wytyczne Unii Europejskiej w sprawie obrońców praw człowieka I

wytyczne Unii Europejskiej w sprawie obrońców praw człowieka I

Gwarancje ochrony – wytyczne Unii Europejskiej w sprawie obrońców praw człowieka
I.
CEL
1.
Wspieranie obrońców praw człowieka stanowi trwały element polityki zewnętrznej Unii
Europejskiej w dziedzinie praw człowieka. W niniejszych wytycznych przedstawiono
praktyczne sugestie dotyczące usprawnienia działań UE w tej dziedzinie. Z wytycznych
można korzystać w kontaktach z państwami trzecimi na wszystkich szczeblach, jak również
na wielostronnych forach zajmujących się prawami człowieka, by wspierać i intensyfikować
ciągłe wysiłki Unii na rzecz promowania prawa do ochrony praw człowieka i zachęcania do
poszanowania tego prawa. W wytycznych przewidziano również podejmowanie przez Unię
interwencji na rzecz obrońców praw człowieka znajdujących się w niebezpieczeństwie, jak
również zasugerowano praktyczne środki wsparcia i pomocy dla obrońców praw człowieka.
Istotnym elementem niniejszych wytycznych jest wspieranie specjalnych procedur Rady Praw
Człowieka ONZ, a także specjalnego sprawozdawcy ONZ ds. obrońców praw człowieka oraz
właściwych mechanizmów regionalnych na rzecz ochrony obrońców praw człowieka.
Wytyczne pomogą również członkom misji UE (ambasad i konsulatów państw
członkowskich UE oraz delegatur Komisji Europejskiej) w przyjęciu właściwej strategii
w kwestii obrońców praw człowieka. Chociaż głównym celem wytycznych jest omówienie
specyficznych problemów związanych z działalnością obrońców praw człowieka, mają one
również przyczynić się do ogólnego wzmocnienia polityki UE w dziedzinie praw człowieka.
II.
DEFI!ICJA
2.
Definicja „obrońców praw człowieka”, przyjęta na potrzeby niniejszych wytycznych, opiera
się na art. 1 Deklaracji o przynależnych jednostkom, grupom i podmiotom społecznym prawie
i obowiązku propagowania i ochrony powszechnie uznanych praw człowieka oraz
podstawowych wolności (zob. załącznik I), w którym stwierdzono, że „Każdy ma prawo,
indywidualnie, lub w porozumieniu z innymi osobami, dążyć i działać na rzecz ochrony
i korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności na szczeblu krajowym
i międzynarodowym".
1
3.
Obrońcami praw człowieka są jednostki, grupy i podmioty społeczne, które propagują
i chronią powszechnie uznane prawa człowieka i podstawowe wolności. Obrońcy praw
człowieka dążą do propagowania i ochrony praw obywatelskich i politycznych, jak również
promowania, ochrony i realizacji praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. Obrońcy
praw człowieka propagują także i chronią prawa członków grup, takich jak społeczności
autochtoniczne. Definicja nie obejmuje osób lub grup uciekających się do przemocy lub ją
szerzących.
III. WPROWADZE!IE
4.
UE popiera zasady określone w Deklaracji o przynależnych jednostkom, grupom
i podmiotom społecznym prawie i obowiązku propagowania i ochrony powszechnie uznanych
praw człowieka oraz podstawowych wolności. Choć główną odpowiedzialność za
propagowanie i ochronę praw człowieka ponoszą państwa, UE uznaje, że również jednostki,
grupy i podmioty społeczne mają istotny udział w walce na rzecz praw człowieka.
Działalność obrońców praw człowieka obejmuje:
-
dokumentowanie naruszeń;
-
dążenie do zapewnienia ofiarom takich naruszeń możliwości dochodzenia swoich praw
przed sądem przez zapewnienie pomocy prawnej, psychologicznej, medycznej i innych
rodzajów wsparcia; oraz
-
zwalczanie kultury bezkarności, która sprzyja regularnemu i notorycznemu naruszaniu
praw człowieka i podstawowych wolności;
-
propagowanie kultury praw człowieka i rozpowszechnianie informacji na temat
obrońców tych praw na szczeblu lokalnym, regionalnym i międzynarodowym.
2
5.
Działania obrońców praw człowieka często polegają na wyrażaniu krytyki wobec polityk
i działań rządu. Jednak rządy nie powinny uważać takiej postawy za szkodliwą. Zasada,
zgodnie z którą można swobodnie wyrażać poglądy i prowadzić nieskrępowaną debatę na
temat polityk i działań rządu, ma podstawowe znaczenie, stanowi również wypróbowaną
i sprawdzoną metodę zapewnienia skuteczniejszej ochrony praw człowieka. Obrońcy praw
człowieka mogą wspierać rządy w propagowaniu i ochronie praw człowieka. Uczestnicząc
w konsultacjach, mogą oni odgrywać kluczową rolę w tworzeniu projektów odpowiednich
aktów prawnych oraz opracowywaniu krajowych planów i strategii w dziedzinie praw
człowieka. Także ten element ich działalności powinien zyskać uznanie i wsparcie.
6.
UE stwierdza, że w miarę upływu lat działalność obrońców praw człowieka jest coraz
bardziej doceniana. Mają oni coraz większy udział w zapewnianiu ochrony ofiarom naruszeń
praw człowieka. Jednak za sukces ten płaci się wysoką cenę: obrońcy praw człowieka coraz
częściej stają się obiektami ataków, zaś ich prawa są lekceważone w wielu państwach. UE
uważa za istotne zapewnienie bezpieczeństwa obrońcom praw człowieka i ochronę ich praw.
W tym kontekście przy rozpatrywaniu kwestii obrońców praw człowieka ważne jest
uwzględnienie problematyki płci.
IV.
WYTYCZ!E OPERACYJ!E
7.
Celem części operacyjnej wytycznych jest określenie metod efektywnego działania na rzecz
propagowania i ochrony obrońców praw człowieka w państwach trzecich w kontekście
wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.
3
Monitorowanie, sporządzanie sprawozdań i ocena
8.
Na szefach misji UE spoczywa już teraz obowiązek przekazywania okresowych sprawozdań
na temat sytuacji w dziedzinie praw człowieka w państwach, do których zostali delegowani.
Aby ułatwić to zadanie, Grupa Robocza ds. Praw Człowieka w Radzie (COHOM)
zatwierdziła ogólne zestawienie. Na jego podstawie można przyjąć, że misje powinny
przedstawiać w sprawozdaniach sytuację obrońców praw człowieka, odnotowując
w szczególności wszelkie przypadki gróźb lub ataków przeciwko nim skierowanych. W tym
kontekście szefowie misji powinni mieć świadomość, że dla możliwości bezpiecznego
podejmowania działań przez obrońców praw człowieka fundamentalne znaczenie mogą mieć
ramy instytucjonalne, w jakich działają obrońcy. W tej dziedzinie liczą się wszelkie
legislacyjne, sądowe, administracyjne lub inne właściwe środki podjęte przez państwa w celu
ochrony osób przed przemocą, groźbami, represjami, dyskryminacją de facto lub de iure,
naciskiem lub innymi arbitralnymi działaniami będącymi skutkiem uprawnionej realizacji
przez te osoby praw określonych w deklaracji o obrońcach praw człowieka.
9.
Wzywa się zatem szefów misji UE do omawiania sytuacji obrońców praw człowieka podczas
posiedzeń lokalnych grup roboczych zajmujących się prawami człowieka. W stosownych
przypadkach szefowie misji powinni przedstawiać COHOM zalecenia dotyczące
ewentualnych działań na szczeblu UE, zwłaszcza potępiających groźby i ataki skierowane
przeciwko obrońcom praw człowieka; zalecenia te mogą dotyczyć również interwencji
dyplomatycznych i oświadczeń publicznych w sytuacjach, gdy obrońcy praw człowieka
znajdują się w bezpośrednim lub poważnym niebezpieczeństwie. Szefowie misji mogą
zdecydować o podjęciu natychmiastowych działań na miejscu, by wesprzeć obrońców praw
człowieka, którym grozi bezpośrednie lub poważne niebezpieczeństwo, i mogą złożyć
sprawozdanie ze swoich działań COHOM i innym właściwym grupom roboczym, formułując
zalecenia dotyczące możliwości dalszych działań na szczeblu europejskim. Szefowie misji
powinni również określać w swoich sprawozdaniach skuteczność działań UE. Ponadto
podczas prowadzenia misji należy zwracać szczególną uwagę na specyficzne ryzyko, na które
są narażone obrończynie praw człowieka.
4
10.
Sprawozdania szefów misji oraz inne istotne informacje, takie jak sprawozdania i zalecenia
specjalnego sprawozdawcy ds. obrońców praw człowieka, innych specjalnych
sprawozdawców ONZ oraz organów traktatowych, Komisarza ds. Praw Człowieka Rady
Europy i organizacji pozarządowych, pozwolą COHOM i innym właściwym grupom
roboczym ustalić przypadki wymagające interwencji UE oraz działania, jakie należy podjąć,
lub też, w stosownych przypadkach, pozwolą przedstawić zalecenia podjęcia takich działań
Komitetowi Politycznemu i Bezpieczeństwa/Radzie.
Rola misji UE we wspieraniu i ochronie obrońców praw człowieka
11.
W wielu państwach trzecich misje UE (ambasady państw członkowskich UE i delegatury
Komisji Europejskiej) pełnią funkcję najważniejszego łącznika między Unią i jej państwami
członkowskimi a lokalnymi obrońcami praw człowieka. Dlatego misje pełnią istotną rolę
w praktycznej realizacji polityki UE wobec obrońców praw człowieka. Misje UE powinny
zatem dążyć do prowadzenia aktywnej strategii wobec obrońców praw człowieka.
Równocześnie muszą uwzględniać fakt, że w pewnych okolicznościach działania
podejmowane przez Unię Europejską mogą stać się powodem gróźb i ataków wymierzonych
w obrońców praw człowieka. Misje powinny zatem w stosownych przypadkach omawiać
z obrońcami praw człowieka działania, jakie należałoby rozważyć. Jeśli działania takie mają
być podejmowane w imieniu UE, misje UE powinny dostarczać danym obrońcom praw
człowieka lub ich rodzinom stosowne informacje o działaniach. Do środków, jakie mogą
stosować misje UE, należą:
-
opracowywanie – ze szczególnym uwzględnieniem obrończyń praw człowieka –
lokalnych strategii realizacji niniejszych wytycznych. Misje UE będą uwzględniać fakt,
że niniejsze wytyczne dotyczą obrońców praw człowieka, którzy propagują prawa
człowieka i bronią ich, bez względu na to, czy są to prawa obywatelskie, kulturalne,
gospodarcze, polityczne czy społeczne. Misje UE powinny aktywnie włączać obrońców
praw człowieka i ich organizacje w opracowywanie strategii lokalnych i monitorowanie
ich realizacji;
-
organizowanie, przynajmniej raz w roku, posiedzeń z udziałem obrońców praw
człowieka i dyplomatów, których celem jest m.in. omówienie sytuacji lokalnej
w zakresie praw człowieka, polityki UE realizowanej w tej dziedzinie oraz stosowania
lokalnej strategii realizacji wytycznych UE dotyczących obrońców praw człowieka;
5
-
ścisła koordynacja i wymiana informacji na temat obrońców praw człowieka, w tym
obrońców, którym grozi niebezpieczeństwo;
-
utrzymywanie odpowiednich kontaktów z obrońcami praw człowieka, w tym
przyjmowanie ich na terenie misji oraz odwiedzanie miejsc, w których działają;
należałoby rozważyć możliwość powołania w tym celu specjalnych oficerów
łącznikowych, w stosownych przypadkach z uwzględnieniem odpowiedniego
rozłożenia obowiązków;
-
stosownie do okoliczności, publiczne wyrażanie uznania dla obrońców praw człowieka
i ich działań dzięki nadaniu odpowiedniego rozgłosu w mediach (m.in. w Internecie
i przy zastosowaniu nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych)
wizytom lub zaproszeniom, w szczególności na uroczystości wręczania przyznanych im
nagród;
-
w stosownych przypadkach, składanie wizyt obrońcom praw człowieka umieszczonym
w aresztach lub aresztach domowych oraz udział w ich procesach sądowych w roli
obserwatorów.
Propagowanie poszanowania obrońców praw człowieka w stosunkach z państwami trzecimi
i na forach wielostronnych
12.
Celem UE jest wywarcie wpływu na państwa trzecie w celu wypełnienia przez nie
zobowiązań dotyczących poszanowania praw przyznanych obrońcom praw człowieka oraz
chronienia tych ostatnich przed atakami i groźbami podmiotów niepaństwowych.
W kontaktach z państwami trzecimi Unia Europejska, tam gdzie jest to niezbędne, będzie
wyrażać potrzebę przestrzegania i poszanowania przez wszystkie państwa właściwych norm
międzynarodowych, a w szczególności deklaracji ONZ. Ogólnym celem powinno być
stworzenie warunków, w których obrońcy praw człowieka będą mogli w sposób swobodny
prowadzić działalność. UE przedstawi powyższy cel jako integralną część polityki
prowadzonej w dziedzinie praw człowieka oraz podkreśli wagę, jaką przywiązuje do ochrony
obrońców praw człowieka. Poniżej przedstawiono działania na rzecz realizacji tych celów:
6
-
w stosownym przypadku prezydencja, Wysoki Przedstawiciel ds. WPZiB, osobisty
przedstawiciel SG/WP ds. praw człowieka, specjalni przedstawiciele i wysłannicy UE,
przedstawiciele państw członkowskich lub Komisji Europejskiej składający wizyty
w państwie trzecim będą uczestniczyć w spotkaniach z obrońcami praw człowieka,
podczas których będą omawiane indywidualne przypadki ich dotyczące i kwestie, które
rozpoznano w wyniku prac obrońców praw człowieka;
-
w toku rozmów poświęconych prawom człowieka w ramach dialogu politycznego
prowadzonego przez UE z państwami trzecimi i organizacjami regionalnymi omawiana
będzie, tam gdzie jest to istotne, sytuacja obrońców praw człowieka. UE będzie
podkreślać poparcie, jakiego udziela obrońcom praw człowieka i ich działaniom, oraz,
w razie potrzeby, omawiać będzie indywidualne przypadki dające powody do obaw. UE
zadba, by obrońcy praw człowieka byli włączani w odpowiedni sposób
w przygotowanie, prowadzenie oraz ocenę dialogu, zgodnie z wytycznymi UE
dotyczącymi prowadzenia dialogu na temat praw człowieka;
-
szefowie misji UE i ambasadorzy UE przypomną władzom państw trzecich o ich
obowiązku wdrożenia skutecznych środków ochrony obrońców praw człowieka, którzy
są narażeni na niebezpieczeństwo lub którzy mogą być na nie narażeni;
-
nawiązana zostanie ścisła współpraca z innymi państwami przyjmującymi zbliżone
stanowisko, zwłaszcza w ramach Rady Praw Człowieka ONZ oraz Zgromadzenia
Ogólnego ONZ;
-
w stosownych przypadkach zaleci się państwom dokonującym powszechnego
okresowego przeglądu dla Rady Praw Człowieka, by dostosowały swoje prawodawstwo
i praktyki do deklaracji Organizacji Narodów Zjednoczonych o obrońcach praw
człowieka;
-
propagować się będzie ideę wzmocnienia istniejących regionalnych mechanizmów na
rzecz ochrony obrońców praw człowieka, takich jak punkt łącznikowy obrońców praw
człowieka i krajowe instytucje Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka
OBWE, Komisarz ds. Praw Człowieka Rady Europy, specjalny sprawozdawca
ds. sytuacji obrońców praw człowieka w ramach Afrykańskiej Komisji Praw Człowieka
i Ludów oraz specjalnej Jednostki Obrońców Prac Człowieka działającej w ramach
Ogólnoamerykańskiej Komisji Praw Człowieka, jak również stworzenia właściwych
mechanizmów w regionach, w których ich brakuje.
7
Wspieranie specjalnych procedur Rady Praw Człowieka O!Z, w tym specjalnego
sprawozdawcy ds. obrońców praw człowieka
13.
UE uznaje, że specjalne procedury Rady Praw Człowieka ONZ (i osoby lub grupy, których
dotyczą: specjalni sprawozdawcy, specjalni przedstawiciele, niezależni eksperci i grupy
robocze) odgrywają niezwykle ważną rolę w międzynarodowych wysiłkach na rzecz ochrony
obrońców praw człowieka, ze względu na cechującą te podmioty niezależność i bezstronność,
zdolność do działania i nagłaśniania przypadków naruszeń praw obrońców praw człowieka na
całym świecie oraz do składania wizyt w państwach. Podczas gdy szczególna rola w tej
dziedzinie przypada specjalnemu sprawozdawcy ds. obrońców praw człowieka, dla obrońców
praw człowieka istotne znaczenie mają również inne specjalne procedury. Działania UE
w ramach wspierania specjalnych procedur obejmą:
-
nakłanianie państw do przyjęcia zasady, według której należy zezwalać na składanie
wizyt w państwach w ramach specjalnych procedur ONZ;
-
promowanie, za pośrednictwem misji UE, korzystania z tematycznych mechanizmów
ONZ przez miejscowe społeczności zajmujące się prawami człowieka oraz przez
obrońców praw człowieka, co obejmuje ułatwianie nawiązywania kontaktów pomiędzy
tematycznymi mechanizmami i obrońcami praw człowieka oraz wymianę informacji
między nimi, lecz nie musi ograniczać się do tych aspektów;
-
jako że poprzez specjalne procedury nie można wypełniać mandatu przy braku
odpowiednich zasobów, państwa członkowskie będą wspierać przyznawanie
wystarczających środków z ogólnego budżetu dla biura Wysokiego Komisarza Praw
Człowieka.
8
Konkretne środki wspierania obrońców praw człowieka, w tym również w ramach polityki
rozwojowej
14.
Programy Unii Europejskiej i państw członkowskich mające na celu wspieranie rozwoju
procesów i instytucji demokratycznych oraz propagowanie i ochronę praw człowieka
w krajach rozwijających się, takie jak europejski instrument na rzecz wspierania demokracji
i praw człowieka, należą do szerokiego arsenału konkretnych środków, za pomocą których
możliwe jest wspieranie obrońców praw człowieka. Mogą one obejmować programy
współpracy na rzecz rozwoju państw członkowskich, lecz nie muszą się do nich ograniczać.
Konkretne środki obejmują:
-
wspieranie obrońców praw człowieka oraz organizacji pozarządowych, które promują
działania obrońców praw człowieka i je ułatwiają przez na przykład starania mające na
celu zwiększenie możliwości prowadzenia kampanii informacyjnych oraz sprzyjanie
współpracy organizacji pozarządowych, obrońców praw człowieka i instytucji
krajowych broniących praw człowieka;
-
propagowanie oraz wspieranie ustanowienia i działania krajowych instytucji
promowania i ochrony praw człowieka, powołanych zgodnie z zasadami paryskimi,
w tym krajowych instytucji praw człowieka, urzędów rzecznika praw obywatelskich
oraz komisji praw człowieka;
-
wspieranie utworzenia na szczeblu międzynarodowym sieci obrońców praw człowieka,
w szczególności przez ułatwianie organizowania spotkań obrońców praw człowieka
w UE i poza jej granicami;
-
zapewnienie, by obrońcy praw człowieka w państwach trzecich mieli dostęp do
zasobów, także finansowych, pochodzących z zagranicy, i by byli informowani
o dostępności tych zasobów i o sposobach występowania o nie;
-
zapewnienie, by programy edukacyjne w dziedzinie praw człowieka propagowały,
między innymi, deklarację ONZ o obrońcach praw człowieka;
-
zaplanowanie środków, które pozwolą szybko pomóc obrońcom praw człowieka lub ich
ochronić w przypadku niebezpieczeństwa w państwie trzecim, na przykład, jeśli jest to
właściwe, wydawanie wiz w trybie pilnym lub ułatwianie pobytu tymczasowego
w państwach członkowskich UE.
9
Rola grup roboczych Rady
15.
Zgodnie z zakresem swojego mandatu COHOM będzie dokonywała przeglądu realizacji
niniejszych wytycznych w sprawie obrońców praw człowieka i dalszych działań z nimi
związanych, w ścisłej koordynacji i współpracy z innymi właściwymi grupami roboczymi
Rady. Działania te będą obejmować:
-
promowanie uwzględniania kwestii obrońców praw człowieka w ramach właściwych
polityk i działań UE;
-
dokonywanie we właściwych odstępach czasu przeglądu postępów w realizacji
wytycznych;
-
dalsze badanie, w stosownych przypadkach, innych sposobów współpracy z ONZ oraz
innymi mechanizmami międzynarodowymi i regionalnymi w celu wspierania obrońców
praw człowieka;
-
w stosownych przypadkach coroczne przekazywanie Radzie, za pośrednictwem
Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa oraz COREPER-u, sprawozdania z postępów
w realizacji niniejszych wytycznych.
_________________
10