Kliknij aby pobrać tekst w formacie pdf.

artykuł naukowy
Pyłek kwiatowy
– nowy surowiec naturalny, możliwości
wykorzystania w lecznictwie i kosmetologii
Bee pollen – a new natural source, possible usage
in health care and cosmetology
Streszczenie:
Pyłek kwiatowy zbierany przez pszczoły jest surowcem naturalnym coraz częściej
wykorzystywanym w lecznictwie i kosmetologii, ale ciągle jeszcze nie do końca docenianym.
Ze względu na swoją aktywność biologiczną oraz skład może być stosowany w łagodnym
przeroście gruczołu krokowego, w schorzeniach wątroby oraz zaburzeniach metabolizmu
tłuszczów, odżywczo w różnych stanach chorobowych przebiegających z niedożywieniem.
Pyłek coraz chętniej jest podawany w medycynie w różnych wskazaniach, ale znalazł także
zastosowanie jako surowiec kosmetyczny.
Słowa kluczowe: pyłek pszczeli, aktywność biologiczna pyłku pszczelego, pyłek
w kosmetologii, pyłek w farmacji.
Abstract:
Bee pollen is a natural source collecting by bees which is more and more popular in therapy
and cosmetology, but still not fully appreciated. Its composition and biological activity
makes it willingly useful in benign prostatic hyperplasia, liver diseases, fat metabolism
dysfunctions and in different diseases with malnutrition. Bee pollen is more often use in
medicine in different indications but also it is more and more frequently use as cosmetic
resource.
Keywords: bee pollen, biological activity of bee pollen, bee pollen in cosmetology, bee
pollen in pharmacy.
Zatwierdzono do publikacji: październik 2011 r.
Pyłek kwiatowy od wielu lat budził zainteresowanie badaczy, jednak dopiero
w latach 80. ubiegłego wieku zmiany konstrukcyjne urządzeń w pasiekach umożliwiły pozyskiwanie go na dużą skalę.
Obecnie można pozyskać powyżej 12 kg
wysuszonego pyłku kwiatowego z jednego ula w ciągu roku. W Polsce szacuje się
możliwości pozyskania pyłku na około
150 do 200 ton rocznie. W praktyce pyłek
Pyłek kwiatowy zbierany
przez pszczoły – obnóże pszczele.
30
kwiatowy jako surowiec pozyskiwany jest
w małych ilościach, ponieważ niewiele
jest firm zajmujących się przemysłowym
przetwórstwem tego surowca.
Skład
Skład chemiczny pyłku kwiatowego
jest bardzo zróżnicowany. Zależy od rodzaju rośliny, z której został zebrany.
Składa się w 20-40 proc. z białek, w tym
z aminokwasów egzogennych, jak treonina, fenyloalanina, leucyna, izoleucyna, metionina i inne; w 15-48 proc. z węglowodanów; w 2-14 proc. z lipidów,
w tym niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowowych (NNKT), jak kwas
γ-linolenowy, kwas linolowy i kwas arachidonowy. W pyłku występują także
składniki mineralne w ilości od 1 do 5
proc., takie jak: żelazo, mangan, potas,
cynk, fosfor, miedź, wapń, kobalt, siarka,
sód, krzem, molibden oraz pierwiastki
śladowe.
mgr farm. KATARZYNA BASISTA
doktorantka, Katedra Farmakodynamiki,
Wydział Farmaceutyczny,
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum
dr n. farm. KRYSTIAN SODZAWICZNY
Katedra Kosmetyki Profilaktycznej
i Leczniczej
Małopolska Wyższa Szkoła Zaw. im. J. Dietla
w Krakowie
W skład pyłku wchodzą także witaminy w ilości około 1 proc., w tym witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, jak A,
D i E oraz w małych ilościach witamina
K; witaminy nierozpuszczalne w tłuszczach, jak witamina C i witaminy z grupy B (B1, B2, B6, kwas foliowy, pantotenowy, nikotynowy, witamina H, PP oraz
w śladowych ilościach witamina B12).
W surowcu znajduje się również witamina P w postaci związków flawonoidowych, w tym kemferol, kwercetyna, pochodne flawonów, izoramnetyna, katechiny i leukoantocyjanidyny. Należy wymienić również enzymy jak trypsynę,
celulazę, lipazę, fosfolipazę, inwertazę,
diastazę, fosfatazę, pepsynę, laktazę, αi β-amylazę i inne.
Pyłek jest również źródłem substancji
roślinnych o aktywności bakteriobójczej i grzybobójczej, jak olejki eteryczne,
hormony i kwasy organiczne (jabłkowy,
cytrynowy, mlekowy, winowy i inne),
a także kwasów fenolowych (np. kwas
chlorogenowy, ferulowy, p-hydroksybenzoesowy, p-kumarynowy) oraz kwa© GF grudzień 2011
artykuł naukowy
sów triterpenowych (kwas ursolowy
i oleanolowy).
Aktywność biologiczna
Pyłek jest źródłem białka i wielu innych składników odżywczych. W celu likwidacji skutków złego odżywiania rekomenduje się uzupełnienie diety o preparaty otrzymane z pyłku.
Zaobserwowano także jego wpływ
wzmacniający odporność, zwłaszcza
w stanach wyczerpania, anemii bądź
w osłabieniu u chorych i rekonwalescentów. Działanie to wynika z właściwości
adaptogennych pyłku. Podnosi sprawność fizyczną, poprawia koncentrację
i sprawność myślenia oraz odporność
organizmu na infekcje.
Pyłek pszczeli powinno się polecać
chorym z hiperlipidemią. Dzięki zawartości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, steroli, fosfolipidów,
kwasów triterpenowych oraz flawonoidów wywiera on wpływ na metabolizm
tłuszczów. Obniża poziom triglicerydów
oraz frakcji LDL cholesterolu we krwi,
a co za tym idzie, wywiera korzystne
działanie przeciwmiażdżycowe.
Działanie regenerujące, żółciopędne
oraz przeciwzapalne wynikające z zawartości kwasów fenolowych i związków
flawonoidowych jest wykorzystywane
w schorzeniach wątroby: w ostr ych
i przewlekłych stanach zapalnych, w początkowych stanach zwyrodnieniowych,
pourazowych oraz toksycznych uszkodzeniach. W badaniach na pacjentach
wykazano, że pyłek powoduje obniżenie
poziomu enzymów wątrobowych, takich
jak transaminazy alaninowej i asparaginowej, fosfatazy kwaśnej oraz poziom bilirubiny.
Właściwości przeciwobrzękowe, przeciwzapalne, antybiotyczne oraz wzmacniające odporność organizmu na zakażenia wykorzystywane są w leczeniu różnych schorzeń gruczołu krokowego.
W przeroście prostaty osiągano dobre
wyniki w badaniach klinicznych po zastosowaniu pyłku. W początkowym stadium obserwowano zahamowanie lub
opóźnienie rozwoju choroby. Świadczyć
o tym może zmniejszenie bólu przy oddawaniu moczu. Według japońskich specjalistów podawanie pyłku kwiatowego
polepsza proces oddawania moczu oraz
GF grudzień 2011
działa rozkurczająco na mięśnie gładkie
cewki moczowej. Z tych powodów zalecane jest przyjmowanie pyłku w zapaleniu prostaty i w łagodnym przeroście
tego gruczołu.
Zastosowanie pyłku
w przemyśle
farmaceutycznym
Ju ż w lat ach siedemd ziesiąt ych
szwedzka firma Graminex, działająca do
dnia dzisiejszego w Szwecji i Kanadzie,
na skalę przemysłową pozyskiwała pyłek
traw, głównie zbóż, a więc roślin wiatropylnych, pokrytych alergizującymi glikoproteidami. Pyłek ten poddawano fermentacji mlekowej wykorzystując odpowiednie szczepy bakterii kwasu mlekowego (rodz. Lactobacillus). W wyniku akty wności enzymów uczestniczących
w fermentacji mlekowej również następował rozpad szkodliwych dla zdrowia
glikoproteidów, jak w przypadku pyłku
zbieranego przez pszczoły.
Firma Graminex opatentowała produkowany przez siebie wyciąg z pyłku kwiatowego traw i wyprodukowała z niego
szereg preparatów leczniczych i suplementów diety. Na szczególną uwagę zasługuje preparat przeznaczony do leczenia łagodnego przerostu gruczołu krokowego u mężczyzn. Zostało to potwierdzone w badaniach klinicznych. Preparat jest
produkowany do dnia dzisiejszego.
We Francji wytwarzano lek zawierający w kapsułce żelatynowej 120 mg wyciągu lipidowego i 120 mg zliofilizowanego
wyciągu wodnego z pyłku kwiatowego,
przeznaczony do leczenia anoreksji.
Obecnie nie jest produkowany.
Na świecie istnieje kilkanaście preparatów z pyłkiem pszczelim, które znajdu-
ją zastosowanie wspomagająco w różnych schorzeniach. W Polsce obecnie
produkowane są suplementy diety z pyłkiem pszczelim oraz kosmetyki.
Pyłek cieszy się coraz większym zainteresowaniem zarówno ze strony badaczy,
konsumentów, jak i firm zajmujących się
pozyskiwaniem pyłku, choć nadal wydaje
się nie być w pełni doceniany.
Obecnie tylko nieliczne polskie firmy
prowadzą skup i przetwórstwo tego surowca. Producenci herbat ziołowych
używają go do uszlachetniania swoich
wyrobów, ale są to tylko niewielkie ilości.
Na skalę przemysłową jedynie dwie firmy
w Polsce zajmują się skupem i przetwórstwem pyłku pszczelego. Firmy te zajmują się produkcją leków, suplementów diety i kosmetyków opartych o surowce pochodzenia pszczelego. Poznańska firma
Bartpol zużywa około jedną tonę rocznie
tego surowca. Firma Apipol-Farma, mająca swoją siedzibę w Myślenicach, zużywa około 10-12 ton obnóża pyłkowego
rocznie. Szacuje się, że drugie tyle pyłku
sprzedają indywidualni pszczelarze oraz
firmy zajmujące się obrotem surowcami
pszczelimi, przy czym głównie sprzedaje
się wysuszone obnóże pszczele w formie
nieprzetworzonej oraz niewielkie ilości
miodu z dodatkiem pyłku kwiatowego.
Zastosowanie pyłku
pszczelego w przemyśle
kosmetycznym
Zastosowanie pyłku jako kosmetyku nastąpiło już w czasach starożytnego Egiptu
oraz Rzymu. W kosmetologii pyłek pszczeli znajduje zastosowanie w preparatach do
pielęgnacji skóry. Jego właściwości odżywcze, regenerujące oraz przeciwstarzeniowe
wykorzystywane są w różnych formach ko31
artykuł naukowy
BARTPOL s.c Zygmunt Kostrzewski,
Ewa Kostrzewska-Rusinowska
Os. Jana III Sobieskiego 40/12,
60-688 Poznań
Zakład Produkcyjny: Brzoza 22 D,
64-553 Grzebienisko
Tel./fax: +48 61 82 35 321
e-mail: [email protected]
www.bartpol.com.pl
smetyków jak na przykład: kremach, lotionach, śmietankach, balsamach, szminkach, pudrach, ale także w szamponach
przeciwłupieżowych i odżywkach do włosów. Największe znaczenie dla polskiego
przemysłu kosmetycznego miał pyłek kwiatowy stosowany przez poznańską fabrykę
kosmetyków – przedwojenną Nivea oraz
krakowską fabrykę kosmetyków Miraculum, które wprowadziły na rynek cieszący
się ogromną sławą krem o nazwie Pollen.
Wyciąg z pyłku kwiatowego był surowcem
bardzo drogim, importowanym za bezcenne dewizy. Jego rynkowe powodzenie przerosło najśmielsze oczekiwania ówczesnego, socjalistycznego obozu. Jednak brak
dewiz spowodował, że zaniechano produkcji kremów z dodatkiem wyciągu z pyłku kwiatowego.
Niestety w Polsce pyłek pszczeli w kosmetykach jest dotychczas zbyt rzadko
wykorzystywany. Dlatego polscy pszczelarze zmuszeni są do ograniczania produkcji tego surowca. Obecnie firma Arria oferuje w sprzedaży serię naturalnych kosmetyków opartą na ekstraktach
z pyłków kwiatowych o aktywności biologicznej.
Należy podkreślić, iż badania dermatologiczne lipidowych oraz wodnych
ekstraktów pyłku kwiatowego wykazały,
że ryzyko alergii kontaktowej jest znikome, co powoduje, iż pyłek staje się coraz
bardziej docenianym surowcem kosmetycznym.
Składniki pyłku zabezpieczają skórę
przez szkodliwym wpływem czynników
środowiska zewnętrznego, pozwalają zachować prawidłowe nawilżenie skóry oraz
odżywiają ją. Dodatkowo efekt wygładzający i odmładzający może być wykorzystany w kremach przeciwzmarszczkowych.
Wyciągi z pyłku kwiatowego są stosowane
w kosmetykach w ilości 0,5 do 5 proc. Jako
ekstrahenty można stosować: wodę
oczyszczoną, glikole, glicerynę, woski, oleje, tłuszcze, żywicę i ich mieszaniny.
Dane z piśmiennict wa św iadczą
o uszczelniającym działaniu pyłku pszczelego na naczynia włosowate. Tutaj ważną
rolę odgrywa witamina C razem z witaminą P. Zapobiegając w ten sposób łamliwości naczyń krwionośnych mogą być stosowane jako składniki kremów do cery naczynkowej lub maseczek z pyłku kwiatowego z dodatkiem miodu.
Należy wspomnieć o preparatach do
włosów, jak szampony i odżywki. Pyłek
może wchodzić w skład odżywek regenerujących do włosów suchych, łamliwych i zniszczonych. Dzięki obecności
aminokwasów siarkowych, w tym głównie cysteiny, stymuluje porost włosów
i wzmacnia strukturę włosa. Stosowany
jest także w szamponach do włosów
przetłuszczających, wyzwalając efekt regulacji pracy gruczołów łojowych oraz
hamując przetłuszczanie się skóry głowy. Znalazł także zastosowanie w szamponach przeciwłupieżowych, w których
reguluje pH, pobudza ukrwienie skóry,
wzmacnia cebulki włosowe i wykazuje
działanie dezynfekujące. Likwiduje ponadto świąd skóry głowy, a włosy stają
się mocniejsze i elastyczniejsze.
Szczególnie duże perspektywy upatruje się w połączeniu tego surowca
z estrami etylowymi niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych produkowanych w Polsce z nasion lnu oleistego, najlepszego znanego obecnie źródła
kwasów omega-3 i omega-6. Estry etylowe NNKT, jako rozpuszczalnik frakcji
lipidowej, nadają się do pozyskiwania
wyciągów mogących znaleźć zastosowanie w kosmetologii do pielęgnacji
skóry atopowej, szczególnie wrażliwej,
ponadto wykazują działanie gojące i regenerujące, ułatwiają bliznowacenie
ran. Wskazane więc są do przyspieszenia gojenia ran pooperacyjnych, zwłaszcza po operacjach plastycznych.
Podsumowanie
Pyłek kwiatowy jest bardzo cennym,
ale, niestety, zbyt mało stosowanym surowcem do produkcji leków i kosmetyków. Jako surowiec daje nadzieje na pozyskanie innowacyjnych rozwiązań w kosmetologii, zwłaszcza w połączeniu ze
zestryfikowanymi nienasyconymi kwasami omega-3 i omega-6 pochodzącymi
z nasion lnu oleistego. Biokompleks
związków znajdujących się w obnóżach
pyłku pszczelego powinien być wykorzystywany do produkcji preparatów mających
wpływ na prawidłowe funkcjonowanie
organizmu.
Katarzyna Basista, Krystian Sodzawiczny
adres do koresp. [email protected]
Wykaz piśmiennictwa u autorów.
GF grudzień 2011