zastosowanie metod behawioralnych w pracy z dzieckiem

Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Olsztynie
pl. Bema 5, 10-516 Olsztyn
tel. +48 89 527 03 46
fax +48 89 527 03 46
e-mail: [email protected]
ZASTOSOWANIE METOD
BEHAWIORALNYCH W PRACY Z
DZIECKIEM PRZEDSZKOLNYM
mgr Magdalena Baranowska
mgr Anna Uszpolewicz
Olsztyn 29.11.2010r.
O czym powiemy?

zalety metod behawioralnych

przykłady metod behawioralnych w pracy
indywidualnej i grupowej
O czym nie powiemy?

teoria behawioryzmu

terapia behawioralna

recepta na „grzeczne dziecko”
Dlaczego metody behawioralne?
Terapia behawioralna = modyfikacja zachowań
 nadrzędnym celem terapii behawioralnej jest
pomaganie ludziom w nabywaniu umiejętności
funkcjonalnych, które rozwiną ich niezależność.
 nastawiona jest na modyfikacje lub zmianę
określonych zachowań, a nie na rozwiązywanie
ukrytych konfliktów lub reorganizację
osobowości
Trening behawioralny ułatwia radzenie
sobie z dziećmi trudnymi (1)
Wierson i Forehand (1994) stwierdzili, że
nieposłuszeństwo jest zachowaniem wyuczonym
i wzmacnianym w interakcjach z innymi osobami
w otoczeniu
Większość zachowań nieprzystosowawczych jest
wyuczona. Można więc się ich oduczyć lub w inny
sposób je zmienić dzięki zastosowaniu procedur
opartych na uczeniu się.
Trening behawioralny ułatwia radzenie
sobie z dziećmi trudnymi (2)
Metody stosowane w terapii behawioralnej są
oparte na różnych technikach uczenia się.
Terapia behawioralna zaadoptowała różne
wyjaśnienia przyczyn zaburzeń, ale do rozpoczęcia
i przeprowadzenia skutecznych oddziaływań nie
jest konieczne dokładne wyjaśnienie przyczyn
zaburzeń (pamiętać! nie prowadzimy terapii a
jedynie stosujemy metody oparte o
behawioryzm). Meyer i Cheeeser (1970).
kilka nazwisk…
W. Wundt (1832-1920) – I laboratorium psychologiczne
J.B. Watson (1878-1958) prekursor, który 1913 - każde
zachowanie się człowieka jest wyłącznie wynikiem reakcji
na bodziec; przybiera postać S - R.
I.Pawłow (1849-1904) – warunkowanie klasyczne
E.L.Thorndike (1874-1949) prawo efektu: „nagradzane
zachowanie będzie się powtarzało częściej”
B.F. Skinner (1904-1990)
Warunkowanie sprawcze:

zachowanie, które się wzmocni ma tendencję do
powtarzania się

zachowanie ma związek z jego przyczynami
Pojęcia i język perspektywy (1)
Bodziec – jakakolwiek obiektywnie zdefiniowana sytuacja
lub zdarzenie, które jest okazją do reakcji organizmu
Reakcja – dowolne zdarzenie behawioralne, którego siłą
można manipulować poprzez zmianę poprzedzających ją
bodźców i następczych zdarzeń
Wzmocnienie – proces, w wyniku którego zmienia się
siła reakcji (tj. jej prawdopodobieństwo) w rezultacie
warunkowania klasycznego albo instrumentalnego
Pojęcia i język perspektywy (2)
Warunkowanie klasyczne - proces, w którym
początkowo neutralny bodziec warunkowy, poprzez
ciągłe występowanie w parze z bezwarunkowym, osiąga
zdolność wywołania reakcji, która występowała tylko na
bodziec bezwarunkowy.
Warunkowanie instrumentalne – proces rozwijania
zachowania, w którym organizm musi wyemitować
reakcję zanim pojawi się wzmocnienie (reakcja jest
instrumentem do otrzymania wzmocnienia)
Modelowanie - uczenie się polegające na obserwowaniu
i naśladowaniu zachowania innych osób (wskazane w
1969r. przez A. Bandurę jako jeden z mechanizmów
agresji).
Cele metod behawioralnych
Metody behawioralne oparte są na warunkowaniu
sprawczym. Mają na celu:

zwiększanie zachowań deficytowych poprzez nauczanie
podstawowych umiejętności: wykonywanie prostych poleceń,
naśladowanie, rozwój mowy lub innych form komunikacji,
rozwój zachowań społecznych i samodzielnej aktywności
dziecka

redukowanie i eliminacja zachowań niepożądanych
(agresja, autoagresja, złości) poprzez wygaszanie, wykluczanie
(forma przytrzymania)

generalizowanie i utrzymanie efektów terapii dotyczy uogólnienie bodźca, reakcji i uogólnienia w czasie
Cechy technik behawioralnych

są precyzyjnie określone i dają się replikować

są dopasowane do konkretnego problemu i konkretnej
osoby

ich skuteczność jest badana i potwierdzona „metodą
naukową”

wynik oddziaływań = zmiana w zachowaniu w
odniesieniu do stanu początkowego i utrzymanie się tej
zmiany wraz z upływem czasu
Sukces =

Zmiana o 20%

Zmiana osiągnięta w ciągu 2 tygodni

Zachodzi więc konieczność rozbicia złożonych celów na
realne cele krótkoterminowe
Nauczanie równoległe (paralel teaching)

to równoległe, jednoczasowe przekazywanie
wiadomości i umiejętności oraz zasad zachowania na
zajęciach

zadaniem nauczyciela jest więc nie tylko zrealizowanie
programu
Podstawowe, uproszczone wzory kształtowania
zachowań - modyfikacja własna A.Kołakowski
zachowania pożądane

Zachowanie pożądane + pochwała lub nagroda
(wzmacnianie) =

Zachowanie pożądane + brak uwagi (wygaszanie) =

Zachowanie pożądane + kara, konsekwencja =
Podstawowe, uproszczone wzory kształtowania
zachowań - modyfikacja własna A.Kołakowski
zachowania niepożądane

Zachowanie niepożądane + pochwała lub nagroda
(wzmacnianie) =

Zachowanie niepożądane + brak uwagi (wygaszanie) =

Zachowanie niepożądane + brak kary =

Zachowanie niepożądane + kara, konsekwencja =
1. Strukturalizacja – elementy (1)

strukturalizacja przestrzeni, w której dziecko się
porusza np. pomieszczenia, miejsce do pracy, własna
szafka na rzeczy osobiste i przybory toaletowe, miejsce
do spania

organizacja czasu - charakter zajęć i ich kolejność
graficzne plany dnia zawierające zdjęcia, obrazki czy
piktogramy zaplanowanych w ciągu dnia czynności np. oś
czasu, zegar.
Strukturalizacja – elementy (2)

stałość osób prowadzących

przedmioty - jednoznaczność przeznaczenia
poszczególnych przedmiotów czy sprzętów.

język – wypowiedzi jasne, krótkie, bez zbędnych
„ozdobników”, odpowiedni ton, wsparcie gestem,
skuteczne wydawania poleceń
Jeśli chcemy, by dziecko usiadło, to mówimy: "X siadaj", a nie "Czy mógłbyś
X usiąść na tym krześle, bo bardzo cię o to proszę".
6 etapów wydawania skutecznych poleceń

Podejdź do dziecka

Zdobądź jego uwagę (dotknij go, spójrz
w oczy, zawołaj po imieniu)

Wydaj jednoznaczne polecenie w 2 – 3 słowach

Poproś dziecko by powtórzyło polecenie

Powtórz polecenie tyle razy ile założyłeś, poproś by
dziecko je powtórzyło.

Dopilnuj jego wykonania (Nie odchodź od dziecka, aż
nie skończy!)
Strukturalizacja – znaczenie


aspekt porządkowy
rytmiczność wykonywanych czynności
generalizacja umiejętności
 przewidywalność zdarzeń
 poczucie stałości


poczucie bezpieczeństwa
2. Zasady i normy – różnice (1)
Norma
Przykładowa zasada
Bądź porządny
Brudne rzeczy zanoś do kosza.
Bądź posłuszny
Wykonujesz wszystkie moje polecenia.
Bądź miły dla starszych
Pomagaj mamie
Mów zawsze babci dzień dobry.
Sprzątaj zabawki po skończonej zabawie.
2. Zasady porządkują świat (2)
1.
Zasady formułujemy krótko (im mniej wyrazów tym łatwiej
zapamiętać i powtórzyć)
2.
Zasady formułujemy pozytywnie – są wtedy wskazówkami i nie
pokazują innych mniej stosowanych sposobów postępowania
3.
Dziecko na raz nie przyswaja więcej niż 2 lub 3 zasad. Maksymalnie
pamięta o ok. 10.
4.
System zasad jest dynamiczny, a nie statyczny. Dopasowujemy go do
zmieniającej się rzeczywistości.
5.
Trzeba ich dotrzymywać nawet jeśli nie do końca nam się to podoba i
chce.
6.
Zasady przypominamy tak często, jak jest to potrzebne.
2. Zasady porządkują świat (3)
2. Zasady porządkują świat (4)
2. Zasady porządkują świat
Kodeks złości (5)
1 Ja,------------- , mam prawo się złościć .
2 Gdy czuję się zdenerwowany czy zły mogę :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3 Jednak nie wolno mi :
a) Nikogo uderzyć, także siebie
b) Niszczyć rzeczy wspólne i innych osób
c) -------------------------------------------------------d)--------------------------------------------------------Jeżeli zrobię coś z punktu 3 mogę ponieść konsekwencję .
Umówiona konsekwencja………………………………………………
3. Wzmocnienia pozytywne (1)
Pochwały, Pozytywne podsumowanie
Pakiet przywilejów
Nagroda
Ile razy należy pochwalić dziennie dziecko
(męża, żonę, szefa)?
3. Pochwała terapeutyczna
(za: A.Kołakowski)
Dobra pochwała jest:

Prawdziwa, czyli sam w nią wierzę

Powtarzalna przez innych

Pozytywna, czyli nie ma w niej negatywów

Przekonywalna, czyli chwalony w nią uwierzy

Pochwalna, czyli bez wychowywania

Polukrowana, czyli bez krytykowania

Poważna, czyli bez żartu i ironii

Pokazująca, co konkretnie się na spodobało
3. Zakazane słowa (za: A.Kołakowski)













Tym razem dobrze Ci poszło
W końcu udało Ci się skończyć zadanie
Dzisiaj dobrze wykonałeś zadania
Zrobiłeś to prawie tak dobrze jak brat
O, wreszcie masz dobrą notatkę
Nareszcie zacząłeś pracować
Tylko 2 razy w tym tygodniu byłeś spóźniony
Synku, aż 2 razy w tym tygodniu pościeliłeś łóżko
O! Jakie postępy poczyniłeś?!
Widzisz, jak chcesz to potrafisz
Mógłbyś tak zawsze pomagać mamusi
Całkiem nieźle to wykonałeś
Widzisz, starasz się i to zadanie wyszło Ci prawie dobrze
3. Pochwała opisowa (za: A.Kołakowski)
Opis tego co widzę + nazwa cechy + nazwanie uczuć

Ustawiliście się w parach – pamiętacie o zasadach, to miłe

Kredki, kartki, wycinanki na stolikach – to się nazywa
przygotowanie do pracy, jestem z was dumna

Zabawki odłożone na swoje miejsce – jesteś porządkowy
3. Przywileje (1)

Bez pakietów przywilejów trudno będzie wprowadzić system
konsekwencji

Odpowiednio rozbudowany system przywilejów motywuje
dziecko do spełniania zasad

Pakiety przywilejów powinny pozostawiać lekki niedosyt

Dostajemy je za przestrzeganie zasad

W przypadku młodszych dzieci odnawia się co rano

Można je odbierać jako jeden z elementów konsekwencji
3. Przywileje – przykłady (2)

Pieczątki na rysunkach

Gry stolikowe

Pani opowiada anegdoty

Prowadzenie rozgrzewki zgodnie z listą obecności

…
3. Nagroda (1)

Działa motywująco, zachęca do wykonania trudnego
zadania.

Jest mocno związana z pakietem przywilejów

Jest to metoda bardzo często stosowana do
wzmacniania lub tworzenia nowych zachowań

Dostajemy je za dodatkowe zobowiązania

Dobrze, aby z inicjatywą zdobycia nagrody wychodziło
dziecko
3. Nagroda (2)

Natychmiastowa – umówiona od razu i wypłacona wtedy
kiedy dziecko na nią zapracuje, zdwoi przyjemność z jej
otrzymania

Namacalna i określona – nie ma niedomówień jaka ma
być, ma swoją wielkość, wymiar, czas

Proporcjonalna do wysiłku dziecka – nie ma być
przekupstwem, a jedynie osłodą a włożony trud

Dawana konsekwentnie – zawsze gdy dziecko na nią
zasłuży

Atrakcyjna – upragniona przez dziecko
3. Nagroda (3)

nagrody materialne

czas spędzony z ważnym dla dziecka dorosłym

uzyskanie przywileju

zwolnienie z obowiązku

„luksusowy”

„zakazany owoc” – pozwolić dziecku robić to, co
najbardziej lubi i co jest zazwyczaj przez dorosłych
ograniczone
3. Nagroda (4)

Plus

Naklejka, plakietka, dyplom dnia itp.

Zwolnienie z jednego przykładu

Zabawa na końcu zajęć

Pierwsza lub ostatnia para

Idę z panią za rękę

Możliwość bycia asystentem nauczyciela
3. Klasyczny system żetonowy (1)

Możliwość zastosowania już w wieku przedszkolnym

Jego celem jest zwiększenie częstości pożądanych
zachowań, które pojawiają się za rzadko lub nie
pojawiają się wcale

Jeżeli przyznajemy żeton to nie odbieramy go później,
nawet jeśli pojawił się nie związany z programem
problem
3. Klasyczny system żetonowy (2)
Wszystkie
zamalowane małpki
oznaczają wycieczkę
do kina
Wycieczka do kina:
•Odkładanie zabawek na miejsce po skończonej zabawie
•Wychodzenie w parach na podwórko
3. Równowaga = niewielka przewaga pracy
na pozytywach
Pozytywne
wzmocnienia
Zasady i
konsekwencje
4. Kara? (1)

stosujemy ją, kiedy czujemy się źli i bezsilni, kiedy chcemy
odreagować czy zemścić się za swój wstyd, strach i gniew.

jest zrobieniem przykrości, żeby uniknąć pewnej sytuacji w
przyszłości.

karzemy czasem po to, żeby udowodnić, kto tu rządzi i kto jest
górą.

może być skuteczna, ale rodzi gniew, strach, chęć odwetu.

może także wzmocnić pewne zachowania. Zmniejsza poczucie
odpowiedzialności za zachowanie u naszych dzieci.

informuje czego nie robić, ale nie wskazuje preferowanego
zachowania
4. Konsekwencje

nie są formą zemsty, czy odreagowania.

to, że się pojawiają nie zależy od naszego humoru, a od
zachowania dziecka
są stałym elementem porządkującym życie. Jeśli
przekroczy się pewne zasady trzeba być przygotowanym,
że wiąże się to z pewną ceną


mogą nie podobać się dzieciom, ale z czasem nie wywołują
silnego gniewu czy buntu
4. Zamiast karania
1. Wskaż jak powinno się zachować, zanim zdąży zrobić coś nie
tak.
2. Wyraź ostry sprzeciw bez oskarżania.
3. Wyraź swoje uczucia i oczekiwania. Oceniaj zachowanie
dziecka, a nie dziecko.
4. Pokaż, jak naprawić zło. Także to wyrządzone przypadkiem.
5. Daj dziecku możliwość wyboru.
6. Jeśli jest to potrzebne- działaj. I to zdecydowanie.
7. Pozwól ponieść konsekwencje złego zachowania.
8. Nie słuchaj protestów, udawaj, że nie słyszysz krzyków
niegrzecznych słów.
9. Spokojnie powtórz polecenie kilkakrotnie.
10.Odeślij go do bezpiecznego, cichego nudnego miejsca np. na
4 minuty, aż przestanie płakać.
4. Ważne przypomnienie

Konsekwencja dotyczy zawsze i dziecko, i dorosłego

Z samej zasady konsekwencja jest trudna i czasochłonna
także dla dorosłego
Upewnij się, że dziecko wie i rozumie, które zachowania
będą powodować „koszty”

4. Rodzaje konsekwencji - przykłady

Zabranie przywileju
Zabranie uwagi
 Konsekwencje naturalne
 Konsekwencja cykająca
 Time Out, czyli odesłanie w nudne miejsce np.

I Przygotuj nudne miejsce
II powiedz dziecku, co zrobisz gdy pojawi się niewłaściwe zachowanie
III gdy się pojawi TZ zdecydowanie podnieś palec i powiedz RAZ
IV Jeśli dz. nie reaguje podnieś palec i powiedz DWA
V Jeśli dz. nie reaguje podnieś palec i powiedz TRZY, PRZERWA
VI Zastosuj TIME OUT
4.Time Out – karna myszka
4. Krzesło przemyśleń
Zdjęcie – kącik ciszy
Inne metody - kącik złości
Przypominajki
Przypominajki
Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Olsztynie
DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ