Kult relikwii

Kult relikwii
1. Pojęcie
Parafia, której Patronem jest św. biskup i męczennik Jozafat, cieszy się z posiadania jego relikwii. Co to są relikwie? Otóż słowo „relikwie” pochodzi od łac. reliquiae = szczątki, resztki, pozostałość, spadek, spuścizna, dziedzictwo, reszta, ojcowizna, pamiątka.
Relikwie, są to więc doczesne szczątki świętych lub rzeczy z nimi
związane. Relikwie nie są równe, różnią się pomiędzy sobą. Wyróżnia
się przy tym cztery kategorie relikwii:
(1) ciała zmarłych, całe – to w stosunku do nich rozwijał się na
przestrzeni wieków główny nurt kultowy;
(2) partykuły relikwii, czyli cząstki kości świętych;
(3) relikwie wtórne – czyli takie, które miały bezpośredni styk z relikwiami (np. płótno w które zawijano relikwie);
(4) wyjątkowo cenne były przedmioty związane z Męką i Śmiercią
Jezusa (fragmenty Krzyża, całun, kolce korony cierniowej).
2. Podstawy biblijne
Cześć oddawana szczątkom wielkich ludzi, których uważano za
szczególnych przyjaciół Boga ma bardzo mocne biblijne podstawy.
Wystarczy przypomnieć, z jakim pietyzmem Józef przewoził ciało swojego ojca Jakuba z Egiptu do rodzinnego grobu w ziemi Kanaan (Rdz
50, 1-13). Co do samego Józefa, Pismo Święte aż pięciokrotnie mówi
o przeniesieniu jego kości z Egiptu do ziemi ojczystej (Rdz 50, 25; Wj
13, 19; Joz 24, 32; Hbr 11, 22; Dz 7, 16).
W Drugiej Księdze Królewskiej znajduje się zapis, że kontakt z kośćmi proroka Elizeusza przywrócił życie umarłemu (2 Krl 13, 21).
Natomiast Nowy Testament podkreśla, że nasza godność dzieci Bożych rozciąga się również na nasze ciała: „Czyż nie wiecie, że ciało
wasze jest świątynią Ducha Świętego, który w was jest, a którego macie od Boga, i że już nie należycie do samych siebie?” (1 Kor 6, 19).
3. Początki kultu relikwii w chrześcijaństwie
Źródeł kultu relikwii należałoby szukać w pierwszych wiekach istnienia chrześcijaństwa. Był to okres, gdy na członków Kościoła spadały liczne prześladowania, w konsekwencji czego rodziły się rzesze
świętych męczenników. Przez pierwsze trzy wieki pozostawiono ich
szczątki w takim stanie, w jakim zostały złożone do katakumb. Katakumby były miejscem nabożeństw celebrowanych przez pierwszych
chrześcijan. Jeszcze w okresie prześladowań swego rodzaju zwyczajem
stawało się obchodzenie rocznicy śmierci męczennika. Od około IV w.
2
zmarłych chrześcijan grzebano blisko grobów tych, którzy zginęli za
wiarę.
Już w okresie prześladowań rozpowszechnił się w Kościele zwyczaj,
że w rocznicę męczeństwa gromadzono się wokół grobu męczennika,
ażeby odprawić tam Eucharystię i wspólnie radować się jego zwycięstwem dla nieba. Wierzono, że grób męczennika jest miejscem świętym, w którym w sposób szczególny działa uświęcająca moc Boża,
a zanoszone od niego modlitwy mogą być skuteczniejsze. Katechumenka, święta Emerencjana, przypłaciła męczeństwem w około 305 r.
to, że przyłapano ją na modlitwie przy grobie swej kuzynki, męczennicy Agnieszki.
Pierwsze jasne świadectwa kultu relikwii pochodzą wprawdzie z IV
wieku, lecz kult ten zaczął się wcześniej, gdy czczono groby męczenników. Przejmujące świadectwo na ten temat znajduje się w opisie męczeństwa sędziwego biskupa Polikarpa ze Smyrny (~167 r.). Po dokonanej egzekucji
„usiłowano nam przeszkodzić w zabraniu jego ciała, chociaż wielu chciało to
zrobić, żeby posiadać święte szczątki (...). Wówczas setnik oświadczył, że ciało
jest własnością państwa i polecił je spalić, tak jak jest to w zwyczaju. Tak więc
mogliśmy później zebrać jego kości, cenniejsze od klejnotów i droższe od złota,
aby je złożyć w miejscu stosownym”.
Chrześcijaństwo późnego antyku zaczęło zdobić groby męczenników i świętych oraz pozyskiwać ich relikwie. To właśnie u schyłku cesarstwa rzymskiego na grobach męczenników wzniesiono wspaniałe
bazyliki (Piotra, Pawła, Wawrzyńca, Agnieszki, Kosmy i Damiana),
które przyciągały pielgrzymów.
Przy relikwiach pojawiali się liczni ludzie oddający cześć świętym.
Ceniono nie tylko relikwie męczenników, ale także relikwie krzyża
Chrystusowego, znalezionego przez cesarzową Helenę w 324 r. w Palestynie. Miasta pozbawione męczenników zaczęły sprowadzać relikwie.
Chociaż edykt cesarza Teodozjusza z IV w. zabraniał dzielenia ciał
męczenników i handlu nimi, to jednak już w V w. na Wschodzie relikwie bardzo często dzielono na mniejsze cząstki.
Największy rozkwit kultu relikwii nastąpił w średniowieczu, wpływając na życie kulturalne, polityczne i religijne nie tylko tej epoki. Do
znanych miejsc kultu ściągali pątnicy. Święci uzdrawiali, wybawiali
z pożarów, zarazy, a na ich relikwie przysięgano i zawierano wtedy
pakty pokojowe. Zwyczaj obnoszenia relikwii w rozlicznych procesjach
zaczął się w VII w. w Hiszpanii.
Od IV w. relikwie umieszczano pod ołtarzem. Według Augustyna
wyrażało to prawdę, że ciało świętego stało się ołtarzem dla Boga.
Chrystus to pierwszy z męczenników, a inni poszli w Jego ślady, oddając życie.
3
Z czasem zaczęto także umieszczać relikwie w ozdobnych relikwiarzach. Relikwiarze przybierały najrozmaitsze formy, bowiem oprawę
relikwii wciąż udoskonalano. Mogły one mieć formę architektoniczną
wieży, kopuły, wazy itd. W X w. pojawiły się jako relikwiarze figury
przedstawiające świętego, zdobne w perły i kamienie, symbolizujące
cnoty tej postaci. Mogły też relikwiarze posiadać kształt monstrancji,
ale także formę rąk albo głów. Coraz częściej wystawiano je na widok
publiczny w najrozmaitszej postaci. Budowano wystawne ołtarze i kaplice dla kosztownych relikwiarzy. Nie brakowało też pięknych konfesji w katedrach dedykowanych świętym.
4. Nauczanie Kościoła
Dokument Międzynarodowej Komisji Teologicznej z roku 1992
przypomina, że cześć oddawana relikwiom świętych świadczy o tym,
że Kościół wierzy, iż zmartwychwstaniemy w tych samych – choć nie
w takich samych, bo będą one uwielbione – ciałach, w których żyjemy
obecnie: „Zmartwychwstanie nastąpi w tych samych [ciałach], które
pomarły; ponieważ gdyby nie było w tych samych, nie zmartwychwstaliby ci, którzy pomarli”.
Konstytucja o liturgii świętej Soboru Watykańskiego II (1963) „potwierdza tradycję Kościoła, w której oddaje cześć świętym oraz otacza
szacunkiem ich autentyczne relikwie i wizerunki”.
Relikwie umieszczone pod ołtarzem wskazują, że ofiara członków
Ciała Chrystusa bierze początek i znaczenie z ofiary Głowy tego Ciała,
a także są symbolicznym wyrazem wspólnoty całego Kościoła w jedynej Ofierze Chrystusa.
Różne formy ludowej czci dla relikwii świętych, takie jak: ucałowanie relikwii, zdobienie ich światłami i kwiatami, udzielanie nimi błogosławieństwa, noszenie ich w procesji, nie wykluczając zwyczaju zanoszenia ich do chorych, by duchowo wesprzeć i umocnić ich błaganie
o uzdrowienie, powinny być praktykowane z wielką godnością i wynikać z prawdziwej wiary. W każdym przypadku należy unikać wystawienia relikwii świętych na ołtarzu, bo jest on zarezerwowany dla Ciała i Krwi Króla męczenników.
5. Znaczenie kultu relikwii
Człowiekowi wierzącemu relikwie pozwalają przekroczyć próg świata widzialnego, dotknąć wiecznego. Zmarły, uznany za świętego, przestaje być umarłym. W swoich relikwiach żyje on nadal. Zostaje włączony w osobiste życie zwykłego człowieka, który oczekuje od niego
wstawiennictwa, pośrednictwa czy jakiejkolwiek pomocy, doczesnej
i nadprzyrodzonej.
4
Jesteśmy istotami stworzonymi z ducha, duszy i ciała. Wartości
wyższe często poznajemy zmysłami. Tu mieści się także odpowiedź na
pytanie dotyczące relikwii. Dotyczy ono fundamentalnego pytania: co
pozostaje po człowieku, który był i żył wśród nas? Tylko wspomnienie? Same kości? Chodzi o coś więcej! Dotykamy tu pytania o życie po
życiu. Nie dziwimy się, zatem jeśli wierzący człowiek chce jakoby dotknąć, zobaczyć heroicznego naśladowcę Chrystusa, który nieprzeciętnie naśladował swojego Mistrza i równie heroicznie służył swoim
bliźnim.
Całowanie relikwii, ich dotykanie czy oglądanie, ich bezpośrednia
fizyczna bliskość staje się jakby "pasem transmisyjnym" ułatwiającym
przekazanie danemu świętemu osobistych próśb i trosk. Poprzez relikwie człowiek wierzący chciałby nawiązać bardziej osobisty kontakt ze
świętymi czy wręcz z samym Chrystusem. Plastycznym i wymownym
przykładem takiego myślenia i postawy jest fakt, że liczne w wielkich
miastach kościoły starały się wyróżnić pozyskiwaniem relikwii.
Ważnym fenomenem bezpośrednio związanym z kultem relikwii
jest głęboka wiara w orędownictwo, czyli szczególnie określony rodzaj
pomocy, zarówno duchowej jak i materialnej, jaką wierzący człowiek
pragnie wyprosić czy wymodlić przy grobie czy relikwiach danego
świętego. Z czasem o owe orędownictwo zwracano się do świętego bez
pośrednictwa w postaci oglądania czy dotykania jego relikwii. W ten
sposób wizerunki świętych zastąpiły relikwie. Przypisywanie zaś określonemu świętemu specyficznej pomocy czy orędownictwa zawsze nawiązuje do charakterystycznej cechy czy faktu z życia danego świętego.
Pomyłką, wręcz zaprzeczeniem kultu relikwii byłoby zatrzymywanie
się jedynie na materialnym wymiarze relikwii, czy choćby na widoku
nawet najpiękniejszego i najstarszego relikwiarza. Wszelkie relikwie
w ostateczności muszą prowadzić do praźródła świętości, do wzorca
świętości, czyli do samego Jezusa Chrystusa. Kościół chce głosić misterium paschalne Chrystusa, które zrealizowało się w życiu świętych.
Święci odzwierciedlają misterium paschalne, jego odcienie, walkę
i transformację życia. Sprawowanie misterium paschalnego Chrystusa, które zrealizowało się w życiu świętych jest podstawą ich kultu.
Misterium paschalne Chrystusa jest treścią życia Kościoła. Inaczej relikwie utraciłyby swój właściwy i ich naturalny sens i przeznaczenie.
W sensie liturgicznym warto zawsze przypominać, że liturgia jest nie
tylko słowem, ale także znakiem, znakiem przypominającym, znakiem
uobecniającym i znakiem zapowiadającym. I taka też jest rola relikwii
– jako specyficznego znaku.