czesci mowi i zdania

CZĘŚCI MOWY:
1. Rzeczownik - oznacza przedmioty, osoby, rośliny, zwierzęta, zjawiska przyrody,
pojęcia, czynności i cechy. Odmienia się przez przypadki (tzw. deklinacja), liczby
(liczba pojedyncza i mnoga) i rodzaje (męski, Ŝeński, nijaki).
Przypadki:
Mianownik (M)
Dopełniacz (D)
Celownik (C)
Biernik (B)
Narzędnik (N)
Miejscownik (Msc)
Wołacz (W)
- Kto? Co?
- Kogo? Czego?
- Komu? Czemu?
- Kogo? Co?
- Kim? Czym?
- O kim? O czym?
- O!
2. Czasownik - oznacza czynności lub stany. Odpowiada na pytania: co robi? co
się z nim dzieje? w jakim jest stanie? Odmienia się przez osoby, liczby, czasy
(przeszły, teraźniejszy i przyszły), tryby (orzekający, przypuszczający i rozkazujący) i
strony (czynna, bierna i zwrotna). W liczbie pojedynczej występuje w trzech
rodzajach: męskim, Ŝeńskim i nijakim, a w liczbie mnogiej w dwóch:
męskoosobowym i niemęskoosobowym.
3. Przymiotnik - oznacza właściwości osób, zwierząt, przedmiotów i pojęć;
określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka? jakie? który? która? które?
czyj? czyja? czyje? Odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje.
"Nie" z przymiotnikami w stopniu wyŜszym i najwyŜszym opiszemy oddzielnie!
Stopniowanie (stopień równy, wyŜszy i najwyŜszy):
I. ładny
II. ładniejszy
III. najładniejszy
I. zły
II. gorszy
III. najgorszy
1. Przysłówek - oznacza róŜne okoliczności wykonania danej czynności: miejsce,
czas, sposób, stopień. Określa czasownik. Odpowiada na pytania: jak? gdzie? kiedy?
Najczęściej tworzy się go od przymiotnika, dlatego teŜ stopniuje się go tak samo jak
przymiotnik.
2. Przyimek - nie jest samodzielną częścią mowy. Występuje głównie z
rzeczownikiem i razem tworzą całość znaczeniową (wyraŜenie przyimkowe) - np. na
podstawie, na wycieczkę, pod względem.
Przyimki dzielimy na proste (bez, do, z, za, o, w, dla, przed, pod, między, ku, po,
przy, na, mimo, u, nad itd.) i złoŜone (ponad, pomiędzy, oprócz, spoza, obok, wbrew,
zza, poprzez, pośród, pomimo itd.). Przyimki złoŜone z przyimków z prostych zawsze
piszemy razem.
CZĘŚCI ZDANIA:
Podmiot z orzeczeniem tworzą w zdaniu związek główny. Pozostałe
części mowy tworzą związki poboczne.
Podmiot - nadrzędna część zdania. Jest wykonawcą czynności. Odpowiada na
pytania; kto? co? WyróŜniamy następujące rodzaje podmiotów:
- gramatyczny - wyraŜony w mianowniku, np. Malarz namalował piękny obraz.
- logiczny - wyraŜony w dopełniaczu, np. Nie ma sukcesów bez cięŜkiej pracy.
- domyślny - np. Pojechaliśmy do Krakowa. [my]; Pójdę do sklepu po zakupy. [ja]
- szeregowy - np. Tomek, Łukasz i Jakub grają w piłkę noŜną.
Orzeczenie - określa czynności lub stany osób albo rzeczy. WyróŜniamy dwa typy
orzeczeń:
- czasownikowe - wyraŜone osobową formą czasownika, np. Jutro pojedziemy do
lasu na grzyby. Deszcz padał przez cały dzień.
- imienne - złoŜone z łącznika (osobowa forma czasowników: być, stać się, zostać) i
orzecznika (innej części mowy), np. Jarek będzie pierwszy. Ta ksiąŜka jest
interesująca. Ania została aktorką. Ten dom jest z drewna.
Przydawka - określa rzeczownik. Odpowiada na pytania: jaki? jaka?
jakie? który? która? które? czyj? czyja? czyje? ile? czego? Z czego?
Dopełnienie - określa czasownik. Odpowiada na pytania: kogo? co?
czego? komu? czemu? kim? czym? itd. - odpowiada na pytania
przypadków oprócz mianownika. Dopełnienie moŜe być bliŜsze lub dalsze.
Okolicznik - określa czasownik. WyróŜniamy okoliczniki: miejsca, czasu, celu,
przyczyny, sposobu, przyzwolenia, warunku.