Szara strefa w Polsce - Rola płatności gotówkowych i elektronicznych

Szara strefa w Polsce
Rola płatności gotówkowych i elektronicznych
DATA:
DRAFT
04/2016
„Ograniczanie szarej strefy poprzez płatności elektroniczne”
Raport główny
7 aneksów technicznych
http://www.ey.com/pl/electronic-payments
STRONA 1
8 raportów krajowych
STRONA 2
Inne (spory, bankructwa
firm, błędy rozliczeń)
Uchylanie się od podatków
(nadużycia w stosowaniu
cen transferowych)
Wyłudzenia
podatkowe
(przestępstwa)
Niezarejestrowane
transakcje
(szara/czarna strefa)
Dekompozycja luki podatkowej
Luka podatkowa
Szara strefa a luka podatkowa
Szara strefa
Działalność gospodarcza
Luka podatkowa
Niezarejestrowane podmioty
Nielegalny produkt
lub usługa
Produkt lub usługa
dopuszczalne prawem
na rynku
Nierejestrowane
zatrudnienie
Zarejestrowane
podmioty
Niezarejestrowane
transakcje
Wyłudzenia
podatkowe
Zaniżanie
dochodów (ceny
transferowe)
Nielegalna
forma
sprzedaży
STRONA 3
Nielegalne
pochodzenie
Pozostała
nierejestrowana
sprzedaż (działalność
nieformalna)
Wyłudzenia VAT
(np. znikające
podmioty)
Inne mechanizmy
wyłudzeń
podatkowych
Przestępstwa (najczęściej
w zorganizowanych grupach)
Pozostała
zarejestrowana
działalność
Spory
interpretacyjne,
bankructwa firm,
błędy rozliczeń
Pozostałe
transakcje
Podział szarej strefy w zależności od roli płatności gotówkowych
►
„Pasywna szara strefa (ang. passive shadow economy)” – gdzie gotówka jest przyczyną
►
„Aktywna szara strefa (ang. committed shadow economy)” – gdzie gotówka jest konsekwencją
Szara strefa
Beneficjenci
Aktywna
Pasywna
szara strefa
Obie strony
transakcji
(sprzedawca
i kupujący)
Przykład:
Usługa budowlana
dostarczona po
obniżonej cenie, ale
bez wystawienia
faktury
Źródło: Opracowanie EY Polska
STRONA 4
Beneficjent
szara strefa
Gotówka
Możliwe środki zapobiegawcze
Kontrole
i egzekwowanie
przepisów
(np. inspekcje pracy)
Promowanie płatności
elektronicznych
Jedna strona
transakcji
(sprzedawca)
Przykład:
Konsument płaci
za usługę
(np. w restauracji)
regularną cenę,
ale paragon nie jest
wystawiony
Szara strefa a luka podatkowa
Oszacowane
niezarejestrowane
transakcje gotówkowe
(szara strefa)
Pasywna szara
strefa – to tylko
część luki
podatkowej
Szara strefa
Działalność gospodarcza
Luka podatkowa
Niezarejestrowane podmioty
Nielegalny produkt
lub usługa
Produkt lub usługa
dopuszczalne prawem
na rynku
Nierejestrowane
zatrudnienie
Niezarejestrowane
transakcje
Z korzyścią
dla jednej strony
transakcji
Nielegalna
forma
sprzedaży
STRONA 5
Nielegalne
pochodzenie
Zarejestrowane
podmioty
Pozostała
nierejestrowana
sprzedaż (działalność
nieformalna)
Wyłudzenia
podatkowe
Z korzyścią
dla obu stron
transakcji
Wyłudzenia VAT
(np. znikające
podmioty)
Zaniżanie
dochodów (ceny
transferowe)
Inne mechanizmy
wyłudzeń
podatkowych
Przestępstwa (najczęściej
w zorganizowanych grupach)
Pozostała
zarejestrowana
działalność
Spory
interpretacyjne,
bankructwa firm,
błędy rozliczeń
Pozostałe
transakcje
Ewolucja szarej strefy w Polsce (% PKB)
►
Od 2005 r. miał miejsce systematyczny spadek szarej strefy w Polsce, jednak tendencja ta dobiegła końca w okresie
globalnego kryzysu finansowego
►
Od 2008 r. szara strefa pozostaje na poziomie ok. 13% PKB (12,4% PKB w 2014 r. – ok. 214 mld zł)
20
18
16
% PKB
14
12
10
18,7
18,9
19,0
18,5
8
17,1
15,1
6
13,2
12,9
13,3
13,0
13,2
13,0
12,4
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014e
4
2
0
2002
2003
Źródło: Obliczenia EY Polska
STRONA 6
2004
2005
2006
2007
Wyniki EY są zbliżone do szacunków centralnych urzędów
statystycznych i znacząco niższe niż wyniki F. Schneidera
►
35
EY rozwiązał liczne problemy metodyczne, w tym arbitralność decyzji niektórych badaczy, które w wielu
przypadkach doprowadziły do znaczącego przeszacowania szarej strefy (prezentowane przez tych autorów wyniki są
często niespójne wewnętrznie)
Oszacowania szarej strefy w 2012 r.*
% PKB
31,9
29,0
30
24,4
23,6
25
20
16,0
15
12,1
10,2
11,6
10
13,2
14.0
15,5
14,9 15,6
16,7
17,3
8,1
5
0
Czechy
Słowenia
EY
Polska
Urzędy statystyczne
Słowacja
Chorwacja
Bułgaria
Schneider (2013)
Źródło: Obliczenia EY Polska, OECD (2014), GUS, Schneider (2013)
*Oszacowania dla 2012 roku - ostatniego, dla którego szacunki szarej strefy z innych źródeł (w tym szacunki urzędów statystycznych) były dostępne dla
większości analizowanych krajów, co umożliwiło ich porównanie z oszacowaniami EY
STRONA 7
Oszacowany przez EY poziom szarej strefy jest spójny
z szacunkami luki VAT w Polsce
►
►
►
Zakładając, że w Polsce udział wyłudzeń VAT w całkowitej luce VAT był taki sam jak przeciętnie w UE*, to związany
z nimi ubytek dochodów w 2013 r. można szacować na 15,3 mld zł (wg KE**, cała luka VAT w Polsce wyniosła
42,5 mld zł)
Wówczas pozostałym kategoriom, takim jak: spory interpretacyjne, bankructwa czy błędy rozliczeń płatnika, można
przypisać (maksymalnie) 3,2 mld PLN ubytku dochodów z VAT
Gdyby wielkość szarej strefy miała być znacząco wyższa niż szacunki EY, co sugerują niektóre opracowania, oznaczałoby
to, że albo wielkość wyłudzeń VAT w Polsce jest znacząco niższa niż ww. 15,3 mld zł albo cała luka VAT w Polsce jest
istotnie większa niż wskazywałyby na to dostępne w literaturze opracowania, w tym szacunki KE
Dekompozycja luki VAT w Polsce
3,2 mld PLN
15,3 mld
PLN
3,2 mld PLN
15,3 mld
PLN
42,5 mld
PLN
24 mld
PLN
Utracone wpływy
z VAT z powodu szarej
strefy w 2013 r.
(szacunki EY)
24 mld
PLN
Wyłudzenia
podatku VAT***
Pozostałe przyczyny luki
VAT (spory
interpretacyjne,
bankructwa płatnika,
błędy rozliczeń
płatnika)***
Razem
Utracone wpływy
z VAT w 2013 r.
(szacunki KE**)
Źródło: *European Commission (2015), Implementing the ‘destination principle’ to intra-EU B2B supplies of goods – zgodnie z tym badaniem, wyłudzenia odpowiadają
średnio za 36% luki VAT w UE; **European Commission (2015), Study to quantify and analyse the VAT Gap in the EU Member States; ***przy założeniu, że w Polsce
udział wyłudzeń w całkowitej luce VAT był taki sam jak przeciętnie w UE
STRONA 8
Ewolucja szarej strefy w Polsce (% PKB)
►
Pasywna szara strefa odpowiada za zdecydowaną większość nierejestrowanych konsumenckich transakcji
gotówkowych
20
18
3,2
3,6
4,0
16
4,0
3,0
1,7
14
% PKB
0,5
12
1,3
1,5
11,6
2009
1,5
1,9
1,9
11,8
11,5
11,3
11,1
10,6
2010
2011
2012
2013
2014e
1,8
10
8
15,5
15,3
15,0
14,5
14,1
6
13,4
12,7
4
2
0
2002
2003
Źródło: Obliczenia EY Polska
STRONA 9
2004
2005
2006
2007
Pasywna szara strefa
2008
Aktywna szara strefa
Pasywna vs. aktywna szara strefa
►
Pasywna szara strefa stanowi zdecydowaną większość (od 60,8% do 90,6%) szarej strefy we wszystkich
8 analizowanych krajach Europy Środkowej i Południowej
►
Wskazuje to na znaczny potencjał ograniczenia szarej strefy poprzez promowanie płatności elektronicznych
w transakcjach konsumenckich
Poziom (% PKB) i struktura szarej strefy w 2014 r.
40
17,6%
24,8%
35
30
25
20
15
22,3%
9,4%
90,6%
14,2%
85,8%
67,9%
26,1%
73,9%
12,4
12,5
10
11,3
1,1
1,8
3,3
5
10,3
10,6
9,2
Czechy
Polska
Słowenia
82,4%
39,2%
32,1%
60,8%
20,7
77,7%
14,8
3,3
75,2%
17,0
17,1
5,4
6,7
25,5
4,5
5,2
21,0
15,6
11,5
11,5
10,4
Słowacja
Chorwacja
Bułgaria
0
Pasywna szara strefa
Źródło: Obliczenia EY Polska
STRONA 10
Aktywna szara strefa
Serbia
Bośnia
i Hercegowina
Pasywna szara strefa w Polsce – utracone dochody sektora
finansów publicznych i struktura sektorowa
A Utracone wpływy podatkowe (VAT i CIT)
z powodu pasywnej szarej strefy, 2014
B
Struktura sektorowa pasywnej szarej strefy
(klasyfikacja własna EY Polska)
100%
2,5
% PKB
34 mld
PLN
2
90%
80%
70%
1,5
60%
50%
1
Zabawki, hobby, sport
2,8%
3,3%
3,9%
Naprawa sprzętu
Ogród i kwiaty
4,0%
Zakwaterowanie
5,7%
i usługi weterynaryjne
Zwierzęta domowe
i usługi weterynaryjne
5,9%
Transport (prywatny i publiczny)
6,1%
Edukacja
6,1%
Meble i wyposażenie mieszkania
oraz usługi powiązane
naprawy i naprawy
oraz usługiipowiązane
9,4%
Gazety, książki
i przybory
piśmiennicze
Czasopisma,
gazety,
książki
oraz artykuły piśmienne, kreślarskie, malarskie
Restauracje, bary i kawiarnie
40%
Opieka
Zdrowiezdrowotna
0,5
Pielęgnacja
ciała (fryzjerstwo,
zdrowie
i uroda,
spa,spa,
etc.)itd.)
Usługi
pielęgnacyjne
(fryzjerstwo,
zdrowie
i uroda,
30%
Paliwa do
pojazdów
płynne
0
20%
44,4%
Polska
Utracone wpływy z CIT (% PKB)
Utracone wpływy z VAT (% PKB)
Źródło: Obliczenia EY Polska
STRONA 11
Wypoczynek
i kultura
Rekreacja
i kultura
Odzież i obuwie
10%
Samochody,
motorowe
jednośladowe,
powiązane i naprawy
Samochody ipojazdy
motocykle
oraz usługi
powiązane usługi
i naprawy
Jedzenie,
napoje iwyroby
wyrobytytoniowe
tytoniowe (sklepy spożywcze, markety, itp)
Żywność, napoje,
0%
Polska
Jak ograniczyć pasywną szarą strefę?
Koszty regulacji
poniesione przez sektor
finansów publicznych
Wprowadzenie danej
regulacji
Wypieranie płatności
gotówkowych poprzez
promowanie płatności
elektronicznych
Zwiększenie udziału
zarejestrowanych
płatności gotówkowych
w transakcjach
konsumenckich
Źródło: Opracowanie EY Polska
STRONA 12
Zmniejszenie
poziomu pasywnej
szarej strefy
Zmiana wyniku
sektora finansów
publicznych
Wzrost wpływów
z CIT i VAT
Szeroki zakres potencjalnych działań, które mogłyby przyczynić
się do zmniejszenia pasywnej szarej strefy
►
Obowiązek wypłaty wynagrodzeń / transferów rządowych drogą elektroniczną
(wynagrodzenia: Chorwacja, Słowenia; transfery: Dania, Szwecja, Urugwaj)
►
Ustalenie progów dla maksymalnych konsumenckich płatności gotówkowych (Bułgaria,
Słowacja, Czechy – choć obecnie progi na wysokim poziomie*)
►
Obowiązek posiadania i korzystania z kas fiskalnych (Polska), w tym coraz częstsze
połączenie kas online z serwerami organów podatkowych (m. in. Chorwacja, Serbia,
Słowacja, Węgry)
►
Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS (Korea Południowa)
►
Loterie paragonowe (Polska, Słowacja, Chorwacja, Bułgaria, Tajwan, Brazylia)
►
Zachęty podatkowe dla konsumentów (Korea Południowa, Brazylia – Sao Paulo,
Kolumbia)
►
Zachęty podatkowe dla sprzedawców (Korea Południowa, Urugwaj)
►
Podatek od wypłat z bankomatów (Irlandia)
►
…
* W niektórych z tych krajów przyjęcie płatności konsumenckich powyżej określonego progu jest dopuszczalne, ale generuje wiele obowiązków administracyjnych
dla sprzedawcy
STRONA 13
Obowiązek wypłaty wynagrodzeń / transferów drogą elektroniczną
►
Obowiązek wypłaty wynagrodzeń/ emerytur za pośrednictwem przelewów bankowych (lub kart prepaid) prowadzi
do zmniejszenia wolumenu płatności gotówkowych dokonywanych przez konsumentów, co powoduje kurczenie się
pasywnej szarej strefy oraz wzrost dochodów sektora finansów publicznych
A Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB)
Obowiązek elektronicznej
wypłaty pensji i wynagrodzeń
Obowiązek elektronicznej
wypłaty emerytur
0,00
B Zmiana dochodów sektora finansów publicznych
(mln PLN)
1800
1600
-0,10
1400
-0,20
1200
-0,30
1000
600
400
-0,50
-0,60
-0,70
Źródło: Obliczenia EY Polska
886
800
-0,28
-0,40
STRONA 14
1 884
2000
200
-0,59
0
Obowiązek elektronicznej
wypłaty pensji i wynagrodzeń
Obowiązek elektronicznej
wypłaty emerytur
Obowiązek posiadania i korzystania z terminali płatniczych POS
►
Upowszechnienie infrastruktury płatniczej i sieci akceptacji kart płatniczych prowadzi do zwiększenia popularności
płatności elektronicznych i ograniczenia płatności gotówkowych, co z kolei przyczynia się do obniżenia pasywnej
szarej strefy
►
Rozwiązanie może być wprowadzane na poziomie określonej grupy przedsiębiorstw/sektorów
A Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB)
Transport (prywatny i publiczny)
Rekreacja i kultura
Zakwaterowanie
Restauracje, bary i kawiarnie
Paliwa płynne
Żywność, napoje, wyroby tytoniowe
z szarą
strefą
typustrefie
passive
Wszystkie sektory w
pasywnej
szarej
-0,02
-0,03
-0,04
-0,07
-0,11
-0,44
-0,79
-0,9
-0,8
-0,7
-0,6
-0,5
-0,4
-0,3
-0,2
-0,1
0
B Zmiana wyniku netto* sektora finansów publicznych (mln PLN)
51
43
73
61
100
84
195
163
Transport (prywatny i publiczny)
Rekreacja i kultura
Zakwaterowanie
Restauracje, bary i kawiarnie
Zmiana dochodów sektorach finansów
publicznych (m PLN)
Zmiana wyniku netto sektora finansów
publicznych (m PLN)
503
454
Paliwa płynne
Żywność, napoje, wyroby tytoniowe
1 356
1 166
Wszystkie
szarą
strefąszarej
typu passive
Wszystkiesektory
sektoryz w
pasywnej
strefie
2 259
0
500
1000
1500
Źródło: Obliczenia EY Polska
*Zakładamy, że zakup terminali POS (100 EUR za terminal) jest finansowany przez sektor finansów publicznych
STRONA 15
2000
2500
2 603
3000
Zachęty podatkowe dla konsumentów
►
Konsumenci są wynagradzani za płatności kartą w formie cash-back, co prowadzi do wypierania płatności
gotówkowych i do spadku pasywnej szarej strefy. Tutaj zakładamy, że koszty regulacji są ponoszone przez rząd,
jednak w praktyce możliwe są różne warianty tego rozwiązania
►
Możliwe są rozwiązania pozwalające lepiej kontrolować koszty regulacji (np. w Korei Południowej ulga
z maksymalnym limitem w ramach rocznego rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych). Z czasem
możliwość zmiany parametrów, a nawet wycofanie ulgi (redukcja/eliminacja kosztów) przy utrwaleniu korzyści
z tytułu zmiany nawyków płatniczych konsumentów
B Wyniki optymalnej polityki dla Polski (optymalna ulga podatkowa: 1,7% wartości transakcji)
12000
mln
PLN
10 905,9
Zmniejszenie szarej strefy typu passive
o
8000
3,4% PKB
4 169,4
4000
0
-4000
-6 736,5
-8000
Dodatkowe dochody dla sektora
finansów publicznych
Źródło: Obliczenia EY Polska
STRONA 16
Dodatkowe koszty dla sektora finansów Dodatkowe dochody netto dla sektora
publicznych
finansów publicznych
Zmiana pasywnej szarej strefy (% PKB) - podsumowanie
-4,0
-3,5
-3,0
-2,5
-2,0
-1,5
-1,0
-0,5
Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich
Próg
dla płatności konsumenckich - 100 PLN*
-2,6
– 100 PLN*
Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich
– 150 PLN*
Próg dla płatności konsumenckich - 150 PLN*
-1,4
Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich
– 200 PLN*
Próg dla płatności konsumenckich - 200 PLN*
-0,9
Ulgadla
dlakonsumentów
konsumentów- –optymalna
optymalna
wysokość
ulgi:
1,7%
wartości
Ulga
wysokość
ulgi:
1,7%
wartości
transakcji
bezgotówkowych
transakcji kartowych
-3,4
-0,8
Obowiązek
wszystkie
sektory
z szarą
Obowiązekposiadania
posiadaniaterminalu
terminaluPOS:
POS:
wszystkie
sektory
w strefą
typu
passive
pasywnej
szarej strefie
-0,8
Ulga
wysokość
ulgi:
0,9%
wartości
Ulgadla
dlasprzedawców
sprzedawców- optymalna
– optymalna
wysokość
ulgi:
0,9%
wartości
transakcji
kartowych
transakcji bezgotówkowych
Obowiązek
emerytur
Obowiązekelektronicznej
elektronicznejwypłaty
wypłaty
emerytur
-0,6
-0,3
Źródło: Obliczenia EY Polska
STRONA 17
0,0
Obowiązek
pensji
i wynagrodzeń
Obowiązekelektronicznej
elektronicznejwypłaty
wypłaty
pensji
i wynagrodzeń
*Wariant konserwatywny
Zmiana dochodów (netto) sektora finansów publicznych Thousands
podsumowanie
0,0
2,0
4,0
6,0
8,0
10,0
12,0
Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich
Próg dla płatności konsumenckich
- 100PLN*
PLN*
– 100
8,4
Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich
Próg dla płatności konsumenckich
- 150PLN*
PLN*
– 150
4,4
Próg dla maksymalnych gotówkowych płatności konsumenckich
Próg dla płatności konsumenckich
- 200PLN*
PLN*
– 200
2,9
Ulga
konsumentów
- optymalna
wysokośćulgi:
ulgi:1,7%
1,7%wartości
wartości
Ulga
dladla
konsumentów
– optymalna
wysokość
transakcji kartowych
transakcji bezgotówkowych
10,8
4,2
Obowiązek
posiadania
terminalu
POS: wszystkie
sektory
w
Obowiązek
posiadania
terminalu
POS: wszystkie
sektory z szarą
strefą
pasywnej szarej strefie
typu passive
Ulga
sprzedawców
- optymalna
wysokośćulgi:
ulgi:0,9%
0,9%wartości
wartości
Ulga
dla dla
sprzedawców
– optymalna
wysokość
transakcji bezgotówkowych
transakcji kartowych
2,6
2,2
2,4
0,5
1,9
Obowiązek
elektronicznej
Obowiązek
elektronicznejwypłaty
wypłatyemerytur
emerytur
Obowiązek
elektronicznej
Obowiązek
elektronicznejwypłaty
wypłatypensji
pensjii iwynagrodzeń
wynagrodzeń
0,9
Zmiana dochodów sektora finansów
publicznych (mld PLN)
Zmiana wyniku netto sektora finansów
publicznych (mld PLN)
Źródło: Obliczenia EY Polska
STRONA 18
* Wariant konserwatywny
Podsumowanie
►
Według szacunków EY, poziom szarej strefy w Polsce (wartość niezarejestrowanych transakcji
gotówkowych) wyniósł w 2014 r. 12,4% PKB
►
W Polsce pasywna szara strefa wynosi 10,6% PKB – ta część szarej strefy może zostać ograniczona
poprzez:
►
Środki kontrolne, zwiększające udział zarejestrowanych płatności gotówkowych
►
Promowanie płatności elektronicznych w celu wypierania płatności gotówkowych
w transakcjach konsumenckich. Wg szacunków EY, wzrost transakcji kartowych w Polsce
o 100% doprowadziłby do spadku pasywnej szarej strefy o 2,3% PKB i do wzrostu dochodów
SFP o 0,4% PKB
►
Istnieje wiele rozwiązań, które mogłyby być rozważone w celu ograniczenia pasywnej szarej strefy
w Polsce (która jednak odpowiada tylko za część luki podatkowej) – wiele tego typu działań zostało
już wprowadzonych w innych krajach
►
Rozwiązania omówione w niniejszym materiale stanowią wyłącznie przykłady możliwych do
wprowadzenia regulacji. W rzeczywistości, możliwe są różne warianty tych rozwiązań, w tym
pozwalające ograniczyć potencjalne koszty regulacji oraz uwzględniające uwarunkowania społeczne
w danym kraju
STRONA 19
EY | Assurance | Tax | Transactions | Advisory
O firmie EY
EY jest światowym liderem rynku usług profesjonalnych obejmujących usługi
audytorskie, doradztwo podatkowe, doradztwo biznesowe i doradztwo
transakcyjne. Nasza wiedza oraz świadczone przez nas najwyższej jakości
usługi przyczyniają się do budowy zaufania na rynkach kapitałowych
i w gospodarkach całego świata. W szeregach EY rozwijają się utalentowani
liderzy zarządzający zgranymi zespołami, których celem jest spełnianie
obietnic składanych przez markę EY. W ten sposób przyczyniamy się do
budowy sprawniej funkcjonującego świata. Robimy to dla naszych klientów,
społeczności, w których żyjemy i dla nas samych.
Nazwa EY odnosi się do firm członkowskich Ernst & Young Global Limited,
z których każda stanowi osobny podmiot prawny. Ernst & Young Global
Limited, brytyjska spółka z odpowiedzialnością ograniczoną do wysokości
gwarancji (company limited by guarantee) nie świadczy usług na rzecz
klientów.
Aby uzyskać więcej informacji, wejdź na www.ey.com/pl
EY, Rondo ONZ 1, 00-124 Warszawa
© 2016 EYGM Limited.
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Niniejsza publikacja została sporządzona z należytą starannością, jednak z konieczności pewne informacje zostały
podane w skróconej formie. W związku z tym publikacja ma charakter wyłącznie orientacyjny, a zawarte w niej dane
nie powinny zastąpić szczegółowej analizy problemu lub profesjonalnego osądu. EY nie ponosi odpowiedzialności za
jakiekolwiek straty powstałe w wyniku czynności podjętych lub zaniechanych na podstawie niniejszej publikacji.
Zalecamy, by wszelkie przedmiotowe kwestie były konsultowane z właściwym doradcą.
STRONA 20