H - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Polsko Węgierska Encyklopedia
-
Wersja 01 01 2017.
H
1926
H (Wodór) [symbol pierwiastka chemicznego
wodór] – hidrogén vegyjele; A hidrogén
(lat.: hydrogenium) a periódusos rendszer
első kémiai eleme. Vegyjele H, rendszáma 1.
Normálállapotban
színtelen,
szagtalan,
nemfémes, egy vegyértékű, igen gyúlékony
kétatomos gáz. Nagyon jó hővezető. A
hidrogén
a
legkönnyebb,
és
a
világegyetemben leggyakrabban előforduló
elem is egyben.
H2O (ha dwa o) – H2O (há kettő o)
h
[1. litera
oznaczająca
spółgłoskę
h;
2. spółgłoska tylnojęzykowa, dźwięczna,
twarda; 3. litera oznaczająca w numeracji
porządkowej: ósmy; 4. siódmy dźwięk w
podstawowej
skali
diatonicznej]
–
(zöngétlen mássalhangzó és jele); (zene) h, a
c-dur skála 7. hangja; (h) óra (hora, ora)
H-linia [modny kształt damskiej odzieży, która
charakterystyczna jest dzięki jej prostej,
wąskiej lini i kwadratowym lub prostym
ramionom i pasowi, dzięki którym
odróżnia ją od I-line.] – H-vonalú fazon [1.
Egyenes, szögteles sziluett, keresztirányú
osztásokkal a derék alatt. 2. Női ruhák
divatvonala. Egyszerű, egyenes, nem testre
simuló szabás jellemzi. A vállak szögletesek,
keresztben varrásvonal osztja ketté az alakot,
ez különbözteti meg az I-vonaltól.]
ha:
kektar [symbol jednostki powierzchni
hektar] – ha: hektár
ha! [1. wykrzyknik wyrażający różne uczucia
zależnie od sytuacji; 2. wykrzyknik,
parokrotnie powtórzony, nazywający
dźwięki, jakie powstają, gdy ktoś głośno i
spontanicznie się śmieje] – hah!, óh!
ha! wiec przyszłaś? – (a csodálkozás kifejezésére)
hát mégis eljöttél?
ha! wiem co zrobię! – (a felháborodás
kifejezésére) hah, tudom mit csinálok!
ha trudno! – (a beleegyezés kifejezésére) no hiába!
ha – (a nevetés kifejezésére) ha, ha, ha!
ha, kto by to przypuscił!? – hahaha, ki gondolta
volna ezt!?
Ha-Elef [według biblijnej Księgi Jozuego 18,2128 - jedno z 14 miast należących do
pokolenia Beniamina, (Beniaminitów).] –
Ha-Elef (bibliai város Benjámin területén)
[Józsué 18:21 Benjámin fiai törzsének
városai családonként ezek voltak: Jerikó,
Bét-Hogla, Emek-Kecic, 22 Bét-Araba,
Cemáraim, Bétel, 23 Avvim, Pára, Ofra, 24
Kefár-Ammóni, Ofni és Géba; tizenkét város
és azok települései. 25 Gibeon, Ráma,
Beérót, 26 Micpe, Kefira, Mócah, 27
Rékem, Jirpeél, Tarala, 28 Céla, Ha-Elef, a
jebuszi, vagyis Jeruzsálem, Gibea és Kirját;
tizennégy város és azok települései.]
haba, chaba (z arabskiego aba), [1. najgrubsze
sukno białe, z którego na Wschodzie (w
Bagdadzie) robiono opończe od deszczu i
te gotowe do Polski przywożono. 2. grube,
białe sukno, pochodzące z Turcji. Robiono
z niego siermięgi i opończe.] – aba,
abaposztó [ványolt gyapjúszövet, a magyar
szűrposztónál finomabb minőségű. A szó a
magyarban oszmán-török eredetű, a török
szó pedig az arabból származik, esetleg
perzsa közvetítéssel. Az oszmán-törökben
durva posztót és ebből készült kabátfélét
jelentett. – Első magyar említése 1556-ból
való. Színe leggyakrabban fehér, néha
szürke.]
habać, habić [nabrać czegoś ponad miarę,
czasem też kraść – nahabiou żeh tego tyla
co toruzki ni wiym co stym robić nabrałem
tego tak dużo, że teraz nie wiem co z tym
robić] – [Słowniczek języka śląskiego]
harácsolni; lopni, orozni
Habaj, Chabajasz [jego synowie powrócili z
niewoli, ale nie mogli znaleźć rodowodu,
za co jako nieczyści wykluczeni zostali z
kapłaństwa] – HABÁJA (akit Isten elrejtett,
Isten elrejtőzött; Jahve a védelem) [Pap,
akinek leszármazottait kizárták a papi
tisztből, mert nem találták származási
jegyzéküket (Ezsd 2,61; Neh 7,63-64).]
Habakuk (hebr. ‫( ) ּוקּקַבֲח‬objęcie) [1. jeden z
proroków
mniejszych
Starego
Testamentu, uważany za autora Księgi
Habakuka.
Jego
imię
w
języku
akadyjskim oznacza nazwę rośliny
(hambakuku), a w hebrajskim serdeczny
uścisk (objęcie). Habakuk był prorokiem,
który przepowiedział unicestwienie Ziemi.
2. prorokował Judzie ok. r. 625 przed
Chrystusem. Zaliczany do proroków
przedwygnaniowych. Z narodem jego
łączyła go ogromna miłość; ostrzegał
przed Chaldejczykami i upadkiem;
walczył ze zwątpieniem i namawiał do
pogłębiania wiary.] – Habakuk próféta (Kr.
e. 7. század második fele) (átölelés, átölelő;
Copyright © 2006-2016 SAMORZĄD NARODOWOŚCI POLSKIEJ W 17-TEJ DZIELNICY BUDAPESZTU
Wydanie poprawione i rozszerzone
1927
kerti növény) [1. héber próféta. A
jeruzsálemi templom szervezetében működő
hivatalnok lehetett, Kr. e. 625 és Kr. e. 612
közt keletkezett látomásaiból egy kis
gyűjtemény maradt fenn az Ószövetség
héber kánonjában, a kispróféták közt. 2.
Próféta, akiről a hasonló nevű könyvet
elnevezték; könyvét még a templom
lerombolása előtt írta (2,20; 3,19), Kr. e. 605
és 587 közt, valószínűleg Joákimnak, Júda
királyának uralkodása idején. A könyv
felosztása: 1. a próféta megrémül, hogy Isten
miért nem bünteti meg a bűnös zsidókat, és
miért használ fel majd pogány népet
eszközéül Izráel megbüntetésére (1); 2. Isten
válasza, amely szerint maguk a büszke
káldeusok is elnyerik majd büntetésüket (2);
3. Habakuk imája (3). - A hitből való
megigazulásról szóló igéjét (2,4) Pál is idézi
(Róm 1,17; Gal 3,17).]
habdank [Pod wyrazem Abdank znajduje się
wiadomość o herbie polskim tej nazwy. Tu
dodamy jeszcze, że dopiero Długosz i
późniejsi historycy zowią ten herb stale
Habdankiem] – (hist.) lengyel tea
Habeas corpus [abyś zachował nietykalność
(angielska ustawa zasadnicza z 1679 r.)] –
Habeas corpus [e törvényt II. Károly angol
király írta alá 1679. május 6-án. Lényege,
hogy senkit nem szabad törvénytelenül
fogságban tartani, hanem a meghatározott
idejű előzetes letartóztatás alatt bíróság elé
kell állítani, és a bíró dönt arról, hogy
továbbra is letartóztatásban marad a vádolt
személy, vagy szabadon kell őt bocsátani (és
az esetleges további eljárás során, az őt ért
vádak ellen, szabadlábon védekezhet).]
Habeas corpus ad prosequendum [nakaz
ścigania karnego] – Habeas corpus ad
prosequendum;
elővezetést elrendelő
határozat
habenda – (tréf.) szerény kis vagyon, vagyonka
habemus papam! [Habemus papam (łac. mamy
papieża) – w kościele katolickim łacińska
formuła, wygłaszana po dokonaniu
wyboru nowego papieża przez konklawe.
Formułę
tę
wypowiada
kardynał
protodiakon z balkonu Bazyliki św. Piotra
na Watykanie.] – (lat.) habemus papam!;
van pápánk megválasztottuk a pápát (a
pápaválasztás eredménye bejelentésének
formulája); (átv.) végre van vezetőnk
[habemus papam („van pápánk”) az új pápa
megválasztását bejelentő rítus a konklávét
követően.
A bejelentést
mindig
a
protodiakónus bíboros teszi latin nyelven a
Szent Péter-bazilika ballusztrádjáról. A
bejelentés után megjelenik a megválasztott új
pápa ugyancsak a Szent Péter-bazilika
-
Wersja 01 01 2017.
ballusztrádján, és az első Urbi et Orbi áldását
adja a téren összegyűltek jelenlétében.]
habilis
[stosowny,
zdolny
(do
czegoś),
odpowiedni] – (lat.) habilis; ügyes, jártas,
gyakorlott, alkalmatos, képesített;
habilitacja [śrdw.łac. habilitatio 'jw.' z łac.
habilitas 'zdatność' od habilis 'zdatny;
zręczny' z habēre; 1. postępowanie mające
na celu uzyskanie stopnia doktora
habilitowanego;
2. stopień
doktora
habilitowanego; 3. rozprawa naukowa,
którą trzeba przedstawić, by uzyskać ten
stopień] – (lat.) habilitatio; habilitáció,
alkalmasság; habilitálás [valamely állásra,
hivatalra való képesség kimutatása];
tudományos fokozat odaítélése; (egyetemi)
magántanári képesítés; főiskolai előadások
tartására szóló jogosítvány.
habilitacyjny, -a, -e [dotyczący habilitacji] –
habilitációs
habilitas ('zdatność') – (lat.) habilitas, valamire
való képesség
habilitować [1. przeprowadzić, przeprowadzać
czyjąś habilitację; 2. habilitować się uzyskać, uzyskiwać stopień doktora
habilitowanego] – habilitálni, magántanári
képesítést adni; (magát) valamely állomásra,
hivatalra
való
képességét
kimutatni;
különösen valamely tantétel fölött való
vitatkozással azon jogot elnyerni, hogy az
egyetemen előadásokat tarthasson
habilitować się [uzyskać stopień doktora
habilitowanego] – habilitálni, magántanári
képesítést szerezni
habilitowanie – habilitás
habilitowanie się – habilitálás, magántanári
képesítés megszerzése
habilitowany [taki, który uzyskał habilitację] –
habilitált; magántanári képesítést szerzett
habit (łac. habitus - ubiór, strój) [1. ubiór
zakonny; 2. długi, bogato szamerowany
kaftan męski, modny we Francji w XVIII
w.] – habitus (lat. habitus - öltözet, viselet) [1.
külső megjelenés, ruházat, öltözet; szerzetesi
ruha, csuha, szerzetesi ruha, reverenda; 2.
hosszú, gazdagon díszített férfi öltözék (a
XVIII. sz.-ban, Franciaországban); 3. öltözet
(lat. habitus): a testet fedő kelmék
összessége, mely rendes körülmények között
összhangban van az egyéniséggel. Az öltözet
az ember ismertetőjele, lelkének tükre,
bensőjének kifejezése, helyzettől, feladattól,
állástól függően (hivatali, szolgálati, munka-,
ünnepi, liturgikus, egyenruha).]
habit franciszkański [habit - nazwa stroju
zakonnego; skład takiego stroju u
franciszkanów: tunika, kaptur, pasek
(cingulum) - sznur z trzema węzłami,
1928
oznaczającymi trzy śluby składane przez
zakonników (czystość, posłuszeństwo i
ubóstwo).] – habitus (lat. habitus - öltözet,
viselet) ferences csuha v. kámzsa [a szerzetesi
viselet neve; a viselet részei a ferenceseknél:
tunika, kapucni, öv (cingulum) - zsinór három
csomóval, ami a három szerzetesi fogadalomra
vonatkozik (tisztaság, alázat, szegénység)]
habit nie czyni mnicha – [nem a kámzsa teszi a
szerzetest ] nem a ruha teszi az embert
habit (zakonny) [1. ubiór zakonny; suknia
zakonna męska lub żeńska (po łac. habitus
od habeo – mam); 2. długi, bogato
szamerowany kaftan męski, modny we
Francji w XVIII w.] – szerzetesi ruha,
csuha; (dawno) XVIII. sz-i hosszú, bő,
zsinórozott francia divatú férfi kaftán
habitat [środowisko, w którym osobniki danego
gatunku
znajdują
najdogodniejsze
warunki do życia] – a biotóp része
habituacja [stopniowy zanik lub słabnięcie
reakcji organizmu na wielokrotnie
powtarzający się bodziec] – habituáció [a
beérkező, általában ritmikus vagy állandó
ingerekhez való hozzászokás]
habitualny, -a, -e [właściwy danej osobie] – (lat.)
habituális; szokásos, megszokott
habitus (habit) [1. ogół właściwości osobnika
składających się na jego wygląd i
zachowanie; 2. w biologii: ogół cech i
właściwości osobnika składających się na
jego wygląd, zachowanie, świadczących o
jego rozwoju; 3. stan] – (lat.) habitus
[Skolasztikus eredetű kifejezés; olyan tartós
állapot vagy meghatározottság, amely
egyszersmind a cselekvésre való képesség
is.]; 1) külső testi állapot, alkat v. külső
megjelenés, test magatartása s több efféle:
habitus optimus; habitus corporis, oris;
habitus brevis, alacsony termet. Innen. A)
átalán külső, minőség: habitus illarum
regionum, armorum, temporum. B) ruházat,
öltözet, viselet (többnyire újk.); valamint
cultus, ugy ez is bővebb kifejezés mint
vestis, s magába foglalja pl. az egész
készületet,
fegyvert,
ékességeket,
drágaságokat s több efféléket: habitus
Romanus, habitus pastorum. 2) elvont
tárgyról, arány, mivolt, természet, állapot:
habitus orationis, naturae, fortunae novae;
küln. habitus animorum s több efféle lelki
állapot, kedélyhangulat, gondolkozásmód:
virtus est habitus animi naturae modo atque
rationi consentaneus; habitus rationis,
virtutis szellemi állapot v. minőség, mely
szerint valaki értelemmel bir és erényes. 3)
(bölcsészet) szerzett sajátság, egyéni
sajátságosság.; 4. (orvosi) a beteg külseje,
-
Wersja 01 01 2017.
amelyről megállapítható, hogy
betegségekre hajlamos; testalkat
milyen
habitus; magatartás, viselkedésmód; szerzetes
hivatása; (a lat. habere, ‘bír’, ‘önmagát
birtokolja’ szóból; gör. megfelelői: hexisz,
katasztéma, szkéma): 1. készség, a képesség
maradandó felkészültsége a cselekvésre. - a)
Filozófiailag. A szó eredeti értelmében
birtoklás, ezért a valamitől megfosztottsággal
(privatio) áll szemben, de önbirtoklás is, így
olyan minőség, amely a létbeli alapokra
(animus, figura) mutat vissza, annak kifejezése
(gestus, habitudo), uakkor magatartás (mos =
erkölcs), állapot (status), mint amilyen a
sportolónál a beidegződés, az edzettség, a
gyakorlottság. A habitus kifejezést Arisztotelész
alkalmazta először. Háttere a potencia-aktuselmélet, mintegy átmenet a kettő között. A lelki
képességek vonalán áthidalja személyes és
tárgyi vonatkozás, aktív és passzív oldal,
szabadság
és
szükségszerűség,
lét
és
tevékenység feszültségi pólusait. - b)
Lélektanilag. Több mint hajlam, képesség,
inkább szokás, magatartás. Aquinói Szt Tamás
meghatározása: a képesség meghatározottsága,
mely olyanná alakítja, hogy bármikor a
természetének megfelelő tökéletesség irányába
képes lendülni. Ennek ellenére szokás
(tárgyilag v. alanyilag) rossz habitusról is
beszélni. A habituális (habitusainkat érintő)
formálás kihat mind a lét-, mind a cselekvési
rendre (entitatív ill. operatív habitus). A
cselekvésbeli habitus úgy alakítja a képességet,
hogy az abból kiinduló tettek meghatározott
minőséget nyerjenek, tehát valamilyen hatás ne
“véletlenül”, hanem biztosan bekövetkezzék.
Így a habitus annak tudatával jár, hogy
valamit könnyedén meg tudunk tenni. A
habitus bizonyos hatásokat elnyom, mások
előtt szabaddá teszi az utat. A tanulási
folyamat elengedhetetlen része. habitusnak
nevezhetjük a gondolkodásmódot és az erkölcsi
magatartást is. Szt Tamás is megfigyelte, hogy
egyik v. másik erény gyakorlására bizonyos
készséget hordozunk, s a modern lélektan is
igazolta, hogy a testi összetevők kihatnak
gondolkodásunkra, akarásunkra, erkölcsi
cselekvésünkre. Erre épülnek a tipológiai
kutatások (Kretschmer, Jung, Sprenger és
mások): uolyan alkatú emberek hasonlóan
reagálnak hasonló helyzetekre. Természetesen
a típus még nem személyiség, a hajlam nem
moshatja el mindenestől az ember szabadságát.
Tipikus
magatartásformákkal,
alapreakciókkal
mindenesetre
a
lelkipásztorkodásnak is számolnia kell. A
habitus problematikájával igen behatóan
foglalkozik az amerikai tanulás-elmélet és a
ném. struktúra-pszichológia. Lényegében a
pszichoanalízis és az újpszichoanalízis is a
habitus-képződés és habitus-képzés elméletét
adja. Tény, hogy a testi és a lelki, a tudatos és
az
öntudattalan
összetevők
egyaránt
belejátszanak egy-egy cselekvésbe. Ezek közt
kitüntetett helye van az ismétlődésnek, a
megszokásnak, tehát a habitusnak, amely
“automatikussá” teheti egy-egy tettünket. Az
1929
igazi habitus azonban nem a külső megszokás,
hanem az alapmagatartás, a tudatosan
irányított célratörekvés, amely valamely érték
kitartó igenlésére épül. Ilyen értelemben a
habitus az “önmagunkhoz való hűség”, uakkor
a “léthez való hűség” is. A helyes cél által
irányított állandó gyakorlás elmélyíti a
készséget, hogy uazt a tettet bármikor meg
tudjuk tenni, ez belső örömet vált ki, s ez is
segít, hogy a cselekmény a személyiség
mélyében
gyökerezzék
s
annak
tökéletesedéséhez vezessen, ahogy azt már Szt
Tamás is hangsúlyozta. - c) Erkölcsileg. Mivel a
külső megszokás nem tudatos, nem igazi
habitus, erkölcsi cselekedetről csak akkor
beszélhetünk, ha a tett tudatos és akart. A jó
erkölcsi habitusok az erények, a rosszak a
víciumok. - d) Természetfölötti habitus a
megszentelő kegyelem.
Habor, Chabor (łączyć) [dopływ rzeki Eufrat,
nad którym rozmieszczono Źydów w
niewoli babilońskiej] – Habor (az
Eufrát esz mellékfolyó ja)
hacel [zob. hacel] – patkószeg
hacjenda [1. gospodarstwo rolne w Hiszpanii i w
krajach Ameryki Łacińskiej; 2. dom
mieszkalny wraz z zabudowaniami
gospodarczymi w takim gospodarstwie] –
hacienda
HACCP (ang. Hazard Analysis and Critical
Control Points) [System Analizy Zagrożeń
i
Krytycznych
Punktów
Kontroli
Krytyczne Punkty Kontroli, zwany dalej
"systemem HACCP" - postępowanie
mające
na
celu
zapewnienie
bezpieczeństwa
żywności
przez
identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń
z punktu widzenia wymagań zdrowotnych
żywności
oraz ryzyka wystąpienia
zagrożeń podczas przebiegu wszystkich
etapów produkcji i obrotu żywnością
produktami spożywczymi; system ten ma
również na celu określenie metod
eliminacji lub ograniczania zagrożeń oraz
ustalenie działań korygujących.] –
HACCP (mozaikszó, a tevékenység angol
szavainak kezdőbetűiből állították össze:
Hazard Analysis and Critical Control Points
(veszélyelemzés és kritikus ellenőrzőpontok))
[A HACCP rendszer célja az élelmiszerbiztonság elérése.]
haczyk [1. zakrzywiony kawałek metalu lub
plastiku, służący do zawieszania na nim
czegoś lub używany do zamykania drzwi,
okna itp.; 2. przymocowany na końcu
wędki zakrzywiony drut służący do
łowienia ryb; 3. pot. podchwytliwe pytanie
lub szczegół wprowadzający w błąd;
4. zakrzywiony, zwykle ostro zakończony
narząd u niektórych zwierząt i roślin;
-
Wersja 01 01 2017.
5. daw. pogrzebacz] – horog, kampó;
kampós szeg, horog; (átv.) kifogás, kibúvó
haczyk do pieca – piszkavas
haczyk u drzwi – sarokvas, ajtósarokvas
haczyk u haftki – kapocs-kampó
haczyk u wędki – halászhorog, horog, horogkampó
haczykowato – kampósan, horogalakúan
haczykowaty, -a, -e [zakrzywiony jak haczyk] –
kampós, kampószerű; horgas
haczykowaty dziób – kampós csőr
haczykowaty nos – horgas orr
haczykowy, -a, -e – horgos, horogHadad, Adad, Hadar (silny, ostry) [1. Syn
Badada (Bedada), król Edomu. 2.
Edomita z rodziny królewskiej, zabrany w
dzieciństwie do Egiptu, a gdy dorósł,
faraon dał mu za żonę siostrę żony swojej.
Później wrócił do Izraela i zadawał
trudności Salomonowi, co działo się na
polecenie Boga. 3. Syn Ismaela (Izmaela).
4. Król Edomu, następca Balanana, BaalChanana. Widocznie był to tytuł królów
Edomu.] – HADÁD (vadság; mennydörgő
erős, éles; a hatalmas; örvendező,
ujjongásban kitörő). [1. Ábrahám unokája,
Izmáel (1) nyolcadik fia (1Móz 25,15; 1Krón
1,30). 2. Edom (2) királya (1Móz 36,35;
1Krón 1,46). 3. Edomita király (1Krón 1,50),
"Hadár"-nak is nevezik (1Móz 36,39). 4.
Edomita fejedelem Salamon idejében (1Kir
11,14-25). 5. Szíria legfőbb istensége, a
mennydörgés és viharok istene.]
Hadad-Rimmon [według biblijnej Księgi
Zachariasza 12,11 - miejsce na równinie
Megiddo.
Utożsamiana
z
miastem
Rummana w Izraelu, przy drodze nr 66 z
Janin do Hajfy.] – HADÁDRIMMON
(Hadád és Rimmon; a gránátalma Hadádja;
Rimmon hatalmasa; a vidáman ordító). [A
siralom helye Megiddó síkságán (Zak
12,11).]
haderlok
[handlarz starzyzną; szmaciarz
(handlarz
makulaturą,
zajęcie
archaiczne)]
–
[Słowniczek
języka
śląskiego] rongyszedő
Hades (Hades "niewidziany") [1. w mitologii
greckiej oznacza zarówno państwo
zmarłych, jak i boga–władcę tego
podziemnego świata zmarłych. - Hades był
bogiem świata podziemnego i umarłych;
nazywany był także Plutonem (gr.
Πλούτων, od wyrazu πλοῦτος plutos —
"bogactwo") i pod tym imieniem
występował w mitologii rzymskiej (łac.
Pluto). Imię to nadane mu zostało ze
względu na niezmierzone bogactwa świata
podziemnego.
Nazywano
go
także
Agesandros ("prowadzący ludzi"). Hades
1930
był jednym z 12 bogów olimpijskich,
mimo że nie uczestniczył w biesiadach
olimpijskich. 2. wyraz grecki, który
odpowiada hebrajskiemu Szeolowi (zob.).
Oznacza też niekiedy samo miejsce mąk
potępieńców (= gehenna, piekło)] – (gör.)
Hádész („láthatatlan”); (hitrege) alvilág v. az
alvilág istene; a holtak ura a görög
mitológiában; (bibl.) POKOL, SEOL és
GYEHENNA
Hadis (arab. la ‫ال حدي ث‬-hadith, w liczbie mnogiej
(htidaha ‫[ أحادي ث‬opowieść przytaczająca
wypowiedź proroka Mahometa, jego czyn
lub milczącą aprobatę. Każdy hadis
składa się z tekstu (matn) i łańcucha
przekazicieli (isnad). Hadisy tworzą sunnę
(Tradycję) – najważniejsze po Koranie
źródło muzułmańskiego prawa szariatu.
Początkowo były one przekazywane ustnie
poprzez łańcuch przekazicieli. Według
tradycyjnego
poglądu
uczonych
muzułmańskich przyczyniło się to do
powstania wielu fałszywych hadisów,
które
miały
wspierać
interesy
poszczególnych grup i w ok. 200 lat po
śmierci proroka było ich już około 200 tys.
Uczeni arabscy przystąpili więc do
wnikliwego badania tych przekazów,
sprawdzając
łańcuch
przekazicieli
każdego hadisu. Na podstawie owych
badań
stworzyli
zbiory
hadisów
uznawanych za autentyczne.] – A Hadísz
(‫ اااااا‬nemzetközi átírás: al-ḥadīth,
angol nyelven: Hadith) [Mohamed próféta
életéről, személyéről és tanításairól, illetve
más korabeli muzulmánok tetteiről és
szavairól összegyűjtött szájhagyomány útján
terjesztett közlések gyűjteménye. Az iszlám
legtöbb
irányzatában
az
isteni
kinyilatkoztatás hiteles forrásának tartják, a
Koránt követően, másodikként (de például a
koraniták csak az utóbbit). A hadíszokat a
Mohamed halálát követő két évszázadban
gyűjtötték össze és a szunnával ellentétben,
amely a régi muszlim közösség szokásait
foglalja össze,
a
hadísz kizárólag
szájhagyomány útján terjesztett közlés volt,
mielőtt lejegyezték és kodifikálták volna
azokat. ― A hadísz életrajzi adatokkal
szolgál a próféta életéről, az egyes koráni
versekről és az iszlám törvényekről. Már
korán kialakult a hadísz-kritika tudománya,
amely
megpróbálja
megállapítani
a
továbbadók hitelességét és a továbbadási
láncok folytonosságát. A kritikusok a
közvetítők megvizsgálásán túl a szöveget is
elemezték és az illogikus, túlzó vagy a
Koránnak
ellentmondó
jelentéseket
szelektálták. A kitalációk és hamis tanítások
léte ismert volt a történelem során, azonban
-
Wersja 01 01 2017.
csak a 20. században kapott nagyobb
figyelmet a tudományos körökben.]
hadova, hadowa; hadowanie (cyg. mówienie) –
(cigány) hadova; beszéd
hadowanie mieszanki – zagyvaság hadoválása
hadra [szmata] – [Słowniczek języka śląskiego]
rongy, rongydarab
Hadrian [imię męskie. Jego inną formą jest imię
Adrian. Wśród patronów - papież
Hadrian III, święty. Żeńska forma:
Hadrianna.] – Adorján [férfinév az Adrián
név régi magyar alakváltozata. Jelentése: (a
Velence tartományban levő)
Hadria
városából való, azaz: hadriai.]
Hadrian I (lub Adrian I) [papież w okresie od 1
lutego 772 do 25 grudnia 795] – I. Adorján
[az egyház történelmében 96.-ként a pápai
trónon. 23 éven, 10 hónapon és 25 napon
keresztül ő uralta a keresztény egyház ügyeit.
Egyike a leghosszabb pontifikátust megélő
egyházfőknek.]
Hadrian II, (792 – 14 grudnia 872) [papież w
okresie od 14 grudnia 867 do 14 grudnia
872.] – II. Adorján [a történelem 107.
pápája. Immár harmadjára ajánlották fel neki
a megtisztelő címet, és ezúttal sem akarta
elvállalni a keresztény egyház vezetését, de
végül mégis rábeszélték az egyházfőségre. A
75 évesen trónra ülő Adorján minden
erejével igyekezett lépést tartani energikus
elődjével. A keresztény erkölcs és az egyházi
rend jegyében közvetített Nagy Károly
leszármazottjai között, és összehívta a
nyolcadik egyetemes zsinatot.]
Adrian III, Hadrian III (łac. Hadrianus III) (ur. w
Rzymie, zm. we wrześniu 885 w
Spilamberto w prowincji Modena) [święty
Kościoła katolickiego, papież] – III. Szent
Adorján [a 110. pápa a katolikus egyház
történelmében. Egy olyan korban uralkodott
rövid ideig, amikor Itáliát és egész Európát
bizonytalanság és felfordulás uralta. Így nem
csoda, hogy Adorján pontifikátusáról alig
tudunk valamit.]
Hadrian IV, łac. Hadrianus IV, także Adrian IV,
łac. Adrianus IV, właśc. Nicholas
Breakspeare, pol. Mikołaj z Albano (ur. ok.
1100, zm. 1 września 1159) [papież od
1154, z pochodzenia Anglik, augustianin;
syn mnicha Roberta z St Albans (właśc.
Abbots Langley koło St Albans).] – IV.
Adorján (1100 k. – 1159. szeptember 1.) [a
történelem 169. pápája. Az egyház
történetének egyedüli angol származású
vezetője igen következetes és szigorú
uralkodóként lépett hatalomra. A pápaság
jogait és érdekeit mindenkivel szemben
védte, amely feszültséget okozott Barbarossa
Frigyes birodalma és a Laterán között. Öt
1931
éves pontifikátusa alatt a pápaság politikai
ereje jelentősen megnövekedett Itáliában, de
ugyanez
vonatkozik
Európára
is.
A magyar nyelvű szövegek gyakran IV.
Hadrián néven említik.]
Hadrian V, również Adrian V (łac. Hadrianus V
wcześniej Ottobono Fieschi), (ur. ok. 1215
w Genui - zm. 18 sierpnia 1276 w Viterbo,
Włochy) [papież w okresie od 11 lipca
1276 do 18 sierpnia 1276. Był bratankiem
papieża Innocentego IV.] – V. Adorján
(1215 k. – 1276. augusztus 18.) [a katolikus
egyház történetének 186. pápája. Alig több
mint egy hónapos pontifikátusa a klérus felső
részének megosztottságát tükrözi. Ráadásul a
korabeli források alapján következtetni lehet
rá, hogy Adorján nem biztos, hogy a
legmegfelelőbb klerikus volt az egyház
legfőbb hivatalának betöltésére. Mind
jellemben, mind rangban elmaradt a köznép
által elvárttól. Pontifikátusának szinte nem
maradt
fenn
egyetlen
érdemleges
momentuma sem, de a tiara előtti
diplomáciai szolgálatai igen fontosak
voltak.]
Hadrian VI (łac. Hadrianus VI), (właściwie
Adriaan Florenszoon Boeyens), (ur. 2 marca
1459 w Utrechcie, zm. 14 września 1523 w
Rzymie) [papież od 9 stycznia 1522 do 14
września 1523), humanista renesansowy,
filozof i teolog.] – VI. Adorján pápa (eredeti
nevén: Adriaan Florenszoon Boeyens;
Utrecht, 1459. március 2. – Róma, 1523.
szeptember 14.) [a 218. római pápa.]
Hadsyba, Chefsiba (moje upodobanie jest w
niej) [matka króla judzkiego Manassesa, a
żona judzkiego króla Ezechiasza] –
HEFSIBA (gyönyörűségem benne lelem,
gyönyörűségem rajta nyugszik) [1. Ezékiás
(1) felesége, Manassé (3) király anyja (2Kir
21,1). 2. Sion (I) jelképes neve (Ézs 624).]
hadż [hadż pielgrzymka do Mekki (powinność
religijna muzułmanów).] – (ar.) hadzs;
zarándoklás Mekkába, a muzulmánok szent
helyére a Kábához, v. Medinába, Mohamed
sírjához; a mohamedánok legnagyobb
zarándoklata Mekkába
hadż
-
Wersja 01 01 2017.
hadżi [muzułmanin, który odbył pielgrzymkę do
Mekki] – hadzsi, a Mekkába zarándokolt
mohamedán hívő; Mekkába v. Medinába
zarándokló v. ilyen zarándokutat megtett
mohamedán
Haereditas [znaczy w prawie polskiem
dziedzictwo dóbr, dobra ziemskie; nie
znaczy spadku, który się zwał successio.
Haeres znaczy właściciel dóbr; jure
haereditario – prawem dziedzictwa
ziemskiego; jure obligatorio – prawem,
tytułem zastawu.] – (lat.) haereditas;
örökség; [H. delata, kinált vagyis az az
örökség, melyet az illető megszerezhet, ha
akarja; H. acquisita, megszerzett örökség: H.
fidei commissaria, hitbizományi, H. jacens,
fekvő örökség]
"hearesis" [jest anagramem, którego formą
wyjściową jest greckie "haeresis". Słowo to
po polsku oznacza "herezję".] – (gör.)
haeresis; eretnekség, tévtanítás
hafciarka
[1. kobieta
zajmująca
się
haftowaniem; 2. maszyna do haftowania]
– (kobieta) hímzónő, (maszyna) hímzőgép
hafciarnia
[pracownia
hafciarska]
–
hímzőműhely
hafciarski, -a, -ie [dotyczący haftu, hafciarek lub
hafciarzy (np. ścieg hafciarski, zakład
hafciarski)] – hímzőhafciarstwo [rzemiosło artystyczne obejmujące
wykonywanie haftów] – hímzőművészet;
hímzés
hafciarz
[mężczyzna
trudniący
się
wykonywaniem haftów] – hímző; (tréf.)
kópé, hazug, hazudozó ember
hafcik [zdrobnienie od: haft] – apró hímzés;
hímzett szegély
hafefobia (łac. haphephobia) [chorobliwy lęk
przed dotknięciem. Odnosi się do sytuacji
w której ktoś nas dotyka jak i do sytuacji,
kiedy my czegoś lub kogoś dotykamy.
Znany także jako afefobia, hafofobia,
hapnofobia, haptefobia, haptofobia oraz
tiksofobia.] – érintéstől v. tapintástól,
megérintéstől való félelem
haferfloki [płatki owsiane] – [Słowniczek języka
śląskiego] zabpehely
hafis, hafiz [tytuł honorowy muzułmanina
znającego Koran na pamięć] – (arab)
hafiz; az arab világban olyan tudósok
megtisztelő címe, akik az egész Koránt
könyv nélkül tudják
hafn [pierwiastek chemiczny, stalowoszary,
trudno topliwy metal] – (vegytan) hafnium;
a Hafnium elnevezésű kémiai elemet (Hf)
Hevesy György fedezte fel 1922-ben. Ma a
Hafniumot pl. atomreaktorok
szabályzórúdjainak gyártásánál használják,
1932
korrózió-ellenálló és egyéb jó tulajdonságai
miatt. Egyes Hafnium ötvözetek
olvadáspontja 4000 0C felett van.
haft [1. ornament wyszyty na tkaninie;
2. wyszywanie takiego ornamentu; 3.
materiał tekstylny, którego sploty mogą
być aranżowane w wiele różnych
sposobów za pomocą przędzy hafciarskiej,
tworząc wzór lub ozdobę. Rozróżniamy
jednoczęściowe, odzieżowe, przeznaczone
na firanki, itp.] – (eredmény) hímzés [1.
Ruhadarabokon,
lakástextíliákon
stb.
alkalmazott díszítési eljárás, a varráshoz
sokban hasonló művelet. Kézzel vagy géppel
készíthető, tű és hímzőfonal segítségével,
különféle öltéstípusok felhasználásával. 2.
(hímzővászonra) Egyszerű Szőttes vagy
durva
szövésű,
természetes
pamut
alapszínben, kihímezve láncöltéssel, világos
krémszínű vagy sokszínű gyapjúszállal.
Puha, de nehéz, jól mutat függönynek,
pármának, rolónak, laza takarónak. Mosható,
de előbb Próbáljuk ki egy kis darabon.]
haft angielski [haft o dziurkowanym wzorze] –
angol hímzés
haft angielski
haft drabinkowy [haft o ażurowym wzorze
przypominającym szczeble drabinki] –
létrás hímzés
haft gałązkowy [haft w kształcie stylizowanej
gałązki] – ágas v. gallyszerű hímzés
haft koronkowy – hímzett csipke
haft koszykowy [1. rzem. artyst. rytmiczne
przeplatanie szeregu ściegów pionowych
ściegami poziomymi; 2. haft powstający z
przeplatania się szeregu ściegów
poziomych z pionowymi] – kosárhímzés
-
Wersja 01 01 2017.
haft krzyżykowy – keresztszemes hímzés
haft ludowy – népi hímzés
haft Madeira [lekka bawełniana tkanina,
produkowana splotem płóciennym, która
jest ozdobiona na całej powierzchni
haftem. Stosowana na damskie sukienki i
bluzki, ozdobne kołnierzyki, mankiety,
itp.] – Madeira hímzés [Finom batisztra vagy
lenszövetre készült fehér, lyukacsos hímzés,
amely folytonos indaszerű mintázatot
eredményez. Női ruhák, blúzok, gallérok,
kézelők, terítők stb. díszítésére használják.]
haft maszynowy – géphímzés; gépi hímzés; géppel
való hímzés; az így hímzett dísz
haft pięknie odrobiony – szépen kidolgozott
hímzés
haft płaski – lapos hímzés
haft ręczny – kézi hímzés
haft sukmany – szűrhímzés
haft typowy dla regionu Kalocsy / Matyó –
kalocsai / matyó minta
haft wypukły – domború hímzés
haftka (z niem. Heftel, Heftchen) [1. druciana
zapinka, używana do zapinania różnych
części garderoby; 2. uszko tej zapinki; 3.
sponka, służyła do spięcia, srebrna na
rogach
kształtnie
spinała
obuwie,
mosiężna ukryta żupan od szyi do pasa i
kontusz poniżej wyłogów, brylantowa
zdobiła czasem kapelusz lub ubiór kobiecy
(Ł. Gołębiowski). W staropolszczyźnie w
znaczeniu haftki używane były także
niekiedy wyrazy: kolce, knafel, zapona,
sponka, spinka. Dla dwuch części
składowych
haftki
posiada
język
staropolski dwie nazwy: uszko haftki
zowie się „kobyłką,” a haczyk „konikiem.”
Haftek dostarczali iglarze. 4. rodzaj spinki
1933
służącej do połączenia dwu części
kostiumu w sposób luźny i łatwy do
odpięcia. Używana też dla uzyskania
gładkiej powierzchni, bez zmarszczek.
Składa się z uszka, czyli kobyłki, oraz
haczyka, czyli konika, i podobnie jak
guzik
była
niegdyś
przedmiotem
ozdobnym, biżuterią. Haftka spinała
obuwie lub zamiast agrafy zdobiła
damskie kapelusze. Potem stała się rzeczą
użytkową i tanią, ukrytym szczegółem
garderoby.
Tak
mosiężne
haftki
niewidoczne pod spodem łączyły poły
żupana aż do pasa, a kontusza w części
górnej. 5. sprzączka metalowa, składająca
się z dwóch części, przeznaczona do
zapinania odzieży. Obecnie szczegół
garderoby raczej ukryty (np. haftek
używa się w zapięciach biustonoszy),
niegdyś stanowiły element biżuterii i
ozdobę stroju. W języku staropolskim
uszko haftki nazywano „kobyłką” a
haczyk „konikiem”.] – (ném. Heftel)
kapocs, ruhakapocs; csat
haftować (haftuje) [1. wyszywać wzór na
tkaninie; 2. pot. wymiotować] – hímezni;
(átv.) díszíteni, feldíszíteni; dagélyosan
beszélni, ripacskodni; túlozni, hazudozni,
össze-vissza beszélni
haftować jedwabiem – selyemmel hímezni
haftować na maszynie – géppel hímezni
haftować ręczne – kézzel hímezni
haftować złotem – arannyal hímezni
haftowanie [] – (folyamat) hímzés; hímzett felület
haftowanie maszynowe [Haftowanie za pomocą
maszyny
hafciarki
Haftowanie
wykonane
na
maszynie
hafciarce
tworzone jest przynajmniej przy pomocy
dwóch zestawów nici, górnych i dolnych.
Taki haft jest imitacją haftu ręcznego, lecz
w przeciwieństwie do niego gdzie każdy
motyw haftowany jest oddzielnie, haft
maszynowy
wykonywany
jest
bez
przerywania nici między poszczególnymi
motywami.] – gépi hímzés [A gépi
hímzéshez legalább két fonal kell: az egyik a
mintát alkotó felső fonal, a másik a felső
fonalat lekötő hurokfogó-fonal. Ma már
szinte valamennyi kézi hímzési technika
utánozható gépi hímzéssel.]
-
Wersja 01 01 2017.
haftowany, -a, -e – hímzett
hafty artystyczne – művészi hímzés
hafty ludowo – népi hímzés
Haga (niderl. Den Haag, dawna nazwa oficjalna:
's-Gravenhage) [miasto w zachodniej
Holandii nad Morzem Północnym. Haga
pełni funkcję stolicy administracyjnej
Holandii, natomiast stolicą konstytucyjną
jest Amsterdam. Haga jest także
największym miastem i stolicą prowincji
Holandia Południowa (Zuid Holland).] –
Hága (hollandul eredetileg 's-Gravenhage,
hivatalosan Den Haag) [Hollandia harmadik
legnagyobb városa Amszterdam és
Rotterdam után 475 580 fős lakosságával (az
agglomeráció lakossága 600 000 fő) és 100
km²-es területével. Az ország nyugati részén
helyezkedik el, Dél-Holland tartomány
székhelye.]
Hagada, hagada [w judaizmie: część tradycji
wyjaśniania
Tory,
niezwiązana
z
przepisami
religijnymi]
–
(héber.)
Haggada; A zsidó imakönyv egy része; az
egyiptomi kivonulás elbeszélése, Pészah első
két estéjére, a Széder estekre. [1. a Talmud
egy része; 2. az Ószövetség tanító, oktató
népszerű magyarázata; 3. a zsidó húsvét két
első estjének ima- és szertartásrendje; 4.
Elbeszélés, tanítás; a Talmud-i irodalomban
bibliai szövegek építő célzatú magyarázata.]
1934
Hagia Sofia (gr. Ἁγία Σοφία Hagia Sophia, tur.
Ayasofya) [kościół w Stambule (dawny
Konstantynopol). Kościół Mądrości Bożej,
zwany również Wielkim Kościołem.
Monumentalna świątynia bizantyjska,
uważana za najwspanialszy obiekt
architektury i budownictwa całego
pierwszego tysiąclecia naszej ery. Była to
najwyższa rangą świątynia w Cesarstwie
bizantyjskim, katedra patriarsza oraz
miejsce modłów i koronacji cesarzy. W
ciągu wieków niedościgniony wzór
świątyni doskonałej i niemal symbol
Kościoła bizantyjskiego. Została ona
ufundowana
przez
Justyniana
I
Wielkiego, w obecnym kształcie powstała
w okresie od 23 lutego 532 do 27 grudnia
537. Po zdobyciu Konstantynopola przez
Turków w 1453 zamieniona na meczet
(wtedy m.in. dobudowano minarety).
Świątynię miał przyćmić wybudowany w
XVII wieku Błękitny Meczet. Obecnie
muzeum.
Nazwa
kościoła
znaczy
dosłownie "Święta Mądrość" i odnosi się
do jednego z atrybutów Boga.] – Hagia
Szophia (görög betűkkel: Ἁγία Σοφία;
latinul: Sancta Sophia; törökül: Ayasofya;
újgörögösen: Ajía Szofía; a név jelentése:
Szent [= isteni] Bölcsesség) [bizánci építésű
hajdani ortodox bazilika Isztambulban,
Törökországban.
Később
mecsetként
használták, ma múzeumként látogatható. A
mai Hagia Szophia és előzményei neve
kezdetben csak Nagytemplom (Megalé
Ekklészia; Ecclesia Magna) volt. Az akkori
általános közvélekedés szerint nem volt
hozzá fogható méretű templom az egész
korabeli „keresztény világ”-ban. A Hagia
Szophia az utolsó jelentős alkotása a késő
ókori építészetnek, és egyben az első
képviselője annak a specifikusan bizánci
architektúrának, melynek szellemében az
épület domináns eleme a kupola.]
-
Wersja 01 01 2017.
hagiograf [pisarz pisujący hagiografie] –
hagiográfus,
szentek
életrajzírója,
hagiográfia szerzője
hagiografia [1. dział piśmiennictwa kościelnego
obejmujący żywoty świętych oraz legendy
o nich; 2. iron. opisywanie czyjegoś życia
w sposób bezkrytyczny i bardzo
pochlebny] – (gör.) hagiográfia; a szentek
életének leírása és kutatása; célja a szentek
életében a természetes és természetfölötti
világ találkozásának hiteles és tudományos
bemutatása [Diós István: A szentek élete A
Szent István Társulat kiadásában]
hagiograficzny, -a,-e – hagiográfiaihagiograficznie – hagiográfiai módon
hagiolatria – (gör.) hagiolátria; a szentek tisztelete
v. imádata
Hagiosoritissa
(gr.)
[typ
ikonograficzny
przedstawiający stojącą Bogurodzicę
ukazaną prawie z profilu, z uniesionymi w
geście modlitwy lub prośby dłońmi.
Niekiedy w górnej części kompozycji
pojawia się Chrystus w półpostaci. Typ
ten
powstał
prawdopodobnie
pod
wpływem
ikony
Bogurodzicy
przechowywanej w kaplicy (soros), gdzie
w
Konstantynopolu
w
dzielnicy
Blachernai przechowywano jej płaszcz.] –
Szűzanya ábrázolási mód
1935
Copy of the 12th c. Byzantine Hagiosoritissa icon in
Mt.Sinai – XII. sz.-i ikon másolat
haik [1. strój z materiału owijanego spiralnie
dokoła ciała, noszony w krajach
arabskich; 2. sztuka lekkiej materii
wełnianej,
charakterystyczny
strój
arabski. Mężczyźni drapują biały haik na
głowie i przytrzymują go ciemnym
sznurkiem wełny lub niezbyt sztywną
obręczą. Kobiety wychodząc z domu
okrywają
twarz
czarnym
haikiem
pokazując jedynie oczy. 3. strój arab. z
materiału owijanego spiralnie dokoła
ciała] – (arab) haik; különösen az északafrikai mohamedán nők felső ruházatát
alkotó köpenyszerű ruhadarab
haiku [gatunek japońskiej poezji lirycznej] –
haiku [a japán költészet egyik jellegzetes
versformája, mely a 20. század elejétől egyre
több nyelv irodalmában megjelent. Három
sorból áll, melyek rendre 5, 7 és 5 morásak
(a fordításokban szótagosak).]
Haiti, Republika Haiti (fr. Haïti, République
d'Haïti; haitański Ayiti, Repiblik d Ayiti)
[państwo
w
Ameryce
Środkowej,
-
Wersja 01 01 2017.
zajmujące część wyspy Haiti na Morzu
Karaibskim w archipelagu Wielkich
Antyli.
Graniczy
z
Republiką
Dominikany] – Haiti [A közép-amerikai
Hispaniola sziget nyugati részén fekvő,
egyharmad magyarországnyi állam 1804-ben
nyerte el függetlenségét. A Kolumbus
Kristóf által felfedezett szigeten található
egykori francia gyarmat régebben "Saint
Dominique" néven volt ismert. A Haiti
országnév jelentése: "hegyekkel borított".]
haja [awantura, kłótnia, bijatyka] – [Słowniczek
języka śląskiego] aventure; kaland; botrány,
veszekedés; szóváltás, civakodás; verekedés,
dulakodás
hajcować [1. palić ogień w piecu; 2. hajcować się
- intensywnie palić się; 3. pot. palić
intensywnie w piecu, w kuchni węglowej
itp.; 4. palić, grzać, ogrzewać] – tüzet
gyújtani a kemencébe; intenzíven égni;
melegíteni
hajcować się [pot. o ogniu: palić się dużym
płomieniem] – nagy lánggal égni
hajda! [okrzyk wyrażający ponaglenie] – előre!
hajdamacki, -a, -ie [dotyczący hajdamaków] –
(dawno) betyár-, hajdamák- (fegyveres
rabló) betyár-, hajdamákhajdamactwo – hajdamákság
Hajdamacy
[przezwisko
band
kozaków
zaporoskich, bawiących się rozbojem i
napadami dla rabunku na dwory, wsie i
miasteczka na Rusi.] – (hist.) hajdamákok;
a zaporozsjei kozák bandák gúnyneve
hajdamaczyzna [zbrojny ruch Kozaków i
chłopów ukraińskich przeciw szlachcie
polskiej w XVIII w.] – hajdamákok;
hajdamákok által elkövetett tettek; a
hajdamákok által elfoglalt földek
hajdamak, hajdamaka (ukr. hajdamaka z tur.osm. hajdamak ‘napadać’) [1. hajdamak(a)
Kozak-powstaniec, uczestnik; 2. hist.
chłopski powstaniec ukraiński walczący w
XVIII w. o wyzwolenie spod ucisku
polskiej
szlachty.
3.
Orjentalista
Muchliński wnosi, że wyraz ten pochodzi z
tureckiego
hajda,
hajde,
będącego
wykrzyknikiem przy odpędzaniu zwierząt
i ludzi: hej, precz i utworzonego stąd
słowa tureckiego hajdamak – poganiać,
pędzić bydło.] – hajdamák; betyár, zsivány,
csavargó, rabló; (tréf.) csirkefogó, csibész,
betyár
hajdawery [1. hajdawery ukr., przest. obszerne,
długie, bufiaste spodnie, szarawary; żart.
portki, pantalony. 2. Spodnie haremu,
zwane także szarawarami, wprowadzone
do garderoby dam przez Paula Poireta.
Szerokie spodnie, zwykle z bardzo lekkiej,
czasem przezroczystej tkaniny, silnie
-
Wersja 01 01 2017.
ściągnięte i „podrzucone” nad kostką. W
Polsce często nazywane spodniami
kozackimi. Wracają wówczas, gdy moda
inspiruje się egzotyką. 3. bufiaste, szerokie
spodnie; szarawary; 4. potocznie: spodnie
obszerne, niezgrabne] – (dawno) bő (török)
nadrág, bugyogó
Batorego, odpowiednik draba w piechocie
polskiej, później hajducy wchodzili
głównie w skład chorągwi królów i
magnatów jako ich służba nadworna,
ubrana z węgierska. Przenośnie hajduk,
hajduczek - osoba pełna werwy, radości
życia, pewna siebie] – magyar gyalogos;
kóborló katona; hajdú, városi altiszt; (átv.)
rabló, betyár; (taniec) hajdútánc
hajducki [związany z hajdukiem] – hajdú-,
szolgahajduczek [zdrobnienie od: hajduk] –
(magyarosan öltözött) kisinas, lakáj
hajduczy, -a, -e (hajducki) - hajdúhajduczy tsz. – hajdúkból álló
hajduk (z węgierskiego hadi – wojenny) [1. węg.
l.mn. od hajdú 'rabuś' ― żołnierz piechoty
węg. XVI-XVII w.; na dworach
magnackich - służący, lokaj ubrany z
węgierska; u Słowian płd., Węgrów; 2. w
wojsku polskim XVI–XVII w.: żołnierz
piechoty
zorganizowanej
na
wzór
węgierski; 3. hist. patriota walczący z
uciskiem tur. (por. harambasza); w XVI–
XIX w.: patriota południowosłowiański
lub węgierski walczący w oddziałach
partyzanckich przeciw Turkom; 4. w
dawnej Polsce: służący na dworze
magnackim ubrany w strój węgierski; 5.
dawn. rabuś, opryszek, łotr; 6. muz. taniec
pochodzenia węgierskiego, zbliżony do
tańca zbójnickiego; 7. nazwa lekkiej
piechoty nadwornej panów węgierskich,
oznaczała zwłaszcza podczas wojen z
Turkami wojsko nieregularne, w służbie u
magnatów lub w twierdzach granicznych
zostające. Do Polski robił z nich zaciągi
już Zygmunt August, ale całymi
regimentami wprowadził Stefan Batory.
Byli używani przy oblężeniu Połocka (r.
1579) i Wielkich Łuk (r. 1580) do
podkopywania się pod wały i podpalania
drewnianych palisad. 8. nazwa dawnego
tańca polskiego, o którym wspomina
Morsztyn w „Światowej rozkoszy” z 1624
r. i inni pisarze nasi. 8. w wojsku polskim
XVI i XVII w. szeregowiec piechoty
węgierskiej wprowadzonej przez Stefana
Hajfa (hebr. ‫ ;הפיח‬arab.
,‫ح ي فا‬Hayfā) [jest
największym miastem północnego Izraela
i stolicą administracyjną Dystryktu Hajfa.
Jest to trzecie największe miasto w kraju]
– Haifa [(héberül ‫ קָפיֵח‬Ḥefa; arabul: ‫َا ْفيَح‬
Ḥayfā) Észak-Izrael legnagyobb városa és az
ország harmadik legnagyobb városa.
Kikötőváros, a Földközi-tenger partján
fekszik a Haifa-i öbölben, kb 90 km-re
északra Tel-Aviv városától. A város dimbesdombos, mivel a Kármel-hegyen és annak
lábánál épült; fontos ipari központ is.]
HAJM! - dom starców – öregotthon
Hajnał [ob. Hejnał] – (sygnał trąbowy) kürtszó;
„hajnal”
1936
hajtać się [potocznie: brać ślub; chajtać się] –
összeházasodni, megesküdni vkivel
hajże! [daw. dalejże] – nosza! rajta!
hak [1. pręt zgięty na końcu, służący do
zawieszania na nim czegoś, do trzymania
lub chwytania czegoś, zaczepiania o coś
itp.; 2. a) w boksie: cios zadany z dołu
ręką zgiętą w łokciu; b) cios bokserski
zadawany od dołu ręką zgiętą w łokciu;
3. górny kieł jelenia byka; 4. poroże
kozicy; 5. metalowy pręt zagięty na końcu
służący do zaczepiania o coś, wieszania
czegoś itp.] – kampó, csáklya, horog;
kampószög, fogas, akasztó; (ökölvívás)
horogütés
hak [w pierwotnym znaczeniu, odnoszącym się
do komputerów było to szybkie (i sprytne)
rozwiązanie
problemu.
W
takim
znaczeniu używa go Autor i w zasadzie
wciąż w wielu środowiskach takie
znaczenie jest oczywiste. Współcześnie
„hack” oznacza jednak często program
lub metodę, umożliwiające nielegalne
1937
uzyskanie
określonych
możliwości
programu (czyli np. zamianę wersji
testowej w pełną). Bardziej prawidłowym
określeniem na taki program jest jednak
crack.] – (ang.) hack (to hack) [ld.: hacker]
hak do transportowania baczek –
hordószállításhoz használt kampó
hak do zawieszania garnków – üstakasztó kampó
hak drabinowy – létrakampó
hak na ciebie czeka – a bitó vár rád
hak ratunkowy – (bányászat) mentőhorog
hak rybacki – (harpun) szigony, halászhorog
hak u drzwi – ajtópánt
hak zaczepowy – karabiner; akasztó kampó
hakać [plewić] – [Słowniczek języka śląskiego]
gyomlálni
hakata [potoczna nazwa niemieckiej organizacji
nacjonalistycznej
Deutscher
Ostmarkenverein
(Związek
Kresów
Wschodnich), założonej w Poznaniu w
roku 1894. Nazwa wzięła się od
pierwszych liter nazwik założycieli:
Ferdynanda von Hansemanna (1861-1900),
Hermanna Kannemanna (1815-1910),
Henryka von Tiedemanna (1840-1922). W
1896 Hakata przeniosła swą siedzibę do
Berlina.] – (Hanseman, Kenneman és
Tiedeman (HKT) alapította lengyelellenes,
germanizáló szervezet 1914 előtt)
hakatysta [członek hakaty; szowinista nm.] –
(tört.) hakatista (ffi)
hakata [od inicjałów nazwisk założycieli:
Hansemanna, Kennemanna i Tiedemanna
(H-K-T).
Ostmarkenverein
'Związek
Kresów Wschodnich', nm. organizacja
nacjonalistyczna, zał. w 1894 r. do walki z
polskością w zaborze prus.] – hakata
(Keleti Végek Egyesülete, nacionalista
szervezet a poroszok által megszállt
területeken élő lengyelség között)
hakatystyczny, -a, -e – hakatista
hakatyzm – (tört.) hakatizmus
Hakeldama lub Hakeldamach (aram. Pole Krwi),
[jedno z miejsc znanych w starożytności i
do dzisiaj istniejących w Jerozolimie; pole
zakupione za pieniądze otrzymane przez
Judasza Iskariotę za zdradzenie miejsca,
w którym później pojmano Jezusa.
Hakeldama znajduje się na stoku
-
Wersja 01 01 2017.
wzgórza, który stromo schodzi w
kierunku Doliny Gehenny, na południe od
Starego Miasta, w pobliżu dzisiejszego
greckiego monasteru św. Onufrego. Nowy
Testament aż dwa razy mówi o tym
miejscu: w Ewangelii wg św. Mateusza
(por. Mt 27,3-10) oraz w Dziejach
Apostolskich (por. Dz 1,16-20). W
pierwszym tekście Mateusz zwraca uwagę
na to, iż Judasz opamiętał się i zwrócił 30
srebrników arcykapłanom i starszym. Ci
nie chcieli ich przyjąć. Apostoł rzucił nimi
w kierunku przybytku, we wnętrzu
świątyni.
Następnie
powiesił
się.
Arcykapłani postanowili nie dawać ich do
skarbca świątynnego. Zakupiono za nie
tzw. Pole Garncarza, by na nim grzebać
cudzoziemców. Drugi tekst autorstwa św.
Łukasza, ucznia św. Pawła Apostoła,
precyzuje nazwę - Hakeldamach w
tłumaczeniu Biblii Tysiąclecia - i uściśla,
iż to sam Judasz kupił pole: Za pieniądze,
niegodziwie zdobyte, nabył ziemię i spadłszy
głową na dół, pękł na pół i wypłynęły
wszystkie jego wnętrzności (Dz 1,18).
Nowotestamentalne
Pole
Garncarza
bogate było w glinę o odcieniu
czerwonym.
Wytwarzano
na
nim
prawdopodobnie naczynia gliniane.] AKELDAMA (vérmező) [Az a földdarab,
amelyet Júdás Jézus tartózkodási helyének
elárulásáért
kapott
pénzén
vettek
(ApCsel1,18-19). A földdarab azért nyerte
ezt a nevet, mert vérdíjon vásárolták, és mert
itt ért Júdás élete gyászos véget (Mt 27,7).]
hakenkreuz [wym. hakenkrojc] [zob. swastyka w
zn. 2.] – (ném.) hackenkreuz, hakenkreuz;
horogkereszt; a német fasizmus jelvénye
hakenkrojc [swastyka] – [Słowniczek języka
śląskiego] szvasztika; napkorong
haker (ang. hacker) [wym. haker] [1. osoba
włamująca się do sieci i systemów
komputerowych; 2. osoba o bardzo
dużych, praktycznych umiejętnościach
informatycznych (lub elektronicznych)
która identyfikuje się ze społecznością
hakerską. Hakerzy odznaczają się bardzo
dobrą
orientacją
w
Internecie,
znajomością
wielu
języków
programowania,
a
także
świetną
znajomością systemów operacyjnych, w
tym
zwłaszcza
z
rodziny
Unix
(GNU/Linux, BSD itp.). 3. osoba, która
wyszukuje i ewentualnie wykorzystuje
dziury bezpieczeństwa w oprogramowaniu
komputerowym. Może też dzięki nim
uzyskiwać dostęp do zabezpieczonych
zasobów. Osoby łamiące zabezpieczenia
nazywa się też crackerami. Hakerzy
skupieni w społeczności hakerskiej
1938
używają terminu cracker dla odróżnienia
się od przestępców, z kolei crackerzy
terminu haker używają na określenie
włamywaczy sieciowych. 4. termin
początkowo oznaczał wszelkiego rodzaju
ekspertów komputerowych, a szerzej
pojęty, dowolnego eksperta, mającego
szczegółową wiedzę oraz twórczo i z
zapałem
podchodzącego
do
intelektualnych
problemów.
Drugie,
pejoratywne znaczenie terminu „haker”
jest powszechnie stosowane przez media i
oznacza
intruza,
przestępcę,
komputerowego włamywacza. Hakerzy w
pierwszym rozumieniu tego słowa takie
osoby nazywają krakerami i zżymają się
na media, które ich zdaniem budują
hakerom złą reputację.] – számítógépes
betyár, számítógépes betörő; hacker, (biz.)
hálórágó - számítógépbetyár, kalóz [1. olyan
számítástechnikai szakember, aki bizonyos
informatikai rendszerek működését a
publikus avagy a mindenki számára elérhető
szint fölött ismeri. Ezek a szakemberek a
számítástechnika egy vagy több ágát
rendkívül magas szinten művelik, nagyon
gyakran ők azok, akik „létrehozzák” azokat
az eljárásokat amik alapján a számítógépek
vagy a hálózatok működnek. A szó eredeti
jelentésében olyan nagy tudású szakembert
jelentett, aki szakmáját lelkesedésből is űzte,
akár „művészi” gondossággal. 2. olyan
technofil ember, aki a szoftverek és a
hardver eszközök működésének minél
alaposabb megismerését, teljesítményük
maximális kihasználását, a számítógépes és
telekommunikációs
rendszerek
gyenge
pontjainak
felderítését,
és
nehéz
programozási feladatok megoldását élvezi;
tevékenysége célja nem a (szándékos)
károkozás, szemben a crackerrel; 3.
megszállott
szoftverszakértő,
aki
az
Internetre kapcsolt rendszerek szisztematikus
letapogatásával megkeresi azok gyenge
pontjait és behatolási lehetőségeit; betörése a
hálózaton elérhető honlapokra, adat- tárakba,
azok kiolvasása, esetleg tönkretétele, csak
ritkán kriminális indíttatású, de kizárni ezt
nem lehet]
hakerski, hackerski, -a, -ie – hackerhakerstwo, hackerstwo – hackerség
hakim [1. (edukacja)
arabski mędrzec albo
lekarz muzułmański; 2. (prawo i polityka)
władca albo sędzia muzułmański; 3. (al)hakim w języku arabskim istnieją dwa
słowa które mogą być napisane jako
hakim w alfabecie łacińskim - ‫ا ك فم‬, ħakīm
oznacza "mędrzec" lub "lekarz", ‫احك م‬
ħākim oznacza "władca", "sędzia"] –
(arab) hakim; orvos, bíró, ítélő
-
Wersja 01 01 2017.
hakorośl rozesłana (Herpagophytum procumbens)
– (növ.) Harpagophytum procumbens
[ördögcsáklya (Harpagophytum) egyik faja.
A faj Namíbia keleti, Botswana déli és DélAfrika északi, félsivatagos vidékein, míg a
H. zeyheri Namíbia északi és Angola déli
részén őshonos.]
hakować [1. środowiskowo: włamywać się do
komputera; hackować; 2. dawniej: radlić
zoraną już ziemię w celu większego jej
spulchnienia] – újrakapálni, másodszor
kapálni
hakowanie – újrakapálás, másodszori kapálás
hakowato – horog v. kampó alakúan
hakowaty, -a, -e [zakrzywiony jak hak] – horog
alakú, horogszerű, horgos
hakownica (z niem. Hakenbüchse i fran.
haquebutte) [1. długa strzelba z hakiem
służącym do podpierania jej przy strzale
lub zaczepiania o blanki murów, używana
w XV–XVII w. 2. najdawniejsza ręczna
broń palna; w dokumentach piechoty
polskiej z r. 1471 spotykamy nazwę
„hakownicza” i „akownicza.”] – (hist.,
wojsk.) szakállas puska [Az elöltöltő
puskákat kezdetben, nagy méretüknél fogva
állványra szerelve, illetve különböző
támasztékkal használták (szakállas puskák)]
hakowniczy, -a, -e – szakállaspuskahakowy, -a, -e [związany z hakiem] – kampós,
horgos
hala [I. łąka w górach położona powyżej granicy
lasu, na której wypasa się owce; II.
1. wielka sala; 2. budynek o wysokim i
bardzo rozległym wnętrzu] – 1.
hegyilegelő, hegyi legelő; havas; 2. (sala)
hall, csarnok, terem
-
Wersja 01 01 2017.
hala maszyn [1. hala, w której odbywa się praca
na maszynach; 2. dawniej sala w biurze, w
której pisało się na maszynach] – gépterem
hala dworca – pályaudvari csarnok
hala dworcowa – állomáscsarnok
hala fabryczna – gyári munkaterem v. csarnok
1939
hala gimnastyczna – tornaterem
hala maszyn – gépterem, géposztály
hala montażowa – szerelőcsarnok
hala odbioru mleka – tejátvétel (helye)
hala odlotów – indulási csanok
hala przylotów – érkezési csarnok
hala sportowa – sportcsarnok
Hala Sportowa w Budapeszcie; Hala Sportowa
im. László Pappa – Budapest Sportcsarnok
(BS) [A Sportaréna elődjét, a Kiss István
tervezte Budapest Sportcsarnokot 1982.
február 12-én avatták fel.]; Papp László
Budapest
Sportaréna
[Budapest
és
Magyarország
legnagyobb
fedett
sportcsarnoka]
hala targowa – vásárcsarnok (Hala Targowa w
Gdańsku; Hala Targowa we Wrocławiu;
Hala Targowa WOLA)
hala udojowa – fejőház
halabarda [broń kłująca na długim drzewcu,
używana w średniowieczu przez piechotę,
od XVII w. przez straż miejską i
pałacową] – (ném.-ol.) [Hallebarde] alabárd;
hosszú nyelű, régi vágó-szúró fegyver, a
XIV. század óta használták (topór)
halabardnik, halabardzista [średniowieczny
żołnierz pieszy, później strażnik miejski
lub pałacowy, uzbrojony w halabardę] –
(dawno) alabárdos
halabardnik
Halacha (hebr. ‫הלכה‬, droga, zachowanie) [nazwa
prawa żydowskiego, obejmującego prawo
biblijne, talmudyczne oraz późniejsze
kodyfikacje (Szulchan Aruch) i responsa
rabiniczne, a nawet lokalne tradycje.
Halacha dotyczy przepisów kultowoliturgicznych, pokarmowych – koszerność
(kaszrut) – i różnych aspektów życia
codziennego, obowiązujących
Żydów
ortodoksyjnych. Zawiera 613 przykazań
(noszących nazwę micwa), na które składa
się 248 nakazów i 365 zakazów. Judaizm
reformowany i judaizm humanistyczny
traktują Halachę jako bardzo ważny
element tradycji judaizmu. Jednocześnie
jednak poddają ją współczesnej krytyce.
Traktują ją raczej jako wskazówkę, a nie
ostateczny
autorytet.
Dotyczy
to
przepisów koszerności, etyki seksualnej
itd.] – halacha (a héb. halak, 'menni' szóból
'szabály' v. 'szabályzat') [1. zsidó vallási
törvények és szokások, hagyományok
összefoglaló
megjelölése;
2.
szóbeli
hagyományként fönnmaradt vallási törvény a
késői zsidóságban; szűkebb értelemben egyegy esetre érvényes erkölcsi előírás, törvény.
- Eredetileg mint hagyomány vsz. az ÓSz-től
függetlenül szállt nemzedékről nemzedékre,
később összekapcsolódott az Írással:
bizonyos normák figyelembevételével belőle
vezették le.
3.
Szokás; a zsidó
írásmagyarázók által a tórából levezetett,
tételekbe foglalt szokásjog.]
halać [głaskać] – [Słowniczek języka śląskiego]
simogatni, simítani, megsimogatni; cirógatni;
hízelegni
1940
halanger
[pomocnik
budowlany
(ziemia
lubliniecka)] – [Słowniczek języka śląskiego]
építőipari segédmunkás; kőművessegéd
halba, halbciok [1. butelka wódki (półlitrówka),
półlitrowy kufel piwa (niem. halb – pół); 2.
pół litra] – [Słowniczek języka śląskiego] 0,5
literes vodkás üveg
halbcajt [połowa meczu (niem. halb + die Zeit =
pół + czas)] – [Słowniczek języka śląskiego]
a meccs félideje; félidő
haleluja! (alleluja!) – (héber) halleluja;
HALLELUJAH = Dícsérjétek Jahvét!; a
zsoltárokban gyakran előforduló felkiáltás:
„Dicsérjétek az Urat!” [a Zsoltárok
Könyvéből való szófordulat, mely az egyházi
életben sokszínű formában jelenik meg]
halerz (z niem. Häller – halski, od miasta Halle w
Szwabii) [1. drobna moneta w Czechach i
Słowacji; 2. drobna srebrna moneta, bita
dawniej w środkowej Europie; 3. drobna
moneta srebrna, tak nazwana od miasta
Halli, później naśladowana w Czechach,
Polsce i innych krajach.] – (dawno) fillér;
(hist.) cseh eredetű ezüstpénz
halerzowy, -a, -e – filléres
halerzyk – fillérke
half duplex {rzecz.}; półdupleks {m.} [komp.]
[Naprzemienny sposób transmisji: każda
ze stacji może albo nadawać, albo
odbierać, ale nie mogą tego robić
równocześnie.] – (ang.) half-duplex [a
modemes
kommunikációnak
az
az
üzemmódja, amikor egyszerre csak egy
irányban folyik adatátvitel; mindkét modem
felváltva adja és veszi a jeleket]
halibut [duża, drapieżna ryba] – óriás laposhal;
rombuszhal
-
Wersja 01 01 2017.
skalę.] – Fekete laposhal v. grönlandi
laposhal (Reinhardtius hippoglossoides)
halicki, -a, -ie [przymiotnik od: Halicz] – halicsi
Halicz [Kronikarz ruski Nestor w 981 roku
podaje,że poszedł Włodzimierz na
Lachów i zajął ich grody Przemyśl,
Czerwień i inne... Należy mniemać ,ze
wcześniej ziemie te należały do Mieszka I.
Następnie były to terytoria królestwa
Węgier, przez 100 lat w okresie 1239-1339
pozostawały lennem chanatu tatarskiego.
Zdarzyło się tak ,że przypadły w spadku
po wuju Jerzym II Trojdenowiczu
królowi
polskiemu
Kazimierzowi
Wielkiemu.
W
I
Rzeczypospolitej
wchodziły w jej obręb jako ziemia
halicka,
wojwództwo
ruskie.
Po
pierwszym rozbiorze Polski 1772 roku
ziemie
te
przypadły
Austrii.
Rzeczypospolita wróciła tutaj jako
województwo
stanisławowskie
po
odzyskaniu niepodległości przez Polskę w
1918 r. i pozostawały w granicach II RP
do II wojny światowej.] – Halics (földrajzi
név) [A Halics név (lengyelül Halicz, Галич
oroszul és ukránul, Galic latinul) eredete
bizonytalan. Egyes történészek azt hiszik,
hogy kapcsolatos a környéken letelepedett
kelta eredetű népekkel, és egy a sok hasonló
névből szerte Európában, mint Galaţi
Romániában, Gaul (Franciaország) és
Galicia Spanyolországban. Mások azt
tartják, hogy a név szláv eredetű a halica \
galica szóból származik, ami kopasz
(erdőmentes) dombot, hegyet jelent, vagy a
halka, galka szóból, ami csókát jelent. A
madár a város címerét tartotta, majd bele is
került a címerbe. Valószínű azonban, hogy
ez a magyarázat csupán népi etimológia.]
 Halicz (1333 m n.p.m.) – góra w
Bieszczadach
Halibut niebieski, halibut czarny, kulbak czarny
(Reinhardtius hippoglossoides) [jadalna
ryba morska z rodziny flądrowatych,
nazywana również halibutem mniejszym
lub grenlandzkim. Różnorodność nazw
tego
gatunku
odzwierciedla
cechy
budowy,
miejsca
występowania
i
porównanie z pokrewnym halibutem
białym. Niebieski i czarny nawiązuje do
boków ciała - z jednej strony
ciemnoniebieskie, z drugiej niemal czarne,
grenlandzki - poławiany wokół Grenlandii,
mniejszy - ryba mniejsza od halibuta
białego. Jest również od niego bardziej
pospolita, poławiana gospodarczo na dużą

Halicz – miasto na Ukrainie: (ukr. Галич,
łac. Halicia gr.Halia Ὑλαίη) - miasto w
zachodniej części Ukrainy.

Halicz – potok w Bieszczadach: (także
Haliczka) – potok w Bieszczadach
Zachodnich, lewy dopływ górnego Sanu.
„halieutyka” [1. gr. halieuein – łowić ryby; 2.
Halieutika Owidiusza – Publius Ovidius
Naso (43 p.n.e. - 17 lub 18 n.e.)] – (gör.)
halieutika [1. térítéstan. 2. halászat
mestersége; átvitt értelemben a rábeszélés
művészete. 3. Halieutica, Ovidius és
Oppianus költeménye a halászatról]
halifasy – Halifax-korcsolya
Halina [imię żeńskie pochodzące od greckiego
"galene" - "spokój", "błogostan". Od
Haliny powstała Halka, spopularyzowana
dzięki operze Stanisława Moniuszki –
1941
-
Wersja 01 01 2017.
Halka, która niekiedy zaczęła być
nadawana jako samodzielne imię.] –
Halina, Galina [görög → orosz eredetű női
név, jelentése: nyugalom, csend, béke.];
Ilona; Ilonka
Halinka, Halka – Ilonka, Ilus, Iluska
hali- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy z
solą lub morzem] – sóhalit [chlorek sodu, główny składnik soli
kamiennej] – halit; a kősó ásványtani neve;
nátriumklorid (NaCl)
halka [część damskiej bielizny noszona
bezpośrednio
pod
ubraniem]
–
alsószoknya, kombiné
1942a: 247), s hogy a havibajos asszonyok
vastag alsószoknyája egykor fekete vagy
vörös volt.]
halka
halka (1) [damska bielizna w rodzaju spódnicy
która jest noszona pod spódnicą w taki
sposób, że wierzchnia odzież nie jest
blisko, a ona nie jest przez nią widoczna i
utrzymuje jej kształt oraz sylwetkę.] –
alsószoknya [1. Nők viselete, amit a
felsőruhaként hordott szoknya alá vesznek
fel, hogy az ne tapadjon túlságosan a testre
és szebb esésű legyen, jobban érvényre
juttassa a kívánt sziluettet, esetleg
csökkentse a vékony kelméből készült felső
szoknya áttetszőségét. A népviseletnek sok
esetben fontos részét képezi. 2. Az
alsószoknya a köztudatban mint a
bőszoknyás viseletek tartozéka szerepel,
pedig főleg a téli, többrétegű öltözködésben
bármilyen szoknya alatt pótolhatatlan volt.
Hazai forrásaink nem tájékoztatnak arról,
hogy pl. a hagyatékokban, a lopott holmik
leltáraiban szereplő szoknyáknak, közöttük
az „ócska”, kopott szoknyáknak volt-e ilyen
szerepe. Azt sem tudjuk hitelt érdemlően,
hogy a 18. században Európa-szerte kedvelt
vörös flanel alsószoknyákat használták-e a
magyar
parasztasszonyok.
A
hagyományokhoz erősebben ragaszkodó
tájakon - így Nógrád megyében is fennmaradt az emléke, hogy 656egykor
vastag csepűszoknyát, „testesítő” rongy-,
szőrszoknyát is viseltek a felső alatt, s ezt
szamárszoknyának is nevezték (Gönyey S.
(2) [damska lub dziewczęca część
garderoby okrywająca tułów i ramiona,
sięgająca do pośladków; zawsze jest
krótsza niż sukienka, pod którą jest
noszona. Jej górna część jest często
modelowana w kształcie biustonosza, i jest
ozdobiona koronką lub haftem. ] –
kombiné [A felsőtestet borító, vállpántos,
combközépig érő női alsóruha, mindig
rövidebb, mint a fölötte viselt szoknya. Felső
része melltartó kialakítású lehet. Gyakran
csipkékkel vagy hímzéssel díszítik. Lásd
még: női alsóing.]
halka jej wystaje – kilóg az alsószoknyája
hall [czytaj: hol] [pomieszczenie (obszerny
przedpokój, korytarz, poczekalnia itp.),
czasem pełniące funkcje reprezentacyjne,
np. w teatrze; hol] – (ang.) hall; (eredetileg)
nagy
várterem;
előcsarnok,
társalgó
(szállodákban,
sznházakban);
lakások
szobáiba való bejutási közvetítő helyiség;
ablak nélküli, a többi lakószoba előterét
alkotó kisebb lakószoba
hallali
1942
[ang.
tally-ho]
–
(fr.)
hallali;
falkavadászaton a vad elejtését és a vadászat
végét jelző kürtszó; ekkor szúrják le az
elejtett vadat
Hallel [psalm 113 (małe) i psalmy 114-118
(duże), które śpiewano podczas wieczerzy
paschalnej. Psalmy od 113 do 118 znane w
pismach Żydowskich jako "Egipski
Hallel". Według Miszny były śpiewane w
świątyni lub synagodze podczas Paschy.
Pierwsza część to albo Psalm 113 (według
szkoły Szammai) albo Psalm 113 i 114
(według szkoły Hillela), była ona śpiewana
po drugim kielichu wina podczas Paschy.
Psalmy te rozpoczynają się słowami:
Alleluja. Chwalcie słudzy Jahwe, chwalcie
imię Jahwe: Niech imię Jahwe będzie
błogosławione odtąd i aż na wieki., a kończą
słowami: Wysławiajcie Jahwe, bo dobry; bo
łaska Jego na wieki! - Podczas Ostatniej
Wieczerzy Jezus też prawdopodobnie
odśpiewał je razem ze swoimi uczniami.
W Mateusza 26:30 czytamy: "Po
odśpiewaniu hymnu wyszli ku Górze
Oliwnej".] – Hallél (héberül ‫ ֵּהלַל‬dicséret;
néha hálél alakban) [6. Zsoltár (113.-118.)
teljes szövegéből áll, a zsidó imarend része.
A Hallélt általában örömteli alkalmakkor
mondják, vagy éneklik, többek közt Pészah,
Sávuót és Szukkót ünnepek imarendjének
része. A Hallél a széder estének is része.
Bizonyos ünnepeken, illetve az ünnepi
imarend bizonyos részein csak fél Hallélt
mondanak. A magyarban is használt
halleluja szó gyökere azonos a hallél
szóéval.]
halma [gra dla 2 lub 4 osób rozgrywana na
256 polach na specjalnej tablicy o tej
samej nazwie] – halmajáték
Ham [według biblijnej Księgi Rodzaju rozdziału
14 wersetów 1-12 - miasto Zuzytów.
Zostało pokonane przez czterech królów
ze wschodu, w tym króla Elamu.
Utożsamiane z miejscowością Ham w
Wadi ar-Radżaja (Wadi Ham) w
północnej Jordanii, w okolicach miasta
Irbid.] - Hám [Város a Jordántól keletre
(1Móz 14,5).]
halny, halniak [zob. wiatr halny] – erős hegyi szél
halny, -a, -e – havasi, hegyi
-
Wersja 01 01 2017.
[1. słowo
rozpoczynające
rozmowę
telefoniczną lub używane w celu
upewnienia się, że rozmowa nie została
przerwana; 2. słowo używane w celu
przywołania kogoś lub zwrócenia na siebie
czyjejś uwagi] – halló;
halo? – halló?
halo, słucham – halló, tessék!
halo [1. zjawisko optyczne w atmosferze
wywołane
odbiciem
i
załamaniem
promieni świetlnych przez kryształki lodu
w chmurach pierzastych; 2. aureola na
zdjęciu
fotograficznym
dookoła
przedmiotów bardzo jasnych] – halo;
(csillagászat) fényudvar (a nap v. a hold
körül); (fényképészet) fényudvar; az előhívott
film túlságosan nagy megvilágítást kapott
része
halo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
solą – sóhalochemia [dział chemii zajmujący się
badaniem substancji zawierających sól
(chlorek sodu)] – vegyészeti sótan;
halokémia
halogen, halogeny (2. zob. fluorowiec, fluorowce)
[1. żarówka, której żarnik umieszczony
jest w bańce wypełnionej gazem z
domieszką halogenu; też: reflektor
samochodowy z taką żarówką] – (gör.)
halogén; fémekkel közvetlenül sót képző
elem (fluor, klór, króm, jód); halogénelemek
halogenowy, -a, -e [przymiotnik od: halogen] –
halogénhalometr [areometr do oznaczania zawartości
soli w solankach] – halométer; sűrűségmérő
halotechnika – (gör.) halotechnika; sóbányászat
(műveléstana)
halowy, -a, -e – csarnok-, teremhalowy, -a, -e – (sport) fedettpályás
hals [1. położenie płynącego statku żaglowego w
stosunku do wiatru; 2. odcinek drogi
przebytej przez statek bez zmiany
położenia względem wiatru; 3. lina
utrzymująca na właściwym miejscu dolny
róg żagla] – szeles oldal (vitorlás hajón);
(vitorla) csücsökkötél
halsbat [1. die Halskette, das Halsband; 2. ob.
alszbant] – (dawno) nyaklánc
halsbant złoty – (dawno) arany nyaklánc
halsować [prowadzić statek żaglowy zmiennym
kursem pod wiatr] – bal v. jobb oldali
széllel haladni; lavírozni
halsowy, -a, -e – széloldali
halsztuk [1. chustka na szyję noszona dawniej
przez mężczyzn; 2. (dawn. halsztuch)
halo
1943
trójkątna chustka na szyję, noszona przez
mężczyzn w końcu XVIII i w XIX w.,
poprzednik krawata.] – sál, kendő
haltysztela [przystanek (autobusowy,
tramwajowy) (niem. halten + die Stelle =
zatrzymać się + miejsce)] –[Słowniczek
języka śląskiego] megálló
halucynacja [złudne wrażenie polegające na
widzeniu, czuciu lub słyszeniu czegoś, co
nie istnieje w rzeczywistości] – (lat.)
hallucináció [hallucination]; érzéki csalódás,
érzékcsalódás; képzelődés, káprázat; külső
inger nélküli érzékelése olyasminek, ami a
valóságban nincs [1. Kimutatható inger
nélkül keletkező érzékelés, észlelés, amely a
valódi érzékeléshez hasonló, s valóságnak
tűnik. 2. - Érzékleti élmény a-megfelelõ
inger hiányában; a képzelet tényleges
észleletként való értelmezése.]
halucynacja słuchowa – hallási hallucináció
halucynacja telepatyczna – telepatikus képzelődés
halucynacja wzrokowa – látási hallucináció
halucynacje – hallucináció
halucynacyjny, -a, -e – hallucinációs, képzelődési
halucynogen [środek wywołujący halucynacje] –
hallucinogén
v.
hallucinogén
szer;
érzékcsalódást előidéző (szer)
halucynogenny, -a, -e – hallucinogén (elemek),
hallucinációkat keltő
halucynogeny
[Substancje
chemiczne
wywołujące zmiany w postrzeganiu,
myśleniu i uczuciach, przypominające
obrazem psychozy. Do halucynogenów są
zaliczane m.in.: LSD, psylocybina,
meskalina, ekstasy.] – hallucinogének
[hallucinogens] [Olyan drogok, amelyek fõ
hatása az észleleti élmény megváltozása és a
„tudat kiterjedése”; például az LSD és
marihuána.]
halucynować – (lat.) hallucinálni, képzelődni,
rémképeket látni
halluks, haluks [bolesna narośl w miejscu, gdzie
zaczyna się największy palec stopy] –
(anatómia) bütyök
halurgia [dziedzina obejmująca zagadnienia
związane z występowaniem, eksploatacją i
przeróbką
soli],
halotechnika
–
halotechnika;
sóbányászat;
sóbányaműveléstan
halurgiczny, -a, -e – sóbányászati
hałaburda, haraburda [1. daw. awanturnik;
2. daw. głośna kłótnia] – (dawno)
szeleburdi,
civakodó,
izgága,
összeférhetetlen ember
hałaj [materia jedwabna lub półjedwabna, ze
szlakami lub bez, używana w XVIII wieku
na suknie i żupany] – (daw) selyem v.
selymes anyag (XVIII. sz.)
-
Wersja 01 01 2017.
hałas
[1. niepożądane, nieprzyjemne lub
uciążliwe
dźwięki,
zazwyczaj
o
nadmiernym natężeniu (zbyt głośne) w
danym miejscu i czasie. Pojęcie hałasu jest
generalnie subiektywne i zależy od
poziomu odniesienia. 2. Ogólnie określany
jest jako niepożądany dźwięk. 3. Każdy
dźwięk, który może doprowadzić do
utraty słuchu albo może być szkodliwy dla
zdrowia lub niebezpieczny z innych
względów] – zaj [az a hang, amelyet
nemkívánatosnak minősítünk (A zaj több
eltérő frekvenciájú és intenzitású jel zavaró
összessége.
A
jelek
forrása
és
frekvenciaspektruma attól függ, milyen
zajról van szó.)]; lárma, zsivaj, moraj, robaj;
zörej [od hałasu pękają bębenki: a lármától
megreped a dobhártyája]
hałas (warkot) silnika, tarkot – motorütés (zaj)
hałas drażniący uszy – fülsüketítő zaj
hałas drogowy – közúti zaj
hałas impulsowy [Hałas składający się z jednego
lub wielu zdarzeń dźwiękowych każde o
czasie trwania mniejszym niż 1 s] –
impulzusos zaj
hałas infradźwiękowy [Hałas, w którego widmie
występują składowe o częstotliwościach
infradźwiękowych od 1 do 20Hz i niskich
częstotliwościach słyszalnych.] – zaj,
amelyben az infrahangok dominálnak
hałas kolejowy – vasúti zaj
hałas komunikacyjny – közlekedési zaj
hałas lotniczy – légi zaj, repülési zaj
hałas mieszkaniowy – lakászaj
hałas nie do zniesienia – kibírhatatlan zaj
hałas nieustalony [hałas, którego poziom
dźwięku A w określonym miejscu,
mierzony przy włączonej charakterystyce
dynamicznej
S
miernika
poziomu
dźwięku, zmienia się podczas obserwacji
więcej niż o 5 dB.] – nem hallható zaj
hałas ogłuszający – fülsüketítő zaj
hałas otoczenia [Hałas tła związany z danym
środowiskiem. Zazwyczaj jest to suma
dźwięków pochodzących z różnych źródeł,
zarówno bliskich jak i dalekich. Brak
dominacji konkretnego dźwięku.] –
környezeti zaj
hałas pomieszczenia – teremzaj
hałas promieniowany – kisugárzott zaj v. zajhang,
hajózaj
hałas przemysłowy – ipari zaj (üzemi zaj)
hałas przenikliwy – fülsüketítő zaj
hałas resztkowy – maradékzaj
hałas szynowy – vasúti (sínes) zaj
1944
hałas ultradźwiękowy [Hałas, w którego widmie
występują składowe o częstotliwościach
słyszalnych i niskich ultradźwiękowych od 10kHz do 40kHz.] – zaj, amelyben az
ultrang dominál
hałas ustalony [Hałas, którego poziom dźwięku
A w określonym miejscu, mierzony przy
włączonej charakterystyce dynamicznej S
miernika poziomu dźwięku, zmienia się
podczas obserwacji nie więcej niż o 5 dB]
– hallható zaj
hałas w środowisku [oznacza niepożądane lub
szkodliwe dźwięki powodowane przez
działalność człowieka na wolnym
powietrzu, w tym hałas emitowany przez
środki transportu, ruch drogowy, ruch
kolejowy, ruch samolotowy, oraz hałas
pochodzący z obszarów działalności
przemysłowej,
jak
określono
w
załączniku 1 do dyrektywy Rady
96/61/WE z dnia 24 września 1996 r.
dotyczącej zintegrowanego zapobiegania
zanieczyszczeniom i ich kontroli] –
környezeti zaj [a levegőnek olyan mértékű
és minőségű nyomásingadozása, amely a
védendő környezetben észlelhető]
hałasować [wydawać głośne dźwięki zakłócające
spokój] – lármázni, zajongani; zajt csinálni;
zörögni
hałasowanie – zajongás, lármázás
hałastra [pogard. banda, zgraja] – banda, csürhe,
csőcselék, söpredék
hałaśliwie – lármásan, zajosan
hałaśliwość – lárma, vminek a lármás volta
hałaśliwy, -a, -e (głośny) – zajos, lármás, zsivajgó
hałaśliwa reklama – zajos reklám
hałaśliwe dziecko – zajos gyerek
hałaśliwe tałatajstwo – lármás csürhe
hałaśliwy sąsiad centrum handlowe – (ak.) zajos
szomszédos kereskedelmi központ
hałaśliwy sasiąd to prawdziwa plaga – a lármás
szomszéd igazi átok
hałaśliwy, -a, -e [1. robiący dużo hałasu; 2. o
dźwiękach, czynnościach itp.: powodujący
hałas; 3. pełen hałasu] – zajos, lármás,
zsivajgó
hałda [1. wysypisko odpadów górniczych i
przemysłowych; 2. składowisko kopaliny
użytecznej na otwartym terenie] –
törmelékhalom;
(bányászat)
hányó,
meddőhányó
hałda obornika – trágyadomb
hałda stoźkowa – (földtan) törmelékkúp
hałdowy, -a, -e – törmelékhalom-; (bányászat)
hányóhałka – kalács [hałka drożdżowa: kelt kalács]
-
Wersja 01 01 2017.
hałka [1. rodzaj spódniczki lub koszuli noszonej
pod suknią lub spódnicą. Halka ma wiele
zastosowań m.in. zabezpiecza od chłodu i
dodaje ubiorowi objętości – najczęściej
można to zaobserwować w halkach
przeznaczonych do sukni ślubnych lub
halkach stanowiących element stroju
ludowego. Produkuje się je z nylonu, tafty,
tiulu lub jedwabiu. 2. Od lat 20. do 70.
ubiegłego wieku ważna część damskiej
bielizny, jedwabna koszulka na wąskich
ramiączkach, izolująca ubranie od ciała,
ozdobiona
koronkami.
Pierwowzór
bieliźniarskiej
sukienki.
Także
„wewnętrzna spódnica”, współczesna
krynolina, usztywniająca, wypychająca
rozszerzające się dołem „spódnice
zewnętrzne” – wciąż aktualna w modzie
ślubnej.] – (mod) női selyem alsóing
Halka [1. polska opera z muzyką Stanisława
Moniuszki do libretta Włodzimierza
Wolskiego] – Halka (Moniuszko operája,
Włodzimierz Wolski librettójával)
hamak [prostokątna siatka ze sznurka,
rozwieszana między dwoma drzewami,
słupami
itp.,
przeznaczona
do
wypoczynku] – függőágy, hálóágy (kerti)
Haman, Aman (szerzący szaleństwo, buntujący
się) [Syn Hamedaty, Agagiejczyka,
pierwszy minister Aswerusa (Kserksesa I)
króla obszernego Państwa Perskiego.
Skazał Żydów na wyniszczenie. Nawet
kazał
przygotować
szubienicę
dla
Mardocheusza, stryjecznego brata Estery,
na której to szubienicy sam później
zawisnął. Pozbawiono także życia jego
dziesięciu synów. Podobieństwo do losu
szatana, który zostanie usunięty w sposób,
który sam sobie zgotował.] – HÁMÁN
(jóindulatú, a híres, nagyszerű; lázító,
lármázó; tomboló) [Agágibeli, Ahasvérus (2)
perzsa király főminisztere, a zsidók hírhedt
ellensége és üldözője (Eszt 3,1.10; 7,7-10).]
Hamanowe ucho [placuszek lub pierniczek u
żydów polskich, nadziewany marchwią
lub orzechami w miodzie smażonymi,
przysmak, roznoszony jako podarek i
dzieciom polskim.] – (dawno) zsidó lepény,
apró sütemény, pite; mézeskalács
Hamartiologia
(gr.
hamartia
–
grzech,
wykroczenie przeciwko prawu Bożemu,
logos – słowo, nauka) [nauka o grzechu,
teologiczna doktryna dotycząca upadku
człowieka i jego moralnej kondycji
egzystencjalnej, omawiana w ramach
teologii biblijnej, dogmatycznej, moralnej
oraz życia wewnętrznego. Bada pojęcie
grzechu
(ujmowanego
indywidualistycznie), jego istotę, podział,
przyczyny oraz środki walki z nim.
Podnosi także jego aspekty społeczne i
wspólnotowe oraz pojmowanie na
płaszczyźnie opcji, postawy (a nie tylko
poszczególnego czynu).] – hamartiológia [1.
a dogmatika speciális ága a teológiában, s
Isten teremtett világában a bűn rontását
vizsgálja; 2. a bűnről való tanítás]
hamburger [niepanierowany, płaski kotlet z
mielonego mięsa wołowego; też: okrągła
bułka z tym kotletem] – hamburger
1945
hamburgerowy, -a, -e – hamburgerhamburka [mała łódź spacerowa] – könnyű
csónak
hamernia [dawny zakład hutniczy] – hámor,
pörölymű (kuźnica)
hamernik [gwarowo: robotnik hamerni; hutnik]
– hámortulajdonos; hámoros; hutamunkás,
kohómunkás
Hamlet [tytułowy bohater jednej z tragedii
Shakespeare'a] – Hamlet (Shakespeare
dráma főszereplője)
hamlet
[1.
człowiek,
któremu
ciągłe
rozpamiętywanie swoich przeżyć i stanów
uniemożliwia racjonalne działanie (od
bohatera tragedii Szekspira); 2. człowiek
pełen wątpliwości i rozterek, któremu
skłonność do nieustannej autoanalizy
uniemożliwia działanie] – Hamletet utánzó
ember
hamletowski, -a, -ie; hamletyczny, -a, -e
[charakterystyczny dla Hamleta (bohater
tragedii
Szekspira),
np.
dylemat
hamletowski; hamletyczny] – Hamlet-,
Hamlethez hasonló
hamletyzm [postawa życiowa odznaczająca się
niezdecydowaniem,
wahaniem,
rozterkami, co prowadzi do trudności z
podejmowaniem racjonalnych decyzji] –
hamletizmus (ami a lét mély kételyeit
hordozza magában)
hamletyzować [przeżywać rozterki wewnętrzne,
nie mogąc powziąć decyzji] – Hamletet
utánozza, Hamlet utánzásában tetszelegni,
hamleteskedni
hamowacz [pracownik obsługujący w pochylni
koło hamulcowe] – bányafékező
hamować (hamuje) [1. zmiejszać szybkość; 2.
powstrzymywać] – fékezni, féken tartani,
akadályozni,
gátolni,
visszatartani,
csillapítani; mérsékelni; hátráltatni
-
Wersja 01 01 2017.
hamować czyje sprawy – hátráltatni vkinek az
ügyét
hamować gniew – mérgét fékezi
hamować pociąg – lefékezni a vonatot
hamować sanki nogami – lábbal fékezni a szánt
hamować żądze – ösztönöket fékezni
hamować
się
[powstrzymywać
się
od
gwałtownych zachowań] – megfékezi,
visszatartja v. türtőzteti magát; mérsékli
magát
hamowanie – fékezés, gátolás, gátlás, akadályozás,
visszatartás
hamowanie się – önmegtartóztatás, önfegyelem
hamowniczy, -a, -e, hamujący, -a, -e – fékező,
akadályozó, visszatartó
hampelman [niem. Hampelmann; pajac] –
[Słowniczek języka śląskiego] pojáca,
paprikajancsi, bohóc
hamulec [1. urządzenie służące do zmniejszania
prędkości
lub
zatrzymywania;
2. urządzenie do zatrzymywania lub
zmniejszania
prędkości
maszyn,
pojazdów; 3. czynnik wstrzymujący coś
lub powstrzymujący kogoś od czegoś] –
fék, zabola; (átv.) kerékkötő
hamulec alarmowy – vészfék
hamulec automatyczny – önműködő fék
hamulec bezpieczeństwa [urządzenie w wagonie
kolejowym lub tramwajowym służące do
zatrzymywania pojazdu w nagłym
wypadku] – vészfék; kerékkötő
hamulec bębnowy – dobfék
hamulec elektromagnetyczny – elektromágneses
fék
hamulec hydrauliczny – hidraulikus fék,
folyadékfék
hamulec łańcuchowy – láncfék
hamulec
najazdowy
(bezwładnościowy)
[mechaniczny
układ
hamulcowy
przyczepy samochodowej] – autó tapadását
biztosító
mechanikus
fékberendezés;
rögzítőfék
hamulec nożny – lábfék
hamulec pasowy – szíjfék
hamulec pneumatyczny – légfék
hamulec przedni – első fék
1946
hamulec ręczny – kézifék
hamulec sankowy – féksaru (kocsikeréken)
hamulec sprężynowy – rugós fék
hamulec tylny – hátsó fék
hamulcowy, -a, -e [przymiotnik od: hamulec] –
fék-, fékhez tartozó, fékes
hamulcowy [1. w sporcie, np. w bobslejach:
zawodnik,
którego
zadaniem
jest
hamowanie;
2.
pracownik
kolei
obsługujący hamulec brekowy pociągu] –
fékező
Hanani, Chanani (moja łaska) [1. Syn Hamana,
widzącego królewskiego; dostał zadanie
przy śpiewie za czasów Dawida. 2. Ojciec
Jehu, widzącego, prorokującego przeciw
Baazie i Jozafatowi. 3. Widzący, który
zganił Azę za poleganie na królu Syrii, a
nie na Bogu. 4. Kapłan za czasów
Nehemiasza. 5. Brat Nehemiasza i wyższy
urzędnik w Jerozolimie. 6. Kapłan, który
wziął za żonę nie-Żydówkę.] – HANÁNI
(kegyelmes, kegyelemben gazdag; az Úr
kegyelmes, irgalmas) [1. Egyik látó, aki Asa
(1) királyt megfeddte (2Krón 16,7-10). 2.
Pap, aki elbocsátotta idegen feleségét (Ezsd
10,20). 3. Nehémiás (3) fivére (Neh 1,2; 7,2).
4. Énekes és zenélő pap, Jeruzsálem
kőfalainak felszentelésekor (Neh 12,36). 5.
Próféta, Jéhu (4) próféta apja (1Kir 16,1.7;
2Krón 16,7; 19,2). 6. Lévita, a 18. énekes
rend vezetője Dávid idejében (1Krón
25,4.25).]
handel (handl) [1. działalność polegająca na
kupnie, sprzedaży lub wymianie towarów
i usług; 2. daw. mała restauracja przy
składzie win] – kereskedelem (ker.);
(dawno) kereskedés, üzlet, bolt (sklep)
handel aukcyjny – árverési kereskedelem
handel barterowy – barterkereskedelem
handel bazarowy – bazárkereskedelem
handel bezcłowy – vámszabad kereskedelem
handel
czarnorynkowy
–
feketepiaci
kereskedelem
handel delikatesami – csemegekereskedés
handel
detaliczny
–
kiskereskedelem,
kiskereskedés
handel dewizamy – deviza-kereskedelem
handel domokrążny – házaló kereskedelem,
házalás
handel drobny – kiskereskedelem
handel drzewny – fakereskedelem
handel dziełami sztuki – műkereskedelem
handel eksportowy – export-kereskedelem; kiviteli
kereskedelem, külkereskedelem
handel elektroniczny (ang. e-commerce) [to
rozmaite
procedury
wykorzystujące
środki i urządzenia elektroniczne (telefon
-
Wersja 01 01 2017.
stacjonarny i komórkowy, faks, Internet,
telewizję) w celu zawarcia transakcji
handlowej. Najbardziej popularną metodą
handlu elektronicznego jest handel
internetowy, gdzie występują transakcje
handlowe pomiędzy sprzedającymi a
kupującymi. Najbardziej powszechną
formą handlu elektronicznego są sklepy
internetowe.] – e-commerce [mindenfajta
elektronikus kereskedelem (online áruházak,
elektronikus
tőzsde,
számítógépes
rendelésfeladás, internetes marketing stb.)
összefoglaló neve; az "e-business" egyik
alkategóriája]
handel giełdowy – tőzsde-kereskedelem
handel
hurtowy
–
nagykereskedelem,
nagykereskedés; nagybani kereskedelem
handel i finanse – kereskedelem és pénzügyek
handel importowy – import-kereskedelem
handel karawanowy – karavánkereskedelem
handel kolonialny – gyarmatáru-kereskedelem
handel komisowy – bizományi kereskedelem v.
kereskedés
handel
kompensacyjny
–
kompenzációs
kereskedelem
handel kooperacyjny – szövetkezeti kereskedelem
handel korzenny – fűszerbolt
handel krajowy – belkereskedelem
handel łańcuchowy, handel łańcuszkowy –
lánckereskedelem
handel leży – a kereskedelem pang
handel
międzynarodowy
–
nemzetközi
kereskedelem
handel morski – tengeri kereskedelem
handel naręczny (sprzedaż z ręki, kosza,
skrzyni, wiadra, itp.) [handel polegający
na sprzedawaniu towaru trzymanego w
ręce, rozłożonego na ziemi itp.] – kézi
kereskedelem
handel narkotykami – kábítószer-kereskedelem
handel nielegalny – feketekereskedelem; illegális
kereskedelem
handel
nieruchomościami
–
ingatlankereskedelem
handel niewolnikami – rabszolga-kereskedelem
handel osadniczy – gyarmati kereskedelem
handel owocarski – gyümölcskereskedelem
handel państwowy – állami kereskedelem
handel pokątny – zugkereskedelem
handel półhurtowy [zob. sprzedaż półhurtowa] –
félig nagykereskedelem
handel prywatny – magánkereskedelem
handel przywozowy – behozatali kereskedelem;
behozatal, importálás
handel reeksportowy – reexport kereskedelem
1947
handel rynkowy – piaci kereskedelem
handel samochodami – autókereskedés
handel
samoobsługowy
–
önkiszolgáló
kereskedelem
handel sklepowy – üzleti kereskedelem (bolti)
handel skórami – bőrkereskedés
handel spółdzielczy – szövetkezeti kereskedelem
handel straganowy – piaci kereskedelem; (dawno)
kofakereskedelem, kofálkodás, kufárkodás
handel
supermartekowy
–
szupermarket
kereskedelem
handel światowy – világkereskedelem
handel targowiskowy – piaci kereskedelem
handel towarami kolonialnymi – gyarmatárukereskedelem
handel towarami łokciowymi – rőfös- v.
rövidárukereskedelem
handel towarowy – árukereskedelem
handel tranzytowy, przewozowy [handel między
państwami niesąsiadującymi ze sobą,
przewożącymi towary przez terytorium
innego państwa] – tranzit kereskedelem
handel uliczny – utcai kereskedelem
handel uspołeczniony – szocializált kereskedelem
handel walutą a. walutami – valutakereskedelem
handel wewnętrzny – belkereskedelem
handel wewnętrzny [handel prowadzony na
obszarze
danego
państwa]
–
belkereskedelem (belker.)
handel win; handel winem – borkereskedés
handel wolnorynkowy – szabadpiaci kereskedelem
handel wolny – szabadkereskedelem
handel wymienny – cserekereskedelem
handel wysyłkowy – csomagküldő kereskedelem
handel wywozowy – kiviteli kereskedelem
handel zagraniczny (hang. zagr.) [handel z
innymi państwami] – külkereskedelem
(külker.)
handel zakwitł – (átv.) a kereskedelem felvirágzott
handel zamienny, handel wymienny [handel
polegający na wymianie towaru na towar
bez posługiwania się pieniędzmi] –
cserekereskedelem
handel zamorski – tengerentúli kereskedelem
handel
zbożem,
handel
zbożowy
–
ganonakereskedelem
handel zewnętrzny – külkereskedelem
handel ziemiopłodami – terménykereskedelem
handel zogniskował się w stolicy – a kereskedelem
a fővárosban központosult
handel żywym towarem – leánykereskedelem
handelek [zdrobnienie od: handel] – boltocska,
üzletecske, kis kereskedés; falazozó
-
Wersja 01 01 2017.
handelek tu odchodzi, co? – miféle seftelés folyik
itt?
handgrif [niem. Handgriff; uchwyt] –
[Słowniczek języka śląskiego] fogó, nyél, fül
handgryf (z niem. Hand – ręka, greifen – chwytać)
[wyrażenie, używane w wojsku polskiem
w wieku XVIII, oznaczało ruchy bronią.
W regulaminach w wieku następnym
wyraz ten cudzoziemski został zamieniony
na polski „rękoczyn.” B. Gemb.] – (dawno)
markolat; fogó
handicap
[wym.
handikap,
hendikap]
[1. wyrównanie szans przeciwników przez
stworzenie słabszemu z nich lepszych
warunków; też: zawody, w których stosuje
się takie wyrównanie szans; 2. korzystna
lub niekorzystna sytuacja albo cecha –
odpowiednio
–
ułatwiająca
lub
utrudniająca osiągnięcie jakiegoś celu] –
(ang.) handicap, hendikep; versenyben
(sport- és lóverseny) súlyok, különböző
akadályok és előnyök révén az esélyek
kiegyenlítése; (átv.) akadály, hárány
handikapowy, -a, -e – akadály-, hátrányhandikapować – akadályozni
handlara [pogardliwie o kobiecie zajmującej się
drobnym handlem] – (pej) kofa
handlarka [kobieta zajmująca się handlem] –
kereskedőnő, üzletasszony; piaci árus; kofa
handlarski, -a, -ie – kereskedői, üzleti (po
handlarsku:
kereskedő
módjára,
üzletszerűen)
handlarstwo – kereskedés, üzletelés
handlarz [osoba zajmująca sie kupnem,
sprzedażą lub wymiana towarów i uslug] –
(ném.)
handlé;
boltos,
kereskedő,
kiskereskedő,
üzletember;
kalmár;
(tandeciarz, házaló) ócskás; piaci árus;
kufár, kupec
 handlarz + D (handlarz kogoś/czegoś:)
handlarz biżuterii, handlarz domen, handlarz
filmów, handlarz koni, handlarz nadziei,
handlarz narkotyków, handlarz niewolników,
handlarz obrazów, handlarz owoców, handlarz
sprzętu (np. sportowego);
 handlarz + N (handlarz kimś/czymś): handlarz
bronią, handlarz bydłem, handlarz drzewem,
handlarz
kawą,
handlarz
marzeniami,
handlarz nielegalnym towarem, handlarz
surowcami, handlarz starzyzną, handlarz
śmiercią, handlarz winem, handlarz złotem,
handlarz żywym towarem.
handlarz biletami – jegyüzér
handlarz bydła – marhakereskedő
handlarz drzewem – fakereskedő
handlarz na bazarze; handlarz na rynku – piaci
árus
1948
handlarz narkotykami – kábítószerügynök,
kábítószer-terjesztő, drogdíler
handlarz niewolnikami – rabszolgakereskedő
handlarz samochodów – autókereskedő
handlarz starzyzną – ószeres; zsibárus
handlarz trudniący się handlem obwoźnym –
vándorkereskedő
handlarz uliczny – utcai árus
handlarz walutą a. handlarz walutami –
valutakereskedő; valutaüzér
handlarz win – borkereskedő
handlarz żywym towarom – leánykereskedő
handlować [zajmować się handlem] + E. –
kereskedni, üzérkedni (vvel); alkudozni,
üzleteket kötni, kufárkodni
handlować owocami – gyümölccsel kereskedni,
gyümölcsöt árulni
handlować skórą – bőrrel kereskedni
handlować wyrobami trykotowymi – kötöttáruval
kereskedni
handlować z kimś – kereskedni vkivel
handlowanie – kereskedés
handlowanie towarem – áruval való kereskedés
handlowiec (zob. handlarz) [I specjalista w
dziedzinie handlu; II statek handlowy] –
kereskedő, üzletember, boltos, kiskereskedő;
(statek) kereskedelmi hajó; kereskedő hajó
handlowiec zawierający transakcje – üzletkötő
handlowy, -a, -e [przymiotnik od: handel] –
kereskedelmi, kereskedelmet űző; üzleti;
üzletszerű
handlowe stosunki – üzleti kapcsolatok,
kereskedelmi kapcsolatok
handlowy okręt – kereskedelmi hajó
handlówka [pot. szkoła handlowa] – kereskedelmi
(iskola); kereskedelmi v. üzleti újság
handlu wewnętrznego – belkereskedelmi
handlu zagranicznego – külkereskedelmi
handover {rzecz.} (też: transfer, diversion);
przekazanie {n.} – (ang.) handover [(inf.,
tel.)
Cellás
mobil
rádiótelefonoknál
előfordulhat, hogy éppen a folyamatban lévő
beszélgetés közben lép át a felhasználó egy
cellahatárt.
A
modern
rendszerek
gondoskodnak arról, hogy ilyenkor az
összeköttetés ne szakadjon félbe. A hívást
átkapcsolják a következő cella egy
csatornájára. Ennek feltétele, hogy a fogadó
cella
rendelkezzen
kiosztható
beszédcsatornával. Ezt a váltást handovernek
vagy handoffnak nevezzük.]
handryczyć się [pot. sprzeczać się] – veszekedni,
civakodni, alkudozni
handszuły [rękawiczki] – [Słowniczek języka
śląskiego] kesztyű
-
Wersja 01 01 2017.
handżar [dawn. puginał, (krzywy) nóż tur.;
kindżał.] – (arab) handzsár; ívelt pengéjű,
rövid szúró fegyver; a keleti népek egy v.
kétélű, keresztvas nélküli 20-50 cm hosszú,
gyöngén hajlott pengéjű tőrkése, rendszerint
díszes markolattal
hangar [1. budynek służący jako pomieszczenie
dla samolotów, szybowców, balonów lub
małych statków; 2. budynek portowy do
krótkotrwałego składowania ładunków] –
(fr.) hangár, oszlopokon nyugvó fedél;
csarnok, szín, főleg járművek, repülőgépek
számára
hangar na łodzie – csónakház
hangar naprawczy – javítóhangár
haniebnie – gyalázatosan, szégyenletesen
haniebność – gyalázat, gyalázatosság
haniebny, -a, -e [1. przynoszący hańbę; 2. taki,
który popełnił czyn przynoszący hańbę;
3. bardzo zły lub kompromitujący] –
(niegodny)
gyalázatos;
botrányos,
szégyenletes, becstelen, csúfos; szörnyű,
rémes
haniebna klęska – szégyenletes vereség
haniebna smierć – szégyenletes halál (akasztófán)
haniebny bałagan – szörnyű rendetlenség
Hanka – Anikó
Hanka, Hania – Hanka; a Hanna beceneve
Hanka, Hanusia – Anci, Annus, Annuska,
Hannácska
Hanna
[imię
żeńskie,
pochodzące
od
hebrajskiego słowa "Chana" – wdzięk,
łaska. Inną jego formą jest imię Anna] –
Hanna [női név két női név egybeesése: a
Johanna rövidülése és az Anna eredeti héber
alakja. Rokon nevek: Janina, Johanna, Ivána,
Janka, Zsanett.]
Hanon, Chanun (uprzywilejowany) [1. Syn
Nahasza, Nahasa; król Amonitów. On
obraził posłów Dawida i za tę bezczelność
został ukarany. Jest typem człowieka
głupiego, niedojrzałego socjalnie, bez
chęci pożycia w zgodzie z drugimi,
gardzącego łaską Boga tutaj na ziemi, za
co będzie musiał ponieść karę, gdy będzie
za późno. 2. Pomagał reperować wał w
Jerozolimie za czasów Nehemiasza. 3. Syn
Salafa; także jeden z tych co naprawiali
wał w Jerozolimie.] – Hánon [Naás fia stb.]
Hanower (niem. Hannover) [miasto w
Niemczech, stolica kraju związkowego
Dolna Saksonia (Niedersachsen) i regionu
Hanower, położone nad rzeką Leine.
Rozwinięty przemysł środków transportu
(samochody,
lokomotywy,
wagony),
elektrotechniczny (zakłady Telefunken),
chemiczny, włókienniczy, gumowy i
spożywczy (czekolada).] – Hannover (ejtsd:
Hannofer) [város Németországban, AlsóSzászország szövetségi tartomány fővárosa]
hansom (ang. hansom cab) – (ang.) hansom;
kétkerekű kocsi, hátul magas kocsiüléssel (a
feltalálóról van elnevezve)
1949
hantle [ciężarki z uchwytem na dłoń służące do
ćwiczeń gimnastycznych] – súlyzók
Hanys [określenie rdzennego mieszkańca dawnej
pruskiej części Górnego Śląska. Hanys to
autochton, natomiast nie określa się tak
osób spoza Czarnego Śląska, które na
Śląsku mieszkają i przyjęły śląską kulturę.
Słowo hanys pochodzi od niemieckiego
imienia
Hans
jako
odpowiednika
polskiego imienia Jan. Słowo to miało
sugerować
niemieckie
pochodzenie
Ślązaków. W Niemczech natomiast
powstał termin Wasserpolaken, określenie
pejoratywne
mieszkańców
Górnego
Śląska. W założeniu słowo hanys miało
być obraźliwym określeniem, jednak
zostało przyswojone przez mieszkańców
Górnego Śląska.] – „Hanzi” (sziléziai)
Hanysy [pogardliwa nazwa Ślązaków (od
Hansa)] – [Słowniczek języka śląskiego]
Hans-ok, „Hanzik” (a sziléziaiak csúfneve)
hanza
[1. związek
kupców
lub
miast
europejskich w średniowiecznej Europie;
2. faktoria lub dom związku kupieckiego]
– (tört.) Hanza-szövetség; német kereskedőés kikötővárosok (Hamburg, Bréma, Lübeck
stb.) szövetsége a XIV-XVII. században
hanzeata [członek hanzy] – (tört.) Hanzaszövetség tagja
hanzeatycki, -a, -ie [należący do Hanzy,
odnoszący się do hanzeaty lub Hanzy] –
hanzahańba [1. niegodne postępowanie przynoszące
ogólne potępienie i pogardę; 2. ujma na
honorze] – gyalázat, becstelenség, szégyen;
meggyalázás
hańbiący, -a, -e – megszégyenítő, szégyenletes;
gyalázkodó
hańbiąca kara – megszégyenítő büntetés
hańbiący czyn – szégyenletes tett v. cselekedet
hańbiciel – megbecstelenítő; gyalázó, meggyalázó
-
Wersja 01 01 2017.
hańbić [postępować niegodnie, przynosić
potępienie i pogardę, czynić ujmę na
honorze]
–
gyalázni,
meggyalázni,
megbecsteleníteni,
megszégyeníteni;
mocskolni
hańbić kobietę – nőt megbecsteleníteni v.
meggyalázni
hańbić się – szégyent hoz önmagára
hańbienie – megbecstelenítés, meggyalázás
hańsba, chąśba [1. rzecz chązebna, kara za
kradzież nocną zboża w polu; 2. Łaciński
termin furtum funkcjonował także
początkowo w dawnym prawie polskim
(pojęcie to pojawiło się w Statutach
Kazimierza Wielkiego z 1347 r.).
Następnie zaś używano również polskich
określeń kradzieży, takich jak: „hańsba”,
czy „chąźba” (wyrażenia te spotykamy w
dyplomatach tynieckich z XIII i XIV w.).]
– furtum (ebből: ferre); lopás [Már a 12
táblás törvény — (latinul: Leges duodecim
tabularum) a római jog egyik legértékesebb
tárgyi emléke a Kr. e. 5. század közepéről; a
jogtörténet egyes számban, XII táblás
törvény alakban használja a kifejezést, utalva
a
táblákon
fennmaradt
törvények
összefüggésére. — különbséget tett f.
manifestum és nec manifestum közt. F.
manifestumnak vették az olyan lopást,
melyen a tolvajt rajta kapták vagy ha a
meglopott egyén házkutatás által világosan
rásütötte a lopást valakire.]
haori [ndm. luźne japońskie ubranie wierzchnie]
– (jap.) haori; kényelmes japán felsőruha, ill.
ennek alapján készült ruha
1950
haori
HAPAXLEGOMENON [nie spotyka się to w
innych tekstach biblijnych] – (gör.)
HAPAXLEGOMENON;
1.
valamely
szerzőnél vagy írásműben csak egyszer
előforduló kifejezés. A Bibliában egyszer
előforduló kifejezés. 2. csak egyszer
elmondott; az ókori klasszikusokban csak
egyetlenegyszer előforduló szó [np. Dianemo
— to hapaxlegomenon — często używany w
traktatach medycznych przy opisach
rozszerzania
się wrzodu.
Nie
jest
wykluczone, że używając tu tego słowa
Łukasz miał na myśli taką właśnie metaforę
medyczną.]
hapik, hapil [sknera] – [Słowniczek języka
śląskiego] smucig, fösvény, zsugori, irigy
ember
haplologia [1. skrócenie wyrazu przez usunięcie
jednej z jednakowych lub podobnych do
siebie sylab bezpośrednio po sobie
następujących, np. sześciościan – sześcian;
2. uproszczenie, skrócenie wyrazu przez
usunięcie jednej z sylab bezpośrednio po
sobie następujących, jednakowych lub o
jednakowym spółgłoskowym nagłosie, np.
sześciościan – sześcian] – haplológia,
egyszerejtés [két hasonló, egymással
többnyire szóösszetételben érintkező elem
vagy szótag közül az egyiknek az elmaradása
(pl. tragikokomikus helyett tragikomikus)]
happening [wym. hepening] [krótki spektakl, w
którym przewidziana jest ingerencja
przypadku i czasami także współudział
publiczności] – (ang.) happening; történés,
esemény [A szó szerint történést jelentő
happening az 50-es évek végén kialakuló
nyitott műfaj. Olyan, időben zajló,
összefüggő cselekmény nélküli eseménysor,
amely magában foglalja a véletlen és a
megtervezett mozzanatokat, a művészeti
aktivitást és általában a közönség bevonását
is.]
happeningowy, -a, -e [czytaj: hepeningowy]
[przymiotnik
od:
happening
(np.
happeningowy
występ,
ruch
-
Wersja 01 01 2017.
happeningowy)] – (ang.) happening-;
történés-, eseményhappener [czytaj:
hepener]
[organizator
happeningu] – rendezvényszervező
happy end [wym. hepi end] [szczęśliwe
zakończenie akcji utworu literackiego,
filmu lub jakiejś sprawy] – (ang.) happy
end; szerencsés vég, jó befejezés
happyendowy, -a, -e [czytaj: hepi-endowy] [taki,
który kończy się szczęśliwie] – (ang.) happy
end-; szerencsés végű
Har-Magedon
(Armageddon,
Armagedon,
Armagieddon) [miejsce zapowiadanej w
Apokalipsie św. Jana (Ap 16;16)
ostatecznej bitwy między siłami dobra i
zła, w której hordy Szatana zetrą się z
anielskimi hufcami pod wodzą Chrystusa
w zażartej walce. W jej wyniku
demoniczne siły i ich sprzymierzeńcy
zostaną ostatecznie pokonani, a Boskie
zwycięstwo
rozpocznie
okres
tysiącletniego panowania Chrystusa (czyli
Millenium). Walkę wygrywają słudzy
Boży. Szatan zostaje uwięziony na tysiąc
lat w Czeluści. Po upływie tysiąca lat
Szatan zostaje uwolniony i wtedy siły zła
ostatecznie przegrywają. Wszyscy źli
ludzie razem z Diabłem zostają zrzuceni
do "jeziora ognia". Bóg tworzy nowe
miasto, w którym nie ma chorób ani
śmierci, głodu, płaczu i smutku. Żyją tam
wyłącznie
dobrzy
ludzie.]
ARMAGEDDON (Megiddo hegye, a
sereggyűjtés hegye). [Csak a Jel 16,16-ban
fordul elő; Isten seregei és az Antikrisztus
közti végső nagy csata színhelye. Jezréel
síkságának déli szegélyén fekszik, ahol
Izráel, történelme során sok döntő csatát
vívott (Bír 5,19-20; 6,33; 1Sám 31; 2Kir
23,29-30). Lásd még: MEGIDDÓ.]
haracz [1. opłata wymuszana na kimś siłą lub
groźbami,
zwykle
przez
grupy
przestępcze;
2. podatek
nakładany
dawniej na niemuzułmańską ludność w
krajach muzułmańskich; 3. w dawnej
Polsce: danina ściągana siłą; 4. z
tureckiego i arabskiego haradż –
pogłówne, podatek, płacony Wielkiej
Porcie przez wszystkich chrześcijan
pełnoletnich zamieszkałych w granicach
państwa Ottomańskiego. Do Polski wyraz
ten dostał się w czasie ciągłych wojen z
Tatarami i Turcją, i znaczył wszelki okup
czyli kontrybucję wymuszaną na jakiemś
mieście, zamku, prowincyi. 5. zob. dżizja]
– harács, sarc; védelmi díj (török,
helyesebben haráds) [a mohammedán
államokban nem mohammedán alattvalóktól
szedett adó egy neme. Kétféle harács van:
föld- és fej-harács. Harácson általánosságban
1951
azt a földadót értik, melyet a mohammedán
hatóságok egyházi törvényeik alapján azon
földek után szednek, melyek a mohammedán
foglalások idején a nem mohammedán
lakosok szabad birtokában meghagyattak.]
harakiri [samobójstwo przez rozprucie brzucha
mieczem, praktykowane do niedawna w
Japonii] – (jap.) harakiri (szeppuku);
hasfelmetszés, a szamurájok hagyományos
öngyilkossági módja Japánban; (átv.)
önmagára visszaütő káros lpés
harambasza [daw. dowódca oddziału hajduków
serbskich] – (tört.) harám-basa, rablófőnök
(ebből ered a haramia szó)
Haran (ich góra, palący się) [1. Syn Tarego,
Teracha, brata Abrahama i ojciec Lota. 2.
Syn Kaleba i jego nałożnicy Efy. 3. Syn
Semeja, Szimeja, Giersonity.] – HÁRÁN
(út, utca; hegyes vidék, hegyi lakó;
megvilágosított; erős; a nemes, szabad;
haragos) [1, Ábrahám öccse, Lót apja (1Móz
11,27-31). 2. Gersonita lévita Dávid idejében
(1Krón 23,9). 3. Káleb (2) fia ágyasától,
Éfától (2) (1Krón 2,46).]
Haran, Charan [miasto w Mezopotamii. Do
niego udali się Tare z rodziną, gdy wyszli z
Ur Chaldejskiego. Tam zatrzymał się
Abraham przed osadzeniem się w Kanaan
aż do śmierci ojca swego. Miasto to
nazywano także Aram Naharaim (miasto
Nahora). Tam krzyżowały się drogi z
Syrii, Asyrii i Babiloni.] – HÁRÁN [1.
Város Mezopotámia északi részén, a Balik
folyó
mellett,
amely az Eufrátesz
mellékfolyója. Itt élt Ábrahám, mielőtt Isten
parancsára Kánaánba költözött (1Móz
11,31). 2. Ide küldte Ábrahám a szolgáját,
hogy Izsáknak feleséget keressen (1Móz
24,4). A 2Kir 19,2"Arán" (2) és Ézs 37,12 is
megemlíti.]
harap [bicz z krótką rękojeścią i długim
plecionym rzemieniem, używany dawniej
na psy myśliwskie] – karikás ostor,
kutyakorbács
Harap (z niem. herab – tu, tutaj, tu na dół, na
tu) w języku polskim oznacza:
1) Okrzyk myśliwski, kończący łowy [Gdy w
polu harty pochwycą zająca, myśliwy lub
„dojeżdżacz,” dobiegający do nich konno,
woła zdaleka, „a harap!” jako przestrogę,
żeby zająca nie rozerwały. Stąd przysłowie:
„już po harapie” oznacza: już po
wszystkiem,
przysługę
oddaną
po
niewczasie.] – vadászati felkiáltás, jeladás
2) Rodzaj bata myśliwskiego [służącego do
karcenia nieposłusznych psów, a złożonego z
niedługiego trzonka zwykle z nogi sarniej
zrobionego i bata uplecionego z surowcu w
ten sposób, że jest coraz cieńszy ku końcowi
a zakończony „trzaskawką” misternie
-
Wersja 01 01 2017.
skręconą z włosia końskiego i konopi.] –
kutyakorbács
haras, aras, arras, arus, rasa [1. rodzaj tkaniny
dywanowej i gobelinowej, sprowadzanej
do Polski z Francyi, gdzie słynne fabryki
tych wyrobów znajdowały się w mieście
Arras, od którego poszła ich nazwa. 2.
lekka, szorstka materia wełniana. Chodzili
w niej zakonnicy i zakonnice. Także wielki
mistrz Krzyżaków chodził w białym
harasowym ubiorze. 3. nazywany również:
rasa, rasza i aras; lekka i miękka tkanina
wełniana . Używana m.in. na habity
zakonnic i zakonników. Sukno bardzo
tanie, dostępne dla najbiedniejszych
sprowadzane od XV wieku do Polski i do
Niemiec z różnych niderlandzkich
miejscowości.]
–
(dawno)
francia
szőnyeganyag és gobelin fajta [Az Arrasban
szőtt faliszőnyegek híre néhány száz évvel
ezelőtt bejárta Európa minden udvarát.]
haratnąć — haratać [pot. uderzyć, niszcząc coś
lub raniąc kogoś] – verni, ütni, törni
haratnąć się — haratać się [1. pot. zranić
samego siebie; 2. pot. zranić jeden
drugiego] – megsebesíti, megsebezi,
megsérti magát; megsebesítik, megsebezik,
megsértik egymást
harbuz [dawniej, dziś tylko gwarowo: dynia] –
(táj.) görögdinnye
harc [1. do XVII w.: walka pojedynczych
żołnierzy obu nieprzyjacielskich wojsk,
staczana przed rozpoczęciem walnej
bitwy] – (dawno) előcsatározás, összecsapás;
ugrándozás,
szökdécselés,
mulatás,
dorbézolás
harcap [1. warkocz lub węzeł peruki albo
fryzury noszonej przez mężczyzn w XVIII
w.; 2. w drugiej połowie XVIII w.:
obowiązkowe
uczesanie
żołnierzy
niektórych armii europejskich, mające
chronić szyję przed uderzeniem; 3.
warkocz peruki męskiej, noszony przez
żołnierzy dla ochrony przed ciosem
(XVIII
w.).
Etym. - nm.
Haarzopf
'warkocz'; Haar 'włos(y)'; Zopf 'warkocz;
plecionka']– (dawno) varkocs
harce [1. swawolna zabawa; 2. popisy zręczności
i gonitwy w jeździe konnej; 3. (hist.)
rodzaj pojedynków czyli utarczek rycerzy
pojedyńczych przed bitwą, które w
powszechnym były zwyczaju, a historya
prawie każdej walnej bitwy wspomina o
poprzedniem wyzywaniu się harcowników
na rękę. Tak r. 1410 pod Koronowem
przed zaczęciem bitwy Konrad Niemczyc,
Ślązak, wyjechał na harc z szyków
krzyżackich, okuty wraz z koniem w
bogatą zbroję i, harcując, wyzywał po
1952
niemiecku,
a
potem
po
polsku,
wojowników naszych.] – pajkos, szabados
játék; lóverseny, lovas párbaj
harcerka [członkini Związku Harcerstwa
Polskiego] – cserkészlány
Harcerka Rzeczypospolitej [w ZHP i ZHR
najwyższy, żeński stopień harcerski.
Przeznaczony dla harcerek powyżej 17-18
roku życia. W ZHR oznaczany złotą
lilijką, kręgiem i wieńcem na krzyżu
harcerskim.
W
ZHP
–
dwiema
gwiazdkami
na
pagonie
munduru
harcerskiego, dodatkowo można oznaczać
go też nabitymi na krzyżu harcerskim
złotą lilijką, kręgiem i wieńcem.] –
Köztársaság Cserkészlánya (rangfokozat)
harcerski, -a, -ie [związany z harcerstwem (np.
obóz harcerski, zbiórka harcerska)] –
cserkészHarcerski Klub Turystyczny (HKT) [rodzaj
specjalistycznej jednostki, działającej w
Związku
Harcerstwa
Polskiego,
realizującej
program
harcerski,
wzbogacony
turystyką
i
krajoznawstwem.] – Cserkész Turista Klub
Harcerski Klub Techniki (HKT) [jednostka
harcerska
o
charakterze
specjalnościowym
obronnym
(survivalowym i strzeleckim), działająca w
Hufiec Gdańsk-Przymorze Chorągwi
Gdańskiej ZHP.] – Cserkész Műszaki Klub
harcerstwo [1. polski ruch społeczny i
wychowawczy dzieci i młodzieży; 2. polski
młodzieżowy
ruch
społecznowychowawczy zorganizowany w Związek
Harcerstwa Polskiego] – cserkészet,
cserkészmozgalom; Angliából indult és W.
E. Smith által alapított és Baden-Powell által
nagyra fejlesztett ifjúsági szervezet, az
ifjúság
jellemképzésének,
önfegyelmezésének, találékonyságának és
megfigyelő
képességének
fejlesztésére
(tagjai
12-18
éves
fiúk,
vannak
leányszervezetek is)
harcerz [1. członek Związku Harcerstwa
Polskiego; 2. dawniej: żołnierz biorący
udział w harcach, staczający przed bitwą
pojedynczą walkę z przeciwnikiem;
harcownik] – cserkész; (dawno) harcos
-
Wersja 01 01 2017.
harcerz odtrąbił pobudkę – a cserkész elfújta az
ébresztőt
harcmistrz [1. wyższy stopień instruktorski w
harcerstwie; też: instruktor harcerski
mający taki stopień; 2. najwyższy stopień
w harcerstwie; osoba mająca ten stopień]
– cserkészszövetség főinstruktora
harcować [wyprawiać harce] – csatározni; lovat
táncoltatni; tobzódni, táncolni, cikázni,
mulatni
harcowanie – (dawno) előcsatározás; táncolás (lóé
is); mulatás, dobzódás
harcowniczy, -a, -e – csatározóharcownik [1. do XVII w.: żołnierz biorący
udział w harcu; 2. żołnierz biorący udział
w harcach, staczający przed bitwą
pojedynczą walkę z przeciwnikiem;
harcerz] – (dawno) harcos
harcownik
harcówka [lokal drużyny harcerskiej] –
cserkészház
hard disk drive {rzecz.}; (też: hard disk); dysk
twardy {m.} [komp.] [zł.] – (ang.) hard
disk ,merevlemez (szószerint: kemény
korong) [a legtöbb asztali és hordozható
számítógép- ben megtalálható mágneses,
többnyire
nemcserélhető,
gyors,
"Winchester" néven is ismert, központi
tárolóegység,
háttértároló;
hálózati
számítógépekből (NC, thin client stb.)
többnyire hiányzik; nevét onnan kapta, hogy
-ellentétben
a
"floppy"
hajlékony
műanyaglemezével- a mágneses réteg itt
(egy vagy többemeletes) vékony alumínium
vagy
üvegkorongon
helyezkedik
el;
kapacitása a régebbi gépeknél a programok
mérete miatt bénítóan elégtelen volt,
napjainkra ez sokat javult; tárterülete 1995ben 20-40 MB körül volt, ezt 1997-re már 12 GB-re fokozták, míg 2000-re már 70-80
GB-s egységek is kaphatók lettek; 2003-ra
IBM egy 400 GB-s termék lehetőségét is
kilátásba helyezte; a technológiai rekordot
eddig az IBM és Fujitsu kutatói tartják,
utóbbi 2001-ben laboratóriumban 100 GB
/négyzethűvelyk adatsűrűséget ért el, ami
hordozható gépek számára 2 1/2 hűvelykes
1953
lemezen 100 GB-es tárhelyet igér; a gyors
technológiai fejlődés és a tömeggyártás (pl.
IBM
magyarországi
gyárában)
a
közelmúltban lényeges árcsökkenést tettek
lehetővé és 2003-ra az 1.- $/GB-t vették
célba; a szoftveripar erre 'bájtpazarlással'
válaszolt; de nagyobb kapacitásra várnak
olyan alkalmazások is mint pl. a
kapcsolatmentes
Web-böngészés,
vagy
digitális audio-video-állományok ideiglenes
tárolása; "hard disk recording" alatt
(kamerákban, TV-ben) azt az alkalmazást
értjük, melynél a merevelemz tulajdonságai
TV-jelek közvetlen (MPEG-2 kódolású)
rögzítését teszik lehetővé; a TV esetében ez
időben eltolt lejátszást és a reklámok
átugrását teszi lehetővé; egy játékfilm a
merevlemezen kb. 4 GB kapacitást foglal le;
az
újraírható
DVD-lemezekkel
összehasonlítva a merevlemezek kapacitása
az előbbiek kapacitásának tízszerese is lehet,
rögzítési sebességük ugyancsak tízszerese
lehet
a thermo/optikai rögzítőkének;
utóbbiak viszont sokkal olcsóbbak és
cserélhetők; archiválásra alkalmasabbak mint
a merevlemez]
hardo – kevélyen, dölyfösen, gőgösen, fennhéjázó
módon, büszkén, hetykén
hardo odpowiedzieć – dölyfösen válaszolni
hardo się stawiać – hetykélkedni, keményen
szembeszállni
hardość – dölyf, büszkeség, kevélység, hetykeség;
rátartiság
hardware; sprzęt {m.} [komp.] – (ang.) hardware;
készülék,
eszköz,
hardver
[a
számítógépalkalmazásoknál használt fizikai
eszköz; a megkülönböztetés a készülék
(hardver) és az azt működtető program
(szoftver) között t.k. azért is szükséges, mert
a számítógépek világában ezekért különböző
cégek felelősek; tehát nem úgy mint pl. a
TV-készülék esetében, melynél ugyanaz a
cég
felelős
az
abban
működtetett
elektronikáért (hardver) és pl. a Teletextdekóder programjáért (szoftver); a legtöbb
számítógép-felhasználó nem hardvert és
szoftvert akar látni, hanem egy működő
(zárt) berendezést, olyat mint a TV-készülék;
főleg akkor, ha otthoni gépekről van szó; az
u.n. "csatlakoztató-dobozok" (set-top-box),
már ebbe az irányba mutatnak; egy
következő lépés lesz, amikor ezeket betépítik
a TV-be; ezt egyelőre azonban még a
készülékek eltérő életciklusa gátolja]
Hardware Description Language, HDL (ang.)
[język opisu sprzętu, wykorzystywany do
opisu układów cyfrowych w technice
cyfrowej] – (inf.) alkatrészleíró nyelv
(hardware description language, HDL)
-
Wersja 01 01 2017.
hardy, -a, -e [dumny lub butny] – büszke, dacos,
gőgös, rátarti, kevély
harda z niego sztuka! – kevély ember!
harda dusza – büszke lélek
hardzieć – fennhéjazóvá, gőgössé, dölyfössé válni
harem
[1. część
tradycyjnego
domu
muzułmańskiego
zamieszkana
przez
kobiety; 2. żony i nałożnice muzułmanina
oraz ich dzieci tam mieszkające] –
(arab→tör.) hárem; tiltott hely; elkülönített
nő és családi lakosztály a mohamedánoknál,
ahová idegen férfinak tilos a bemenet
(Kemál pasa a többnejűséget s ezzel a
háremet is intézményesen megszüntette)
haremowy, -a, -e [przymiotnik od: harem (np.
niewolnice haremowe, system haremowy)]
– háremharemowa kobieta – háremhölgy
harem
harenda (arenda) – gural gazdaság
harest, herest, hareszt [areszt, więzienie (zob. →
zwroty śląskie)] – [Słowniczek języka
śląskiego] fogság, elzárás, őrizet, vizsgálati
fogság; letartóztatás, őrizetbe vétel [areszt
prewencyjny:
előzetes
letartóztatás];
(áristom) fogda, fogház; lefoglalás, zárlat
harfa [instrument strunowy szarpany; arfa] –
(ném.) hárfa; (zene) álló keretbe foglalt, sok
húrú pengetős hangszer
1954
harfa Eola (harfa eolska) [1. mit. gr. harfa boga
wiatrów – Eola; 2. instrument muzyczny
składający się z prostokątnego pudła
rezonansowego, z pionowo rozpiętymi
strunami,
ustawiany
na
wolnym
powietrzu, wydający delikatne dźwięki w
czasie wiatru] – eolhárfa (æolhárfa), v.
másnéven szélhárfa [egy szélmozgás által
megszólaltatott hangszer (hárfa). Nevét
Aeolusról, a görög szélistenről kapta.]
harfa eolska, eolska harfa [instrument strunowy
znany od starożytności po wiek XIX, w
formie prostokątnego pudła z rozpiętymi
strunami wzbudzanymi przez powietrze.
Strojony akordami] – (gör.) eolhárfa; 1.
hosszú, keskeny zöngeszekrényre bélhúrt
feszítenek. Ha az eolhárfát szél éri, a húrok
zsongó, misztikus hangokat hallatnak. Már a
régi görögök ismerték; 2. a levegő
mozgásától
megszólaltatott
különféle
vastagságú bélhúrokból álló hangszer [kb. 1
m hosszú hangszekrényre 6-10 különböző
vastagságú, közös hangra hangolt bélhúrt
feszítenek eléggé lazán, a légáramlás hozza
zengésbe]
harfiarka [muzyczka grająca na harfie] –
hárfaművésznő, hárfásnő
harfiarz, harfista [muzyk grający na harfie] –
hárfás, hárfázó, hárfaművész
harfowy, -a, -e [przymiotnik od: harfa (np.
struny harfowe, koncert harfowy)] – hárfaHarkabuz [wieś w Polsce położona w
województwie małopolskim, w powiecie
nowotarskim, w gminie Raba Wyżna.
Nazwa Harkabuz pochodzi od XVwiecznej strzelby, odpalanej przy pomocy
lontu.] - Harkabúz (lengyelül Harkabuz,
korábban Horna Orawka) [falu a mai
Lengyelországban, egykor Nowy Sącz
vajdaságban, a mai Kis-Lengyelországban]
harkabuz, harkebuz [ob. Arkabuz i Hakownica,
nazwy spolszczone pierwotnej broni
palnej ręcznej. Kamasz (z niem.
Harnisch), pancerz, zbroja.] – (hist.) régi
kézi lőfegyver; kanócos puska
harkać [pluć] – [Słowniczek języka śląskiego]
köpni, köpködni; köni egyet, leköpni;
harákolni
harmider [zgiełk] – lárma, zsivaj, ricsaj; zenebona,
zsibongás; átv. zsibvásár
harmonia [1. zgodność, wzajemne dopełnianie
się lub właściwe proporcje; 2. zgoda;
3. sposób łączenia i budowy akordów w
utworze muzycznym; 4. dział teorii
muzyki o zasadach budowy akordów i ich
następstw; 5. Zgodność intencji z estetyką
wizerunku. Właściwie dobrane proporcje,
linia i kolory. Punkt wyjścia i cel
elegancji.] – (gör.) harmónia, (zgodność)
-
Wersja 01 01 2017.
összhang, az egész részeinek arányos
egybeillesztése;
(zene)
összhangzat,
összhangzás, harmónia; több egyszerre
megszólaló hang kellemes zenei hatást keltó
egysége;
(instrument:
akordeon)
tangóharmonika,
(harmonijka)
szájharmonika;
harmonika
[különböző
nagyságú és szerkezetű, szájjal v. fújtatóval
megszólaltatható sípokból álló hangszer],
harmónium; (átv.) összhang, kölcsönös
megértés, jó viszony
Harmonia [mit. gr. uosobienie ładu i zgodności] Harmonia [görög isten. Aphrodité és Árész
törvénytelen gyermeke, hiszen Aphrodité
férje Héphaisztosz.]
harmonia [instrument muzyczny składający się z
rozciąganego podczas gry miecha oraz z
dwu
klawiatur
guzikowych]
–
tangóharmonika
harmonia barw – a színek harmóniája
harmonia ewangelii (harmonia ewangeliczna)
[zestawienie tekstu czterech Ewangelii,
które tworzy jeden, ciągły i na ile jest to
możliwe pragmatyczny opis życia i
działalności Jezusa Chrystusa. Przyczyny
powstawania harmonii są głównie
katechetyczne: przybliżenie w sposób
łatwy do opanowania biografii i czynów
Jezusa. Spośród tych samych wydarzeń
opisywanych w Ewangeliach (szczególnie
w ewangeliach synoptycznych), autorzy
harmonii wybierali jedno, dołączając do
niego szczegóły opisów z pozostałych
Ewangelii. Podejmowali też decyzję na
temat kolejności wydarzeń, np. osadzając
wszystkie momenty z życia Jezusa wokół
ram chronologicznych Ewangelii Jana.] evangélium-harmónia;
a
négy
evangéliumnak egy egységes egésszé való
összeállítása
harmonia ręczna – harmonika
harmonia samogłosek (metafonia) [rodzaj
odległego
asymilacyjnego
procesu
fonologicznego dotyczącego samogłosek.
W językach z harmonią samogłosek na
samogłoski narzucone są ograniczenia
występowania w zależności od sąsiedztwa
innych samogłosek .] – hangrendi
illeszkedés, magánhangzó-harmónia [egy
nyelvtani jelenség, egyes ragozó nyelvek
sajátossága]
harmonia samogłoskowa – gram illeszkedés
harmonia tonów – a hangok harmóniája
harmonia w małżeństwie – összhang a
házasságban
harmonia w rodzinie - összhang a családban
harmonia wokaliczna [w niektórych językach:
uzależnienie samogłoski afiksalnej od
1955
samogłoski rdzennej] – vokális harmónia;
hangrendi
illeszkedés,
magánhangzóharmónia
harmonicznie – harmónikusan, egybehangzóan
harmoniczność – harmónikusság, összhangzás
harmoniczny, -a, -e [zbudowany na zasadach
harmonii muzycznej] – (gör.) harmonikus;
(zene) összhangzó, harmóniát alkotó,
egybehangzó,
jó
hangzású;
arányos,
egyöntetű, kellemes hatású; (matematika)
harmónikus; súrlódás nélküli, egymást jól
megértő; (átv.) kiegyensúlyozott, derűs;
(akusztika) harmonikus; egész számú
harmonikus
harmoniczna nieparzysta – páratlan harmonikus
harmoniczny szereg tonów – természetes hangsor
[természetes hangközökkel jellemzett zenei
hangsor]
harmonijka
[1. mały,
ustny
instrument
muzyczny;
2. coś,
co
przypomina
kształtem miech harmonii; 3. osłona
mająca
kształt
miecha
harmonii,
zabezpieczająca
przejście
między
wagonami
kolejowymi,
nadwoziami
autobusu przegubowego itp.] – harmónika,
szájharmónika
harmonijka ustna – szájharmónika
harmonijkowy,
-a,
-e
–
harmónika-,
szájharmónikaharmonijka ustna [harmonijka w zn. 1.] –
szájharmonika
harmonijnie – egyetértésben, harmónikusan
harmonijność – összhang, egyetértés, harmónia
harmonijny, -a, -e [1. tworzący estetyczną
całość; 2. oparty na zgodzie i przyjaźni;
3. przyjemnie brzmiący, dźwięczny; 4. o
ruchu: płynny i zgrabny] – összhangzó,
egyetértő, harmónikus
harmonijna całość – harmonikus egész
harmonijne ruchy – harmonikus mozdulatok
harmonika (z gr. harmonikos = dźwięczny) [I
zespół
cech
harmonicznych
charakterystycznych dla muzyki danej
epoki, szkoły kompozytorskiej, twórcy lub
utworu muzycznego; II
dawny
instrument muzyczny składający się ze
szklanych kloszów, umieszczonych na
wspólnej osi, wprowadzanych w ruch
obrotowy; III. całokształt problemów
związanych z konstrukcją współbrzmień
harmonicznych w omawianym utworze, w
twórczości danego kompozytora, w danym
okresie historycznym itp.] – (gör.)
harmónium (polifon); orgonaszerű billentyűs
hangszer, benne a sípokat szabadon lengő
(átcsapó) nyelvek helyettesítik és a fújtatót
pedálok mozgatják
-
Wersja 01 01 2017.
harmonista [osoba grająca na harmonii] –
harmonikás, tangóhamónikás
harmonistka [muzyczka grająca na harmonii] –
női tangóhamónikás
harmonium [zob. fisharmonia] – (gör.)
harmónium, (zene) orgonaszerű billentyűs
hangszer
harmonizacja (z gr. harmonia = zgodność)
[1. zestrojenie poszczególnych elementów
w
harmonijną
całość;
2. technika
tworzenia współbrzmień akordowych
towarzyszących jakiejś melodii]
–
összehangolás, harmonizácó
harmonizować [1. dobrze pasować do czegoś lub
mieć odpowiednie proporcje z czymś;
2. łączyć elementy w estetyczną lub
funkcjonalną całość; 3. dopełniać melodię
akordami dobranymi zgodnie z prawami
harmonii]
–
(gör.)
harmonizálni;
összhangban van v. áll; (zene) egy zenei
dallamhoz kíséretet csinálni;
(átv.)
összhangban lenni, összeilleni
harmonizować coś – harmonizálni vmit
harmonizować z czym – összhangban lenni vmivel
harmonizować się (z czym) – összehangolódni
(vmivel)
harmonogram [opis kolejności i czasu trwania
kolejnych
etapów
jakiegoś
przedsięwzięcia] – ütemterv, (krzywa)
grafikon
harmonogram dostaw – szállítási ütemterv
harmonogram kalendarzowy – naptári ütemterv
harmonogram pracy – munka ütemterv
harmonogram przebiegu produkcji – termelési
ütemterv
harmonogramowy, -a, -e – ütemterv-, (krzywa)
grafikonharmotom [minerał, glinokrzemian baru
zawierający potas] – harmotom; (ásvány)
baritkeresztkő
harnadla [długa igła-spinka (przytrzymująca
NESTLIK)] – hosszú tű-csat
harnaś
[przywódca
dawnych
zbójników
tatrzańskich] – (dawno) góral rablóvezér
-
Wersja 01 01 2017.
Hárpia
1956
harnaś
Harod, Charod (trząść się ze strachu) [źródło z
rozlewami, gdzie prawdopodobnie Gedeon
wypróbował swoich żołnierzy przy piciu
wody.] – HARÓD (remegés, félelem,
szívdobogás; (föld) rengés) [Kút, amely
mellett Gedeon táborozott (Bír 7,1).]
Haroszet, Haroszet Narodów (tereny leśne)
[według biblijnej Księgi Sędziów 4,2.13.16
- miejsce kwaterunkowe dowódcy wojsk
kananejskich króla Jabina - Sysery. Do
tego miejsca sędzia Barak ścigał jego
wojska. Utożsamiane z miejscowością AlHartija lub z Tall Amr (Tel Meammer) w
Izraelu.] – HARÓSET (pogányok kő- vagy
faszobrászata; nemzetek erdeje, nemzetek
kovácsa). [Város Palesztina északi részén,
Megiddótól
pontosan
25
km-nyire
északnyugatra; Sisera (1) hazája (Bír
4,2.13.16).]
harować [ciężko pracować] – fáradni, robotolni;
gürcölni, melózni, vesződni; keményen
dolgozni
harować od świtu do nocy – látástól vakulásig
nehezen dolgozni; egész nap gürcölni
haruje jak wół – dolgozik, mint az ökör
harówka [pot. ciężka, wyczerpująca praca] –
nehéz munka, robot; meló
harpagon [1. (literatura) imię bohatera komedii
Skąpiec Moliera; 2. (ekonomia) skąpiec,
dusigrosz, sknera] – Harpagon; fösvény
harpia [1. mit. gr. złośliwy demon, uosobienie
wichru, później – drapieżności i chciwości;
2. kobieta okrutna i wyrachowana;
3. wielki, drapieżny ptak o czarno-białoszarym upierzeniu, żyjący w lasach nad
Amazonką] – (gör.) hárpia (szárnyas,
karmos női szörnyalak az ókori görög
mitológiában); a hárpiák a
görög
mitológiában
a
nyári
forgószelek
megszemélyesítői, ijesztő külsejű női lények;
(átv.) hárpia; házsártos asszony; veszekedő,
házsártos nő
harpun [oszczep z liną używany do polowania na
duże zwierzęta morskie] – (hak rybacki)
szigony
harpunnik [osoba polująca za pomocą harpuna]
– szigonnyal halászó, szigonyozó ember
harpunniczy, -a, -e - szigonnyal halászó,
szigonyozó
harpunowy, -a, -e – szigony-, szigonyos
Harran, Charan albo Carrhae [stanowisko
archeologiczne na terenie starożytnego
miasta w południowo-wschodniej Turcji,
około 40 kilometrów na południowy
wschód od Şanlıurfa. Nazwa Charan
pojawia się również w Biblii jako miasto
w północnej Mezopotamii, w którym
czasowo mieszkał Abraham i gdzie umarł
jego ojciec, Terach, kiedy zatrzymali się
po przybyciu z Ur. Najprawdopodobniej
nazwa ta obejmowała całą okolicę, gdyż
Charan wymieniono wśród narodów
pokonanych przez królów Asyrii. Później
Abraham posłał najstarszego sługę do
swoich krewnych w tej okolicy, aby
znalazł żonę dla jego syna Izaaka. Jakub,
wnuk Abrahama, udał się do Charanu,
aby uciec przed gniewem swego brata
Ezawa i poszukać sobie żony wśród córek
swego wuja Labana. Tu spotkał koło
studni Rachelę. W VIII w. p.n.e. król
asyryjski Sanherib próbował zastraszyć
Ezechiasza, króla Judy, chełpiąc się
podbojami swych przodków, którzy
zdobyli Charan i inne miasta; za
panowania króla Ezechiasza miasto
zbuntowało się przeciw Asyryjczykom,
którzy jednak zdławili bunti pozbawili
miasto wielu przywilejów, przywróconych
następnie przez Sargona II. Niektórzy
uczeni dopatrują się dowodów bytności
biblijnych patriarchów w podobieństwie
starych nazw okolicznych miejscowości do
takich imion, jak Serug, Nachor i Terach.
Podana w Genesis, 27:43 lokalizacja
miasta – około dziewięciu godzin drogi od
Edessy – i fakt, że miało być ono miejscem
zamieszkania Labana, Izaaka i Jakuba,
wskazują jednak, że jest to inne miasto,
1957
na północ od dzisiejszego Harranu.] –
Harrán, (akkádul Ḫarrānu, ógörögül:
Kάρραι [Karrai], latinul Carrhae, arabul
‫حران‬,
törökül
Sultantepe)
[északmezopotámiai város volt, közel Anatólia és a
történelmi Szíria határához. Sumer neve „út,
utca, utazás, karaván” értelmű, az akkád
nevet ugyanazzal az írásjellel írták és „út,
utca” jelentésű. A Kr. e. 1. évezredben tett
szert
nagyobb
jelentőségre,
mint
kereskedelmi csomópont és Szín holdisten
kultuszhelye.]
Harris-Tweed [elastyczna i porowata wełniana
tkanina
z
szorstką,
pogrubioną
powierzchnią i powietrznymi wolnymi
otworami o diagonalnym splocie która ma
przyjemny chwyt i tkana jest z przędzy
zgrzebnej. Nazwa jest zarezerwowana
tylko dla wyrobów 100% z wełny
z rejonów centralnej Anglii; pozwolenie
jest wydawane przez firmę Harris Tweed.
Wykorzystywane na męskie marynarki i
płaszcze, i damskie kostiumy.] – Harristweed
[Rugalmas,
porózus,
puha
gyapjúszövet, jól kivehető felülettel, kártolt
fonalból laza beállítású sávolykötésben
készül. A név védett, csak egyes brit
szigeteken készült kézi fonású és kézi
szövésű ilyen anyagokra alkalmazható; a
névhasználatot a Harris Tweed Company
engedélyezi. Férfizakók, kabátok, női
kosztümök anyaga.]
hart [1. wytrzymałość fizyczna i psychiczna
człowieka; 2. daw. twardość jakiegoś
przedmiotu nadana mu przez hartowanie]
– (hartowanie) megedzés, edzés; (twardość)
szilárdság, keménység, edzettség
hart duszy, hart ducha – (átv.) lelkierő;
hajthatatlanság
hart ideowy – (átv.) eszmei szilárdság
hartować (hartuje) [1. czynić odpornym na złe
warunki atmosferyczne; 2. wyrabiać u
kogoś odporność fizyczną i psychiczną;
3. nadawać materiałom twardość przez
-
Wersja 01 01 2017.
nagrzanie ich do wysokiej temperatury i
nagłe ostudzenie] – edzeni, megedzeni,
acélozni, keményíteni, megkeményíteni;
erősíteni, megerősíteni, keményíteni
hartować ciało – testet edzeni
hartować kauczuk – vulkanizálni; kaucsuk
rugalmasabbá
tevése
kénporral
való
kezeléssel
hartować młodzież – az ifjúságot edzeni
hartować stal – acélt edzeni
hartować żelazo – vasat edzeni
hartować się [1. zwiększać własną odporność
fizyczną; 2. stawać się odpornym na
trudności, przeszkody itp.; 3. o stali,
żelazie, szkle itp.: być hartowanym] –
edződni,
megedződni,
acélozódni,
megkeményedni
hartować się na wojnie – harcban v. háborúban
edződni
hartować się od dzieciństwa – gyermekkora óta
edzi magát
hartowanie – edzés, keményítés, kovácsolás
hartowanie ciała – testedzés
hartowanie organizmu – szervezetünk edzése
hartownia – edzőműhely
hartowniczy, -a, -e – edző
hartownik
[robotnik
zatrudniony
przy
hartowaniu materiałów] – edzőmunkás
hartowność – edzőképesség
hartowny, -a, -e [1. odznaczający się dużą
twardością
na
skutek
poddania
hartowaniu;
2. daw.
zahartowany
fizycznie; 3. daw. odporny psychicznie] –
edzetthartowna stal – edzett acél
haruspik (łac. aruspex, haruspex l.mn. haruspices)
[1. Etruski kapłan, zajmujący się
wróżeniem z wnętrzości zwierzęcych. Jak
pisze Dionizos z Halikarnasu, zwali się
Θνοδκοοι, czyli aruspex, haruspex. 2. W
starożytnym
Rzymie
kolegium
kapłańskie, którego członkowie zajmowali
się interpretowaniem woli bogów na
podstawie kształtu wątroby zwierząt
ofiarnych. Ich specjalność zaliczano do
tzw. disciplina etrusca, którą uważano za
szczególnie świętą i czcigodną. Rzymianie
przejęli ją od Etrusków. Cesarz Klaudiusz
powołał
kolegium
haruspików,
a
Aleksander Sewer utworzył katedrę
haruspicji.] – haruspex v. béljósló
áldozatnéző,
tágabb értelemben
jós,
jelmagyarázó.
[A
név
etimológiája
bizonytalan. Egyesek a haru-ban a görög
hiero (szent dolog) alakját sejtik, mások
haruga (hostia, áldozat) régi szóból
eredeztetik. Etruriai jövendőmondók voltak,
ahol a jóstudomány régóta virágzott s a
rómaiak időről időre behívták őket, ha
szükség volt rájuk. De a haruspexek
sohasem örvendtek Rómában akkora
tekintélynek, mint a belföldi augurok.
Claudius
császár
szervezte
őket
kollégiummá, mely 60 tagból állt, élükön a
magister publicus.]
hasać [1. biegać, bawić się wesoło; 2. tańczyć z
werwą] – ugrálni, futni, táncolni, mulatni
hasać na koniu – táncoltatja a lovát
1958
hasać po górach – járkálni a hegyekben
hasanie – ugrándozás, fickándozás, táncolás, futás
Haserot, Chaserot (ogrodzenie) [miejsce postoju
Izraelitów na puszczy, dokąd przybyli z
Kibrot-Hataawa; po czym udali się do
Ritna.] – HASERÓT (majorságok, udvarok,
táborhelyek) [Táborhely a pusztai vándorlás
során (4Móz 11,35; 33,17-18; 5Móz 1,1).]
hasie [śmieci, popiół z pieca] – [Słowniczek
języka śląskiego] szemét, hulladék; hamu
hasiok [śmietnik, popielnik, popielniczka] –
[Słowniczek języka śląskiego] szemetes;
szemétláda, hulladékgyűjtő konténer v.
edényzet;
szemétgyűjtő,
szeméttartály;
hamutér; hamutartó
haski, -a, -ie [przymiotnik od: Haga] – hágai
hasła pokojowe – békejelszavak
hasła rewolucyjne – forradalmi jelszavak
hasło [1. sygnał do działania; 2. umówiony wyraz
lub znak rozpoznawczy znany tylko
wtajemniczonym; 3. wyraz lub wyrażenie
opisywane w słowniku, encyklopedii lub
katalogu; też: opis takiego wyrazu lub
wyrażenia;
4. kod
zabezpieczający,
którego
poprawne
wprowadzenie
uruchamia urządzenie lub program; 5.
(ang. password) — tajny ciąg znaków
używany do uwierzytelniania, czyli
sprawdzania tożsamości użytkownika.
Umożliwia uprawnione korzystanie z
określonych
zasobów
sprzętowoprogramowych, np. wejście do programu,
systemu, użytkowanie sieci komputerowej.
Podczas wpisywania hasło najczęściej nie
jest wyświetlane na ekranie, co ma na celu
uniemożliwienie podglądnięcia go. Ze
względów bezpieczeństwa nie powinno być
nigdzie zapisywane.] – jelszó, jelige; jel,
-
Wersja 01 01 2017.
jelzés;
(w
słowniku,
szótárakban,
lexikonban) címszó, alapszó; (password)
jelszó [1. A jelszó (password) a
számítógépes
rendszerek
biztonságos
használatának egyik fontos eszköze. A
felhasználók a hálózati erőforrásokhoz csak
az azonosítón és a hozzátartozó jelszón
keresztül férhetnek hozzá. Az azonosító
létesítésekor minden minden felhasználó egy
induló jelszót kap, amelyet az első
bejelentkezéskor meg kell változtatni, hogy
azt más ne ismerje. A jelszavak hosszát
általában minimalizálják. A jelszóban
nyomtatható
karakterek
szerepelhetnek
(betűk, számok, írásjelek) különböző
sorrendben. Soha ne válasszunk jelszónak
valamely nyelven értelmes szót! Váltogassuk
a kis-, és nagybetűket is! Jelszavunkat
gyakran cseréljük! 2. A számítástechnika,
informatika területén általában valamilyen
erőforráshoz
való
hozzáférés
jogosultságának az ellenőrzésére szolgál. 3.
(távoli) számítógépek használata esetén a
felhasználó jogosultságát ellenőrző, illetve
állományainak titkosságát védő jelszó]
hasło generowane komputerowo (ang. computergenerated password) [hasło wytwarzane
automatycznie w celu uniknięcia ciągu
znaków zbyt łatwych do odgadnięcia.
Menedżery haseł dysponują zazwyczaj
generatorem losowych haseł.] — (ang.
computer-generated password) számítógép
által generált jelszó
hasło jednorazowe (ang. one-time password)
[hasło jednorazowego użytku, generowane
automatycznie przez chroniony system po
przedłożeniu
osobistego
numeru
identyfikacyjnego] — (ang. one-time
password) One-Time-Password = egyszeri
jelszó
hasło kanoniczne (ang. canonical password)
[hasło, które jest identyczne we wszystkich
instancjach konta kanonicznego, albo
które jest zbudowane według dającej się
przewidzieć metody, np. identyczna nazwa
konta i hasło do niego] - (ang. canonical
password) hitelesnek elismert jelszó
hasło? – Warszawa! – a jelszó?! – Varsó!
hasło reklamowe – reklámjelszó
o McDonalds – ,,Im lovin it!”;
o Nike –,,Just do it”;
o Nokia –,,Connecting people”;
o Siemens –,,Be inspired”;
o LG- ,,Life’s Good”
hasło wyborcze – választási jelszó
hasło znalazło w szerokich masach – a jelszó
visszhangra talált a széles néptömegben
hasłowy, -a, -e – jel-, jealadó, jelző
1959
Hasmoneuszowie (w biblii) [1. Matatiasz
Hasmoneusz, Mattathias (hebr. ‫מתתפחו‬
Matitiyahu ) (zm. 166 p.n.e.) - kapłan
żydowski, inicjator wybuchu powstania
Machabeuszy. Gdy Seleucydzi rozkazali
Żydom składanie ofiar bogom greckim,
Matatiasz własnoręcznie zabił Żyda,
który chciał to zrobić, wywołując falę
niepokojów w Jerozolimie, zakończoną
wybuchem powstania. Opisywany w 1
Księdze Machabejskiej. Ojciec m.in. Judy
Machabeusza, Jonatana i Szymona. Był
synem Jana, syna Symeona, kapłana z
pokolenia Joaariba. Mieszkał w Modin.
— 2. Juda Machabeusz (hebr. ‫חמכּקפ פחודח‬
Yehudah HaMakabi Juda Młot), jeden z
przywódców żydowskiego powstania
Machabeuszy przeciwko Seleucydom 167
p.n.e. – 160 p.n.e. Był trzecim synem
kapłana
żydowskiego
Matatiasza
Hasmoneusza.] – Hasmoneusok [1. A
makkabeusok idején szereplő zsidó főpapi
család. 2. a régi zsidó forrásokban a
Makkabeusok neve, akiknek ősei sorában
Hasmonaeust említik. 3. a Makkabeusok
nemzetségének és dinasztiájának egyedül
Josephus Flaviusnál kimutatható neve. Az
egyik helyen Mattatiás nagyapjának,
Simonnak a mellékneve: a Hasmoneus fia,
de lehet, hogy ez pontatlanság, mert egy
másik helyen maga Mattatiás szerepel ezen a
néven. Az is lehetséges, hogy nem
ragadványnévvel állunk szemben, hanem
csak a széles körben elterjedt Simon
személynévnek egy másik formájával (héb.
Hasmonaj). C. H. Gordon a hsmn szóval is
megkísérli kapcsolatba hozni, amely kir.
palásthoz illő színre utal.]
hasta potioritatis [Nazwa dawnego prawa
polskiego, oznaczająca konkurs, czyli
rozbiór majątku pomiędzy wierzycieli
odłużonego dziedzica. Hasta (po łac.) –
tyka, włócznia, jaką jeszcze w Rzymie
zatykano przy przedażach publicznych
dla
wskazania
miejsca
czynności
urzędowej; potioritas – pierwszeństwo.] –
(dawno, jog) cövek elsőbbsége; verseny,
birtokfelosztása a hitelezők között
haszysz [narkotyk uzyskiwany z kwiatów konopi
indyjskich] – (arab) hasis; az indiai kender
virágából előállított kábítószer, mely az
idegrendszert
támadja
meg,
bódító
gyógyszernek használják
haszyszowy, -a, -e – hasis-, hasisos
hasać (zob. tańczyć, pląsać) [Słowo tańczyć nie
jest rdzennie naszem. Polacy mieli
odpowiednio
do
dwóch
głównych
rodzajów tańczenia dwa własne słowa:
hasać i pląsać czyli plęsać. Hasać, oznacza
tańczyć długo, ogniście i z okrzykami.
-
Wersja 01 01 2017.
Karłowicz jest zdania, że słowo to jest
czysto polskiem i pochodzi od skupienia
dwuch wykrzykników (dotąd w tańcu
przez lud używanych) ha+sa!] – (dawno)
táncolni
haubica [1. nm. Haubitze 'jw.' z czes. houfnice
'katapulta'; działo o stosunkowo krótkiej
lufie i stromym torze pocisku, do
ostrzeliwania celów osłoniętych (np.
grzbietem wzgórza), niedostępnych dla
broni o torze płaskim; 2. działo
artyleryjskie przeznaczone do strzelania
torem stromym do celów zasłoniętych; 3.
Czesi używali w średnich wiekach
pewnego rodzaju, procy czy działa
drewnianego, z którego wyrzucano
kamienie gradem, kupą czyli haufne i
które nazywali stąd houfnice, Niemcy zaś
nazwali Haubitze i upowszechnili jako
rodzaj działa krótszego od armaty a
dłuższego od moździerza, służącego zaś
specjalnie do wyrzucania granatów.
Granatniki czyli granatnice podobne
nazywano w Polsce haubicami, a
udoskonalone używane są w różnych
artylerjach do naszych czasów.] –
(cseh→ném.)
haubic,
tarack
(ném.:
Haubitze); a lövegek egy fajtája
haubiczny, -a, -e [przymiotnik od: haubica] –
tarackhauskyjza (śl. Hauskyjza, niem. Hauskäse,
Kochkäse) [ser smażony; "półtopiony" ser
z kminkiem o ostrym smaku] –
[Słowniczek języka śląskiego] csípős ízű
köményes sajt
haust [duży łyk płynu lub powietrza] – korty,
nagy korty
Haute Couture (fr. wysokie krawiectwo) [1.
powstało w XI wieku w Paryżu, ubrania
szyte na zamówienie, w pojedynczych
egzemplarzach,
obecnie
często
ekstrawaganckie. 2. Wysokie krawiectwo.
Ekskluzywne ubiory szyte na miarę
według wzorcowych modeli z kolekcji
sezonowych. Od połowy XIX wieku aż do
lat 60. XX wieku kolekcje haute couture
nadawały ton modzie światowej. Powołane
w Paryżu z inicjatywy Charlesa
Fredericka
Wortha
stowarzyszenie
wielkich krawców, zostało na początku
XX wieku zdominowane przez Paula
1960
Poireta, a w latach 20. i 30. przez Coco
Chanel. W latach 40. wiele domów haute
couture, np. Christian Dior, umocniło
swój status. Aby zostać „wysokim
krawcem”, trzeba zatrudniać minimum 20
krawcowych i co pół roku przygotować
sezonową kolekcję – przynajmniej 75
modeli uszytych na miarę i ręcznie
wykończonych. O przestrzeganie reguł
haute couture troszczy się Chambre
Syndicale, instytucja przyjmująca i
wykluczająca członków. Ostatnio nie
narzeka na nadmiar obowiązków: od lat
60. w wyniku rynkowych przemian,
wielkie domy mody stopniowo tracą
znaczenie.] – haute couture
(francia
kifejezés, szó szerinti fordításban: „magas
szabászat”,
értelem
szerint:
magas
színvonalú, nemes kivitelű ruhakészítés) [az
exkluzív, egyedi gyártású divatcikkekre
vonatkozik. Eredetileg az angol Charles
Frederick Worth munkáit nevezték így, aki a
19. század közepének Párizsában alkotott.]
haut-relief [wym. orelief] [zob. relief wypukły] –
domború relief
HAVI (Home Audio Video Interaction) – HAVI
(Home Audio Video Interaction) - 'HAVI' a/v
szabvány
(otthoni
audio-video
együttműködés)
[nemzetközi
szabványelőkészítő fórum otthoni audiovideo készülékek egyszerűsített "csatold és
játszik" (plug and play) csatlakoz- tatására; a
konzorciumhoz a legnagyobb szórakoztató
elektronikát gyártó cégek tartoznak, t.k.
Philips, Thomson, Matsushita, Sharp,
Toshiba, stb.; a 2000-re várható HAVI 1.0
szabványba Sun Jini és Microsoft Universal
Plug and Play rendszerét is integrálni
kívánják]
-
Wersja 01 01 2017.
hawajski, -a, -ie [przymiotnik od: Hawaje,
Hawai] – havaii
Hawana (hiszp. San Cristóbal de La Habana lub
skrócone La Habana) [1. miasto nad
Zatoką Meksykańską, stolica Kuby i
prowincji La Habana. 2. stolica Kuby] –
Havanna (teljes spanyol neve: San Cristóbal
de La Habana, általában, röviden csak La
Habana) [Kuba fővárosa és, 2,2 millió
lakosával a szigetország legnagyobb városa
is egyben. Földrajzi koordinátái é. sz. 23° 8′
ny. h. 82° 23′, és a város alig 160 km-re
található a floridai Key West-től, déldélnyugati irányban.
Havanna
város
("Ciudad de la Habana") egyike Kuba 14
tartományának.]
hawana [1. tytoń pochodzący z Kuby, używany
do wyrobu cygar; też: cygaro z tego
tytoniu; 2. kubański tytoń używany do
wyrobu cygar; 3. cygaro z tytoniu
uprawianego w zachodniej części Kuby;
hawanna] – havanna, finom szivar;
havannaszivar; havanna-dohány színe (Kuba
szigetének Havanna nevű fővárosáról)
hawański, -a, -ie – havanna-, havannai
hawelok [1. długi płaszcz męski bez rękawów z
pelerynką z przodu, noszony w 2. poł. XIX
w. ang. havelock 'białe nakrycie czapki
wojskowej i karku (ochrona przed
słońcem)' od nazwiska generała ang. w
Indiach: Henry Havelock (1795-1857). 3.
płaszcz bez rękawów, z półdługim
spadającym na barki kołnierzem. Noszony
w drugiej połowie XIX wieku. 4. w języku
polskim oznacza długi płaszcz męski bez
rękawów, z pelerynką chroniącą kark
przed słońcem. Wynaleziony w XIX wieku
i nazwany na cześć majora-generała
brytyjskiego Sir Henry’ego Havelock’a.
Hawelok był elementem uniformu
żołnierzy armii brytyjskiej, pierwszy raz
użyty podczas tłumienia powstania
sipajów w Indiach w latach 1857-1859.] –
havelock (ujjatlan galléros férfiköpeny),
csípőig érő, gallérral ellátott ujjatlan köpeny
(Havelock angol tábornokról nevezték el)
hawerfloki [płatki owsiane] – [Słowniczek języka
śląskiego] zabpehely
hawerz (z niem. Hauer, Hacker) [kopacz, saper] –
utász, kubikos
hawizy, awizy (z włosk. avviso, gazeta) [nowiny,
plotki. W wieku XVI i XVII drukowano w
Krakowie luźne „Awizy” (ob. Czasopisma
polskie w Enc. Star. t. I str. 276).] – hírek,
pletyka
Hayes-compatible modem {rzecz.}; modem
zgodny ze standardem Hayesa {m.}
[komp.] [zł.] – (ang.) Hayes-compatible
modem
[Hayes-compatible
a
Hayes
1961
Microcomputer
Products
cég
által
kifejlesztett
parancsnyelv
modemek
vezérlésére, mely időközben egyfajta "ipari
szabvánnyá" vált; a Hayes-kompatibilis
modemek és kommunikációs szoftverek
ismerik az "AT" kezdetű parancsokat]
Hazael, Chazael (nad którym Bóg czuwa) [był do
pewnego stopnia biczem na Izraelitów.
Człowiek podły. Gdy jeszcze był
urzędnikiem Ben-Hadada, został posłany
do
Elizeusza,
przebywającego
w
Damaszku, z zapytaniem, czy król Syrii
Ben-Hadad, wyzdrowieje. Na to Elizeusz
kazał mu odpowiedzieć, że żyć będzie; ale
Elizeusz zatrwożył się bo przewidział, co
Hazael w przyszłości będzie czynił
Izraelowi. Hazael zaprzeczał, jakoby miał
w przyszłości zostać plagą (biczem)
Izraela, czym się jednak stał, bo po
krótkim czasie zamordował swego króla
Ben-Hadada i sam ogłosił się królem Syrii.
Dzieło to uprawiał nadal syn jego BenHadad.] – HAZÁEL (Isten lát, Isten néz;
Isten előre lát; akire Isten rátekint) [Szíria
királya (Kr. e. 841-798); megölte II.
Benhadádot (2) és elfoglalta trónját (2Kir
8,7-15); elnyomta Izráelt (2Kir 13,22);
megostromolta Jeruzsálemet (2Kir 12,1718).]
hazard [1. gry lub zakłady, w których stawką są
pieniądze; 2. ryzykowne przedsięwzięcie,
którego wynik zależy od przypadku;
3. daw. przypadek, traf] – kockázat;
szerencsejáték, hazárdjáték
hazardem było wypływać na połów w taką
pogodę – kockázatos volt ilyen időben
halászatra indulni
hazardować – kockáztatni, kockára tenni; (átv.)
vakmerően kockáztatni (vmit); mindent egy
lapra tenni fel
hazardować się [1. uprawiać grę hazardową a.
gry
hazardowe;
2. podniecać
się
ponoszeniem ryzyka; 3 ryzykować] – (fr.ném.) hazardírozni; szerencsejátékot játszani
v. űzni
hazardowanie – kockáztatás, vakmerőség
hazardowanie się – önmegtartóztatás, hazardírozás
hazardownie – kockázattal, kockázatosan
hazardownik – (fr.) hazardőr; szerencsejátékos,
vakmerő jártékos; szerencsehajszoló, aki
célja gyors elérésére mindent vakmerően
kockáztat (kártyázásnál minden értéket egy
lapra tesz fel) (átv.) könnyelmű v. merész
ember, aki mindent egy lapra tesz fel
hazardowność – kockázatosság
hazardowny, -a, -e – (fr.) hazárd; merész,
kockázatos
hazardowna gra – hazardjáték; szerencsejáték,
-
Wersja 01 01 2017.
hazardowne przedsięwzięcie – kockázatos
vállalkozás
hazardowo – hazárd módra, kockázatosan
hazardowy, -a, -e – hazárd-; szerencse
hazardzista [1. osoba nałogowo uprawiająca
hazard; 2. osoba napawająca się
ryzykiem; ryzykant], hazardzistka –
hazardőr; szerencsejátékos
haziel [ubikacja, wychodek] – [Słowniczek języka
śląskiego] WC, vécé; illemhely, mosdó,
mellékhelyiség; árnyékszék, falusi vécé
hazok [zając] – [Słowniczek języka śląskiego]
nyúl, vadnyúl
hazuka, hazuczka, ażusta [1. w dawnej Polsce:
zezwolenie na osiedlenie się na terenie
gminy żydowskiej; też: opłata pobierana
przez gminę za prawo posiadania domu,
uprawiania handlu lub rzemiosła; 2.
długie zwierzchnie ubranie, rodzaj
płaszcza z długimi rękawami. Mączyński
w słowniku z r. 1564 powiada, że „hazuka
rzymska, długa szata do pięt, szarłatem
obramowana.”
3.
polska
szata
pochodzenia tureckiego; przedostała się
do nas za pośrednictwem Węgier. Długa
do kostek, obcisła na piersiach i wcięta w
pasie. Szczególnie piękna była hazuka
jeździecka
z
wzorzystym
leżącym
kołnierzem, rozłożona szeroko na końskim
grzbiecie. 4. długie do kostek wierzchnie
ubranie. Rodzaj płaszcza z długimi
rękawami noszonego w XVI wieku.
Prawdopodobnie
prototyp
żupana.
Przedostała się do mody polskiej za
pośrednictwem Węgier i należała do
grupy tzw. vestes hussaronicae (czyli
ubiorów lekkiej kawalerii huzarów
węgierskich).
Zapinana
na
szereg
guzików, używana do jazdy konnej.] –
(dawno) hacuka, hacoka; régente felöltő,
különösen főuri palást; Dunántúlon régen így
hívták a kurta felső kabátot
HBO (akronim od Home Box Office) [komercyjna,
płatna, amerykańska stacja telewizyjna
nadająca głównie filmy największych
wytwórni filmowych z Hollywood oraz
produkująca własne seriale telewizyjne.
Transmituje też wiele walk boksu
zawodowego. Dostępna jest głównie przez
sieci kablowe. W skład HBO na terenie
Polski wchodzą 4 kanały: HBO HD, HBO,
HBO 2 i HBO Comedy. Spółka HBO jest
też właścicielem kanału Cinemax oraz
dystrybutorem na terenie Polski kanałów:
AXN, a już wkrótce także Animax.
Dodatkowo jest dostępna wypożyczalnia
filmów HBO ON DEMAND (dawniej
HBO Digital). W Polsce HBO jest
producentem programu rozrywkowego
1962
HBO Na Stojaka.] – HBO (teljes nevén:
Home Box Office) [az amerikai Time
Warner cég leányvállalata, mely prémium,
mozi csatornákat működtet HBO és Cinemax
neveken. Mindkét csatorna 24 órás, fizetős
műsorkínálattal
szolgál,
melyet
kiegészítenek még a multiplex csatornák és a
HD (magas felbontású) tükörcsatorna. USAban több mint 38 millió előfizetőjük van és
világszerte közel 150 országban érhetőek el.]
HBONE (Hungarian Backbone) – HBONE
(Hungarian
Backbone)
HBONE
gerinchálózat [1. kiépítés alatt álló, magyar
Internet (TCP/IP) gerinchálózatnak a neve;
2. az NIIF által a kilencvenes évek első
felében létrehozott non-profit (oktatási és
kutatási célú) IP-alapú gerinchálózat, az első
magyarországi Internet hálózat; már tervezés
alatt van a HBONE2, az Internet2 hazai
megvalósítása is]
HDCP (ang. High-bandwidth Digital Content
Protection) [to opracowany przez firmę
Intel mechanizm pozwalający na kontrolę
przesyłania dźwięku i obrazu w formie
danych cyfrowych pomiędzy dwoma
urządzeniami. Głównym celem HDCP jest
uniemożliwienie przesyłania treści w
wysokiej rozdzielczości w postaci, która
umożliwiałaby
utworzenie
nieautoryzowanych kopii.] – HDCP Highbrandwidth Digital Content Protection (nagy
távszélességű digitális tartalom védelem)INTEL
HDD {rzecz.}; Hard Disk Drive {m.}; dysk
twardy {m.} [komp.] [zł.] – HDD (Hard
Disk
Drive)
Merevlemez
meghajtó
(merevlemezes háttér-tár)
HDLC (ang. High-Level Data Link Control) [jest
protokołem warstwy łącza danych modelu
OSI. Standard HDLC opisuje norma ISO,
lecz
szeroko
stosuje
się
także
implementację CISCO. HDLC jest
stosowany w technologii WAN, obsługuje
zarówno połączenia dwupunktowe, jak i
wielopunktowe. Jest protokołem o
orientacji bitowej. Jest przezroczysty
informacyjnie.] – HDLC (High Level Data
Link Control = magasszintű adatkapcsolat
vezérlés) [Alapkiépítésben egy főállomás
vezérli a mellékállomásokat. Ez az
aszimmetrikus kialakítás.]
HDMI (ang. High Definition Multimedia Interface
–
multimedialny
interfejs
wysokiej
rozdzielczości) [jest cyfrowym interfejsem
dla
sygnału
audio/wideo
zdolnym
przesyłać pełen strumień danych bez
kompresji. Dane wideo przesyłane są z
wykorzystaniem
technologii
TMDS.
HDMI pozwala łączyć ze sobą dowolne,
zgodne ze standardem, urządzenia
-
Wersja 01 01 2017.
audio/wideo takie jak odtwarzacze DVD,
Blu-ray,
konsole
gier,
komputery,
monitory i telewizory cyfrowe. Obecnie
zaczyna wypierać starsze standardy
zarówno analogowe (np.: S-Video,
SCART, VGA) jak i cyfrowe (DVI) 11-102009. Maksymalna odległość transmisji to
15 metrów przy zastosowaniu przewodów
wykonanych zgodnie z zaleceniami HDMI
Working Group. W większości wykonań
kabli dostępnych na rynku odległość nie
przekracza 3-5 metrów. W przypadku
większych
długości
konieczne
jest
stosowanie
repeaterów
(regenerator
sygnału).] – High Definition Multimedia
Interface
('HDMI');
High Definition
Multimedia
Interconnect/Interface
(nagyfelbontású multimédia csatoló) [1. egy
korszerű
csatlakozófelület
tömörítetlen
audio-video adatfolyamok átvitelére. A
HDMI-t elsősorban a napjainkban egyre
bővülő digitális jelforrások által küldött
digitális jelek tökéletes – azaz teljességgel
torzítás- és tömörítésmentes átvitelére –
tervezték. Ahogyan a digitális televíziózás és
az egyéb különféle szórakoztató-elektronikai
berendézesek mind jobb és szebb képet
szolgáltatnak, úgy vált szükségessé egy
olyan kábel, és hozzátartozó csatolófelület
megalkotása, amely ezt az élményt nem
rontja le azáltal, hogy a video- és
hanganyagot csak tömörítve képes szállítani.
2. Digitális videó és audió jelek
továbbítására szolgáló csatlakozók és
kábelek szabványa (HDMI és miniHDMI)]
HDTV (ang. High Definition TV; High Definition
Television)
[telewizja
wysokiej
rozdzielczości. Jest ogólnym określeniem
sygnału telewizyjnego o rozdzielczości
większej niż standardowa (PAL lub
NTSC).]
–
HDTV
(High-Definition
Television = nagyfelbontású televizió) [1.
egy televíziós sugárzási norma, amely az
eddigi
(PAL,
SECAM,
NTSC)
szabványoknál
jelentősen
nagyobb
felbontású képet tesz lehetővé. Az ilyen
közvetített adás már digitális formában
továbbítódik, eltérően a korábbi analóg
átviteltől. Félreértések elkerülése érdekében
meg kell jegyezni, hogy a névben szereplő
High-Definition elsősorban a felbontási
specifikációkból
adódó
előnyösebb
1963
megjelenítési lehetőségekre céloz, mintsem a
mindenkori kép minőségére, vagy annak
élességére, amely nagyban függ a felvétel
körülményeitől.]; nagy felbontású videojel,
amelyben a szám a kép sorainak számát adja
meg; 2. a jövőben használatos TVrendszereknek és TV-knek már nem csak
625 képsorral kellene működniük, hanem a
duplájával, tehát 1250 képsorral. Ezáltal a
TV-képek
olyan
nagyfokú
élességet
érhetnének el, hogy a képeket nagyobb
formátumban is le lehetne játszani – akár
videovetítő akár különösen nagy képcsövek
segítségével. A számítógép területén még
nem jutott szerephez a HDTV. Ha ez a
rendszer megvalósulna a TV világában,
akkor talán gyorsan honosodna meg a
számítógépes jeleneteknél is: akár újfajta
képernyőformátumként a számítógéppel való
munka során, akár az overlay-kártyák
használható
formátumaként,
videodigitalizálásként és cím illetve grafika
felviteleként.]
he! [I partykuła wzmacniająca pytanie, np.
Czemu milczysz, he?; II 1. wykrzyknik
wyrażający różne uczucia zależnie od
sytuacji, np. He, spryciarzu, udało ci się!;
2. wykrzyknik, parokrotnie powtarzany,
nazywający dźwięki, jakie powstają, gdy
ktoś śmieje się głośno]– hé, hej, mi!;
hehehe, hahaha
he, słyszysz? – hé, hallod?
He [symbol pierwiastka chemicznego hel] –
hélium vegyjele (He)
he man, he-man [wym. hi men] [w kulturze
masowej: silny, odważny i bohaterski
mężczyzna] – (ang.) he-man; erős, bátor
férfihős
header {rzecz.}; nagłówek {m.}, pagina górna
{f.} [komp.] [zł.] [Przekaz na początku
pakietu danych który przenosi specjalne
informacje używane przez sieć do
zidentyfikowania stacji docelowej. Jest
podobny do trailera, który kończy pakiet.]
– (ang.) header - fejléc, boríték (levéljellemzők összefoglalója) [1. elektronikus
levelek (vagy más szöveges állományok)
fejléce, mely a file szerzőjére, témájára,
keletkezési dátumára, formátumára stb., és
beérkező levél esetén a továbbítási
útvonalára
vonatkozó
információkat
tartalmaz; az Interneten a 822-es RFC által
leírt szabvány szerint történik a levelek
fejlécének ("borítékjának") elkészítése; 2.
elektronikus levelek fejléce a levél jellemzőit
és történetét rögzíti; az RFC#822 szabvány
szerint összeállított lajstrom olyan hasznos
információkat tartalmaz mint pl. a feladó
adatai,a keltezés időpontja, a szolgáltató
neve, levelezőprogram adatai, kódolás,
-
Wersja 01 01 2017.
betűkészlet, stb. mivel a lajstrom hosszú,
olvasó-programok a teljes fejlécet csak külön
parancsra mutatják; míg a 7-bites RFC#882
szabvány szerint összeállított fejléc mindíg
olvasható marad, a levél törzse csak akkor,
ha olvasóprogramunk ismeri a levélben
alkalmazott kódolásokat]
heavy metal [wym. hewi metal] [1. styl w muzyce
rockowej; 2. gatunek muzyczny, który
wyewoluował na przełomie lat 60. i 70. XX
wieku, z hard rocka, acid rocka i blues
rocka, i stał się podłożem kontrkultury
metalowców.
Zasadniczą
różnicą
pomiędzy hard rockiem a metalem jest to,
że utwory hardrockowe najczęściej
komponowane są w skalach durowych,
podczas gdy heavymetalowe niemal
wyłącznie w molowych.] – (ang.) heavy
metal (vagy egyszerűen csak metal)
[rockzenei műfaj, amely 1968 és 1974 között
jött létre. A heavy metalt életre hívó, bluesrock és pszichedelikus rock gyökerekkel
rendelkező együttesek gitár- és dobközpontú,
vastag, kemény hangzást alakítottak ki,
melyet erős torzítás és gyors gitárszólók
jellemeznek. A heavy metal a könnyűzenei
műfajok egyik legextrémebb formája. (A
kifejezés eredeti jelentése angolul nehéz
fém.)]
heavymetalowiec
[wym.
hewimetalowiec]
[1. przedstawiciel
subkultury
młodzieżowej, powstałej wśród wielbicieli
heavy metalu; 2. muzyk grający heavy
metal] – hevy metal zenész
heavymetalowy, -a, -e – heavy metalhabemus papam (pol. mamy papieża) [w kościele
katolickim łacińska formuła, wygłaszana
po dokonaniu wyboru nowego papieża
przez konklawe. Formułę tę wypowiada
kardynał protodiakon z balkonu Bazyliki
św. Piotra na Watykanie.] – habemus
papam („van pápánk”) az új pápa
megválasztását bejelentő rítus a konklávét
követően.
A bejelentést
mindig
a
protodiakónus bíboros teszi latin nyelven a
Szent Péter-bazilika ballusztrádjáról. A
bejelentés után megjelenik a megválasztott új
pápa ugyancsak a Szent Péter-bazilika
ballusztrádján, és az első Urbi et Orbi áldását
adja a téren összegyűltek jelenlétében.
Hebal, Ebal [góra w Efraim, skąd ogłoszone były
przekleństwa, które miały spaść na Izraela
w razie nieposłuszeństwa; przy tym jest
także mowa o błogosławieństwach, które
ogłoszone zostały z sąsiadującej góry
Garyzym, Garizim. Niektóre przekłady
wolą nazwę Hebrajczycy niż Izraelici.] –
EBÁL (HÉBÁL) (kövér, erős; kopasz,
mezítelen, terméketlen, köves; kőrakás,
1964
romhalmaz) [1. Hóreus Sóbál (3) fia (1Móz
36,23; 1Krón 1,40). 2. Hegy Samáriában,
925 m magas, a Garizim-heggyel átellenben;
innen hangzott el az átok (5Móz 27,4-26;
Józs 8,30.33). 3. Joktán fia (1Krón 1,22),
1Móz 10,28-ban: "Obál".]
hebama [zob. położna] – (Słownik jezyka
ślaskiego) szülésznő, (dawno) bába,
bábaasszony
heban (Diospyros ebenum, Diospyros ebenaster,
Diospyros melanoxylon, havnim vagy
hodnim) [1. drzewo o czarnym, twardym
drewnie,
rosnące
na
obszarach
podzwrotnikowych; też: drewno tego
drzewa; 2. cenne drewno różnych
gatunków drzew (głównie hebanowców)
rosnących w strefie międzyzwrotnikowej i
podzwrotnikowej. Jest ciemno zabarwione
lub czarne, twarde, ciężkie, trudno
łupliwe. Wykorzystywane jest do wyrobu
instrumentów muzycznych, przyborów
kreślarskich, mebli artystycznych, a także
w
rzeźbiarstwie.
Nazwy
hebanu
powiązane są z barwą drewna, np. heban
czarny, heban zielony lub z krajem, albo
portem wywozu, np. heban Bombaj,
heban Cejlon, heban Madagaskar.
Największą wartość ma heban czarny,
dostarczany głównie przez gatunki drzew
z rodzaju hebanowiec Diospyros, głównie z
Diospyros ebenum. Imitację hebanu można
otrzymać
poprzez
nasycenie
odpowiednimi barwnikami drewna z
gruszy, dębu lub grabu. Podobny, czarny
wygląd ma polski heban.] – Ébenfa
(Diospyros ebenum, Diospyros ebenaster,
Diospyros melanoxylon, havnim vagy
hodnim) [1. a Diospyros nemzetségbe tartozó
fa, vagy a belőle nyert faanyag. Tágabb
értelemben
a
nemesfákat
használó
mesterségek
eredetüktől
függetlenül
ébenfának neveznek egyéb olyan faanyagot
is, ami nehéz, kemény, tömör szerkezetű, és
fekete vagy sötét színű. 2. (növ., a görög
ebenos és héber ebenből, a. m. kő), a róla
nevezett
család
három
génuszának:
Diospyros, Maba és Euclea nehéz, kemény
és becses műfája. Az igazi vagy fekete É. a
Diospíros L. a. D. Ébenum Retz. 12 méter
vagy magasabb fa, kérge fekete, levele 5 cm.
hosszu, bőrnemü, virága fehér, bolyhos,
bogyója az olajfáéhoz hasonló. K.-Indiában
különösen Ceylonban, a maláj szigeteken
honos. A. D. ebenaster Retz. levele 26 cm.
hosszu, gyümölcse almaforma (lisztalma), a
husa sárga, nyálkás, savanyus, Ceylonon
meg a Molukki szigeteken honos. A. D.
melanoxylon Roxb. (koromfa) K.-Indiában,
Réunión és Ile de France-on, 6 méter magas;
levele hosszas, lándsás, virága halavány
-
Wersja 01 01 2017.
sárga; bogyója gömbölyü, leves, ehető. Ezek
a fajok, valamint a D. melanida Poir., D.
tesselaria Poir., és D. chloroxylon Roxb.
szintén E.-t szolgáltatnak. E fák hársa fehére,
itt-ott fehér, a fa belseje felé gyarapodó
feketés erekkel. A vén fák fafehérje alig
ujjnyi vastagságu (fehér ébenfa), a többi
fekete s egész finom, egyenletes szerkezetü,
az évgyürüit, meg a tükörrostjait ne könnyen
látni. Ez valamint a nagy sulya különbözteti
meg az É.-t a hazai, feketére csávázott fától,
nevezetesen a tölgy fájától, mely a vizben
soká állva szintén megfeketedik, de könnyü
marad. Nagyító alatt a bélsugár mint nagyon
vékonyka, gyöngysorféle képlet látszik. Fajs.
1,187. Égetve sajátságos- nem épen
kellemetlen szagu. Az igazi É.-t késsel vágni
nagyon nehéz. A fekete É. apróbb asztalos-,
különösen pedig esztergályos műnek
célszerü.
Ezekiel
próféta
könyvéből
értesülhetünk arról, hogy a közel-keleti
népek nagy becsben tartották az ébenfát, fája
még ma is rendkívül értékes. Az alapfaj
Diospyros ebenum csodálatos fekete színű és
hihetetlen időálló (Ez 27,15).]
habanowy, -a, -e – ében
habanowe włosy – ébenfekete haj
hebdomas (łac. 1. siódmy dzień; 2. siedem dni,
tydzień) [Hebdomas to jest Siedem
Tegodniowych Piosnek. (Inedita. Tom VI. W
serii: Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty
humanistyczne w kulturze polskiej)] –
hebdomadar (gör. ἑβδομάς, hebdomas, lat.
Hebdomada) – hét; hetedik nap, a hét
hetedik napja
hebdomadarz (gr. hebdomas - tydzień) [zakonnik
odpowiedzialny przez tydzień za funkcje
liturgiczne; przewodniczy w danym
tygodniu Mszy św., Liturgii Godzin, i in.
nabożeństwom.] – hebdomadárius (gr.
hebdomas - hét) = a szerzetes, aki egy héten át
felel a liturgikus funkciókért; az adott héten ő
vezeti a szentmiséket és liturgikus órákat, és más
ájtatosságokat.]
hebel [zob. strug] – gyalu
hebel fugowy – eresztő v. simítógyalu
hebel głodzący – simító gyalu
1965
hebel wiórowy – forgácsgyalu
hebel ząbkowany – fogas gyalu
hebelek – gyalucska
hebes [głupiec] – (dawno) nehéz felfogású,
korlátolt (eszű) fiú, fülye
hebesowaty, -a, -e – (dawno) nehézfejű, nehéz
felfogású
heblarka
[obrabiarka
do
wygładzania
powierzchni drewna] – gyalupad, gyalugép
heblarnia – gyalugép, asztalosműhely (stolarnia)
heblarnia do drzewa – fagyalu
heblarz – gyalus
heblować (hebluje) [wyrównywać, wygładzać
powierzchnię drewna ręcznie (heblem) lub
maszynowo; strugać] – gyalulni, símítani
heblować coś – gyalulni vmit
heblować deski – deszkát gyalulni
heblowanie – gyalulás
heblowina, heblowiny [zob. strużyna w zn. 1.] –
forgács, gyaluforgács
heblownica – gyalulapka, gyalukés
heblownica stolarska – asztalos gyalukés
hebraista [badacz, znawca języka hebrajskiego i
literatury
hebrajskiej],
hebraistka
[badaczka, znawczyni języka hebrajskiego
i literatury hebrajskiej] – (lat.) hebraista, a
hebraisztika tudósa, szakértője (ffi/nő)
hebraistyczny, -a, -e – (lat.) hebraistahebraistyka [nauka o języku hebrajskim i
literaturze
hebrajskiej]
–
(lat.)
hebraisztika;
a
zsidó
műveltséggel,
elsősorban a héber nyelvvel és irodalommal,
valamint a zsidók történelmével foglalkozó
tudományág
hebraizm [1. wyraz, zwrot lub konstrukcja
składniowa przejęte z języka hebrajskiego
lub na nim wzorowane; 2. wyrazy, zwroty
lub konstrukcje składniowe zapożyczone z
języka hebrajskiego] – (lat.) hebraizmus [1.
tősgyökeres héber nyelvi jellegzetesség; 2. a
héber nyelvből vett szó v. fordulat más
nyelvben];
hebraisztika;
a
zsidó
műveltséggel, elsősorban a héber nyelvvel és
irodalommal,
valamint
a
zsidók
történelmével foglalkozó tudományág
Hebrajczycy [nazwa ta pochodzi od imienia
Heber, Eber, potomka Sema. Abraham
(gdy jeszcze był Abramem) nazywany był
Hebrajczykiem. Nazwa Izrael pochodzi od
wnuka jego, Jakuba, którego drugie
(duchowe imię) brzmiało Izrael. Po
rozpadnięoiu się monarchii Salomona,
obok nazwy Hebrajczycy i Izraelici,
pojawiła się nazwa Żydzi, do których
zaliczano potomków Judy i Beniamina,
(podczas gdy resztę plemion nazywano
Izrael, także Samaria). Inne narody także
-
Wersja 01 01 2017.
używały nazwy Hebrajczycy zamiast
Izraelici i nawet Żydzi, co w pewnej
mierze przetrwało do obecnych czasów.
Egipcjanie używali nazwy Hebrajczycy
dla synów Jakuba; dopiero po powrocie
potomków Jakuba do Kanaan, sami
chcieli być nazywani Izraelitami. Prorok
Jonasz nazywał siebie Hebrajczykiem.] –
héberek; zsidók [HÉBER(EK). - Megjelölés
Ábrahámra és leszármazottaira; ugyanaz
mint izráeliták; Ábrahám az első, akit így
nevez az ÓSZ (1Móz 14,13). A szó eredete
bizonytalan. Talán megfelel az Armanatáblák "abiru"-jának; tehát Hébertől (6),
Péleg és Joktán atyjának nevéből (1Móz
10,24-25) származik, vagy egy héber
szótőből, amely azt jelenti "átvándorolni"
(mivel Ábrahám átkelt az Eufráteszen és
Kánaánba vándorolt).]
hebrajczyk [wyznawca religii żydowskiej] –
zsidó; a zsidó vallás követője
Hebrajczyk
[członek
półkoczowniczego
plemienia, uważany za przodka Izraelity],
Hebrajka – héber, zsidó (ffi/nő)
hebrajski [język hebrajski] – héber, héber nyelv
hebrajski, -a, -ie [odnoszący się do kultury
starożydowskiej lub do kultury Izraela] –
héberHebrajska Biblia [powstawała przez wiele
wieków. Najpierw istniały pojedyncze
księgi, jak: Mojżesza, Proroków i inne, z
których wiele zaginęło. Początkowo pisano
wszystko spółgłoskami, a ponieważ z
odczytywaniem tych było trudno, zaczęto
na marginesach umieszczać znaczki
ułatwiające wymowę i inne uwagi. Tak
powstał Masorecki Tekst; a uczonych tych
czasów, zajmujących się tą pracą,
nazywano Masoretami. Pierwszym z nich
był Ezdrasz. Tyberiadzka Szkoła i inni
uczeni Żydzi średniowiecza postarali się o
całość masoreckiego tekstu, który ukazał
się w roku 1488, a drugie wydanie w 1494
roku, z którego Marcin Luter zrobił swój
przekład w pierwszej połowie XVI wieku.]
– Zsidó Biblia [a zsidó Bibliának a
keresztyén Biblia ószövetségi részét
nevezzük; a zsidó Biblia kánonját (mely
könyvek milyen sorrendben szerepelnek
benne) a Kr. utáni 1. században határozta el a
zsidó vallási vezetés a jamniai (Jabne)
zsinaton. A zsidó Biblia részei: a zsidó
Biblia három nagy tartalmi egységből áll (a
héber Biblia gerincén is olvashatóak a
szavak): I. „Tóra” (törvény); II. „Nöbíim”
(próféták); III. „Kötúbím” (szentiratok)]
język hebrajskihebrajska filozofia – zsidó
bölcsészet
1966
Hebrajski Język [język hebrajski, moabicki i
fenicki należą do kananejskiej rodziny
językowej i wywodzą się z pnia języków
semickich. Do tego pnia należą także takie
rodziny
językowe
jak
asyryjskobabilońska,
aramejska
i
arabska.
Przypuszcza się, że z arabskiej rozwinął
się język etiopski (abisyński). Wyrażenia
'język hebrajski' w ST nie ma. W czasach
starotestamentowych
posłużył
się
wyrażeniem 'język hebrajski' Syrach,
używszy go w prologu swojej Księgi
Mądrości, pisanej prawdopodobnie około
roku 192 przed Chrystusem (wiersz 20).
Po dostaniu się do niewoli babilońskiej
Żydzi zaczęli posługiwać się językiem
aramejskim (chaldejskim), którym także
posługiwali się po ich powrocie do
Palestyny, jeszcze w czasach pobytu Pana
na ziemi. Aramejskie są słowa Pana: 'Eli,
Eli, Lama Sabachtani', aramejskie jest
wyrażenie 'Talita kumi'; także nazwa
'Akieldama, Hakeldamach'. Rabini i
gorliwi rodzice rodzin żydowskich
dokładali jednak starań do tego, by w
szkołach i synagogach mówiono po
hebrajsku. Język ten uważany był jako
język
święty.
W
czasach
nowotestamentowych
język
ten
(starohebrajski) zaczął przeradzać się w
nowohebrajski, którym posługiwali się
wykształceni
Żydzi
i
rabini.
W
nowohebrajskim języku jawił się także
dość
wcześnie
Talmud.
Pismo
starohebrajskie było podobne do pisma
starofenickiego i powstało okło XVI wieku
przed narodzeniem się Pana. Podobnie jak
perskie, arabskie i tureckie, pisze się z
prawej strony ku lewej. Właściwie alfabet
hebrajski składał się tylko ze spółgłosek.
Czy przed czy po spółgłosce jest
samogłoska a, o, u, d, trzeba było
odgadywać. Dopiero w wiekach VI-VIII
dodano znaczki w postaci kropek i kresek,
które wskazywały poprzedzającą, czy
następującą
samogłoskę.
Charakterystycznym dla tego języka jest
także to, że w nim są tylko dwa czasy:
przeszły i przyszły (brak teraźniejszego).
Dlatego tłumacze języka hebrajskiego
mają trudności z takim wyrażeniem jak
'Ja jestem', które w hebrajskim brzmi 'Ja
będę'. Dzisiejszy język żydowski ('jidysz')
jest mieszaniną niemieckiego narzecza,
używanego w Frankonii, hebrajskiego i
języków niektórych narodów, w których
mieszkali.
Żydowski
język
zaczął
powstawać w X w. i istnieje do dziś, z tym,
że skazany jest na wymarcie, bo w nowym
państwie Izrael używany jest język
-
Wersja 01 01 2017.
hebrajski,
który
się
tak
bardzo
modernizuje, że niekiedy przestaje być
podobnym
do
języka
starych
Hebrajczyków.] – HÉBER NYELV [A
sémita nyelvcsalád északnyugati ága; közeli
rokonai az ugariti, föníciai, móábita és
kánaáni nyelvjárások; a héber nyelv
testvérei; az arab, akkád és arám. Néhány
arámul írt igehelyet kivéve Ezsdrás,
Nehémiás és Dániel könyvében, az ÓSZ
nyelve héber.]
hebrajszczyzna [wszystko, co jest związane z
kulturą starożydowską] – héber, héberség;
hebraizmus, judaizmus
Hebron (arab. ‫ال خ ل يل‬, Al-Halil) [palestyńskie
miasto położone na południu Zachodniego
Brzegu. Położone ok. 35 km na południe
od Jerozolimy. Czwarte co do wielkości
miasto Autonomii Palestyńskiej. W
pieczarze zwanej Makpela znajdują się
groby Patriarchów i według tradycji
szczątki
Abrahama.]
–
Hebron
[Ciszjordánia legnagyobb palesztin városa,
Jeruzsálemtől kb. 30 km-re délre. Bibliai
város. Lakossága 170 ezer fő. A helység
több mint ötezer éves. A Biblia szerint
legrégebbi időkben Ádám lakhelye volt, azt
követően Ábrahám élt a városban, aki
feleségével Sárával itt van eltemetve, majd
Dávid királyságának fővárosa volt hét éven
keresztül. Mózes I. könyve, 23. fejezetének,
2. versében olvashatunk először Hebron
városáról: „Meghalt Sára Kirjat Árbában,
vagyis Hebronban”. A Kirjat Árbá magyar
jelentése „a négyek városa”. Ez az elnevezés
onnan ered, hogy a város négy negyedre
oszlik.]
Hebron (związek) (hebr. Chebron) [1. Syn
Kehata, Kaata, wnuk Lewiego; jego
potomkami byli Hebronici, Chebronici. 2.
Jeden z potomków Kaleba. 3. Miasto w
Aser. 4. Miasto i obwód ok. 30 km na
południe od Jerozolimy. Tam mieszkali
Abraham, Izaak i Jakub. Tamże w
pieczarze Machpela, Makpela, pogrzebane
zostały Sara, Lea i Rebeka. Miasto
Hebron należało do Chananejczyków,
Kananejczyków; z czasem zostało zdobyte
przez Jozuego i dane Kalebowi; było w
dzielnicy Judy. Było później miastem
'ucieczki'. Mieszkał w nim Dawid Przez
siedem i pół roku. Zwane także Arba i
Kiriat-Arba. Podczas wędrówki Izraelitów
po puszczy okolica ta zamieszkiwana była
przez Enakitów (olbrzymów). 5. prastare
ważne miasto (dawna nazwa: KiriatArba) w pd. części pogórza judzkiego.] –
HEBRON (szövetség, szövetség helye;
társaság, közösség; csoport, sereg) [1. Régi
város, Jeruzsálemtől mintegy 27 km-nyire
1967
délkeletre. Ábrahám táborhelye (1Móz
13,18); a Kánaán földjére küldött kémek
anákfiakat találtak azon a helyen (4Móz
13,23). Hebron Kálebnek (1) jutott
osztályrészül (Józs 14,6-15), 7,5 éven át
Dávid királyi székhelye volt (2Sám 2,11).
Eredeti neve: "Kirját-Arba" (1Móz 23,2).
Egyúttal menedékváros (Józs 20,7). 2.
Lévita, Kehát harmadik fia (2Móz 6,18;
4Móz 3,19). 3. Káleb (2) leszármazottja
(1Krón 2,42-43).]
Hebronici * Hebron – hebroniták [Keháttól
származnak az amramiták, a jichariták, a
hebroniták és az uzieliták nemzetségei; ezek
Kehát leszármazottai. Szám 3.28.]
Hebrydy [archipelag na Oceanie Atlantyckim;
Wyspy Hebrydzkie] – Hebridák; több mint
500 szigetből álló csoport (100 lakott),
Skócia északnyugati partvidéke előtt, sziklás,
terméketlen; éghajlata hűvös, nedves,
többnyire gall nyelven beszélenk)
heca (z niem. Hetze) [1. pot. zabawne zdarzenie,
niezwykła historia; 2. daw. przedstawienie
cyrkowe lub wesołe widowisko; 3.
szczwalnia, cyrk pierwotny] – (ném.) hec,
hecc; móka; jókedvű, hangos szórakozás;
jelenet, veszekedés, bortány, „cirkusz”;
ingerkedés,
ugratás;
uszítás,
hajsza;
kavarodás, zűr; zűrzavar; zrí, balhé; (dawno)
állatviadal
hecarz [żartowniś, człowiek lubiący wyprawiać
hece] – (dawno) bohóc, pojáca; mókázó,
tréfacsináló ember
hecować – heccelődni, heccelni; mókázni,
tréfálkozni, bosszantani, zaklatni, ugratni;
felizgatni, dühíteni, ingerelni; uszítani,
izgatni
hecowanie metali (z niem. aetzen) [wyraz dawny,
oznaczający wygryzanie za pomocą
kwasów rozmaitych deseni na powierzchni
wyrobów metalowych] – a fémgyártmányok
levegőn történő, savas kimaratása
hedonista [mężczyzna popierający hedonizm,
zgadzający się z hedonizmem], hedonistka
[kobieta żyjąca według zasad hedonizmu,
zwolenniczka
hedonizmu]
–
(gör.)
hedonista; élvhajhász; az élvezeteknek,
érzéki örömöknek élő ember
hedonistycznie – érzékien, testien, hedonisztikusan
hedonistyczny, -a, -e [ekstremalnie nastawiony
na zaspakajanie własnych potrzeb
cielesnych i poszukiwanie nowych silnych
doznań] – (gör.) hedonikus, hedonisztikus,
hedonista; hedonizmuson alapuló; érzéki,
testi
hedonizm [1. doktryna etyczna uznająca
rozkosz bądź unikanie przykrości za
najwyższe lub jedyne dobro i cel życia;
2. postawa życiowa oparta na tej
-
Wersja 01 01 2017.
doktrynie] – (gör.) hedonizmus; a legfőbb
jónak, az élet céljának az élvezeteket, az
érzéki örömöket tartó ókori görög filozófiai
tanítás [1. Filozófiai, etikai irányzat, amely
az élet értelmét az élvezetben látta.2.
Arisztipposz görög bölcselő tanítása (Kr.e.
400)]
hedżra, hidżra [1. ucieczka Mahometa z Mekki
do Medyny, uznana za początek ery
muzułmańskiej; 2. ucieczka Mahometa z
Mekki do Medyny] – (arab) hedzsra (futás);
Mohamed menekülése Mekkából Medinába,
ahol az első muzulmán gyülekezet
megalakult; a muzulmán időszámítás kezdete
(i.sz. 622. július 15.)
Hefajstos (gr. Ἥφαιστος Hephaistos) [1. mit. gr.
«bóg ognia, kowalstwa i rzemiosła; 2. w
mitologii greckiej jest to bóg ognia, kowali
i złotników. Hefajstos był synem Zeusa i
Hery. Opiekun rękodzielników. Pracował
w kuźni, którą najczęściej umieszczano we
wnętrzu
wulkanu
Etny.
Dziełem
Hefajstosa były zeusowe pioruny, tarcza i
berło Zeusa, zbroja Achillesa, strzały
Erosa. Hefajstos był kulawy, ponieważ
kiedyś w gniewie Zeus zrzucił go z Olimpu
na wyspę Lemnos i wówczas złamał nogę.
Mąż pięknej i niewiernej Afrodyty.] –
(gör.) Hefaisztosz, Hephaisztosz (görögül
Ἥφαιστος) [a tűz és a kovácsmesterség
megszemélyesítője, az antik alvilág kovácsa
(felesége Afrodité); az Etnában lakik, a latin
népek
Vulcanusszal azonosították (a
kovácsok és ötvösök istene)]
heft [zeszyt] – [Słowniczek języka śląskiego] füzet
heftować [wymiotować] – [Słowniczek języka
śląskiego] hányni, kihányni; kavarni,
keverni, megkeverni
Hegel [Georg Wilhelm Friedrich Hegel (ur. 27
sierpnia 1770 w Stuttgarcie, zm. 14
listopada 1831 w Berlinie) - niemiecki
filozof, twórca klasycznego systemu
idealistycznego. Hegel urodził się w
Stuttgarcie
w
rodzinie
urzędnika.
Początkowo
studiował
teologię
w
Tybindze, a jego kolegami ze studiów byli
Friedrich Hölderlin i Friedrich Schelling.
1968
Filozofią zajął się dopiero w 1801 roku,
wykładając początkowo na uniwersytecie
w Jenie jako docent, przedstawił swoje
poglądy w „Phänomenologie des Geistes”
(1806), potem pracował jako dyrektor
gimnazjum w Norymberdze (1808—1816).
Napisał wtedy „Wissenschaft der Logik”
(1812—1816). W roku 1816 został
profesorem
Heidelbergu,
tworząc
następne dzieło: „Enzyklopädie der
philosophischen
Wissenschaften
im
Grundriss” (1817, 3 wyd. 1830). W roku
1818 został powołany na stanowisko
profesora do Berlina. Tu ogłosił
„Grundlinien der Philosophie des Rechts”
(1821). Jego wykłady z filozofii historii,
sztuki, religii i historii filozofii wydał Karl
Ludwig Michelet pt. „G. W. F. Hegels
Werke, vollst/ndige Ausgabe durch einen
Verein von Freunden des Verewigten”
(1832—1845, 18 t., tom 19. ukazał się w
1887). Najnowsze kompletne wydanie
wszystkich dzieł Hegla wychodziło w
Berlinie w latach 30. XX wieku. Zdobył za
życia wielu uczniów (heglizm) i pozycję
największego niemieckiego filozofa. Umarł
w czasie epidemii cholery, która wybuchła
w Berlinie w 1831 r.] – Georg Wilhelm
Friedrich Hegel (1770-1831), német idealista
filozófus
hegelian – a hegeliazmus híve, követője
hegelizm – gehellanizmus; G. W. F. Hegel (17701831) idealista filozófiája és az ennek
alapján keletkezett áramlatok
hegemon [przywódca] – (gör.) hegemón; vezető,
döntő hatalmi fölényben levő, vezető (párt,
osztály)
hegemonia [przywództwo jakiegoś państwa,
organizacji lub grupy społecznej lub ich
przewaga nad innymi] – (gör.) hegemónia;
vezetés, hatalmi fölény, túlsúly; uralkodás,
egyeduralom, hatalmi felsőség; főhatalom
hegemonistyczny, hegemoniczny, -a, -e – (gör.)
hegemón; döntő hatalmi fölényben levő,
vezető (párt, osztály)
heglowski, -a, -ie [właściwy filozofii Hegla lub na
niej oparty] – hegeliHeimwer,
heimwera
[czytaj:
hajmwera]
[związek o charakterze paramilitarnym,
powstały
w
Austrii
w
okresie
międzywojennym] – (ném.) Heimwer; a
fasizmussal
rokonszenvező
osztrák
naiconalisták pártja és ennek fegyveres
alakulata a második világháború előtt
hej [1. wykrzyknik używany dla zwrócenia
czyjejś uwagi, np. Hej, z drogi!, Hej,
poczekaj.;
2. rodzaj
pozdrowienia
używanego przez młodych ludzi wtedy,
gdy się witają lub żegnają] – szia, hej!
-
Wersja 01 01 2017.
hej! co robisz! – ej, mit csinálsz!
hej! jest tam kto? – hé! van ott valaki?
hej, flisacza dziatwo, płyń do Gdańska tratwą –
hej, tutajosok, ússzatok Gdanskba tutajon
hejbama [od Haube=czepiec; akuszerka,
połozna] – [Słowniczek języka śląskiego]
szülésznő, bána
hejnalista [osoba grająca hejnał] – kürtös,
körtjelet adó
hejnał, (dawno) hajnał, ejnał (z węg. hajnal –
jutrzenka, poranek) [1. melodia grana przez
trębacza o określonej porze z wieży
kościelnej, ratuszowej lub w obozie; też:
sygnał grany na trąbce; 2. głos wydawany
przez żurawie; 3. oznacza w języku
naszym pobudkę poranną, pieśń budzącą.]
– (sygnał trąbowy) kürtszó; „hajnal”
(kürtjelzés a napfelkelte és napnyugta, meg
az órák jelzésére a krakkói Mária-templom
tornyáról; a magyar „hajnal”-ból)
Wielu Polaków przed wschodem słońca wstaje,
idą do kościoła modlić się, słuchać Mszy św.”
Poeta mówi, że:
„Regały, instrumenty, biegliwe puzany,
Różnie, ślicznie w Krakowie grają swe padwany;
Trębacze co godzina na wsze strony grają,
Przed adwentem hejnałem do wstania znać dają.”
hejnałowy, -a, -e [przymiotnik od: hejnał] –
kürtjeles
hejże [potocznie: wykrzyknik mający na celu
zwrócenie czyjejś uwagi; hej, ej] – hej!
Hekate [w mitologii greckiej bogini czarów i
magii, a także ciemności i świata widm.
Córka tytana Persesa i tytanidy Asterii
(wg innej wersji Zeusa i Demeter).
Czasem uważano ją za boginię pokuty i
zemsty. Często jej posągi stały na rozstaju
dróg i stąd Rzymianie nadali jej
przydomek Hekate Trivia. Z czasem
jednak wizerunek bogini bardzo się
zmienił.
Umiłowana
przez
bogów,
faworytka Zeusa, któremu piastowała
dzieci, jest łaskawa dla ludzi: zsyła
bogactwo, siłę i sławę, osłania żołnierzy w
bitwach i żeglarzy na morzu, czuwa nad
sprawiedliwością w sądach i prowadzi
zawodników do mety.] – (gör.) Hekaté [1.
a görög mitológia egyik alvilági istensége. A
1969
varázslás, a sötétség és az éjszaka istennője,
illetve az egyik holdistenség. 2. alvilági
istenség, az ijesztő szellemek, kísértetek
királynője. A varázslás, a sötétség és az
éjszaka istennője, illetve az egyik
holdistenség. Ő uralkodik a kísértetek és az
éjszakai jelenések fölött. A hármas
keresztutaknál szokott éjfélkor megjelenni
fekete kutyái kíséretében, és elviszi a
számára ott elhelyezett ajándékot. Háromfejű
alakban is szokták ábrázolni (olykor nappal,
holddal és hajnalcsillaggal a homlokán),
vagy három testben. Ezt úgy kell értelmezni,
hogy egyik arca a múlt, másik a jelen, a
harmadik a jövő felé tekint; vagy egyik teste
az égi (néha ezt azonosíthatják Szelénével), a
másik a földi (ezt olykor azonosítják
Artemisszel, ezért úgy tartják, segít a hozzá
imádkozó szülő asszonyoknak, illetve felelős
a gyermekek nevelkedéséért), a harmadik az
alvilági megjelenése. Attribútumai: a fogyó
hold, a fáklya, a tőr; a növények közül a
sisakvirág; az állatok közül a fekete kutya,
fekete menyét, esetenként a fekete macska és
a fekete kanca is.]
hekatomba [1. poświęcenie życia wielu ludzi dla
jakiejś sprawy; 2. zagłada wielkiej liczby
ludzi; 3. w starożytnej Grecji: pierwotnie
ofiara ze stu wołów, później – każda
większa ofiara ze zwierząt] – (gör.)
hekatomba; eredetileg 100 marhából álló
áldozat; (átv.) újabban öldöklés, vérengzés,
mészárlás,
vérfürdő;
tömegmészárlás,
emberek tömeges lemészárlása; (átv.)
embereknek v. anyagoknak elpusztult v.
pusztuló tömege
heklować [niem. häkeln; reg. kuj., reg. pozn., reg.
śl. szydełkować] – [Słowniczek języka
śląskiego] horgolni
heks-, heksa- [pierwszy człon wyrazów
złożonych oznaczających całość złożoną z
sześciu części lub zawierającą sześć
podobnych elementów] – (gör.) hexa-, hex-;
hatheksa [czarownica, zła kobieta] – [Słowniczek
języka śląskiego] boszorkány; rossz nő
heksagonalnyheksachord
[1. diatoniczny
szereg sześciu dźwięków, stanowiący
podstawę
podziału
materiału
dźwiękowego oraz systemu solmizacji od
-
Wersja 01 01 2017.
XI do XVII w.; 2. sześciostrunowy
instrument
muzyczny]
–
(lat.)
hexachordum; (zene) hexakkord; hat hangból
álló régi skála, négy egész s egy nagy
félhangot foglal magában, mely a 3. és 4.
lépcső közé esik, u. m.: c, d, é, f. g, á.
Arezzói Guido e hat hanggal helyettesítette a
régi görög tetrachordot, s ezeket vette aztán
az ő Szolmizáció-rendszereinek is az alapjául
heksadecymalny, -a, -e [zapisany jako liczba w
systemie szesnastkowym, stosowanym w
informatyce] – hexadecimális; tizenhatos
heksadecymalny system [System liczenia (zwany
też szesnastkowym), w którym do zapisu
liczb używamy 16 znaków - dziesięciu cyfr
i sześciu pierwszych liter alfabetu: 0, 1, 2,
3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F.] –
tizenhatos számrendszer [0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,
8, 9, A, B, C, D, E, F.]
heksaeder (sześcian) – (gör.) hexaéder; hat oldalú
szabályos mértani test; kocka (sześcian)
Heksaemeron - (z gr. hexa hemeron - sześć dni) [w
egzegezie biblijnej nazwa opisu stworzenia
świata zawartego w Księdze Rodzaju 1,1 2,4a, w którym Bóg stwarza wszechświat
w ciągu sześciu dni.] – hexaémeron (a gör.
hex, 'hat' és hémera, 'nap' szavakból) [Isten
teremtő művének neve, ahogy az a teremtés
hat napján lezajlott és ahogy azt a Ter 1
elénk állítja, de magára a leírásra mint írott
műre is vonatkozik. - Az elnevezés
valószínűleg Philóra vezethető vissza, aki
alexandriai volt és Jézusnak kortársa. Philo
ui.
a
teremtéssel kapcsolatban
hé
hexaémerosz ti. periodoszról beszélt, vagyis
'hatnapos periódus'-ról, magát a leírását
pedig hexaémeronnak, vagyis 'a hatnapi'-nak
nevezte.
A keresztény egzegézisben
Órigenész, Hippolütosz, Nagy Szt Vazul,
Nisszai Szt Gergely stb. szintén használták a
hexaémeron elnevezést, majd Szt Ambrus
révén, akire mind Philo, mind pedig
Órigenész, Hippolütosz és Nagy Szt Vazul
hatott, a Ny-i egyh-ban is elterjedt. Jóllehet
irodalom-kritikailag a Ter 2,1-4a még az 1hez tartozik, ezért helyesebb volna
heptaémeronról ('hétnapi') beszélni, a ~
elnevezés
tárgyilag
megmagyarázható,
hiszen a teremtő munka a 6. napon valóban
befejeződött]
heksagon [zob. sześciokąt w zn. 1 .]– (gör.)
hexagon; hatszög (sześciokąt)
heksagonalny, -a, -e – hexagonális; hatszögletű;
hatszögű; hatszögheksagram [Heksagram to sześcioramienna
gwiazda,
utworzona
z
dwóch
skrzyżowanych
trójkątów
równoramiennych.
Jest
symbolem
znanym w Judaizmie, Chrześcijaństwie,
1970
Islamie, Hinduizmie. Tradycyjnie widzi
się w nim Ogień z Wodą, ducha z materią,
zamknięty,
harmonijny
układ
przeciwieństw. Taka gwiazdą królowie:
Salomon, Dawid i Betsabee mieli zaklinać
demony i przywoływać anioły. Stąd zwano
ja też pieczęcią Salomona, a do dziś
Gwiazdą Dawida. (lub Tarczą Dawida).
Na fladze Izraela zwie się też czasem
Gwiazdą
Syjonu.
Natomiast nie mają związku z judaizmem
heksagramy występujące na rysunkach
naskalnych w Alpach czy w książkach do
czarnej magii.] – hexagramm; hatágú
csillag, az un. Dávid-csillag.
heksameron (ros. Szesłodniew) [rodzaj literacki w
Bizancjum
i
starej
Rusi;
utwór
egzegetyczno-apologetyczny, w którym
przedstawione
są
podstawy
chrześcijańskiej nauki o stworzeniu i
urządzeniu świata. Składa się z reguły z
sześciu podstawowych części - zgodnie z
sześcioma dniami stworzenia - i stanowi
przede wszystkim komentarz do biblijnej
opowieści o stworzeniu świata (Rdz 1).
Najbardziej znany „Heksameron" napisał
Bazyli Wielki, a następne utwory tego
typu pisano na podstawie jego dzieła.
Ikona „Heksameron" znana jest od XVI
w. i istnieje w dwóch podstawowych
wariantach: w pierwszym w sześciu
kwadratach
ikony
bezpośrednio
przedstawia się stworzenie świata, a w
drugim, zgodnie z utworem Cyryla
Filozofa, dni tygodnia utożsamia się z
określonymi
świętami:
niedziela
Zstąpienie
do
otchłani
(Zmartwychwstanie),
poniedziałek
Synaksa Archaniołów, wtorek - Ścięcie św.
Jana Chrzciciela, środa - Zwiastowanie,
czwartek - Umycie nóg, piątek Ukrzyżowanie i sobota - Wszystkich
świętych. Oba warianty kompozycji
„Heksameron" mogą występować na
jednej ikonie.] – hexaémeron (gör. Ἡ
Ἑξαήμερος Δημιουργία Hē Hexaēmeros
Dēmiourgia) (a gör. hex, 'hat' és hémera,
'nap' szavakból)
heksametr [1. w wersyfikacji antycznej: wers
składający się z sześciu stóp; 2. w
wersyfikacji
nowożytnej:
wers
sześcioakcentowy] – (gör.) hexaméter
[többnyire daktilusokból álló, hatlábú
verssor, a láb első szótagja után
sormetszettel]
-
Wersja 01 01 2017.
heksametr daktyliczny – daktilikus hexaméter
heksametryczny, -a, -e; heksametrowy, -a, -e –
hexaméter-; hexaméteres
heksan [związek organiczny, węglowodór
nasycony, mający sześć atomów węgla w
cząsteczce] – (gör.) hexán; 6 szén- és 14
hidrogénatomot
tartalmazó
telített
szénhidrogén; a benzin alkotórésze (C6H14)
heksanowy, -a, -e – hexán-
daw.; zob. lumbagoheksenszus [1. daw.; zob.
lumbago; 2. nagły ból kręgosłupa,
"postrzał" (zob. → zwroty śląskie)] –
[Słowniczek języka śląskiego] – (ném.)
hexenschuss, hexensussz; ágyéki idegzsába;
ínzsába
heksoda [lampa elektronowa mająca sześć
elektrod] – (gör.) hexóda; négyrácsos,
hatelektródos
elektroncső;
főként
hangkeverésre hasznatos
heksoda
hektar (ha) [jednostka powierzchni gruntu
równa 100 arom; też: grunt o takiej
powierzchni] – (gör.) hektár (100 ár, 10.000
m2 ; területmérték) , ha
hektar gruntu – egy hektár föld
hekto- [pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczających jednostki miary sto razy
większe od podstawowych] – (gör.) százhektograf [przyrząd do powielania tekstów i
rysunków kreskowych] – (gör.) hektográf;
sokszorosító
készülék;
különösen
kisebbszámu
körlevelek,
árjegyzékek,
étlapok
stb.
előállítására
alkalmas;
sokszorosítási célokra szolgáló glicerinzselatinréteg, amelyre a rajzot v. szöveget
anlilintintával rajzolják v. írják. A
másolatokat erről vonják le. 1000 példányt
lehet segítségével készíteni.
hektografia [powielanie pisma i rysunków za
pomocą hektografu] – (gör.) hektográf;
nyomd; sokszorosító készülék, amely
anilintintával írt szöveget sokszorosít
hektograficznie
–
hektografikusan,
sokszorosítással
hektograficzny, -a, -e – hektográf-; sokszorosító
hektografować – sokszorosítani
hektogram [jednostka masy równa 100 gramom]
– hektogramm (100 g)
hektolitr [jednostka objętości równa 100 litrom]
– hektoliter; hektó (1 hl = 100 liter)
1971
hektolitry [bardzo duże ilości jakiegoś płynu] –
hektorilterek (vmilyen folyadék nagyon nagy
mennyisége)
hektolitrowy, -a, -e – hektoliter-, hektoliteres
hektometr [jednostka długości równa 100
metrom] – hektométer (100 m)
hektowat [jednostka mocy równa 100 watom
(skrót: hW)] – hektowatt; 100 W
hektowatgodzina [jednostka dzielności elektr.=
100 wat. x 1 godzina lub 10 wat. x
10 godz. i t. d.] – hektowattóra, hWh
hektyczny, -a, -e [1. wyniszczający; 2. pełen
podniecenia i niepokoju] – hektikás;
tüdőbajos
hektyk [człowiek cierpiący na hektyczną
gorączkę] – tüdőbajos
hektyka – (gör.) hektika, heptika; sorvadás,
tüdőbaj; (átv.) erős köhögés
hel (He, łac. helium) [1. gaz szlachetny lżejszy od
powietrza; 2. pierwiastek chemiczny, z
grupy gazów szlachetnych w układzie
okresowym. Jest po wodorze drugim
najbardziej
rozpowszechnionym
pierwiastkiem
chemicznym
we
wszechświecie, jednak na Ziemi występuje
wyłącznie w śladowych ilościach (4·10-7%
w górnych warstwach atmosfery).] –
hélium (He); színtelen, szagtalan nems gáz; a
radioaktív átalakulásban nagy fontosságú
vegyi elem [a periódusos rendszer második
kémiai eleme, a legkisebb rendszámú
nemesgáz. Vegyjele He, rendszáma 2.
Színtelen és szagtalan, továbbá, lévén
nemesgáz, kémiailag közömbös.]
Hel [1. mit. germ. bogini śmierci i świata
podziemnego; 2. mit. germ. podziemna
kraina zmarłych] – alvilág germán
istennője; alvilág
Helanka [zwyczajowa nazwa teksturowanej
przędzy pierwotnie produkowanej przez
Szwajcarską firmę Heberlein and Co.;
teksturowana o fałszywym skręcie z
poliamidowego
lub
poliestrowego
jedwabiu. Nazwa jest nazwą handlową.
Wykorzystywane w produkcji pończoch,
skarpetek, dzianin i tkanin. Cechami
charakterystycznymi tych wyrobów to
elastyczność,
miękkość
i
łatwość
użytkowania.] – Helanca [A hamissodrással
terjedelmesített
fonalak
gyűjtőneve,
eredetileg a svájci Heberlein AG cég által
használt, bejegyzett márkanév (Helanca(r)).
Ezt
az
eljárást
poliamidés
poliészterfonalaknál
alkalmazzák.
A
helanca-fonalak
nagyon
rugalmasak,
nyúlékonyak, terjedelmesek, puhák, a
belőlük
készült
termékek
könnyen
kezelhetők.
Felhasználási
területeik:
harisnyák, zoknik, valamint különböző
-
Wersja 01 01 2017.
egyéb szövetek és kötöttáruk, ahol a nagy
nyúlás és rugalmasság fontos tényező.]
Helena [imię żeńskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od słowa oznaczającego
"księżyc".] – Ilona, Helén, Heléna;
Menelaosz spártai király felesége [női név
görög eredetű, pontos jelentése vitás. Annyi
bizonyos, hogy magyar "karrierjét" Vak Béla
magyar király szerb származású feleségének,
Jelenának a nevével kezdte. Később számos
változata alakult ki: Elina, Héla, Helén,
Hella, Ila, Ilka. A név jelentésére eltérő
magyarázatokat adnak. Több névmagyarázó
iratban pontos jelentése "fény", vagy
"fényeske", amit a Holdhoz és a Naphoz
kapcsolnak.]; Lenke
Helenka, Hela – Ilonka, Iluska, Ilus, Helénke, Hela
Helga [imię żeńskie pochodzenia germańskiego.
Wschodniosłowiańskim przekształceniem
imienia Helga jest Olga.] – Helga [női név
az óészaki heilagr (szent vagy megszentelt)
szóból ered. Rokon név: Olga.]
Heli (wyniesienie) [potomek Itamara, najwyższy
kapłan w Izraelu. Jego synowie Ofni
(Chofni)
i
Finees (Pinchas)
byli
oszukańczymi kapłanami, na co Heli nie
reagował należycie i za co jest także
odpowiedzialnym. Mimo ostrzeżenia przez
męża specjalnie w tym celu posłanego
przez Boga, Heli nadal tolerował zło
czynione przez jego synów. Na ostrzeżenie
od młodego Samuela odpowiedział: 'Pan
jest; co dobrego w oczach jego, niech
czyni'. To znaczy, że Heli myślał tak jak
każdy myślał w epoce Sędziów: 'każdy, co
mu się dobrego zdało, to czynił'. Usunięcie
zła nie było jedną z najważniejszych trosk
Izraelitów w tym czasie. Jego synowie
zostali później zabici w walce z
Filistynami, którzy także zabrali im Arkę
Przymierza. Na tę wieść stary 98-mioletni,
niewidomy już, Heli upadł z krzesła na
wznak i złamał sobie kark.] – ÉLI
(felemelés, felmagasztalás; magasság; a
felemelkedő,
Istenem)
[1.
Áron
leszármazottja, bíró és főpap Izráelben
(1Sám 1-4; 14,3; 1Kir 2,27); tehetetlennek
mutatkozott gonosz fiai bűnös üzelmeinek
leállítására;
ezért
nagy
nyomorúság
következett rá; a főpapi tisztség Sádók (1)
nemzetségére szállt át (1Kir 2,27). 2. József
(9) atyja (Lk 3,23).]
Helicodiceros muscivorus (L.f.) Engl. in A.DC &
A.C.P.de Candolle [gatunek rośliny,
należący do monotypowego rodzaju
Helicodiceros, z plemienia Areae w
rodzinie obrazkowatych, endemiczny dla
Balearów, Korsyki i Sardynii. Z uwagi na
ciekawe liście i kwiatostany rośliny z tego
gatunku uprawiane są jako ozdobne
-
Wersja 01 01 2017.
szárnyakkal tudja önmagát a levegőbe
emelni. Repülési magasságát és irányát nem
szárnyakkal és vezérsíkokkal, hanem a
forgószárnyak állásszögének változtatásával
tudja szabályozni. A helikopter szó a görög
helix (spirál) és pteron (szárny) szavakból
keletkezett. A motor meghajtású helikoptert
a szlovák származású Jan Bahyl találta fel.
Az első stabil, sorozatgyártásra kerülő típust
Igor Sikorsky tervezte.
rośliny pokojowe i ogrodowe oraz jako
ciekawostki w ogrodach botanicznych.] Lódög
kontyvirág
(Helicodiceros
muscivorus) [Ez egy díszvirág, ami a
Földközi-tenger
észak-nyugati
részéről
származik. Bomlásban levő tetem szaga van,
így vonzza magához a rovarokat és
bogarakat amelyek a pollent szállítják. Egyes
fajták, fogva tartják a rovarokat valamennyi
ideig, hogy pollent megszerezzék.]
1972
helikon
[1. blaszany
instrument
dęty;
2. starogrecki
instrument
muzyczny,
odmiana monochordu] – (zene) helikon, 1.
Az
ógörögök
négyhúros
hangszere.
Kizárólag a hangmagasság meghatározására
szolgált. 2. körbehajlított rézfúvó, a
legmélyebb hangú tölcsérfúvókás réz fúvós
hangszer. Katonazenekarokban használatos.
helikon
Helikon1 [mit. gr. siedziba Apollina i muz] –
(gör.) Helikon; a görög mitológiában
Apollón és a múzsák lakhelye
Helikon2 (gr. klas. Ἑλικὼν, nowogr. Ελικών =
Elikon) [wapienny masyw górski w krainie
historycznej Beocji w Grecji. Położony na
północ od Zatoki Korynckiej. Najwyższe
wzniesienie 1748 m n.p.m.. Według
mitologii greckiej była to siedziba muz z
dwoma sławnymi źródłami: Aganippe i
Hippokrene.] – Helikon, görög hegység a
Koronthoszi-öböl ÉK-i partján. A görög
hitrege szerint Apolló és a múzsák
tartózkodási helye
helikopter [statek powietrzny o napędzie
silnikowym, wyposażony w obracające się
w
płaszczyźnie
poziomej
śmigło,
startujący i lądujący pionowo] – (gör.)
helikopter; 1. emelőcsavar 2. forgószárnyas
repülőgép; olyan repülőgép, amely helyből
emelkeik fel és ugyanúgy száll le; A
helikopter olyan aerodinamikus légi jármű,
amely
motor
segítségével
forgatott
[pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek znaczeniowy ze
Słońcem] – helio-, napheliobiont [organizm zwierzęcy żyjący w
miejscach nasłonecznionych] – heliofil;
fénykedvelő
heliocentryczny, -a-, -e – heliocentrikus
heliocentryzm
[teoria
budowy
Układu
Słonecznego głosząca, że Słońce jest
centralnym ciałem tego układu, a Ziemia
jest jedną z planet, które krążą wokół
Słońca] – heliocentrikus elmélet
heliochromia – (gör.) heliokrómia; szines
fényképészet; természethű színekben való
fényképezés
heliofil [zob. heliobiont] – heliofil; fénykedvelő
heliograf [1. przyrząd
do
automatycznej
rejestracji czasu trwania nasłonecznienia
w danej miejscowości; 2. przyrząd do
fotografowania Słońca; 3. aparat do
przekazywania informacji na odległość za
pomocą
odbijanych
w
lusterkach
promieni słonecznych] – (gör.) heliográf;
(csillagászat) a nap fényképezésére szolgáló
műszer, csillagászati távcsővel felszerelt
fényképezőgép;
(wojsko)
tükörtávíró;
fényjelző eszköz katonai csapatok közötti
kapcsolatok fenntartására; (meteorológia)
napfény-időtartam mérő
heliografia [1.
zob. fototypia; 2.
zob.
heliograwiura] – (gör.) heliográfia; a
vonalas negatívról pigmentpapírra másolt
kép átvitele vörösréz lemezre és erről
mélynyomó lemez készítése; elavult módszer
heliograwiura
[metoda
otrzymywania
reprodukcji techniką druku wklęsłego;
też: reprodukcja otrzymana tą metodą] –
(gör.)
heliogravűr
(fotogravűr);
rézfénynyomat, fényképészeti úton való
helio-
1973
sokszorosítás; fényképek sokszorosításának
nyomdai eljárása
helioskop [przyrząd do obserwacji Słońca] –
(gör.) helioszkóp, naptávcső
heliometr [1. luneta używana w XIX w. do
pomiarów astronomicznych; 2. dawna
luneta
używana
do
pomiarów
astronomicznych] – (gör.) heliométer;
csillagtávmérő,
csillagászati műszer kis
szögek megmérésére
Heliopolis
[1.
dzielnica
Kairu;
2. grecka nazwa libańskiego miasta
Baalbek]
–
(gör.)
heliopolisz

napváros
(ókori
Egyiptom On városának görög neve)
Helios [1. seria dwóch niemieckich próbników
kosmicznych
do
badań
ośrodka
międzyplanetarnego wewnątrz orbity
ziemskiej; 2. mit. gr. bóg-słońce, źródło
światła i życia; 3. bóg Słońca] – (gör.)
Héliosz; Napisten
heliosejsmologia [1. gr. hḗlios ‘słońce’, seismós
‘trzęsienie (ziemi)’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’,
dział heliofizyki, w którym do badania
Słońca wykorzystuje się analizę drgań
jego powierzchni wywołanych przez fale
akustyczne rozchodzące się we wnętrzu
gwiazdy (oscylacje słoneczne); 2. nauka
zajmująca się badaniem wnętrza Słońca
poprzez spektroskopowe
obserwacje
drgań powierzchni, np. poprzez orbitalne
obserwatorium słoneczne SOlar and
Heliospheric Observatory (w skrócie
SOHO).] – (fiz.) helioszeizmológia [A Nap
rezgéseit vizsgáló tudomány]
heliostat [urządzenie zwierciadlane, służące do
otrzymywania obrazu Słońca stale w tym
samym miejscu, mimo ruchu Słońca] –
(csillagászat) heliosztát, napállító; olyan
eszköz, mely a napsugarakat állandóan egy
irányba tereli; óraművel van ellátva, mely a
tükröt a nap mozgásának megfelelően
forgatja
helioterapia [metoda leczenia promieniami
słonecznymi] – helioterápia; napfény
segítségével történó gyógyítás, napkúra
heliotrop [1. roślina o drobnych, silnie
pachnących kwiatach; 2. minerał barwy
ciemnozielonej z czerwonymi plamkami;
3. przyrząd
do
kierowania
wiązki
-
Wersja 01 01 2017.
promieniowania Słońca lub sztucznego
źródła światła ku określonemu punktowi]
– (csillagászat) heliotrop, napfordító;
forgatható
naptükör;
(növ.)
kunkor
(Heliotropium); (ásv.) heliotrop, véreskő,
vérkő
(sötétzöld
kalcedon
vérvörös
pettyekkel)
Heliotrop (Heliotropium L.) [rodzaj roślin
wieloletnich z rodziny ogórecznikowatych.
Gatunkiem typowym jest Heliotropium
europaeum L.] – Vaniliavirág
(Heliotropium)
heliotropiczny, -a, -e – heliotrópikus
Heliotropium europaeum L. – (növ.) Európai
kunkor (Heliotropium europaeum L.)
heliotropowy, -a, -e – heliotrópheliotropizm [zjawisko obracania się części
roślin w kierunku Słońca albo w kierunku
odwrotnym] – (gör.) heliotropizmus; a
növényeknek a fény, illetőleg a napfény
iránya
által
befolyásolt
növekedése,
elhelyezkedése
Hellada (gr. Hellas) [1. starożytna Grecja –
ogólna
nazwa
starożytnej
Grecji.
Pierwotnie tą nazwą określano ziemie na
południu Tesalii, zamieszkane przez
plemię Hellenów. Mianem Hellenów
zaczęto
określać
w
czasach
pohomeryckich wszystkch Greków, a
Helladą zamieszkane przez nie ziemie.;
2. obszar zamieszkany przez Greków] –
(gör.) Hellász; ókori Görögország
helladzki, -a, -e [przymiotnik od: Hellada] –
(dawno) görögországi
hellenista, hellenistka – (gör.) hellenista; az
ógörög nyelvvel, irodalommal, tudománnyal,
művészettel, történelemmel foglalkozó tudós
hellenistyczny, -a, -e – (gör.) hellenista-,
hellenisztikus; hellenizmussal kapcsolatos
hellenistyka [nauka o języku, literaturze i
kulturze starożytnej Grecji] – (gör.)
hellenisztika
hellenizacja [1. wywieranie wpływu na kultury
antyczne przez kulturę starożytnej Grecji;
2. uleganie wpływom kultury greckiej i
przejmowanie języka greckiego przez
ludność niegrecką świata starożytnego] –
hellenizáció
hellenizacyjny, -a, -e [przymiotnik od:
hellenizacja] – hellenizációs
hellenizm [1. okres dziejów Grecji trwający od
330 do 30 r. p.n.e.; 2. kultura tego okresu;
3. kierunek w kulturze różnych epok
dziejowych nawiązujący do kultury
starożytnej Grecji; 4. wyraz, zwrot lub
konstrukcja składniowa przejęte z języka
starogreckiego lub na nim wzorowane] –
(gör.) hellenizmus v. hellénizmus; 1. a görög
1974
faj sajátos szellemisége; 2. a görög
kultúrának Nagy Sándortól (i.e. 325.) - Kr.u.
300-ig terjedő késői szakasza, amelyet
ógörög, kisázsiai és egyiptomi művelődési
elemek összeolvadása jellemez
hellenizować – hellenizálni; hellenizál: 1. a görög
műveltséggel foglalkozik, azt kutatja; 2.
(el)görögösít
hellenizować Żydów – a zsidókat hellenizálni
hellenizować się – hellenizálódni; göröggé válni,
elgörögösödni
hellenofil [miłośnik kultury starożytnej Grecji];
hellenofilka – (gör.) hellenofil; görögbarát
helleński, -a, -ie [przymiotnik od: Hellen] –
hellén, ógörög; az ókori Hellász nevű terület
lakója
Hellespontus
=
Ἑλλήσποντος
–
(gör.)
Helleszpontusz; 1. ’ nevet
viselt az a tengerszoros, mely a thraciai
Chersonesust Ázsiától (Troas, Kis Phrgyia)
elválasztotta. Nevét állítólag Hellétől,
Athamas és Nephele lányától kapta, a ki
Colchisba való szökésekor az aranygyapjas
kosról itt leesett és megfult 
Ez a vízi út, mely az
Aegeus tengert a Propontisszal egybeköti,
ma Dardanellák vagy Gallipoli szoros nevet
visel. – 2. a Dardanellák, a Fekete-tenger
bejáratát képező tengerszoros ókori neve.
helowy, -a, -e – hélium-, héliumos
helmintolog
[specjalista
w
dziedzinie
helmintologii] – (gör., lat.) helmintológus; a
helmintológiával foglalkozó tudós, kutató
helmintologia
[nauka
badająca
robaki
pasożytnicze oraz wywoływane przez nie
choroby] – (gör.) helmintológia; féreg v.
bélféregtan; az orvostudománynak a bélben
élő férgek okozta betegségekkel foglalkozó
ága
helmintologiczny, -a, -e [dotyczący helmintologii
lub
helmintologów
(np.
badania
helmintologiczne)] – helmintológiai
Helmut [imię męskie pochodzenia germańskiego.
Wywodzi się od słów helm i muot
oznaczających kolejno "hełm" i "duch,
rozum".] – Helmut [német eredetű férfinév,
jelentése: védősisak + gondolkodás]
helota [niewolnik w starożytnej Sparcie] – (gör.)
helóta; (tört.) eredetileg hadifogolyból lett,
az állam tulajdonában levő és földművelésre
kényszerített rabszolga az ókori Spártában;
(átv.) jog nélküli, jogfosztott ember
help (pomóc)
Help desk (z ang. - biuro pomocy) [jest miejscem
udzielania informacji i pomocy w
rozwiązywaniu
problemów
np.
z
komputerami lub innymi produktami.
Przedsiębiorstwa często udostępniają
-
Wersja 01 01 2017.
klientom wsparcie typu help desk przez
darmowe linie telefoniczne lub przez
stronę internetową. Istnieją również
wewnętrzne help deski, które mają tą
samą funkcję, jednak jest ona dostępna
tylko dla pracowników firmy.] – helpdesk (telefonos-)
segélyszolgálat
[1.
egy
információs és segítségnyújtó erőforrás, ami
elhárítja
(vagy
segít
elhárítani)
a
számítógépek és hasonló elektronikai
eszközök hibáit. A vállalatok gyakran
nyújtanak segítséget/terméktámogatást az
ügyfélszolgálatukon keresztül; vagy egy
díjmentesen hívható telefonszám, vagy
honlap, vagy akár e-mail segítségével.
Léteznek olyan helpdesk-szolgáltatások is,
melyek házon belül, vagyis cégen belül (a
mai nemzetközi környezetben akár egy-egy
cég különböző országokban lévő irodáira
vonatkozóan is)
nyújtanak technikai
segítséget a dolgozóknak. Már léteznek
olyan iskolák is, melyekben helpdesket
imitáló
feladatokat
tanítanak.
A
helpdeskesek élete azonban nem egyszerű. 2.
nagyobb információs központok vagy
számítástechnikai cégek által fenntartott
szolgáltatás, ahol az ügyfelek telefonon vagy
e-mail útján közvetlen segítséget kaphatnak;
3. szoftver-, hardver-, vagy szolgáltató cégek
-többnyire telefonos- segélyszolgálata]
HELUM-BELUM
[odpowiednik
"Lelumpolelum"] – Lel és Polel [szláv mitológiai
alakok, istenek; az ikerpár neve a görög
mitológiában Kasztór és Polüdeukész]
Helwecja [starożytna nazwa Szwajcarii] – (lat.)
Helvécia, Svájc latin neve
helwecki, -a, -ie [daw. szwajcarski] – (lat.) helvét;
(dawno) svájci,
hełm [1. ochronne nakrycie głowy używane
przez żołnierzy, strażaków, górników itp.;
2. ozdobne zwieńczenie wieży w formie
ostrosłupa, stożka lub bani; 3. Używanie
hełmu, jako obrony głowy w czasie bitwy,
jest tak starożytnem i sama nazwa,
oczywiście z pewnemi odmianami, w tylu
językach się powtarza (gockie hilms, niem.
i czeskie helm, szwedz. hjelm, duńsk.
hiälm, island. gialmur, ang. helmet, franc.
heaume, włos. elmo, hiszp. yelmet i yelmo),
że pytanie, który naród zapożyczył tej
nazwy od którego, nie może tu być
roztrząsanem. Polacy nazywali także hełm
szyszakiem (z węg. sisak), przyłbicą (z
czesk. przilbice) i u wojska regularnego w
XIX w. nazywali kaskiem (z fran. casque i
łac. cassis). 4. O hełmie dokładniej
rozpisałem
się
w
rozdziale
mu
poświęconym, więc jedyne co tu napiszę,
że jest to ochronne nakrycie głowy. 5.
1975
nakrycie głowy używane przez żołnierzy,
strażaków lub górników. Produkowane z
mocnych, odpornych materiałów, stanowi
ochronę dla głowy. Używany od czasów
starożytnych,
dawniej
przeważnie
skórzany lub metalowy, od czasów I wojny
światowej – stalowy. Obecnie wytwarza
się hełmy z włókien sztucznych. Nazywany
również kaskiem.] – sisak; wojsk
rohamsisak
hełm górniczy [jest przeznaczony do ochronny
głowy przed mechanicznymi urazami osób
pracujących w górnictwie] – bányászsapka
Zazwyczaj kolorystyka jest następująca:
 kolor biały - osoby dozoru
 kolor czerwony - górnik strzałowy
 kolor niebieski - oddziały maszynowe
 kolor żółty - oddziały transportowe
 kolor biały z czerwonym paskiem ratownicy górniczy
 kolor brązowy - górnicy
 kolor zielony - oddziały elektryczne
hełm kosmiczny – űrsisak
hełm kirasjerski [zachodnioeuropejski hełm
typu zamkniętego z przełomu XVI i XVII
w. stosowany do zbroi kirasjerskiej.
Forma hełmu wywodzi się od szturmaka i
charakteryzuje się dzwonem tworzącym
jednolitą
całość
z
obojczykiem,
zaopatrzonym w stalowy pierścień,
daszkiem oraz zasłoną w postaci kratki z
pionowo
ustawionymi
pasmami
metalowymi lub z płyty ze szparami
wzrokowymi i otworami oddechowymi.
Na początku XVIII w. powstała jego nowa
forma antyczna á la Minerwa, z meduzą
lub orłem z przodu, z grzebieniem i
podpinkami, z mosiężnym okuciem
-
Wersja 01 01 2017.
daszka,
z
otokiem
z
czarnego
niedźwiedziego futra, z piórem pąsowym
na lewym boku i podgrzebieniem z
czarnego włosia.] – vértes sisak
hełm lotniczy – pilótasapka, repülő-fejvédő
hełm tropikalny – trópusi sisak
hełm wieży – toronysisak
hełm wojskowy – (wosjko) acélsisak
hełmik – sisakocska
hełmofon [hełm z wmontowanymi słuchawkami i
laryngofonem]
–
fejvédő
beépített
füllhallgatóval
és
gégemikrofonnal;
szájbeszélős fejhallgató
hełmowy, -a, -e [przymiotnik od: hełm] –
(építészet) süveg-, kupola-,
hema- – (gör.) hema-, hemo-; szóösszetételek
előtagjaként a vele összetett fogalmaknak a
vérrel való kapcsolatát jelöli; vérhematogen [preparat z krwi zawierający
hemoglobinę,
glicerynę
i
sole
nieorganiczne krwi, stosowany głównie w
leczeniu anemii i krzywicy] – (gör.)
hematogén– (gör.) hematogén; vérképző, vér
eredetű; vérből származó, vér útján történő
hematokryt, liczba hematokrytowa (gr. αίμα
krew, κριτής) [stosunek między objętością
erytrocytów a objętością całej krwi.
Wyrażany zwykle w procentach lub w
tzw. frakcji objętości.] – (gör.) hematokrit
[készülék a vér-plazma és a vér alakos
elemei
viszonylagos
mennyiségének
meghatározására]; hematokritérték a vérben
lévő szilárd alkotók térfogatarányát mutatja
hematolog [specjalista w dziedzinie hematologii]
–
hematológus
(haematologus)
[a
vérképzőrendszer
betegségeivel
és
1976
gyógyításával foglalkozó szakorvos; a vér és
a
nyirokrendszer
megbetegedéseinek
kezelésében jártas szakorvos]
hematologia [nauka o krwi i o chorobach krwi] –
(gör.)
hematológia;
vértan;
a
vér
tulajdonságaival,
összetételével
és
betegségeivel foglalkozó orvosi tudományág;
(orvosi) a belgyógyászatnak a vérképző
rendszer élet- és kórtanával foglalkozó ága
hematologiczny, -a, -e [dotyczący hematologii
lub
hematologów
(np.
badania
hematologiczne,
poradnia
hematologiczna)] – hematológiai
hematyt [minerał będący jedną z najbogatszych
rud żelaza] – (gör.) haematit, hematit; vörös
vasérc (vasoxid); Fe2O3
hematytowy, -a, -e [ruda hematytowa,
przymiotnik od: hematyt] – haematit-,
hematithemendeks (ham and eggs: jajko na szynce) –
(ang.) ham and eggs; sonka tojással
hemeralopia
(ślepota
dzienna)
[znaczne
niedowidzenie w ciągu dnia] – (gör.)
hemeralopia; farkasvakság; szürkületi vakság
(napnyugtakor beálló átmeneti látászavar)
hemi- [pierwszy człon wyrazów złożonych
połowicznością, połową] – (gör.) hemi-; félhemiceluloza [polisacharyd występujący w
zdrewniałych tkankach roślinnych] –
(gör.) hemicellulóz; növényi sejtfalakból
lúggal kivonható szén-hidrát (a cellulózzal
ellentétben heteropolimer)
hemicelulozy [1. rozgałęziona wersja celulozy; 2.
niejednorodna grupa polisacharydów i ich
pochodnych, połączonych wiązaniami βglikozydowymi tworzących rozgałęzione
łańcuchy. Są one jednym z głównych
składników ściany komórkowej roślin,
mogą stanowić ok. 20% suchej masy
ściany pierwotnej oraz ok. 30% suchej
masy ściany wtórnej. Wchodzą w skład
m.in. drewna, słomy, nasion i otrąb. Ich
nazwa wywodzi się stąd, że chemicznie i
strukturalnie bliskie są celulozie. 3.
niejednorodna grupa polisacharydów i ich
pochodnych, połączonych wiązaniami βglikozydowymi tworzących rozgałęzione
łańcuchy. Są one jednym z głównych
składników ściany komórkowej roślin,
mogą stanowić ok. 20% suchej masy
ściany pierwotnej oraz ok. 30% suchej
masy ściany wtórnej. Wchodzą w skład
m.in. drewna, słomy, nasion i otrąb. Ich
nazwa wywodzi się stąd, że chemicznie i
strukturalnie bliskie są celulozie.] –
hemicellulózok [A hemicellulóz molekuláris
felépítése (O-acetil galaktoglükomannán)]
-
Wersja 01 01 2017.
hemimorfit [minerał, ważna ruda cynku] –
galmáj (ásvány, kalamin, cinkszilikát stb.)
hemiplegia [niedowład połowiczy] – (gör.)
hemiplegia; féloldali bénulás; féloldali
bénulás. Ismerünk organikus és funkcionalis
hemiphlegia-t
hemisfera [półkula ziemska lub niebieska] –
(gör.) haemisphaera, hemiszféra; félteke,
félgömb; (orvosi) az agy féltekéje
hemisferyczny, -a, -e – félgömb alakú
hemistych a. półwiersz (z greckiego: hemi - pół i
stíchos - wiersz) [1. lit. połowa wiersza
rozdzielonego średniówką; 2. fragment
wersu] – (gör.) hemisztichon; félsor
hemitonium lub semitonium (łac.) [półton w
terminologii średniowiecznej] – (gör.)
hemitonium; (zene) félhang, kis másod
hemofilia [dziedziczna zaburzenie krzepnięcia
krwi, występujące u mężczyzn] –
hemofília; vérzékenység
hemofilityk, hemofilik [osoba chora na
hemofilię] – vérzékeny ember
hemoglobina [czerwony barwnik krwi zawarty
w erytrocytach, a także w osoczu
bezkręgowców] – (gör.) hemoglobin;
vérfesték;
vörös
vérfesték;
vasas
fehérjevegyület, amely a vér piros színét adja
(oxigénszállító szerepe van) [a vörös
vérfesték a vörösvérsejtek oxigént szállító
vastartalmú fehérjéje (röv. Hb)]
Hemor, Chamor (osioł) [książę Hewejczyków.
Od nich Jakub kupił część pola, na
którym później, po powrocie Izraelitów z
Egiptu,
pogrzebano
kości
Józefa.
Wspomina o tym Szczepan w swojej
mowie przed ukamienowaniem. Hemor
został zabity przez Symeona i Lewiego za
zelżenie ich siostry Diny przez jego syna
Sychema.] – Chamor (Chamer, h.). Szamár,
tökfilkó
hemoroidalny, -a, -e – haemorrhoidális; aranyeres
hemoroidy [choroba polegająca na rozszerzeniu
żył dolnej części odbytnicy i tworzeniu się
guzów] – (gör.) hemorroidák; aranyér
(krwawnica); visszértágulat a végbélben
[Aranyér (nodus haemorrhoidalis)]
hemoterapia [leczenie krwią] – (orvosi)
hemoterápia; gyógykezelés vérrel és
vérkészítményekkel
hen [bardzo daleko] – (dałeko) messze el, ott
messzi, távol, (tam) ott
Hena, Ana [według biblijnej 2 Księgi
Królewskiej 18,34, 19,13 i Księgi Izajasza
37,13 miasto zdobyte przez wojska
asyryjskie. Według niektórych uczonych
miasto to mogło leżeć wraz z miastami
(Sefarwaim i Iwwa) na terenie Syrii, inni
uważają, że miasto to leżało w środkowym
1977
-
Wersja 01 01 2017.
biegu Eufratu.] – HÉNA (mélyföld,
ingadozó, változékony). [Város az Eufrátesz
déli partján, Babilontól mintegy 270 kmnyire északnyugatra (2Kir 18,34; 19,13; Ézs
37,13).]
Henia [zdrobnienie od: Henryka (imię żeńskie)]
– Heni, Henriettke
Heniek, Henio [zdrobnienie od: Henryk (imię
męskie)] – a Henrik beceneve
henna [1. naturalny barwnik, dający kolor
ciemnorudy lub czerwony; 2. farba do
włosów na bazie tego barwnika] – (arab)
henna; növényi eredetű vörös porfesték
Henna (Lawsonia inermis, Lawsonia alba,
Lawsonia spinosa) [to roślina spotykana w
gorących strefach klimatycznych.] –
(cserje) Henna (Lawsonia alba)
Henna (z arab. "henna" (‫ ))حــ نــا‬- barwnik
roślinny produkowany z liści i pędów rośliny
zwanej lawsonią bezbronną (Lawsonia
intermis L.). [Służy do malowania skóry od
ponad 5000 lat na obecnych terenach
Dalekiego Wschodu, Indii, Pakistanu,
Iranu oraz w krajach Afryki. Wojownicy
Masajów malowali henną twarze, żeby
podkreślić swój plemienny status. Obecnie
malowanie henną staje się coraz bardziej
modne, a ze względu na swoją nawet
trzytygodniową wytrzymałość malunki te
coraz częściej nazywane są przez
wykonawców tatuażami z henny. Wśród
wykopalisk dawnego Egiptu znajdowano
dowody
farbowania
henną
mumii
dostojników. W tym celu rozdrobnione
liście mieszano z mleczkiem wapiennym,
co w efekcie dawało kolor czerwony;
poprzez dodatek substancji zawierających
garbniki
uzyskiwano
kolor
ciemnobrązowy.] – Henna (Lawsonia
intermis L.)
Hennin [kobiece nakrycie głowy noszone głównie
przez kobiety we Francji oraz Burgundii
w 2 poł. XV wieku] – Hennin [1.
cukorsüveg alakú, csúcsos, magas női
fejfedő, melyet a süveg tetején fátyollal
díszítettek; 2. a XV. században divott
burgundi főkötő, melyről hosszu, bő redőjü
fátyol lógott le.]
Hennom, Ben-Hinnom [dolina położona na
południe od Jerozolimy; otrzymała swą
nazwą od syna Hennoma, o którym nic
więcej nie jest powiedziane. Leży na
południe od miasta Jerozolimy. Tam
zeświecczeni Żydzi przynosili ofiary
Molochowi i zmuszali synów i córki ich do
przechodzenia przez ogień.] – Ben-Hinnom
[Molok temploma a Jeruzsálem melletti GéHinnóm v. Ben-Hinnom völgyben épült. A
Ben-Hinnom völgy név jelentése, Hinnom
fiainak völgye.]
Henoch, Hanoch (oświecony) [1. Syn Midiana,
wnuk Abrahama i Ketury. 2. Najstarszy
syn Rubena, ojciec Henochitów.] –
HÁNÓK (felszentelés, felajánlás; kezdő;
gyakorlott, tanult) [1. Midián fia, Ábrahám
unokája (1Móz 25,4; 1Krón 1,33). 2. Rúben
legidősebb fia (1Móz 46,9; 2Móz 6,14). Az
1Krón 5,3-ban "Khánok". 3. Kain legidősebb
fia (1Móz 4,17).]
Henoch [pierwsze miasto wspomniane w Biblii.
Zbudowane przez Kaina w kraju Nod,
gdzie przybył po zabiciu swego brata
Abla. Znajdowało się na wschód od
Edenu. Kain nazwał je od imienia swego
syna, Henocha (Rdz 4:17).] – Hénók
[Város, amelyet Kain (1) épített (1Móz
4,17).]
henosis (ἕνωσις) [zob. zjednoczenie] – (gör.)
henosis;
egyesülés
(Krisztus
két
természetének egyesülése) [Zjednoczenie to
nazywa
“zjednoczeniem
naturalnym
(henosis fisike - henosis physike ", „jedność
natury") albo “zjednoczeniem osobowym”,
czyli
hipostatycznym
(henosis
kat'
hypostasin).]
 henosis physike – fizikai egyesülés
 henosis kat' hypostasin – hiposztatikus
egyesülés, „személyben”
egyesülés
[hüposztatikus
egység
(gör.
unio
hüposztatika): Jézus Krisztusban az emberi
természet
egyesült
a
Fiú
isteni
1978
személyével, mint létének alapjával. A
kalkedoni zsin. dogmaként mondta ki,
hogy a Fiú isteni személye az isteni és
emberi természetet mint sajátját birtokolja,
s azokon keresztül kifejezi magát mint
valóságos Isten és valóságos ember (DS
301). A II. konstantinápolyi zsin. használja
a hüposztatikus egység kifejezést, hogy a
két természet a „személyben” egyesült.]
henoteizm (z gr. εἷς heis, dopełniacz ἑνός henos –
"jeden", θεός theos – "bóg")
[forma
politeizmu. W henoteizmie uznaje się
wielkość wielu bogów przy jednoczesnym
wywyższeniu jednego bóstwa (najczęściej
jest to stojący na czele panteonu bóg). W
odróżnieniu od monoteizmu pomniejsze
bóstwa mogą być uznawane za hipostazy
najwyższego, ale nie stanowią z nim
jedności. Termin ten został wprowadzony
w 1860 roku przez F.M. Müllera w
związku z badaniami nad religią Wed.] –
henoteizmus (görög heis theos, „egy isten”; a
gör. eisz, mia, hen, 'egy' és a theosz
szavakból) [1. vallási felfogás, mely sok
istent képzel el, de egyhez közülük úgy
fohászkodik, mint egyetlenhez; 2. Olyan
jelenség a vallástörténetben, amikor valaki
több isten létét is vallja, de csak egyet imád.
3. a kifejezést Friedrich Max Müller német
vallástörténész (1823-1900) alkotta arra a
vallási nézetre, amikor valaki egy istent
imád, de elismeri más istenek létezését.
Müller úgy vélte, hogy a henoteizmus a
vallás kialakulásának egyik állomása, a
henoteizmus
„elvben
monoteizmus,
gyakorlatban politeizmus.” Ezt a kifejezést
tette meg a nyugati teológiát és vallási
exceptionalizmust
illető
kritikája
központjává; a kritikában kifogásolta azt a
feltételezést,
hogy
az
egyistenhit
felsőbbrendű a sokistenhitekhez képest.]
henr
[jednostka
indukcyjności
obwodu
elektrycznego] – (ang.) henry; (villamosság)
az önindukció gyakorlati egysége (J. Henry
amerikai fizikus nevéből)
Henryk
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego. Wywodzi się od słowa
oznaczającego "potężny", "możny" lub
"bogaty".] – Henrik [férfinév a germán
Heinrich névből származik. Elemeinek
jelentése: ház (vagy bekerített hely) és
hatalmas, uralkodó. Női változata: Henriett,
Henrietta.] (Henryk to imię: Henrik az
keresztnév)
Henryk Żeglarz, port. Dom Henrique o
Navegador (ur. 4 marca 1394, w Porto;
zm. 13 listopada 1460, w Sagres) [infant,
trzeci syn króla Portugalii Jana I Dobrego
i Filipy Lancaster. Uważany za twórcę
portugalskiego imperium kolonialnego.] -
-
Wersja 01 01 2017.
Tengerész Henrik (portugálul: Infante Dom
Henrique el Navigador) (* 1394. március 4.
Porto † 1460. november 13. Sagres)
[portugál herceg I. János portugál király
harmadik fia, Covilhã ura. A nagy
felfedezések korának egyik legfontosabb
személyisége volt; Afrika nyugati partjait
feltáró expedíciói elősegítették Portugália
gyarmatosításait.]
Henryk Czwarty – IV. Henrik
 Henryk IV (973/978-1024) – książę Bawarii 9951005; król i cesarz rzymsko-niemiecki jako
Henryk II
 Henryk IV Salicki (1050-1106) – król i cesarz
rzymsko-niemiecki
1056-1084-1105;
Bawarii jako Henryk VIII
książę
 Henryk IV Prawy (1257/58-1290) – książę
wrocławski 1266-1290, książę krakowski 12881290
 Henryk IV Wierny (1291/92-1342) – książę
żagański 1309-1342
 Henryk IV Lancaster (1367-1413) – król Anglii
1399-1413
 Henryk IV (1424-1474) – król Kastylii i Leónu
1454-1474
 Henryk IV Burbon (1553-1610) – król Francji
1589-1610, król Nawarry jako Henryk III
Henryka – Henriett [név a Henrik férfinév francia
kicsinyítőképzős női változatából, az
Henriette-ből származik. Rokon név:
Henrietta.]; a Henrietta a Henriett latinos
formája
HEPnet a. the High-Energy Physics Network
(Najważniejsze sieci komputerowe w 1989 r.)
- HEPnet (High Energy Physics Network)
[1. DECnet alapú világhálózat, melyet a
nagyenergiájú
fizikával
foglalkozó
kutatóintézetek összekötésére hoztak létre
még az Internet elterjedése előtt. 2. DECnet,
TCP/IP X.25 alapú világhálózat, mely a
nagyenergiájú
fizikával
foglalkozó
kutatóintézeteket köti össze]
hepać [odbijać (odgłos po jedzeniu)] –
[Słowniczek języka śląskiego] felböfögni
hepar [wątroba (grec. hepar, łac. iecur) wielofunkcyjny gruczoł, część układu
pokarmowego
położony
wewnątrzotrzewnowo] – (gör.) hepar; máj
(wątroba)
hepatitis [zapalenie wątroby (łac. hepatitis)] –
(gör.) hepatitisz, májgyulladás; a máj
bármilyen okból bekövetkező gyulladásos
megbetegedése. A hepatitiszt legtöbbször
vírusfertőzés okozza, azon belül is
leggyakrabban az A, B, C, D és E
megjelölésű vírusok. Egyéb okok: más
vírusfertőzések, baktériumok, paraziták,
gyógyszerek, alkohol.
1979
hepta-, hept-[ pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: siedem] – (gör.) hepta-,
hept-; hétheptan [związek organiczny, węglowodór
nasycony mający siedem atomów węgla w
cząsteczce] – (vegytan) heptán; 7 szén- és
16 hidrogénatomból álló szénhidrogén; a
benzin alkotórésze
heptanowy, -a, -e – (vegytan) heptánHerakles (gr. Ἡρακλῆς lub Ἡρακλέης
Heraklees, a także łac. Herkules) [to jeden
z herosów w mitologii greckiej, syn Zeusa
i zwykłej śmiertelniczki Alkmeny. W
mitologii rzymskiej jego odpowiednikiem
jest Herkules. Znany był z wielkiej siły,
męstwa, zapaśnictwa i umiejętności
wojennych, zwłaszcza celnego strzelania z
łuku. Lubiany przez Zeusa i Atenę, był
prześladowany przez zazdrosną Herę.] –
Héraklész
(ógörögül:Ἡρακλῆς),
másik
ismert latin nevén Hercules [görög
mitológiai hős, Zeusz főisten és Alkméné
tirünszi királynő gyermeke]
heraldyczny, -a, -e – (lat.) heraldikai; címertani;
heraldikus, címeres
heraldyk [specjalista w zakresie heraldyki] –
(lat.) heraldikus; a címerekkel és a
heraldikával hivatásszerűen foglalkozó tudós
heraldyka [1. nauka o herbach i rodach
szlacheckich; 2. nauka o herbach i rodach
szlacheckich; 3. nauka o herbach – przede
wszystkim rodowych, ale również herbach
miast, ziem, instytucji itd. Nauka
pomocnicza dla badań genealogicznych,
ale również dla historii idei, historii
wyobraźni i symboliki.] – (lat.) heraldika,
címertan [A címerekkel foglalkozó történeti
segédtudomány. Elnevezését a heroldokról
kapta, akik a címerek első középkori
szakértői voltak.]
heraldyka polska [dział heraldyki zajmujący się
herbami polskimi, badający m.in. historię
powstania i używania herbów w Polsce,
swoiście polskie cechy herbów i reguły
heraldyczne, pod wieloma względami
różne się od heraldyki innych państw
europejskich.] – lengyel heraldika
herb [z niem. Erben – dziedzictwo; 1. godło
państwa, ziemi, miasta lub instytucji;
2. dziedziczny znak rodowy szlachty i
arystokracji] – címer, címerpajzs [címer
olyan,
általában
pajzson
viselt,
meghatározott
szabályok
szerint
megszerkesztett színes jelvény, melyet egy
család, intézmény vagy testület a saját maga
identifikálására örökletes, állandó jelleggel
használ.]
herb Arpadów – Árpád-házi királyok címere
-
Wersja 01 01 2017.
herb miasta – a város címere
herb mówiący [to herb, którego nazwa (w
heraldyce
polskiej)
lub
nazwisko
posługującej się nim rodziny pochodzi od
godła na tarczy herbowej, barw herbu,
rzadziej klejnotu. Nazwa herbu lub
nazwisko albo dosłownie odpowiada godłu
(np. herb Topór, herb miasta Łodzi, czy
wilk w herbach wielu rodzin o nazwisku
Wolf), lub jest z nim związana, tworząc
często rodzaj rebusu heraldycznego (np.
herb miejski Berlina – niedźwiedź (niem.
Bär); lub Jaworzna – scena ścinania
jaworu, staropolskie: jawor zno). Herby
mówiące choć występowały już u zarania
heraldyki, szczególnie popularne stały się
w czasach nowszych, w XIX i XX wieku,
zwłaszcza przy tworzeniu nowych herbów
miejskich i rodowych.] – beszélő címer [a
címerábrák vagy a címer külső díszei által
valamilyen módon utal a címerviselő nevére
vagy a címerszerző tevékenységére]
A Szent lászló Ünnep címere
herb Węgier – Magyarország címere
herba (roślina) – (lat.) herba; növény
herba mate (zob. mate) – (növ.) Maté, Herba mate
[egy főként Argentínában, Uruguayban és
Brazíliában honos cserje, melyből teaszerű,
koffeinben gazdag főzet készül]
herbaciany, -a, -e – tea-, teás, teaszerű
herbaciana róża – tearózsa
herbaciarka [kobieta zajmująca się w biurach
parzeniem herbaty] – teázó tulajdonosnője
herbaciarnia [lokal, w którym podawana jest
herbata] – teázó, teaház, teaszalon
herbaciarz [osoba sprzedająca herbatę] –
teakedvelő, szenvedélyes teázó
herbacina [marna herbata] – gyenge, rossz tea
herbalista – herbalista; gyógynövényekkel
foglalkozó ember
1980
herbalistyka [zob. zielarstwo] – herbalisztika;
növénytan, a növényekkel foglalkozó
tudományág
herbalizm a. herbalism
[1. zielarstwo; 2.
ziołolecznictwo;
leczenie
ziołami]
herbalizmus; növénytan, a növényekkel
foglalkozó tudományág
herbarium [późn.łac. herbarium 'murawa;
zielnik' i fr. herboriser 'zbierać rośliny' (z
łac. herbula, zdrobn.) od łac. herba 'trawa;
zioło'; 1. łac. herba – roślina; 2. zielnik,
usystematyzowany zbiór zasuszonych
roślin, kolekcja ziół.] – (lat.) herbárium;
növénygyűjtemény
herbarz [I księga zawierająca zbiór i opis
herbów i rodowodów szlachty; II zob.
herbarium w zn. 1.] – herbárium;
címerkönyv; (dawno) fűvészkönyv
herbata (herbatka) [1. roślina o lśniących
skórzastych liściach, pochodząca z
południowo-wschodniej Azji; 2. młode
liście i pączki tej rośliny, z których
sporządza się napar; 3. aromatyczny
napój z suszonych liści tej rośliny; też:
porcja tego napoju; 4. napar z różnych
ziół; 5. skromne przyjęcie popołudniowe]
– tea, teafű; herbatea (tea gyógyfűből);
(spotkanie) teadélután; ötórai tea; zsúr
Herbata chińska1 (Camellia sinensis (L.) Kuntze)
[gatunek rośliny z rodziny herbatowatych.
Jej liście i pączki wykorzystywane są do
przygotowania napoju - herbaty] –
Kamélia (Camellia sinensis v. Thea sinensis)
[Kétszikű cserje vagy fa. Közönséges
teacserje.]
herbata chińska2 [jako napój, była za Stanisława
Augusta
nowością
w
domach
arystokratycznych wprowadzaną, do
której ludzie starej daty czuli wstręt i
wyszydzali ją.] – kínai tea (ital)
herbata czarna – feketetea
herbata ekspresowa – filteres tea
-
Wersja 01 01 2017.
herbata gorzka – keserű tea
herbata lekka – gyenge tea
herbata lipowa – hársfatea
herbata mrożona – jegestea
herbata musi naciągnać – a teának színt kell
kapnia v. ki kell adnia az erejét
herbata naciągnęła – a teakivonat jó erős
(forrázástól)
herbata przeciw otyłości – fogyasztó tea
herbata się zaparzyła – a tea le van forrázva
herbata słaba – gyenge (halvány) tea
herbata z arakiem – tea arakkal
herbata z ciastkami – tea süteménnyel
herbata z cytryną – citromos tea
herbata zielona – zöldtea
herbata ziołowa – zöldtea (gyógytea)
herbatka [zdrobnienie od "herbata"] – 1. teácska;
2. tea (összejövetel), teadélután, teaestély,
zsúr (spotkanie popołudniowe); összejövetel
herbatnik, herbatniki [kruche ciasteczko
podawane do herbaty lub kawy] –
teasütemény, apró sütemény, keksz
Herb
Warszawy
[przedstawia
w
polu
czerwonym postać kobiety z rybim
ogonem, z wzniesioną szablą (bułatem) w
ręce prawej i tarczą okrągłą w ręce lewej.
Barwy ciała i ogona rybiego naturalne,
włosy, szabla i tarcza złote. Nad tarczą
herbową znajduje się korona królewska.]
– Varsó címere
herbem Warszawy jest syrena [półkobieta,
półryba, zwrócona w prawo, z mieczem
uniesionym w prawej i z tarczą w lewej
ręce. Kartusz herbowy, jak to miastom
i rezydencjom królewskim przystoi,
zdobi korona.] – Varsó címere a sellő
Herbert
[imię
męskie
pochodzenia
germańskiego. Wywodzi się od słowa
oznaczającego "błyszczący", "jaśniejący",
wczesno niemieckie Herbort w Polsce od
XIV wieku Herburt]
Herbert [német
eredetű férfinév, jelentése: hadsereg + fény]
Herbercik – a Herbert beceneve
herbicyd, herbicydy [1. środek chwastobójczy; 2.
środki chwastobójcze; substancje chem.
do wybiórczego a. całkowitego niszczenia
roślin niepożądanych na pewnym terenie]
– (lat.) herbicid, herbicidek;
gyomírtó
(szerek)
herboryzacja [zbieranie roślin w celach
naukowych] – növénygyűjtés
herboryzować [botanizować, zbierać rośliny w
celach naukowych a. dydaktycznych] –
növényeket gyűjteni
herbowy, -a, -e [przymiotnik od: herb] - címer-,
címeresherbowa pieczęć – címeres pecsét
1981
herby miast – városcímerek
herc [1. jednostka miary częstotliwości drgań;
Hz;
2.
Liczba
oscylacji
fali
elektromagnetycznej na sekundę. Jeden
cykl, czyli 1 Hz, oznacza zmianę o 360
stopni w ciągu sekundy.] – hertz; (fizika) a
másodpercenkénti rezgésszám egysége; a
frekvencia SI mértékegysége a Hz-hertz
[Gustav Ludwig Hertz, német fizikus, Nobeldíjas után kapta a nevét. A periódus időt már
régóta
ismerték.
A
frekvencia
a
periódusidővel fordítottan arányos. Tehát
f=1/T. f - frekvencia T - periódus 1 hertz
leegyszerüsítve az 1s alatti rezgésszám.]
hercklekoty [palpitacje serca] – [Słowniczek
języka śląskiego] gyors vagy szabálytalanul
dobogó szív ritmusa
hercszlag [zawał serca (niem. der Hẹrzschlag)] –
[Słowniczek języka śląskiego] szívinfarktus,
szívtrombózis, szívroham
heredis institutio [ustanowienie dziedzica] – (lat.)
heredis institutio; örökösnevezés
Heredis institutio caput et fundamentum totius
testamenti est (Gai 2,229) [Za początek i
fundament całego testamentu uważa się
ustanowienie dziedzica.] – (lat.) Heredis
institutio caput et fundamentum totius
testamenti est; az egész testamentum alapja
és kezdete is az örökösnevezés [Az
örökhagyó végrendeletében egy vagy több
örököst nevezhet. Örökös az, akinek az
örökhagyó az egész hagyatékát, illetőleg
annak meghatározott hányadát juttatja.]
Hereditas nihil aliud est, quam successio in
universum ius, quod defunctus habuerit (D.
50.16.24, 50.17.62) [1. Spadkobranie to nic
innego, jak sukcesja w całości prawa,
jakie miał zmarły. 2. Dziedziczenie nie jest
niczym innym, jak wejściem w ogół praw,
które posiadał zmarły.] – (lat.) Hereditas
nihil aliud est, quam successio in universum
ius, quod defunctus habuerit; az öröklés nem
-
Wersja 01 01 2017.
más, mint annak általános jogaiba lépni aki
elhunyt; az öröklés nem egyéb, mint az
elhunyt általános jogaiba lépni
Hereditas est successio in universum ius, quod
defunctus habuerit [dziedziczenie jest
wejściem w ogół praw, jakie posiadał
zmarły] — (lat.) Hereditas est successio in
universum ius, quod defunctus habuerit; az
elhunyt jogaiba öröklés útján lehet kerülni
universum ius, quod defunctus habuerit
[spadek nie jest niczym innym, jak
wejściem w ogół spraw zmarłego] – (lat.)
universum ius, quod defunctus habuerit; a
hagyaték semmivel sem más, mint az elhunyt
jogaiba kerülés [a hagyaték nem azonos az
örökhagyó halála pillanatában meglévő
vagyonával. Az örökhagyó vagyonába
beletartoznak olyan vagyoni értékű jogok,
illetve kötelezettségek, amelyek a halállal
nem szállnak át az örökösre, azaz a
hagyatéknak nem képezik részét. Ilyenek a
személyhez fűződő jogok, amelyeket csak az
örökhagyó érvényesíthetett (például a szerzői
jog nem vagyoni jellegű jogosítványa).
Ugyancsak nem tartoznak a hagyatékba az
örökhagyó életére szóló szerződésből fakadó
jogok, így például a haszonélvezeti jog, a
tartási vagy életjáradéki szerződésből fakadó
jogok.]
Hereditas viventis non datur [nie przyznaje się
spadku po żyjącym. Nie ma dziedziczenia
po osobie żyjącej] — (lat.) Hereditas
viventis non datur; élő személy után nem
lehet örökölni
hereszt [areszt] – [Słowniczek języka śląskiego]
fogság, elzárás, őrizet, vizsgálati fogság;
letartóztatás,
őrizetbe
vétel
[areszt
prewencyjny:
előzetes
letartóztatás];
(áristom) fogda, fogház; lefoglalás, zárlat
heresztant [aresztant] – [Słowniczek języka
śląskiego] fogoly, letartóztatott (egyén),
fegyenc, rab
heresztować [aresztować] – [Słowniczek języka
śląskiego] letartóztatni, őrizetbe venni,
elfogni, bezárni
heretycki, -a, -ie [związany z heretykiem,
herezją; będący herezją (np. heretyckie
poglądy, heretycki tekst)] –
(gör.)
heretikus; eretnek (po heretycku: eretnek
módra)
heretyckie zbory – eretnek gyülekezetek
Heretycy [Przeciwko odstępującym od nauki
Kościoła katolickiego mamy w zbiorach
praw naszych dwa Statuty: Władysława
Jagiełły z r. 1424 przeciw Hussytom i
Janusza ks. Mazowieckiego z r. 1525
przeciw zwolennikom Lutra.] – eretnekek
1982
heretyk [późn.łac. haereticus 'heretyk' z późn.
gr. hairetikós 'umiejący wybierać' i gr.
haíresis 'branie (dla siebie); wybór;
wybrana doktryna; sekta; herezja' z
haírein 'brać; chwytać' — 1. wyznawca
herezji; 2. człowiek głoszący śmiałe
poglądy, sprzeczne z powszechną opinią;
3. odstępca, kacerz; apostata, zaprzaniec;
wyznawca, zwolennik herezji, poglądów
relig. uznanych za błędne przez Kościół
panujący a. (przen.) poglądów zbyt
śmiałych, sprzecznych z powszechnie
uznanymi]; heretyczka – (gör.) heretikus,
eretnek (ffi/nő); ezzel a névvel illette a
keresztény egyház a középkorban a
keresztény
dogmákkal
szembenálló
nézeteket és azokat, akik ilyen nézeteket
vallottak
herezja [1. pogląd religijny sprzeczny z
dogmatami
religii
panującej;
2. odstępstwo od powszechnie przyjętego
poglądu; 3. przenośnie: śmiały, sprzeczny
z powszechnie głoszonym, pogląd lub
postępowanie; 4. pojęcie zaczerpnięte z
religii chrześcijańskiej i sensu stricto,
odnosi się tylko do wydarzeń w obrębie
chrześcijaństwa.
Podobne
do
chrześcijańskiej herezji zjawiska zdarzały
się w obrębie innych wielkich religii,
mając w nich jednak inne znaczenie, inny
wymiar i inne skutki.] – (gör.) herezis;
tévtan; 1. (vallás) eretnekség; 2. az apostoli
tanítást és életgyakorlatot tagadó magatartás;
3. (átv.) eretnekség; a hivatalos, a kötelező
nézetektől eltérő felfogás; eretnek tan,
tévtan; szándék, választás, szekta; hallatlan,
szokatlan dolog
herezjarcha [1. twórca herezji; 2. inicjator
odszczepieństwa relig., przywódca sekty
heretyckiej, kacerskiej] – eretnek szekta
feje, alapítója
hergiewet, hergwert (z niem. Heergewäte, lub
Hergewäte, Heergewette albo Heergeräte)
[w języku mieszczan polskich i prawa
saskiego oznacza rynsztunki wojenne,
które wdowa obowiązana była wydać
spadkobiercy swego męża.] – (hist.) az
özvegy férje örököseinek adományozott
hadifelszerelés
hering [śledź] (niem. Der Atlantische Hering;
ang. Atlantic herring) – (ném.) hering
(Clupea harengus) [a sugarasúszójú halak
(Actinopterygii) osztályának a heringalakúak
(Clupeiformes) rendjéhez, ezen belül a
heringfélék (Clupeidae) családjához tartozó
faj];
az
északi
félteke-tengereiben
csoportosan élő, rajokban vonuló, ízletes
húsú halfajta
heringi [śledzie, patrz bratheringi] – [Słowniczek
języka śląskiego] hering
-
Wersja 01 01 2017.
Herkules [zob. Herakles; 1. zlatynizowana forma
imienia Herakles (mit. gr. heros grecki); 2.
łac.
Hercules;
gwiazdozbiór nieba
północnego] – (gör.) Héraklész, Herkules;
rendkívüli erejű görög mondai hős
 Herkules, Héraklész (görög mitológiai hős)
latin neve
 Herkules, görög eredetű keresztnév
 Herkules csillagkép
 Herkules, 1995 és 1999 között futó tévésorozat
 Herkules, Disney-rajzfilm
 C–130 Hercules, amerikai szállító repülőgép
 Herkules, a Marvel Comics egyik szuperhőse
 Herkules: francia képregényfigura, Pif társa
herkules [człowiek wyjątkowo silny; mocarz,
siłacz, atleta] – (átv.) erős ember
herkules (Dynastes hercules) [1. jeden z
największych chrząszczy, żyjący w strefie
podzwrotnikowej Ameryki Południowej;
2. chrząszcz z rodziny poświętnikowatych)
– herkulesbogár (Dynastes hercules)
herkulesowy, -a, -e [potężny, wielki i bardzo
silny] – herkules-, herkulesi, emberfeletti
herma [1. w starożytnej Grecji: czworoboczny
słup z popiersiem przedstawiającym boga
Hermesa; 2. relikwiarz metalowy w
kształcie popiersia, charakterystyczny dla
sztuki średniowiecznej] – (gör.) herma;
négyszögletes kőpillér, fönt (legtöbbször
Hermészt (Zeusz és Maia fia) ábrázoló)
fejben végződött; pilaszter emberi fejjelés
teljes felső testtel ábrázolt mintázott, lefelé
keskenyedő falisáv; fej alakú ereklyetartó
(Győri Szt. László herma)
hermowy, -a, -e – hermahermafrodyta [1. Hermafrodyt, Hermafrodyta
(gr. Eρμαφρόδιτος Hermaphroditos) – w
mitologii greckiej dwupłciowe bóstwo
związane z bliżej nieznanym obrzędem
weselnym. – Hermafrodyta mit. gr.
dwupłciowe bóstwo, syn Hermesa i
Afrodyty; 2. człowiek mający jądra i
jajniki lub tylko zewnętrzne narządy
płciowe obu płci; 3. zwierzę mające
gruczoły rozrodcze męskie i żeńskie lub
gruczoł obojnaczy produkujący jaja i
plemniki] – (gör.) hermafrodita; kétnemű,
olyan egyed, amelyben mindkét nem
1983
nemiszervei megvannak [Nem egyértelmű
vagy többféle nemi szervvel született, vagy a
belső ivarmirigyekkel meg nem egyező nemi
szervekkel rendelkezõ egyén.]
hermafrodytyczny, -a, -e [właściwy obojnakowi;
obupłciowy, obojnacki; obojnaczy] –
hermafrodita
hermafrodytyzm [obojnactwo, występowanie
organów rozrodczych męskich i żeńskich
na jednym osobniku (hermafrodyta.
obojnak). Hermafrodyta w mitologii
greckiej to syn Hermesa i Afrodyty, na
prośby wzgardzonej przez niego nimfy
Salmakis złączony z nią w jedno ciało, z
czego powstała istota podwójna, pół
mężczyzna, pół kobieta.]
– (gör.)
hermafroditizmus;
férfi és női nemi
mirigyek v. ivarszervek egyidejűleg való
megjelenése
Święty Hermenegild (ur. ok. 564 w Hiszpanii zm. 13 kwietnia 586 w Tarragonie) [książę
wizygocki, syn króla Leowigilda i
Teodozji, brat Rekkareda I, męczennik i
święty Kościoła katolickiego.] – Szent
Hermenegild [vértanú, vízigót herceg.
Április
13.
*Hispánia,
550 körül.
+Tarragona, 585. április 13. ― Leovigild gót
király fia volt. Az ariánus hitről Leánder
püspök a katolikus hitre térítette. Az ariánus
király igyekezett fiát visszavinni az ariánus
vallásra, de sikertelenül. Ezért megfosztotta
az utódlási jogától, birtokától és minden
vagyonától, majd börtönbe záratta. A szent
ifjú megvetette a földi uralkodást, hogy a
mennyek országát nyerje el. A börtönben az
állhatatosság
kegyelméért
imádkozott.
Elérkezett a húsvét nagy ünnepe. Az atya
ariánus püspököt küldött a börtönbe, hogy fia
tőle vegye magához a Szentáldozást.
Herrnenegild ezt visszautasította, mert már
megelőzte Őt ezzel egy igazhitű áldozópap.
Atyja ezért megkínoztatta, és 586-ban
karddal lefejeztette.]
hermeneja (gr., ros. Podlinnik) [1. zbiór wzorców
określających zasady przedstawiania
różnych postaci i wydarzeń oraz
technicznych
sposobów
malowania.
Hermeneje miały postać przewodników
ikonograficznych z zestawem wzorcowych
rysun ków oraz tekstów objaśniających.
Najstarszy
zachowany
egzemplarz
hermenei,
będący
kopią
znacznie
starszych tekstów, pochodzi z góry Atos i
datowany jest na 1730-34 r. 2. podręcznik
kodyfikujący
zasady
malarstwa
religijnego
w
Kościele
wschodniochrześcijańskim; opracowany
prawdopodobnie w XVIII w. przez
zakonnika z góry Athos, Dionizego z
Furny.] – (gör.) hermeneia [A görög
-
Wersja 01 01 2017.
hermeios a delphoi jóshely papjára
vonatkozott. Ez a szó és az általánosabb
hermeneuein ige és hermeneia főnév a
szárnyaslábú hírnök-istenre, Hermészre utal
vissza; ezek a szavak feltehetőleg az ő
nevéből származnak (vagy megfordítva?).
Hermész neve - jellemző módon összefüggésbe került azzal a szereppel,
amikor valaki az emberi megismerés határain
túlit az emberi értelem számára felfoghatóvá
teszi. A szó különböző alakváltozatai arra a
folyamatra utalnak, mely során egy
érthetetlen dolog vagy helyzet egyszerre
érthetővé válik. A görögök Hermésznek
tulajdonították a nyelv és az írás felfedezését
- s ezek épp azok az eszközök, melyekkel az
emberi
felfogóképesség
a
jelentést
megragadja és mások számára közvetíti.]
hermeneutyka (gr. hermēneutikòs – dotyczący
objaśniania, od Hermesa jako posłańca
bogów) [zapoczątkowana w Starożytnej
Grecji umiejętność objaśniania oraz teoria
interpretacji tekstów literackich.] – 1.
hermeneutika (régebbies, de a hagyomány
alapján ma is használt írással Herméneutika;
gör. ἑρμηνεύειν, hermeneuein/hermeneuin =
vezetni, értelmezni, magyarázni) [1. Az
írásmagyarázat elvi kérdéseinek tudománya.
2. Az értelmezést és megértést vizsgáló
filozófiai tudományág, az erre vonatkozó
elméletek összessége. A „hermeneutika”
(görög) szó az „értelmezés tudományát”
jelenti, maga a szó Hermésznek, az antik
görög kor egyik istenének a nevéből
származik, aki az istenek hírnöke, ugyanígy
közvetíti a szövegek jelentését annak írott
vagy beszélt alakja is. Legalábbis a görögök
ennek az istennek a nevéből származtatták
hermeneuein = „kijelent”, „megvilágít”
szavukat. Az első Hermeneutika címet viselő
mű Arisztotelész Herméneutikája (az
Organon c. gyűjtemény része), bár hasonló
problémákat szórványosan már Platón is
vizsgált párbeszédes formában írt késői
műveiben.]; 3. Hermeneutika Arisztotelész
antik
görög
peripatetikus
filozófus
fennmaradt logikai művei gyűjteményének,
az
Organonnak
egyik
része.];
4.
hermeneutika: az értelmezés tudományos
módszertana
[Az
ókori
görög
szövegmagyarázatok
hagyományaiból
alakult ki: ezek már számoltak a szövegben
fellelhető különböző jelentésrétegekkel, a
szó szerinti és a csupán beavatottaknak
érthető misztikus jelentéssel. Foglalkoztak a
szerzőség,
a
szöveghagyományozás
kérdéseivel, tehát megvetették a filológia
alapjait.];
5.
a
bibliai
szövegek
értelmezésének, magyarázatának elveit és
szabályait vizsgáló tudományág
1984
Hermes (gr. Ἑρμῆς) [jest w mitologii greckiej
jednym z 12 bogów olimpijskich. Bóg
wędrowców, złodziei i podróżujących.
Posłaniec boży. Syn Zeusa i Tytanki Mai,
jest bratem Dionizosa, Hefajstosa, Ateny,
Afrodyty, Apolla, Artemidy i innych.
Patron wędrowców, złodziei, handlu,
kupców, oraz posłańców.] – Hermész
(görögül Έρμῆς; a rómaiaknál Mercurius, az
etruszkoknál Turms) Zeusz és Maia nimfa
gyermeke, az istenek hírnöke a görög
mitológiában. Ez volt legfontosabb rangja,
de emellett ő volt a pásztorok, utazók,
kereskedők, súly- és hosszmértékek istene,
az ékesszólás, irodalom, az atlétika és a
tolvajok
védelmezője.
Ezek
mellett
közismert volt az olümposziak között
furfangjáról és ravaszságáról. A költészetet
sem vetette meg, és ezért Apollón egyik
legközelibb barátja volt.]
hermetycznie – hermetikusan; légmentesen,
hermetyczność – légmentesség, hermetikusság
hermetyczny, -a, -e [1. szczelnie zamknięty,
nieprzepuszczający
powietrza;
2. zamknięty i niedostępny wpływom
zewnętrznym; 3. dostępny tylko dla
niewielkiego kręgu wtajemniczonych;
4. odnoszący się do hermetyzmu – nurtu
filozoficzno-religijnego] – hermetikus,
légmentes, légmentesen elzárt; (dawno)
okkult; (dawno) Hermész Triszmegisztosztól
eredő
misztikus
iratok,
edényeknek
varázserejű pecséttel való elzárását nevezték
így; (ma)
edények légmentes elzárását
jelenti
hermetyczne zamknięcie – légmentes záródás
Hermogenes (szczęśliwie urodzony) * Fygellus –
HERMOGENÉS (Hermestől származó,
született szónok, fordító v. magyarázó) [Ún.
"keresztyén"
Ázsiában,
aki
később
cserbenhagyta Pált (2Tim 1,15).]
Hermon (hebr.: ‫חרמון הר‬, Har Chermon; arab.: ‫ج بل‬
‫ = ال ش يخ‬Dżabal asz-Szajch, Djabl a-Shekh)
(góra wysoka, wzniosła) [1. najwyższy
szczyt łańcucha górskiego Antylibanu.
Wznosi się na wysokość 2814 m n.p.m..
Szczyt góry należy do Syrii, gdzie obecnie
znajduje się posterunek Sił RozdzielającoObserwacyjnych ONZ. W zasięgu wzroku
od posterunku przebiegają granice Izraela
oraz Libanu. Najwyższy szczyt Izraela i
Syrii. Hermon jest nazywany "siwowłosą
górą", "śnieżną górą" i, w Izraelu,
"oczami państwa", ze względu na rolę
jaką odgrywa w izraelskim systemie
wczesnego ostrzegania. 2. mały kompleks
gór na północnym-wschodzie Palestyny.
Najwyższy ich szczyt ma około 3000 m
wysokości, często pokryty śniegiem.
-
Wersja 01 01 2017.
Zwana także Szyrion, Sirion, Sannir,
Senir. Przypuszcza się, że na jednej części
Hermonu miało miejsce przemienienie
Pana. 3. łańcuch górski w płn. Palestynie o
3 szczytach. Nazwa fenicka: Sirion] –
HERMON (szent hegy; hozzáférhetetlen,
száműzött; felszentelt; kiemelkedő; csúcs,
kiszögellés) [Hegy az Antilibanon hegység
déli részén, Damaszkusztól 45 km-nyire
délnyugatra, 2700 m magas; egyúttal
Palesztina északi határát is jelzi; három
csúcsa van. Különböző nevei voltak:
"Szirjon" vagy "Szenir" (5Móz 3,9) és "Sion
III." (5Móz 4,48). Valószínűleg ez volt a
megdicsőülés hegye (Mt 17,1); a Baálkultusz központja és főhelye (Bír 3,3).]
hernia (choroba) – (lat.) hernia; sérv; a sebészeti
gyakorlatban a testüregek szerveinek azon
helyzetváltozása, melynek következtében
azok részben vagy egészben a rendes
üregükből előtolulnak a külső bőrrel befedett
állapotban [hernia diszci (hernia disci):
porckorongsérv;
hernia
inguinalis:
kifejezett ágyéki fájdalom és ízületi
mozgáskorlátozottság]
 Przepuklina uwięźnięta - (łac. hernia incercerata)
jest przypadkiem, w którym zawartość
przepukliny (zazwyczaj jelito cienkie) ulega
zakleszczeniu, co upośledza zarówno pasaż treści
jelitowej jaki i ukrwienie narządu.
 Przepuklina pachwinowa (łac. hernia inguinalis;
ang. groin hernia)
herod [osoba zła, okrutna i despotyczna] –
kegyetlen ffi
Herodherod baba, herod-baba [1. pot. kobieta
despotyczna, zła; 2. kobieta o silnym
charakterze, wrogo nastawiona] – debella;
veszedelmes fúria; jól megtermett, erélyes
feleség
Herod Wielki (Herodes Magnus) [1. czasami w
literaturze opisywany jako Herod (II)
Wielki (ur. 73 lub w 72 roku p.n.e., zm. 4
roku p.n.e.) - syn Idumejczyka Antypatra
i Nabatejki Kypros. Od roku 47 p.n.e. był
namiestnikiem Galilei mianowanym przez
swojego ojca, a od 46 r. p.n.e.
namiestnikiem Celesyrii i Samarii z ręki
Sekstusa Cezara. W latach 39 - 4 p.n.e.
król Judei z łaski Rzymu. 2. król Judei,
który nakazał zabić wszystkich nowo
narodzonych chłopców, gdy usłyszał, że
narodził się Jezus; 3. syn Antypatra
Idumejczyka, który przyjął judaizm.
Mianowany królem judzkim w 37 roku
przed
Chrystusem.
Mordował
przeciwników i podejrzanych, nawet żonę,
teściową i synów. Przymilał się cesarzowi
rzymskiemu Oktawianowi. Wprowadzał
kulturę grecko-rzymską między Żydami.
Aby
pozyskać
Żydów,
odbudował
1985
Świątynię Jerozolimską (prawie całą z
białego marmuru). Za jego życia Pan
Jezus urodził się w Betlejem. Gdy się
dowiedział, że mędrcy ze Wschodu
odwiedzili dziecię Jezus, polecił rzeź
niemowląt. W tym roku także zmarł (był
to według obecnej rachuby 4 rok przed
Chrystusem).] – I. Heródes v. Nagy Heródes
(Askelón?, Kr. e. 73. – Jeruzsálem, Kr. e. 4.)
[1. a Római Birodalom provinciájaként
létező Júdea királya. Nevében a Nagy jelző
nem megtisztelő cím, hanem jelentése
egyszerűen: idősebb. Neve összekapcsolódik
Jézus születésével. 2. Nagy Heródes, Galilea
első prokurátora, majd a zsidók királya (Kr.
e. 37-4); felépítette Cézáreát, a jeruzsálemi
templomot; parancsára gyilkolták le a
betlehemi gyermekeket
(Mt
2,1-18).
Halála után az országot három fia:
Arkhelaus, Antipás és Fülöp közt osztották
fel.]
Herod Agryppa I [wnuk Heroda Wielkiego, syn
Arystobulusa i Berenike, siostrzeniec
Heroda Antypasa. Cesarz rzymski
Kaligula mianował go królem Itured i
Abileny, a cesarz Klaudiusz oddał pod
jego panowanie Judeę i Samarię. Był
wyznawcą Judaizmu. Przybudował mur
do pomocnej strony Świątyni Salomona.
On zabił Jakuba, syna Zebedeusza, brata
Jana i uwięził Piotra. Zmarł nędznie w
roku 44.] – I. Heródes Agrippa [Nagy
Heródes
unokája,
Galilea
negyedesfejedelme, Palesztina királya (4144). Lefejeztette Jakab (1) apostolt (ApCsel
12,1-23); undorító betegségben halt meg,
férgek pusztították el.]
Herod Agryppa II [syn Heroda Agryppy I, brat
Berenike i Drussili. Miał 17 lat, gdy ojciec
jego umarł. Żył ze swoją siostrą Bernike.
Nie był lubiany przez swoich poddanych.
Zmarł w latach 93-100.] – II. Heródes
Agrippa, [I. Heródes Agrippa fia. KeletGalilea királya (kb. 53-70); előtte és Festus
előtt kellett Pálnak számot adnia (ApCsel
25,13-26,32). Kr. u. 100-ban halt meg.]
Herod Antypas [syn Heroda Wielkiego i
Samarytanki Malthake. Po ojcu swoim
został tetrarchą Galilei i Perei. Nazwany
'lisem' przez Pana. Mimo, że lubił słuchać
Jana Chrzciciela, skazał go na śmierć. Był
obecny przy skazywaniu Pana i został
'przyjacielem' Piłata. Żył z żoną brata
swojego Herodiadą. Został złożony z
urzędu w roku 39, skazany na banicję, w
czym także towarzyszyła Herodiada.] Heródes Antipás [Nagy Heródes fia,
uralkodott Galilea és Perea fölött (Kr. e. 4Kr. u. 39); ő fejeztette le Keresztelő Jánost
-
Wersja 01 01 2017.
(Mt 14,1-12); Jézus rókának nevezte (Lk
13,32).]
herod-baba [kobieta o silnym charakterze i
wrogo nastawiona] – debella (nő)
Herodianie, Zwolennicy Heroda [1. ci ludzie
tworzyli coś w rodzaju partii politycznej,
stojącej po stronie Cesarza i jego
namiestników
(Heroda).
Byli
przeciwnikami Faryzeuszów, z którymi się
jednak
sprzymierzali,
bo
także
nienawidzili
Jezusa.
2.
żydowskie
stronnictwo polityczne z I wieku, które
broniło interesów dynastii Heroda
Wielkiego
i
współpracowało
z
okupacyjnymi władzami rzymskimi.] –
Heródes párthívei, követői; Heródespártiak
[Azok az emberek, akik a Heródes-királyok
és a rómaiak palesztinai uralmát támogatták
(Mt 22,16; Mk 12,13; 3,6).]
Herodion - krewny Pawła. – Pál rokona
herodowy, -a, -e – kegyetlen
herody [widowisko ludowe przedstawiane w
okresie świąt Bożego Narodzenia] –
bethlehemesek
heroicznie – (ol.-fr.) héroique, eroico; hősiesen,
heroikusan;
[Beethoven
harmadik
szinfóniája: Sinfonia eroica]
heroiczność – hősiesség, heroikusság
heroiczny, -a, -e [1. odważny i dzielny; 2. o
poemacie: opisujący czyny bohaterów] –
heroikus; hősi, hősies, hős, bátor
heroiczna postawa – hősi magatartás
heroiczny czyn – hőstett
heroikomiczny, -a, -e – heroikomikus
heroina [1. główna bohaterka sztuki, dramatu;
2. aktorka grająca główne role; 3. daw.
bohaterka] – (gör.) heroina, női hérosz;
(dawno) hősnő
heroina romansu – a regény hősnője
heroina [pochodna morfiny, silnie i szybko
uzależniający narkotyk] – (gyógyszerészet)
heroin [1. (kábítószer) a morfin származéka,
főleg a légzőutak bántalmainál használják; 2.
Ópiumból nyert, erősen addiktív, központi
idegrendszeri depresszáns]
heroinowy, -a, -e – heroinheroistyczny, -a, -e – heroistaheroizm [bohaterstwo, męstwo, dzielność] –
(gör.) heroizmus; hősiesség, bátorság,
vitézség
Heronim, Hieronim [imię męskie pochodzenia
greckiego. Wywodzi się od słowa
oznaczającego "święty".] – Jeromos [görög
eredetű férfinév, jelentése: szent nevű. Női
párja: Jeronima.]
herold
[1. w
średniowieczu:
urzędnik
ogłaszający w imieniu władcy ważne
1986
zarządzenia lub wydarzenia; 2. w XII–
XVI w.: osoba, do której należała
jurysdykcja w sprawach obyczajów
rycerskich; 3. zwiastun lub głosiciel nowej
idei] – (ném.) herold; hírnök, futár, kikiáltó
címernök
herold wiosny – (átv.) a tavasz hírnöke
heroldowski, -a, -ie – (ném.) herold-; hírnök-,
futárheros [1. mit. gr. bohater, który dzięki swym
niezwykłym przymiotom i czynom został
zaliczony w poczet bóstw; 2. bohater] –
(gör.) Hérosz, félisten; vitéz, hős
Herostrates, Herostratos (Ἡρόστρατος) [szewc
żyjący w IV wieku p.n.e. w Efezie. Był
owładnięty obsesją zyskania wiecznej
sławy. Uznał, że miejsce w historii może
mu zapewnić tylko jakaś wielka zbrodnia.
Postanowił spalić efeski Artemizjon,
świątynię Artemidy, jeden z siedmiu
cudów świata. Dokonał tego w 356 roku
p.n.e. Został skazany na śmierć, a jego
imię miało być wymazane ze wszystkich
pisanych dokumentów. Wiemy o nim,
ponieważ jego imię zanotował Teopomp.
Herostrates stał się synonimem człowieka
dążącego za wszelką cenę do osiągnięcia
sławy,
nawet
za
cenę
wielkiego
przestępstwa. W psychologii taką postawę
określa
się
terminem
"kompleks
Herostratesa".] – (gör.) Herosztratosz [egy
görög, aki i.e. 356-ban felgyújtotta Artemisz
istennő (Diana) világszerte megcsodált
efeszoszi templomát, hogy örökké híressé
tegye nevét]
herostrates [człowiek, który powodowany
nieokiełznaną żądzą sławy, usiłuje
uwiecznić
swoje
imię
zbrodnią,
barbarzyńskim uczynkiem] – (átv.)
dicsvágyó ember, aki mindenáron, még
bűntény árán is hírnévre akar szert tenni
herostratowy, -a, -e – herosztrátoszi, gnosz,
romboló
herostratyzm [dążenie do zdobycia rozgłosu
wszelkimi
sposobami,
także
przez
zbrodnię i nikczemność] – dicsvágy
herpes (choroba) [Opryszczka zwykła lub
opryszczka pospolita, potocznie zimno lub
febra (łac. Herpes simplex)] – (gör.)
herpesz; (orvosi) sömör
[nemi szervek
herpesze (herpesz genitális); Herpes
simplex: a herpesz vírus okozta betegség. Az
övsömört (herpes zooster)]
herpes genitalny (choroba)– (gör.) Herpes
genitalis, genitális herpesz; nemi szervi
herpesz. [A nemi szervi herpesz lényegében
a nemi szervek tájékán, végbélnyílás
környékén, a gáton, fartájon, a combok felső
részén megjelenő, fertőző hólyagos
-
Wersja 01 01 2017.
bőrgyulladás. A szervezetbe jutó vírus
elsődleges és visszatérő betegséget tud
okozni. Ez utóbbiakat herpeszes
epizódoknak is nevezzük.]
herszt [pot. przywódca bandy, szajki] – vezér,
vezető; rablóvezér, főkolompos, főcinkos
herszt bandy – bandavezér, rablóvezér
herszt rozbójników – zsiványvezér
hersztować – bandát vezetni
hersztować jakiejś grupie banitów – vmilyen
bandát vezetni
hes [dźwięk h obniżony o pół tonu; b] – (ném.)
hesz; (zene) B-hang; a H-hangnak egy
félhanggal való leszállításából származó
hang
Hesbon, Cheszbon (przyrząd, wynalazek)
[główne miasto ziemi Amorytów. Ich król
Sehon,
Sichon,
odmówił
Izraelowi
zezwolenia na przejście po swoich drogach
w pochodzie Izraelitów do Ziemi
Obiecanej, dlatego Izraelici wzięli jego
ziemię zbrojnie. Ziemia ta dostała się w
ręce Rubenitów, a po dostaniu się
Izraelitów do niewoli, została przejęta
przez Moabitów.] – HESBÓN (számítás,
megfontolás, bölcsesség; eredménye a
számításnak; vár, erődítmény, ellenállás
fészke) [Moábita város, mintegy 30 km-nyire
Jordántól keletre; Szihon uralkodott benne,
de Izráel elfoglalta tőle (4Móz 21,21-31);
Rúben törzsének jutott osztályrészül (4Móz
32,37; Józs 13,17), később a lévitáké lett
(Józs 21,39; 1Krón 6,81).]
Hesja (niem. Hessen) [to kraj związkowy (land)
Republiki Federalnej Niemiec. Stolicą jest
Wiesbaden.] – Hessen [egy német
tartomány. A mai hesseni állam 1946-ban
alakult. Fővárosa Wiesbaden.]
hesperydy (hesperides) [w mitologii greckiej
śliczne nimfy o imionach Hespere, Ajgle i
Eryteis,
które
zamieszkiwały
w
przepięknych ogrodach. Ogrody te różnie
umiejscawiano: w górach Arkadii, w
południowo-zachodniej Iberii, w górach
Atlas niedaleko starożytnego miasta
Lixus, najczęściej jednak w bliżej
nieokreślonym miejscu na zachodnich
krańcach świata.] – (gör.) heszperidák,
heszperiszek; Atlasz és az Éj leányai (nyugat
gyermekei), akik a görög hitrege szerint a
távoli nyugaton az aranyalmát termő fát
őrzik: Aigle (pompázó), Arethusa (patakzó),
Erytheia (pirosló), Hesperia (alkonyuló)
het [1. daw.; zob. hen; 2. daw. bardzo dawno
temu] – félre, el
het z daleka – ott, messziről
1987
heta! [w prawo! (przy powożeniu komenda dla
konia)] – [Słowniczek języka śląskiego]
jobbra!
Hetejczycy, Hetyci, Chetyci [synowie Heta,
Cheta, syna Chanaana, Kanaana. Dlatego
należą do Chamitów. Od Hetejczyków
Abraham kupił część pola z pieczarą na
grób dla Sary. Hetejeczykami byli
Achimelech, towarzysz Dawida, Uriasz,
którego Dawid wysłał na pole bitwy, aby
tam zginął, a on mógł pojąć jego żonę,
Batszebę, córkę Eliakima Hetejczycy
przybyli podobno do Azji Mniejszej
(dzisiejsza Turcja) około roku 2000 przed
Chrystusem. Najeżdżali na Egipt; pisali
pismem klinowym; przestali istnieć jako
niezależny naród około roku 1200 przed
Chrystusem.] – HITTEUSOK [Hám
leszármazottai, annak második fián, Héten
keresztül (1Móz 10,15; 1Krón 1,13); gyakran
találkozunk velük az ÓSZ-ben (1Móz 26,34;
Józs 9,1; Bír 3,5-6; 1Kir 11,1; Ezsd 9,1).
Általánosan ismertek a Kr. e. második
évezredben; Kárkemis nevű erődítményüket
Kr. e. 717-ben az asszírok foglalták el; a
régészek a régi hitteus (vagy hettita)
fővárosban,
Boghazköyben
10.000
agyagtáblát találtak és ástak ki; még ma is
híres a hettita kultúra.]
Hetera (1. gr. hetaíra - dosł. towarzyszka; r.ż. od
hetaíros - towarzysz kompan) [w
starożytnej Grecji grupa zawodowych
kurtyzan. Różniły się od zwykłych
prostytutek niezależnością i dość wysoką
pozycją towarzyską. Inna nazwa to córa
Koryntu. 2. w starożytnej Grecji: piękna i
wykształcona
kurtyzana;
3. kobieta
kłótliwa i dokuczliwa] – (gör.) hetaira,
hetéra; a régi görögöknél a szabados életet
élő fuvolás és táncosnő; többnyire rabnő, aki
azonban gyakran igen művelt volt [barátnök,
kezdetben szegény, testükkel kereskedő
rabszolganők, később a gazdagság és kultúra
emelkedésével
művelt,
szellemes,
politikailag is tájékozott kurtizánok]; (átv.)
félvilági nő; kéjnő, utcai nő
hetero- [pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: inny, obcy, odmienny,
niejednorodny] – (gör.) hetero-, heter-;
külön-, más-, többféle
-
Wersja 01 01 2017.
heterodoksja
(gr.
ἕτερος
i
δόξα)
[nieprawowierność;
uznawanie
odmiennych
poglądów,
dogmatów,
niezgodnych z obowiązującą w danej
religii
doktryną
wiary]
–
(gör.)
heterodoxia;
tévhit,
eltévelyedés;
az
ortodoxia ellentéte, másként vélekedés;
(katolikus) az egyházi felfogás ellentéte; a
hivatalos egyházi felfogástól eltérő vallási
tantétel
heterodoksyjny, -a, -e [(greck., „innowierczy“),
odbiegający
od
nauki
kościoła;
przeciwieństwo ortodoksyjny.] – (gör.)
heterodox; a hivatalos egyházi tanítástól
eltérő [Ellentéte:orthodox.]
heterodyna; generator lokalny [1. (łac./gr. hetero
różny + dyna moc) - stabilny i zazwyczaj o
regulowanej
częstotliwości
generator
drgań elektrycznych stosowany do
modulacji (demodulacji) lub zmiany
częstotliwości drgań w procesach tzw.
heterodynowania (dudnienia/mieszania)
elektrycznych przebiegów sinusoidalnych
o nieznacznie różnych częstotliwościach.;
2. generator drgań elektrycznych o dużej
stałości częstotliwości i małej mocy] –
(rádiózás) heterodin; helyi oszcillátor [(gör.)
Heterodyn-kapcsolás:
a
rádióvevőkészülékeknél alkalmazott elv, mely
abból áll, hogy a beérkező rezgéshez a
vevőkészülékben termelt rezgéseket adunk
hozzá és az így kapott rezgéseket erősítjük]
heterofonia (z gr. heteros = drugi, inny, phone =
dźwięk) [prowadzenie równocześnie z
melodią
główną
głosówswobodnie
improwizowanych; zjawisko spotykane w
muzyce wczesnego średniowiecza, a
obecnie jeszcze w muzyce ludowej] – (gör.)
heterofonia ('különböző hangzás'); a keleti
népzenékre
jellemző
kezdetleges
többszólamúság
heterogenetyczny, -a, -e – heterogenetikus;
különböző fejlődésű
heterogeneza
[1. odmienność
pochodzenia;
2. zob. mutacja w zn. 3.] – heterogenezis;
különböző eredet
heterogenia [biol. przynależność do innego
rodzaju] – másneműség
heterogeniczność – heterogénesség
heterogeniczny, -a, -e [różnorodny] – (gör.)
heterogén, másnemű, másfajta; különböző
részekből álló; egymástól elütő, egymással
össze nem férő; különnemű, össze nem illő;
különböző nemű
heteromorficzny, -a, -e – heteromorf-
1988
heteromorfizm [zob. polimorfizm w zn. 1.] –
heteromorfizmus;
különalakúság,
többalakúság
heteronomia [podleganie normom, których się
samemu nie ustanowiło] – (gör.)
heteronómia; idegen hatalom uralmának és
törvényeinek való alávetettség; erkölcsi
felfogás, mely szerint az erkölcsi törvényeket
nem az ember szabja meg, hanem valami
külső hatalom v. akaratától független
kényszer
heteronomiczny, -a, -e [odnoszący się do
heteronomii]
–
(gör.)
heteronóm;
egyenlőtlen értékű; idegen törvényeknek
hódoló
heteroseksualista,
heteroseksualistka
–
heteroszexuális
(ffi/nő)
[heterosexual]
[Olyan személy, aki a másik nem tagjaihoz
vonzódik, és velük keres szexuális
kapcsolatot.]
heteroseksualność – (gör.-lat.) heteroszexuálisság;
a normális, másik nem felé irányuló nemi
vágyakozás
heteroseksualny, -a, -e [dotyczący pociągu do
płci
przeciwnej]
–
(gör.+lat.)
heteroszekszuális; nemileg egészséges, a
másik nemhez vonzódó
heteroseksualizm [odczuwanie popędu płciowego
do osób płci przeciwne] – (gör.-lat.)
heteroszexualitás; a normális, másik nem
felé irányuló nemi vágyakozás
heterotrofizm, heterotrofia (gr. héteros-różny,
trofe-pokarm) [zob. cudzożywność] –
heterotrófia [Az a táplálkozási mód, amely
nem képes kismolekulájú
szervetlen
vegyületekből
nagymolekulájú
szerves
vegyületeket felépíteni.]
heterozja [zjawisko większej żywotności i
bujności
pierwszego
pokolenia
mieszańców w porównaniu z formami
rodzicielskimi] – (gör.) heterózis; értékes
tulajdonságaiban az ősökét lényegesen
felülmúló keresztezett egyed
heterozyjny, -a, -e – (gör.) heterózisos
heterozygota [organizm powstały z połączenia
się komórek rozrodczych o różnym
składzie
genetycznym]
–
(gör.)
heterozigóta; egy v. több tulajdonságban
eltérő szülők ivarsejtjének egyesüléséből
származó egyed v. megtermékenyített
petesejt (vö. hibrid) [1. heterozigóta sejtek
diploidok vagy poliploidok és eltérő allélel
rendelkeznek egy adott lokuszán a homológ
kromoszómáknak. Amikor egy élőlényt a
heterozigóta kifejezéssel illetünk, akkor az
azt
jelenti,
hogy
két
homológ
kromoszómáján
egymástól
eltérő
génkópiákat hordoz. Azaz a genotípus Aa.
Az ilyen sejt vagy élőlény heterozigótának
-
Wersja 01 01 2017.
tekintendő. 2. Egy adott génre nézve
heterozigóta egy élőlény, ha a gént hordozó
kromoszómapár két tagjában a génnek két
különböző allélja fordul elő. 3. két azonos
hely közül az egyiken domináns, a másikon
recesszív jellegért felelős gén található]
heterozygotyczny, -a, -e – heterozigótaheteryzm (promiscuitas) [przestarz.-obyczaj
małżeństw zbiorowych] – (lat.) hetaerismus
(hetérizmus), a teljesen rendszertelen közös
nemi élet
hetka – gebe
hetka-pętelka [pot. ktoś mało znaczący] –
jelentéktelen ember
hetman (władca) [1. najwyższy dowódca wojsk w
Polsce i na Litwie od XV w. do rozbiorów;
2. dowódca
wojsk
kozackich;
3. najsilniejsza figura w szachach; 4. Na
wzór łac. capitaneus (od caput – głowa)
powstał wyraz niemiecki hauptmann, z
którego Czesi zrobili hejtman, Rusini
ataman, Słoweńcy hegtman, Polacy
hetman, a Litwini (z pols.) atmonas,
etmonas. Polską nazwą wodza narodową i
prastarą jest „wojewoda,” ten co woje,
czyli wojowników wodzi. Kiedy wyraz ten
wszedł u nas do języka, nie wiadomo, bo
kronikarze, pisząc po łacinie, używali: dux
lub princeps militum, exercituum. 5.
najsilniejsza figura w szachach. Hetman
nazywany jest również potocznie damą,
królową lub królówką. W początkowym
ustawieniu każdy z graczy ma jednego
hetmana ustawionego obok króla. W
notacji algebraicznej hetman białych
znajduje się na polu d1, hetman czarnych
na d8. Początkujący gracze często mylą
początkowe pozycje hetmana i króla,
czemu może zapobiec mnemiczna reguła:
biała (dama) na białym (polu), czarna na
czarnym. 4. tytuł naczelnych dowódców
wojskowych w czasie XVI-XVII w. i
dlatego użyty został przez tłumacza, który
dokonywał przekładu w wieku XVII. Dziś:
'naczelny
wódz'.
'Hetman
wojska
Pańskiego', 'Wódz Zastępów Jahwe'.
Hetman ukazał się Jozuemu i kazał mu
zdjąć obuwie, (podobnie jak niegdyś z
Mojżeszem). Ci mieli także władzę
cywilną. W Biblii Tysiąclecia Pretorzy.] –
hetman, vezér, hadvezér; a XVI-XVIII.
században a lengyel-litván állam fegyveres
erőinek főparancsnoka, akit a király
kinevezett
[hetman
(koronahetman),
lengyelül Hetman polny koronny a lengyel
hadsereg egyik legmagasabb rangú tisztje a
Lengyel–Litván Nemzetközösség idején.
Röviddel azután, hogy a hetman intézményét
felállították, két, kissé eltérő funkcióra
bomlott eltérő kompetenciával. A nagy
1989
hetman (Hetman Wielki) az udvarnál maradt
és a hadsereg általános adminisztrációjával
és érdekeivel foglalkozott. A tábori hetman
(Hetman polny) általában a terepen maradt
kis operatív különítményekkel, a határokra
figyelve különösen keleten, ahol a
legnagyobb volt a veszély, azonnali
beavatkozást végrehajtva, ha szükséges. A
tábori hetman a nagy hetman alárendeltje
volt. Mindkét tisztség függetlenül létezett a
korona (Lengyelország) és Litvánia esetében
is.]; (sakkban) vezér, királynő
hetman kozacki – kozák főnök v. hetman v.
atamán; kozák csapatok választott vezetője;
később (a XVII. század elejétől) Ukrajna
kormányzója
hetman polny [1. zastępca hetmana wielkiego; 2.
zwykle przebywał w polu z małymi
oddziałami operacyjnymi, strzegąc granic,
w szczególności na wschodzie, gdzie były
najbardziej
zagrożone,
jednocześnie
prowadząc doraźne walki. Hetman polny
podlegał wielkiemu. Oba stanowiska
istniały niezależnie dla Korony i Litwy] –
alvezér, tábori hetman
hetman polny koronny [jedna z najwyższych
funkcji w wojsku polskim w okresie
Rzeczypospolitej Obojga Narodów.] – a
nemesi köztársaság tábori hetmanja (14921794)
hetman sahajdaczny [dawna godność wojskowa
u Kozaków] – (hist) (kozák vezér)
hetman wielki [od XVI w. najwyższy dowódca
wojskowy, oddzielny dla Korony i Litwy]
– fővezér; nagy hetman
hetman wielki koronny – korona nagyhetman
hetman zbójecki – rablóvezér
hetmanić [być hetmanem, sprawować władzę
hetmana] – vezetni, hetmani tisztséget
betölteni v. ellátni
hetmanka – női hetman
HETMANKA
1. O Maryjo jesteś piękna. C a
Piękne włosy masz i oczy, F G
a Twe serce miłość sama,
Która zawsze nas jednoczy.
O Maryjo, Matko Boga,
aG
bądź Ty zawsze naszą Matką. C e a
Cała Polska dzisiaj woła, F G
abyś była nam Hetmanką, C e a
abyś była nam Hetmanką. C G C
2. O Dziewico, Mario święta,
Jakżeś wiele wycierpiała,
Kiedy Syn Twój, Jezus Chrystus,
Umęczony umarł za nas.
3. Dziś już wieki upłynęły,
A Ty w niebie nam królujesz,
Ciągle wstawiasz się za nami,
Gdy ktoś łaski potrzebuje
-
Wersja 01 01 2017.
hetmański, -a, -ie – vezéri, hadvezéri, hetmani
hetmaństwo – vezérség, hadvezérség, főnökség,
hetmanság
hetojmazja (gr. gotowość, przygotowanie) [tron
przygotowany na powtórne przyjście
Chrystusa idącego sądzić żywych i
umarłych (Ps 9, 5-8). W sztuce
bizantyjskiej i staroruskiej hetojmazję
przedstawiano jako samodzielny temat (w
malarstwie monumentalnym) oraz w
innych
złożonych
kompozycjach
symboliczno-dogmatycznych. Zwykle na
tronie leży księga (Ewangeliarz, Księga
Życia, Ap 5) i narzędzia męki Jezusa
Chrystusa - krzyż, włócznia i gąbka z
hyzopem.] – (gör. ἑτοιμασία) készültség;
készülődés, előkészület [Jézus második
visszajövetelére készült trón]
Ravenna
Hetyci (biblijni ‫ יתח‬lub HTY) [lud posługujący się
indoeuropejskim językiem hetyckim,
który około XVII w. p.n.e. stworzył
potężne państwo z centrum w Hattusa
(dzisiejsze Boğazkale) w Anatolii.] hettiták [ókori anatóliai nép voltak, akik
Hatti történelmi régióban (a mai KözépTörökország területén) éltek. A hettiták
elsőként egyesítették Anatólia területének
nagy részét. A hettita nyelv az első ismert
indoeurópai nyelvként vonult be a
történelembe. Országuk volt az első igazán
vaskori állam, amely híres volt kiváló harci
kocsisairól. Birodalmuk az i. e. 15-12.
század között élte fénykorát. Fővárosuk
Hattusas volt.]
hetycki, -a, -e [przymiotnik od: Hetyci (lud
indoeuropejski, który stworzył w drugim
tysiącleciu przed naszą erą imperium na
terenie Anatolii)] – hettita
heureka!, eureka «znalazłem [okrzyk radości po
dokonaniu
jakiegoś
odkrycia
lub
znalezieniu rozwiązania problemu] –
(gör.) heuréka! megtaláltam! mevan!; boldog
felkiáltás, vminek a felfedezésekor v.
megtalálásakor
(állítólag
Archimédész
1990
kiáltott fel így, amikor felfedezte a
hidrosztatika alaptörvényét)
Heuréka (heureka.hungary.com) - 'Heureka'
keresőprogram [magyar állományokban,
ékezetes magyar szöveg szerint tud keresni;
időközben
némelyik
nemzetközi
keresőprogramnál szintén beállítható a
kívánt nyelv, pl. az AltaVista keresőnél a
magyar]
heureza [sposób nauczania polegający na
naprowadzaniu
uczniów
na
drogę
samodzielnego rozwiązywania zagadnień]
– heurisztikus pedagógiai módszer
heurystyczny, -a, -e – heurisztikus, rávezető,
kitaláló
heurystyka (gr. heurisko – znajduję) [Wywodzące
się z języka greckiego, najczęściej
kojarzone
ze
słynnym
okrzykiem
Archimedesa, pojęcie heurystyka (gr.
héureka – znalazłem) związane jest z
filozofią, logiką, pedagogiką, psychologią,
sztuczną inteligencją, teorią informacji
oraz metodami przeszukiwania i oceny
jakości
interfejsów
zasobów
informacyjnych
w
Internecie.
—
1. umiejętność
wykrywania
nowych
faktów i związków między faktami;
2. umiejętność wyszukiwania i zbierania
materiałów historycznych; 3. w języku
logiki umiejętność wykrywania nowych
faktów oraz znajdowania związków
między
faktami,
zwłaszcza
z
wykorzystaniem hipotez. Na podstawie
istniejącej wiedzy stawia się hipotezy,
których nie trzeba udowadniać] – (gör.)
heurisztika (gör. heureszisz (rátalálás)
szóból származik); a feltalálás, a valamire
való rájövés művészete; az elméleti kutatás
logikai
eljárásainak
és
módszerbeli
szabályainak rendszere [1. A kutató
módszerről szóló tudomány. 2. Az új
igazságok
módszeres
fölfedezésének
művészete, az a folyamat, amelynek során
nem
szigorúan
szabatos
logikai
következtetéssel jutunk el a premisszáktól a
konklúzióig, ám az eredmény helyes lesz.
Másképpen: az egyértelmű algoritmusok
helyett
próbálkozásokkal,
korábban
megszerzett tapasztalatok felhasználásával
működő feladatmegoldási módszer. A
mesterségesintelligencia-kutatásban
a
szónak ennél szűkebb, precízen definiálható
értelme
van
(ld.
heurisztika
(számítógéptudomány)).]
Hewejczycy, Chiwwici (żyjący) [1. potomkowie
Chama; jedni z pierwszych mieszkańców
Palestyny.
Sychem,
syn
Hemora,
Hewejczyka, zelżył córkę Jakuba, Dinę, co
Lewi i Symeon bardzo krwawo pomścili.
Hewejczycy byli w monarchii Salomona.
-
Wersja 01 01 2017.
2. Hewejczycy i Jebuzejczycy (Deut. 7,1).
Chiwwici
byli
jednym
z
ludów
zamieszkujących Kanaan w czasie, gdy
wkraczali
do
niego
Izraelici.
Prawdopodobnie był to klan wywodzący
się z terytorium Edomu, górskiej krainy
położonej na południowy wschód od
Morza Martwego. Biblia informuje, że
mieszkali w Sychem, Gibeonie oraz u stóp
Hermonu i w górach Libanu. Byli więc
ludźmi gór - góralami, odróżnianymi od
innych
ze
względu
na
osobliwe
upodobania i specyficzny styl życia.] –
HIVVEUSOK (falusiak; élő, eleven) [Egyike
Kánaán hét népének, amelyeket Józsué (1)
legyőzött (Józs 24,11); az ÓSZ gyakran
említi őket (Józs 11,3; Bír 3,3; 2Sám 24,7);
utoljára akkor, amikor Salamon ennek az
egykor nagy népnek a maradékát hűbéresévé
tette (2Krón 8,7). Egyes tudósok feltételezik,
hogy azonosak a hóreusokkal.]
Hewila, Chawila (cierpienie) [1. Pole naokoło
rzeki Piszon, obfitujące w drogie kamienie
i złoto. 2. Miejsce na południu Palestyny
zamieszkane przez Amalekitów. 3. Syn
Chusa, Kusza, potomka Chama. 4. Syn
Jektana, Joktana, potomek Sema.] –
HÁVILÁ (homokos föld; körzet, terület,
kerület; aranyhomok, futóhomok; táncosnő;
reszkető; ijedtség) [1. Kús (1) fia (1Móz
10,7; 1Krón 1,9). 2. Joktán fia (1Móz 10,29;
1Krón 1,23). 3. Aranyvidék, amelyet a Pison
folyó ölel körül (1Móz 2,11-12). 4. Az
amálekiták határának egyik pontja (1Móz
25,18; 1Sám 15,7).]
Hewlett-Packard (HP, pełna nazwa: The HewlettPackard Company), NYSE: HPQ [to
obecnie największa pod względem
obrotów firma informatyczna świata].
Producent m.in. komputerów osobistych,
serwerów,
drukarek
i
urządzeń
poligraficznych oraz dostawca usług IT.
W 1999 z HP wyodrębniono działy
produkujące
elektroniczny
sprzęt
pomiarowy,podzespoły
oraz
sprzęt
medyczny i naukowy, formując osobną
spółkę Agilent Technologies. W 2002
firma przejęła konkurenta Compaq
Computer.
W
roku
2003
firma
zatrudniała na całym świecie ok. 140 tys.
osób.] - Hewlett-Packard Company (NYSE:
HPQ), röviden HP [jelenleg a világ
legnagyobb IT vállalata, amely a PC-iről és
nyomtatóiról lett világhírű. Központja a
kaliforniai Palo Altoban van, de világszerte
képviseli magát a számítógépes, nyomtatási,
fényképészeti termékeivel, valamint a
kapcsolódó
szoftverekkel
és
szolgáltatásokkal. Az a cég, amely
hajdanában a nagyvállalatok, gyárak és az
1991
egészségügy piacai számára termelt, ma
főleg háztartási elektronikai eszközöket
forgalmaz, mint a fényképezőgépek és a
nyomtatókazetták,
amelyek
bármely
bevásárlóközpontban kaphatóak.]
hexachord, heksachord [1. diatoniczny szereg
sześciu dźwięków, stanowiący podstawę
podziału materiału dźwiękowego oraz
systemu solmizacji od XI do XVII w.; 2.
«sześciostrunowy instrument muzyczny] –
szextakkord [Szextakkord akkor jön létre,
hogyha a skála hatodik hangját is
hozzávesszük, azaz a domináns hangra egy
nagyszekundot építünk. Így dúr harmónia
esetén a C-E-G-A hangokat kapjuk, moll
esetében pedig a C-Esz-G-A hangsort. A dúr
szextakkord jele: C6, a moll szextakkord
jelölése: Cm6.]
Hexapla,
Heksapla
(gr.
Εξαπλά
–
"sześciokształtna") [datowana na lata
czterdzieste III wieku, zachowana we
fragmentach, poliglota opracowana przez
Orygenesa.] - Hexapla [1. Órigenésznek, az
alexandriai katechetikai főiskola világhírű
vezetőjének hathasábos Ószövetség-kiadása.
A mű megírásához a Zsoltárok könyve egyik
ősi kéziratát használta, melyet Jerikó
közelében egy korsóban fedeztek fel. 2.
Hatszoros; Origenes bibliai műve, amely
egymás mellett 6 hasábon közli a héber
szöveget, ugyanezt görög betűkkel, s azután
a Septuaguinta, Aquilla, Symmachus és
Theolotion fordításait.]
HEXATHEUCH (Hexateuch) [Sześcioksiąg Niektórzy krytycy nowoczesnych mówić o
Hexateuch, wprowadzenie Księgi Jozuego
jako jeden z grupy. — Pięcioksiąg jest do
pięciu razy objętości, składający się z
pięciu
pierwszych
ksiąg
Starego
Testamentu. – Najlepiej tkwiła w tym
systemie Księga Jozuego, wobec czego
zaczęto mówić o „Hexateuchu” (tzn.
sześcioksiąg) zamiast o „Pentateuchu”
(tzn. pięcioksiąg). — Po śmierci Mojżesza
do Jozuego przemówił Bóg, nakazując mu
przejąć władzę nad całym krajem. Po
zdobyciu ziem, podzielił je na 12 części
między 12 plemion izraelskich. Jego dzieje
opisuje Księga Jozuego, która powstała
prawdopodobnie między X a V w. p.n.e.
Zaliczana jest do ksiąg historycznych i
wraz z Pięcioksięgiem tworzy Sześcioksiąg
(Heksateuch).
Jozuego
często
przedstawiano w sztukach plastycznych
od
czasów
bizantyjskich
i
średniowiecznych po nowożytne (Tiepolo,
N. Poussin).] – (gör.) HEXATHEUCHOS;
Hexateuchos [1. Hat könyv; Mózes öt
könyve és Józsué könyve együtt. 2. A
szakirodalom
többször
beszél
-
Wersja 01 01 2017.
Pentateuchosról
(1Móz–5Móz),
néha
Tetrateuchosról (M. Noth és nyomában E.
Jenni:
1Móz–4Móz),
néha
pedig
Hexateuchosról (G. von Rad és O. Eißfeldt:
1Móz–Józs). A különbség az, hogy a
Tetrateuchos képviselői elválasztják az
5Móz-t az „öt tekercs” első négy tagjától, a
Hexateuchos pedig azt jelenti, hogy
hozzácsatolják még Józsué könyvét is.
Mindhárom elnevezés jogos, csak különböző
gondolkodásmódot takar. A Tetrateuchos
elnevezés azt juttatja kifejezésre, hogy a
Deuteronomium elválik a többi könyvtől, és
már a Deuteronomiumi Történeti Műhöz
közelítik azt. A Pentateuchos elnevezés
használói tartják magukat az izraelita
tradícióhoz, amely csak a Mózes nevével
jelzett könyveket tekinti egységnek; a
honfoglalás már Józsué neve alatt történt, s a
róla elnevezett könyv az előző öttől
elválasztandó. A Hexateuchos név azt
juttatja kifejezésre, hogy Józsué könyvében
is föllelhetők ugyanazok a források, amelyek
Mózes öt könyvében megvannak. – A három
elnevezés tehát inkább a probléma három
megközelítési módjáról árulkodik, s nem
három
különböző
témát
jelent.];
HEXATEUCH
[hat
részből
álló.
HEXATEUCH-nak nevezik Mózes öt
könyvét, együtt Jozsué könyvével. Holzinger, Einleitung in den H. (Freiburg
1893).]
hezitować się – (lat.) hezitálni; tétovázni, habozni
hezychazm (‘ησυχασμóς, hesychasmos; od
greckiego ‘ησυχία, hēsychía – wyciszenie: w
teologii rozumiane jako „nieprzerwana cześć
i służba Bogu ”) [1. ruch mistycznoascetyczny w monastycyzmie bizantyjskim
i
staroruskim;
nauka
o
drodze
zjednoczenia z Bogiem przez oczyszczenie
człowieka i skoncentrowanie wszystkich
jego duchowych sił. Określony w
głównych swych zarysach się już w epoce
wczesnochrześcijańskiej (IV-IX w.), w
monasterach egipskich i synajskich,
rozpowszechnił się następnie na Atosie. W
pierwszej połowie XIV w. podstawy
teoretyczne hezychazmu opracowali w
swoich dziełach Grzegorz Synaita,
Mikołaj Kabasilas, a przede wszystkim
Grzegorz Palamas - autor fundamentalnej
nauki o Bożych energiach, co miało
wyjątkowe znaczenie dla praktyki
ascetycznej.
Do
kontynuatorów
hezychazmu na Rusi należeli Sergiusz z
Radoneża, Nil Sorski i inni asceci. 2.
bizantyński nurt mistyczny, który osiągnął
szczytowy rozwój i popularność w wieku
XIV. Hezychaści twierdzili, że można
odnaleźć zjednoczenie z Bogiem jedynie
1992
poprzez Chrystusa, praktykując cnoty i
modlitwę. Głosili możliwość ujrzenia
Światłości Bożej dzięki intensywnej
modlitwie, kontemplacji i specyficznym
praktykom ascetycznym polegającym na
wstrzymywaniu oddechu w trakcie
modlitewnego wyciszenia. Ruch wzbudził
poważne
kontrowersje
w
Kościele
greckim, gdzie tradycja zażartych sporów
teologicznych (por. spory chrystologiczne,
ikonoklazm) była długa. Ostatecznie
jednak na kilku kolejnych synodach
konstantynopolitańskich w połowie XIV
wieku
hezychazm
odniósł
trwałe
zwycięstwo nad swymi przeciwnikami.] –
(gör. ) hesychasmos (‘ησυχασμóς)
HF; wysoka częstość – (kat.: fizyka, technika) HF,
High Frequency; nagyfrekvenciás jel
hiacynt (Hyacinthus L.) [1. roślina ozdobna o
pachnących kwiatach zebranych w grona;
2. kamień
szlachetny,
przezroczysta
odmiana cyrkonu; 3. gatunek roślin
należący do rodziny hiacyntowatych.
Pochodzą z Azji Mniejszej. Gatunkiem
typowym jest Hyacinthus orientalis L.] –
jácint
(Hyacinthus) [a spárgavirágúak
(Asparagales) rendjébe tartozó jácintfélék
(Hyacinthaceae)
családjának
növénynemzetsége. Neve görög eredetű: a
monda szerint az Apollo isten által legyőzött
Hüakinthosz spártai király földre hullott
véréből nőttek ki az első virágok.]
Hiacynt [imię męskie pochodzenia greckiego.
Wywodzi się od imienia mitycznego
Hyakinthosa , syna Amyklasa i Diomedy.
Z jego krwi wyrosły kwiaty nazwane od
jego imienia 'hiacynty', łac. hiacynthus. Z
kolei od Hyakinthosa pochodzi imię
Hiacynt. W kraju imię to uległo
spolszczeniu do formy Jacenty oraz
Jacek.] – Jácint [görög eredetű férfinév,
amely a görög mitológiai névnek a latin
Hyacinthus formájából származik. Magának
a jácint virágnak (Hyacinthus orientalis) a
neve is a mondai alak nevéből származik.
Női párja: Jácinta.]
Hiacynt (męczennik chrześcijański) – Szent
Jácint vértanú [a kappadókiai Cezáreában
született. Húszéves kiváló ifjú volt, Traján
császár hálószobájának volt az őrzője, így
mindig a császár közelében tartózkodott.
Hite és tiszta élete igazi kereszténnyé tette,
titokban szolgált Krisztusnak minden jótett
által. Egy alkalommal, egy pogány ünnep
alkalmával a császár egész népével együtt
áldozatot mutatott be a pogány isteneknek.
Jácint
elkísérte
a
császárt
a
bálványtemplomba, de kint maradt és egy
szobába rejtőzve imádkozott az igaz
Istenhez. Mivel nem kívánt a császárral
-
Wersja 01 01 2017.
együtt enni a bálványoknak áldozott húsból,
Istentől legyőzhetetlen erővel felruházva az
egész nép előtt kereszténynek vallotta magát.
Kihallgatása után börtönbe zárták és nem
adtak neki más ételt, mint bálványhúst. Nem
kívánva
magát
a
bálványétellel
beszennyezni. 38 napon át szenvedett az
éhségtől. A börtönben halt meg 108-ban.
Holttestét hazájába vitték, és ott temették el.]
hiacyntowy, -a, -e – jácint színű, jácinhiatus [1. pojęcie z zakresu językoznawstwa,
inaczej rozziew; 2. pojęcie z zakresu
geologii, inaczej luka stratygraficzna; 3.
luka w osadach powstała w okresie, w
którym na danym obszarze nie zachodziła
sedymentacja materiału skalnego; 4. zbieg
dwóch samogłosek w sąsiadujących ze
sobą sylabach, np. oaza] – folytonossági
hiány, rés, megszakítás; (gram) hiátus [1. az
a törvényszerűséget, amikor bizonyos
szavakban két magánhangzó közé olyan
j hangot ejtünk, melyet nem írunk; 2.
Magánhangzók találkozása két egymás után
következő szó utolsó és első hangjában.]
hiberna, hyberna [1. w starożytnym Rzymie:
zimowa kwatera wojska; 2. danina
pieniężna pobierana w Polsce w XVII–
XVIII w., przeznaczona na utrzymanie
wojska w okresie zimowym; 3. dodatek do
żołdu wypłacany dawniej w wojsku za
służbę w zimie; 4. opłata dawana na
żywność dla wojska w pieniądzach, w
miejsce dostarczania tejże żywności.
Dobra rycerstwa czyli szlachty wolne były
w Polsce od kwaterunku i żywienia
wojska. Żołnierz zatem na zimowe leże
mógł stawać tylko w królewszczyznach i
dobrach duchowieństwa, a kmiecie
królewscy obowiązani byli pierwotnie
dostarczyć mu żywności, czyli dać „chleb
zimowy” w naturze.] – téli kvártély;
hadiadó a téli elszállásolás céljára
hibernacja [1. zmniejszenie się intensywności
procesów życiowych u niektórych zwierząt
w
celu
przystosowania
się
do
niekorzystnych warunków zimowych;
2. zmniejszenie intensywności procesów
życiowych organizmu przez obniżenie
temperatury ciała lub zastosowanie
środków
farmakologicznych,
3. stan
przytłumienia aktywności] – hibernáció;
(állat) telelés, állatok téli álma; (orvosi)
altatás, érzéstelenítés a test hőmérsékletének
nagyfokú mesterséges csökkentésével
hibernacyjny, -a, -e – hibernációs [állapotában a
test
sejtjeinek
tevékenysége
szinte
mozdulatlanná lassul, drámaian lecsökkentve
az élőlény oxigén szükségletét. Az
állatvilágban ehhez hasonlatos állapot a téli
álom. A téli álmot a tétlenség, az alacsony
1993
testhőmérséklet és a lelassult anyagcsere
jellemzi. Ez az állapot energiát takarít meg a
szervezet számára a táplálékszegény téli
időszakban.]
hic et nunc łac., tutaj i teraz – (lat.) hic et nunc; itt
és most
hic haeret aqua łac., dosł. 'tu się woda
zatrzymała', tu przewód się zatkał; tu
trudność, w tym sęk. – hic haeret aqua;
(közmondás) Itt akad meg a viz, vagyis itt a
bökkenő.
hic iacet... łac., tu spoczywa... (napis nagrobkowy)
– (lat.) hic iacet; “itt nyugszik” régi
sírfeliratokon gyakori kifejezés
hic iacet lepus łac., tu leży zając; tu trudność, w
tym sęk; - Hic iacet lepus. = Itt lapul a
nyúl… (itt van a probléma).
hic te ubique łac., tutaj i wszędzie. - Hic et
ubique; itt és mindenütt, elszigetelve és
mégis a középpontban.
hica, hyc [upał] – [Słowniczek języka śląskiego]
hőség, forróság, hév, kánikula, tűző nap
hidżra, hedżra [ar. hidżra - wywędrowanie]
[ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny,
uznana za początek ery muzułmańskiej] –
(arab) hedzsra (futás)
hiena [1. padlinożerne zwierzę przypominające
sylwetką masywnego psa; 2. pogard. o
człowieku bezwzględnym, żerującym na
nieszczęściu innych] – (gör.) hiéna
(Hyaena); [a kutyákhoz hasonló testalkatú
dögevő ragadozó, éjjeli ragadozó emlősállat;
(Hyaena Briss.), a ragadozó emlősök
Hyaenidoe családjának egyetlen neme, mely
középen áll a macska- és kutya-félék
között.] (átv.) kegyetlen, vérszomjas ember,
kíméletlen harcsoló ember
hier-, hiero- [pierwszy człon wyrazów złożonych
kultem religijnym] – (gör.) hier-, hiero-;
vallási, papi
hierarcha [1. tytuł biskupi w kościele greckim; 2.
władca, zwierzchnik; 3. osoba wysoko
postawiona w hierarchii kościelnej] –
(gör.) hierarcha; főpap
hierarchia [1. układ elementów jakiejś struktury
uporządkowany od najwyższych do
-
Wersja 01 01 2017.
najniższych
według
określonego
kryterium; 2. grupa ludzi sprawujących
władzę] – (gör.) hierarchia; 1. rangsor: az
egymás fölé és mellé rendelt hivatalok,
tisztségek, rangok szigorúan megállapított és
betartott sora; ilyen fokozatokra épített
társadalmi v. foglalkozási rendszer; (egyház)
szent uralom, papi uralom, egyházi
hatalommal rendelkező egyének összessége;
(rel.) igazságok hierarchiája, a keresztény hit
és a katolikus hitigazságok rendszere;
értékek hierarchiája, a Szentháromság
misztériuma minden más titkok forrása, a hit
igazságának hierarchiájában a legalapvetőbb
vonás. A szellemi és lelki értékek mindig
megelőzik az anyagi és ösztönös élet
értékeit;
(egyh.)
papuralom;
papi
rendfokozatok rendszere a r.kat. egyházban
hierarchia gospodarcza – gazdasági hierarchia
hierarchia kościelna – egyházi hierarchia
hierarchia organizacyjna – szervezeti hierarchia
hierarchia społeczna – társadalmi ranglétra
hierarchia urzędnicza – hivatali ranglétra
hierarchia wartości – az értékek hierarchiája
hierarchicznie – hierarchikusan, rangsor szerint
hierarchiczność – hierarchikusság, rangsor
szerintiség
hierarchiczny, -a, -e – (gör.) hierarchikus;
rangsorban levő; rangsornak megfelelő, a
rangsor szerinti; (egyh.) papi
Hierarchiczne
Wiadro
Żetonów
(ang.
„Hierarchical Token Bucket”) [HTB czyli
inaczej „hierarchiczne wiadro żetonów”
jest to algorytm zbliżony do CBQ. Zasada
jego działania jest jednak bardziej
zrozumiał i intuicyjna.] – (inf.) hierarchikus
vödör algoritmus (Hierarchical Token
Bucket – HTB)
hieratyczny, -a, -e [gr. hieratikós 'kapłański' od
hierós; kapłański, rytualny; uroczysty,
dostojny, namaszczony, pełen patosu;
monumentalny] – hieratikus, szent dolgokra
vonatkozó, a hagyomány által megszentelt
hierodul [gr. hieródoúlos 'jw.'; doúlos 'niewolnik,
niewolnica'; staroż., niewolnik należący do
świątyni] – hierodul; templomi szolga
hierodula [gr. hieródoúlos 'jw.'; doúlos 'niewolnik,
niewolnica'; staroż. święta prostytutkaniewolnica należąca do jednej ze świątyń
Isztar a. Afrodyty.] – hierodula; papnő,
„szent prostituált”
Hierodula membranacea
(ang. Giant Asian
Mantis) [gatunek owada z rzędu
modliszek] Óriás ázsiai imádkozó sáska Giant asian praying mantis. (Hierodula
membranacea)
Hierodula membranacea
1994
Modliszka zwyczajna
hierofant (gr. hierophántes) [hierophantēs
'hierofant';
-phantēs
od
phainein
'pokazywać'; kapłan w staroż. Grecji, zwł.
gł. kapłan misteriów eleuzyńskich; 1.
religiozn. w antycznej Grecji – kapłan
uczący sprawowania obrzędów, ofiar,
wprowadzający
w
tajniki
kultu
misteryjnego.
2.
przen.
ktoś
wtajemniczający
innych.]
–
(gör.)
hierofantosz v. hierofantész (ógörög pap)
hieroglif [1.
znak pisma obrazkowego;
2. nieczytelna litera; 3. znak zrozumiały
tylko dla wtajemniczonych; 4. wypukła
lub wklęsła nierówność na powierzchni
warstw skalnych] – (gör.) hieroglipha;
hieroglifa; 1. (főleg óegyiptomi) képírásos
jegy, szent vésetek; képírás jele; 2. (átv.)
olvashatatlan v. nehezen kibetűzhető írás;
titkosírás; (geológia) egyes kőzetekben (pl.
homokkőben)
előforduló
sajátságos
rajzolatok; 3. rejtvény, talány
hieroglificzny, -a, -e, hieroglifowy, -a, -e
[przymiotnik od: hieroglif (np. pismo
hieroglificzne, inskrypcja hieroglificzna)]
– hieroglif-, hieroglifikus, képírásos
hieroglifika [sztuka odczytywania hieroglifów] –
hieroglifika; a hieroglifokról szóló tudomány
-
Wersja 01 01 2017.
hierografia [rozprawa na tematy religijne] (gör.)
hierográfia;
titkosírás;
vallási
értekezés
hieroglify [1. Egipskie pismo hieroglificzne
służyło gł. do pisania na kamieniu; od
XXVII w. p.n.e. stosowano pismo
uproszczone, hieratyczne, a od VIII w.
p.n.e. jeszcze bardziej uproszczone demotyczne; 2. pismo piktograficzne
(obrazkowe), zwł. najstarsza forma pisma
egip.; pismo nieczytelne, niewyraźne, nie
do odcyfrowania; tajemnicze, zagadkowe
znaki.] – (gör.) hieroglifák
hierokracja [rządy kapłanów] – (gör.)
hierokrácia; papi uralom
hieromancja [st.rz. wróżenie z wnętrzności
zwierząt ofiarnych] – (gör.) hieromantia,
hieroszkópia; áldozatokból való jóslás
Hieronim [imię żeńskie pochodzenia greckiego,
żeński odpowiednik imienia Hieronim.
Wywodzi się od słów oznaczających
"święta poświęcona bóstwu" i "imię", co
można tłumaczyć jako "nosząca święte
imię".] – Jeromos [görög eredetű név,
eredeti alakja: Hieronümosz. Jelentése: szent
nevű.]
hi-fi [wym. haj fi] [1. oznaczenie urządzeń
elektroakustycznych wysokiej jakości; 2.
wysoka wierność odtwarzania] – (ang.)
High Fidelity (Hi-Fi; HiFi, Hifi) hi-fi, hifi
(nagy érzékenységű) [műszaki-zenei kultúra;
az a törekvés, hogy a zenét lakószobában is
(viszonylag) élethűen szólaltassuk meg. A
hifi kifejezés az idők folyamán meglehetősen
elkopott; ma már a legkommerszebb
sztereókészülékekre is ráírják. A hifi
minimálkövetelményeit szabványok rögzítik,
a legismertebb köztük a nyugatnémet DIN45500 szabványcsalád.]
High bit rate Digital Subscriber Line (High
Digital Subscriber Line) (HDSL) [1. jest
standardem
transmisji
wyspecyfikowanym w Zaleceniu ITU-T
G.991.1. Rozwinięcie skrótu HDSL w
literaturze światowej przyjmuje kilka
alternatywnych form, m.in. High-bit-rate
Digital Subscriber Loop, High data rate
Digital Subscriber Line, itp. Polskim
tłumaczeniem tych nazw jest cyfrowa linia
abonencka o wysokiej przepustowości. 2.
Technologia cyfrowej linii telefonicznej,
pozwalająca na połączenie z siecią
Internet z szybkością 2 Mb/s w obydwu
kierunkach, zwykle za pomocą dwóch par
skrętek miedzianych.] – HDSL (High BitRate Digital Subscriber Line – Nagy
bitsebességû digitális elôfizetôi vonal)
1995
High Church [Anglikanizm Wysoki (Kościół
Wysoki) - odmiana Kościoła Angielskiego
- obrzędy i forma zbliżone do Kościoła
Katolickiego (kat.: religia)] – (ang.) highchurch anglikán egyháznak szigorúbb, a
katolicizmushoz közel álló ágazata [Magas
egyház; az anglikán egyház katolizáló
irányzata (az apostoli szukcesszió, a püspöki
tisztség
hangsúlyozása,
liturgizmus,
szakramentalizmus.
stb.).
Hasonló
irányzatokat más egyházakban is nevezzük
így.]
High color [sposób wyświetlania barw na
ekranie monitora o 16-bitowej głębi
kolorów, co umożliwia wyświetlenie 216,
czyli 65536 kolorów.] – (ang.) high color
[Azoknak a VGA-kártyáknak a szokásos
megnevezése,
amelyek
egyszerre
32768 vagy 65536 különböző színárnyalatot
képesek ábrázolni a képernyőn.]
Higieja, Hygeja (gr. hygeinos - leczniczy) [Higieja
to grecka bogini zdrowia, córka
Asklepiosa; 2. w mitologii greckiej,
personifikacja zdrowia (jej imię oznacza
"zdrowie").
Uchodziła
za
córkę
Asklepiosa, wraz z którym odbierała
cześć. Przedstawiana była (często na
wazach i w rzeźbie) jako młoda
dziewczyna w wieńcu na głowie, w dłoni
trzymająca czarkę, a czasem z wężem
oplecionym dokoła ramienia.] – (gör.)
Higienia; egészség, a görög mitoszban
Aszklépiosznak, a gyógyítás istenének
leánya, az egészség megszemélyesítője
higiena [1. to część nauki lekarskiej, która
zajmuje się warunkami życia człowieka i
stara się odkryć i usunąć czynniki,
wywołujące zaburzenia w organizmie
ludzkim. 2. dział medycyny, badający
-
Wersja 01 01 2017.
wpływ środowiska na zdrowie fizyczne i
psychiczne człowieka. Celem tych badań
jest zapewnienie poszczególnym osobom
oraz społeczeństwu jak najlepszych
warunków
rozwoju
fizycznego
i
psychicznego. Praktycznymi wynikami
higieny są wskazania dotyczące usuwania
z życia ludzkiego wpływów ujemnych, w
różny sposób zagrażających zdrowiu, i
wprowadzania czynników dodatnich.
Higiena dzieli się na wiele dziedzin,
zajmujących
się
poszczególnymi
środowiskami życia i działalności ludzkiej:
higiena
osobista,
szkolna,
hodowli
zwierząt, komunalna, społeczna, pracy
oraz żywności i żywienia.] – (gör.) hygiene,
higiénia; egészségügy, közegészségügy;
egészségtan; az egészség megőrzésére, a
fertőzés elkerülésére irányuló tisztaság
higiena jamy ustnej – szájápolás
higiena
osobista
[indywidualne
staranie
człowieka o utrzymanie czystości i
optymalnego stanu zdrowia] – személyi
tisztaság v. higiénia
higiena pracy – a munka higiéniája; munkahigiénia
higiena psychiczna [działania zmierzające do
ochrony zdrowia psychicznego; także
nauka
zajmująca
się
badaniem
czynników, które powodują zakłócenia
zdrowia psychicznego i popularyzująca
zalecenia przeciwdziałające powstawaniu
nerwic i innych zaburzeń psychicznonerwowych.]
–
lelki
higiénia;
pszichohigiénia
higiena publiczna – közegészségügy
higiena seksualna [dbałość o ciało i jego
seksualną
atrakcyjność
(dietetyka
seksualne,
ćwiczenia
sportowe)]
–
szexuálhigiénia
higiena środowiska – környezeti tisztaság
higiena żywienia [ustalenie jakościowych i
ilościowych norm żywieniowych w
zależności od wieku człowieka, rodzaju
wykonywanej pracy i stanu zdrowia] –
táplálkozás higiénia
higienicznie – higiénikusan, egészségügyileg
higieniczność – higiénikusság
higieniczny, -a, -e [1. służący przestrzeganiu
czystości; 2. służący zdrowiu] – (gör.)
higiénikus, egészségügyi; az egészségtanra
vonatkozó;
az
egészségügy
követelményeinek megfelelő; egészséges
higieniczne warunki – (gör.) higiénikus,
egészségügyi feltételek
higienista [1. specjalista w zakresie higieny;
2. człowiek skrupulatnie przestrzegający
zasad higieny] – higienista; egészségüggyel
foglalkozó tudós
higienistka – védőnő; (higienistka szkolna) iskolai
egészségügyi nővér
higienistka
stomatologiczna
[współpracuje
bezpośrednio z lekarzem dentystą w
zakresie
wykonywania
zabiegów
profilaktyczno-leczniczych] – fogászati
asszisztens
1996
Hygin, (ur. w Atenach - zm. ok. 140 w Rzymie)
[święty Kościoła katolickiego, papież w
latach ok. 136 - ok. 140. Jego pontyfikat
trwał najprawdopodobniej cztery lata, jak
wynika z Liber Pontificalis oraz
świadectwa Euzebiusza z Cezarei. Wedle
katalogu liberyjskiego miał panować 12
lat. Św. Ireneusz napisał, że w latach
panowania Hygina przybyli do Rzymu
dwaj słynni gnostycy: Walenty z
Aleksandrii i Cerdon z Syrii. Natomiast
św. Justyn, apologeta i męczennik, podjął
się przerzucenia pomostu pomiędzy
filozofią helleńską, a chrześcijaństwem.
Tradycja głosi, że św. Hygin zmarł w
więzieniu. Jego wspomnienie liturgiczne
jako męczennika wypada 11 stycznia.] –
Szent Hüginosz (latinosan: Hyginus vagy
Higinus) [ő volt Szent Péter után a
nyolcadik, vagyis összességében a kilencedik
pápa. 136 és 140 között volt a keresztények
elsőszámú vezetője. A hajdani krónikák –
többek között a Liber Pontificalis is – arról
szólnak, hogy Hüginosz athéni származású
volt. Görög származása biztosíték volt arra,
hogy már fiatalon kiváló filozófiai képzést
kapjon
hazájában.
Uralkodásának
legfontosabb mozzanata volt, hogy az alsó
papságot öt rendbe sorolta. Azonban a
történészek ezt sem látják tisztán, így ezt
sem lehet biztosra venni. A hagyomány
szerint vértanúként meghalt Hüginosz pápa
ünnepnapját január 11-én tartják.]
higro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący na ich związek z wilgocią] –
(gör.) higro-; nedvesség
higrometr [przyrząd do mierzenia wilgotności
gazów, zwykle powietrza] – (gör.)
higrométer; nedvességmérő; műszer a levegő
nedvességének mérésére
higroskopijnie – higroszkopikusan
higroskopijność – higroszkopikusság
-
Wersja 01 01 2017.
higroskopijny, -a, -e [mający zdolność
pochłaniania
wilgoci]
–
(gör.)
higroszkopikus, higroszkopos; nedvszívó,
nedvességszívó, nedvességet elnyelő
Hijel, Chiel (życie Boga) [pochodził z Betel.
Odbudował Jerycho za czasów Achaba; co
było przeciwko woli Boga, bo miejsce to
było przeklęte przez Jozuego i nigdy nie
miało być odbudowane.] – HIEL (Isten él,
Isten a megelevenítés v. élet; isteni élet)
[Bételből (1) való férfi, aki újra felépítette
Jerikót, és ezzel magára vonta Isten átkát
(1Kir 16,34).]
Hilary (łac. laris, z gr. larós – wesoły, pogodny,
radosny) – imię męskie pochodzenia
łacińsko-greckiego. – Hiláriusz [latin
eredetű férfinév, jelentése: derűs, vidám,
jókedvű. Női párja: Hilária.]
Hilda [imię żeńskie pochodzenia germańskiego
wywodzące się od słowa hild - walka.] –
Hilda [német eredetű női név, jelentése:
harc, harcosnő.], Ildikó [germán eredetű
magyar női név. Arany János Buda halála
című eposza óta terjedt el a név, mely Attila
hun uralkodó feleségének, Krimhildának
(germán Hildegunde) a nevéből származik,
akit 453-ban küldtek Attilának. Valószínűleg
egy germán hercegnő volt. A név rövidülése
a Hilda, Ilda, melynek latin nyelvű
szövegekben előforduló átirata az Ildico.]
Hilda, Hildzia – Hilda, a Hildegárd beceneve
Hildegarda
[imię
żeńskie
pochodzenia
germańskiego. Wywodzi się od połączenia
słów hild - "bitwa" i gard - ochrona, czyli
"ta, która chroni przed wojną".] –
Hildegárd [Hildegard (758-783) Gerard
vinzgouwi gróf és Alemannia-i Imma
(Emma) lánya volt. Ő volt Nagy Károly
harmadik felesége, akivel 771 körül
házasodott össze.]
HILFKA [szkoła specjalne] [Teatr Śląski im
Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach] –
speciális iskola
hilus (wnęka) – (gör.) hilus; egyes szerveknek az a
része, amelyen át az illető szerv erei,
nyirokútjai, idegei stb. be- és kilépnek;
tüdőkapu
Himalaje [1. najwyższy łańcuch górski na Ziemi;
2. najwyższy na świecie łańcuch górski w
Azji Południowej, na terytorium Chin,
Indii, Nepalu, Bhutanu i Pakistanu] –
Himalája [az eurázsiai hegységrendszer
része, amely a Tibeti-fennsík és az indiai
szubkontinens között húzódik. Itt található a
Föld legmagasabb hegycsúcsa, a körülbelül
8850 méter magas Mount Everest (másik
elterjedt nevén Csomolungma).]
1997
himalaje [przenośnie: górna granica czegoś,
szczyt, maksimum] – (átv.) vminek a felső
határa, csúcs, maximum
himation [1. wierzchnie okrycie noszone w
starożytnej Grecji; 2. oznaczał u
starożytnych Greków, rodzaj okrycia
przeznaczonego na ulicę. Był to
prostokątny
kawał
materii,
o
przybliżonych wymiarach dwa na trzy
metry, często wzorzysty, narzucony na
ciało i udrapowany, bez żadnego szycia
czy przewiązywania. Noszono go na
chitonie albo, jeżeli było ciepło, i bez
niego. Za czasów Alcybiadesa, gdy zaczęto
w Grecji stosować purpurę, modne były
himationy tego koloru.] – (gör.) himation
[Felső ruhadarab a régi görögöknél, melyet a
Kiton felett viseltek s a melynek legalább is
térdig
kellett
érnie.
A
himation
tulajdonképen egy hosszukás szövetdarab
volt, melynek egyik csücskét a bal vállon
átvetve, bal kezökkel megfogták, aztán hátul
ugy huzták végig, hogy a jobb oldalt egészen
eltakarta. A nők a H.-t fejökre vetve hordták,
ugy hogy csak az arc maradt szabadon.]
hilum [blizna na dojrzałym nasieniu powstała po
oderwaniu się sznureczka zalążkowego;
znaczek] – (lat.) hilum; köldök; jel
hin [hebrajska miara płynów, około 7 litrów] –
hin [héber folyadékűrmérték; 3 kab; 3,67 l]
hindi [jeden z języków nowoindyjskich, będący
językiem urzędowym Indii] – hindi (nyelv);
hindusztáni nyelv szanszkrit írású változata;
az Indiai Köztársaság államnyelve
hinduista [1. wyznawca hinduizmu; hindus; 2.
specjalista w dziedzinie hinduistyki] –
hindu
hinduizm [1. główna religia Indii; 2.
monoteistyczna religia indyjska będąca
kontynuacją wedyzmu i braminizmu] –
(hindi-lat.) hinduizmus; brahmanizmus mai
formája; az ind vallásfilozófia foglalata
[India vallásában és filozófiájában a
középkortól az újkorig uralkodó nézetek
összessége; a Visnu és Siva istenek
tiszteletén alapuló vallások, amelybe a
-
Wersja 01 01 2017.
buddhizmus és a brahmanizmus is
beleolvadtak]
hindus [wyznawca hinduizmu; hinduista] –
hindu ffi; a hinduizmus híve, követője
Hindus [obywatel Indii; Indus (przestarzale)] –
hindu, indus; Elő-India bennszülött lakosa;
indiai ffi
Hinduska
[obywatelka
Indii;
Induska
(przestarzale)] – hindu nő; indiai nő
hinduski, -a, -ie [dotyczący Hindusów, właściwy
Hindusom] – hindu-, indiai
hintehaus [oficyna] – [Słowniczek języka
śląskiego] officina; műhely (a
gyógyszertárnak az a része, ahol a
közönséget kiszolgálják), melléképület,
alagsor
Hiob [postać biblijna; Job] – Hiób, Jób
hiobowy, -a, -e [pełen bólu, cierpienia] – Hiób- (a
bibliai Jób)
hiobowe wieści [wiadomość zła, tragiczna (Hi
1,12): Słudzy donieśli Hiobowi, że stracił
on cały swój pokaźny majątek i liczną
rodzinę] – jóbi hírek; rossz, tragikus hírek
[Sátán hozzájárulást szerez Jób kínzásához;
Jób
könyve:
a
szentirás
egyik
legnevezetesebb könyve. Tanköltemény,
amely az Isten igazságos világuralmának
kérdésével foglalkozik. Bevezetésében egy
Jób nevü istenfélő férfiunak sorsa van leirva,
akit a sátán áskálódása folytán nagy
csapások sujtanak. Vagyona tökre megy,
gyermekei elvesznek, ő maga pedig utálatos
betegségbe esik. Ezután Jóbot három barátja
meglátogatja,
kiknek
beszédei
Jób
feleleteivel a könyv legnagyobb részét
foglalja el. Elifáz, Zsófár és Bildád, Jób
barátai, azt akarják bizonyítani, hogy Jób
sorsát megérdemelte, mig Jób elkeseredve
zugolódik a gondviselés ellen és ártatlannak
állítja magát. E beszédek után még egy Elihu
nevü ifju inté Jóbot hosszas beszédben
megadásra, végre Isten maga szólal meg s
Jóbnak sorsát jobbra fordítja. - A könyv
magyarázata annyi nehézségbe ütközik, hogy
még tanulsága iránti is eltérők a nézetek.
Némelyek Elihu beszédeiben (32-37) látják a
kültő igazi nézetét, amely szerint az igaznak
szenvedései oktató és tisztító hatással vannak
reá. Mások az Elihu beszédeit későbbi
toldalékoknak tekintik és az Ur beszédeiben
keresik a tanulságot, amely abban áll, hogy
az isten rendelései kifürkészhetetlenek. A
könyv keletkezésének idejére nézve eltérők a
vélemények. A hagyomány Mózesnek
tulajdonítja. Bizonyos, hogy az izraelita
hagyományban a könyv megiratása előtt is
volt egy Jób nevü jámbor férfiuról szóló
monda. Ujabb irók szerint a könyv a II.
templom első századaiban keletkezett.]
hop, hip-hop [1. subkultura młodych,
czarnych mieszkańców wielkich miast w
Stanach Zjednoczonych; 2. styl w muzyce
rozrywkowej, wywodzący się z tej
subkultury; 3. ruch kulturowy i gatunek
muzyczny powstały w Nowym Jorku w
Stanach Zjednoczonych we wczesnych
latach 70. XX wieku, zainicjowany przez
Afroamerykanów i Latynosów. Od
momentu powstania w nowojorskiej
dzielnicy Bronx hip-hop rozprzestrzenił
się na całym świecie. Cztery główne
elementy hip-hopu to rapowanie, graffiti,
taniec breakdance i DJing. Pozostałe
elementy to moda i slang hip-hopowy oraz
beatbox] – hiphop [egy zenei műfaj és egy
életstílus is egyben ami magában foglal
megannyi dolgot, például a zenét, az
öltözködést, a szlenget. A hip-hop az
Egyesült Államokból, Bronxból indult. A
hiphop elsősorban egy szubkultúra, mivel
van
saját
zenei
stílusa,
ami
az
MCing/emszízés = ütemre szövegelés,
rappelés és a DJing/Scratch = lemezkarcolás, van saját tánc-kultúrája is, ami a
break, rajz/festői stílusa a graffiti, valamint
rengeteg sport, ami még hozzá köthető, pl a
kosárlabda és a streetball. A hiphop
alkotások témája, hangulata, a műfaj
bármelyik
területén
laza,
határozott,
agresszív, néhol bolondos. Ez arra vezethető
vissza hogy a stílus Amerikából származik,
főleg azokból az időkből, amikor az afroamerikaiakat elnyomták.]
Hipacy z Paflagonii lub Hipacy z Gangry,
Hipacjusz,
łac.
Hipatius,
cs.
Swiaszczennomuczenik
Ipatij,
jepiskop
Gangrskij [żyjący w IV wieku biskup,
święty
Kościoła
katolickiego
i
prawosławnego, uznawany w nim za
męczennika.] – Hipatius (+326) vértanú
hiphopowy, hip-hopowy, -a, -e – hiphopHipcio, Hipek – a Hippolit beceneve
hiper- pierwszy człon wyrazów złożonych
wskazujący
na
nadmiar
lub
ponadwymiarowość
czegoś
albo
wskazujący na wielkość lub wysoki
poziom czegoś – (gör.) hyper-, hiper-; túlzó,
túlságos, felül
hiperbola [1. zwrot stylistyczny polegający na
zamierzonej
przesadzie
w
opisie
przedmiotu lub zjawiska, np. morze
bezbrzeżne; 2. mat. krzywa płaska otwarta,
o dwóch oddalających się ramionach; 3.
krzywa stożkowa, będąca zbiorem
punktów takich, że wartość bezwzględna
różnicy odległości tych punktów od dwóch
punktów,
nazywanych
ogniskami
hiperboli, jest stała.] – (gör.) hiperbola,
(irodalom) nagyhatást, túlzást tartalmazó
hip
1998
-
Wersja 01 01 2017.
kifejezés;
(mennyiségtan)
kétágú
kúpmetszet, a sík azon pontjainak mértani
helye, amelyeknek két adott pontjától való
távolságának abszolút értékének különbsége
állandó [matematikában hiperbolának azokat
a kúpszeleteket nevezik, amelyek úgy jönnek
létre, hogy a kettős kúpot metsző sík mindkét
félkúpot metszi. A hiperbola úgy is
definiálható, hogy azon pontok halmaza,
melyeknek két rögzített ponttól (fókuszvagy gyújtópontoktól) való távolságának
különbsége állandó. A két definíció
azonosságának bizonyítását lásd a Dandelingömböknél.]
hiperbolicznie – hiperbolikusan; túlzóan
hiperboliczność – hiperbolikusság
hiperboliczny, -a, -e – (gör.) hiperbolikus; túlzó,
nagyító
hiperboloida [1. nieograniczona powierzchnia
utworzona przez obrót hiperboli dokoła
jej osi symetrii; 2. nieograniczona,
nierozwijalna powierzchnia drugiego
stopnia (kwadryka), powstała przez obrót
hiperboli wokół osi rzędnych
(hiperboloida jednopowłokowa) lub osi
odciętych (hiperboloida dwupowłokowa),
a także każda otrzymana z takiej przez
przekształcenie afiniczne przestrzeni.
Każda hiperboloida ma środek symetrii
oraz co najmniej trzy osie i trzy
płaszczyzny symetrii.] – (gör.→lat.)
hiperboloid, nem korlátos, végtelenbe nyúló
másodrendű felületek
 Hiperboloida
jednopowłokowa
–
powierzchnia drugiego stopnia otrzymana w
następujący sposób: daną hiperbolę H
obraca się dookoła jej osi symetrii L
równoległej do kierownic tej hiperboli,
uzyskując w ten sposób powierzchnię
obrotową
nazywaną
hiperboloidą
jednopowłokową
obrotową.
Obraz
hiperboloidy jednopowłokowej obrotowej w
powinowactwie
płaszczyznowym
prostokątnym f względem płaszczyzny P
zawierającej hiperbolę H jest hiperboloidą
jednopowłokową.
1999

Hiperboloida dwupowłokowa - powierzchnia
drugiego stopnia otrzymana w następujący
sposób: daną hiperbolę H obraca się dookoła
prostej L przechodzącej przez ogniska tej
hiperboli, uzyskując powierzchnię obrotową
nazywaną hiperboloidą dwupowłokową
obrotową:
obraz
hiperboloidy
dwupowłokowej
obrotowej
w
powinowactwie
płaszczyznowym
prostokątnym f względem płaszczyzny P
zawierającej hiperbolę H jest hiperboloidą
dwupowłokową.
Każda
hiperboloida
dwupowłokowa jest niespójna; rozpada się
na sumę dwóch zbiorów punktów
powstałych przez obrót odpowiednich gałęzi
hiperboli. Zbiory te nazywają się powłokami
hiperboloidy dwupowłokowej.
hiperboloidalny, -a, -e [mający kształt
hiperboloidy] – hiperboloidhiperborejczyk
[mieszkaniec
krajów
północnych] – az északi sarkkörön túl lakó
ember
Hiperborejczyk [1. według starożytnych Greków
- członek szlachetnego, mądrego ludu
żyjącego na urodzajnej ziemi dalekiej
północy; 2. przen. mieszkaniec dalekiej
północy] – messzi észak lakója
Hiperborejczycy [wedle przekonań starożytnych
- legendarny lud, który miał żyć na
dalekiej północy (aż za siedzibą
północnego
wiatru
Boreasza);
niewyjaśnione jest, w jakim stopniu
wyobrażeniom tym dał początek jakiś
historyczny
naród.
Kraj
-
Wersja 01 01 2017.
Hiperborejczyków, którzy mieli wieść
błogi, beztroski, idealny żywot, stawał się
w trakcie ewolucji mitu coraz bardziej
symbolem światła i szczęśliwości, do
którego niekiedy usuwał się Apollo.
Później umiejscawiano tam także utopijne
państwa.] – messzi észak lakói
hiperfagia (żarłoczność, zwiększony apetyt) –
hiperfágia [hyperphagia]; kórosan sok evés
hiperfunkcja [med. nadczynność] – (gör.+lat.)
hiperfunkció;
(orvosi)
szabályosnál
fokozottabb működés
hiperinflacja [skrajna forma inflacji] –
hiperinfláció
hiperinflacyjny, -a, -e – hiperinflációs
hiperglikemia, czyli wysoki poziom cukru we
krwi [zwiększone stężenie glukozy we krwi
spowodowane
nieprawidłowym
wydzielaniem insuliny] – hyperglykaemia,
hiperglikemia; a magas vércukorszint orvosi
neve (a vércukorszint emelkedése, illetve
magas
értéke)
[Akkor
beszélhetünk
hiperglikémiáról, ha az éhgyomorra és
étkezések előtt mért vércukorszint érték a 7
mmol/l fölött van, étkezések után 60-90
perccel pedig meghaladja a 9-10 mmol/l-es
értéket.]; a vércukorszint növekedése
hiperkrytyka [(hiper- + gr. kritikós ‘zdolny do
rozróżnienia, oceniający’) nadmierna
krytyka.] – (gör.) hiperkritika; túlzottan
szigorú bírálat; gáncsoskodás
hipermarket [wielobranżowy, samoobsługowy
sklep o bardzo dużej powierzchni] –
hipermarket [olyan kereskedelmi egység,
mely egyesíti a szupermarketet és az
áruházat. Általában 2500 – 3000 m²-es
eladótér fölött beszélünk hipermarketről. Ezt
a fajta „áruházat” a francia Carrefour találta
ki az 1960-as években. Magyarországon a
Tesco, az Auchan, a Spar (Interspar néven),
a Cora és a CBA működtet hipermarketet.]
hipermarketowy, -a, -e – hipermarkethipermedia [inform. dokumenty elektroniczne
zawierające informację dźwiękową lub
wizualną] – hipermédia [1. A multimédia
kiterjesztése a hipertextre. A hipermédiás
dokumentumok
olyan
hipertextek,
amelyekben nem csak szöveg, hanem hang,
kép, animáció stb..., a multimédiás
dokumentum bármilyen fajtája előfordulhat.
A linkek nem csak a szövegben, hanem más
információs felületen (például kép) is
előfordulhatnak. A World Wide Web oldalai
a legtöbbször hipermédia lapok. 2. szöveget,
képet és hangot egyaránt felhasználó
számítógépes alkalmazás]
hipermedialny, -a, -e – hipermédia-
2000
hipernowoczesny, -a, -e – (gör.+fr.) hipermodern;
túlzottan modern, a modernséget túlzásba
vivő; az újért meggondolás nélkül lelkesedő
hipernowoczesny budynek – hipermodern épület
hiperon [nietrwała cząstka elementarna o masie
większej od masy nukleonu, a mniejszej
od masy deuteronu] – (gör.) hiperon;
nukleonoknál nehezebb elemi részecske
hiperonim [wyraz o znaczeniu ogólnym, nazwa
klasy wyrazów wobec niego podrzędnych i
bardziej
szczegółowych,
zwanych
hiponimami,
np.
budowla
jest
hiperonimem pałacu, a pałac jest
hiponimem wyrazu budowla.] – hiperoníma
[pl. az iskola (ez hiperoníma), ennek
egyenértékű alárendeltjei (kohiponímái):
tanuló, félév, illetve taneszköz, amelyek
közül a maguk rendjén (az adott szavak
között) hiperoníma a taneszköz szó a
krétához képest, illetve a tanuló az elemista
fogalomhoz viszonyítva.]
hyperpepsinogenemia (choroba) –
(gör.)
hiperpepszinogenémia; a pepszin fokozott
termelése és a normális mértéknél nagyobb
mennyiségben lévő jelenléte
hiperpoprawnie – túlzottan pontosan
hiperpoprawność – túlzott v. eltúlzott pontosság
hiperpoprawny, -a, -e [przesadnie poprawny] – túlzottan pontos
hiperprodukcja [(ż) - gr - ekon. produkcja
przewyższająca popyt; nadprodukcja] –
túltermelés
hiperrealizm [kierunek w sztuce polegający na
skrajnie realistycznym przedstawianiu
rzeczywistości] – fotórealizmus;
hiperrealizmus (a görög hüper „felett” és a
latin realis: „valóságos” szóból) [a valóság
apró részleteit is hűen vagy akár felnagyítva
ábrázoló képzőművészeti irányzat. Az
elnevezés arra utal, hogy ennyire részletesen
a valóságban talán nem is lehet látni az
ábrázolt tárgyat.]
hiperrealistyczny, -a, -e – hiperrealista
hiperrealistycznie – hiperrealisztikusan
hiperrealista, hiperrealistka – hiperrealista; a
hiperrealizmus híve v. művelője (ffi/nő)
hypersensitivitas
– (gör.) hisperszenzitivitás
(hypersensitivitas)
[fokozott
mértékű
immunválasz miatt kialakuló állapot]
- Hypersensitivitas sinus arteriae carotidis
(omdlenie
wskutek
odruchu
wazodepresyjnego z zatoki szyjnej i odmiana
mózgowa nadwrażliwości odruchowej zatoki
szyjnej).
hipersoniczny, -a, -e [mający prędkość
naddźwiękową] – (gör.+lat.) hiperszónikus;
a hang sebességét öt-hétszeresen meghaladó
sebességű repülő
-
Wersja 01 01 2017.
hipersoniczny samolot – hiperszónikus repülőgép
hipersten [minerał, główny składnik niektórych
skał magmowych] – hipersztén [a
láncszilikátok között a piroxéncsoport
leggyakoribb
tagja,
magnézium
és
vastartalmú
szilikátásvány.
Rombos
kristályai
gyakoriak
a
vastartalmú
meteoritokban ensztatit és ferroszilit
társaságában. Változata a bronzit, melyben a
vasoxid- (FeO) tartalom nem haladja meg a
15%-ot. A bronzitot ékszerkőnek is
felhasználják, mert jól csiszolható és
véshető. Az ensztatit és a bronzit a
hipersztén izomorfjának tekinthető. A
hipersztén archaikus elnevezése: paulinit.]
hipertekst [sposób organizacji informacji w
tekście komputerowym, polegający na
zastosowaniu wyróżnionych odsyłaczy,
które
automatycznie
przenoszą
użytkownika do innych informacji; też:
tekst zorganizowany w ten sposób] – (ang.)
hypertext; hipertext [1. Olyan szöveges
dokumentum, amely úgynevezett linkeket,
más (hipertext) dokumentumokra mutató
kapcsolódási helyeket tartalmaz. Ezáltal több
dokumentum egybefűzhető, és olyan érzetet
kelt, mintha egyetlen szöveget olvasnánk. A
linkek
segítségével
hierarchikusan
rendezhetjük a szöveget (képeket). A
hipertext szerkezete nem felel meg minden
dokumentum elvárásának, hiszen például egy
regényt sorfolytonosan kell olvasnunk ahhoz,
hogy a történetet követni tudjuk. A hipertext
főbb alkalmazási területei a szótárak,
referencia kézikönyvek, illetve lexikonok. A
hipertext kifejezést (és a szerkezetet)
eredetileg Ted Nelson ötlötte ki még 1965ben. Előrevetítette a Xanadu, azaz egy
globális hipertextes rendszer létrejöttét,
amelyhez
a
felhasználók
majd
dokumentumokat csatolnak. Egy cég el is
kezdte ennek megvalósítását, de 1992-ben
leállt a fejlesztéssel. Ugyanabban az évben
azonban a CERN megjelentette a World
Wide Web hálózatot létrehozó szoftverét. 2.
A hierarchikus információszervezés mellett a
másik lehetőség az információszervezésre az
információk olyan szervezése, amely az
egymásra való utalásokon, hivatkozásokon
alapul. Erre is van példa az írott médiákban:
a
lexikonokban
szereplő
ún.
kereszthivatkozások (jelölése ->, jelentése:
lásd). Ez a megoldás már rugalmassá teszi az
információk közötti kapcsolatok szervezését,
de a hagyományos írott anyagokban
használata kényelmetlen: a lapokat ide-oda
kell forgatni, ott a hivatkozott részt
megkeresni, elolvasni, majd visszatérve az
eredeti helyre az olvasást folytatni… Ezen
okok miatt ez a hálós, egymásra hivatkozó
2001
(mutató) módszer csak a számítógépes
dokumentumkezelés megjelenésével vált a
gyakorlatban kényelmesen használhatóvá, és
az ilyen módon kialakított szövegeket
hipertextnek hívjuk. 3. hiperszöveg (angolos
írásmóddal: hipertext vagy hypertext) egy
nemlineáris, sokközpontú (heterarchikus),
digitális közegben hálózatosan épülő, nyitott
vagy zárt (szöveg)rendszer. A hiperszöveg
kiterjesztése a hipermédia, amikor a szöveg
például audiovizuális és egyéb elemekkel,
objektumokkal
bővül.
4.
olyan
(számítógépes) szöveg, melynek egyes
pontjairól mutatók vannak a szöveg más
pontjaira vagy más szövegekre; a felhasználó
ezeket a mutatókat követve tetszőleges
sorrendben haladhat az olvasással; 5. Szó
szerinti fordítása „szövegen felüli”, több
mint a szöveg. A hyperszövegek illetve
hyperkönyvek olyan szövegek, amelyek a
számítógépen működnek, és amelyeket
interaktív módon is felhasználhatunk. Ha az
egérrel ráklikkelünk egy fogalomra, akkor
ezáltal előhívhatjuk a fogalomhoz tartozó
háttérinformációkat, vagy többet időzhetünk
a szöveg egy részénél, ahol az érintett
fogalomról részletesebben olvashatunk. Még
további multimédia elemek, mint pl. a képek
vagy hangok is képesek a szöveg értelmét
kiemelni (hangsúlyozni). A szöveg ezáltal
sokkal több információt képes szolgáltatni,
így hypertext-té válik. 6. Szöveges
adatállomány
adatszervezésének
olyan
módja, ahol az információ szerkezete lehet
strukturált (tartalomjegyzék vagy szószedet
alapján kereshetünk), illetve asszociációk
révén összekapcsolt (kiemelt szövegre
kattintva újabb összefüggései és szintjei
nyílnak meg az információknak). 7. olyan
szoftver, illetve alkalmazás, amely szöveges
információk közötti logikai kapcsolatok
révén lehetővé teszi azok különböző
sorrendû olvasását]
hipertekst [1. sposób organizacji informacji w
tekście komputerowym, polegający na
zastosowaniu wyróżnionych odsyłaczy,
które
automatycznie
przenoszą
użytkownika do innych informacji; też:
tekst zorganizowany w ten sposób; 2.
organizacja
danych
w
postaci
niezależnych
leksji
połączonych
hiperłączami.
Hipertekst
cechuje
nielinearność i niestrukturalność układu
leksji. Oznacza to, że nie ma z góry
zdefiniowanej kolejności czytania leksji, a
nawigacja między nimi zależy wyłącznie
od użytkownika] – hipertext [A szorosabb
értelemben vett hiperszöveg (angolos
írásmóddal: hipertext vagy hypertext) egy
nemlineáris, sokközpontú (heterarchikus),
-
Wersja 01 01 2017.
digitális közegben hálózatosan épülő, nyitott
vagy zárt (szöveg)rendszer. A hiperszöveg
kiterjesztése a hipermédia, amikor a szöveg
például audiovizuális és egyéb elemekkel,
objektumokkal bővül.]
hipertekstowy, -a, -e – hipertexthipertermia [stan podwyższonej temperatury
ciała (powyżej 41 stopni Celsujsza), który
wymaga podjęcia kroków ochładzających
organizm, w przeciwnym wypadku grozi
uszkodzeniem mózgu lub nawet śmiercią]
– hipertermia, hypertermia; a szervezet
hőmérsékletének nagyfokú felemelkedése a
fizikai hőszabályozás csődje miatt
hipertonia [med. nadciśnienie tętnicze krwi;
zwiększone napięcie (np. mięśni)] – (gör.)
hipertónia; (orvosi) magas vérnyomás
hipertrofia [1. zwiększenie wymiarów jakiegoś
narządu w toku ewolucji lub w rozwoju
osobniczym; 2. zob. przerost w zn. 2.;
3. «zwiększenie się czegokolwiek do
nadmiernie wielkich rozmiarów] – (gör.)
hipertrófia,
túltengés,
kóros
megnagyobbodás
hipertroficznie – hipertrófikusan
hipertroficzny, -a, -e – hipertrófikus
hiperwentylacja [autonomicza lub kontrolowana
zwiększona
wentylacja
płuc]
–
hiperventiláció (hyperventilatio), a légcsere
felgyorsulása, fokozódása akaratlagosan
vagy reflexes úton
hiperwitaminoza
[choroba
wywołana
nadmiarem witamin w organizmie] –
(gör.→lat.) hipervitaminózis; a szervezet
túlságos vitaminellátottságából fakadó kóros
állapot
hipiczny, -a, -e, hippiczny, -a, -e – lovas-, lóhipika, hippika [jeździectwo] – lovaglás; lovászat,
lóismeret
hipis,
hippis,
hippie
[wym.
hipi]
[1. przedstawiciel powstałego w latach
sześćdziesiątych XX w. masowego,
pacyfistycznego ruchu młodzieży; 2. pot.
osoba ubierająca się jak przedstawiciel
tego ruchu]; hipiska, hippiska – hippi
(ffi/nő)
hipisowski, hippisowski, -a, -ie – hippi
Hipnos (gr. Ὕπνος) [1. to grecki bóg snu, syn
Nyks i Erebu, brat bliźniak Tanatosa,
ojciec Morfeusza 2. w mitologii greckiej
bóg snu. Jego imię oznacza dosłownie:
"Sen". Syn Nyks i Erebu. Był bliźniaczym
bratem Tanatosa ("Śmierci"), a także
ojcem Morfeusza, Ikelosa (Fobetora) oraz
Fantasosa. Według mitu pomógł Herze
uśpić Zeusa. Mieszkał pod grecką wyspą,
w ciemnej grocie, przez którą przepływała
Leta - rzeka zapomnienia. Wejście do
2002
groty Hypnosa porośnięte było makami
oraz innymi hipnagogicznymi roślinami.
Endymion, pasterz obdarzony przez
Zeusa wieczną młodością, urodą i zarazem
wiecznym snem otrzymał od Hypnosa dar
snu z otwartymi oczyma, by mógł wiecznie
wpatrywać się w swą ukochaną Selenę.
Pewne źródła podają jednak, że to sam
Hypnos zakochał się w młodym pasterzu
Endymionie i pozwolił mu spać z
otwartymi oczyma, by sam mógł
podziwiać urodę ukochanego młodzieńca.]
– (gör.) Hipnosz; alvás; az álom
megszemélyesítője, az Éjszaka (Nyx) fia, a
Halál (Thanatosz) ikertestvére a görög
mitológiában [az Álom és Thanatosz a Halál
a görög mitológiában ikertestvérek, az Éj
istennőjének fiai. Alvilági palotájuk a
sötétség barlangja, ahová soha egyetlen
fénysugár sem téved. Hüpnosz, az alvás
megszemélyesítője a római mitológiában
Somnusként jelenik meg.]
hipnotyczny, -a, -e – (gör.) hipnotikus;
hipnózisban történő; hipnózist idéző
hipnotyzacja [wprowadzenie w stan hipnozy,
oddziaływanie
przez
hipnozę]
–
hipnotizálás, delejes altatás, igézés
hipnotyzer [człowiek mogący wprowadzić kogoś
w stan hipnozy, usypiający kogoś sugestią;
magnetyzer (przestarzale)] – (gör.→fr.)
hipnotizőr; hipnotizáló v. erre képes személy
hipnotyka – (gör.) hipnotika; altatószerek, melyek
az ideges álmatlanság ellen jók
hipnotyzerka [kobieta wprowadzająca kogoś w
stan hipnozy, usypiająca kogoś sugestią;
magnetyzerka (przestarzale)] – hipnotizőr
nő
hipnotyzerski, -a, -e [dotyczący hipnotyzera lub
hipnotyzerki
(np.
zdolności
hipnotyzerskie, seans hipnotyzerski)] –
hipnotizőrhipnotyzm
[1. wiedza
o
hipnozie;
2. wprowadzenie w stan hipnozy] –
hipnotizmus; az az ismeret, mely a hipnozis
tüneményeivel foglalkozik
hipnotyzować [1. wprowadzać w stan hipnozy;
2. wywierać na kimś bardzo silne
wrażenie, przykuwać czyjąś uwagę –
(gör.→fr.) hipnotizálni; hipnózisba ejteni;
(átv.) elbűvölni, megigézni; ellenállhatatlan
hatással lenni
hipnoza [stan podobny do snu, wywołany
sztucznie przez sugestywne oddziaływanie
na drugą osobę] – (gör.) hipnózis
(elaltatás); [1. az öntudat és az önálló akarat
részleges v. teljes hiányával járó állapot,
amelyben az alvó személy az ezt kiváltó
személy (médium) akaratának van alávetve;
ezen állapot előidézése; 2. a hipnozis
-
Wersja 01 01 2017.
idegzetünknek oly szervi állapota, amely az
ébrenlét és az álom közt áll, amennyiben bir
az egyik és a másik állapotból is egy-egy
vonással, anélkül, hogy ezekkel azonos
lenne. 3. Olyan állapot, amelyben a személy
(a hipnotizált) egy másik személy (a
hipnotizõr) szuggesztióit hajtja végre, és
megváltozik észlelése, emlékezete és
akaratlagos cselekedetei.]
hipo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
oznaczający: pod, poniżej, poniżej normy]
– (gör.) hipo-; hypo-; kelleténél kisebb, alul,
alatt
hipo [hippo-, hipp-] – (gör.) hippo-, hipp-; lóhipocentrum [miejsce pod powierzchnią Ziemi, z
którego rozchodzą się fale sejsmiczne»] –
(gör.+lat.) hipocentrum; a földrengés fészke;
az a pont a földkéreg mélyében, ahonnan a
földrengés kiindul [gör. hypo "alsó", lat.
centrum "középpont" - az a pontot a Föld
mélyében, ahol a kőzet törése vagy a
kőzettestek egymáshoz képest történő
elmozdulása megindul, mélysége néhány
km-től egészen 750 km-ig terjedhet.]
hipochondria [chorobliwa i przesadna obawa o
własne zdrowie] – (gör.) hypochondria,
hipochondria, hipokondria; 1. beteges
lelkiállpot, amelyben a beteg állandóan az
egészségét és életét félti v. meglevő
betegségének
súlyosságát
eltúlozza;
kedélybetegség, búskomorság, lehangoltság;
2. a neuraszténiának az az alakja, amidőn a
beteg saját magán a legkülönbözőbb
betegségeket véli fölismerni, holott ezek
csak szubjektiv érzések és ezeknek objektiv
szervi elváltozás nem felel meg. Régebben
önálló betegségnek tartották.
hipochondryczka – hipohonder nő
hipochondryczny, -a, -e – hipochondrikus,
helangolt
hipochondryk [cierpiący na hipochondrię, chory
z urojenia, uskarża się na choroby,
których nie ma; tetryk, śledziennik] –
(gör.)
hipohonder,
képzelt
beteg;
hipochondriában szenvedő beteg
hipoderma [gr. hipo - pod + derma - skóra] [1. bot.
warstwa żywych komórek znajdująca się
pod skórą liści i łodyg; 2. warstwa żywych
komórek znajdująca się pod skórą liści i
łodyg roślin wyższych] – (növ.) hipoderma;
albőr, bőrbéllés, bőralja
hipodrom [1. teren przeznaczony do pokazów
lub wyścigów konnych; 2. w starożytnej
Grecji i Bizancjum: tor wyścigowy
przeznaczony dla koni i rydwanów] –
(gör.) hippodrom, lóversenypálya, lovarda
(rendszerint bérelhető lovakkal); cirkusz;
lófuttatás, a görögöknél és a rómaiaknál
versenytér
2003
hipofunkcja [stan zmniejszonej czynności
gruczołów] – (gör.+lat.) hipofunkció; a
szabályosnál csökkentebb működés
hipogeum [hipogeum staroż. podziemna część
budynku, piwnice; podziemne galerie
staroż. amfiteatru; staroż. katakumby.] –
(gör. hypogeion) hipogeum; föld alatti
boltozatos helyiség, különösen ísrbolt
hipoglikemia (inaczej niedocukrzenie) (łac.
hypoglycaemia) [stan, w którym ilość
glukozy we krwi (poza żyłą wrotną) spada
poniżej
55 mg/dl
(3,0 mmol/l).
Pełnoobjawowa hipoglikemia występuje
zwykle przy stężeniu poniżej 2,2 mmol/l
(40 mg/dl) jednak pierwsze objawy
rozpoczynają się zazwyczaj przy stężeniu
poniżej 2,8 mmol/l (50 mg/dl), a u
cukrzyków
nawet
przy
wyższych
wartościach. Hipoglikemia może być
przyczyną śmierci.] – hipoglikémia; a
vércukorszint csökkenése, illetve alacsony
értéke [Hipoglikémiának azt az állapotot
nevezzük, amikor a vércukorszint a normális
érték alsó határa alatt van (3,0 mmol/l alatti
érték). Többnyire cukorbetegnél fordul elő,
de egyébként egészséges embernél is
jelentkezhet.]
hipokalcemia [obniżenie poniżej normy stężenia
wapnia w surowicy krwi objawiające się
napadami tężczyczki czyli bolesnymi
kurczami mięśni] – hypocalcaemia [a vér
kalciumszintjének a normális érték alá
csökkenése]
Hipokrates z Kos (gr. Ἱπποκράτης; ur. ok. 460
p.n.e. na wyspie Kos, zm. ok. 370 p.n.e. w
Larysie)
[lekarz
grecki,
jeden
z
najwybitniejszych
prekursorów
współczesnej
medycyny,
obdarzony
przydomkiem "ojca medycyny".] Hippokratész / görögül Ιπποκράτης, latinul
Hippocrates / (Kosz, i. e. 460 – Larissza, i. e.
375) [görög orvos, a kosz-i orvosi iskola
vezetője,
természettudományi
író.
Névrokona
a
khioszi
Hippokratész,
matematikus.]
hipokryta [człowiek, który nie mówi prawdy,
jest dwulicowy i fałszywy; obłudnik,
kłamca, faryzeusz], hipokrytka – (gör.)
hipokrita, képmutató, álszent, szenteskedő,
szemforgató (ffi/nő)
hipokryzja [obłuda, dwulicowość, nieszczerość] –
(gör.) hipokrízis, képmutatás, tettés, ámítás,
álszenteskedés, szemforgatás; alakoskodás
Hipolit [arcybiskup gnieźnieński; bożek w
mitologii greckiej, imię pochodzenia
greckiego; święty katolicki] – Hippolit
[görög → latin eredetű férfinév, jelentése:
lovász. Női párja: Hippolita.]
-
Wersja 01 01 2017.
hipolog, hippolog [specjalista w dziedzinie
hipologii] – hippologus
hipologia [nauka o koniu domowym] – (gör.)
hippologia; lóismerettan
hipologiczny, -a, -e [przymiotnik od: hipologia] –
hippologus
hipophysys, hypophysis (gruczoł) – hipophysys,
hipofízis;
agyalapi
mirígy,
mely
hormontermelő funkciókat lát el.
hipopotam [duże zwierzę roślinożerne o
niezgrabnym, walcowatym ciele, żyjące w
Afryce] – (gör.) hippopotamus; víziló
Hipopotam nilowy (Hippopotamus amphibius), z
greckiego ‘ιπποπόταμος (hippopotamos,
hippos znaczy "koń", potamos znaczy
"rzeka") [gatunek dużego, przeważnie
roślinożernego ssaka, należącego do
rodziny
hipopotamowatych
(Hippopotamidae), w obrębie której
wyróżnia się dwa współcześnie żyjące
gatunki (drugim jest dużo mniejszy
hipopotam karłowaty). Hipopotam nilowy
jest jedynym żyjącym przedstawicielem
rodzaju Hippopotamus.] – nílusi víziló,
Hippopotamus amphibius (Linnaeus, 1758)
[egy nagyméretű, Afrikában élő, növényevő
emlős]
Pięć podgatunków zostało opisanych na
podstawie różnic morfologicznych w budowie
czaszki oraz rozmieszczenia geograficznego:
 H. a. amphibius – podgatunek nominalny,
którego zasięg występowania rozciągał się od
Egiptu - gdzie wyginął, został zepchnięty z
doliny Nilu - do Tanzanii i Mozambiku.
 H. a. kiboko – Róg Afryki, Kenia i Somalia.
Kiboko w języku suahili znaczy hipopotam.
Miał szersze nozdrza i bardziej wklęsły
obszar międzyoczodołowy.
 H. a. capensis – od Zambii do RPA. Ma
najbardziej
spłaszczoną
wszystkich podgatunków.
czaszkę
ze
 H. a. tschadensis – Zachodnia Afryka, Czad
jak wskazuje nazwa łacińska. Nieco krótszy i
szerszy pysk, z widocznymi oczodołami.
 H. a. constrictus – Angola, południowa
Demokratyczna
Republika
Konga
i
Namibia. Nazwany ze względu na
przedoczodołowe przewężenie.
2004
hipostatyczny, -a, -e – hiposztazált, hiposztatikus
hipostaza
[1. filoz.
Uprzedmiotowienie;
2. usamodzielniony atrybut Boga, zbliżony
do personifikacji abstrakcyjnych cech
bóstwa; 3. w teologii katolickiej: termin
używany na oznaczenie trzech osób
boskich jako odrębnych, choć wzajemnie
zależnych podmiotów; 4. nieprzejawianie
się cechy uwarunkowanej przez określony
gen wskutek tłumiącego działania genu z
innej pary; 5. zatrzymanie lub zwolnienie
przepływu krwi w żyłach] – (gör.)
HYPOSTASIS; hyposztázis v. hiposztázis (a
görög ὑπόστασις az alap, megalapozás
szóból ered) [1. filozófiai kifejezés, mely
eredetileg konkrét valóságot, lényeget
jelentett, a teológiában pedig isteni személyt;
2. azt az megszilárdult alakot vagy
megtestesülést jelenti, amely egy olyan szó
(szakszó) mögött van, amely egy név és egy
ismert mennyiség között fennálló viszony
leírására
szolgál,
kulturális
megszemélyesítésként (azaz egy egyed vagy
minőség
megszemélyesítő
eltárgyasiasításával). A vallástörténetben egy
isteni lény (elgondolt istenség), aki egy
magasabb istenség tulajdonságának vagy
tevékenységének
megszemélyesítése;
a
szentháromság-tanban ezt a görög kifejezést
használják a személyre, megkülönböztetve a
lénytől (három személy, egy lény). (Forrás:
wissen.de.). 3. Lényeg, alapvető valóság,
önmagában és önmagáért megálló dolog; a
szentháromságtanban nagy szerephez jutott
fogalom.]
hipostecznie – jelzálogképpen, telekkönyvileg
hipostecznie zobezpieczony –
jelzálogilag
biztosított
hipoteczny, -a, -e – 1. telekkönyvi-; jelzálog-,
jelzálogos; 2. hipotetikus, feltételezett,
feltevésen alapuló, állítólagos
hipoteczny dług – jelzálogos tartozás
hipoteka [1. zabezpieczenie roszczeń pieniężnych
na nieruchomości; 2. księgi wieczyste;
3. biuro
notarialne,
w
którym
dokonywane
są
wpisy
do
ksiąg
wieczystych; też: budynek, pomieszczenie,
w którym znajduje się takie biuro] – (gör.)
hipotéka; (zastaw)
jelzálog; ingatlan
elzálogosítása a hitelező jogának a
telekkönyvbe
való
bejegyzésével;
jelzáloggal terhelt ingatlan; telekkönyv;
(biuro) telekkönyvi hivatal, földhivatal
hipotekować [wpisywać do ksiąg hipotecznych»]
– jelzálogkölcsönt felvenni; telekkönyvet
vezetni v. kezelni
hipotekowanie – jelzálogolás, telekkönyvezés
hipotermia 1. stan obniżonej temperatury ciała
spowodowany nadmierną utratą ciepła;
-
Wersja 01 01 2017.
2. oziębienie
ciała
pacjenta
do
temperatury poniżej 30°C w celu
zwolnienia procesów przemiany materii –
(gör.) hipotermia, lehűlés [A test vagy
olykor egy testrész hőmérsékletének a
normális érték alá esése. Szív és agyműtétek
során mesterségesen idézik elő a sebészek,
azért, hogy csökkentsék a szervezet
oxigénigényét a műtét alatt.]
hipotermicznie – lehűtve
hipotermiczny, -a, -e – lehűléses
hipotetycznie – hipotetikusan; feltételezhetően
hipotetyczność – feltételezés
hipotetyczny, -a, -e [oparty na hipotezie,
przypuszczalny, niepewny] – (gör.)
hipotetikus,
feltételezett, feltételezhető,
hipoteza [gr. hypóthesis 'przypuszczenie';
1. założenie
oparte
na
prawdopodobieństwie,
wymagające
sprawdzenia;
2. jakikolwiek
sąd
niezupełnie pewny; 3. (tymczasowe)
przypuszczenie, mające ułatwić (naukowe)
wyjaśnienie zjawiska; domysł; założenie
oparte na prawdopodobieństwie a
wymagające sprawdzenia.] – (gör.)
hipotézis, feltevés; csak részben igazolt
tételekre alapuló; a kutatást előrelendítő
tudományos
feltevés vmely jelenség
megmagyarázására
hipoteza błedna – téves feltevés v. hipotézis
hipoteza
dopaminowa
[schizofrenia
jest
wynikiem
nadmiernej
aktywności
dopaminy w niektórych obszarach
synaptycznych.]
–
dopaminhipotézis
[dopamine hypothesis] [Az a hipotézis,
amely szerint a szkizofrénia a dopamin nevû
neurotranszmitter többletéhez kötődik; a
szkizofrének vagy túl sok dopamint
termelnek, vagy az az enzim károsodott,
amely a dopamint noradrenalinná bontja le.]
hipoteza frustracji-agresji (uczeni z Yale).
[Zakłada ona, że frustracja (frustracja to
stan,
który
jest
następstwem
udaremnienia
osiągnięcia
celu)
zawsze prowadzi do agresji a agresja
zawsze jest skutkiem frustracji. Późniejsze
badania dowiodły jednak, że frustracja
może
wywoływać
zachowania
nie
agresywne, natomiast przyczyną agresji
nie zawsze jest frustracja.] – frusztrációagresszió hipotézis [frustration-agression
hypothesis] [Az a hipotézis, miszerint a
frusztráció
(a
célirányos
erõfeszítés
megakadályozása) agresszív drive-ot hoz
létre, amely viszont agresszív viselkedést
motivál.]
Hipoteza Gai [została wysunięta w 1987r. przez
Jamesa
Lovelocka,
brytyjskiego
2005
pracownika NASA; Zasugerował on, że
wszystkie istoty żyjące na Ziemi działają
wspólnie, aby zachować na naszej planecie
optymalne warunki do życia. Ziemia ma
zdolność
reagowania
na
zmiany
panujących warunków, dostosowuje się do
nich tak, by nadal mogło się rozwijać
życie. Lovelock nazwał ten system Gaja,
od imienia greckiej bogini uosabiającej
Matkę Ziemię.] – Gaia-elmélet [lényege,
hogy a Föld bolygó összes élő és élettelen
része egy szorosan összefüggő rendszert
alkot, amely rendszer homeosztatikus
működésű,
azaz
képes
fenntartani
létezésének feltételeit.]
hipoteza możliwa do udowodnienia –
bizonyítható hipotézis
hipoteza naukowa – tudományos feltevés
hipoteza niesłuszna – helytelen feltevés
hipoteza prawidłowa – helyes, jogos feltevés v.
hipotézis
hipoteza robocza – (bölcs) munkahipotézis
hipoteza słuszna – helytálló hipotézis
hipotonia [1. obniżenie ciśnienia tętniczego;
hipotensja; 2. zmniejszenie napięcia
mięśni szkieletowych] – (gör.) hipotónia
(hypotonia);
(med.)
hipotónia;
alacsonyvérnyomás-betegség;
izomtónus
gyengeség
Hippi look – Hippi look [Az előző évszázad
hatvanas éveiben zajlott hippi mozgalomra
jellemző megjelenés. (A mozgalom mottója
ez volt Make love, not war! = Szeretkezz, ne
háborúzz!). Etnikai inspiráció alapján
kialakított tarka ruházat.]
hippisowska moda [Niekonwencjonalne, barwne
stroje dzieci-kwiatów pojawiły się w USA
w połowie lat 60: dżinsy ozdobione
kwiatowymi aplikacjami, kolorowe hafty,
szydełkowe
dzierganki,
kwieciste
spódnice, falbanki, elementy folkloru ze
wszystkich krajów – od czap Eskimosów i
rosyjskich papach, przez indiańskie
poncza, indyjskie tuniki aż do afgańskich
kaftanów. Od pół wieku hippie look wraca
w coraz to innej wersji. Końcówka
pierwszej dekady XXI wieku to znowu
-
Wersja 01 01 2017.
czas dżinsów, tunik, egzotycznej biżuterii,
kwiecistych długich spódnic, ażurowych
kamizelek.] – hippi divat
hipsograf [miernik poziomu z urządzeniem do
samoczynnego zapisu poziomu w funkcji
częstotliwości; poziomopis] – szintíró
hipsometria [dział geodezji zajmujący się
pomiarami
wysokości
terenu
i
przedstawianiem wyników tych pomiarów
m.in. w postaci map] – hipszometria;
magasságmérés
hipsometrycznie – vminek magasságmérésen
alapuló volta
hipsometryczny, -a, -e [przymiotnik od:
hipsometria]
–
hipszométeres,
magasságmérési
Hiram * Hyram – Hírám
Hirek – a Hieronim beceneve
his [muz. dźwięk h podwyższony o pół tonu] –
(ném.) hisz; (zene) a H-hangnak egy
félhanggal való felemeléséből származó
hang
hisować, hysować [podnosić coś za pomocą liny i
krążka stałego, zwykle stawiać żagle] –
felállítani a vitorlát
histamina [organiczny związek chemiczny,
heterocykliczna amina będąca pochodną
imidazolu.
Histamina
występuje
naturalnie w organizmie ludzkim, pełni
funkcję mediatora procesów zapalnych,
neuroprzekaźnika
oraz
pobudza
wydzielanie kwasu żołądkowego] –
hisztamin
[biogén
amin
(ammóniaszármazék) a kis verőereket és
hajszálereket, csökkenti a vérnyomást,
összehúzza a hörgőizomzatot, asztmás
rohamot
provokálva és fokozza a
gyomorsavtermelést]
histereza [fiz. zjawisko polegające na tym, że
zmiany parametrów charakteryzujących
stan układu lub jego właściwości zależą od
stanów poprzedzających dany stan] –
(gör.) hiszterézis; vmely fizikai értéknek a
kiinduló fizikai jelenség értékétől való
elmaradása
histerezowy, -a, -e – hiszterézises
histeria [1. nerwica objawiająca się m.in.
nadmierną emocjonalnością; 2. bardzo
gwałtowna
i
przesadna
reakcja
2006
uczuciowa; 3. atmosfera podniecenia,
niepewności i lęku] – (gör.) hisztéria;
(orvosi)
ingerlékenységben,
túlérzékenységben, az önuralom hiányában
megnyilvánuló
idegrendszerbeli
megbetegedés [nagyfokú ingerlékenységgel,
az érzelmi és ösztönélet befolyásolta
megnyilvánulások előtérbe kerülésével,
görcsökkel és rángatódzásokkal járó,
rohamokban
fellépő
idegrendszeri
megbetegedés,
amely
funkcionális
zavarokhozc(pl. bénultság, vakság) is
vezethet];
(átv.)
nagymértékű
fegyelmezetlen idegesség, az önuralom
hiánya; (állat) hiszteria, anyaméh
histeryczka [1. kobieta cierpiąca na histerię;
2. kobieta przesadnie wrażliwa, skłonna
do gwałtownych wybuchów] – hisztérikus,
idegbeteg nő
histerycznie – hisztériásan
histeryczny, -a, -e – (gör.) hisztérikus, hisztériás,
ideges; (orvosi) hisztériában szenvedő, (átv.)
ingerlékeny, önuralmat nem ismerő
histeryk [(1.1) mężczyzna cierpiący na histerię;
taki, który ma ataki histerii; (1.2) pot.
mężczyzna reagujący zbyt gwałtownie lub
taki, który jest przesadnie wrażliwy] –
hisztérikus, idegbeteg férfi
histeryzować [wpadać w histerię, zachowywać
się w sposób histeryczny] – (gör.)
hisztériázni, hisztizni; hisztériás jeleneteket
rendezni
histochemia [nauka z pogranicza histologii i
chemii] – hisztokémia; a szövettanból és a
kémiából kialakult új tudományág, amely
kémiai eljárásokkal, szövetmetszeteken
vizsgálja a mikroszkopikus szerkezeteket, a
sejt- és szövetalkotó vegyületeket, ezek
eloszlását és szerepét
histochemiczny, -a, -e – hisztokémiahistogram [wykres liczby powtórzeń pokazujący
ile razy w pewnym zbiorze wartości (na
przykład wyników pomiaru) powtarza się
dana liczba] – hisztogram; (térinformatika)
A hisztogram a frekvenciaeloszlás grafikai
ábrázolása, ahol az érintkező függőleges
oszlopok szélességei arányosak a változó
osztályszélességeivel,
az
oszlopok
magassága pedig arányos az osztály
frekvenciájával.
Diagram,
mely
a
tanulmányozott
attribútum
egyes
folyamatosan
meghatározott
méretű
osztályába eső minták számát mutatja.
(fényképezés) A kép fénysűrűség eloszlást
ábrázoló grafikon (a sötét és világos
képpontok eloszlásának ábrázolásával). Ezt
az adatot az expozíciós idő megítéléséhez
lehet felhasználni.
-
Wersja 01 01 2017.
histolog [specjalista w dziedzinie histologii] –
hisztológus
histologia [nauka badająca czynności, rozwój i
budowę tkanek ludzkich i zwierzęcych] –
(gör.) hisztológia (histologia); szövettan, a
testszövetek tana; a test szöveteinek
szerkezetével foglalkozó orvosi tudományág
histologicznie – szövettanilag
histologiczny, -a, -e – szövettani
histologiczna budowa ciała – a test szövettani
alkata v. felépítése
histopatologia [dział patologii zajmujący się
zmianami chorobowymi w tkankach i
komórkach]
–
hisztopatológia
(histopathologia), szövetkórtan
histopatologiczny, -a, -e – hisztopatológiai
hstopatologicznie – hisztopatológiailag
histopatolog – hisztopatológus
historia (hist.) [1. zespół wiedzy o przeszłości.
Humanistyczna i społeczna dziedzina
nauki zajmująca się dochodzeniem do
wiedzy o zdarzeniach minionych na
podstawie a) świadectw bezpośrednich, b)
źródeł pisanych lub c) wyników badań
nauk pomocniczych historii. Wynikiem
badań historycznych jest opis dziejów
(historiografia). Przedmiotem badań jest z
reguły historia człowieka i cywilizacji
ludzkiej. 2. nauka, która zajmuje się
badaniem przeszłości. Humanistyczna i
społeczna dziedzina nauki zajmująca się
dochodzeniem do wiedzy o zdarzeniach
minionych od czasów wynalezienia pisma
(wcześniejszymi wydarzeniami zajmuje się
prahistoria) na podstawie świadectw
bezpośrednich, źródeł pisanych lub
wyników badań nauk pomocniczych
historii. Wynikiem badań historycznych
jest
opis
dziejów
(historiografia).
Przedmiotem badań jest z reguły historia
człowieka i cywilizacji ludzkiej] – (lat.)
história; történet, (nauka dziejów) történelem
(tört.) (a történelem a múltbeli események
összessége.);
történetírás,
történelemtudomány;
történelemkönyv,
történeti mű (zdarzenie) történet, história,
elbeszélés, mese; regény; dolog, ügy, jelenet,
eset; (w szkole) történelem, töri
 historia starożytna (starożytność) [czasy
do roku 476, czyli upadku Imperium
Rzymskiego. Odróżnia się w niej przede
wszystkim badania nad starożytnym
Egiptem, nad kulturami Bliskiego
Wschodu, nad starożytną Grecją i nad
Imperium Rzymskim.] – (hist.) ókori
történelem; az ókor története
 historia średniowieczna (średniowiecze)
[czasy od starożytności do przełomu
2007
XIV i XV wieku, czyli wynalezienia
druku przez Gutenberga (1440) i
odkrycia Ameryki (1492) dla zachodniej
części Europy, a dla wschodniej części
kontynentu – zdobycia Konstantynopola
przez Turków 1453. Średniowiecze
dzieli się na wczesne średniowiecze (do
V-XII wieku), klasyczne (XII – XIV
wiek) i późne (wieki XIV-XV). Istnieje
pogląd głównie wśród niektórych
historyków francuskich, że podział ten
jest cywilizacyjnie sztuczny i należałoby
okres średniowiecza rozciągnąć aż do
oświecenia.] – a középkor története
 historia nowożytna (nowożytność) [w
części Europy dzieli się na czasy od
średniowiecza do przełomu XVIII-XIX
wieku, czyli do Wielkiej Rewolucji
Francuskiej (1789) lub do końca
kongresu wiedeńskiego (1815). W Polsce
przyjęło się liczyć do trzeciego rozbioru
Rzeczypospolitej (1795) lub do Wiosny
Ludów (1848). Część badaczy
przyjmuje, że właściwą cezurą była
dopiero I wojna światowa. Szkoła
anglosaska ciągnie czasy nowożytne do
dziś. ] – újkori történelem; az újkor
története
 historia najnowsza [od nowożytności do
dziś] – a legújabb kor története
historia architektury – az építészet története
historia chrześcijaństwa [to okres historii
obejmujący czas od narodzin Jezusa
Chrystusa (początek rozwoju religii
chrześcijańskiej) aż do dziś. Badaniem
tego okresu w sposób naukowy zajmuje
się Historia Kościoła jako gałąź teologii.] –
kereszténység története [a kereszténység és a
vele szorosan összefonódó keresztény
egyházak történetét jelenti. Kezdete az
időszámítás szerinti első évtizedekre tehető,
amikor a vallás első tanítója és megalapítója,
a Názáreti Jézus Júdeában hirdetni kezdte az
tanait.]
historia czasów najnowszych – a legújabb kor
története [Książka: Historia gospodarcza
świata Od paleolitu do czasów najnowszych:
Világgazdaság Története a Kőkortól a
Legújabb Korig]
historia dwojga kochanków – két szerelmes
regénye
historia gospodarcza – gazdaságtörténet
historia języka – nyelvtörténet
historia języka polskiego – a lengyel nyelv
története
historia kościoła katolickiego – a katolikus egyház
története
historia kultury – művelődéstörténet
-
Wersja 01 01 2017.
historia Lelewela [Joachim Lelewel (urodzony
22 marca 1786 w Warszawie – zmarł 29
maja 1861 w Paryżu), polski historyk i
działacz polityczny.]– Lelewel történelme
historia literatury – irodalomtörténet
historia narodu – a nemzet története
historia narodu żydowskiego i Państwa Izraela –
a zsidó nemzet és Izrael Állam története
historia
naturalna
–
természetrajz,
természettudomány
historia nowoczesna – újkori történelem
historia nowożytna, dzieje nowożytne [epoka w
historii Europy obejmująca okres od
końca średniowiecza (najczęściej uznaje
się rok 1453 lub 1492) do przełomu XVIII
i XIX wieku, czyli czasów rewolucji
przemysłowej.
Za
daty
końcowe
przyjmuje się najczęściej: 1789 (rewolucja
francuska), 1815 (kongres wiedeński) lub
1848 (Wiosna Ludów). W Polsce przyjęło
się
liczyć
do
trzeciego
rozbioru
Rzeczypospolitej w 1795 r. Część badaczy
przyjmuje, że właściwą cezurą była
dopiero I wojna światowa. Szkoła
anglosaska ciągnie czasy nowożytne do
dziś.] – korai v. kora újkor [az újkor első
szakasza, átmeneti korszak a középkor és a
modern kor között. A 16-18. század közötti
időszakot öleli fel Európa történetében. A
korai újkor első felét (a 16. század és a 17.
század első fele) egyes országokban az
európai reneszánsz korához sorolják, míg a
marxista felfogás a középkor utolsó
szakaszának tartotta. Máshol a reneszánsz,
mint korszak csak a művészettörténetben
használatos.
A
korszak
kezdetének
legelfogadottabb dátuma 1492, Amerika
felfedezése, a korszak végének pedig
általában a francia forradalom kitörését
(1789) vagy a 18-19. század fordulóját
teszik.]
historia partii – párttörténet
historia Polski – Lengyelország története; lengyel
történelem
historia powszechna [historia narodów świata] –
világtörténelem, egyetemes történelem;
általános történet v. történelem
historia
prawa
[nauka
zaliczana
do
poddyscyplin
historii,
jak
i
prawoznawstwa, zajmująca się badaniem
dziejów prawa i jego instytucji od
starożytności do czasów współczesnych.
Jako gałąź nauki ukształtowała się w
początkach XIX wieku. W strukturze
nauk historycznoprawnych wyróżnia się
m.in. powszechną historię państwa i
prawa, historię państwa i prawa danego
obszaru (np. historia państwa i prawa
polskiego, historia prawa niemieckiego)
2008
oraz naukę prawa rzymskiego i doktryn
politycznych i prawnych.] – jogtörténet
historia rewolucji francuskiej – a francia
forradalom története
historia
sztuki
(niem. Kunstgeschichte)
[dyscyplina nauk humanistycznych, której
przedmiotem poznania są sztuki wizualne
w ujęciu historycznym; działami historii
sztuki są historia architektury, historia
malarstwa, historia rzeźby oraz historia
sztuki użytkowej (sztuki stosowanej)] –
műtörténet; művészettörténet
historia w zarysach – történelem körvonalakban v.
vázlatosan
historia współczesna – jelenkori történelem
historia z pod ciemnej gwiazdy – sötét ügy
historiograf [osoba opisująca dzieje, zdarzenia,
historię; dziejopis; historyk] – történetíró
historiografia [1. piśmiennictwo historyczne
odtwarzające przeszłość; 2. ogół prac
historycznych odnoszących się do jakiegoś
okresu, regionu lub zagadnienia] – (gör.)
historiografia, történetírás; a történetírás
története, történettudomány
historiograficznie – történettudományilag
historiograficzny, -a, -e – historiografiai
historiozof – történetbölcselő, történetfilozófus
historiozofia [dziedzina ogólnych rozważań nad
przebiegiem procesu dziejowego, nad
sensem
historii,
statusem
praw
historycznych itp.] – történetfilozófia
historiozoficznie – történetfilozófiailag
historiozoficzny, -a, -e – történetfilozófiai
historyczka – történetíró nő, történésznő
historyicznoliteracki, -a, -ie [«odnoszący się do
historii literatury] – irodalomtörténeti
historycznie – történelmileg
historyczność – historicitás; történelmi hűség v.
jelleg
historyczny, -a, -e (hist.) [1. mający związek z
historią jako ciągiem zdarzeń
z
przeszłości; 2. istniejący w przeszłości lub
pochodzący z niej; 3. dotyczący wiedzy na
temat historii lub jej nauczania;
4. dotyczący badań naukowych w jakiejś
dziedzinie; 5. ważny ze względu na rolę
odgrywaną w rozwoju życia społecznego]
–
történelmi,
történeti
(tört.);
történelemtudományi; fontos, nevezetes (a
történelem szempontjából)
historyczna prawda – történelmi igazság
historyczna uchwała – történelmi döntés
historyczna prawda – történelmi igazság
historyjka [opowiadanie lub anegdota] – história,
mese; anekdota
-
Wersja 01 01 2017.
historyjka obrazkowa [sekwencja obrazków,
która ułożona w odpowiedniej kolejności
stanowi pewną całość fabularną] – képes
mese
historyk – (lat.) historikus; történész; történetíró
historyk literatury [badacz, znawca dziejów
literatury] – irodalomtörténész
historyk sztuki – művészettörténész
historyka [teoria i metodologia badań
historycznych] – hisztorika, történelem; a
történelemkutatás metodikája és teóriája
historyzm
[1. stanowisko
filozoficzne
i
metodologiczne postulujące poznawanie
rzeczywistości oraz ujmowanie zjawisk w
sposób
historyczny;
2. kierunek w
architekturze i sztukach plastycznych
XIX-XX w. polegający na eklektycznym
naśladowaniu stylów epok minionych;
3. wyraz, który określa realia epok
minionych] – (lat.) historismus; historizmus;
történeti szemlélet; a valóság jelenségeinek
keletkezését, fejlődését, más jelenségekkel
való összefüggését elemző vizsgálati
módszer; a múlt jelenségeit a jelentől
elszakítva szemlélő vizsgálkati módszer [A
történelmet, a történeti valóságot előtérbe
állító szellemi irányzat, főleg a múlt század
végén és századunk elején.]
histrion [w starożytnym Rzymie: aktor; w
średniowieczu: zawodowy sztukmistrz,
muzykant, śpiewak lub akrobata] –
színész, komédiás
Hiszpan [obywatel Hiszpanii], Hiszpanka
[obywatelka Hiszpanii] – spanyol (ffi/nő)
Hiszpania Królestwo Hiszpanii (hiszp. Reino de
España, gal. Reino de España, kat. Regne
d'Espanya, arag. Reino d'España, bask.
Espainiako
Erresuma,
okc.
Regne
d'Espanha,
ast.
Reinu
d'España)
[największe z trzech państw położonych
na Półwyspie Iberyjskim] – 1. Hispánia,
’, a Pyrenaeus félsziget neve, mely a
többi európai szárazfölddel csak Északon
függ össze a Pyrenaeus hegységgel, többi
oldalait az Atlanti és Középtenger
környékezi. Régebben a görögök Iberiának
(’) nevezték, s költői neve Hesperia
(’) [napnyugat, nyugati ország]
volt.; 2. Spanyolország, hivatalosan Spanyol
Királyság (spanyolul és galiciai nyelven
Reino de España, katalánul Regne
d’Espanya, baszk nyelven Espainiako
Erresuma) [független állam Dél-Európában,
illetve Észak- és Nyugat-Afrikában]
Hiszpania graniczy z Portugalią – Spanyolország
Portugáliával határos
2009
hiszpanka [odmiana grypy] – (choroba)
spanyolnátha; spanyol dohány, spanyol
szakáll
hiszpański, -a, -ie (hiszp.) [I dotyczący Hiszpanii,
Hiszpanów; II język hiszpański] – spanyol
(sp.), spanyolországi (po hiszpańsku:
spanyolul); spanyol nyelv
hiszpańskość [zespół cech charakterystycznych
dla Hiszpanii] – spanyol eredet, származás
hiszpańszczyzna [wszystko, co hiszpańskie] –
spanyolság, spanyolosság
hitlerowcy uprawiali ludobójstwo – a hitleristák
emberirtást követtek el
hitlerowiec [zwolennik hitleryzmu, nazizmu] –
hitlerista, náci; Adolf Hitler, ill. a hitlerizmus
híve, követője
hitlerowski, -a, -ie – hitleri, náci; histlerista-; a
hitlerizmusra jellemző, azon alapuló
hitleryzm (zob. nazizm) – hitlerizmus; a fasizmus
német formája (Adolf Hitler nevéből)
hl [symbol jednostki objętości hektolitr] – hl,
hektoliter
High Memory Area (też: HMA); obszar pamięci
wysokiej {m.} [komp.] [zł.]– HMA (High
Memory Area) [Magas memória terület
1024-1088 kbájt között.]
High Performance File System [system plików
bez księgowania stworzony na potrzeby
systemu operacyjnego OS/2, po raz
pierwszy zastosowany w roku 1989 w
OS/2 1.2. W przeciwieństwie do starszego
FAT od początku tworzony był z myślą o
dyskach twardych. Z tego systemu
wywodzi się NTFS. HPFS obsługuje długie
nazwy plików (do 256 znaków),
rozpoznaje małe i duże litery, umożliwia
używanie
znaków
narodowych.
Maksymalny rozmiar partycji to 2 TB,
pliku 2 GB.] – HPFS (High Perfomance File
System) [az OS/2 fájlrendszere. 256karakter
hosszú neveket enged meg. Speciális
„kiegyensúlyozott” katalógus fa szerkezet,
többkötetes állományokat is kezelni tud.]
hit {rzecz.}; trafienie {n.} [komp.] – (ang.) hit látogatások, 'találatok' száma [egy bizonyos
web-területen
(vagy
oldalon)
belüli
látogatások, 'rákattintások' száma; egy
állományra címláncokon és tartalmán
keresztül lehet rátalálni; a találatok száma
nem feltétlen azonos a honlap (címoldal)
látogatóinak számával, mivel hiperláncokon
keresztül máshonnan is lehet az állományra
kattintani mint csak a honlap címoldalán
keresztül; előfordulhat tehát, hogy egy webterület címoldalára alig kattint rá valaki,
egyik rovatát viszont sokan látogatják (pl.
egy újság sportrovatát); keresőrobotok
többnyire az oldal tartalmán keresztül
-
Wersja 01 01 2017.
találnak egy oldalra; a találatok lehet nyíltan
(a Web-oldalon olvashatóan) vagy rejtve
számlálni, sokszor a szolgáltatók is vezetnek
nyilvántartást (log file)]
Hizpo, Hyzop, Izop [krzew o silnym zapachu,
rosnący na murach; był używany do
skraplania przy ofiarach (jako odwar),
także przy oczyszczaniu trędowatych i
mieszkań.] – izsóp (Hyssopus officinalis)
HMM (skrót od ang. Hidden Markov Model)
[ukryty model markowa używany w
algorytmach do rozpoznawania mowy] –
HMM (ang. Hidden Markov Model) Rejtett
Markov Modell
HMS Blazer [Poprzednik jednorzędowego
blazera. Pierwotnie noszony był w XIX
wieku przez angielskich wioślarzy. Blazer
ten ma trzy kieszenie naszywane, z
klubowym znaczkiem haftowanym poniżej
kieszeni i złotymi lub błyszczącymi
guzikami. W dzisiejszych czasach może
być zrobiony z kieszeniami lub klapami,
także,
bardzo
często
w
kolorze
granatowym,
mniej
z fioletowymi
guzikami i bez rękawów.] – HMS blézer
[Az egysoros gombolású blézer elődje, amit
a 19. században evezősök viseltek. (A HMS
rövidítés jelentése: His/Her Majesty’s Ship,
azaz Őfelsége hajója.) Az ilyen blézeren
három rávarrott zseb volt, a felső zsebre
ráhímezték az evezős klub jelvényét. Arany
vagy legalábbis fényes gombokat varrtak rá.
Manapság zsebfedős zsebbel is készül,
leggyakrabban
tengerészkék
színben,
kevésbé feltűnő gombokkal és ráhímzett
jelvény nélkül.]
Hobab (ulubiony) * Jetro – HÓBAB (szeretett,
szeretet, kedvenc, barát) [Mózes sógora
(4Móz 10,29; Bír 4,11), a keneusok ősatyja.]
hobo [włóczęga z upodobania] – (ang.) hobo;
amerikai vándormunkás v. csavargó
hobby [szczególne zamiłowanie do czegoś] –
(ang.) hobby, hobbi; hóbort, vesszőparipa;
szenvedély, kedvtelés; passzió
hobbysta,
hobbista
[człowiek
mający
zamiłowanie do czegoś, oddany czemuś,
zainteresowany czymś; pasjonat] – akinek
hobbija van; hobbit űző ember
2010
hobbystka,
hobbistka
[kobieta
mająca
zamiłowanie do czegoś, oddana czemuś,
zainteresowana czymś; pasjonatka] –
hobbit űző nő
hobbystycznie, hobbistycznie – hobbistaként
hobbystyczny,
hobbistyczny,
-a,
-e
[przeznaczony
dla
hobbystów,
pasjonatów, łączący ludzi o podobnych
zainteresowaniach
(np.
klub
hobbystyczny), mogący przejąć kogoś do
głębi,
pochłonąć,
zainteresować;
pasjonacki] – hobbistahoc!
[wykrzyknik,
zwykle
powtórzony,
wyrażający beztroską wesołość, jaka
towarzyszy podskokom w tańcu] – hopp!
hoc [tu; tam] – (lat.) hoc; {költ} ide, oda
hoc age [łac., rób to (i nie gadaj o tym)] – (lat.)
hoc age; ide figyelj!
hoc animo hauri! – (lat.) hoc animo hauri!; ezt
vésd szívedbe!
hoc anno [łac., w tym roku] – (lat.) hoc anno; ez
évben
hoc die [łac., w tym dniu] – (lat.) hoc die; ezen a
napon
hoc est [to jest] – (lat.) hoc est; azaz
hoc fonte derivata clades – (lat.) hoc fonte
derivata clades; ebből a forrásból eredő
csapás [Hoc fonte derivata clades in
Patriam Populumque fluxit. - Hoc fonte
derivata clades in Patriam Populumque
fluxit (Horatius, 19skk)]
hoc habet! (Ma ją!) [Alan Baker w książce
"Gladiatorzy" (polskie wydanie 2002,
Bertelesmann Media) pisze, że "kiedy
krwawy pojedynek dobiegł końca i jeden z
jego uczestników leżał na ziemi ranny,
podnosił w górę palec wskazujący lewej
ręki na znak poddania się i prośby o łaskę.
Często w odpowiedzi słyszał okrzyk
tłumu: Habet, hoc habet! (Ma ją!). Z
pewnością prawdą jest, że widzowie
wyrażali swój wyrok gestem kciuka.
Powszechnie utrzymuje się przekonanie,
że kciuk zwrócony ku górze oznaczał
życie, zwrócony w dół, śmierć, ale jest to
prawdopodobnie przekonanie błędne.
Prawdopodobnie znaczenie tych gestów
było dokładnie odwrotne."] – (lat.) hoc
habet!, megkapta a magáét!
hoc loco [łac., w tym miejscu] - (lat.) hoc loco; itt,
ezen a helyen
hoc melli est a. hoc mihi melli est [jest
przyjemne] - (lat.) hoc melli est; ez
kellemes nekem
hoc tempore [łac., w tym czasie] –
hoch glanc [wysoki połysk] – [Słowniczek języka
śląskiego] magas fény, csillogás
-
Wersja 01 01 2017.
hochsztapler (niem. Hochstapler) [pot. oszust] –
hochstapler; szélhámos, szédelgő,
hocki-klocki
[rzeczy
niepoważne,
błahe,
pozbawione
sensu]
–
jelentéktelen,
értéktelen dolgok
hodegetria (gr. wskazująca drogę, przewodniczka)
[jeden z najbardziej popularnych typów
ikonograficznych Bogurodzicy. Stojąca
Bogurodzica trzyma Chrystusa na lewym
ramieniu, prawą ręką wskazując na jego
postać. Chrystus siedzi wyprostowany
błogosławiąc prawą ręką, a w lewej
trzyma zwój, rzadziej księgę, co
odpowiada ikonograficznemu typowi
Chrystusa Pantokratora. Według tradycji
pierwsza
ikona
Bogurodzicy
z
Dzieciątkiem namalowana przez Łukasza
Ewangelistę została przywieziona do
Konstantynopola z Ziemi Świętej i w V w.
umieszczona wraz z innym cennymi
relikwiami w kościele zbudowanym przez
cesarzową
Pulcherię
w
klasztorze
Hodegon, od którego wzięła się później
nazwa ikony (XI w.). Ten typ
przedstawień Bogurodzicy znany jest z
okresu przed ikonoklazmem i narodził się
prawdopodobnie
na
chrześcijańskim
Wschodzie, skąd dotarł do Bizancjum.
Ikona Bogurodzicy z klasztoru Hodegon
cieszyła
się
wielką
czcią
w
Konstantynopolu. Z okazji wielkich świąt
przenoszono ją w uroczystej procesji do
innych
dzielnic
miasta,
czemu
towarzyszyły
rzesze
wiernych
oczekujących cudu. Kopie ikony były
bardzo popularne w Bizancjum i stąd
rozpowszechniły się na Rusi od początku
jej chrystianizacji. Do typu Hodegetria
należą bardzo czczone na Rusi ikony
Smoleńska, Jerozolimska, Tychwińska,
Iwierska.] – hodegetria (gör. Οδηγήτρια)
Hodigitria z Nowogrodu, ok. 1380
2011
hodigitria (hodegetria) [najstarszy i najbardziej
rozpowszechniony typ ikonograficzny
przedstawienia
Matki
Bożej
z
Dzieciątkiem
Jezus.]
–
hodégétria
[Theotokosz képtípus a bizánci művészetben
850 után: egyenes tartású, álló Mária-alak,
bal karján Jézussal. - A képtípus nevét a
konstantinápolyi Hodégon-ktorról nyerte,
melynek
szerz-ei
vak
zarándokokat
kalauzoltak. Hagyomány szerint a ktorban
őrizték a Szt Lukács által festett Mária-képet
(Santa Maria Maggiore-bazilika).]
hodometr [przyrząd do mierzenia długości
przebytej drogi; drogomierz] – hodométer;
útmérő
hodować [1. zapewniać żywym organizmom
(zwierzętom,
roślinom,
bakteriom)
odpowiednie warunki do wzrostu, rozwoju
i rozmnażania; 2. otrzymywać poza
organizmem tkanki biologiczne do badań
naukowych
lub
przeszczepów;
3.
otrzymywać w sztuczny sposób kryształy;
4. rozwijać w sobie jakieś uczucie] –
nevelni, ápolni; (rośliny) termeszteni,
termelni; (zwierzęta) tenyészteni, tartani;
nevelni
hodować bydło – marhát tartani v. tenyészteni v.
nevelni
hodować coś – tenyészteni vmit
hodować rozsadę – palántát nevelni
hodować z zamiary – rosszat forralni, rossz
szándék fűti
hodować zwierzęta – állatokat tenyészteni
hodować się – nevelődni, nőni, fejlődni; (o
roślinach) teremni, (o zwierzętach) tenyészni
hodowanie – tenyésztés
hodowanie winorośli – szőlőtermelés
hodowca – (roślin) termesztő; (zwierząt) tenyésztő
hodowca bydła – szarvasmarha-tenyésztő
hodowca drobiu a. hodowca drobina –
baromfitenyésztő; tyúkász
hodowca gołebi pocztowych – postagalamb
tenyésztő
hodowca koni – lótenyésztő
hodowca owiec – birkatenyésztő; juhtenyésztő
hodowca psów – kutyatenyésztő, ebtenyésztő
hodowca roślin – növénytermesztő
hodowca róż – rózsatermelő
hodowca winogron – vincellér; szőlőtermesztő
hodowca winorośli – szőlőtermesztő, szőlősgazda;
szőlőtermelő; vincellér
hodowca zwierząt [zgodnie z ustawą o
organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt
gospodarskich (Dz. U. z 1997 r. Nr 123,
poz. 774) jest to osoba fizyczna, prawna
lub
jednostka
organizacyjna
nie
posiadająca
osobowości
prawnej,
-
Wersja 01 01 2017.
prowadząca hodowlę zwierząt wraz z ich
dokumentacją hodowlaną.] – állattenyésztő
hodowczyni
–
termsztéssel,
tenyésztéssel
foglalkozó nő
hodowla [1. planowa opieka nad wzrostem i
rozwojem zwierząt lub roślin; też:
zwierzęta lub rośliny będące pod taką
opieką;
2. wiedza
o
doskonaleniu
dziedzicznych cech hodowanych zwierząt
lub roślin; 3. zespół zabiegów i procesów
w wytwarzanych sztucznie optymalnych
warunkach dla rozwoju hodowanego
zwierzęcia bądź rośliny, mający na celu
otrzymanie w warunkach stworzonych
przez człowieka organizmów żywych (np.
doświadczalnych w nauce)] – (roślin)
termesztés, termelés; (zwierzęt) tenyésztés;
tenyészet
hodowla bakterii – baktériumtenyésztés
hodowla bawełny – gyapottermesztés
hodowla bydła – szarvasmarha-tenyésztés,
állattenyésztés; marhatartás, marhatenyésztés
hodowla drobiu – baromfitenyésztés
hodowla jedwabników – selyemhernyótenyésztés
hodowla koni – lótenyésztés
hodowla kwiatów – virágtermeszés
hodowla owiec – juhtenyésztés
hodowla psów (miejsce przeznaczone na hodowlę i
tresurę psów) – (ang.) kennel, kutyakennel
hodowla pszczół – méhtenyésztés, méhészkedés
hodowla rogacizny – szarvasmarha-tenyésztés
hodowla roślin – növénytermesztés
hodowla ryb – haltenyésztés, halgazdaság
hodowla świń; hodowla trzody chlewnej –
sertéstenyésztés
hodowla uszlachetniająca [ma na celu
otrzymanie
bardziej
wartościowych
odmian albo ras (cele handlowe)] –
nemesítés
hodowla zwierząt – állattenyésztés
hodowla zwierząt futerkowych – prémesállatok
tenyésztése
hodowla winorośli – szőlészet; szőlőtermelés
hodowlany, -a, -e – termesztett, tenyésztett
2012
hodujący drób i kozy – baromfi- és
kecsketenyésztő
hodujący owoce – gyümölcstermelő
hodujący ryby w stawach – haltenyésztő
hodujący zwierzęta – állattenyésztő
hodża [hodża osm.tur., pers., nauczyciel
muzułm., przest. tytuł grzecznościowy,
stosowany w krajach muzułm. do
członków różnych grup społ. (np.
eunuchów,
bogatych
kupców,
Europejczyków).] – (ar.) hodzsa; muzulmán
pap, tanító, hitoktató, mester
hojnie, hojno – bőségesen, gazdagon, bőkezűen,
búsásan
hojność – bőkezűség, gazdagság, nagylelkűség
hojny, -a, -e [1. wspaniałomyślnie obdarowujący
innych; 2. szczodrze udzielany] – bőkezű,
gáláns, gavalléros; gazdag; bő, bőséges, dús
hojna nagroda – gazdag díj v. jutalom
hokeista [osoba grająca w hokeja], hokeistka
[kobieta, dziewczyna grająca w hokeja] –
hokista, hokizó, hokijátékos; jégkorongozó
(ffi/nő)
hokej 1. gra sportowa na lodowisku, polegająca
na
wbijaniu
krążka
do
bramki
przeciwnika; 2. pot. łyżwa do gry w hokeja
– (ang.) hockey, hoki, jégkorongozás
hokej na lodzie – jégkorong, jéghoki
hokej na trawie – gyeplabda; fűhoki
hokejowy, -a, -e – hoki-; jégkorongHoketus (hoket, technika hoketowa, łac. hoquetus,
starofr. hoquet – "czkawka") [technika
stosowana
w
wokalnej
muzyce
polifonicznej, polegająca na przerywaniu
linii melodycznej przy pomocy pauz. W
utworze polifonicznym oznacza to
zazwyczaj nagłe zamilknięcie jednego z
głosów z równoczesnym przeniesieniem
prowadzonej
przez
niego
linii
melodycznej do innego głosu. W XIII i
XIV wieku hoketus był środkiem
kontrapunktycznym
wykorzystującym
ciszę, której
kompozytor nadawał
precyzyjną długość dzięki zastosowaniu
notacji
menzuralnej.
Pauzy
rozmieszczane były w poszczególnych
głosach kompozycji naprzemiennie z
dźwiękami, a jeden z głosów milkł, gdy
dźwięk wykonywał inny. Technika
hoketowa popularna była w okresie Ars
antiqua wśród kompozytorów szkoły
paryskiej; w XIV wieku pojawiała się
często w muzyce świeckiej.] – (muz)
Hoquetus [A ritmus élénkítésére szolgáló,
váratlan rövid szünet az énekelt sor
közepén.]
hokus-pokus [wykrzyknik używany jako
czarodziejskie zaklęcie] – hókusz-pókusz;
-
Wersja 01 01 2017.
bűvészek varázsszava, csalás, ámítás,
szemfényvesztés
hokym
hasie
wyrojmować
[oczyścić
pogrzebaczem palenisko z popiołu] [Teatr
Śląski im Stanisława Wyspiańskiego w
Katowicach] – kihamuzni a tűzhelyet
(piszkavassal a hamut eltávolítani a
tűztérből)
1
hol , hall [wym. hol] [1. duże reprezentacyjne
pomieszczenie znajdujące się u wejścia do
sali kinowej, teatralnej, do apartamentów
itp.,
2.
pomieszczenie
(obszerny
przedpokój, korytarz, poczekalnia itp.),
czasem pełniące funkcje reprezentacyjne,
np. w teatrze; hall] – hall, előcsarnok,
váróterem
hol hotelowy – a szálloda hallja
hol2 [lina do holowania] – vontatókötél
hola! – halló!
hola! poczekaj! [1. wykrzyknik wzywający kogoś
do przerwania wykonywanej czynności; 2.
wykrzyknik oznaczający sprzeciw, zakaz;
dawniej również wezwanie, albo część
przyśpiewu] – halló! várjál!
Holandia (niderl. Nederland) [europejska część
Królestwa Niderlandów (niderl. Koninkrijk
der Nederlanden), tworzonego także przez
Arubę i Antyle Holenderskie. Holandia
jest członkiem Unii Europejskiej (UE),
Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), ONZ
oraz NATO.] – Hollandia, Németalföld
(teljes nevén Holland Királyság, hollandul
Koninkrijk der Nederlanden) [nyugateurópai ország. Délről Belgium, keletről
Németország, északnyugat felől az Északitenger határolja. A holland közjog
különbséget tesz „Hollandia” és a
„Hollandiai Királyság” között.]
hold (miara powierzchni, ok. 0,57 hektara) –
(területmérték) hold (kb. 0,57 hektár)
hold katastralny – katasztrális hold
hold back [wym. hold bek] [klauzula prawna,
dająca dystrybutorowi filmu gwarancję,
że dany film nie zostanie przez producenta
sprzedany telewizji przed upływem
określonego czasu jego eksploatacji] –
(ang.) hold back; visszatartani
hold poddańczy – alattvalói tisztelet
holding [przedsiębiorstwo zarządzające innymi
przedsiębiorstwami lub kontrolujące je
dzięki posiadaniu ich akcji lub udziałów] –
(ang.) holding; 1. monopolista tőkés csoport
az
érdekkörébe
tartozó
vállalatok
tevékenységének
ellenőrzésére
és
irányítására; 2. több részvénytársaságot
egyesítő társaság
holdingowy, -a, -e – holding-
2013
holender [1. w jeździe na łyżwach: łuk zataczany
przez łyżwiarza na jednej nodze;
2. urządzenie
do
rozdrabniania
materiałów włóknistych; 3. zob. wiatrak
holenderski; 4. łagodne przekleństwo,
eufemizm od słowa: "cholera"] –
műkorcsolyázó
figura; hollandi
sajt;
hollander; hollandi burgonya; enyhe
káromkodás
Holender [mieszkaniec Holandii], Holenderka –
holland, hollandi, hollandus (ffi/nő)
holenderka [1. dachówka ceramiczna, mająca
przekrój w kształcie litery S; 2. krowa
rasy holenderskiej; 3. pot. łyżwa o
półokrągłym zakończeniu czuba] – holland
tetőcserép;
hollandi
tehénfajta;
korcsolyafajta
holenderski, -a, -ie [dotyczący Holandii i
Holendrów] – holland-, hollandiai, hollandi
holenderski [język holenderski] – holland,
holland nyelv
holendernia, olędernia [1. ozdobna obora
dworska, w której mieściły się czasem
także niewielkie apartamenty mieszkalne;
2. tak za czasów saskich zaczęto nazywać
w Polsce obory folwarczne, dworskie, do
których
sprowadzano
stadniki
holenderskie i żuławskie dla poprawienia
mleczności krów polskich.] – (dawno)
tanyasi tehénistálló; kisebb apartman
holendrować [zataczać łuki w pozycji pochylonej
na łyżwach] – műkorcsolyázni
holendrowy, -a, -e [przymiotnik od: holender] –
műkorcsolya-; hollandiholistyczny, -a, -e [w teorii i metodologii nauk
społ. - przyjmujący, że twierdzenia
dotyczące
złożonych
zjawisk
społ.
niedostępnych obserwacji nie dadzą się
sprowadzić
do
wypowiedzi
o
zachowaniach jednostek i ich grup,
głoszący, że prawidłowości zjawisk społ.
nie
dają
się
wywnioskować
z
prawidłowości ich składników. – od
holizmu (ang. holism z gr. hólos 'cały'),
teorii filoz. sformułowanej po raz
pierwszy przez polityka południowoafryk.
Jana Christiaana Smutsa (1870-1950),
głoszącej, że determinującymi czynnikami
w naturze są "całości", których nie da się
sprowadzić do sumy ich części.] – (gör.)
holisztikus; teljességre törő, átfogó; a
teljességre, az egészre törekvő; (med.) az a
gyógyítási mód, melynél figyelembe veszik
a beteg értelmi, fizikai és szociális állapotát
is
holm [pierwiastek chemiczny, srebrzystobiały
metal aktywny chemicznie] – (vegytan)
holmium
-
Wersja 01 01 2017.
holocaust ("całopalenie", spolszczenie: Holokaust)
[pierwotnie termin religijny oznaczający
ofiarę całopalną (w tym znaczeniu może
być stosowane również dziś), obecnie
najpowszechniejszym znaczeniem tego
słowa są prześladowania i zagłada prawie
6 milionów Żydów przez władze III
Rzeszy oraz jej sojuszników w okresie II
wojny światowej (w tym znaczeniu, jako
nazwa własna, słowo Holocaust/Holokaust
pisane jest wielką literą).] – holokauszt (a
görög ὁλοκαύτωμα, holokautóma szóból:
„teljesen elégetett”, t.i. égőáldozat → 1.
áldozat; 2. felajánlás, engesztelő áldozat; 3.
teljes pusztulás; 4. a zsidóságnak a
hitlerizmus által történt majdnem teljes
kipusztítása Európában) [1. A szó a
Szeptuagintából ered és a héber ‫ הָלֹוה‬ólá-nak
(„ami felmegy”), azaz a „teljesen elégő
áldozat”-nak a tükörfordítása.
Zsidó
terminusa azonban nem ez, hanem a Soa
vagy Soá (‫)הָֹוה‬, ami a teljes pusztulást,
kiirtást jelenti (jiddis ‫ )חורבן‬Churben). A
holokauszt a náci Németország által
kontrollált
területeken
a
második
világháború
alatt
végrehajtott,
a
nemzetiszocialista német kormány által
eltervezett és irányított népirtás neve,
amelynek körülbelül hatmillió európai zsidó
esett áldozatul. 2. 1941 és 1945 között több
mint 400 000, a mai országterületről 200 000
magyar
zsidó
esett
áldozatul
a
munkaszolgálatnak,
a
német
nemzetiszocialisták
és
magyarországi
szövetségeseik
által
megszervezett
deportálásoknak, a magyar hatóságok
brutalitásának, a halálmeneteknek, az
auschwitzi
gázosításoknak,
a
tömegkivégzéseknek,
a
koncentrációs
táborok szörnyű
körülményeinek.
A
holokauszt minden tizedik, a legnagyobb
nemzetiszocialista megsemmisítő tábor,
Auschwitz-Birkenau
minden
harmadik
áldozata magyar állampolgár volt.]
holocaustum [całopalenie, ofiara całopalna
(spalana w całości). Miał on nawiązywać
do masowości mordów dokonywanych
przez Niemców nazistowskich. Jednak
termin
całopalenie,
jest
terminem
biblijnym, o pozytywnym wydźwięku,
oznaczającym ofiarę, jaką składano w
Świątyni
Boga.
Wg
Encyklopedii
Katolickiej:
holocaustum
ofiara
całopalna, dar ofiarny, złożony w całości
Bogu przez spalenie” (po grecku
holokaustikós).] – (lat.) holocaustum;
egészen elégő áldozat [ótestamentumi véres
áldozat, amelynek keretében az áldozati
állatot – a bére kivételével – egészen
2014
elégették, hogy füstté válva maradéktalanul
istenhez jusson el. (3Móz 1,1-17)]
holocen [młodsza epoka polodowcowa
czwartorzędu, trwająca do chwili obecnej]
- a holocén (jelenkor) a földtörténet egy
időszaka, amely a kainozoikum („újállati
idő”), ill. azon belül a negyedidőszak
(kvarter) legutolsó időszaka. A holocént a
pleisztocén előzte meg.
Holoceński, -a, -ie – holocénholografia [metoda zapisu informacji o obiekcie,
umożliwiająca
otrzymanie
trójwymiarowego obrazu] – holográfia [a
fény hullámtermészetén alapuló olyan
képrögzítő eljárás, amellyel a tárgy
struktúrájáról tökéletes térhatású, vagyis
háromdimenziós kép hozható létre.]
holograficznie – holografikusan
holograficzny, -a, -e – holografikus
holografować – holográfiát készíteni
hologram [fotograficzny zapis informacji o
jakimś obiekcie, wykonany na materiale
światłoczułym i utrwalony za pomocą
światła laserowego] – hologram
hologramowy, -a, -e – hologramholoplast – (gör.) holoplast; olyan élőlény, amely
egy több sejtre oszlott petesejt egyik
sejtjéből fejlődött teljes, egész, harmonikus
felépítésű egyénné (pl. ikrek)
holować (holuje) [1. ciągnąć statki, samochody,
szybowce niemające własnego napędu;
2. pot. prowadzić kogoś do jakiegoś
miejsca] – vontatni (hajóval); vkit vmilyen
helyre elvezetni v. elvonszolni
holować pojazd – járművet vontatni
holować statek – hajót vontatni
holować szybowiec – vitorlás repülőt vontatni
holowanie – (hajóval) vontatás
holowany statek – uszály
holowniczy, -a, -e – vontató
holownik [statek używany do holowania innych
statków lub obiektów pływających] –
vontatóhajó; vontató ember
holozoik [organizm odżywiający się stałym,
nierozdrobnionym pokarmem. Holozoiki
dzielą się na roślinożerców, mięsożerców
(drapieżcy albo padlinożercy) oraz
wszystkożerców.] – (gr. holo + zoikos, állat)
növényevő-, húsevő- v. mindenevő szervezet
hołd [1. wyraz czci lub zachwytu dla kogoś lub
czegoś; 2. uroczysty akt uległości składany
zwycięskiemu lub potężniejszemu władcy
przez słabszego; 3. w średniowiecznych
stosunkach
lennych:
ceremonia
publicznego składania przysięgi wierności
przez wasala seniorowi; 4. wyrazów
staroniemieckich hold, holt – łaskawy,
-
Wersja 01 01 2017.
wierny i holde – sługa, pochodzą wyrazy
spolszczone: hołd, hołdownik, hołdować i
t. d.] – (cześć) hódolat, tisztelet; hűségeskü,
hűbéri hűség v. függés
hołd poddanczy – alattvalói hódolat
hołd pruski – a poroszok hódolása v. behódolása
(1525) (Matejko festménye)
hołda [wysypisko w pobliżu kopalń, hut i
zakładów przetwórczych] – [Słowniczek
języka śląskiego] bányameddő; lerakat
hołdować
[1. być
zwolennikiem
czegoś;
2. składać hołd poddańczy; 3. czynić kogoś
hołdownikiem] – hódolni, tisztelegni;
aláveti magát; megtisztelni, magasztalni
hołdować komu – hódolni vkinek
hołdować modzie – hodolni a divatnak
hołdować obczyżnie – idegen szokásoknak hódolni
hołdować zwyczajom – hodolni a szokásoknak
hołdownictwo
[złożenie
hołdu,
uznanie
poddaństwa] – hűbériség
hołdowniczy, -a, -e – hódolóhołdownik [1. ten, kto składa hołd poddańczy;
lennik; 2. przestarzale: zwolennik,
entuzjasta] – (wasal) hűbéres, vazallus
hołobla [w zaprzęgu jednokonnym: każdy z
dwóch dyszli, między które wprzęga się
konia] – villás kocsirúd
hołoblowy, -a, -e – villás kocsirúdhołota [1. pogard. ludzie zachowujący się
ordynarnie; 2. daw. ludzie biedni] –
csőcselék, banda, söpredék; a társadalom
alja; gúny fajzat
hołotka – kisebb csücselék; bandácska
hołubić [1. otaczać kogoś lub coś bardzo
troskliwą opieką; 2. darzyć jakąś osobę,
organizację itp. szczególnymi względami]
– (tájszó) dédelgetni
hołubiec [1. w tańcach ludowych: uderzenie
obcasem o obcas z jednoczesnym
podskokiem; 2. w tańcach ukraińskich:
figura polegająca na zalotnym okręcaniu
się pary wokół siebie] – táncfigura neve,
dobbantó, toppantó
hołysz [daw. biedak] – nincstelen, éhenkórász,
szegénylegény
2015
hołzynszpangi [niem. hosenspange; wsuwki do
mankietów (nogawek)] – nadrághajtóka
csat (szalag)
homagium, hominium [1. przysięga wierności
składana przez wasala seniorowi lub przez
poddanych panującemu; 2. hołd składany
przez duchowieństwo nowemu biskupowi;
3. hołd symbolizujący oddanie się władzy]
– 1. homagium; hűségeskü, 2. homágium,
vérdíj
homagialny, -a, -e – hűségeskü-; vérdíjhomar [rak morski o dużych szczypcach] – (fr.)
homár (Homarus); főleg az Atlanti-óceánban
élő, ízletes húsú, nagy tengeri rákfajta
homburg [1. rodzaj nakrycia głowy, który swoją
nazwę przyjął od miejscowości Bad
Homburg w Hesji. 2. rodzaj filcowego
kapelusza
z
niedużym,
delikatnie
podwiniętym rondem. Nad rondem,
wokoło główki biegła jedwabna taśma.
Charakterystyczna dla tego typu nakrycia
głowy było podłużne zagłębienie biegnące
przez środek główki. W Anglii ten typ
kapelusza często nazywa się kapeluszem
Anthony' ego Edena. Popularny aż do lat
50 ubiegłego stulecia.] – filckalap fajta
Hugo Reisinger z szarym homburgiem w ręce – obraz
Andersa Zorna
Home Theater Personal Computer (w skrócie
HTPC) lub Media PC [komputer pełniący
rolę centrum multimedialnego. Wyglądem
przypomina zwykły sprzęt HiFi. W
zależności od konfiguracji, łączy w sobie
kilka urządzeń: nagrywarkę DVD lub CD,
tuner
satelitarny,
tuner
telewizji
naziemnej (analogowej i cyfrowej),
-
Wersja 01 01 2017.
cyfrowy magnetowid, posiada możliwość
odtwarzania plików muzycznych, jak i
przeglądania plików graficznych w
różnych formatach. Komputery HTPC
pracują pod kontrolą systemu Microsoft
Windows Media Center lub pod specjalnie
przygotowanymi dystrybucjami Linuksa,
np. LinuxMCE.] – HTPC (Home Theater
PC) [Minimális zajú számítógép, mely
alkalmas a földi és/vagy műholdas, analóg
és/vagy digitális TV adások vételére,
rögzítésére, képes a DVD-Video lemezek és
más videó formátumok (DivX, WMV, AVI,
XviD) megfelelő képminőségű lejátszására,
valamint azok akár sokcsatornás hangjának
analóg és digitális formában történő
visszaadására.]
homeopata [lekarz leczący pacjentów metodą
opierającą się na założeniu, że ten sam
czynnik, który szkodzi organizmowi, może
być lekiem, jeśli używa się go w
minimalnych dawkach] – homeopata
(orvos)
homeopatia (z gr. όμοιος, homoios – podobny i
πάθος, pathos – cierpienie) [1. metoda
leczenia
niekonwencjonalnego,
nieweryfikowalna
przyjętymi
procedurami kontroli leków, lecz pomimo
kontrowersyjności praktykowana w wielu
krajach na całym świecie. W Polsce
produkty lecznicze homeopatyczne zostały
wprowadzone do ustawy o prawie
farmaceutycznym i według Ministerstwa
Zdrowia
mogą
być
przepisywane
pacjentom przez dyplomowanych lekarzy
medycyny, ale homeopatia nie została
wymieniona jako specjalizacja lekarska. 2.
metoda leczenia opierająca się na
założeniu, że ten sam czynnik, który
szkodzi organizmowi, może być lekiem,
jeśli używa się go w minimalnych
dawkach] – homeopátia, homöpatia;
(orvosi)
hasonszenvi
gyógymód;
a
betegséget olyan gyógyszerek minimális
adagjával gyógyítja, amelyek nagyobb
mennyiségben az egészséges szervezetben a
gyógyítandó
betegséghez
hasonló
jelenségeket hoznak létre (elavult)
homeopatyczny, -a, -e – homeopatikus
homeostaza
[1. zdolność
organizmu
do
utrzymania względnie stałego poziomu
czynników wewnętrznych pomimo zmian
w otoczeniu; 2. tendencja układów
biologicznych do opierania się zmianom
środowiska i trwania w stanie równowagi;
3. stan równowagi, zwłaszcza takiej, którą
cechuje
samoregulacja]
–
(gör.)
homeosztázis
(homeostasis),
’hasonló
állapot’; a belső környezet állandóságát
biztosító élettani folyamatok összessége [W.
2016
B. Cannon amerikai fiziológus által 1929ben bevezetett fogalom a fiziológiai
rendszerek önfenntartására, önmegőrzésére a
környezetében beálló változások ellenére.
Claude Bernard francia fiziológus-orvos
tanát fejlesztette tovább a belső környezetről
és annak stabilitásáról (1878).]
homeoterapia – homeoterápia
homepage {rzecz.}; strona główna {f.} [komp.] a.
strona startowa (strona domowa) – (ang.)
homepage (home-page) - honlap, nyitólap,
címoldal [1. Angol szó, jelentése honlap. A
homepage szó magyar megfelelői között
szerepel még: hálószem, hiszen a lapok a
Világháló, a World Wide Web láncszemei;
szörflap, mert a World Wide Weben való
böngészést szörfözésnek is nevezik; ottlap,
ez a szó terjedt el a legjobban, de a magyar
nyelvtől idegen, használjuk helyette inkább
az otthonlapot vagy a fentiek közül
bármelyiket. 2. egy Web-site kezdőlapja,
vagyis az az oldal, ami a nyitó képernyőt és
(rendszerint) a további állományokra utaló
mutatókat:
a
"tartalomjegyzéket"
tartalmazza;
kisebb
cégek
vagy
magánemberek esetében gyakran egyedül a
homepage jelenti az egész Web-szolgáltatást;
magyarul: "honlap", "címoldal", "Web-lap"
stb.; 3. önálló, nemzetközi URL-címmel
rendelkező információs lelöhely bemutatkozó
oldala az Világhálón; tartalmilag ma a
honlap alatt egy olyan névjegyszerű főoldalt
értünk, mely mögött több-kevesebb weboldal húzódhat meg, utalásokkal, további
címláncokkal,
olykor
terjedelmes
multimédiumos adatbázissal, sok eredeti,
információval; utóbbi esetben inkább Webhelyről, Web-tanyáról (Web-site) beszélünk;
néha a honlap csak egy kirakat, "kapu"
(portal), ugróponttokkal árukra vagy
szolgáltatásokra; a gyakorlat azt mutatja,
hogy honlapot egyszerűbb létrehozni, mint
annak hátterében egy értelmes, eredeti
tartalommal megtöltött tanyát fenntartani;
[egy Nyugat-Európai szolgáltatónál a Webhozzáférőknek 10%-a tart fent saját
honlapot, de azoknak csak 10%-a képes azt
tartósan értelmes tartalommal megtölteni, a
hozzáférőknek tehát csak 1 %-a!]]
Homer (gr. Ὅμηρος, Hómēros) (VIII wiek p.n.e.)
[grecki aojda (rapsodas). Uważa się go za
ojca poezji epickiej. Najstarszy znany z
imienia europejski poeta, który zapewne
przejął dziedzictwo długiej i bogatej
tradycji poezji heroicznej (której istnienie
jest wszakże czystym domysłem)] –
Homérosz (? Kr. e. 8. sz.); görög költő, Az
ókori görög irodalom fennmaradt két eposza
szerzőjének (Odüsszeia, Iliász) tekinti a
hagyomány.
-
Wersja 01 01 2017.
Homiliarius liber (homiliarium, łac.), zbiór
homilij (ob.) Ojców Kościoła dla użytku w
służbie Bożej. [Najbardziej znane jest
homiliarium, zebrane przez Pawła
Diakona z polecenia Karola Wielkiego.] –
HOMILIÁRIUM; Prédikációs gyűjtemény
[a szentirást alkalmazva magyarázó egyházi
beszédek
gyüjteménye.
Az
első
Homiliáriumok az első keresztény századok
szentatyáinak
ilynemű
beszédeit
tartalmazzák. A Nagy szt. Gergelytől szt.
Bernátig terjedő időközt a Homiliáriumok v.
posztillák időszakának tekinthetjük. Nagy
Károly készíttetett Wernafried Pál által
Homiliáriumot a lelkészek számára, amelyet
Alkuin kijavított és kiadott.]
homiletyk [1. osoba zajmująca się układaniem i
wygłaszaniem kazań; 2. interpretator
tekstów biblijnych] – egyházi szónok
homiletyka [nauka o układaniu i wygłaszaniu
kazań] – (gör.) homiletika; egyházi
szónoklattan; a neve az egyházi retorikának,
az egyházi beszédre vonatkozó ismeretek
összességének. [1. Az egyházi beszédek
legfőbb műfaja a prédikáció, mely
valószínűleg ókori műfajból, a kriából
(másként chria vagy chreia) származik. 2. Az
igehirdetés tudománya, a gyakorlati teológia
egyik ága.]; egyházi ékesszólás: az egyházi
beszéd, igehirdetés elmélete és története
homilia [kazanie objaśniające teksty biblijne] –
(gör.) homilia; (egyház) együttlét, társalgás;
prédikáció, szentbeszéd; a prédikáció
teljesen szabad, mesterkéletlen alakja; a
keresztény egyházi szónoklat egyik fajtája;
evangéliumi szövegrészlet kommentálása;
zsidó
értelemben
allegorikus
biblia
értelmezés, a Biblia verseire épülő
prédikációs forma [1. a rk. szóhasználatban a
Szentírás
szövege
alapján
mondott
szentbeszéd; pr. használatban az igehirdetés
egyik fajtája, amely szigorúan követi a
bibliai szöveg logikáját és sorrendjét; 2.
Beszélgetés; az írásmagyarázatnak és az
igehírdetésnek az a faja, amely a szentírási
szakaszt versről versre haladva fejti ki.]
homileta [osoba zajmująca się układaniem i
wygłaszaniem
kazań
i
naukową
interpretacją
tekstów
biblijnych;
homiletyk, pastoralista] – homiléta;
igehirdető
Hominem causa omne ius constitutum sit
[wszelkie prawo winno być stanowione ze
względu na człowieka] – (lat.) Hominem
causa omne ius constitutum sit; minden
törvény az emberre vonatkozzon; minden
törvényt az emberek szempontjából kell
alkalmazni.
hominidy (Hominidae)
[1. Człowiekowate,
hominidy 2. Europejskie pongidy] emberfélék v. hominidák (Hominidae)
2017
 Hominini
o Sahelanthropus tchadensis > (-7 millio
éve), « Toumaï. »
o Orrorin tugenensis > (-6 millio éve)
o Ardipithecus kadabba > (-5,8-5,2 millio
év között)
o Ardipithecus ramidus > (-5,8-4,4 millio
év között)
 Panina (Csimpánzfélék)
o Pan troglodytes (közönségés csimpánzok)
o Pan paniscus (bononók)
 Hominina
o Kenyanthropus platyops > (-3,5-3,2
millio év között)
o Australopithèques graciles
(paraphylétique csoport)
 Australopithecus anamensis > (4,2 -3,8 millio év között)
 Australopithecus afarensis > (-4,1
-3 millio év között) « Lucy »
 Australopithecus bahrelghazali (3,5 - 3 millio év között) « Abel ».
 Australopithecus africanus > (-3,5
-2,5 millio év között)
 Australopithecus garhi > (-2,6
o Paranthropes vagy australopithèques
robustes
 Australopithecus aethiopicus > (2,7 -2,3 millio év között)
 Australopithecus boisei > (-2,4 1,2 millio év között)
 Australopithecus robustus > (-1,8
-1,5 millio év között)
o Homo
 Homo rudolfensis > (-2,4 -1,8
 Homo habilis > (-2,4 -1,6 millio év
között)
 Homo georgicus > (-1,8 -1,2 millio
év között)
 Homo ergaster > (-1,9 -1 millio év
között)
 Homo antecessor > (-1,2 millio 700 000 év között)
 Homo erectus > (-1 millio-300 000
év között))
 Homo heidelbergensis > (-600 000
-200 000) Heidelbergi ember
-
Wersja 01 01 2017.

Homo helmei > (-500 000- 300 000
ezer év között)
 Homo neanderthalensis > (-250
000 -28 000) Neandervölgyi ember
 Homo sapiens idaltu > (-195 000 154 000 év között)
 Homo rhodesiensis > (-300 000 125 000 év között) Rhodésiai ember
 Homo floresiensis > (-95 000 -12
000 év között) Floresi ember
 Homo soloensis > (-95 000-12 000
év között)
 Homo sapiens > (-200 000 - )
Hominis est errare, insipientis in errore
perseverare [a) rzeczą ludzką jest błądzić,
rzeczą głupców jest trwać w błędzie;
Ludzką rzeczą jest błądzić, b) głupców
rzeczą trwać w błędzie"; c) Rzeczą ludzką
jest błądzić, ale tylko głupiec trwa w
błędzie. Cyceron] – (lat.) Cuiusvis hominis
est errare, nullius nisi insipientis in errore
perseverare. (Cicero) = Minden ember
tévedhet, de csak az ostoba tart ki
tévedésében.
Hominum causa omne ius constitutum est a.
Hominum causa omne ius constitutum sit
(D. 1.5.2) [1. wszelkie prawo ustanowione
zostało dla ludzi ― Janina Wojciechowska,
Rafał Lemkin - autor pojęcia "ludobójstwo",
(w:) Hominum causa omne ius constitutum
est. Księga jubileuszowa ku czci Profesor
Alicji Grześkowiak, red. i wstęp: A.
Dębiński, M. Gałązka, R.G. Hałas, K. Wiak,
Lublin 2006, s. 141-147; 2. wszelkie prawo
ustanawia się (zostało ustanowione) ze
względu na ludzi.] – (lat.) Hominum causa
omne ius constitutum est; az összes törvény
az emberért van
homo (człowiek) – (lat.) homo; ember
Homo alieni iuris [osoba podlegająca obcemu
prawu] – (lat.) Homo alieni iuris (personae
alieni iuris); más hatalmának alávetett, nem
önjogú ember
Homo antecessor [kości kilku hominidów tego
gatunku, o mózgu objętości ok. 1000 cm³,
odkryto w latach 1996-1997 w jaskini
Cueva Mayor w Atapuerca koło Burgos.
Datuje się je w Hydronimia u o metodę
paleomagnetyczną na 780 tys. lat.] – Homo
antecessor
Homo creator [człowiek jest twórcą samego
siebie] – (lat.) Homo creator; önmagát
megteremteni, előállítani tudó ember
"homo democraticus" – (lat., pol.) "homo
democraticus"; az eszményi demokrata
ember
homo erectus [wym. homo erektus] [1. zob.
pitekantrop; 2. Homo erectus (człowiek
wyprostowany)
syn.
pitekantrop
2018
(Pithecanthropus erectus) – prymitywny,
kopalny gatunek człowieka z epoki
środkowego
plejstocenu,
stanowiący
szczebel ewolucyjny pośredni między
australopitekami, a formami człowieka.
Kolebką Homo erectus jest środkowowschodnia Afryka (Etiopia, Kenia,
Tanzania),
gdzie
pojawił
się
prawdopodobnie na przełomie pliocenu i
plejstocenu, około 1,8 miliona lat temu, i
szybko
rozprzestrzenił
na
tereny
zachodniej i wschodniej Azji. Afrykański
przedstawiciel tego gatunku określany jest
także jako Homo ergaster.] – homo erectus
(magyarul: „felegyenesedett ember”, egyenes
járású ember; más néven: Homo ergaster,
azaz "munkás ember") [az emberi nem
(Homo) egyik faja. Köznapi nevén az
előemberek közé tartozik. Mintegy 1,8 millió
(mások szerint 1,2 millió) évvel ezelőtt jelent
meg és kb. 200 ezer évvel ezelőtt tűnt le.
Afrikában alakult ki, de eljutott Ázsia és
Európa területeire is. Őt tartják a mai ember
(Homo sapiens) ősének.]
homo erectus pekinensis (Człowiek pekiński) –
pekingi ember (Homo erectus pekinensis)
Homo ergaster [Przedstawiciel hominidów z
okresu
wczesnego
plejstocenu
zamieszkujących obszary wschodniej
Afryki. Przedstawiciele tego gatunku
żyjący jakieś 1,9-1,7 mln lat temu byli
wysocy (1,8 m) i smukli. Pojemność ich
puszki mózgowej sięgała 800-900 cm3.] Homo ergaster („turkanai fiú”, Richard
Leakey, 1984)
homo eruditus [człowiek wykształcony] – tanult,
művelt, iskolázott, képzett ember
Homo est animal politicum et sociale [człowiek
jest
zwierzęciem
politycznym
i
społecznym] – Homo est animal politicum et
sociale v. animal sociale et politicum; ember
természete szerint társadalmi és politikai
lény [szent Tamás az embert animál
politicum et s o c i a l e névvel jelöli]
Homo est dominus membrorum suorum
[człowiek jest panem (właścicielem)
swoich członków] – (lat.) Homo est
dominus membrorum suorum; az ember
saját testének ura
homo
faber
[człowiek
tworzący
lub
wytwarzający coś] – homo faber; alkotó
ember; szerszámkészítő ember
Homo
georgicus
[gatunek
człowieka
sklasyfikowany w 2002 roku. Po raz
pierwszy jego szczątki odnalazł gruziński
archeolog David Lordkipanidze w 1991
roku. Następnie w 1999 r. znaleziono
dobrze zachowane czaszki a w 2001 r.
część szkieletu. Wszystkie znaleziska
-
Wersja 01 01 2017.
miały
miejsce
w
Dmanisi,
średniowiecznym gruzińskim miasteczku.
Wiek szczątków oszacowano na około 1,8
miliona lat. Na ich podstawie ustalono, że
przeciętny Homo georgicus miał około 150
cm wzrostu i puszkę mózgoczaszki
pojemności około 600–680 cm³ i
umieszczono gdzieś pomiędzy Homo
habilis a Homo erectus] – Homo georgicus
Homo habilis (człowiek zręczny) [kopalny
gatunek człowieka z Afryki Wschodniej,
który żył 2,5-1 mln lat temu] – Homo
habilis (magyarul: „ügyes ember”) [a Homo
nembe tartozó faj, amelyet köznapi
kifejezéssel az előemberek közé sorolnak]
Homo
heidelbergensis
(zob.
człowiek
heidelberski) [gatunek znany także jako
Protanthropus heidelbergensis, człowiek
heidelberski, człowiek ze Swanscombe lub
człowiek z Boxgrove. Forma pośrednia
pomiędzy Homo erectus a Homo
neanderthalensis.] – heidelbergi ember
(Homo heidelbergensis) [maradványai a
Günz-Mindel és Mindel-Riss felmelegedési
(interglaciális) korszakokból származnak,
koruk 200-600 000 év között változik. Ide
sorolják például Mauer, Steinheim an der
Murr, Reilingen (Németország), Atapuerca
(Spanyolország), Arago (Franciaország),
Boxgrove, Swanscombe (Anglia), „Samu” –
Vértesszőlős (Magyarország), Apidima,
Petralona (Görögország) leleteit. Sok
antropológus a Homo heidelbergensis-t nem
ismerik el önálló taxonnak, hanem a Homo
erectus európai változatának tekinti.]
Homo helmei [Gatunek ten uważa się za stadium
przejściowe między dwoma innymi
gatunkami Homo: heidelbergensis i
sapiens. Jego szczątki były znajdowane
głównie na terenie Afryki w osadach
datowanych na 400 do 100 tys. lat temu.] Homo helmei > (-500 000- 300 000 ezer év
között)
Homo homini lupus est [człowiek człowiekowi
wilkiem] – (lat.) Homo homini lupus est;
ember embernek farkasa
„homo kadaricus” (na Węgrzech) – (lat., pol.)
„homo kadaricus”; a Kádár-rendszer által
eszményített ill. megteremtett embertípus
homo ludens [człowiek jako istota bawiąca się] –
homo ludens; a játszó ember; , játékra kész
ember
Homo
neanderthalensis
(zob.
człowiek
neandertalski) - neandervölgyi ősember;
Neander-völgyi ember
homo novus [nikomu nieznany człowiek
powołany na stanowisko, urząd; też:
dorobkiewicz, parweniusz] – novus homo;
homo novus; új ember [Ha lovagrendi férfi
2019
került szenátusi tagnak (azaz szenátornak) a
legmagasabb testületbe, ezt „homo novus"nak (új embernek) nevezték.]
homo oeconomicus [wym. homo ekonomikus]
[człowiek kierujący się tylko motywacją
ekonomiczną] – homo oeconomicus (lat.) [a
klasszikus
közgazdaságtani
iskola
(→gazdasági gondolkodás) eszménye, a
gazdálkodó ember, aki a saját érdekeit
követi, melyeket ő ismer legjobban,
tevékenységében a →gazdasági elvnek
megfelelően racionálisan jár el, vagyis a
lehető legkisebb áldozat árán a lehető
legnagyobb haszonra törekszik.]
homo politicus [wym. homo politikus] [człowiek
interesujący się polityką i aktywnie w niej
uczestniczący] – homo politicus; politikus
ember
homo religiosus [człowiek istotą religijną] –
homo religiosus; vallásos ember
Homo rudolfensis [1. gatunek kopalnych
hominidów, przedstawicieli rodzaju Homo
z Afryki Wschodniej, żyjących ok. 2,4-1,8
mln lat temu. Został odkryty w 1972 roku
w Koobi Fora, na wschodnim wybrzeżu
Jeziora Turkana w Kenii, przez Bernarda
Ngeneo z zespołu badawczego Richarda i
Meave Leakey-ów. 2. Hominid sprzed 2,41,8 mln lat, zamieszkujący teren Afryki
Wschodniej. Znany z okazu odnalezionego
przez Bernarda Ngeneo w 1972 r. w Koobi
Fora okolice jeziora Turkana a opisanego
przez zespół prowadzony przez Richarda
Leakeya. Osobniki tego gatunku wykazują
duże podobieństwo do A. africanus oraz
H. habilis.] – Homo rudolfensis
homo sapiens (człowiek rozumny) [1. człowiek
jako
istota
zdolna
do
myślenia
refleksyjnego; 2. gatunek ssaków z
rodziny człowiekowatych, do którego
zalicza się człowiek współczesny; 3. Homo
sapiens - gatunek wysoko rozwiniętej
małpy] – homo sapiens (Linné svéd
természettudós kifejezése); majom ember
[Valamennyi ma élő ember a Homo sapiens
(„értelmes ember”) faj, ezen belül a mai
ember (Homo sapiens sapiens) alfaj tagja.]
-
Wersja 01 01 2017.
homo sovieticus [wym. homo sowjetikus] (łac.
Człowiek
radziecki)
[1.
człowiek
ukształtowany
przez
system
komunistyczny; 2. spopularyzowane w
Polsce przez ks. Józefa Tischnera
określenie człowieka przyzwyczajonego do
komunistycznej
formuły
państwa,
oczekującego, że od państwa otrzyma
pracę, opiekę socjalną, zdrowotną i inną w
zamian za płacenie podatków. Autorem
sformułowania był rosyjski pisarz i
socjolog Aleksandr Zinowjew, który ukuł
dla niego również skrótowiec homosos
(ros. гомосос) w stylu radzieckiej
nowomowy.
Podobny
znaczeniowo
terminem w rosyjskim slangu jest sowok
(совок).] – (lat., pol.) homo sovieticus; az
eszményi szovjet ember
Homo sum, nihil humani a me alienum esse puto
[jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie
jest mi obce] – (lat.) Homo sum, nihil
humani a me alienum esse puto; Ember
vagyok, semmi emberi nem idegen tőlem.
homo unius libri [łac., człowiek jednej książki;
por. cave ab homine...; u Tomasza z
Akwinu; definicja człowieka uczonego] –
(lat.) unius libri homo; egykönyvű ember,
félművelt egyén, aki a dolgot csak egy
szempontból tudja, s más ismeretek híján
erre hivatkozik (a mondás Aquinói Szent
Tamástól ered)
homo viator [1. podróżny lub pielgrzym –
średniowieczny symbol doli człowieczej;
2. w filozofii G. Marcela: symbol
człowieka dążącego do Boga] – homo
viator; kereső ember; úton lévő ember
homo- [pierwszy człon wyrazów złożonych
mający znaczenie: taki sam, jednakowy,
podobny] – (gör.) homo-; egy-, azonos
homofobia (przedrostek homo- "taki sam, podobny,
analogicznej budowy" z greki ὁμόιος
homoios "jednakowy, tożsamy, podobny" i
sufiks
-fob
"w
złożeniach:
osoba
odczuwająca uprzedzenie, niechęć" z
nowołac. phobia "stany lęku u neuropatów",
od gr. φόβος phóbos "strach", patrz: fobia)
[postawa społeczna charakteryzująca się
uprzedzeniem, nienawiścią i wrogością
wobec
przedstawicieli
mniejszości
seksualnych, dyskryminowaniem ich.
Niektórzy
łączą
też
pojęcie
heteroseksizmu i heteronormatywności z
postawą homofobiczną.] – homofóbia (szó
jelentése
félelem,
idegenkedés
a
homoszexualitástól,
illetve
a
homoszexuálisoktól) [Tágabb értelemben a
homoszexualitásnak a heteroszexualitással
egyenrangúként
kezelésével,
a
homoszexuálisok
társadalmi
2020
elfogadtatásával,
ellenük
történő
diszkrimináció általános megnevezése.]
homofon [1. wyraz dźwiękowo identyczny z
innym wyrazem, lecz różniący się
pisownią, pochodzeniem i znaczeniem; 2.
wyraz (forma wyrazowa) o identycznej
wymowie jak inny wyraz, ale o innej
pisowni, np. karzę – każę] – (gör.)
homofon; (zene) olyan zene, amelyben –
akárhány szólam játszik v. énekel is együtt –
csak egy vezetődallam domborodik ki;
(nyelvt.) azonos hangzású, de eltérű jelentésű
szó [homofon szavak: azonos hangzású, de
eltérő jelentésű szavak (csukja-csuklya)]
homofonia [I 1. relacja wyrażania różnych
znaczeń za pomocą identycznych form
językowych; 2. jest to rodzaj faktury, w
której melodii, znajdującej się zazwyczaj
w
najwyższym
głosie,
towarzyszy
akompaniament. Muzyka oparta na
fakturze homofonicznej nosi nazwę
muzyki
homofonicznej.
3.
Szyfry
podstawieniowe to szyfry, których
działanie opiera się na podstawianiu pod
znaki alfabetu jawnego znaków alfabetu
szyfrowego. II identyczność fonetyczna
wyrazów różnych pod względem pisowni i
znaczenia] – (gör.) (gör.) homophōnía,
homofónia
(együtthangzás);
(zene)
egyszólamúság;
egyforma
hangzás,
egybehangzás; a szólamok egyidejű ritmusán
alapuló többszólamú zene homofónia [1.
(gram)
(„hason(ló)nevűség”,
„azonosalakúság”) két szó- vagy esetleg
egyéb nyelvi elem, pl. szókapcsolat - közötti
véletlen alaki egyezés, az a nyelvi jelenség,
amikor a két szó írásképe és/vagy hangalakja
azonos, de jelentésük teljesen különböző.
(Például vár mint 'erődítmény' és vár mint
'várakozik'.); 2. (muz.) (gör. homophōnía:
együtthangzás) v. homofon szerkesztés egy
zenei szakkifejezés, olyan zenét jelent
(ellentétben a polifóniával), mely csak egy
szólamot helyez előtérbe vezérdallamként,
míg a többi pusztán csak a harmóniai
kíséretre szorítkozik. Emellett a szólamok
nagyjából
egyszerre
mozognak;
egyszólamúság; 3. helyettesítő rejtjel v.
helyettesítő kód a kriptográfiában egy
eljárás, ahol a szöveg minden elemét egy
szabályos rendszer alapján alakítják át
rejtjelezett szöveggé; ezek az elemek
lehetnek betűk (ez a leggyakoribb),
betűpárok, betűtriók, vagy ezek keveréke. A
fogadó fél a rejtjelezett szöveget egy előre
elkészített inverz (az enkripciós módszerrel
ellentétes) helyettesítő eljárással fejti meg.]
homogeniczny, -a, -e [gr. homogenēs 'pokrewny';
jednorodny, jednolity] – (gör.) homogén,
egységes, egynemű, egyöntetű, azonos
-
Wersja 01 01 2017.
elemekből álló, azonos tulajdonságokkal
rendelkező
homogenizacja [1. chem. wytwarzanie jednolitej,
trwałej mieszaniny z dwóch lub więcej
składników
niemieszających
się;
2. przemieszanie i połączenie wielu
elementów w jedną całość; 3. proces
ujednolicania świadomości społecznej,
postaw, zachowań i ról społecznych w
ramach grup, kategorii lub całych
społeczeństw]
–
homogenizáció,
homogenizálás
homogenizacyjny, -a, -e – homogenizációs
homogenizator [aparat do sporządzania emulsji]
– homogenizátor
homogenizator mleka – homogénezőgép
homogenizować [1. czynić jednorodnymi
(metale, stopy, roztwory); rozdrabniać
cząstki tłuszczu w mleku, śmietance, aby
nie gromadził się na powierzchni; 2.
czynić coś homogenizowanym (trwałą
mieszaniną z kilku składników, które nie
połączyłyby
się
w
normalnych
warunkach)]
–
homogenizálni,
egyneműsíteni
homogenizować się [socjol. podlegać procesom
homogenizacji] – homogenizálódik
homogenizowany, -a, -e – homogenizált
homograf [wyraz pisany identycznie jak inny
wyraz, ale różniący się od niego wymową,
znaczeniem i pochodzeniem; homogram] –
homográf szó [homográf szavak: azonos
hangalak, de eltérő jelentésű szavak (én
egyek-egyek vagyunk)]
homograficzny, -a, -e [1. odnoszący się do
homografii; 2. ściśle oddający wygląd
jakiegoś pisma] – homografikus; hasonmás
homograficzny odpis bibliii Gutenberga –
Guttenberg bibliájának fakszimiléje v.
hasonmás kiadása
homogram [1. wyraz (forma wyrazowa) o
identycznej pisowni jak inny wyraz, ale o
innej wymowie, np. cis ‘dźwięk’ – cis
‘drzewo’; 2. każdy z wyrazów o
identycznej
pisowni,
lecz
różnym
znaczeniu, brzmieniu i pochodzeniu;
homograf] – azonos alakú szó; egyalakú, de
különböző (eltérő) jelentésű szó; homográf
szó
homoiousios [Sam termin homoousios wywołał
nie mało zamieszania, poniekąd dlatego,
że nie był on terminem biblijnym a
pochodził z nauki gnostyków. Część z
duchowieństwa nie przyjęła tej nauki i
zaczęła głosić niepodobieństwo Syna do
Ojca. Sami arianie się podzielili się na
właściwych arian, czyli anomejczykówanomoios - nierówny, niepodobny i na
2021
homoejczyków- homoios - podobny.
Dodatkowo termin homoousios był różnie
interpretowany. Po soborze nicejskim
powstało jeszcze stronnictwo semiarian,
które przyjęło stanowisko pośrednie
między anomejczykami a homouzjanimi
(tymi prawidłowymi). Głosili, że Syn jest
podobny do Ojca we wszystkim, co do
istoty. Nazywano ich homojuzjastami
(homoiousios ,od ousia - istota).] –
homoiousios; hasonlólényegű [az az irányzat
a Szentháromság felőli vitában, amely azt
vallotta, hogy a Fiú az Atyával nem egyenlő
lényegű, hanem csak hasonló lényegű, isteni,
teremtett lény. (homoousious = egylényegű;
homoiousios = hasonló)]
homologacja [sankcja, zatwierdzenie, orzeczenie
o zdatności sprzętu, zwł. połączone z
próbą działania prototypu, gł. w
lotnictwie,
sporcie
samochodowym,
narciarstwie] – homologáció; (jog) (gör.
jóváhagyás, franc. homologation) [a francia
jogi műnyelvben a perenkívüli eljárás,
valamely cselekményének, pl. a családtanács
határozatának az örökösödési osztálynak
bírói jóváhagyása; továbbá a választott
bírósági itéletnek a felek részéről elfogadása;
a
vasúti
díjszabás
homologációja
Franciaországban a vasúti díjszabás állami
jóváhagyása.]
homologia
[1. zgodność,
odpowiedniość;
2. występowanie w różnych organizmach
narządów
podobnego
pochodzenia;
3. zgodność przebiegu zarysów, np.
łańcuchów górskich, ciągów wysp itp.
świadcząca
o
ich
wspólnych
prapoczątkach; 4. mat. przekształcenie
punktów na płaszczyźnie, przy którym
istnieje tylko jeden punkt niezmienny i
tylko jedna prosta niezmienna] – (vegytan)
homológia; egyértékűség, megfelelés
homologiczny, -a, -e [gr. homólogos 'zgodny';
równoważny, zgodny, podobny; mający to
samo względne położenie, te same
proporcje, wartość a. budowę; odpowiedni
co do budowy a. funkcji; pokrewny
filogenetycznie] – (gör.) homológ; (ált:)
egyértelmű, hasonló; megegyező, egymásnak
megfelelő; egynevű, azonos értékű, hasonló;
(biol:) szerkezetre és eredetre nézve
megegyező, de eltérő működésű, alkú szerv;
gen: azonos vagy allél génekből álló, a
gamétaképződés során egymás mellé került
(kromoszóma)
homonim [1. wyraz o takim samym brzmieniu,
lecz odmiennym znaczeniu, pochodzeniu i
czasami także pisowni; 2. w znaczeniu
wąskim wyraz (forma wyrazowa) o
identycznej pisowni i wymowie jak inny
wyraz, lecz należący do innego leksemu, a
-
Wersja 01 01 2017.
więc pełniący inną funkcję gramatyczną
lub mający inne znaczenie, np. bez
‘przyimek’ – bez ‘roślina’. Często
przyjmuje się dodatkowo, że homonimy
powinny także różnić się etymologią;
wówczas pokój ‘pomieszczenie’ i pokój
‘brak wojny’ nie są homonimami, ale
różnymi znaczeniami jednego leksemu. W
znaczeniu szerokim homonimami są także
homofony.] – (gör.) homonima; azonos
alakú, de különböző értelmű szó (pl. ég,
körte stb.) [pl. fog (tart, megragad), fog
(segédige jövő időhöz), fog (testrész, ill.
fogaskerék kapaszkodója)]
homonimia [identyczność brzmienia i pisowni
wyrazów mających różne znaczenia i
zwykle też różne pochodzenie] – (gör.)
homonimia; hasonló nevűséget jelent [1. A
homonímia
(hason(ló)nevűség
vagy
azonosalakúság) az a nyelvészeti jelenség,
hogy két szó (esetleg egyéb nyelvi elem, pl.
szókapcsolat) írott alakja azonos, de
jelentésük teljesen különböző, mint például
vár mint 'erődítmény' és vár mint 'várakozik'.
Ez a jelenség minden nyelvben előfordul. Az
ilyen szavakat, kifejezéseket, amelyek
homonimek egymással, homonimáknak
nevezzük (ez utóbbi két szó rövid i-vel
írandó).
2.
[(„hason(ló)nevűség”,
„azonosalakúság”) két szó - vagy esetleg
egyéb nyelvi elem, például szókapcsolat közötti véletlen alaki egyezés, az a nyelvi
jelenség, amikor a két szó írásképe és/vagy
hangalakja azonos, de jelentésük teljesen
különböző. (Például vár mint 'erődítmény' és
vár mint 'várakozik'.) Ez a jelenség minden
nyelvben előfordul. Az ilyen szavakat,
kifejezéseket,
amelyek
homonimek
egymással, homonimáknak nevezzük (ez
utóbbi két szó rövid i-vel írandó). Az
elnevezés a görögből ered, és szó szerint
hasonló nevűséget jelent. Már Arisztotelész
is foglalkozott vele az i. e. 4. sz.-i művében,
az Organonban: ő a „zóon” (ζωον) példát
hozza fel, mert e szónak két független
jelentése van: „élőlény” és „képmás”.]
homoousios (współistotny) [Pojawił się wtedy
bowiem
subordynacjonizm
(łac.
subordinatio
podporządkowanie),
głoszony przez aleksandryjskiego kapłana
Ariusza (+336). Twierdził on, że tylko Bóg
Ojciec jest niezrodzony, niezmienny i nie
mający początku. Syn Boży właściwie nie
jest Bogiem - jest stworzony, a nie
zrodzony i nie cieszy się tą samą Boską
naturą, co Ojciec. Sobór Nicejski,
przeciwstawiając się nauce Ariusza,
stwierdził, że Jezus Chrystus jest
"jednorodzonym Synem Bożym, który z
Ojca został zrodzony przed wszystkimi
wiekami, jako Bóg z Boga, światłość ze
światłości, Bóg prawdziwy z Boga
prawdziwego; jest On zrodzony, a nie
stworzony, współistotny (homoousios)
Ojcu" - ma zatem tę samą istotę (ousia),
substancję, naturę (physis), co Ojciec.] homoousios; egyelőlényegű; az a tanítás a
szentháromsági vitában, amely szerint az
Atya és a Fiú egyenlő lényegű. [Ez a
hivatalos egyházi tanítás.]
2022
homoseksualista – (gör.+lat.) homosexuális
ember; (biz.) homokos, meleg; (vulg.) buzi
homoseksualizm (z greki ὁμόιος homoios = taki
sam, równy, i z łac. sexualis = płciowy) [1.
pociąg seksualny do osób tej samej płci; 2.
inaczej:
homoseksualność
–
zaangażowanie
psychoemocjonalne
i
pociąg seksualny do tej samej płci Jest
jedną z orientacji seksualnych obok
heteroseksualizmu, czyli popędu do płci
przeciwnej oraz biseksualizmu, czyli
popędu ukierunkowanego na obie płci. W
seksuologii,
szczególnie
w
starszej
literaturze, spotykane jest użycie słowa
homoseksualizm także w odniesieniu do
seksu homoseksualnego.] – (gör.+lat.)
homoszexualitás
v.
homosexualismus;
(orvosi) természetellenes módon nemileg az
ugyanazon neműek iránt vonzódás; [a
szexuális irányultság egyik fajtája, amikor
egy személy érzelmi és szexuális vonzódása
kizárólag vagy főként azonos nemű emberek
felé irányul. Homoszexualitásnak nevezik
ezenkívül időnként az azonos neműek
közötti szexuális tevékenységet is, mely a
homoszexuális irányultságtól függetlenül is
létrejöhet.
Melléknévi
alakja
a
homoszexuális, melynek gyakran használt
szinonimája a meleg. A nők közötti
homoszexualitást leszbikusságnak nevezik.]
homoseksualizm kobiecy [zob. lesbijstwo] –
leszbikusság
homoseksualny, -a, -e [przymiotnik od:
homoseksualizm;
homoerotyczny]
–
(gör.+lat.)
homoszexuális;
(orvosi)
természetellenes
módon
nemileg
az
ugyanazon neműek iránt vonzódó személy
[Olyan személy, aki a saját nemével egyezőt
részesíti előnyben szexuális kapcsolataiban.
Lehet férfi és nő is, de a női
homoszexuálisokat
legtöbbször
leszbikusoknak nevezik. Nem tévesztendõ
össze a transzszexuálissal.]
homozygota [organizm powstały z połączenia się
gamet o tym samym składzie genetycznym
w odniesieniu do danej pary lub kilku par
genów] – homozigóta; két azonos genotípusú
ivarsejt egyesüléséből keletkező csírasejt
neve [1. sejtek diploidok vagy poliploidok és
-
Wersja 01 01 2017.
ugyanazzal az allélel rendelkeznek egy adott
lokuszán a homológ kromoszómáknak.
Amikor egy élőlényt a homozigóta
kifejezéssel illetünk, akkor az azt jelenti,
hogy
két
homológ
kromoszómáján
egymással azonos, egy adott öröklődésre
jellemző génkópiákat hordoz. Azaz a
genotípus AA vagy aa. Az ilyen sejt vagy
élőlény homozigótának tekintendő. 2. Egy
adott génre nézve homozigóta egy élőlény,
ha a gént hordozó kromoszómapár mindkét
tagja a génnek ugyanazon allélját
tartalmazza. 3. két homológ kromoszómája
azonos helyén ugyanazt a gént hordozza]
homozygotyczny, -a, -e – homozigótahomozygotycznie – homozigótaként
homozygotyczność – homozigótaság
homunkulus
[człowieczek,
który
według
poglądów średniowiecznych miał być
sztucznie stworzony w retorcie przez
alchemików]
–
(lat.)
humunculus,
homunkulusz; az alkimisták elképzelése
szerint lombikban mesterségesen előállítható
ember (emberke)
Honduras (Honduras, Republika Hondurasu;
República de Honduras) [państwo w
Ameryce Środkowej, pomiędzy Morzem
Karaibskim a Oceanem Spokojnym
(Zatoka Fonseca), o łącznej długości
wybrzeża 820 km.] – Honduras (ejtsd:
[ondúrász],
jelentése
spanyolul
„Mélységek”) [Magyarországnál nem sokkal
nagyobb ország Közép-Amerikában. A volt
spanyol gyarmat 1838-ban nyerte el teljes
függetlenségét.]
honem [szybko] – (Śląsk Cieszyński) [Słowniczek
języka śląskiego] gyorsan, sebesen
honeste vivere - żyć uczciwie – (lat.) honeste
vivere; 'tisztességesen élni'
honey pot (garnek miodu) [słabo chroniony
fragment systemu mający przyciągać
włamywaczy komputerowych, którzy są
następnie
obserwowani
przez
administratora systemu. Honey pot jest
zwykle starannie odizolowany od reszty
sieci i stanowi odwrócenie uwagi od
innych elementów sieci, będąc przykładem
defensywnej
taktyki
bezpieczeństwa.
Koncept został przedstawiony w książce
"Firewalls and
Internet
Security"
(Cheswick & Bellovin).] – (ang.) honey pot;
(inf.) csapdák (szó szerint: “mézes csupor”)
(csali, könnyű préda)
Honkenia piaskowa (Honckenya peploides L.)
gatunek rośliny reprezentujący monotypowy
rodzaj honkenia (Honckenya) z rodziny
goździkowatych
(Caryophyllaceae).
Występuje na plażach nadmorskich w
strefie umiarkowanej i subarktycznej na
2023
półkuli północnej, także nad Bałtykiem.
Bylina ta odgrywa istotną rolę w
formowaniu wydm w pierwszym etapie
ich powstawania. Przystosowaniem do
warunków siedliskowych jest m.in.
odporność na zawiewanie przez wiatr i
wykorzystywanie pędzonych przez wiatr
ziaren piasku do zapylenia. Dla siedlisk
honkenii zagrożeniem jest przekształcanie
wybrzeży
wydmowych
i
masowy
wypoczynek na plażach. Na dalekiej
północy jest używana jako roślina
pokarmowa.] – (növ.) Honckenya peploides
honky tonk [amer.ang. slang, mordownia,
spelunka; muz. taneczna grana w
knajpach przez taperów na rozstrojonych
pianinach] – (ang) honky-tonk; (zene)
pianinón játszott regtaime; másodrendű kis
mulató, lokál, spelunka, lebúj, rosszhírű
kocsma, kártyabarlang
honor [1. poczucie godności osobistej lub dobre
imię; 2. zaszczyt; 3. karta do gry starsza
od dziesiątki] (lat.) honor [Eredet: [honőr <
francia: honneur (ütőlap < tisztelet) < latin:
honor, honorem (tisztel) < görög: onao
(elismer, jutalmaz)]; becsület, tisztesség;
megtiszteltetés, szerencse; számérték; fr.
honneur, honőr [1. tisztelet, tiszteletadás,
tiszteletnyilvánítás. A kinek-kinek kijáró,
rang
szerinti
megbecsülés
például
vendégfogadáskor; 2. Kártya: Nagy kártya; a
négy magasabb értékű ütőlap egyike (bubi,
dáma, király, ász); 3. az érkezők szertartásos
fogadtatása;]
honor domu – a ház v. család becsülete
Honor habet onus [godność nakłada ciężary] –
(lat.) Honor habet onus; tisztelet, rang,
hivatal teherrel jár (nagyság átka).
honor każe – a becsület megköveteli v. kötelez
honor kobiecy – női becsület
honor narodowy – nemzeti becsület
honor narodowy Polaków – a lengyelek nemzeti
becsülete
honor swój na szwank narażać – veszélyezteti
becsületét
honorarium [wynagrodzenie za pracę w wolnych
zawodach] – (lat.) honorárium, tiszteletdíj;
szerzői díj
honorarium autorskie – szerzői tiszteletdíj v.
jogdíj
honorarium lekarza – orvosi honorárium
Honorat
[1.
imię
męskie
pochodzenia
łacińskiego. Wywodzi się od słowa
oznaczającego "szanowany", "darzony
szacunkiem". Wśród patronów tego
imienia - św. Honorat z Arles i bł. Honorat
Koźmiński. 2. (imiona)
imię męskie
oznaczające człowieka cieszącego się
-
Wersja 01 01 2017.
szacunkiem u innych. (łacińskie honoratus
- czczony, szanowany, od honoro- czcić,
wielbić, darzyć szacunkiem). Forma
żeńska Honorata (Nora), Honoryna.
Zdrobnienia Honoratka (od Honoraty),
Honorynka (od Honoryny). Inne języki
ang. Honory i Honoria. 3. (imiona) imię
męskie pochodzenia łacińskiego] – (lat.)
Honorát
(tiszteletreméltó);
Honorátusz
[tisztelt, tiszteletben álló, tiszteletre méltó]
Honorata [żeński odpowiednik imienia łac.
Honorat
-czczony,
szanowany,
wymagający szacunku] – Honoráta
honoratio (łac.) (honoracja) – (lat.) honoratio;
megtisztelés; váltónál pedig annak bevltása,
illetőleg kifizetése
Honoratka – Honorátka
Honores mutant mores [godności zmieniają
człowieka] – (lat.) Honores mutant mores; a
méltóság megváltoztatja az indulatot. [Arról
az emberről mondják, aki rangban
fölemelkedett s korábbi sorsosait nem ismeri
meg.]
honorius causa [1. np. doktor honorius causa
Politechniki Rzeszowskiej; 2. doktor
honoris causa pisarzowi i publicyście] H.C.=HONORIUS CAUSA; Tiszteletbeli
(pl.: doktor).
honorować [1. uznawać coś za prawomocne;
2. okazywać
komuś
szacunek
lub
szczególnie go wyróżniać; 3. płacić
honorarium]
–
(lat.)
honorálni;
megtisztelni;
tisztelni,
megbecsülni,
elismerni, méltányolni, tekintetbe venni;
díjazni, megfizetni, meghálálni, viszonozni
honorować weksel – váltót elfogadni v. kifizetni
honorowo – becsületesen; tiszteletreméltóan,
tisztességesen
honorowość – becsületesség, tisztesség
honorowy, -a, -e [1. mający poczucie godności
osobistej; 2. zgodny z honorem; 3. taki,
który służy do wyróżnienia kogoś lub do
okazania
szacunku;
4. nominalny,
tytularny;
5. niedający
zysków
materialnych lub niepobierający zapłaty]
–
(uczciwy)
becsületes,
tisztességes;
becsület-,
tisztelet-;
becsületbeli;
tiszteletbeli; tiszteletreméltó; (zaszczytny)
dísz-; címzetes, tiszteletbeli, illusztris;
ingyenes
honować [obrabiać metale za pomocą
przecierania lub gładzenia] – hónolni
[mikrométeres
nagyságrendű,
spirális
barázdákat készítenek a sima felületre, ami
segíti az olaj helyben maradását]
honowanie (obciąganie, gładzenie, dogładzanie
długoskokowe)
[metoda
obróbki
wygładzającej, stosowana do wykańczania
2024
bardzo
dokładnych
otworów
(np.
cylindrów tłokowych) oraz zewnętrznych
powierzchni obrotowych walcowych lub
stożkowych,
niektórych
powierzchni
kształtowych
(np.
uzębień)
oraz
płaszczyzn] – hónolás [gépiparban (főként
az autóiparban) használatos felületkezelési
eljárás megnevezése]; felületkezelés [A
hónolás célja egy olyan fémfelület
létrehozása ahol az egymáson csúszó,
olajozott fémfelületek esetén gyártás után is
marad a kopást megelőző olajfilm.]
honrowy postępek – tiszteletre méltó cselekedet
honwed
[żołnierz
narodowego
wojska
węgierskiego podczas rewolucji 1848–1849
r.] – honvéd
hop! [1. wykrzyknik zachęcający do skoku lub
podskakiwania; 2. wykrzyknik, zwykle
powtarzany, za pomocą którego ludzie
nawołują się] – hopp!
hop! na moje kolana – hopp! ugorj fel a térdemre
hopsa! [hops, hopsa zob. hop w zn. 1.] – hoppsza!
Hor (góra) [1. Na niej zmarł Aaron pod koniec
wędrówki Izraelitów do Kanaan. 2. Druga
góra, widocznie jeden ze szczytów
Libanonu.] – HÓR (hegy, hegység) [1.
Hegy Edom határán, amelyen Áron meghalt
és ahol eltemették (4Móz 20,22-29; 33,3741). 2. Hegy Palesztina északi határán (4Móz
34,7-8); pontos fekvése ismeretlen.]
hora [łac. z gr. hōra 'pora roku; godzina' (Hōrai
'Hory, trzy córki Zeusa i Temidy, boginie
pór roku i ładu społecznego: Eunomia bogini praworządności, Eirene - pokoju,
Dike (Astrea) - sprawiedliwości'); 1.
godzina, jedna z ośmiu (części brewiarza,
tj.)
godzin
kanonicznych
(horae
canonicae), urzędowych modlitw kośc. 2.
korowodowy taniec lud. w Rumunii i
Izraelu, w którym tańczący tworzą koło,
trzymając się za ręce; muzyka do tego
tańca.] – (gör.-lat.) hora; óra; (rel.) horák [A
r.kat. kolostori gyakorlatban kialakult, de a
világi papok számára is kötelező napi
imaórák: matutium, laudes, prima, tertia,
sexta, nona, vespera, completorium.Ezekben
az időpontokban a breviárium bizonyos
részeit kell imádkozni.]
Horacy [imię męskie pochodzące od łac. nazwy
rodowej Horatius, której pochodzenie jest
niejasne,
przedłacińskie.
Imię
to
występowało
w
Polsce
już
w
średniowieczu, m.in. w formach Horacy,
Oracy, a także Jaracz, Jeracz.] – Horatius
Horacy = Quintus Horatius Flaccus (ur. 8 grudnia
65 p.n.e. w Wenuzji, zm. 27 listopada 8
p.n.e.) [rzymski poeta liryczny] – Horatius
[Quintus Horatius Flaccus (Venusia, ma
Venosa, Olaszország, Kr. e. 65. december 8.
-
Wersja 01 01 2017.
– Róma, Kr. e. 8. november 27.): római
költő]
Horacy
horda [1. tłum, zgraja, banda; 2. u ludów
koczowniczych tureckich i mongolskich:
wojsko lub obóz wojskowy; 3. główna
kwatera chana; 4. zjednoczenie różnych
plemion pod władzą jednego chana; 5. u
ludów zbieracko-łowieckich: grupa ludzi
stale migrujących po określonym terenie;
6. w socjologii zwierząt: wielorodzinna
grupa; 7. orda: Po turecku ordu znaczy
obóz i ci, co za nim idą, jak: kupcy,
liweranci, rzemieślnicy; ordui humajun –
obóz sułtański czyli armja sułtańska; stąd
pokolenia tatarskie koczujące i ich wojsko
nazwano hordami.] – (tatár) horda, banda;
féktelenül garázdálkodó vad tömeg v.
fegyveres csapat
horda tatarów – tatárhorda
hordy nazistowskie – náci hordák
hordy tatarskie – tatár hordák
Horeb (suchy, pustynny) (hebr. Chorev, ‫= חורב‬
"suchy", "samotny") [1. góra, czy cały
szereg gór, czasami utożsamiany z górą
Synaj, częściowo położoną między Suezem
a zatoką Akaba. Tam Bóg przemawiał do
Mojżesza, a Izraelici z udziałem Aarona
zbudowali złotego cielca. 2. góra
wymieniana w Biblii jako miejsce
powołania
Mojżesza
przez
Jahwe
(Jehowe), jako wyzwoliciela Izraelitów z
niewoli egipskiej - Wj 3,1, oraz miejsce,
gdzie Bóg Jahwe ukazał się Eliaszowi,
który chronił się przed królową Izebel w
jaskini tej góry - 1Kl 19,8-14. W Biblii i
pismach Józefa Flawiusza Góra Boża
(Góra Jahwe, Góra Jehowy), jest
opisywana zamiennie - Synaj i Horeb.
Dokładna lokalizacja góry nie jest znana.
Przyjmuje się, że jest to Synaj lub całe
pasmo górskie, w którym leży ta góra w
południowej części półwyspu Synaj w
2025
muhafazie Synaj Południowy w Egipcie.
Według innej interpretacji - głównie
protestantów
(Zielonoświątkowcy
i
baptyści) - jest nią góra Jabal al-Lawz w
historycznej krainie Midian, a obecnie w
północno-zachodniej
części
Arabii
Saudyjskiej, lub też góra Har Karkom na
pustyni Negew w południowym Izraelu. 3.
W Polsce nazwę Horeb nosi jedno ze
wzgórz otaczających Wambierzyce; 4.
druga nazwa biblijna góry Synaj, miejsce
otrzymania
Przykazań
i
zawarcia
przymierza między Bogiem a Jego ludem.
Tu również Bóg ukazuje się Eliaszowi.] –
HÓREB (pusztaság, sivatag; száraz, forró)
[Váltakozva használják a "Sínai" névvel,
Mózes élete sok eseményének szintere
(2Móz 3,1; 17,6; 33,6; 5Móz 1,2). Illés
próféta ide menekült (1Kir 19,8). Lásd még:
SÍNAI (2).]
horka [węg. horka Bulscu] – harka v. horka,
esetleg
karha
[Bíborbanszületett
Konstantinnál karkhasz, az államalapítás
előtt a magyar törzsszövetség harmadik
legmagasabb méltósága volt a nagyfejedelem
és a gyula után]
hormon (od stgr. ὁρμάω hormao - rzucam się
naprzód, pędzę) [1. substancja chemiczna
wytwarzana
przez
organizm,
koordynująca i regulująca procesy
chemiczne w komórkach oraz podstawowe
funkcje życiowe organizmu; 2. to
substancja
chemiczna,
biologicznie
czynna,
zdolna
do
przekazywania
informacji, wywierająca swoiste działanie
na komórki lub narządy, regulująca ich
funkcje] – (gör.) hormon, hormonok; [1. a
belső elválasztású mirigyektől igen kis
mennyiségekben
termelt
különféle
folyamatokat szabályozó váladékok; 2. belső
elválasztású mirigyek terméke, melyet a
testnedvek tovvábbítanak, a hormonok
sajátosan szabályozzák az egyes szervek
működését; 3. a belső elválasztású mirigyek
által a vérbe ürített kémiai átvivő anyagok
(endokrin kommunikáció)]
hormon
antydiuretyczny
(wazopresyna,
adiuretyna, ATC: H 01 BA, skróty: AVP
od Arginine VasoPressin oraz ADH od
Antidiuretic
Hormone)
[hormon
występujący u ssaków, w tym u człowieka]
– antidiuretikus hormon (ADH, adiuretin,
régi elnevezés: vazopresszin) [feladata,
hogy a vesében fokozza a vízvisszatartást, és
így segítsen a szervezetnek a megfelelő
mennyiségű víz megtartásában. Hatására
kevesebb víz választódik ki a vizelettel, azaz
a vizelet koncentrálódik, a fajsúlya megnő.]
hormon płciowy – ivarhormonok
-
Wersja 01 01 2017.
hormon wzrostowy – növekedési hormon
hormon wzrostu – növekedési hormonok
hormonalny, -a, -e, hormonowy, -a, -e
[przymiotnik od: hormon] – hormonális-;
hormonhormonterapia – (gör.) hormonterápia; a
hormonok használata gyógyítás céljára
hormony [substancje wytwarzane w gruczołach
wewnątrzwydzielniczych
lub
wyspecjalizowanych grupach komórek,
przekazywane przez nie wprost do krwi,
mające silne pobudzające lub hamujące
działanie na procesy biochemiczne,
poprzez które przejawia się ich regulacja i
sterowanie czynnościami różnych tkanek i
narządów.] – (biol) hormonok [Kémiailag
igen különböző, az élő szervezetekben
termelt
anyagok,
amelyeknek
üzenetközvetítő szerepük van, keletkezési
helyüktől távol,
szabályozó szerepet
játszanak a legkülönbözőbb biológiai
folyamatokban, például a génkifejeződésben
is.]
hornista [ob. trębacz] – (dawno) trombitás, kürtös
horodyszcze [daw. miejsce, gdzie znajdował się
gród] – (dawno) vár helye, várdomb
horoskop [1. opis konfiguracji ciał niebieskich,
stanowiący
podstawę
przepowiedni
astrologicznej;
też:
przepowiednia
wynikająca
z
tej
konfiguracji;
2. przewidywanie
jakiegoś
rozwoju
wydarzeń] – (gör.) horoszkóp, óralátó;
(asztrológia) vmely adott időpontban a
bolygók állásáról készített vázlat, és az
ebből következtetett jóslat
horoskopowy, -a, -e – horoszkóp-; horoszkópos
horresco referens [łac., drżę opowiadając o tym
(Wergiliusz, Eneida, 2, 204)] – «horresco
referens» =«hallani szörnyű»
horrendalnie – szörnyűségesen, borzalmasan
horrendalny, -a, -e [budzący oburzenie lub
strach] – horror-; szörnyűséges, borzalmas
horrendum [1. coś, co budzi strach, odrazę lub
oburzenie; 2. okropność; rzecz straszna] –
horror; szörnyűség, borzalom
horribile dictu [łac., strach powiedzieć; o
zgrozo!] – (lat.) horribile dictu;"szörnyű
kimondani", még kimondani is szörnyű
horror [łac. horrendum 'przerażające' i horror
'dreszcz, ciarki, przerażenie' od horrēre
'drżeć; bać się'; 1. zdarzenie lub sytuacja
budzące grozę; 2. film o sensacyjnej,
pełnej
napięcia
akcji
i
niewytłumaczalnych,
makabrycznych
wydarzeniach; 3. strach; zgroza; wstręt]–
horror; iszonyat, rémület; horror film
horror vacui [wym. horror wakui] [1. pogląd w
nauce starożytnych Greków, według
2026
którego istnienie próżni w przyrodzie jest
niemożliwe; 2. tendencja do całkowitego
wypełniania
powierzchni
obrazu
motywami
figuralnymi
lub
ornamentalnymi; 3. łac., obawa próżni
(przypisywana dawniej naturze)] – (lat.)
horror vacui;
Írtózás az űrtől: a
képzőművészetekben a rendelkezésre álló
tér, képfelület teljes kitöltése. Ha a figurális
ábrázolás üres helyet hagy, azt ilyenkor
ornamentális díszekkel fedik be. A modern
művészet már nem követi rigorózusan a
horror vacui elvét; elavult fizikai elmélet,
amely szerint a természet nem tűr üres
helyet, hanem azonnal kitölti azt (a. m.
irtózás az űrtől)
horst [zrąb tektoniczny] – horszt; (sasbérc;
minden oldalról többé-kevésbé párhuzamos
törési síkokkal határolt, magasabban kiálló
rög)
Horst (nazwisko) – Horszt
hortensja (Hydrangea L.) [rodzaj niewysokich
krzewów z rodziny hortensjowatych] –
(növ.) hortenzia (Hydrangea) [japán rózsa;
kelet-ázsiai eredetű, főleg rózsaszínű
gömbvirágzatú dísz- és szobanövény]
Hortensja drzewkowata (Hydrangea arborescens)
–
Cserjés
hortenzia
(Hydrangea
arborescens)
hortikultura, hortologia [daw. ogrodnictwo] –
hortikultúra; kerti gazdálkodás, kertművelés
hortologiczny, -a, -e – kertészeti, kertművelési
horyzont [1. linia, wzdłuż której niebo wydaje
się stykać z powierzchnią ziemi; 2. koło
wielkie na sferze niebieskiej, prostopadłe
do pionu; 3. zakres, zasięg lub granice
wiedzy, zainteresowań itp.; 4. środowisko,
w którym ktoś się obraca; 5. zasłona lub
ściana tworząca tył sceny, wywołująca
wrażenie
głębi
lub
złudzenie
nieskończoności]
–
(gör.)
horizont,
látóhatár; szemhatár; látókör; a megfigyelés
helyén a függőón irányára merőleges sík;
(átv.) távlat, kilátás
horyzontalnie – horizontálisan; vízszintesen
horyzontalność – horizontalitás; vízszintesség
horyzontalny, -a, -e [mający kierunek poziomy]
– (gör.) horizontális, vízszintes
hospicjum [1. ośrodek dla nieuleczalnie chorych;
2. daw. gospoda; 3. daw. stancja dla
uczącej się młodzieży] – hospice [a súlyos
betegségük végstádiumában levő, elsősorban
daganatos betegek humánus, összetett
ellátását jelenti multidiszciplináris csoport
segítségével]; szállás, fogadó
hospicyjny, -a, -e – szállás-, fogadóhospitacje [wizyta władz szkolnych, nauczycieli
na lekcjach w celu poznania, ulepszenia
-
Wersja 01 01 2017.
lub skontrolowania metod nauczania] –
hospitálás; látogatás (tanórán),
hospitacyjny, -a, -e – látogatási
hospitalizacja [umieszczenie pacjenta w szpitalu;
też: okres przebywania pacjenta w
szpitalu] – hospitalizáció; betegek kórházi
elhelyezése; betegek kórházi tartózkodása;
intézetben nevelkedő vagy szüleiktől
tartósan – pl. kórházi tartózkodás miatt –
elválasztott
kisgyermekek
jellemző
tünetcsoportja [Ezen a néven először 1945ben írta le a m. származású R. Spitz. Az
→elsődleges kötődés tárgyának hiányában
vagy távollétében a gyermekek, különösen 45 éves koruk előtt, nemcsak az érzelmi,
hangulati, hanem a testi leromlás jeleit is
mutatják.
Fejlődésük
lelassúbbodik,
életkedvük, aktivitásuk csökken, amelyet
önbántó agresszió, majd apátia, gyengülés,
fogyás
követ.
A
hospitalizáció
jelentőségének
lekicsinylése
korábban
gyakran hozzájárult, hogy a gyermekek
kórházi kezelése nem volt hatékony,
szövődmények, ált. állapotromlás nehezítette
a gyógyulást. Ma már általánosan elfogadott,
hogy a szülő támogató jelenléte a kezelés
sikerességének feltétele. A hospitalizáció
visszafordíthatatlan károsodások sorához
vezet az értelmi és szociális fejlődésben, ha a
gyermek senkivel nem tud tartós érzelmi
kapcsolatot kialakítani.]
hospitalizacyjnie – elhelyezve
hospitalizacyjny, -a, -e – elhelyezési
hospitalizować [umieszczać w szpitalu na
dłuższy pobyt] – (beteget) kórházba
beutalni, ott gyógykezelni
hospitant [1. osoba dokonująca hospitacji,
zwłaszcza osoba przygotowująca się do
zawodu nauczycielskiego; 2. daw. poseł,
który
jest
członkiem
klubu
parlamentarnego, ale zastrzega sobie
wolność głosowania w pewnych sprawach;
3. daw. wolny słuchacz]; hospitantka –
hospitáns; egyetemi vendéghallgató v.
rendkívüli hallgató (fiú v. lány)
hospites (łc. lm. ‘goście; obcy’ od hospes, -itis)
[hist., społ. w feudalizmie X–XIII w. –
chłopi wolni osobiście, lecz bez prawa
dziedziczenia ziemi, stanowiący najemną
siłę roboczą na zasadzie umowy
dzierżawno-czynszowej
w
dobrach
wielkich właścicieli ziemskich] – hospes
[eredetileg a 11-12. században a társadalom
felső, vagyonos rétegéhez tartozó előkelő,
aki hazáját elhagyva letelepülő vendégként
érkezett Magyarországra, hogy a király
udvarában katonai és egyéb szolgálataival
szerezzen birtokot. A 13. században
vendégnek nevezték már azokat a
2027
parasztokat is, akik korábbi urukat
kedvezmények érdekében elhagyva más
birtokos földjeire települtek.
hospitować
[brać
udział
w
hospitacji
niem. hospitieren, od łac. hospitor goszczę,
jestem gościem] – (lat.) hospitálni,
ellenőrzés v. tapasztalatcsere céljából, ill.
mint tanító- v. tanárjelölt iskolai órát
látogatni; látogatni
hospodar [1. tytuł dawnych książąt Mołdawii i
Wołoszczyzny; też: władca noszący ten
tytuł; 2. w języku słowiańskim znaczy
gospodarza. Tytuł ten dawany był
panującym na Litwie, oraz książętom
Wołoskim i Multańskim.] – (tört.)
hoszpodár, (orosz) goszpodár; magyarul úr,
Moldvában és Havasalföldén a román
domnul és domnitorul mellett ezzel a cimmel
is illették a fejedelmet; úr
hossa
[1. zwyżka
kursów
papierów
wartościowych
lub
cen
towarów
notowanych na giełdzie; 2. koniunktura] –
hausse,
hossz;
árfolyamemelkedés;
konjunktúra
host; host komputer (ang. host computer) [1. dosł.
gospodarz. Centralny komputer w
systemach wielodostępnych (np. Unix,
VMS), w których wszystkie programy
uruchamiane są na hoście, podczas gdy
komunikacja z użytkownikami odbywa się
poprzez połączone z nim terminale. Por.:
terminal. 2. Slangowe określenie każdego
komputera podłączonego do sieci Internet.
3. System końcowy, np. stacja robocza w
sieciach komputerowych połączonych
ruterami.] – I. (ang.) host v. hoszt [1. Angol
szó, jelentése: gazda, gazdagép, kiszolgáló
gép. 2. A domain-névnél a kiszolgáló gépre
használt kifejezés. 3. számítógépes hálózaton
levő
"gazdagép",
amely
valamilyen
szolgáltatást is nyújt (pl. postafiókokat
üzemeltet, Web-oldalakat tárol, anonim FTP
archívumot tart fenn) 4. Azokat a
számítógépeket amelyeket egy számítógépes
rendszerben összekötünk hosztoknak (host)
nevezzük. Ezt magyarul gazdagépnek hívjuk,
itt futnak a felhasználói programok,
helyezkednek el az adatbázisok; 5. Host
kifejezés
egy
olyan
végfelhasználói
számítógépet jelöl, amely a hálózathoz
csatlakozik, és a felhasználók számára
különböző adatszolgáltatásokat nyújt, illetve
vezérlési feladatokat is ellát. A gazdagép az
interneten egy adattovábbítás végpontjaként
szerepelhet, ez lehet személyi számítógép,
munkaállomás vagy nagyszámítógép. Ezek
mindegyike képes az internetprotokollok
értelmezésére. 6. Hálózatba kapcsolt
számítógép, amely valamilyen szolgáltatást
nyújt.]; II. gazdaszámítógép, gazdagép [A
-
Wersja 01 01 2017.
kifejezés
egy
olyan
végfelhasználói
számítógépet jelöl, amely a hálózathoz
csatlakozik, és a felhasználók számára
különböző adatszolgáltatásokat nyújt, illetve
vezérlési feladatokat is ellát. A gazdagép az
Interneten egy adattovábbítás végpontjaként
szerepelhet, ez lehet személyi számítógép,
munkaállomás vagy nagyszámítógép. Ezek
mindegyike képes az Internet protokollok
értelmezésére. 7. a számítógépes hálózaton
levő gép, amely valamilyen szolgáltatást is
nyújt; 8. olyan számítógép egy hálózatban,
mely a hálózat más számítógépei számára is
szolgáltatásokat nyújt; egyik leggyakoribb
alkalmazása pl. az ügyfelek felől elérhető
kiszolgálói feladat ellátása; Internettel
kapcsolatos kiszolgálói feladatok pl. a
kapcsolatteremtés más gazdagépekkel, az
ügyfél postafiókjának,
esetleg
Webterületének fenntartása, ugyanakkor Webhozzáférés biztosítása, stb.]
host node [węzeł główny] – (ang.) host node;
gazdaállomás
hostessa [kobieta opiekująca się gośćmi lub
klientami na wystawach, targach itp.] –
hostess
hostia [w Kościele katolickim: okrągły opłatek z
mąki pszennej, w którym po konsekracji
uobecnia się Chrystus] – ostya, szentostya
hosting {rzecz.}; goszczenie {n.}, przyjmowanie
{n.}; (informatyka) [Usługa polegająca na
utrzymywaniu (ang. hosting - goszczenie)
witryn
internetowych
oraz
kont
pocztowych użytkowników na serwerach
internetowych
usługodawcy.
Firmy
świadczące usługi typu web hosting
oferują
zazwyczaj
szereg
usług
dodatkowych (np. pośrednictwo w
rejestracji domeny)] – (ang.) hosting;
vendéglátás, fogadás; (informatika)
hot dog [gorąca parówka podawana w długiej,
rozciętej bułce] – hot dog
hot key [klawisz dostępu] – gyorsbillentyű
Hot pants [1. krótkie szorty damskie; 2. slang
podniecenie, pożądanie] – (ang.) Hot pants;
forrónadrág (angol); rendkívül rövid, szoros
sort; (szleng) izgatás, szexuális vágy
Hot pants
plugging lub Hot Swap [możliwość
podłączania lub odłączania urządzeń
peryferyjnych do komputera przy
włączonym zasilaniu. Możliwość tę dają
m.in. porty USB, FireWire, dyski twarde
pracujące w standardzie SATA-2 oraz
karty pamięci Flash. Jednak większość
portów które teoretycznie nie obsługują
hot pluggingu, działają przy podłączeniu
"na gorąco", jednak nie zawsze
prawidłowo. Przykładem jest klawiatura
komputerowa, która traci informacje o
powtarzaniu klawiszy i stanie diod. Wiele
podzespołów
w
zaawansowanych
serwerach, systemach przemysłowych czy
wojskowych, ma możliwość hot pluggingu
w celu poprawy czasu dostępności usług i
niezawodności lub innych przyczyn (np.
rozbudowa systemu bez jego wyłączania).
Wchodzą w to m.in. zasilacze, pamięć
RAM, procesory, karty PCI (np. sieciowe),
PCI-X, dyski SCSI, i inne kontrolery, bez
wyłączania systemu czy przerywania
operacji na nim. W laptopach oprócz
hotpluginu portów ze standardowych
komputerów (np. USB), zwykle jest też
możliwość łatwego hot pluggingu, kart
PCMCIA, napędów optycznych (np.
CDROM) czy monitorów zewnętrznych
(choć nadal trzeba zachować pewne środki
ostrożności celem uniknięcia awarii).] –
(ang., informatika) hot plugging (forró
bedugás); hot Swapping (forró csere)
Hot-swappable [wymianialne "na gorąco".
Serwery
lepszej
klasy
dysponują
szeregiem elementów pracujących w tym
trybie. Są to: zasilacze, wentylatory i inne
urządzenia. Praca w trybie wymiany "na
gorąco" oznacza, że elementy takie można
wymieniać, usuwać i dodawać do systemu
nie
wyłączając
serwera
i
nie
rekonfigurując systemu. Proszę zwrócić
uwagę na różnicę występującą między
dwoma trybami pracy: wymiana "na
gorąco" i podłączanie "na gorąco" (hotplug).
W
przypadku
urządzeń
podłączanych na gorąco też nie trzeba
wyłączać serwera, ale za każdym razem
trzeba rekonfigurować system (co nie jest
konieczne w odniesieniu do urządzeń
wymienianych "na gorąco"), po to aby
system był przygotowany do pracy w
nowym środowisku. Tryb wymiany "na
gorąco" obsługują magistrale danych USB
(Universal Serial Bus) i IEEE 1394, jak
również gniazda PC Card (dawniej
PCMCIA), instalowane w komputerach
przenośnych.] – (ang.) hot-swappable =
gyorsan cserélhető [hot-swappable device –
gyorsan cserélhető egység]
Hot
2028
-
Wersja 01 01 2017.
HotJava (przeglądarka www opracowana przez
firmę Sun Microsystems) – (kat.:
informatyka) HotJava [a Sun cég által
kifejlesztett, Java-alapú Web-böngésző]
hotel [budynek przeznaczony do czasowego
pobytu osób zatrzymujących się w danej
miejscowości] – hotel; szálló, szálloda,
fogadó
hotel dla psów – kutyapanzió
hotel front office manager [kierownik
zmiany/pracownik hotelu] – (ang.) hotel
front
office
manager;
a
szállodai
szolgáltatások
szervezéséért
felelős
munkatárs [a hotel v. motel vendégeinek
panaszait kezeli, ellátja a szobafoglalással
kapcsolatos feladatokat, felelős a hotelpolitikák és a megállapított üzemeltetési
eljárások betartásáért, jelentéseket készít a
hotel ügyvezető igazgatója részére és
felügyeli a beosztott munkatársak munkáját,
együttműködik a többi szervezeti egység
vezetőivel a szállodai tevékenységek
összehangolása érdekében. Fogadja a
szálloda fontos vendégeit. Intézi a magántelefonvonalakat
és
más
különleges
szolgáltatásokat.]
hotel jest koło pomnika Józefa Poniatowskiego –
a Hotel Józef Poniatowski emlékműve
mellett van
hotel luksusowy – luxusszálloda
hotel młodzieżowy – ifjúsági szálló
hotel Orbisa – az Obis szálló
hotel robotniczy [budynek mieszkalny
przeznaczony dla robotników
zamiejscowych] – munkásszálló
hotel trzygwiazdowy – háromcsillagos szálloda
hotel turystyczny – turistaszálló, turistaszállás
hotelarstwo [prowadzenie przedsiębiorstwa
hotelowego] – hotelek üzemeltetése v.
irányítása
hotelarski, -a, -ie – szállodatulajdonosi
hotelarz
[właściciel
hotelu],
hotelarka
[właścicielka hotelu] – szállodatulajdonos,
szállodás
Hotelarz [najstarsze (wydawane od 1962 roku)
pismo sektora branży hotelarskiej w
Polsce] – Szállodás (1962 óta megjelenő
szakmai folyóirat)
Hotele
Węgierskie
Spółka
Akcyjna
–
HungarHotels
Hungária
Szálloda
Részvénytársaság (Hungarhotels Rt.)
hotelik – motel, hotelecske, kis hotel
hoteling [umieszczenie urządzeń klienta w
profesjonalnej serwerowni, w której są
one
chronione,
konserwowane,
obsługiwane i stale podłączone do
Internetu] – (ang.) hoteling; a kliens
2029
elhelyezése
szállodában
teljeskörű
szolgáltatással
hotelowy, -a, -e – szállodai, szállodahotelowy prospekt – szállodai prospektus
hotelowy [zob. pracownik hotelu] – szállodai
alkalmazott
hotlist {rzecz.}; lista preferowanych miejsc {f.}
[komp.] [zł.] – (ang.) hotlist [elsősorban
Web-kliensekben található funkció a gyakran
használt információforrások URL címének
tárolására és gyors előhívására]
hotspot rzecz.}; (też: hot spot); aktywne miejsce
{n.} [komp.] – (ang.) Hotspot [Olyan helyet
jelent, ahol Wi-Fi, azaz vezeték nélküli
hálózati szolgáltatáshoz, többnyire az
Internethez férhetünk hozzá.]
Houppelande [strój dworski modny od przełomu
XIV/XV w. do połowy XV w.,
charakteryzujący
się
szerokimi,
lejkowatymi
rękawami
i
wysokim
kołnierzem. U kobiet spinany ozdobnym
pasem pod biustem, u mężczyzn mógł
mieć długość do kolan lub większą,
spinany był pasem nisko na biodrach.
Przeważnie szyty z sukna lub aksamitu,
podbity futrem. Polska odmiana stroju
houppelande zwana była popularnie
"suknią" i charakteryzowała się stójką
zamiast ozdobnego kołnierza. Jako
nakrycie
głowy
houppelande'owi
towarzyszył czepiec siodłowy - u kobiet,
lub chapperon - u mężczyzn.] Houppelande [Elől nyitott, bő, gyakran
uszályos felsőkabát, hosszú, lelógó ujjakkal]
-
Wersja 01 01 2017.
Houtunia sercolistna, Tułacz pstry (Houttuynia
cordata
'Chameleon')
–
Dokudámi,
(Houttuynia cordata Thunb)
Houtunia sercolistna
Hozanna,
Hosanna
[słowo
pochodzenia
hebrajsko-greckiego oznacza okrzyk:
'Zbaw teraz!'] – (héb.–lat.) Hosianna;
Hozsánna v. hozsanna (Szabadíts meg!,
Segíts
meg!
=
ótestamantumi
imádságformula; később üdvkiáltás lett
belőle) [1. kérlek segíts meg!; 2. üdv,
dicsőség Istennek a nem zsidó vallásban.
Eredetileg imádságos felkiáltás (Zsolt
118,25); mikor Jézus bevonult Jeruzsálembe,
a nép "hozsánná"-t kiáltott (Mt 21,9-15; Mk
11,9-10; Jn 12,13).]
hożo – életerősen, üdén, derekasan, talpraesetten,
elevenen, frissen, virulóan
hoży, -a, -e [urodziwy, tryskający zdrowiem] –
életerős, üde, derék, talpraesett, eleven, friss,
viruló
hoże dziewcze – üde, viruló lányka
HPNA (Home Phoneline Networking Association)
[Organizacja,
która
opracowała
standardy umożliwiające wykorzystanie
istniejącego okablowania telefonicznego
do przesyłania danych w sieci domowej.
Technika ta umożliwia wykorzystanie linii
telefonicznych
do
równoczesnego
standardowego przesyłania głosu i faksów.
Istnieją standardy dla transmisji z
prędkością l Mbps i 10 Mbps.] – HPNA
(Home Phoneline Networking Association)
[szabványosítási szervezet]
hrabia (hr.) [1. tytuł szlachecki, w Polsce od
wyrazu grabia i grof, wyraz pochodzenia
czeskiego i niemieckiego, w czasach
wczesnośredniowiecznych
comes,
jednakże średniowieczni comites byli
wyższymi urzędnikami, kasztelanami oraz
wojewodami. 2. w starej polszczyźnie
grabia, wyraz w obu tych formach
zapożyczony od Czechów a utworzony
przez nich z niemieckiego Graf i
średniowieczno-łacińskiego
grafio,
odpowiadający łacińskiemu comes.] – gróf
(gr., Gr.) (latinul comes) [a középkori
Nyugat- Közép- és Dél-Európában a
2030
királytól sokszor csak közvetetten függő,
nagyfokú autonómiával rendelkező feudális
nagybirtokosokat jelentette, akik egy-egy
területi egység vezetői, a helyi közigazgatás,
katonai és bírói hatalom birtokosai voltak.
Magyarországon a
középkori comes
(magyarul ispán) cím nem jelentett
autonómiát,
csupán
a
vármegye
közigazgatási, katonai és bírói irányító
hivatalát. A grófi tisztség az újkorban az
uralkodó által adományozott öröklődő
főnemesi címmé vált.]
Hrabia Cesarstwa (niem.: Reichsgraf) [tytuł
arystokratyczny nadawany przez władcę
cesarstwa. Tytuł nadawany również jako
Comte d'Empire (franc.) przez Napoleona
Bonaparte,
cesarza
Francuzów]
birodalmi gróf (Reichsgraf)
hrabianka [córka hrabiego] – grófnő,
grófkisasszony, kontesz
hrabiątko – gróf, grófocska
hrabicz [syn hrabiego] – (dawno) fiatal v. kis gróf;
a grófék fia, grófi úrfi
hrabina [żona hrabiego] – grófné, grófnő
hrabiostwo [1. tytuł lub godność hrabiego;
2. hrabia z żoną] – a grófi pár, a grófék
hrabstwo [1. w czasach średniowiecznych w
Europie
Zachodniej:
okręg
administracyjny
zarządzany
przez
hrabiego; też: ziemie należące do
hrabiego;
2. jednostka
podziału
administracyjnego w Wielkiej Brytanii,
Irlandii i Stanach Zjednoczonych] – grófi
méltóság; grófság
hreczany, -a, -e -; gryczany, -a, -e - hajdina-,
pohánkahreczka [(1.1) przest. rdest; (1.2) reg. reg. krak.
gw. lwow. gryka] – tatárka, hajdina
hreczkosiej [daw. gospodarz zasiedziały na roli]
– (dawno) földjét túró paraszt; kisparaszt,
törpegazda; szűklátókörű ember
Hron [(węg. Garam, niem. Gran) - rzeka w
środkowej Słowacji, w zlewisku Dunaju.
Długość 289 km, powierzchnia dorzecza 5
464,6 km².] – Garam (szlovákul Hron) [a
Duna mellékfolyója Szlovákiában. 289 km
hosszú, vízgyűjtő területe 5465 km².]
HSCSD (ang. High Speed Circuit Switched Data)
[technologia używana w sieci GSM do
przesyłania danych. Telefon komórkowy
stosujący ten model transmisji może
odbierać dane z maksymalną prędkością
57.6 kb/s a nadawać z prędkością 14.4
kb/s.] – HSCSD High Speed Circuit
Switched
Data
(nagysebességű,
vonalkapcsolt adatátvitel) [egy mobiltelefon
adatátviteli technológia. A HSCSD (High
Speed Circuit Switched Data) technológia
-
Wersja 01 01 2017.
lehetővé teszi a nagysebességű adatátvitelt
egy GSM hálózaton keresztül. Segítségével
jóval gyorsabban és könnyebben lehet elérni
az
internet,
intranet
vagy
más
szolgáltatásokat,
amelyek
adatátvitelen
alapulnak. Az elért sebesség attól függ, hogy
hány rádió csatornán át történik az
adatátvitel. A 4 sávon történő adatátvitel
elérheti a 38,4 Kbps-t, ha mindegyik
csatorna 9,6 Kbps sebességet használ; vagy
az 57,6 Kbps-t, ha mindegyik csatorna 14,4
Kbps-t használ.]
HSV (ang. Hue Saturation Value) [model opisu
przestrzeni barw zaproponowany w 1978
roku przez Alveya Raya Smitha] - HSV
color space (Hue, Saturation, Value color
space) – HSV színtér (árnyalat, telítettség,
érték)
HTB (ang. Hierarchical Token Bucket) [to
algorytm hierarchicznego podziału łącza]
– HTB (ang. Hierarchical Token Bucket)
HTML (też: HyperText Markup Language) [1.
inform.
hipertekstowy
język
opisu
dokumentów; 2. język znaczników
hipertekstowych {m.} [komp.] [zł.]; 3.
język HTML ― obecnie szeroko
wykorzystywany do tworzenia stron
internetowych] – HTML [1. Angol
mozaikszó, a HyperText Markup Language
(=hiperszöveges jelölőnyelv v. hipertext
jelölő nyelv) kifejezés betűiből. A HTML egy
olyan dokumentum-leíró nyelv, amelynek
segítségével
a
World
Wide
Web
dokumentumainak, a
honlapoknak a
szerkezetét lehet leírni. A leírást a
böngészőprogramok használják fel a
megjelenítésre. A honlapokban megjelenő
összes információt (a megjelenítendő szöveg
betűinek vastagságát, méretét, szinét,
elhelyezkedését, satöbbi...) a nyelv elemei
(angol szakszóval: tag) írják le. Minden
információt,
amelyet
a
hipertextes
dokumentumban szerepeltetni akarunk, két
ilyen tag közé kell zárnunk. A HTML
folyamatosan fejlődik, egyre újabb nyelvi
elemeket
definiálnak
a
fejlesztői.
A HTML fejlesztésének koordinálását a W3
Consortium végzi. Az írás időpontjában -1996. december -- a HTML 3.2 specifikáció a
legutolsó. 2. a World-Wide Webhez
létrehozott
leíró
nyelv
hipermédia
dokumentumok készítéséhez; eredetileg az
SGML
egy
erősen
leegyszerűsített
alkalmazása volt, melyet azóta folyamatosan
továbbfejlesztenek; a HTML állományokban
< > karakterek közé zárt szöveges címkék
("tag"-ek) jelzik a dokumentum szerkezetét,
a színeket, a beágyazott képek helyét, a
hiperlinkeket stb. 3. egy leíró nyelv, melyet
weboldalak készítéséhez fejlesztettek ki, és
2031
mára már internetes szabvánnyá vált a W3C
(World
Wide
Web
Consortium)
támogatásával. Az aktuális változata a 4.01,
mely az SGML általános jelölőnyelv egy
konkrét alkalmazása (azaz minden 4.01-es
HTML dokumentum egyben az SGML
dokumentumszabványnak is meg kell, hogy
feleljen). Ezt tervek szerint lassan
kiszorította volna az XHTML (ami a szintén
SGML alapú XML leíró nyelven alapul), de
az is lehetséges, hogy a HTML 5 veszi át a
helyét. 4. Az Internet WWW-jének
szabványos hypertext leíró nyelve. 5. a
WWW oldalak készítéséhez használt nyelv;
6. Web-kiadványok forrásszövegének szerkesztésénél használt, szabványosított, u.n.
'html-címkék' -re (tags) alapozott nyelv; ez a
nyelv szöveges kódokkal jelöli meg a
betűkészletet, az elhelyezést, a beágyazott
képeket, a lánc- szöveges csatlakozásokat,
stb.; Web-oldal szerkesztőknek ezeknek a
címkéknek a jelentését ismerni kell, vagy
egy megfelelő szerkesztő programot kell
használni (pl. 1stPage, Page Mill,
Frontpage,
stb.;
a
HTML-szabvány
folyamatosan bővül, 1997-ben jelent meg
HTML 4.0 változata]
HTML editor {rzecz.}; edytor dokumentów
HTML-owych {m.} [komp.] [zł.] – HTML
editor [HTML formátumú dokumentumok
létrehozására alkalmas szövegszerkesztő;
fejlettebb változatai azt is meg tudják
mutatni, hogy hogyan fog kinézni az éppen
szerkesztett oldal a Web-böngészőkben ]
HTML-mail (HTML in e-mail) HTML-mail
(HTML in e-mail) - 'HTML'-posta (HTML
kódolás
elektronikus
levélben)
[a
hagyományos elektronikus levelek (e-mail)
Web-oldalhoz
hasonlítható
változata;
ellentétben az elterjedt, egyszerű felépítésű
elektronikus postával, melyben pl. nemszöveges állományokat csak a levéltörzshöz
csatolva (attachment) lehet továbbítani, a
HTML-mail
használatánál
a
Webkiadványok
összes
lehetősége
-a
levélszövegen belül is- rendelkezésünkre áll
(Content-Type: "multipart/related", RFC
1872); magyar szempontból fontos, hogy a
teljes magyar betűkészlet használható, de
növeli az olvashatósá- got a szines,
nyomdaihoz
hasonló
oldalfelépítés
lehetősége is; hátránya egyelőre, hogy még
nem minden levelező- program ismeri: a
Netscape Messenger 4.0, az Outlook Express
4.0, az Eudora 4.0 és több másik igen, de
régebbi levelezők nem; a HTML-levelek
megírása (szerkesztése) azonkívül több
gyakorlatot igényel mint a sima szöveges
leveleké (plain text); első alkalmazásai az
igényes, képes körélevelek voltak, de a
-
Wersja 01 01 2017.
reklámszakemberek is hamar felfedezék és
előszeretettel
használják
kéretlen
küldeményeik terjesztésére (spam); a
HTML-posta technolóiája nem tévesztendő
össze egyéni postafiókok Web-en elérhető
változatával (Web-based e-mail); az előbbi
egy szerkesztésmód, az utóbbi egy
közvetítésmód]
HTTP (ang. Hypertext Transfer Protocol)
[protokół
przesyłania
dokumentów
hipertekstowych) to protokół sieci WWW
(ang. World Wide Web). Obecną definicję
HTTP stanowi RFC 2616. Za pomocą
protokołu HTTP przesyła się żądania
udostępnienia dokumentów WWW i
informacje o kliknięciu odnośnika oraz
informacje z formularzy. Zadaniem stron
WWW jest publikowanie informacji –
natomiast protokół HTTP właśnie to
umożliwia.] – HTTP (HyperText Transfer
Protocol) v. Hyper Text Transmission
Protocol; a html oldalak továbbítására
alkalmazott szabvány - HTTP –protokoll
(hipertext átviteli protokoll) [1. Angol
mozaikszó, a HiperText Transfer Protocol
(hipertext továbbítási protokoll) kifejezés
betűiből. A HTTP olyan hálózati átviteli
protokoll, amely a World Wide Web HTML
állományainak, anyagainak a továbbítására
szolgál. A HTTP nem csupán a HTML
segítségével leírt szöveges állományok,
hanem az azokban lévő képek, hangok, azaz
a
hipermédiás
dokumentumok
továbbításának mikéntjét is definiálja. A
HTTP segítségével érhetjük el azt, hogy egy
dokumentumban lévő linket követve egy
másik dokumentumhoz ugorhatunk, amely
akár a világ másik végén lévő számítógépen
is elhelyezkedhet. 2. a Web-szerverek és kliensek közötti kommunikáció szabályait
leíró protokoll; 3. A HTTP ügyfél-kiszolgáló
protokollt hypertext dokumentumok gyors és
hatékony megjelenítésére tervezték. A
protokoll
állapotmentes,
vagyis
az
ügyfélprogram több kérést is küldhet a
kiszolgálónak, amely ezeket a kéréseket
egymástól teljesen függetlenül kezeli, és
minden dokumentum elküldése után le is
zárja a kapcsolatot. Ez az állapotmentesség
biztosítja, hogy a kiszolgáló mindenki
számára egyformán elérhető és gyors. A
kapcsolat során csak egy dokumentumot
lehet átadni, illetve egyetlen feldolgozás
megy végbe. Az állapotmentesség miatt a
kapcsolatok semmit nem tudnak az előző
kérésekről, mivel a kiszolgáló minden
dokumentum elküldése után lezárja a
kapcsolódást, és minden kérést egyenként,
külön-külön kezel. Ha egy dokumentum több
képet vagy grafikát tartalmaz, akkor ezek
2032
megjelenítéséhez az ügyfél annyiszor építi
fel a kapcsolatot, ahány hivatkozást talál:
egyet magának a dokumentumnak, és a
többit egyenként a grafikáknak, illetve
képeknek. 4. A HTTP ügyfél-kiszolgáló
protokollt hypertext dokumentumok gyors és
hatékony megjelenítésére tervezték. A
protokoll
állapotmentes,
vagyis
az
ügyfélprogram több kérést is küldhet a
kiszolgálónak, amely ezeket a kéréseket
egymástól teljesen függetlenül kezeli, és
minden dokumentum elküldése után le is
zárja a kapcsolatot. Ez az állapotmentesség
biztosítja, hogy a kiszolgáló mindenki
számára egyformán elérhető és gyors. 5.
gazdagépek, kiszolgálógépek és az egyéni
felhasználó gépe közötti láncszöveges
(hipertext) kommunikáció protokollja;
[rövid szöveges kommunikáció mobil
készülékekkel ugyanakkor az "SMS" vagy a
"WAP" protokollok segítségével történik;] a
WWW
Consortium
1997-ben
szabványosította a http-protokollnak az 1.1
változatát. 6. egy információátviteli protokoll
elosztott,
kollaboratív,
hipermédiás,
információs rendszerekhez. RFC 2616 A
HTTP fejlesztését a World Wide Web
Consortium és az Internet Engineering Task
Force koordinálta RFC-k formájában. Az
1999-ben kiadott RFC 2616 definiálja a
HTTP/1.1 verziót. Kiadása után 11 évvel,
2010-ben is még ez a legelterjedtebb verzió.]
- HTTP/S HyperText Transfer
Protocol/Secured
- HTTPD HyperText Transfer Protocol
Daemon (hiperszöveg-átviteli protokoll….)
- HTTP-NG HyperText Transfer Protocol Next
Generation (következő generációs
hiperszöveg-átviteli protokoll)
- HTTPS HyperText Transfer Protocol
Secured (Socket Layer-el titkositott HTTP)
HTTPS (ang. HyperText Transfer Protocol Secure)
[to szyfrowana wersja protokołu HTTP.
Zamiast używać w komunikacji klientserwer niezaszyfrowanego tekstu, szyfruje
go za pomocą protokołu SSL. Zapobiega
to
przechwytywaniu
i
zmienianiu
przesyłanych danych. HTTPS działa
domyślnie na porcie nr 443 w protokole
TCP.
Wywołania
tego
protokołu
zaczynają się od https:, a zwykłego
połączenia HTTP od http:. Protokół
HTTPS
jest
warstwę
wyżej
(na
transporcie SSL), najpierw następuje więc
wymiana kluczy SSL, a dopiero później
żądanie HTTP. Powoduje to, że jeden
adres IP może serwować tylko jedną
domenę lub też tylko subdomeny danej
domeny (zależnie od certyfikatu).] –
Hypertext
Transfer
Protocol
Secure
-
Wersja 01 01 2017.
(HTTPS); Biztonságos Hiperszöveg Átviteli
Protokoll [1. A HTTP protokoll titkosított,
SSL csatornán keresztül üzemeltetett
változata. A HTTPS-t leggyakrabban a
webszerverek és a böngészők közötti
biztonságos kommunikáció megvalósítására
alkalmazzák webáruházakban vagy bankok
on-line felületein, de bármilyen más a HTTP
protokollra épülő alkalmazás esetében kiváló
megoldás lehet a titkosított adatcserére.
HTTPS használatára az URL-ekben a
'https://'
protokoll-azonosító
utal.
2.
Szabványos
internet
adattovábbítási
protokoll, az adatforgalom mindkét irányú
titkosításával.]
hu! [1. wykrzyknik, zwykle powtarzany, za
pomocą którego ludzie nawołują się;
2. wykrzyknik wyrażający spontaniczną
reakcję na coś zaskakującego; 3. dźwięk
wydawany przez puchacza lub sowę] –
huh! haj! hú!
hu! co za straszliwie zimno! – juj, de borzasztó
hideg van!
hub [1. gniazdo, węzeł, koncentrator, hub urządzenie
zapewniające
dołączenie
dodatkowych stacji roboczych w sieci
komputerowej, a także umożliwiające
zarządzanie i monitorowanie sieci. 2.
Węzeł centralny, hub (w sieci o topologii
gwiazdy).] – (ang.) hub; csomópont; elosztó
[fizikai hálózatok (Ethernet, Token ring, stb.)
végpontjai csatlakoztatásánál használatos
első kapcsolódási pont ('kerékagy'); vannak
passzív (T-dugó) és aktív (intelligens)
kivitelezésü
elosztók;
utóbbiak
a
telekommuni- kációs folyamatban ellenőrző
vagy döntéshozó feladatokat is elláthatnak]
Hub (koncentrator) [1. Koncentrator sieciowy
(także z ang. hub) – urządzenie łączące
wiele urządzeń sieciowych w sieci
komputerowej o topologii gwiazdy. 2. Jest
powszechnym punktem zbiorczym dla
sieci topologii gwiazdy. Arcnet, 10BaseT
oraz 10BaseF Ethernet a także inne
podobne topologie sieci używają HUB-ów
do połączenia wielu kabli w jedną sieć.
Token Ring MSAU też może być
uznawane za typ HUB-a. HUB-y
posiadają wiele portów do podłączenia
różnych kabli sieciowych. Niektóre HUB-y
(takie jak 10BaseT) posiadają zdolności do
regenerowania sygnału (funkcje zbliżone
do funkcji repeatera). Inne (tak jak
10BaseF) łączą sygnały. Inne HUB-y
rozprowadzają odebrane sygnały na
wszystkie porty równocześnie, rak jak
działają wieloportowe repeatery w sieci
10Base2.] – (ang.) hub; csomópont; elosztó
[hub (ejtsd: háb) a számítógépes hálózatok
egy
hardvereleme,
amely
fizikailag
-
Wersja 01 01 2017.
összefogja
a
hálózati
kapcsolatokat.
Másképpen szólva a hub a hálózati
szegmensek egy csoportját egy hálózati
szegmensbe vonja össze, egyetlen ütközési
tartományként láttatja a hálózat számára.
Leegyszerűsítve: az egyik csatlakozóján
érkező adatokat továbbítja az összes többi
csatlakozója felé. Ez passzívan megy végbe,
anélkül, hogy ténylegesen változtatna a rajta
áthaladó adatforgalmon.]
2033
- Hub wieżowy - Specjalny typ huba, który może
być ustawiany na innych hubach i łączony z
nimi w celu utworzenia pojedynczego
repeatera sieci Ethernet. Huby łączą
siębezpośrednio ze sobą poprzez szybki
interfejs, a zatem nie występuje w nich
negatywne zjawisko opóźnieniea sygnału,
pojawiające się przy łączeniu wielu repeatorów
w sieci Ethernet.
- Hub z ramą montażową - Koncentrator
okablowanai umieszczony w samonośnej
obudowie. Definicja wygląda z jednej strony
zawile, ale z drugiej hub z ramą montażową
stał sięnoszonym w ręku urządzeniem
umożliwiającym szybkie i ekonomiczne
uzyskanie połączeń sieciowych.
- Hubs modular - koncentrator, który składa się z
pojemnika na karty, z wieloma slotami, z
których każdy może przyjąć kartę lub moduł
komunikacyjny. Każdy moduł pracuje jak
pojedynczy HUB.
Kiedy moduły są
umiejscowione w slotach, są połączone do
szybkiego urządzenia zbiorczego które łączy je
razem, dlatego stacja podłączona do portu lub
pojedynczego modułu może łatwo się
porozumiewać z inną stacją lub modułem.
Hub aktywny [W sieci ARCnet - koncentrator
okablowania wykorzystywany w celu
wzmocnienia transmisji w sieci lokalnej
dla przesłania jej na większą odległość
(zobacz również hub pasywny). Hub
pasywny Koncentrator okablowania,
które nie wzmacnia transmisji sieciowych,
ale jedynie dzieli na segmenty transmisje
pomiędzy kilkoma węzłami (zobacz hub
aktywny)] – aktív hub [az állomások
összefogásán kívül a jeleket is újragenerálja,
erősíti, tehát ebben a formában valójában egy
többportos repeater]
Hubs intelligent (koncentratory inteligentne)
[Koncentratory kablowe które mogą być
monitorowane oraz zarządzane przez
operatorów sieci.] – intelligens hub
[feladata
a
forgalomirányítás,
csomagkapcsolás]
huba [grzyb pasożytniczy pasożytujący na
drzewach] – tapló
tapló
huba domowa – házigomba
huba lekarska – vörösfényű-tapló
hubczasty, -a, -e – taplóval ellátott, taplós
hubka [1. wysuszony miąższ huby lub inny
materiał łatwo się tlący, używany przed
rozpowszechnieniem się zapałek do
rozniecania ognia za pomocą krzesiwa; 2.
od Czechów huba, hubka na oznaczenie
grzyba
drzewnego
(używanego
po
wysuszeniu do rozniecania ognia za
pomocą krzesiwa i do tamowania krwi,
płynącej z ran).] – sárga gévagomba; élő
fák törzsén növő, szabálytalan alakú
taplóféle amelyet termőrétegének élénk
kénsárga színéről ismerhetünk fel.
Hubert [1. imię męskie (staroniemieckie Hugbert
z hugu - duch, dusza, umysł, bystrość
dowcip i beraht - błyszczący, jaśniejący) oznacza tego, który odznacza się świetnym
umysłem, ale i bystrym dowcipem. Forma
żeńska HUBERTA. Zdrobnienia
Hubercik, Bercik. Inne języki łac.
Hubertus, niem. Hubert i Huberta, ang.
Hubert, wł. Umberto. 2. imię męskie
pochodzenia germańskiego; 3. solenizant z
3 listopada; 4. urzędowo: Hubcio, Hubek,
Hubko, Bercik] – Hubert (német eredetű
férfinév, jelentése: szelleme által kiváló)
huciorz [hutnik] – [Słowniczek języka śląskiego]
kohász, kohómunkás
huculski, -a, -ie [przymiotnik od: Huculszczyzna,
Huculi] – hucul
hucuł [1. mały, bardzo wytrzymały i odporny
koń górski pochodzący z Karpat
Wschodnich;
2.
koń
huculski
charakteryzujący
się
dużą
wytrzymałością] – hucul ló
Hucuł
[góral
zamieszkujący
Karpaty
Wschodnie],
Hucułka
[góralka
zamieszkująca Karpaty Wschodnie] –
hucul (ffi/nő); a Tisza forrásvidékén élő
ukrán
2034
hucułek – huculka, hucul ló
Huculszczyna – a huculok által lakott föld
huculszczyna – huculság
huczący, -a, -e – harsogó
huczący, dudniący (instrument) – zengő, mély
(hangszer)
huczeć (huczy) [1. wydawać głośne, niskie
dźwięki lub rozbrzmiewać niskimi
dźwiękami; 2. mówić coś głośno, tubalnie]
– (grzmieć) dörögni, harsogni, harsanni;
kongani; (morze) zúgni, morajlani; (wiatr)
süvölteni, süvíteni zajongani, durrogni,
pattogni; kiabálni, ordítani, bőgni; kurjantani
huczek – nesz, zörej, lárma; bika, bikafajta
huczek ziemny [zob. grzebiuszka ziemna] –
barna ásóbéka (Pelobates fuscus)
huczenie – zúgás, süvöltés, üvöltés
huczenie (mikrofon) – üreg (mikrofon), akusztikai
kapacitás
hucznie – hangosan, zajosan, zörögve, dörögve
huczny, -a, -e [1. okazały, szumny; 2. głośny] –
zajos, hangos, harsogó; lármás, tomboló,
viharos; fényes, pompás, pazar
huczne oklaski – tomboló v. viharos taps
huczne wesele – fényes esküvő, lakodalom
huczne wiwaty – harsány v. harsogó éljenzés
huczy mi w uszach – zúg a fülem
huf [zob. hufiec w zn. 2.] – (dawno) csapat
hufcowa [komendantka hufca harcerskiego] –
harcercsapat vezetője; cserkészcsapat női
parancsoka
hufcowy [komendant hufca harcerskiego] –
cserkészcsapat parancsoka
hufcowy, -a, -e – raj-, egységhufczyk – kis csapat
hufiec [1. jednostka niektórych organizacji
młodzieżowych, opartych częściowo na
wzorach wojskowych; 2. w średniowieczu:
zwarty oddział składający się z kilku
-
Wersja 01 01 2017.
chorągwi, stanowiący zarazem część szyku
bojowego; 3. oddział wojska] – raj, egység;
(oddział)
csapat;
(cserkész)
csapat,
cserkészcsapat
hufnal [długi gwóźdź służący do przybijania
podków koniom] – patkószeg v. patkószög
hufnica [lekkie działo o krótkiej lufie, strzelające
kamiennymi kulami lub prymitywnymi
kartaczami, używane w XV–XVI w.] –
(tört.) bombarda (ágyú)
hugenoci (fr. huguenots) [nazwa francuskich
ewangelików reformowanych (potocznie
nazywanych kalwinistami) w XVI i XVII
wieku. Pochodzi ona od nazwiska
przywódcy
powstania
w
Genewie,
Besançon
Hugues'a.]
–
hugenották
(Huguenots) [Az első
franciaországi
protestánsok lutheránusok voltak, és
religionnaires vagy christaudins néven
voltak ismertek. Az 1560-as években
meggyökeresedett hugenották elnevezés
eredete
mindmáig
vitatott;
ezzel
kapcsolatban több eltérő elmélet is
keletkezett. Ezen a néven a franciaországi
reformátusokat nevezték a 16. század
közepétől kezdve. Az elnevezés kezdetben
gúnynévnek számított, ők saját magukat
réformés-nak (megreformált, református)
vagy kálvinistáknak nevezték. A pápahű
francia kormányzat többnyire religion
prétendue réformée (RPR) azaz „állítólag
megreformált vallás” néven hivatkozott
rájuk. A francia forradalomtól kezdve
protestánsoknak nevezik őket.]
hugenocki, hugonocki, -a, -ie – hugenottahugenot, hugonot [wyznawca kalwinizmu we
Francji] – (fr. Hugenot); hugenotta; francia
kálvinista a XVI-XVII. században
hugenotka, hugonotka – hugenotta nő
Hugo, Hugon [imię męskie, które powstało przez
skrócenie
germańskich
imion
ze
składnikiem hugu (rozum, umysł), co
oznacza "człowiek rozumny, bystry".] –
Hugó [germán eredetű férfinév, amely a
Hugkezdetű
nevek
rövidüléséből
keletkezett (Hugubert, Hugwin, Hugbald)
nevek rövidüléseként keletkezett. A névelem
jelentése értelem, más vélemény szerinta
„hugh” jelentése germán nyelvekben szív,
lélek.]
hu-ha [wykrzyknik wyrażający radość i
zachęcający do zabawy] – hú-ha!, hajrá! (az
örömet kifejező felkiáltás, és ösztönzés)
huj [(wulgarne) chuj; 1. członek męski; 2.
wyzwisko kierowane do mężczyzn] –
(közönséges) fasz; hímvessző
huj ci w dupe chodzi (wulg.) [inaczej: sram na
ciebie
patałachu;
pierdol
się;
oznacza totalny brak akceptacji czyjejś
2035
decyzji, bądź nakazu, używany także w
sytuacjach braku chęci partycypacji i
współpracy z daną osobą, bądź w ramach
danego projektu. Wyrażenie używane w
przypadkach skrajnego braku szacunku
do odbiorcy.] – (vulg.) „lófasz a seggedbe”;
baszd meg!
huk1 [1. bardzo silny odgłos o niskim tonie,
powstający np. przy upadku, uderzeniu,
wystrzale, wybuchu, pracy silnika itp.;
2. pot. ogólne poruszenie z powodu jakiejś
sprawy; 3. odgłos powstający przy
wystrzale, wybuchu, upadku czegoś
ciężkiego itp.] – (trzask, szum) csattanás,
csattanó hang; zengés, dörgés; csattanás,
dörrenés, durranás, puffanás; szidalmazás,
lármázás
huk2 [wielka ilość czegoś lub kogoś] – (mnóstwo)
nagy mennyiség, tömeg, rakás
huk armatni ogłuszył go – az ágyudörej
elsüketítette őt
huk dział – ágyudörgés
huk karabinów – puskaropogás, fegyverdörrenés
huk ludzi – rengeteg ember, embertömeg, sokaság
huk pieniędzy – egy rakás pénz; nagy rakás v.
tömérdek v. töméntelen (sok) pénz
huk roboty – a munka zaja, munkazaj
hukacz – vadgalamb
hukać [1. o niektórych ptakach (np. o sowie) i
owadach:
wydawać
głuchy
głos;
2. nawoływać; krzyczeć na kogoś] –
csattogni, dörögni; puffogni; (krzyczeć)
kurjongatni; (sowa) huhogni; (pójdżdka)
kuvikolni
hukanie – puffogás
huknąć (huknie) — hukać [1. o niektórych
ptakach i owadach: wydać głuchy,
przeciągły lub przerywany dźwięk; 2. o
dźwiękach, odgłosach: rozlec się głośno,
gwałtownie; 3. pot. krzyknąć na kogoś;
4. zawołać kogoś; 5. pot. uderzyć mocno] –
csattanni, elcsattanni, dörrenni, durranni,
puffanni, pukkanni; kurjantani, zúgni;
felkiáltani, felbőgni, ordítani; szidalmazni
huknąć kogo w szczękę – szájbavágni vkit
huknąć na kogo – lehordani, szidalmazni vkit,
ráförmedni vkire
huknąć z pistoletu – durrogtatni a pisztollyal
huknąć się [pot. mocno się uderzyć] – erősen
ütközni v. megüti magát
Hul! hulała! [krzyk na wilka. Mik. Rej w
„Wizerunku” pisze: „Wilcy wyją za
gumnem w nocy. Gospodarz pociąga
rohatynki, w oknie hul, hul woła.”] – harci
kiáltás (magyarul: Huj, huj, hajrá!)
hula [taniec polinezyjski z towarzyszeniem
śpiewu
i
rytmicznego
bębnienia,
-
Wersja 01 01 2017.
charakteryzujący
się
płynnymi,
falującymi ruchami bioder] – hula (polinéz
tánc); Hula-hula: polinéz dramatikus népi
táncjáték: vallásos eredetű, pantomimikus
elemeket tartalmaz, dobkísérettel adják elő
álarcos, tolldíszes táncosok.
hula-hoop [wym. hulahop, hulahup] [zabawa
polegająca na wprawianiu plastykowego
koła w szybki ruch wokół ciała ruchami
naśladującymi taniec hula; też: koło
używane do tej zabawy] – hula-hoop [A
játék olyan régi, mint a világ, az elsők, akik
játszottak a karikával, az ókori Egyiptom
gyermekei voltak. Ők vékony, karikába font
szőlővesszőket
hoztak
mozgásba
a
derekukon. Nevét viszont egy hawaii tánctól
kölcsönözte. Az újkorban két amerikai,
Richard Knerr és Arthur Mellin honosította
meg.]
hulacki, -a, -ie – élvhajhászó, kicsapongó, dőzsölő
hulacka piosenka – ledér nóta
hulactwo – ledérség, kicsapongó természet,
duhajság, korhelység
hulać (hula) [1. spędzać czas na hucznych
zabawach lub pijatykach; 2. o wietrze:
wiać we wszystkich kierunkach z dużą
siłą; 3. o myślach, uczuciach: występować
bezładnie; 4. daw. poruszać się bezładnie
we wszystkich kierunkach; 5. daw.
grasować, napadać, kraść] – mulatni,
dorbézolni, duhajkodni; dőzsölni, lumpolni,
zülleni; tobzódni; korhelykedni
hulać po nocach – átmulatni az éjszakát
hulaj dusza! – dorbézoló v. nemtörődöm ember
hulaj dusza bez kontusza – (közm.) [mulass lélek
köntös nélkül] húzd rá cigány, csak azért is,
ha mindjárt az ingemért is; fenn az ernyő,
nincsen kas
hulajdusza [lekkoduch, hulaka] – dőzsölő,
korhely, kicsapongó ember; lump; mulatós
ember
hulajnoga [zabawka służąca do jazdy na jednej
nodze, składająca się z deski na kółkach i
drążka kierowniczego] – robogó, roller
hulaka [miłośnik imprez, hulajdusza,
swawolnik] – dőzsölő, korhely, kicsapongó
ember; lump; mulatós ember
hulanka [huczna zabawa] – zajos mulatság, ivás;
mulatozás, dáridó; muri; dőzsölés, tivornya;
züllés
hulaszczość – kicsapongó természet, kicsapongás,
dőzsölés
hulaszczy, -a, -e [właściwy hulance] – kicsapongó,
dőzsölő életű
hulaszcze życie – kicsapongó, ledér, csavargó élet
hulatyka – tivornya
hulatyka w karczmie – kocsmai tivornya
Hulda
2036
(łasica) [prorokini, żona Selluma,
Szalluma] – HULDA (menyét, vakondok)
[Prófétanő Jósiás (1) király idejében (2Kir
22,14-20; 2Krón 34,22-28)]
huletka, huleta [1. laska pasterska, nieodzowny
element wiejsko-sielankowej mody za
Stanisława Augusta. 2. laska pasterska
noszona
przez
kobiety
podczas
sielankowych uroczystości dworskich w
czasach stanisławowskich.] – pásztorbot
hultaj [łajdak, łobuz, szelma, nicpoń; w wyrazie
rumuńskim holteiu – kawaler, mołojec,
bezżenny] – semmirekellő, csavargó,
lézengő; dorbézoló, kicsapongó ffi
hultajka – kicsapongó, ledér nőszemély, ledér élet,
ledérség
hultajowaty, -a, -e – csavargásra, lézengésre,
kicsapongásra hajlamos
hultajski, -a, -e – semmirekellő, csavargó, lézengő;
dorbézoló, kicsapongó; lézengő, csavargó;
(hajdamacki) betyár-, hajdamákhultajska trójka – a három léha fickó, a három
jómadár
hultajsko – semmirekellően, csavargó, lézengő
módon; dorbézolóan, kicsapongóan
hultajstwo
[1. czyn
hultajski,
łajdactwo,
łotrostwo; 2. banda, zgraja hultajów] –
csavargás, lézengés, rendetlen v. kicsapongó
élet; gazság
humanetologia [zob. etologia człowieka] –
humánetológia [humán etológia az emberi
magatartás biológiai alapjainak vizsgálatával
foglalkozik.
Humánetológia
sajátságos
módszereivel írja le az emberi viselkedési
egységeket, elemzi, értelmezi, funkciójuk
alapján
analizálja
a
megfigyelt
tevékenységeket és választ keres a
viselkedési elemeket befolyásoló örökletes
és környezeti (társadalmi) tényezőkre]
humaniora [nauki humanistyczne - nazwa
używana zwłaszcza w XVI w.] – (lat.)
humaniórák; az idegen nyelveknek és
kultúráknak, elsősorban a klasszikus ókor
műveltségének (a görög és latinnyelvnek és
irodalomnak) a tanulmányozása; a klasszikus
ókorra vonatkozó tanulmányok
humanista [1. specjalista w zakresie nauk
humanistycznych; 2. osoba kierująca się
zasadami humanizmu; 3. przedstawiciel
humanizmu okresu Odrodzenia; 4.
znawca kultury antycznej, gr. i rz.; znawca
nauk humanistycznych, zajmujących się
kulturą, językiem, lit., sztuką, historią
itp.; uczony epoki odrodzenia (XIV-XV
w.); przedstawiciel humanizmu, fil., lit. i
art. prądu umysłowego epoki odrodzenia
a. postawy intelektualnej i moralnej,
nawiązującej do dziedzictwa odrodzenia,
-
Wersja 01 01 2017.
wyrażającej się troską o potrzeby,
szczęście, godność, swobodny rozwój
człowieka] – (lat.) humanista; emberbarát; a
humanizmus híve, képviselője; az ókori
görög és latin nyelv és műveltség ismerője,
tudósa; kiművelt, kifinomult ember; (átv.)
humánus gondolkodású ember, aki jóakaratú,
jótékony embertársai iránt, aki tud velük
érezni a szenvedőkkel s iparkodik bajukon
segíteni
humanistka – humanista nő
humanistycznie – humanista módon
humanistyczny, -a, -e [1. odnoszący się do nauk
mających za przedmiot badań człowieka
jako istotę społeczną; 2. wynikający z
przekonania, że człowiek jest najwyższą
wartością;
3. dotyczący
humanizmu
okresu Odrodzenia] – (lat.) humán,
humanista; humanisztikus; bölcsész; a
humanitás eszményét megvalósító, ill.
megvalósítani törekvő
humanistyka
[nauki
humanistyczne]
–
humanisztika; humán tudományok
humaniści – humanisták; a humanizmis képviselői
humanitarność – (lat.) humanitás; emberiesség,
emberszeretet, az emberi méltóság tisztelete,
emberhez méltó erkölcsi magatartás
humanitarny, -a, -e [1. mający na celu dobro
człowieka, poszanowanie jego praw i
godności oraz oszczędzenie mu cierpień;
też: mający na celu dobro zwierząt; 2.
ludzki, miłujący człowieka, szanujący jego
godność,
odznaczający
się
humanitarnością, humanitaryzmem] –
(lat.)
humanitárius,
emberséges,
emberszerető, emberbaráti, emberies
humanitas [łac. 'człowieczeństwo; ludzkość' od
humanus 'ludzki' z homo] – (lat.)
humanitás; emberiesség [általában az
emberinek az emberben, annak, mi sajátosan
megkülönbözteti az állattól, legmagasabb
fokban való, de egyszersmind összhangzatos,
minden oldalu kifejlesztése]
humanizm [1. postawa moralna i intelektualna
zakładająca, że człowiek jest najwyższą
wartością i źródłem wszelkich innych
wartości; 2. prąd umysłowy i kulturalny
okresu Odrodzenia, przeciwstawiający
teocentrycznej kulturze średniowiecznej
zainteresowanie człowiekiem i życiem
ziemskim; 3. prąd filozoficzny, etyczny i
kulturowy,
uznający
człowieka
za
najwyższą wartość i podkreślający jego
godność] – (lat.) humanismus; humanizmus;
1. emberiesség, emberszeretet, az emberi
méltóság tisztelete, emberhez méltó erkölcsi
magatartás; 2. (tört.) a középkori feudális
világnézettel szemben az embert, az emberi
egyéniség szabad fejlődését középpontba
2037
állító polgári jellegű, Itáliából kiinduló
eszmei áramlat a XIV-XVI. században
[Történetileg a XIII-XVI.sz. szellemi
mozgalma, amely a renaissance-szal együtt
az
antik
irodalom
és
művészet
tanulmányozásával kapcsolatban a tiszta
emberiség
eszményének
(humánum)
megvalósítására törekedett.]
humanizm zapanował nad światem – a
humanizmus világuralomra jutott; az
emberiség eluralkodott a világon
humanizować
[1. czynić
coś
bardziej
humanitarnym; 2. zwiększać w jakiejś
dziedzinie
znaczenie
nauk
humanistycznych] – (lat.) humanizálni;
emberiessé, emberségessé, szelídebbé, jobbá
tenni
humanizowany, -a, -e – humanizált; emberiessé,
emberségessé, szelídebbé, jobbá tett
humanus [ludzki, człowieczy] – (lat.) humánus;
emberséges, emberies; emberi, emberszerető,
jóakaró, elnéző
humbug [bardzo rozreklamowana sprawa, która
po pewnym czasie okazuje się oszustwem]
– (ang.) humbug, csalás, szélhámosság,
ámítás, felültetés, világcsalás
humerał (humerále) (od humeri = ramiona) [1. w
liturgii rzymskokatolickiej: biała lniana
chusta okrywająca szyję i ramiona
księdza; 2. zwany także amictus (od
amicire = okrywać), jest to chusta biała z
płótna lnianego lub konopianego, długości
72 cm, szerokości 50 cm. U rogów górnych
jego przyszyte są białe tasiemki, długie na
1 metr prawie każda, mają bowiem całe
ciało w około objąć i na piersi dopiero być
związane. Za potrzebą humerału od
najdawniejszych czasów przemawiały
trudności
ustrzeżenia
droższych
paramentów od potu, usunięcie obnażenia
szyi przy czynnościach liturgicznych,
ogrzanie szyi w kościołach zimnych i
wilgotnych, oraz obawa utraty głosu. w
znaczeniu symbolicznym służy dla
przypomnienia potrzeby umartwienia
zmysłów i osłania nas, na wzór przyłbicy,
od szatańskich napaści. używa się tylko
wtedy, gdy się ma kłaść albę; lecz
kanonicy, mający asystować biskupowi
podczas mszy pontyfikalnej, wkładają
humerał pod dalmatykę lub pod pluwiał.
3. w Kościele katolickim biała, podłużna
chusta
będąca
elementem
stroju
liturgicznego, okrywająca szyję i ramiona
noszącego albę, zawiązywana na piersiach.
Humerał pochodzi od starożytnej chusty
noszonej przez ludzi przynależących do
wyższych warstw społecznych.] – (lat.)
humerale; vállkendő; (egyház) karing (lat.
-
Wersja 01 01 2017.
superpelliceum, rochettum); rk. papok
miseruhájának egyik része [fehér liturgikus
ruha. - A 10. sz. végén alakult ki az albából,
melynél rövidebb]
humerał
humor [1. zdolność dostrzegania zabawnych
stron
życia;
2. chwilowy
stan
usposobienia, zwłaszcza: pogodny nastrój;
3. przedstawienie czegoś w zabawny
sposób; też: zabawne, komiczne sceny,
sytuacje, dialogi itp.] – 1. (dawno) nedv (az
emberi testben); a szervezet nedvei,
amelyektől az ember testi és lelki jóléte függ;
2. (wesoły pogląd na świat, nastrój) humor;
(nastrój) kedv, kedély, kedélyesség, jókedv,
derültség; hangulat; tréfára való hajlam és
képesség; vidámság; az élet ellentmondásait
megértő, azokat derűben feloldó szemlélet;
szeszély
humor absurdalny – abszurd humor
humor knajpiarski – kocsmai kedély
humor ludowy – néphumor
humor mu dopisuje – jó kedve van; remek
hangulatban van
humor purnonsensowy – abszurd humor
humor słowny – nyelvi humor
humor szampańskie – (átv.) nagyon jó kedv,
borvirágos v. pezsgős hangulat
humor sytuacyjny [humor polegający na
zabawnym, nieoczekiwanym spiętrzeniu
niefortunnych i niezwykłych przypadków
oraz zachowań bohatera komicznego] –
helyzetkomikum
humor wisielczy – akasztófahumor
humorek – humorka
humoreska [1. krótkie, wesołe opowiadanie z
dowcipną
puentą;
2. miniatura
instrumentalna
o
żartobliwym
charakterze] – (lat.-ném.) humoreszk; derűs
elbeszélés v. vázlat; rövidebb szellemes,
olykor szándékosan torzító elbeszélés; (zene)
derűs hangulatú rövid hangszeres darab
2038
humorysta
[1. pisarz,
którego
twórczość
odznacza się humorem; 2. człowiek
skłonny do ujmowania spraw od strony
komicznej],
humorystka – (fr.-lat.)
humorista (ffi/nő); humoros művek, főleg
rövid tréfák szerzője v. előadója
humorystycznie – humorosan, tréfásan, viccesen
humorystyczność – vidámség, nevetségesség
humorystyczny, -a, -e [dowcipny, zabawny,
śmieszny] – (fr.-lat.) humoros, tréfás,
kedélyes, vicces, vidám, mulatságos,
nevettető
humorystyka [twórczość pisarska obejmująca
dowcipy, anegdoty i utwory
humorystyczne] – humorisztika
humoryzacja – (lat.) humorizálás
humoryzować – (lat.) humorizálni; tréfálkozni;
humoros hangnemben beszélni, tárgyalni
humoryzować na temat politycznego – politikai
témán humorizálni
humoryzuje – (lat.) humorizál; tréfálkozik;
humoros hangnemben beszél, tárgyal
humus [zob. próchnica] – (lat.) humusz, televény;
termőföld; termőtalaj
huncfoty [tak nazywano w Polsce za Stanisława
Augusta i później kawałki skóry przy
butach na piętach do podparcia ostróg.] –
(daw) cipősarok erősítés
Hunedoara (węg. Vajdahunyad, niem. Eisenmarkt)
[miasto w okręgu Hunedoara, w
Siedmiogrodzie, w Rumunii, nad rzeką
Cemą. Liczy 79 235 mieszkańców na
powierzchni 97 km2. Znane jest głównie z
gotyckiego zamku Jana Hunyadyego.] –
Vajdahunyad (románul Hunedoara, németül
Eisenmarkt)
[megyei
jogú
város
(municípium)
Romániában,
Erdélyben,
Hunyad megyében]
HUNGARNET na Węgrzech (Narodowe sieci
badawcze i edukacyjne przyłączone do
GÉANT) – HUNGARNET [1. a HBONE
felhasználóit
(elsősorban
felsőoktatási,
tudományos
és
közgyűjteményi
intézményeket) tömörítő egyesület; 2.
magyar
felsőoktatási
intézmények,
kutatóintézetek, könyvtárak és egyéb
intézmények által létrehozott egyesület a
hálózati
információszolgáltatások
fejlesztésére és az ezzel kapcsolatos
ismeretek terjesztésére]
Hungaria (łac.) – (lat.) Hungaria; Magyarország
latin neve
-
Wersja 01 01 2017.
hungarikum [to typowo węgierski produkt, za
którym stoi znamienita przeszłość,
tradycyjne receptury, wysoka i stała
jakości, znany zarówno w kraju jak i
zagranicą i do dnia dzisiejszego
zachowujący wszystkie atuty. Obok takich
produktów jak: cebula z Mako, papryka
kalocsai, wino Tokaj, czy kiełbasa gyulai,
do tej rodziny należy też Aranyfácán.] –
(lat.) hungarikum, hungaricum; vmi, ami
magyar; magyarságra vonatkozó; szó
jelentése: Magyarországra jellemző magyar
mű, magyar termék, kulturális tényező, de
esetenként alkalmazzák társadalmi vagy
közéleti jelenségekre is.
hungaro- - (lat.) hungaro-, magyar
hungarocentryczny,
-a-,
-e
–
(lat.)
hungarocentrikus; szűk látókörű, csupán a
magyarságot, érdekeit és vágyait tekintő,
ennek minden egyebet alárendelő (szemlélet)
hungarofil – magyarbarát
hungarysta [naukowiec zajmujący się kulturą
Węgier, językiem węgierskim i literaturą
węgierską], hungarystka – (lat.) hungarista
(ffi/nő); 1. magyar filológus, magyar szakos
egyetemista; magyarságtudománnyal, a
magyarokkal foglalkozó (külföldi) tudós,
kutató; 2. (tört.) a II. világháború korában a
szélsőjobboldali, fasiszta nyilaskeresztes
mozgalom egyik áramlatának tagja
hungarystyczny, -a, -e – (lat.) hungaristahungarystyka [nauka zajmująca się językiem
węgierskim i literaturą węgierską] –
magyar filológia, magyar szak az egyetemen
hungaryzm (od łac. Hungaria - Węgry) [1. wyraz,
zwrot lub konstrukcja składniowa
przejęte z języka węgierskiego lub na nim
wzorowane; 2. to wyrazy zapożyczone z
języka węgierskiego. W języku polskim
stanowią one niewielką, dość ograniczoną
grupę] – (lat.) hungarizmus; (nyelvtud.)
jellegzetesen magyar nyelvi kifejezésmód,
fordulat; magyaros szóhasználat v. fordulat
más nyelvben
HUNINET
(na
Węgrzech)
[Hungarian
University Network Society] – HUNINET
(Hungarian University Network) Egyesület
2039
[1990-ben
a
Rektori
Konferencia
Nemzetközi Bizottsága kezdeményezésére
alakult
egyesület
a
magyarországi
felsőoktatási
számítógépes
hálózat
kialakítására és működtetésére]
Hunnia (Hungaria - Węgry) – (lat.) Hunnia; (tört.)
a magyarságnak a hunokkal közös mondabeli
őshazája; (átv.) Magyarország
hunzytryjgi, hozyntregry, hozyntregi [szelki] –
[Słowniczek języka śląskiego] tartó, szíj,
emelőszíj; hózentróger, nadrágtartó
hura!, hurra! [wykrzyknik wyrażający radość i
zachęcający do wiwatowania na cześć
kogoś lub z powodu osiągnięcia czegoś] –
(ang.) hurrá!, éljen!, előre!, rajta!, hajrá!
hura-, hurra- [1. pierwszy człon rzeczowników
złożonych wskazujący na krzykliwość,
powierzchowność, przesadne wyrażanie
tego, co oznacza drugi człon złożenia;
2. pierwszy
człon
przymiotników
złożonych wskazujący na to, że cecha
oznaczona przez drugi człon złożenia jest
przesadna,
przesadnie,
krzykliwie
wyrażona] – hurráhuragan lub tajfun [1. wiatr, rodzaj cyklonu
tropikalnego o prędkości powyżej 33 m/s
występujący na Atlantyku i wschodnim
Pacyfiku. Zwykle powoduje znaczne
zniszczenia na powierzchni, nad którą
przechodzi. 2. niezwykle gwałtowny,
porywisty wiatr; 3. gwałtowny wybuch
czegoś, np. śmiechu lub oklasków;
4. gwałtowna, niszcząca siła jakichś
wydarzeń lub zjawisk; 5. cyklon
tropikalny, w którym średnia prędkość
wiatru wynosi powyżej 33 m/s (nie mniej
niż 12° w skali Beauforta). Siłę huraganów
mierzy się za pomocą skali SaffiraSimpsona, gdzie 5 stanowi zjawisko o
nasileniu ekstremalnym. Huragan jest
nazwą
stosowaną
dla
zjawisk
występujących nad akwenami Oceanu
Atlantyckiego, natomiast tajfun – dla
sztormów
nad
akwenami
Oceanu
Indyjskiego czy Oceanu Spokojnego.] –
orkán, vihar, szélvész, szélvihar; fergeteg;
[(hurrikán szó az indián „Urrikan”, azaz
„Nagy Szél” szóból származik) Olyan
ciklonálisan, vagyis az északi féltekén az
óramutató járásával ellentétes, a délin vele
egyező irányban forgó, több száz kilométer
átmérőjű felhőörvényt jelez, amely a
trópuson, azaz a Ráktérítő és a Baktérítő
közötti területen, egészen pontosan a 10. és a
20. szélességi kör között keletkezik. E
zónára utalva trópusi ciklonnak is szokták
nevezni, de az örvénylés irányát nem
számítva semmiben sem hasonlít a nálunk is
előforduló mérsékelt övi ciklonokhoz. A
-
Wersja 01 01 2017.
Csendes-óceán
térségében
tájfun,
Ausztráliában willy-willy a neve.]
huragan oklasków – (átv.) tapsorkán, tapsvihar
huraganowy, -a, -e – orkán-, orkánszerű
huraganowy ogień – pergőtűz
huraoptymista, hurraoptymista;
huraoptymistka, hurraoptymistka –
hurráoptimista (ffi/nő)
huraoptymistycznie, hurraoptymistycznie
hurráoptimistán
huraoptymistyczny, hurraoptymistyczny; -a, -e –
hurráoptimistahuraoptymizm , hurraoptymizm [przesadny,
głośno wyrażany optymizm] – (ang.+lat.)
hurráoptimizmus; a nehézségekről tudomást
venni nem akaró, kritikátlan derűlátás
hurapatriota, hurrapatriota [popisuje się swoim
patriotyzmem], hurapatriotka,
hurrapatriotka – hurrápatrióta; uszító
hazafi (ffi/nő)
hurapatriotycznie, hurrapatriotycznie –
hurrápatrióta módon
hurapatriotyczny, hurrapatriotyczny, -a, -e –
hurrápatrióta
hurapatriotyzm, hurrapatriotyzm [przesadny,
manifestacyjny, powierzchowny
patriotyzm] – (ang.+lat.) hurrápatriotizmus;
uszító hazafiság; szalmalánghazafiság
hurgotać, hurkotać – kopogni, zörögni, zakatolni,
kerepelni
hurkot, hurgot [łomot, stukot, turkot] – zörgés,
zörej, zakatolás, kopogás, kerepelés
Hurma wschodnia (Diospyros kaki) [nazywana
również hebanem wiśniówką i
nieprawidłowo hebanowcem wschodnim –
gatunek drzewa z rodziny
hebankowatych. Pochodzi z Chin, jest tam
i w innych rejonach uprawiane] –
datolyaszilva (Diospyros kaki) (kákó =
hurma = mennyei alma = persimon)
hurma wschodnia, japońska [drzewo o
soczystych,
pomarańczowych
lub
czerwonych owocach, rosnące w Japonii i
w Chinach; też: owoc tego drzewa] –
kakiszilva (hurma, datolyaszilva) [Kína,
Japan, Korea legelterjedtebb, legnépszerűbb
4-6 m magasra növő gyümölcsfája]
Hurma wschodnia, persymona (Diospyros kaki)
[drzewo
owocowe
z
rodziny
hebankowatych,
pochodzi
z
Azji
Wschodniej, obecnie uprawiane również
w południowej Europie i Ameryce
Północnej.] – diospyros kaki, kakiszilva,
hurma v. más néven sharon gyümölcs [az
ébenfa félék családjába tartozik]
hurmem – csoportosan, tömegesen
2040
hurt [sprzedaż lub kupno większych ilości
towaru po cenach niższych niż w handlu
detalicznym] – nagykereskedelem,
nagykereskedés, nagybani eladás
hurtem – 1. nagyban, nagy tételekben; 2.
általánosan, egyszerre, mind; egyre-másra,
tömegesen,
válogatás
nélkül,
3.
nagykereskedés
hurtownia [przedsiębiorstwo dokonujące
transakcji hurtowych] – nagykereskedés
hurtownik [osoba zajmująca się sprzedażą lub
zakupem większych ilości towaru po
cenach niższych niż w handlu
detalicznym], hurtowniczka –
nagykereskedő (ffi/nő), nagybani árus
hurtowny, -a, -e – nagybani
hurtowo – nagybanian; nagykereskedelmileg; nagy
tételekben; nagyban
hurtowy, -a, -e – nagykereskedelmi,
nagykereskedői; nagybani
hurtowa sprzedaż – nagybanieladás
hurysa [1. według Koranu: wiecznie piękna i
młoda dziewica, będąca w raju
muzułmańskim nagrodą dla wiernych
wyznawców; 2. piękna dziewczyna o
orientalnej urodzie], huryska – (arab)
huri; a mohamedánok szerint a
paradicsomban élő gyönyörű nő, az igazhitű
férfi túlvilági jutalma; gyönyörűséges,
örökifjú nő a mohamedán paradicsomban
husaria [1. lekka jazda polska w XVI w.; 2. od
połowy XVI do XVIII w.: ciężka jazda
nosząca półzbroję ze skrzydłami u
ramion] – (tört.) (lengyel) vértes lovasság;
huszárság
husarz [1. żolnierz służący w husarii; 2. Podczas
kampanii austrjackiej r. 1809 po zajęciu
Galicyi
przez
wojska
Księstwa
Warszawskiego, utworzono dwa pułki
huzarów, które otrzymały następnie NN l0
i 13 jazdy Księstwa Warszawskiego. 3.
(dawno, hist.) gusar czyli husar w XIV w.
oznaczającą rycerza konnego] – (tört.)
vértes lovas; huszár
-
Wersja 01 01 2017.
husarze [ob. jazda polska] – (dawno) lengyel
lovasság
husky – haszki
Husky syberyjski [jedna z ras psów, należąca do
grupy - szpiców i psów w typie
pierwotnym, zaklasyfikowana do sekcji
północnych psów zaprzęgowych] –
szibériai husky [a munkakutyák (szánhúzás,
teherhordás, vadászat) közé tartozik, közepes
méretű, Kelet-Szibériából származik. Onnan
elterjedt Alaszkában és Kanadában is]
husyci [hist. wyznawcy ruchu relig.-społ.
zapoczątkowanego
przez
Husa,
husytyzmu (por. o sancta simplicitas!;
taboryci; utrakwiści). Jan Hus (ok. 13691415), czes. reformator relig., potępiony
przez Kośc. rz.kat. i spalony na stosie.] –
husziták;
Husz
János,
1415-ben
máglyahalálra
ítélt
cseh
vallásújító
mozgalmának tagjai
husycki, -a, -ie – huszita
husyta [wyznawca husytyzmu], husytka – (tört.)
huszita; Husz János, 1415-ben megégetett
cseh vallásújító mozgalmának követője
husytyzm [ruch religijno-społeczny rozwijający
się w Czechach w pierwszej połowie XV
w.] – huszitizmus
huśtać (huśta) [bujać lub kołysać] – ringatni,
hintáztatni, lóbálni
huśtać się [bujać się lub kołysać się] – hintázni,
ringani, ringatózni, lendülni
huśtanie – hintáztatás
huśtanie się – hintázás
huśtawka [1. urządzenie do huśtania się;
2. huśtanie, huśtanie się; 3. gwałtowne
wahania, krańcowe zmiany] – hinta; (z
łodzią) hajóhinta
huśtawka konik – mérleghinta
huśtawka-łódka – hajóhinta
Zbroja husarska z XVIII wieku
2041
huśtawkowy, -a, -e – hintahuta [zakład metalurgiczny, w którym wytapia
się metale z rud] – (üzem) kohó, huta
Huta Katowice (obecnie ArcelorMittal Poland
oddział Dąbrowa Górnicza, wcześniej Mittal
Steel Poland, Ispat Polska Stal S.A., Polskie
Huty Stali SA) [zlokalizowany w Dąbrowie
Górniczej
kombinat
metalurgiczny
zajmujący się hutnictwem żelaza. W
Dąbrowie Górniczej mieści się największa
w Polsce huta stali: ArcelorMittal Poland
oddział Dąbrowa Górnicza (dawna Huta
Katowice), największy producent stali na
świecie.] – Huta Katowice [A legnagyobb
beruházás a Dąbrowa Górniczában 1972-től
megépített Huta Katowice, amelynek
kijelölésekor – a szocializmus sajátos
telepítési tényezőjeként – Edward Gierek, a
LEMP első titkára szülőfaluját, Zagórzét
részesítették előnyben.]
huta metalowa – fémkohó, kohómű
huta ołowiana – ólomkohó
huta stalowa – acélöntöde
huta szklana – üveghuta, üveggyár
huta szkła [zakład wytapiający szkło i
wytwarzający produkty szklane] –
üveggyár, üveghuta
huta żelaza – vaskohó, vasgyár
huta żelazna – vaskohó; vasgyár; vashuta
Huta Żelazna w Węgierskiej Górce [Metalpol
Węgierska Górka sp. z o.o.; Huta Żelazna
a od 1945r. Fabryka Armatury i Odlewna
Węgierska Górka ( FAiO)] – Węgierska
Góra-i Vaskohó
hutba [wygłaszane kazanie (hutba) przez
prowadzącego modły imama.] ― hutbe (a
kifejezés az arab hataba szóból származik,
melynek jelentése prédikálni, szónokolni) [a
mohammedánoknál
a
pénteki
isteni
tiszteletek alkalmával mondani szokott
ünnepélyes nyilvános ima. Több részből állt,
az első prédikáció elsősorban Allahot és
Mohamedet maagsztalta. Ezt követte az
erkölcsi intés, amely az iszlám vallás
parancsainak betartására buzdított. Ezt
-
Wersja 01 01 2017.
követte az egyik imádság majd a második
szónoklat.]
hutmistrz
[urzędnik
dozorujący
roboty
techniczne w hucie; kierownik huty lub
warzelni soli] – kohómester
hutnictwo [dział przemysłu zajmujący się m.in.
otrzymywaniem metali z rud i złomu oraz
wytapiający szkło i przetwarzający
produkty szklane] – kohászat, kohóipar ;
fémkohászat
hutnictwo cynkowe – cinkkohászat
hutnictwo żelaza, hutnictwo żelazne –
vaskohászat
hutniczy, -a, -e – kohászati, kohóipari, kohóhutnik [specjalista w dziedzinie hutnictwa] –
vaskohász; kohász, kohómunkás (jestem
hutnikiem)
huzar [żołnierz lekkiej jazdy] – huszár; tűzről
pattant menyecske
huzarski, -a, -ie – huszár- (po huzarsku: huszár
módra)
huzia! [wykrzyknik zachęcający psa do ataku] –
fogd meg!, csípd meg!
huzia! na kogo – nekiesni, rátámadni vkire
hybris [pojęcie w kulturze starożytnej Grecji
oznaczające dumę, pychę rodową lub
majestat władcy, które uniemożliwiają mu
prawidłowe rozpoznanie sytuacji, w której
się
znalazł.
Pycha
ta
stanowi
przekroczenie miary, którą bogowie
wyznaczyli człowiekowi (zob. dike),
stanowi więc wyzwanie wobec bogów i
ściąga na siebie ich karę. Pojęcie "hybris"
znalazło wyraz zwłaszcza w tragedii
greckiej, w której często jest głównym
czynnikiem prowadzącym do katastrofy
bohatera.]
–
I.
Hybris;
gőg,
felfuvalkodottság, kiváltképpen Istennel
szemben. (I.Móz.3,5kk.); II. hübrisz [1. ókori
görög fogalom, amelyet leginkább a gőg,
elbizakodottság szóval szokták fordítani.
Eredetileg
túlkapást,
áthágást
jelöl,
másvalaki szférájába ártva behatolást
jelentett. 2. A klasszikus Athénben azonban
konkrét büntetőjogi fogalom is volt: az olyan
erőszakos cselekedeteket jelölték vele,
amelyek célja kizárólag az áldozat
megszégyenítése és megalázása volt, a saját
felsőbbrendűség kimutatásáért. Erkölcsileg a
legnagyobb bűnt jelentette: azt a bűnt, hogy
az ember elfeledkezik az istenek elsőségéről,
és önmagát hiszi mindenhatónak. A túlvilági
lét szempontjából a vallási hagyomány
szerint két morális választási lehetőség
létezett: a szophroszüné azaz a jámborság
erénye szerint élő ember túlvilági
boldogságra számíthatott, ha viszont a
2042
hübrisz határozta meg magatartását, része az
alvilági szenvedés lett.]
hybryd (zob. hybryda w zn. 2.) – hibrid;
különböző
fajtához
tartozó
egyedek
keresztezéséből létrejött állat v. növény
hybryda [1. coś, co składa się z różnych
elementów, często do siebie niepasujących;
2. roślina lub zwierzę powstałe ze
skrzyżowania dwóch odmian, ras lub
gatunków; 3. wyraz złożony z elementów
należących do dwóch różnych języków,
np. Antypowieść; 4. wyraz złożony z
elementów składowych należących do
dwóch różnych języków, np. automobil –
gr. + łac.] – (gör.) hibrid; (biol.) különböző
fajtához tartozó egyedek keresztezéséből
létrejött állat v. növény; (nyelvtan)
különböző nyelvek szavaiból összetett szó
(pl. telefonhivatal)
hybrydowy, hybrydalny, hybrydyczny, -a, -e
hibridhybrydyzacja [1. kojarzenie płciowe genetycznie
różnych
organizmów;
2. chem.
powstawanie kilku orbitali atomowych o
jednakowym stanie energetycznym z
odpowiedniej liczby orbitali będących w
różnych stanach energetycznych] – (gör.lat.) hibridizáció; keresztezés; keverékfajok
kitenyésztése; (kémiában) a hibridizáció a
kémiai kötés leírására szolgáló egyik
elmélet, a vegyértékkötés-elmélet módszere:
az atomi pályák keverésével olyan új
hibridpályákat hoz létre, melyek alkalmasak
az atomok közötti kötés jellemzőinek
leírására. A hibridpályák jól használhatók a
molekulapályák alakjának magyarázására.
Hybrydyzować – hibridizálni
hyc [wykrzyknik nazywający szybki skok
małego zwierzęcia, a także towarzyszący
temu skokowi dźwięk] – hess!, sicc!,
krach!, puff!
hycel [1. pot. pracownik miejski zajmujący się
wyłapywaniem bezpańskich psów; 2. pot.
hultaj, nicpoń; 3. wyraz najpospolitszej w
Polsce obelgi (z niem. Hützel oraz słowa
hitzen, hetzen, szczuć psy, hecę urządzać).
Tak
zwano
oprawcę,
czyściciela,
chwytającego i bijącego psy, a będącego
zwykle sługą u kata miejskiego czyli
„mistrza.”]
–
gyepmester;
sintér,
kutyapecér; csirkefogó, gézengúz
hyclowski, -a, -ie – sintér-, gyepmesteri
hycnąć — hycać [pot. wykonać skok lub
podskok] – odaugorni, örömében ugrik
Hyde Park [wym. hajd park] [1. park w
Londynie, miejsce swobodnych wystąpień
mówców; 2. program w mediach lub
rubryka w
gazecie,
umożliwiające
każdemu swobodne wypowiedzi na
-
Wersja 01 01 2017.
dowolny temat] – Hyde Park [az egyik
legnagyobb park London középső részén, a
királyi parkok egyike. Legismertebb része az
északkeleti felében lévő Speakers' Corner
(Szónokok Sarka).]
Hydnora africana [Ta niezwykła roślina
pasożytuje na korzeniach krzewów z
rodziny wilczomleczowatych na jałowych
pustyniach Afryki. Hydnora rośnie pod
ziemią, za wyjątkiem cielistego kwiatu,
który wyrasta nad ziemię i emituje odór
zgnilizny. Zapach ten wabi całe stada
skarabeuszy. Gdy żuk dostanie się do
kwiatu, jest więziony na jakiś czas, żeby
mógł spokojnie zapylić roślinę, po czym
kwiat się otwiera i go wypuszcza.] –
Afrikai földikürt (Hydnora africana) [Ez a
furcsa, parazitaszerű növény, amit Hydnora
africana-nek neveznek, Afrika déli részéből
származik. A növény nagy része a talajszint
alatt fejlődik, virága viszont már látható.
Tömény ürülék szagot áraszt, ezzel
csalogatja magához a dögszagot kedvelő
cserebogarakat és pollent szállító rovarokat.
A virág egyfajta csapdát állít nekik, fogva
tartja őket egy darabig, aztán amikor a
szirmai szétnyílnak, elengedi őket.]
Hydra [mit. gr. potwór o wielu głowach
odrastających po ścięciu] – (gör.) Hidra;
sokfejű vízi szörnyeteg az ókori görög
mitológiában; minden levágott feje helye
kettő nőtt
hydra [2. zło, nieszczęście trudne do pokonania,
wciąż na nowo odradzające się; 3. zob.
stułbia] - (átv.) szörnyeteg, sárkány; édesvízi
polip
Hydra (łac. Hydra, dop. Hydrae, skrót Hya)
[Gwiazdozbiór Hydry: to największy pod
względem powierzchni gwiazdozbiór na
niebie. Znajduje się w pobliżu równika
2043
niebieskiego.] – Hydra (Északi Vízikígyó) [a
legnagyobb a 88 csillagkép közül.]
hydrant [1. urządzenie w sieci wodociągowej
służące do czerpania wody do celów
gospodarczych i przeciwpożarowych;
2. gumowy wąż służący do polewania ulic,
ogrodów,
gaszenia
pożarów
itp.,
przykręcany do kranu wodociągowego] –
(gör.-lat.) hidrans; tűzcsap, nagyobb vízcsap,
melyre tömlőt csavarnak, tűzoltás v. öntözés
céljaira
hydrant pożarowy – tűzcsap
hydrantowy, -a, -e – hidráns-, tűzcsaphydrat [połączenie chemiczne zawierające wodę
w postaci oddzielnych cząsteczek] – (gör.)
hidrát; vízzel alkotott vegyület [Vizet
tartalmazó vegyület, amelyben a víz
többnyire kristályvíz formájában van jelen.
— Ilyen pl. a gipsz (CaSO4.2H2O), a
kalcium-szulfát hidrátja (a képen). —
Lehetséges azonban, hogy a víz a
molekulába épül be, mint pl. a klorálból
(CCl3CHO) keletkezett
klorál-hidrátnál
[CCl3CH(OH)2].]
hydrat sodowy – nátriumhidrát, fontos műtrágya
(chilei salétrom)
hydratacja [łac. < gr.] (uwodnienie) [reakcja
przyłączania cząst. wody do cząst. innych
substancji lub jonów; w układach biol.
odpowiedni poziom h. komórek umożliwia
prawidłowy
przebieg
procesów
życiowych.] – hidtaráció [a szolvatáció egy
speciális esete, az a folyamat, amelyben a
szabad ionokból hidrátburokkal körülvett
ionok jönnek létre.]
hydrauliczny, -a, -e [dotyczący hydrauliki;
poruszany wodą] – (gör.) hidraulikus; 1.
víznyomásos, olajnyomásos; a víz v. olaj
nyomásos v. mozgása alapján működő; 2.
vízzel elegyedve megkeményedő s nem
oldódó (anyag)
hydraulik
[wykwalilfikowany
robotnik
wykonujący prace wodnokanalizacyjne] –
1. hidraulikus, a hidraulika szakértője, 2.
vízvezetékszerelő v. vízvezeték szerelő
(jestem hidraulikiem)
hydraulika
[1. nauka
o
praktycznym
zastosowaniu praw ruchu i równowagi
cieczy w urządzeniach i budowlach
wodnych; 2. środ. instalacja, układ lub
urządzenia
hydrauliczne]
–
(gör.)
hidraulika, vízerőtan; a gyakorlati célokra
szolgáló
hidromechanika
(valóságos
súrlódással
bíró
folyadékokat
veszi
tekintetbe)
hydro- [pierwszy człon wyrazów złożonych
wodą] – (gör.) hirdo-; vízi-, víz-
-
Wersja 01 01 2017.
hydrobiolog – hidrobiológus
hydrobiologia [dział biologii zajmujący się
organizmami żyjącymi w wodzie] – (gör.)
hidrobiológia; az élettannak a vízben élő
szervezetek életével foglalkozó része
hydrobiologiczny, -a, -e – hidrobiológiai
hydrocefal – hidrocefal; vízfejű
hydrocyklon [urządzenie służące do oddzielania
cząstek ciała stałego od cieczy] – (gör.)
hirdociklon; forgó gépalkatrészek nélkül, de
a
centrifugához
hasonlóan
működő
berendezés folyadék tisztítására, apró
részecskék leválasztására
hydrodynamiczny, -a, -e – hidrodinamikai,
hidrodinamikus
hydrodynamika [nauka zajmująca się badaniem
ruchu cieczy i sił występujących podczas
ruchu
względnego
cieczy
oraz
zanurzonego w niej ciała stałego] – (gör.)
hidrodinamika;
vízmozgástan;
a
hidromechanikának az áramló folyadékkal
foglalkozó része
hydroelektrownia [zob. elektrownia wodna] –
vízierőmű
hydroelektryczny, -a, -e – (gör.) hidroelektromos,
hidroelektrikus;
víz
segítségével
elektromosságot szolgáltató
hydrofan [półprzezroczysty, biały minerał,
szlachetna odmiana opalu] – hidrofán;
vizét vesztett nemes v. közönséges opál,
melynek fénye és színjátéka eltűnt
hydrofil [1. organizm żyjący w wodzie lub w
glebie mocno nasyconej wodą; 2. cząstka
koloidowa
wykazująca
zdolność
przyłączania cząsteczek wody] – hidrofil v.
nedvszívó, nedvfelszívó; nedvességkedvelő
organizmus; kolloid részecske
hydrofilny, -a, -e; hydrofilowy, -a, -e – (gör.)
hidrofil;
nedvszívó,
nedvfelszívó;
nedvességkedvelő
hydrofilowe właściwości [patrz właściwości
hydrofilowe] – hidrofil v. nedvszívó
tulajdonságok
hydrofobia [chorobliwy wstręt do picia wody] –
(gör.) hidrofóbia, víziszony; veszettség
hydrofobny, -a, -e (są niepolarne) – (gör.)
hidrofób; 1. vízben nem oldódó, nem v.
nehezen nedvesedő; 2. nedvességet, a vizet
kerülő
hydrofon [to mikrofon służący do odbierania
dźwięków rozchodzących się w wodzie lub
innych cieczach] – hidrofon; vízalatti
hangfelvevőműszer (víz alatti jelések adására
és vételére szolgáló elektroakusztikai
készülék)
hydrofon dzielony – több elemes hidrofon
hydrofon rzędowy – hidrofonsor
2044
hydrofor [zespół urządzeń mechanicznych
zapewniający dopływ wody na wyższe
kondygnacje w budynku] – hidrofor
hydrogen peroxide [nadtlenek wodoru (H2O2)] –
hidrogénperoxid; 2 hidrogén és 2
oxigénatom vegyülete (H2O2); fehér
kristályos anyag, vizes oldatát használjuk
hydrogenerator
[prądnica
elektryczna
napędzana przez silnik wodny] –
(gör.+lat.) hidrogenerátor; a víztudbina
forgási energiáját villamos energiává
változtató
áramfejlesztő; áramfejlesztő,
amely a víziturbina forgási energiáját
villamos energiává változtatja
hydrogeneratorowy, -a, -e – hidrogenerátorhydrografia [zob. hydrologia] – (gör.) hidrográfia,
vízrajz; a földtan egyik ága, mely a
földgolyó
felszíni vizeivel, tengerekkel,
folyókkal, tavakkal foglalkozik
hydrograficzny, -a, -e – hidrográfiai, vízrajzi
hydrolit [techniczny wodorek wapniowy] –
(vegytan) hidrolit
hydroliza [reakcja chemiczna polegająca na
rozpadzie
cząsteczek
związku
chemicznego na dwa lub więcej
mniejszych fragmentów w reakcji z wodą
lub parą wodną. W przypadku soli
jonowych przez hydrolizę rozumie się
zbiór wtórnych reakcji jonów powstałych
w wyniku solwolizy tej soli, które niekiedy
prowadzą do zmiany pH środowiska] –
hidrolízis [Kémiai folyamat, amelyben a víz
az egyik reakciópartner. Lényege az, hogy ha
sót vízben feloldunk, akkor a víz összetevői
(OH- és H+) a felbomlott molekula
töredékeihez kapcsolódnak. Ha erős bázis és
gyenge sav sóját oldjuk vízben, a
savmaradék a protonnal kevéssé disszociált
gyenge savvá egyesül, az oldat a
hidroxidionok révén bázikus kémhatású lesz.
Ha erős sav és gyenge bázis sója hidrolizál, a
hidroxidionok megkötésével gyenge bázis
keletkezik, a megmaradt protonok miatt az
oldat savas kémhatású Iesz. A hidrolízis a
közömbösítés fordított folyamata.]
hydroliza soli [reakcja chemiczna zachodząca
zaraz po dysocjacji elektrolitycznej soli w
trakcie rozpuszczania ich w wodzie.
Reakcja ta powoduje, że roztwory wielu
soli nie mają obojętnego pH lecz są
bardziej lub mniej kwaśne lub zasadowe.]
– sók hidrolízise [Olyan kémiai reakció,
amelyben valamilyen só anionja vagy
kationja lép protolitikus reakcióba a
vízmolekulákkal.]
hydroliza związków organicznych, reakcje
związków
organicznych
z
wodą
[katalizowane często przez kwasy i
zasady] – szerves vegyületek hidrolízise
-
Wersja 01 01 2017.
hydrolog [specjalista w dziedzinie hydrologii] –
hidrológus
hydrologia [nauka o wodach występujących w
przyrodzie, zajmująca się procesami
zachodzącymi w hydrosferze] – hidrológia
(görög:
Yδρoλoγια,
Yδωρ+Λoγos,
Hydrologia, "víztan") [a víz természeti
mozgásával, eloszlásával foglalkozó, a
vízforrásokat és a víz körforgását vizsgáló
tudományterület. A hidrológiai szakértőt
hidrológus nevezik, aki földtudományi,
környezetvédelmi,
építőmérnöki
vagy
környezetménöki végzettségű lehet. A
hidrológia a vízmeteorológia, felszíni
hidrológia és a hidrogeológia területeit
foglalja magában, ahol a víz központi
szerepet játszik.]
hydrolokacja [wykrywanie i określanie za
pomocą fal akustycznych położenia
obiektów
znajdujących
się
pod
powierzchnią wody] – hidrolokáció;
vízalatti helymeghatározás
hydrolokacyjny, -a, -e – hidrolokációs
hydrolokator [urządzenie służące do
hydrolokacji] – hidrolokátor; víz alatti
tárgyak felfedezésére szolgáló, a hang
visszaverődésén alapuló készülék
hydrolokator pasywny – hangjelzéses szonár
hydromasaż [urządzenie do masażu wodnego
działające pod ciśnieniem; też: zabieg
wykonany za pomocą takiego urządzenia]
– hidromasszázs
hydromechaniczny, -a, -e – hidromechanikai
hydromechanik
[człowiek
zajmujący
się
hydromechaniką] – hidromechanikával
foglalkozó tudós v. szakember
hydromechanika [1. dział mechaniki zajmujący
się równowagą i ruchem cieczy oraz
znajdujących się w nich ciał stałych; 2.
dział mechaniki zajmujący się cieczami] –
(gör.) hidromechanika; a folyadékok
egyensúlyának és mozgásának törényeit
tanulmányozó tudományág
hydrometeorologiczny, -a, -e – hidrometeorológiai
hydrometeorologia [nauka o wodach w
atmosferze] – (gör.) hirdometeorológia; a
meteorológiának a csapadékokkal foglalkozó
része
hydrometr [manometr wodny podający wartość
ciśnienia w metrach słupa wody] – (gör.)
hidrométer; eszköz az áramló folyadékok
sebességének mérésére; folyadékok, oldatok
fajsúlymérője
hydrometryczny, -a, -e – hidrometriai
hydrometria [dział hydrologii zajmujący się
pomiarami wód] – (gör.) hidrometria,
vízmérés;
mozgó
vízmennyiségek
megmérésével foglalkozó tudományág
2045
hydronimia [1. dział onomastyki zajmujący się
badaniem nazw rzek, jezior i innych wód;
2. całość nazw wód danego obszaru; 3. ta
jest działem toponimii, zajmującym się
nazwami własnymi wód (stałych lub
płynących), czyli hydronimów, np. nazwy
jezior, studni; mórz, rzek, strumieni,
wodospadów itd.; 4. językozn. dział
onomastyki obejmujący badanie nazw
wód, np. rzek, jezior.] – (gör.) hidronímia
(víz elnevezés, vizek névkészlete)
hydronimiczny, -a, -e – hidronímiahydropata
[osoba
lecząca
innych
z
wykorzystywaniem fizycznych właściwości
zwykłej wody o różnej temperaturze;
lekarz stosujący wodolecznictwo] –
vízgyógyász; (dawno) hyrdopata
hydropatia [zob. wodolecznictwo] – (gör.)
hidropátia; vízgyógyászat, mely a különböző
hőmérsékletű vizet használja fel gyógyításra
hydropatyczny, -a, -e – vízgyógyászati
hydroplan [samolot wyposażony w urządzenie
do osiadania na wodzie i startowania z
niej] – (gör.) hirdoplán; vízi repülőgép;
(hydroplan, hydroaeroplan) olyan repülőgép,
amely képes vízfelületre leszállni, azon úszni
és arról felszállani. Ezt a képességet azáltal
nyeri, hogy alsó részén úszó testekkel vagy
talpakkal van ellátva, melyek a víz felületén
úszva tartják. Ezeken az úszókon kívül
kerekeket is hordozhat a hidroplán, ebben az
esetben vízi és szárazföldi leszállásra is
alkalmas.
hydroplan woduje – a hidroplán vízre száll
hydropneumatyczny, -a, -e – hidropneumatikus;
víz- és gáznyomással működő
hydropneumatyczny amortyzator – (műsz.)
hidropneumatikus lengéscsillapító
hydropneumatyka – (gör.) hidropneumatika; vízés gáznyomással működő
hydropsja (puchlina-wodna) – (gör.) hidropszia;
vizenyő; rosszindulatu (oedema malignum,
septicémie gangréneuse), sebfertőzésből
származó
szeptikémiás
megbetegedés,
melyet anaerob bacillus (Bacillus oedematis
maligni, vibrion septique) okoz, ha a bőr
vagy a nyálkahártya áthatoló sebzései
földdel,
szénaporral
vagy
rothadó
anyagokkal szennyeződnek.
-
Wersja 01 01 2017.
hydrosfera [powłoka wodna Ziemi obejmująca
wody powierzchniowe, wody podziemne,
lodowce oraz parę wodną w atmosferze i
skorupie ziemskiej] – (gör.) hidroszféra; a
földgömbnek vízzel borított felszíne, az állóés folyóvizek összessége
hydrosferyczny, -a, -e – hidroszférikus
hydroskop [odgaduje źródła pod powierzchnią
gruntu] – forráskutató ember
hydrostatyczny, -a, -e – hidrosztatikus-,
hidrosztatikai
hydrostatyka [dział hydromechaniki badający
prawa równowagi cieczy i zanurzonych w
nich ciał stałych] – (gör.) hidrosztatika;
víznyugvástan; a nyugalmi állapotban és
egyensúlyban levő folyadékokkal foglalkozó
tudományág
hydrotechniczny, -a, -e – hidrotechnikai, vízépítési
hydrotechnik – hidrotechnikus; a vízépítés
szakembere
hydrotechnika [dział nauki i techniki zajmujący
się metodami i środkami wykorzystywania
zasobów
wodnych
do
celów
gospodarczych, odzyskiwania terenów
zalanych przez wodę oraz zabezpieczania
dóbr materialnych przed wodą jako
żywiołem] – (gör.) hidrotechnika; vízműtan,
vízépítészet, vízépítés [a természetes
vízkészlet gyakorlati felhasználhatóságával
foglalkozó tudományág]
hydroterapeutyczny, -a, -e – hidroterápiai,
vízgyógyászati
hydroterapia
[zob.
wodolecznictwo]
–
hidroterápia, vízgyógyászat; vízgyógymód;
vízkúra
hydroturbina – víziturbina
hydrowęzeł
[zespół
budowli
wodnych
umożliwiających wyzyskanie biegu wody
do celów energetycznych, transportowych,
irygacyjnych itp.] – vízgyűjtő góc v.
csomópont
hydroza (choroba) – (gör.) hidrózis; (orvosi)
izzadás zavarai
hylikus (gr.) - hylikusok (anyagból valók)
[Gnosztikus távtanítás szerint az emberek
harmadik legalacsonyabb rangú csoportja,
akik egészen az anyag (hylé) rabságában
vannak, s teljesen képtelenek az ismeretre
(gnózisra) eljutni.]
hylozoizm, hilozoizm [1. hylozoizm (z gr. hyle =
materia, zoe = życie); 2. (filoz.) koncepcja
ożywionej materii, pogląd filozoficzny, wg
którego
zasada
ruchu
jest
jej
immanentna. Powstał na tle przekonań
przedfilozoficznych
typowych
dla
animizmu. Został sformułowany przez
Talesa z Miletu w twierdzeniu: "wszystko
jest ożywione, jak to widać w bursztynie i
2046
magnesie". Do hylozoistów należą m.in.
także pozostali (prócz Talesa z Miletu)
tzw. filozofowie jońscy czyli Anaksymenes
i Anaksymander, ponadto Heraklit,
Leukippos czy Demokryt. Hylozoizmowi
ostro
przeciwstawili
się
np.
pitagorejczycy,
Empedokles
czy
Anaksagoras.
Do
koncepcji
hylozoistycznej powrócono w filozofii
hellenistycznej, np. epikurejczycy czy
stoicy.] – (gör.) hilozoizmus; kezdetleges
materialista elmélet, amely szerint az élet,
tehát az érzékelési képesség a természet
valamennyi tárgyában megvan
hymation (gr.) [wierzchnia szata w postaci
prostokątnego
kawałka
tkaniny;
zakładano ją zwykle na chiton i niekiedy
pod szyją spinano agrafą] – (gör.)
hümation [görög öltözéknek a hümation, ez a
másfélszer három méter hosszú, téglalap
alakú szövetdarab, amelyet körülcsavartak
testükön, s vállukon átvetve, a lelógó
anyagfelesleget bal karjukon tartották. A
hümation általános viselet volt, durvább,
vastagabb anyagból köpenyként hordták a
khitón felett. A filozófusok és bölcsek
egyetlen ruhadarabként s kizárólagosan
hümationt viseltek.]
hymen [1. mit. gr. Hymen bóg patronujący
zawarciu małżeństwa; 2. błona dziewicza]
– szűzhártya; házasság
Hymeneus, Hymenejos (weselna pieśń) [nie
wiadomo, jak stał w wierze; on i
Aleksander
twierdzili,
że
zmartwychwstanie miało już miejsce. Na
podstawie
posiadanego
autorytetu
apostolskiego
Paweł
przekazał
ich
szatanowi, aby oduczyli się bluźnić. Ich
poglądy podzielał Filetus.] – HIMENÉUS
(gör.: a nász Istene, nászének) [Pál apostol
ellenfele, tévtanító, a feltámadásról alkotott
hamis
felfogással.
Hitben
hajótörést
szenvedett, és ezért kizárták a gyülekezetből
(1Tim 1,19-20; 2Tim 2,16-18).]
hymenowy, -a, -e [przymiotnik od: hymen] –
esküvői, mennyegzői
hymn (z gr. hymnos = pieśń uroczysta) [1. pieśń
pochwalna, partiotyczny lub religijny
utwór liryczny; 2. W średniowiecznej
muzyce religijnej jest to uroczysta pieśń
jednogłosowa.
3. Współcześnie
jest
to uroczysta
pieśń
narodowa,
organizacyjna, związkowa itp., która
symbolizuje określoną ideę] – (gör.
hymnosz) hymnus v. himnusz; szent óda,
nemzeti fohász; vmely országot v. szervezetet
képviselő ünnepélyes költemény; ill. ének
megzenésítése; nemzeti dal; (vallás) egyházi
dicsőítő ének, ünnepélyes ének [egyházi
népének;
istentiszteleti
ének
a
-
Wersja 01 01 2017.
gyülekezetben; egy-egy magasztos stílusú
szentírásbeli szakasz: a szeretet himnusza
(1Kor 13); a feltámadás himnusza (lKor 15);
a Lélek himnusza; a hit modelljeinek
himnusza];
zsolozsma;
(átv.)
túlzott
magasztalás
hymn bojowy – harci dal; harci himnusz
hymn kantatowy – himnusz
hymn narodowy – nemzeti himnusz
Hymn Polski, Mazurek Dąbrowskiego [polska
pieśń patriotyczna, od 26 lutego 1927
oficjalny hymn państwowy
Rzeczypospolitej Polskiej.] – Lengyel
Himnusz (Dąbrowski Mazurka)
hymn pochwalny – dicshimnusz
Hymn Polaków na obczyźnie
"Jedna jest Polska" – Egy Lengyelország van
Jedna jest Polska, jak Bóg jeden w niebie,
Wszystkie me siły jej składam w ofierze
Na całe życie, które wziąłem z Ciebie,
Cały do Ciebie, Ojczyzno, należę.
Twych wielkich mężów przykład doskonały,
Twych bohaterów wielbię święte kości,
Wierzę w Twą przyszłość pełną wielkiej
chwały,
Potęgi, dobra i sprawiedliwości.
Wiem, że nie ucisk i chciwe podboje,
Lecz wolność ludów szła pod Twoim znakiem,
Ze nie ma dziejów piękniejszych niż Twoje
I większej chluby niźli być Polakiem.
Jestem jak żołnierz na wszystko gotowy
I jak w Ojczyźnie, tak i w obcym kraju
Czuwam i strzegę skarbu polskiej mowy,
Polskiego ducha, polskiego zwyczaju.
Z narodem polskim na zawsze związany
O każdej chwili to samo z nim czuję,
Do wspólnej wielkiej przyszłości wezwany
Wszystkim Polakom braterstwo ślubuję.
Henryk Zygmunt - dyrektor International Music Theatre
w Chicago, kompozytor, piosenkarz i śpiewak operowy
(baryton) wykonuje swoją kompozycję - pieśń Hymn
Polaków na obczyźnie "Jedna jest Polska", słowa Jan
Lechoń
http://www.youtube.com/watch?v=7zyRYyNc2tU
http://www.teksty.idl.pl/index.php/Lechon-Jan/HymnPolakow-na-obczyznie.html
Hymn Riego (hiszp. Himno de Riego) [hymn
państwowy Republiki Hiszpańskiej w
latach 1931-1939. Zarówno tytuł, jak i
słowa pieśni odnoszą się do postaci
generała Rafaela del Riego.] – a Spanyol
Köztársaság állami himnusza (1931-1939) A
Második Spanyol Köztársaság idején (1931–
1939), a nemzeti himnusz az 1820-tól
ismert Himno de Riego lett, Francisco Franco
2047
azonban a polgárháború után újra a Marcha
Real-t nyilvánította himnusznak (a régi
nevén,
Marcha
Granadera-ként.)
A
jelenlegit, Francisco Grau változatát az 1978as spanyol alkotmány tette hivatalossá.
Hymn wszechsłowiański [to pieśń Hej!
Słowianie, ułożona w 1834 roku do melodii
wzorowanej na Mazurku Dąbrowskiego
przez słowackiego poetę i działacza
narodowego Samuela Tomašika. W
okresie poprzedzającym wiosnę ludów
szeroko
rozpowszechniony
wśród
narodów słowiańskich. W 1848 roku na
Zjeździe Wszechsłowiańskim w Pradze,
przyjęty
jako
oficjalny
hymn
wszechsłowiański. W latach 1939-1945 był
hymnem państwowym Słowacji. Po 1945
roku został przyjęty przez SFRJ jako
hymn państwowy. W 1992 przyjęto pieśń
jako hymn FRJ, następnie w latach 20032006 był hymnem Serbii i Czarnogóry. W
2006 roku, został nagrany przez słoweński
zespół Laibach i umieszczony na płycie
Volk. W wersji tej formacji znajdują się
słowa poświęcone Polsce, która zdaniem
muzyków jest ostatnim obecnie krajem
słowiańskim, który nie stracił swej duszy.]
– – Jugoszlávia himnuzsa, pánszláv himnusz
[A „Hej, Sloveni” című himnuszt eredetileg a
pánszlávizmus ihlette. Szövegét Samuel
Tomášik szlovák pap, költő és történész írta
1834-ben Prágában, szlovák nyelven, „Hej,
Slováci” címmel. Saját bevallása szerint az
indította a himnusz megírására, hogy Prága
utcáin gyakrabban hallott német szót, mint
cseh beszélgetést. Tomášik egy általa
korábbról ismert régi lengyel dalt vett alapul:
„-{Jeszcze Polska nie zginęła, póki my
żyjemy}-”
Tomášik
hamarosan
megváltoztatta a szövegben szereplő
nemzetnevet, hogy a dal ne csak saját népére,
hanem
minden
szláv
nemzetre
vonatkozhasson. A dal gyorsan terjedt
nyomtatásban, különösen az Osztrák–
Magyar Monarchia területén élő szlávok
körében és a pánszláv mozgalom
nemhivatalos himnuszává vált. Az első
világháborúban egymás ellen fordított szláv
katonák
gyakran
énekelték
egymás
felismerése és a testvéri vérontás elkerülése
végett. Az átállók és hadifoglyok tovább
terjesztették Oroszország és Szerbia,
valamint a Balkán déli részei felé is. Mivel
az Első Jugoszlávia (1918–1941) kombinált,
a szerb („Bože pravde”, magyarul: „Az
igazság istene”), a horvát („Lijepa naša
domovino”, magyarul: „Szép hazánk”) és a
szlovén („Napred, zastavo slave”, magyarul:
„Előre,
dicsőség
zászlaja”)
nemzeti
himnuszokból álló himnuszában számos, a
-
Wersja 01 01 2017.
királyra és a királyságra vonatkozó kitétel
szerepelt, a Josip Broz Tito vezette partizán
mozgalom másik himnuszt keresett. Az
AVNOJ
(Jugoszláv
Antifasiszta
Népfelszabadító Tanács) első és második
ülésszakán 1941-ben és 1943-ban a „Hej,
Sloveni”-t énekelték himnusz gyanánt. A
Második (titói) Jugoszlávia megalakítása
után a „Hej, Sloveni” hivatalos döntés nélkül
is az ország himnusza lett. A hatalom ugyan
évtizedekig keresett egy megfelelőbb dalt,
hogy a pánszláv mozgalom helyett a
testvériség-egység politikáját éltesse, de több
sikertelen pályázat után, 1977-ben mégiscsak
a „Hej, Sloveni”-t nyilvánította hivatalosan is
a föderáció himnuszává. Jugoszlávia
1991/92-es széthullásával a Szerbiából és
Montenegróból álló kéttagú föderáció
először
megtartotta
himnuszának.
Montenegró kiválása után, 2006-ban
azonban mindkét köztársaság új himnuszt
választott
magának,
azaz
mindegyik
visszatért történelmi himnuszához: Szerbia a
(„Bože pravde”)-hoz, Montenegró pedig az
„Oj, svijetla majska zoro” (magyarul: „Ó,
ragyogó májusi hajnal”) c. nemzeti dalhoz.]
Hej Słowianie, jeszcze nasza
Słowian mowa żyje,
póki nasze wierne serce
za nasz naród bije.
Żyje, żyje duch słowiański,
i żyć będzie wiecznie,
Gromy, piekło - złości waszej
ujdziem my bezpiecznie!
wer.1:
Mowę naszą ukochaną,
Bóg nam zwierzył w darze.
Wydrzeć nam ją - nikt na świecie
tego nie dokaże.
wer.2:
Dar języka zwierzył nam Bóg,
Bóg nasz gromowładny.
Nie śmie go nam tedy wyrwać
na świecie człek żadny.
wer.1:
Ilu ludzi, tylu wrogów,
możem mieć na świecie,
Bóg jest z nami, kto nam wrogiem,
tego Bóg nasz zmiecie!
wer.2:
Ilu ludzi, tylu wrogów,
możem mieć na świecie,
Bóg jest z nami, kto nam wrogiem,
tego Piorun zmiecie!
I niechaj się ponad nami
groźna burza wzniesie,
skała pęka, dąb się łamie,
ziemia niech się trzęsie.
2048
My stoimy stale, pewnie,
jako mury grodu.
Czarna ziemio, pochłoń tego,
kto zdrajcą narodu!
hymnologia [nauka o hymnach, zwłaszcza o
hymnach kościelnych] – (gör.) himnológia;
a himnuszköltészettel foglalkozó egyházi és
irodalomtörténeti vizsgálatok tudománya; az
egyházi ének tudománya.
hymny pochwalone na czyjąś cześć –
dicshimnuszok vki tiszteletére
hyngiel, hynkiel [uchwyt] – [Słowniczek języka
śląskiego] fogó, nyél, fül, fogantyú;
kapaszkodó; markolat
hypermedia {l.mn.}; hipermedia {niemęskoos.}
[komp.] – hipermédia; hypermedia [1. a
hipertexthez
hasonló
elven felépülő,
mutatókat
("link"-eket)
tartalmazó
multimédia alkalmazás, ahol a szövegen
kívül a képi és akár a hang elemek is
szolgálhatnak ugrópontként; 2. Szó szerinti
fordítása „médián felüli”, több mint a média.
A klasszikus médiák, mint pl. a kép és a
hang a multimédia alkalmazása során a
lefutás más helyeihez való értelemszerű
kapcsolások
és
plusz
multimédiális
információk (mint a szöveg és grafikus
ablakok) által kerülnek kiegészítésre. Ezáltal
ezek „túlnőnek” az információkínálatukon,
tehát ebben az értelemben hypermédiák
lesznek.]
Hyper
Text
Markup
Language,
(pl.)
hipertekstowy język znaczników - HTML
Hypertext Markup Language (biztonságos
hiperszöveg jelölő nyelv)
HyperText Transfer Protocol Daemon {rzecz.}
[komp.] [zł.] (też: httpd); demon protokołu
transmisji hipertekstu {m.} [komp.] [zł.] –
HTTPD HyperText Transfer Protocol
Daemon (hiperszöveg-átviteli protokoll….)
hyperlink {rzecz.}; hiperłącze {n.} [komp.] (ang.) hyperlink - (internet-) cím, kapocs,
utalás, mutató, leágazás egy lelőhelyre (de
semmiképpen nem "link"!!) [a Világháló
különböző gazdagépein tárolt láncszöveges
(hipertext)
dokumentumok
jellegzetes
kapcsolódási módja; ilyen szövegekben az
utalások címén elérhető információ egérkattintással megjeleníthető; böngésző- vagy
levelező-programok ezeket az utalásokat
gyakran pl. kék betűkkel és aláhúzással
emelik ki, képek esetében pedig kék kerettel
látják azokat el; a kapcsolt (láncba fűzött)
tartalom lehet szöveg, kép, hang vagy video,
de lehet egy újabb ugrópont is további
utalásokkal]
hiperłącze (ang. hyperlink, inaczej: odnośnik,
link) [to zamieszczone w dokumencie
elektronicznym (tekstowym, graficznym,
-
Wersja 01 01 2017.
wideo, animacji, PDF, HTML) odwołanie
do innego dokumentu lub innego miejsca
w danym dokumencie. Odwołanie takie
związane jest z fragmentem tekstu lub
obrazem – uaktywnienie hiperłącza
(kliknięcie lub nadejście odpowiedniego
momentu) powoduje otwarcie dokumentu
docelowego.] – hiperhivatkozás (angolul
hyperlink), más néven link, élő kapocs,
kapcsolódási pont, [a hiperszöveges és a
hipermediális
rendszerek
elemeit,
objektumait
összekötő
eszköz.
Értelmezéséhez különleges, számítógépes
alkalmazásra van szükség. Legtöbbször
hiperhivatkozással az Internet böngészése
közben találkozhatunk, ahol a hasonló
témájú információk ilyen módon vannak
összekötve. Lehetséges ilyen kapcsolatokat
készíteni
weblapokon,
szövegszerkesztőkben, táblázatkezelőkben,
kiadványszerkesztőkben is. Jól szolgál a
hiperhivatkozásos olyankor, amikor igen sok
helyről kell összekapcsolni az információkat
(szövegeket, címeket stb.) A szöveges
linkeket a többi szövegrésztől valamiképpen
megkülönböztetik, általában aláhúzottak, és
más színűek. Ha ide kattintunk, akkor az
egérmutató megváltozik és felfelé mutató ujj
jelenik meg. A hiperhivatkozásos szótárban a
keresett szó meghatározásában szereplő
minden egyes szó egyben hiperhivatkozás is,
tehát tovább kereshető a szótárban.]
hypermedia {l.mn.}; hipermedia {niemęskoos.}
[komp.] – hypermedium; hipermédium [az
internet alkalmazásoknak valamelyike]
hypertext {rzecz.}; hipertekst {m.} [komp.] –
(ang.) hypertext - láncszöveg, hipertext
[olyan elektronikusan rögzített dokumentum,
amely másik, a hálózaton elérhető dokumentumokra utalást (láncot, mutatót) tartalmaz: a
World Wide Web Világhálónak az alapja]
Hyper-Threading (nazwa oficjalna HyperThreading Technology, nazwy skrócone
HT Technology, HTT lub HT) [1. jest to
implementacja
wielowątkowości
współbieżnej
(ang.
simultaneous
multithreading, SMT) opracowana przez
firmę Intel i stosowana w procesorach
Atom, Core i3, Core i5, Core i7, Itanium,
Pentium 4 oraz Xeon. 2. to w tłumaczeniu
z ang. wielowątkowość. Prościej będzie
jeśli napiszę, że ta technologia zwiększa
ilość logicznych procesorów, które niestety
nie pełnią roli dodatkowych fizycznych
rdzeni, a tym samym nie dają tyle mocy co
fizyczne rdzenie. Technologia ta została
opracowana przez firmę Intel i po raz
pierwszy zastosowana w procesorach
Xeon i Pentium 4. Dwurdzeniowa
jednostka posiadająca HT ma 4 procesory
2049
logiczne, natomiast 4 rdzeniowy procesor
z HT ma 8 wątków itd.] – (informatika) HT
Hyper-Threading technológia (hiperszálas)
[1.
Processzor
technológia,
mely
többfeladatos operációs rendszerben két
processzornak látszik és a processzor
egyszerre két külön szálat képes kezelni. 2.
CPU gyártási technológia. Az operációs
rendszer virtuálisan 2 processzort érzékel,
ezért
lényegesen
megnövekedik
a
teljesítménye.]
hyperthyreosis (nadczynność tarczycy) – (gör.)
hyperthyreosis; pajzsmirigy-túltengés; a
pajzsmirigy fokozott működése miatt
kialakuló állapot [hiper- és hipotireózis: a
pajzsmirigy túl-, illetve alulműködése által
okozott rendellenességek]
hypoglicaemia (choroba) – hypoglicaemia [a vér
cukortartalmának csökkenése]
hypocaustum [system centralnego ogrzewania
stosowany od IV w. p.n.e. w starożytnej
Grecji i od I w. p.n.e. w starożytnym
Rzymie do ogrzewania pomieszczeń
mieszkalnych
w
domach,
termach
publicznych i prywatnych.] – hypocaustum
[az ókori, különösen az északi provinciákban
épített római lakóházak padlószintje alá
elhelyezett
fűtőberendezés.
Hasonló
berendezéseket a római fürdőkben is
találhatunk. Szép példái láthatóak Aquincum
és Intercisa kiásott maradványai közt is.]
hypoteka (z niem. Hypothek) – (dawno, prawo)
jelzálog, jelzálogjog; jelzálogkölcsön
hypothesis [gr. hipoteza, przypuszczenie] – (gör.)
hypothesis v. hipotézis; feltevés, olyan tétel,
amelyet még bizonyítani kell; csak részben
igazolt tételekre alapuló; a kutatást
előrelendítő tudományos
feltevés vmely
jelenség megmagyarázására
hypotheticus [hipotetyczny, przypuszczalny] –
(gör.) hypotheticus; hipotetikus; feltételezett,
hypothyreosis (niedoczynność tarczycy) [to
choroba będąca następstwem niedoboru
hormonu tarczycy. W niedoczynności
tarczycy stężenie we krwi tyroksyny i
trójjodotyroniny jest obniżone. Niedobór
hormonalny
powoduje
zaburzenia
metaboliczne,
m.
in.
upośledzenie
zdolności]
– (gör.) hypothyreosis;
pajzsmirigy-elégtelenség
[hiperés
hipotireózis: a pajzsmirigy túl-, illetve
alulműködése által okozott rendellenességek]
Hyram, Hiram (szlachetny) [1. Król Tyru,
współcześnik i przyjaciel Dawida i
Salomona.
Dostarczał
Salomonowi
materiały budowlane na świątynię i jego
pałac. Otrzymał za to od Salomona 20
miast; jednak prezent ten mu się nie
-
Wersja 01 01 2017.
podobał, dlatego też Salomon otrzymał je
z powrotem. 2. Specjalista w wyrabianiu
ozdób z metali.] – HÍRÁM (nemesi
származású, előkelőség) [1. Tírusz királya
Dávid és Salamon idejében, ez utóbbinak
élelmiszert, aranyat és a templomépítéshez
építőanyagot szállított (2Sám 5,11; 1Kir
9,11-14). 2. Rézműves Tíruszból, aki részt
vett Salamon templomának építésénél (1Kir
7,13-14.40-45; 2Krón 2,13-14; 4,11-16).
Ugyanőt a 2Krón 4,11"Húrám"-nak (2), a
2Krón 2,13; 4,16 pedig "Huram-Abi"-nak
(Húrám az atyám) nevezi. 3. Edom
fejedelme (1Móz 36,43; 1Krón 1,54).]
hyrdoń [szyja] – [Słowniczek języka śląskiego]
nyak
hys [(żeglarstwo) pomyślny wiatr wiejący prosto
w żagle] – kedvező szél
hysteronproteron (gr.) [to prędzej późniejszy] –
(gör.) hysteronproteron; a későbbi előbb [1.
Stilisztikai fordulat, mikor az író előreteszi,
ami későbbre való, pl. Petőfinél tréfásan:
"üsse agyon férjét és szidja meg istenesen".
2. Mint logikai hiba, a következménynek
előzményül vétele, pl. egy tétel bizonyítása
olyan tétellel, mely éppen e bizonyítottból
következik.]
hyś [lekki obłęd, mania; bzik, hyź, fiś] – „szél”
(ma hysia: nincs ki mind a négy kereke; nem
egészen normális)
Hyzop (Hyssopus L.) [rodzaj roślin należący do
rodziny jasnotowatych. Należy do niego
około 5 gatunków pochodzących z basenu
Morza Śródziemnego i Azji Mniejszej.
Gatunkiem typowym jest Hyssopus
officinalis L.] – izsóp (Hyssopus) [az
árvacsalánfélék (Lamiaceae) családjába
tartozó nemzetség. Évelő, gyógynövényként
és fűszerként is használják. Népies neve
izsópfű.
A
Kárpát-medencében
hagyományosan egyetlen faját, a Hyssopus
officinalist termesztik, amely a Földközitenger keleti részén és Ázsiában őshonos.]
Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis) (spotykana
także pisownia "hizop") [gatunek rośliny
z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae).
Roślina
pochodzi
z
regionu
śródziemnomorskiego.] – Kerti izsóp
(Hyssopus officinalis)
Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis)
2050
-
Wersja 01 01 2017.
Hyzop a. hizop a. hysop [1. Hyzop (Hyssopus L.);
2. Lebiodka pospolita (Origanum vulgare);
gatunek małego krzewu, rosnący na
murach. Gałązek jego używali Izraelici
przy skrapianiu drzwi domów krwią
baranka paschalnego, przy ceremonii
oczyszczania trędowatych i ich mieszkań,
jak również przy ofiarach. — Biblia
Warszawska: Weźcie też wiązkę u i
zanurzcie we krwi, która jest w misie, i
pomażcie nadproże i oba odrzwia krwią z
misy. Niech nikt z was nie wychodzi z drzwi
domu swego aż do rana; Biblia Tysiąclecia:
Weźcie gałązkę hizopu i zanurzcie ją we
krwi, która jest w naczyniu, i krwią z
naczynia skropcie próg i oba odrzwia. Aż do
rana nie powinien nikt z was wychodzić
przed drzwi swego domu; Biblia Gdańska:
Weźmiecie też snopek hysopu, i omoczycie
we krwi, która będzie w miednicy, a
pokropicie odrzwi, i oba podwoje oną krwią,
która będzie w miednicy; a z was nie
wynijdzie żaden ze drzwi domu swego aż do
poranku.] – 1. izsóp (Hyssopus); 2.
Origanum maru L. = Vadmajoranna
(Origonum maru, êzôb vagy êzôv, izsóp) [Az
izsópot hasonló eréllyel lehet az êzôb
megfelelőjének állítani. A zsidók e növény
ágaival hintették meg az ajtófélfát (2 Móz
12,22), tisztító vízzel kapcsolatban is
használták (4 Móz 19,6), sőt bélpoklosok
ellen is (3 Móz 14,4…). A megtisztulási
rítussal az êzôb összenőtt (Zsolt 51,7), ami
átment az Újszövetségbe is (Zsid 9,19).
Fahéj (Cinnamonum zeylanicum, kinamôn
vagy kinnemôn). Arábiában is él —
Ceylonon kívül — kérge az aranysága színű
fahéjolajat
tartalmazza,
esszenciaként
nagybecsű volt Keleten. Áldozati kenetbe
keverték (2 Móz 30,23—26), de illatosították
vele az ágyat (Péld 7,17) és parfümként is
használták (Én 4,10).]

H - Lengyelország magyarul

Transkrypt

Podobne dokumenty

lengyel úti szótár

1. Közvetítés Beszélgetések fogorvosi kontroll mellett Ez év

Komunikat prasowy_Polsko-Cypryjskie Forum Inwestycyjne

SZÓTÁR 1