
równoznaczna z traktowaniem go bez chłodnej rezerwy czy powściągliwości, domaga się
5
okazywania naleŜnego mu szacunku. Akceptowanie dzieci jest nierozerwalnie związane
z rozumieniem kaŜdego z nich. Rozumienie dzieci pozostaje w ścisłym związku z empatią,
czyli umiejętnością wczuwania się w stany i procesy psychiczne zachodzące u nich. Polega
ona na tworzeniu trafnych wyobraŜeń na temat tego, co dzieje się w dziecku, co ono przeŜywa
i czego pragnie oraz w jaki sposób spostrzega i ocenia świat i samego siebie. Istotnym
przejawem empatycznego rozumienia dzieci jest uwaŜne cierpliwe słuchanie ich, tzw.
aktywne słuchanie. Polega ono szczególnie na powstrzymywaniu się od wszelkich ocen
i uwag krytycznych pod adresem dzieci. WaŜnym dopełnieniem postawy akceptacji
i rozumienia dzieci przez nauczyciela – wychowawcę w klasie integracyjnej jest jego
autentyczność,
czyli zgodność z samym sobą. Polega ona na szczerym, spontanicznym
zachowaniu się, na byciu sobą oraz na integracji uczuć i wypowiedzi z zachowaniem.
Postępując uczciwie i w sposób naturalny nauczyciel staje się dla dzieci osobą znaczącą,
z którą oni zwykle się identyfikują.
Bardzo istotne w rozwoju dziecka są potrzeby, które nauczyciel powinien nie tylko
znać i rozumieć, ale takŜe umieć je zaspokajać. Uczyć dzieci radzenia sobie
w sytuacji, gdy pewne potrzeby nie mogą być zaspokojone, gdy z jakiejś wartości trzeba
zrezygnować na rzecz innej lub ze względu na potrzeby innych ludzi. Najbardziej istotne
w stwarzaniu dzieciom warunków sprzyjających ich wszechstronnemu rozwojowi jest
umoŜliwianie im kształtowania postaw badawczych, ciągłego poszukiwania i tworzenia
wiedzy oraz refleksyjnego podejścia w jej wykorzystaniu. Warunkami sprzyjającymi uczeniu
się dziecka w grupie jest tworzenie klimatu wolności oraz wspieranie procesu uczenia się,
rozumianego jako celu kształcenia, jako sposobu przy pomocy którego, moŜna rozwijać
uczącego się człowieka. MoŜliwości stymulowania i wspomagania rozwoju dziecka na
poziomie edukacji przedszkolnej są w duŜej mierze zaleŜne od nauczyciela i warunków, jakie
stwarza on w przedszkolu. NaleŜy pamiętać równieŜ o bliskiej współpracy z rodziną dziecka.
Bez znajomości warunków rodzinnych trudno jest nauczycielowi odnaleźć właściwy poziom
stymulacji i wspomagania rozwoju dziecka, najbardziej korzystny dla niego. Razem
z uczniami niepełnosprawnymi i ich rodzicami wychowawca uczy się przyjmowania tego, co
niesie Ŝycie, uznawania tego, co w człowieku słabsze i gorsze. Uczy się cierpliwości i wiary
w sens aktywności i pracy, często bardzo cięŜkiej i mało efektywnej, uczy się szacunku
wobec wysiłku, który trzeba ponosić, Ŝeby osiągać choćby bardzo mało. Uczy się odkrywać
nasze słabe strony, pokonywać wstyd związany z innością dzieci. To jest trudne, ale ten
wysiłek owocuje - w szacunku dla samych siebie. Zadaniem wychowawcy związanym
6
z przekazywaniem uczniom i ich rodzicom ogólnoludzkich wartości, takŜe związanych ze
szkolnym programem wychowawczym jest aktywne włączanie się w organizowane przez
nauczyciela
wspierającego
(pełniącego
funkcję
wychowawcy
klasy)
spotkania
z rodzicami, szczególnie w te, ukierunkowane na kształtowanie prawidłowej postawy
rodzicielskiej wobec własnych, pełnosprawnych dzieci i ich stosunku do ludzi
niepełnosprawnych
Ŝyjących
w
tzw.
otwartym
społeczeństwie;
przekazywanie,
w ramach nauczania swojego przedmiotu, konkretnych treści wychowawczych (często
wynikających z naturalnych, „spontanicznych” sytuacji, które zachodzą podczas lekcji),
mających na celu uwraŜliwienie uczniów na poszanowanie inności kaŜdego człowieka, jego
godność, autonomię oraz na konieczność niesienia serdecznej, niewymuszonej pomocy
osobom słabszym i potrzebującym. Współpraca rodziców i nauczycieli przebiegająca w
klimacie wzajemnej troski oraz wsparcia, powinna przyczynić się do wyzwolenia u dziecka
naturalnej motywacji do nauki, rozwijania zainteresowań, a takŜe kształtowania jego pełnej
i bogatej osobowości. Daje ona równieŜ moŜliwość pomocy dziecku w jego samorealizacji
dzięki wspieraniu w rozwoju i poznawaniu świata, w atmosferze podmiotowego traktowania
wychowanka. Aktywny i świadomy udział dziecka w procesie kształtowania postaw,
umiejętności i zdobywania doświadczeń jest szansą na przygotowanie go do przyszłego Ŝycia,
aby ono wiedziało “… jak Ŝyć, co robić, jak postępować, współŜyć z innymi, patrzeć,
odczuwać, myśleć, marzyć i wyobraŜać sobie lepszy świat”.
Z powyŜszego wynika, Ŝe ogromną rolą nauczyciela związaną z pełnieniem funkcji
wychowawczej jest wspieranie rodziców dzieci niepełnosprawnych poprzez: kształtowanie
prawidłowej postawy rodzicielskiej wobec własnego dziecka, informowanie na bieŜąco
o pracy ucznia na zajęciach, udzielanie codziennych instruktaŜy dotyczących odrabiania przez
dziecko pracy domowej, udzielanie porad związanych z koniecznością skorzystania
z dodatkowej pomocy innych specjalistów, czy instytucji społecznych (i wskazywanie ich).
Wychowawca w klasie integracyjnej powinien poznać potrzeby dziecka niepełnosprawnego
i zdrowego oraz oczekiwania dzieci niepełnosprawnych i pełnosprawnych wobec siebie.
Wychowawca w swojej pracy powinien zmierzać do tego, aby rozwijać sprawność
umysłową oraz osobiste zainteresowania wychowanków w wymiarze intelektualnym,
psychicznym, zdrowotnym, estetycznym i moralnym; uczyć szacunku i tolerancji dla innych,
przygotować wychowanków do rozpoznawania wartości moralnych,
kształtować w nich
postawę dialogu, umiejętności słuchania innych, rozumienia ich poglądów.
7
Podsumowując, wychowawca w postępowaniu z uczniami w klasie integracyjnej
powinien stosować następujące zasady pracy: zasadę akceptacji i Ŝyczliwości, zasadę
indywidualizacji w postępowaniu wychowawczym, zasadę motywacji działania wychowanka,
zasadę kształtowania pozytywnych stosunków koleŜeńskich w grupie, zasadę wzmocnień
pozytywnych, zasadę wszechstronnej aktywizacji, zasadę współpracy z rodziną ucznia.
A w oczach wychowanków tajemnica powodzenia wysiłków nauczyciela- wychowawcy
zaleŜy głównie od tego, czy są sprawiedliwi, wymagający i stanowczy, a przy tym cierpliwi
i wyrozumiali oraz serdeczni i przyjaźni.
8
BIBLIOGRAFIA
1. Bogucka J., Kościelska M., Wychowanie i nauczanie integracyjne. Materiały dla
nauczycieli i rodziców, Warszawa 1994,
2. Gordon T., Wychowanie bez poraŜek w szkole, Warszawa 1995,
3. Nowak – Dziemianowicz M., Oblicza nauczyciela, oblicza szkoły, Toruń 2001,
4. KARTA NAUCZYCIELA z dn.26 lipca 1982 r. (ze zmianami z dn.15 lipca 2004 r.),
5. KONSTYTUCJA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ z 1997 r.,
6. Konwencja Praw Dziecka - Artykuł 23 pkt.1
9